in_het_midden_2.1 - 15/04/13
Het gebeurt best in het midden
1
Hoe laat ik het in het midden liggen? We hebben de neiging om veel van datgene wat er rond ons gebeurt en dat schijnbaar naar ons toekomt, te interpreteren als "dit is bestemd voor mij". Telkens we een actie in onze richting waarnemen, telkens wanneer iemand iets tegen ons zegt of iets aan ons vraagt, interpreteren we dat onmiddellijk als "dit is voor mij." Dat klinkt logisch ... op het eerste zicht. Bij nader inzien is dit niet zo vanzelfsprekend. Veel van de acties die ogenschijnlijk in onze richting komen, zijn niet persoonlijk voor ons bedoeld. Op vele momenten wanneer iemand in onze omgeving iets zegt, gebruikt hij ons als doel maar is datgene wat wordt gezegd niet voor ons persoonlijk bedoeld. Heel veel vragen die worden gesteld zijn niet werkelijk bedoeld als vraag of ze zijn niet bedoeld om door ons te worden beantwoord. Het is niet verstandig om alles wat er gebeurt onmiddellijk te koppelen aan onze persoon. We doen er beter aan om alles wat er gebeurt niet persoonlijk op te vatten. In heel veel situaties worden wij immers gebruikt als 'leidend voorwerp' = de ander gebruikt ons om bepaalde gevoelens van zich weg te leiden of ergens anders naartoe te leiden. Wanneer we het persoonlijk opvatten worden we van leidend voorwerp een 'lijdend voorwerp'. Het is bijgevolg nuttig om eerst uit te klaren wat de bedoeling is van de ander. Krijg eerst helder wat de ander werkelijk wil bereiken. De stap die daaraan vooraf gaat is: laat datgene wat de ander zegt of doet 'in het midden' liggen. Ontdek dat er tussen jou en de ander altijd een 'lege plek' is, net in het midden. Verbeeld je voor dat je datgene wat er naar jou toekomt rustig daar laat liggen. Je hoeft immers niet alles wat er gebeurt op te nemen. Je kan het rustig in het midden laten liggen. Dit wil niet zeggen dat je het negeert. Negeren zou betekenen dat je het voorbij laat gaan, dat je het niet wil zien, horen of voelen, dat je het weigert. De zaken in het midden laten liggen, betekent dat je aanvaardt dat het er is: de beweging, de actie, de reactie, datgene wat je waarneemt, het woord, de vraag, enz. Je koppelt er echter niet onmiddellijk en onvermijdelijk aan vast dat dit persoonlijk voor jou is bedoeld. Je aanvaardt het zonder bliksemsnel te oordelen. Op deze manier kan je je rustiger afvragen: "Wat is dit, in werkelijkheid? Wat is 1 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
hiervan de bedoeling? Wat doe ik er mee? Zal ik dit opnemen of laat ik het nog even liggen om het beter te bekijken of geef ik het gewoon terug
Wanneer je de zaken 'in het midden' laat liggen, bereik je volgende voordelen: ✓ je gaat rustig ademen, ✓ je geniet van innerlijke rust, ✓ je kunt meer sturen op de dynamiek van het proces, meer op de interactie dan op de inhoud, ✓ je bedenkt een betere vraag, ✓ je kunt je een zicht van bovenaf vormen en meta-vragen stellen, ✓ je kunt de zaken zonder vervorming teruggeven aan de ander, ✓ je kunt beter besluiten wat je ermee gaat doen.
Hoe doe je dat, de zaken 'in het midden' laten liggen? 1. Een eerste belangrijke factor is: wees mild en lief voor jezelf. Het is heel gewoon dat je onmiddellijk primaire reacties voelt opkomen en die uit. Het is heel gewoon dat je vanuit je gewoontepatroon bliksemsnel reageert. Het eerste wat je te doen staat: aanvaarden dat 'de zaken in het midden laten liggen' ongewoon gedrag is. Je zal er bewust moeten aan werken. Je zal moeten oefenen (echt 'moeten'). Bijgevolg zal je vaak mislukken. Vallen en terug rechtstaan en weer vallen, hoort er nu eenmaal bij. 2 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
2. Een tweede beslissende factor: leer om nauwkeuriger waar te nemen. Dit oefen je best in situaties waar je ontspannen bent. Neem na de eerste blik de tijd om wat nauwkeuriger waar te nemen. Tracht vijf details te zien die je bij je eerste blik niet hebt gezien. Oefen dit zowel bij het kijken, bij het luisteren, het proeven als bij het voelen. Het verschil tussen wel of niet de zaken in het midden kunnen laten liggen, zit in het waarnemen van de details! 3. De derde zeer nuttige factor is: visualiseer de 'lege plek in het midden'. Wanneer je je daar een concreet beeld van vormt, zal je makkelijker datgene wat iemand zegt of doet daar kunnen parkeren. 4. Een vierde belangrijke factor is: leer om je 'ik-wand' flexibel te gebruiken en zuinig en oordeelkundig om te springen met je innerlijke energie.
