Het gezondheidsbeleid in onze scholengemeenschap SEPTEM. gezondheidsbevordering. Ruim begrip van gezondheid

SEPTEM Katholieke Scholengemeenschap Groot-Evergem e-mail: [email protected]

Het gezondheidsbeleid in onze scholengemeenschap SEPTEM. Inhoudstafel. Van gezondheidsvoorlichting en gezondheidsopvoeding (GVO) naar gezondheidsbevordering............................................................................................................. 1 Ruim begrip van gezondheid...................................................................................................... 1 Hoe pakken we het gezondheidsbeleid aan? .............................................................................. 2 Welk stappenplan wordt er gevolgd? ......................................................................................... 4 Links naar interessante sites. ...................................................................................................... 5 Gezondheidsbeleid en de eindtermen......................................................................................... 6 Gezondheidsbeleid en de leerplandoelen. .................................................................................. 7

Van gezondheidsvoorlichting en gezondheidsopvoeding (GVO) naar gezondheidsbevordering. Het voorbije decennium heeft de inclusiviteitsidee van de gezondheidsbevordering opgang gemaakt. Uitgangspunt vormt het feit dat gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (met als doel individuen in staat te stellen om te kiezen voor gezond gedrag) niet voldoende is. Het ideeëngoed rond de gezondheidsbevordering koppelt de gedragsgerichte zienswijze aan een breder actieterrein: “een omgeving creëren waarin individuen in staat worden gesteld meer controle te krijgen over hun gezondheid en deze te verbeteren.” M.a.w. naast activiteiten gericht op gedragsbeïnvloeding staan de ontwikkeling van een beleid en structurele maatregelen die de omgeving wijzigen centraal. GVO besteedt vanuit de gedragswetenschappen aandacht aan leefstijl en gedrag en heeft tot doel gedragsverandering na te streven. Gezondheidsbevordering heeft niet enkel oog voor GVO maar wil ook op basis van sociale, culturele, politieke en economische wetenschappen aandacht besteden aan de omgeving en het gezondheidssysteem om zo te komen tot structurele veranderingen die maken dat gezonde keuzes voor de hand liggen. Vanuit bovenstaande visie is gezondheid sterk ingebed en rechtstreeks gerelateerd met de brede maatschappelijke, socio-culturele en socio-economische context.

Ruim begrip van gezondheid. Preventie scholengemeenschap SEPTEM

Gezondheidsbeleid: algemene visie.

Blz. 1 / 8

Al te vaak wordt gezondheid enkel geassocieerd met de klassieke thema’s als: voeding, tabakspreventie, hygiëne, ed. Gezondheid is echter een ruim begrip dat vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie als volgt wordt gedefinieerd: “ Gezondheid is een toestand van een zo optimaal mogelijk fysiek, mentaal en sociaal welbevinden, waarbij iedereen de kans moet hebben om als mens capaciteiten te ontwikkelen en te gebruiken met een maximaal aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden.”(WHO, 1986) Het is duidelijk meer dan de afwezigheid van ziekte en het zich lichamelijk gezond voelen. Gezondheid dekt voor een groot deel de facetten die in het onderwijs worden gecategoriseerd onder het begrip ‘welbevinden’. Het gaat om: - lichamelijke gezondheid - psychische gezondheid - sociale gezondheid Een lijst opmaken van concrete gezondheidsthema’s is een bijna onmogelijke opdracht … Een brede visie op gezondheid en inhoudelijke diversiteit vraagt naar aanpak, methodiek, een grote veelzijdigheid en is sterk verbonden met ruimere onderwijsaspecten en ontwikkelingen en andere educaties, vaardigheden en attitudes. Vandaar dat er voor onze scholengemeenschap een algemeen actieplan opgesteld wordt. Dit plan biedt aan de scholen de mogelijkheid om binnen de eigen context en behoeften een aantal concrete doelstellingen te bepalen en een gezondheidsbeleid op maat van de leerlingen te voeren. Deze doelstellingen kunnen geformuleerd worden volgens het SMART-principe: S= specifiek voor de school M= meetbare en controleerbare doelstellingen A= aanvaardbaar voor het ganse schoolteam R= realiseerbaar binnen een bepaalde afgebakende termijn T= tijdsgebonden: van … tot … (denk daarbij dat een gezondheidsbeleid nooit af is)

Hoe pakken we het gezondheidsbeleid aan? Op klas- en leerlingenniveau. In de klas staat het aanbrengen van kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes centraal. Het thema gezondheid komt binnen verschillende lessen aan bod of kan in verschillende vormen vakoverschrijdend, vakoverstijgend of via projectwerking worden aangepakt. In lessen en activiteiten worden gezondheidsthema’s behandeld waarvoor specifiek educatief materiaal kan gebruikt worden. De horizontale en verticale samenhang wordt bewaakt via de jaarprogramma’s. Er is regelmatig overleg tussen de leerkrachten van dezelfde klas (horizontale samenhang) en het schoolteam (verticale samenhang).