2
Ik woon binnen mijn ik-wand. We noemen iets een 'cel' wanneer het een celwand heeft. Dan is het voor ons een afgesloten, begrensd fenomeen of beter, dan is het pas 'iets'. Humberto Maturana en Francesco Varela (The Tree of Knowledge, Boston Shambala 1984 - De boom der kennis, Uitg. Contact 1988) hebben vele jaren geleden reeds gewezen op de vaststelling dat een cel haar eigen wand maakt (technisch heet dat autopoietisch). Je zou dus kunnen spreken van een cel alvorens er een celwand is. Alleen is het moeilijk om in die fase de 'cel' aan te wijzen. Iets gelijkaardig (dus niet helemaal hetzelfde) gebeurt er rond ons 'ik'. We beleven onszelf (diegene naar wie we verwijzen als 'ik') als een afgesloten, begrensd fenomeen. Ons 'ik' beleven we onderscheiden en afgescheiden van 'de ander'. Dit hebben we de eerste maanden van ons leven geleerd. We hebben toen geleerd dat er tussen 'ik' en de bron van warmte en voedsel (mama en/of papa) een scheiding bestaat. Gaandeweg hebben we ervaren dat er een fysieke wand is. We hebben tegelijk geleerd dat er naast een emotionele band ook een emotionele wand bestaat. De fysieke wand hebben we opgebouwd in de baarmoeder. De emotionele wand hebben we ontwikkeld met behulp van de anderen om ons heen, onze verzorgers op de eerste plaats. Ieder geluid en ieder gevoel heeft ons geholpen om onszelf te onderscheiden van alles om ons heen. Gaandeweg werd die grens voor ons duidelijker en duidelijker. Wanneer we naar 'ik' verwijzen, bedoelen we niet
3 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
alleen de fysiek afgescheiden persoon maar vooral de persoon zoals we die beleven binnen de emotionele wand. Sommigen wijzen op nog andere wanden: een psychische wand, een sensuele wand, een sociale wand of een spirituele wand waarbinnen hun 'ik' zich situeert. Ze gebruiken daarbij termen als 'ziel', 'persoonlijkheid', 'eigenheid', 'individualiteit', 'karmische eenheid', enz. We ervaren onze emotionele en psychische wand het sterkst wanneer die brutaal wordt benaderd. We kunnen dan ervaren dat we beschikken over de mogelijkheden om die wand meer of minder doorlaatbaar te maken. We kunnen ons helemaal openstellen en nemen dan alle indrukken van buiten onmiddellijk in ons op. We nemen ze dan binnen onze wand. Wanneer het nodig is, kunnen we de wand ook volledig sluiten of zeer hard maken zodat er niets naar binnen kan. We weigeren dan om iets op te nemen. Soms ervaren we de interactie zo alsof iemand met veel kracht toch iets binnen onze wand wil leggen. Dan voelen we dat we onze grens, onze wand, moeten verdedigen. Voor een vlotte interactie is het nuttig om flexibel en respectvol om te gaan met de eigen wand en met de begrenzingen (de wand) van de ander. Hoe we omgaan met de eigen wand en met die van de anderen kunnen we wijzigen, aanleren, herzien, herijken. We zijn niet verplicht om ons steeds open te stellen, noch zijn we verplicht om voortdurend de openingen te vernauwen. Hoe we het vandaag doen, hebben we geleerd. Opvoeders, leraren, predikers, enz. houden ons voor waar we ons wel of niet voor mogen of moeten openstellen en waar we ons wel of niet mogen en moeten tegen verzetten.