Preventie scholengemeenschap SEPTEM


Blz. 2 / 8

Aandachtspunten: - Binnen het programma blijft er ruimte om in te spelen op actuele, occasionele ‘noden’ van de leerlingen. - Niet zozeer het gedrag, maar de factoren die dat gedrag bepalen vormen de basis van hoe je gezondheidseducatie kan invullen. - Best geen vermanende toon gebruiken. - Naast kennisoverdracht zijn het trainen van vaardigheden en het vormen van attituden noodzakelijk. - De gezondheidsboodschappen in de verschillende leergebieden moeten op elkaar afgestemd worden. - Geef leerlingen inspraak en verantwoordelijkheid. - Zorg voor infokanalen; bv leerlingenraad … - … Op schoolniveau. Op schoolniveau is er zowel aandacht voor de uitbouw van een beleid als voor de infrastructuur. De teamgeest op school, het waardenpatroon, de participatiecultuur, de schoolprioriteiten, enz. zijn minstens even belangrijk voor een effectieve gezondheidseducatie als het concrete lessenpakket dat in de klas wordt uitgewerkt. Wat door de leerkracht wordt overgebracht in de klas dient gedragen te worden door de school en het team wil het effectief zijn. Het schoolbeleid ondersteunt het klasniveau. Bv.: tabakspreventie in de klas aanbrengen zonder dat de school hierrond een doordachte houding en beleid heeft dat o.a. in het schoolreglement tot uiting komt, is weinig zinvol. Concreet kan de school hieraan gestalte geven door de opname van items i.v.m. gezondheid in o.a. het schoolwerkplan en het schoolreglement. Een schoolgezondheidsbeleid bestaat globaal uit 3 luiken:

Een educatief luik: - overzicht van thema’s, lessen … binnen elk leerjaar. (matrices over de verschillende items). Dit wordt door de preventieadviseur, na oplijsting in de verschillende scholen en vestigingen, in documenten gebracht. - regelmatig overleg tussen de leerkrachten van dezelfde klas (horizontaal) en het schoolteam (verticale samenhang) - nascholingsmogelijkheden voor het personeel / nascholingsbeleid …

Een structureel luik: - gezonde leer-, leef-, werkomgeving creëren: bv hygiëne van het sanitair, netheid in de klassen, op de speelplaats, staat en onderhoud van de gebouwen … - gebouwen veiliger maken, veiligheid rond bergplaatsen, gevaarlijke producten … - speelplaats verfraaien … speelplaatswerking - gezonde maaltijden / verkoop van drankjes (melk, chocomelk, drinkyoghurt …) en tussendoortjes (fruitdag, yoghurt …) - naschoolse sportactiviteiten / sportactiviteiten over de middag - aandacht voor leerlingenparticipatie Vaak speelt bij beslissingen omtrent de schoolinfrastructuur en –logistiek de financiële kost een doorslaggevende rol. De sterke invloed van de leer-, werken leefomgeving



Blz. 3 / 8

op de fysieke en mentale gezondheid van de gebruikers dient in de beslissing echter ook meegenomen te worden.

Een regulerend luik: - afspraken over gezondheid opnemen in het school- en arbeidsreglement, met aandacht voor de maatregel, de procedure voor de opvolging en de eventuele sancties bij overtreding - liefst een positieve aanpak van gezondheidsthema’s - een consequente houding tegenover overtredingen en sancties die door iedereen gekend zijn - afspraken best opnemen in het SWP en in het contract (of afsprakennota) met het CLB

Op niveau van de schoolomgeving. Een school staat niet op zich. Ze is ingeplant in een fysieke omgeving en is verbonden met externe partners en organisaties. De leerlingen leven niet op school alleen. Ze verwerven grote hoeveelheden kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes buiten de school (thuis, vrije tijd, media,…). Wat kinderen zelf over gezondheid weten of hoe zij gezondheid zien, wordt voortdurend afgetoetst aan wat wordt geleerd op school. Daarom wordt er best samengewerkt met externe partners: - ouders bereiken: regelmatig informeren, inspraak geven - sensibiliserende activiteiten organiseren - ouders betrekken bij uitvoeren van acties - betrokkenheid van CLB, pedagogische begeleiding… vb. advies vragen - samenwerking met LOGO, politie, vb. ondersteuning vragen bij acties - contacten met lokale media…