4 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
Het flexibel hanteren van onze wand is belangrijk willen we leren om de zaken 'in het midden' te laten liggen. Wanneer we vaardig omspringen met onze wand, zullen we makkelijker datgene wat naar ons toekomt eerst nog even buiten ons kunnen houden. We laten het eerst even 'in het midden' liggen alvorens te besluiten wat we er mee doen, alvorens te kiezen hoever we ons er voor willen openstellen. Onze wand is er niet alleen voor het verkeer van buiten naar binnen. De wand functioneert ook voor de stroom van binnen naar buiten. We beslissen wat en hoe we iets uiten, op welke wijze we iets tonen of doorgeven. Soms is het goed dat we minder doorgang geven aan de emotionele buien of stormen die in ons woeden. Het is vaak meer dan nuttig om minder deuren te openen voor onze primaire reacties. Anderzijds, wanneer het van binnen 'kookt' of sterk stuwt en we vernauwen de openingen in de wand tot kleine spleetjes komt alles er met meer kracht uit (denk aan een fluitketel of aan een tuinslang). Behalve het leren hanteren van onze wand vergt dit ook het leren effectief hanteren van onze innerlijke energie. Hierover meer in een volgend bericht.
3
Hoe ga ik om met mijn innerlijke energie? We ervaren in onszelf een onophoudelijk energetisch, dynamisch proces. We spreken daarom van onze innerlijke energie. We kennen allemaal momenten waarop we ons energievol voelen en andere momenten waarop we veeleer futloos zijn. In dit laatste geval lijkt het alsof we op dat ogenblik voor niets nog energie hebben. Via gepaste acties kunnen we ons energiepijl terug opkrikken. Het is niet zo vreemd dat sommigen dan eerst zorgen voor ont-spanning! Futloos zijn betekent namelijk niet dat er geen energie meer is. Het betekent dat de energie zich bevindt op een minder weldadige plek in ons. We verliezen geen energie want energie gaat niet verloren. Wat er voortdurend gebeurt, is het verplaatsen van de energie van de ene plek naar andere in onszelf, binnen ons 'ik', binnen onze 'ik-wand'. Het proces waarbij hoeveelheden energie binnen in ons bewegen, wordt weinig of niet bewust door ons gestuurd. Een belangrijk deel van de energie hebben we nodig om alle noodzakelijke automatische fysische processen te voeden die ons fysiek lichaam in stand houden. Daar hebben we geen rechtstreekse controle over.
5 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
Deze energiestromen kunnen we wel beïnvloeden, via onze levensstijl en ons voedingspatroon. Een ander deel van onze energie hebben we nodig voor onze emotionele processen (die steeds verbonden zijn met fysische processen). Een grote hoeveelheid van deze energie wordt verbruikt wanneer we onbewust reageren of wanneer we zonder aandacht handelen. Een beperkt deel van onze energiestromen sturen we met onze geest. Telkens we ergens aandacht aan geven, betekent dit dat we er energie naartoe sturen. We beschikken over de mogelijkheid om een deel van onze energie
bewust
en
met
aandacht
te
hanteren.
Mindfulness
(aandachtzaamheid) is een van de technieken die ons daarbij kunnen helpen.
Evenwichtig omspringen met onze energie kan ondermeer door: ✓ zorgen voor voldoende rust en ontspanning (fysisch, emotioneel, intellectueel, relationeel) (slapen, mediteren, een goed gesprek, enz.), ✓ bewust energie sturen naar plekken in ons lichaam die voldoening geven (zoals: genieten van gezellig samenzijn, van een lekkere maaltijd, van muziek, van een bepaalde plek, enz.), ✓ goed zorg dragen voor ons fysiek lichaam (bewegen, niet overdadig eten, wandelen in de frisse lucht, enz.) ✓ goed zorg dragen voor een emotioneel evenwicht (onszelf belonen, onszelf waarderen, enz.) 6 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
Volgende uitspraken hoor ik veel maar zijn niet correct: 1. "Deze persoon zuigt energie uit mij." Correcter is: "Ik geef onbewust teveel energie aan deze persoon. Ik neem hiervoor onvoldoende de verantwoordelijkheid op en geef dan maar de ander de schuld." Mensen zijn geen vampiers. Hoezeer iemand ook appel doet op ons, we behouden de mogelijkheid om 'halt' te zeggen. We dienen dan wel te leren om effeciënter om te gaan met onze 'ik-wand' en de vraag van de ander 'in het midden' te laten liggen (Lees het bericht 'In het midden laten'). We kunnen ook leren om de valkuil van het Reddersspel te vermijden. 2. "Een burn-out is in ons beroep haast onvermijdelijk." Deze mythe wordt in stand gehouden om een burn-out te rechtvaardigen. Hoezeer ook iemand met een burn-out onze aandacht en onze zorg kan gebruiken, het is en blijft het gevolg van keuzes die de betrokkene zelf heeft gemaakt. Correcter is dan ook: "Mijn keuzepatroon leidt tot het onzorgvuldig gebruik van mijn energie. Daardoor geef ik teveel energie aan zaken die ik - terwijl ik er mee bezig ben - ervaar als vermoeiend, zwaar, onprettig, zinloos, enz." 3. "Ik verlies teveel energie tijdens deze bijeenkomsten." Je kunt geen energie verliezen. Je kunt ze wel fout inzetten. Correcter is: "Tijdens de bijeenkomsten geef ik teveel energie aan dingen die geen voldoening geven." Of "Ik geef teveel aandacht en energie aan de personen en te weinig aan de inhoud van onze gesprekken." Of "Bij alles wat ik zeg of doe geef ik teveel energie aan mijn zorg wat de anderen van mij zullen denken." Of "Ik laat de zaken niet 'in het midden' liggen en neem alles zeer persoonlijk op." Dit is niet zomaar een spel van woorden. Het draait om zorgvuldig taalgebruik en de vaststelling dat onze woorden ons denken en voelen mee bepalen.
4
Hoe leg ik het in het midden? Het is belangrijk om de zaken 'in het midden' te laten liggen. Neem alles wat er gebeurt minder onmiddellijk op jou, en vooral, neem het niet persoonlijk op. Draag goed zorg voor jezelf door minder op je schouders (en op je hart) te nemen. De andere kant van de actie is: leer de zaken in het midden te leggen. 7 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
Het is nuttig om jouw aandeel in de communicatie te zien. Je maakt het allemaal makkelijker indien je je boodschap 'in het midden' legt, letterlijk, en niet recht op de ander(en) afvuurt. Je hoeft het niet op de eerste plaats voor de ander te doen. Je boekt er gewoon betere resultaten mee!
Wanneer leg je best je zaken in het midden? ✓ Indien je de kans om gehoord en begrepen te worden, wilt vergroten. ✓ Indien je je slag wilt thuis halen zonder ruzie te maken. ✓ Wanneer je een groeiende spanning wilt voorkomen of verminderen. ✓ Wanneer je uitdrukkelijk respect wilt tonen voor de ander. ✓ Wanneer je aandacht vraagt voor een moeilijke beslissing. ✓ Telkens je iemand coacht. ✓ Wanneer je de participatieve houding van de betrokkenen wilt doen toenemen. ✓ Wanneer je met sociale gesprekspartners aan tafel zit.
In het midden leggen, vergt een flinke inspanning. Wat is jouw winst? ✓ Je wordt beter gehoord (want men voelt dat er ruimte is om te reageren of niet). ✓ Je scoort vertrouwen bij de ander (want je komt niet bedreigend over). ✓ Je haalt een eerste stap vooruit wanneer de ander rustig de zaken opneemt die je in het midden legt. ✓ Je verkleint de weerstand bij de ander (omdat hij weerstand mag tonen indien hij dat wil). ✓ Je ontvangt respect (want je toont respect voor de ander). ✓ Je geeft enkel energie aan zaken die iets opleveren en je houdt energie voor aangename zaken.
Hoe doe je het, in het midden leggen? Waar let je dan best op? Ik ben de eerste om te getuigen dat de vaardigheden die je hier inzet nog moeilijker zijn aan te leren dan de vaardigheden om de zaken in het midden te laten liggen. Het lukt me best al aardig wanneer ik coach, een training
8 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
geef, een dialoog voer, iets samen met anderen uitwerk, enz. Het is mijn ervaring dat ik het vooral moeilijk heb in sterk emotioneel verbonden relaties (met mijn partner, met mijn kinderen, met een thema dat me zéér nauw aan het hart ligt).