Welk stappenplan wordt er gevolgd? Actieplan maken. In de scholengemeenschap SEPTEM wordt er de komende schooljaren aan verschillende items gewerkt. Zo ontstaat er per schooljaar een uitgewerkt thema. Er wordt geopteerd om deze thema’s uit te werken. - Hygiëne: schooljaar 2008-2009 - Veiligheid en EHBO: schooljaar 2009-2010 - Voeding: schooljaar 2010-2011 - Rust, beweging, houding: schooljaar 2011-2012 Wat is de beginsituatie van de school? Er wordt per schooljaar opgelijst wat er reeds gebeurt binnen de school. Dit wordt verder uitgewerkt volgens de 3 niveaus:



Blz. 4 / 8

- Op klas- en leerlingenniveau - Op schoolniveau. - Op niveau van de schoolomgeving Welke acties worden er ondernomen? Deze worden samengebracht in een matrix zodat er voor de verschillende items een horizontale en een verticale lijn ontstaat. Evalueren naar product en proces. De geplande en uitgevoerde activiteiten, acties ... worden geëvalueerd. Deze activiteiten worden naargelang de bevindingen bijgestuurd of er wordt beslist om ermee verder te werken. Uiteraard kan het ook gebeuren dat door de evaluatie beslist wordt een bepaalde activiteit niet meer te herhalen.

Links naar interessante sites. Alle leerbiedgebonden eindtermen gezondheid in het basisonderwijs en alle vakoverschrijdende eindtermen gezondheid secundair onderwijs: www.ond.vlaanderen.be/dvo Een website met links voor de leerkrachten, kinderen, ouders, voorstellingen van verschillende scholen over de aanpak en uitwerking van hun gezondheidsbeleid… http://gezondopschool.be/v2/ In de welzijnsmap bevindt zich bij het item “gezondheidsbeleid” een uitgebreide documentatiebundel: “wegen naar een gezondheidsbeleid.” met links naar te gebruiken materiaal. Een volledige inhoudstafel van deze bundel vindt u in het begin van de welzijnsmap. 1 Organisatie / beleid / gezondheidsbeleid

Checklists: toolkit stappen naar gezondheidsbeleid … http://www.vig.be/content.asp?nav=doelgroepen_lokalegemeenschappen&selnav=687 Christelijke Mutualiteiten voor informatiefolders en didactisch materiaal in regionaal gespreide centra voor gezondheidsvoorlichting en –promotie. www.cm.be Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst. http://www.kogent.be/dpb-home.htm Gezonde school. Een wegwijzer bij gezondheidsbevordering op school. http://www.gezondeschool.be/ Gezondheid, omdat er geen grotere rijkdom is dan een gezond lichaam! Een gezond lichaam om gezond ouder te worden: je eigen verantwoording! http://www.preventievegezondheidszorg.com/ Gezondheidsbeleid op school. Deze website bevat een praktische tool in een procesbegeleiding voor de uitwerking van een gezondheidsbeleid op school. Dit instrument kan gebruikt worden door scholen, CLB-medewerkers en pedagogisch begeleiders om de schoolsituatie rond voeding en tabakspreventie in kaart te brengen, te analyseren en prioriteiten te kiezen. http://www.gezondheidsbeleidopschool.be/index.htm Gezondheidssite voor Vlaanderen. http://www.gezondheid.be/