Wat zijn de nodige vaardigheden? 1 Visualiseer het punt in het midden. Net zoals bij het in het midden laten liggen, is het handig om je een lege plek voor te stellen tussen jou en de ander. Die plek is er wel degelijk, letterlijk (tenzij je aan het knuffelen bent). 2 Soms is het erg handig om een leeg blad in het midden te leggen. Op deze manier heb je de plek zichtbaar gemaakt. Bij het coachen leg ik steeds een groot tekenblad in het midden waar we samen op kunnen schrijven. Bij overleg of vergaderingen leg ik een leeg tekenblad op tafel of verbeeld ik me dat in. 3 Kijk eerst naar de ander maar kijk dan naar het midden. Het is nodig om contact te maken met de ander om in te schatten hoe de relatie op dat ogenblik voor jou aanvoelt. Door naar de ander de kijken nodig je de ander uit. Daarna spreek je tegen het midden. Om vervolgens weer naar de ander te kijken. Je kan tegelijk met een handbeweging aangeven dat je iets in het midden legt. Dan is het voor de ander duidelijk dat je iets in het midden legt en niet in het midden werpt! 4 Toon dat er ruimte is om datgene wat je in jet midden legt al of niet op te nemen. De toon waarop je spreekt en je gelaatsuitdrukking is van belang. Je non-verbale communicatie zal voor de ander aangeven hoeveel ruimte je laat. Aangezien je niet rechtstreeks je non-verbale uitingen controleert, is het nodig om je gevoelens goed waar te nemen. Wees eerlijk met jezelf over de mate waarin de ander al of niet datgene wat jij in het midden legt, op zijn manier mag opnemen of zelfs laten liggen. 5 Aanvaard dat de ander mag beslissen wat hij er mee doet. Dit is vaak de moeilijkste vaardigheid. Wanneer we iets zeggen, willen we dat er naar ons wordt geluisterd. Toch? Wanneer we iets vragen, willen we dat er een antwoord volgt. Toch? Hoe moeilijk is het niet om te aanvaarden dat de ander het recht heeft om te zwijgen, om niet te reageren, om niet 9 / 10
in_het_midden_2.1 - 15/04/13
op onze vraag in te gaan en dit niet te verantwoorden ... zonder dat we ons daarover kwaad maken? Zou jij niet zelf graag over dat recht beschikken? Wel, je beschik er over en je kan de ander er ook laten over beschikken. 6 Erken dat de ander een belang heeft om te verdedigen. Dit lijkt eenvoudig en vanzelfsprekend. Onze reacties tonen echter dat het vaak moeilijk is om het belang van de ander te erkennen als een volwaardig belang. Dit staat los van het feit of we het er mee eens zijn of niet. Het belang erkennen gebeurt in het midden! Daarna volgt of en in welke mate we het er mee eens zijn. We kunnen het belang immers gewoon erkennen en in het midden laten. We negeren het niet. We geven aan dat we het gehoord of gezien hebben (= erkennen en bevestigen) en dat we er verder niets mee doen (= zonder er een oordeel over te geven of zonder het misprijzend weg te wuiven!). 7 Ga niet voor het gelijk. Ga voor het resultaat wanneer je je gelijk zou halen. Dat kan best zonder dat men jou gelijk geeft. Wie zegt dit? Ja, ik beken, ik heb het daar moeilijk mee. Wanneer ik meen dat ik gelijk heb, neig ik me in te spannen om mijn gelijk te halen. Dat is niet verstandig. Nog onverstandiger is het wanneer ik me inzet om te bewijzen dat de ander geen gelijk heeft. Het is veel efficiënter om te kijken hoe je samen het resultaat kunt halen zoals dat zou zijn indien men je gelijk zou hebben gegeven. Stel jezelf de vraag: wil je horen "Je hebt gelijk." of wil je liever een goede oplossing? Met de focus op het resultaat of op de oplossing hoef je niet zo nodig de focus te leggen op de vraag wie er gelijk heeft. ("IJdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid." zo begint een boek met wijsheden.) De strijd voor het gelijk is een energieslopende strijd die je nooit kunt winnen.
Wanneer werkt in het midden leggen niet? Leg de zaken niet in het midden wanneer je een bevel wilt geven of geen tegenspraak duldt. Wanneer je wilt dat je medewerker dringend een taak uitvoert zoals jij wilt dat het gebeurt, kun je er voor kiezen om geen ruimte van tegenspraak toe te laten. Leg dan de zaken niet in het midden. Of dit een goede aanpak is, dat is een andere zaak. © Francis Gastmans
10 / 10