Blz. 5 / 8

HACCP? Wat is dit? HACCP staat voor Hazard Analysis Critical Control Points. Vrij vertaald: een analyse van kritische punten waarop extra goed gelet moet worden. Bij HACCP wordt het hele productieproces nagelopen op mogelijke gevaren voor de voedselveiligheid. Die gevaren worden in HACCP benoemd en de daaraan verbonden risico's worden beheerst. http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1640187&_dad=portal&_schema=PORTA L Koning Boudewijnstichting voor het project “gezond eten op school”. www.kbs-frb.be Lokaal gezondheidsoverleg met een link naar andere LOGO’S. www.logosoostvlaanderen.be Rode Kruis. http://www.rodekruis.be/NL/ Stichting Vlaamse schoolsport o.a. project “fitte school”. www.schoolsport.be Tutti Frutti. http://www.fruit-op-school.be/ Vereniging voor alcohol- en andere drugproblemen voor didactisch materiaal, methodieken en schoolondersteuning i.v.m. acties rond genotsmiddelen. www.vad.be Vlaams agentschap Zorg & gezondheid. http://www.zorg-engezondheid.be/Home.aspx?id=1160 Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie is het expertisecentrum dat strategische visie, kwaliteitsadvies en vorming biedt voor professionals in gezondheidspromotie. http://www.vig.be/homepage.asp Verder doorklikken op thema’s & doelgroepen leid je onder andere naar de onderwijsomgeving. Klik hier. Vlaams service- en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en HIV. www.sensoa.be Vlaamse Agro-Marketing voor alle informatie i.v.m. groenten en fruit van Vlaamse bedrijven en hun informatietijdschrift Nutrinews. www.consument.vlam.be Vlaamse onderwijsraad, voor het project “Gezondheid op school”. www.vlor.be Vlaamse Stichting Verkeerskunde voor didactisch materiaal en schoolondersteuning inzaken verkeer en mobiliteit. www.vsv.be Vrije centra voor leerlingbegeleiding voor ondersteunende vragen, methodieken en begeleiding. http://www.vclb-koepel.be/nw/index.htm Waarschijnlijk zijn er nog andere interessante websites die aan het gezondheidsbeleid gerelateerd kunnen worden. Deze kunt u mij steeds doorsturen zodat ik ze ook kan opnemen in de overzichtslijst. Mailen naar [email protected] Alvast dank.

Gezondheidsbeleid en de eindtermen. Ontwikkelingsdoelen voor het kleuteronderwijs GEZONDHEIDSEDUCATIE De kleuters:



Blz. 6 / 8

1.9 kunnen bij zichzelf en bij anderen het verschil tussen ziek, gezond en gewond zijn herkennen; kunnen in concrete situaties gedragingen herkennen die bevorderlijk of schadelijk zijn voor hun gezondheid. 1.10 tonen goede gewoonten inzake dagelijkse hygiëne. 1.11 weten dat ze door de inname van sommige producten en planten ziek kunnen worden. MILIEU-EDUCATIE De kleuters: 1.12 tonen een houding van zorg en respect voor de natuur. Eindtermen voor het lager onderwijs. GEZONDHEIDSEDUCATIE De leerlingen 1.14 kunnen gezonde levensgewoonten in verband brengen met wat ze weten over het functioneren van het eigen lichaam en ze weten dat bepaalde ziekteverschijnselen of handicaps niet altijd kunnen worden vermeden. *1.15 beseffen dat het nemen van voorzorgen de kans op besmettelijke ziekten, parasieten of schimmels vermindert of uitsluit. 1.16 kunnen passende elementaire hulp toedienen bij lichte schaafwonden en brandwonden. MILIEU-EDUCATIE De leerlingen 1.17 kunnen bij de verzorging van dieren en planten uit hun omgeving zelfstandig basishandelingen uitvoeren. *1.18 tonen zich in hun gedrag bereid om in de eigen klas en school zorgvuldig om te gaan met papier, water, afval en energie. 1.19 kunnen met concrete voorbeelden uit hun omgeving illustreren hoe mensen op negatieve maar ook op positieve wijze omgaan met het milieu en dat aan een milieuprobleem vaak tegengestelde belangen ten grondslag liggen.

Gezondheidsbeleid en de leerplandoelen. Gezondheid in de leerplannen / ontwikkelingsplan kleuters. http://ond.vsko.be/pls/portal/docs/PAGE/AD008VOT/%5BPORTLETS%5D/ONDERSTEUN



Blz. 7 / 8

ING_BASISONDERWIJS/BIJLAGE%203%20EEN%20GEZONDHEIDSBELEIDPLAN%2 0VOOR%20KLEUTERS.PDF Gezondheid in het leerplan bewegingsopvoeding. http://ond.vsko.be/pls/portal/docs/PAGE/AD008VOT/%5BPORTLETS%5D/ONDERSTEUN ING_BASISONDERWIJS/BIJLAGE%204%20GEZONDHEID%20IN%20HET%20LEERP LAN%20BEWEGINGSOPVOEDING.PDF Gezondheid in het leerplan wereldoriëntatie. http://ond.vsko.be/pls/portal/docs/PAGE/AD008VOT/%5BPORTLETS%5D/ONDERSTEUN ING_BASISONDERWIJS/BIJLAGE%205%20GEZONDHEID%20IN%20HET%20LP%20 WERELDORI%C3%8BNTATIE.PDF



Blz. 8 / 8

Het gezondheidsbeleid in onze scholengemeenschap SEPTEM. gezondheidsbevordering. Ruim begrip van gezondheid

Recommend Documents