Het belang van de leerkracht-kind relatie voor jonge kinderen Wetenschappelijke bevindingen en implicaties voor de praktijk

Het belang van de leerkracht-kind relatie voor jonge kinderen Wetenschappelijke bevindingen en implicaties voor de praktijk ‘De leerkracht doet er toe?’ studiedag 16 september 2010

Evelien Buyse & Sarah Doumen

Imagine … Class 2009-2010 On a regulary day in an English kindergarten …

Imagine …

dat het gedrag van de respectieve kinderen exemplarisch is en zich dus over de weken heen een consistent, gelijkaardig patroon aftekent.

Hoe schat je de kwaliteit van de relatie met deze kleuters dan in tegen het eind van het eerste trimester?

Imagine …

dat het gedrag van de respectieve kinderen exemplarisch is en zich dus over de weken heen een consistent, gelijkaardig patroon aftekent.

Hoe schat je de kwaliteit van de relatie met deze kleuters dan in tegen het eind van het eerste trimester?

Klas 2010-2011

De eerste schooldag in een Vlaamse kleuterklas …

Klas 2010-2011 De eerste schooldag

Overzicht I.

Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel?

Overzicht I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit

Overzicht I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht

Overzicht I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid (b) moeilijk temperament

Overzicht I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid (b) moeilijk temperament V. Back to HGD: (een instrumentarium voor) diagnostiek, preventie & interventie

Onderzoeksopzet 237 kinderen • 115 jongens, 122 meisjes • gemiddelde leeftijd 5.19 jaar • 36 klassen, 26 scholen • Derde kleuterklas en eerste leerjaar • Drie meetmomenten per schooljaar • Leerkrachtvragenlijsten en bevraging van klasgenootjes • Voor 169 van deze kinderen (“de kerngroep”): ook klasobservaties, taakjes en interviews met de kinderen • Voor 127 kinderen thuisobservaties

I.

Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel?

Gedragsmoeilijkheden in de klas • Child Behavior Scale (Ladd & Profilet, 1996) • Externaliserend probleemgedrag ▪ Agressief gedrag: - fysiek vechten, stampen, slaan, bijten - verbaal kinderen beledigen, bedreigen Bijvoorbeeld: Dit kind pest andere kinderen

▪ Hyperactief gedrag & afleidbaarheid: Bijvoorbeeld: Dit is een wriemelend, zenuwachtig, gejaagd kind

Gedragsmoeilijkheden in de klas • Internaliserend probleemgedrag ▪ Teruggetrokken gedrag Bijvoorbeeld:Dit kind speelt het liefst alleen

▪ Angstig gedrag Bijvoorbeeld:Dit kind is eerder bang van nieuwe dingen of ongekende situaties

Kwaliteit van de leerkracht-leerling relatie • Student-Teacher Relationship Scale Pianta, 2001; Koomen, Verschueren, & Pianta, 2007

1) NABIJHEID warmte en openheid geborgenheid en emotionele ondersteuning 2) CONFLICT niet overeenkomen strijd leveren 3) AFHANKELIJKHEID bezitterig, aanhankelijk t.a.v. de leerkracht

gedrag v.h. kind

relatie met leerkracht

agressief

conflict

Wederzijdse effecten?

leerkrachtleerling conflict



agressief gedrag v.d. leerling



1ste trimester

2de trimester

3de trimester

Resultaat N = 148 leerkrachtleerling conflict

.69***

agressief gedrag v.d. leerling 1ste trimester

.69***

.21*

.82***


.30*

.17***

agressief gedrag v.d. leerling 2de trimester


.90***

.63***



.69***


.69***

.21*

.82***


.30*

.17***



.90***

.63***



.69***


.69***

.21*

.82***


.30*

.17***



.90***

.63***



.69***


.69***

.21*

.82***


.30*

.17***



.90***

.63***



.69***


.69***

.21*

.82***


.30*

.17***



.90***

.63***


Besluit • Evidentie voor wederzijds versterkende effecten in de schoolcontext • Vicieuze spiraal waarbij meer agressief gedrag van de leerling leidt tot meer conflict in relatie met de leerkracht wat op zijn beurt weer leidt tot meer agressief gedrag van de leerling

Tussenliggende mechanismen • A) Waarom voorspelt meer agressief gedrag van leerlingen meer conflict in de relatie met de leerkracht? • B) Waarom voorspelt meer conflict in de leerkracht-leerlingrelatie meer agressief gedrag van leerlingen?

A) Waarom leidt agressief gedrag van leerlingen tot meer conflict in de leerkracht-leerlingrelatie? • Negatieve effecten voor leerling EN leerkracht • Gedrag van de leerling niet in de hand • Moeilijk om dit gedrag tegen te gaan

Agressief gedrag  Waargenomen controle over het gedrag v.d. leerling  Conflict

Metingen • Agressief gedrag klasgenoten • Controle over gedrag leerkracht Teacher Control of Child Behavior Scale (Hammarberg & Hagekull, 2000) Bijvoorbeeld: ▪ Ik heb het gevoel dat ik het gedrag van dit kind in de hand heb. ▪ Dit kind gedraagt zich helemaal anders dan ik zou willen. (-)

• Conflict leerkracht

Resultaat Begin 3de KK

Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)

agressief gedrag v.d. leerling -.24**

waargenomen controle over gedrag

.28*

R² = .55


-.50***

leerkrachtleerling conflict R² = .75

-.64***

.43***

N = 139

A) Waarom leidt agressief gedrag van kinderen tot meer conflict in de leerkracht-leerlingrelatie? Begin 3de KK

Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)



.28*

R² = .55


-.50***


-.64***

.43***

N = 139


Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)



.28*

R² = .55


-.50***


-.64***

.43***

N = 139


Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)



.28*

R² = .55


-.50***


-.64***

.43***

N = 139


Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)



.28*

R² = .55


-.50***


-.64***

.43***

N = 139


Midden 3de KK

Einde 3de KK

(ns)



.28*

R² = .55


-.50***


-.64***

.43***

N = 139

Besluit Zowel agressief gedrag van de leerling als conflict in de leerkrachtleerlingrelatie aan het begin van het schooljaar kan het gevoel van controle van de leerkracht over het gedrag van die leerling ondermijnen, wat leidt tot verdere relatiemoeilijkheden met die leerling tijdens het schooljaar

B) Waarom leidt conflict in de leerkracht-leerlingrelatie tot meer agressief gedrag van leerlingen? • Gehechtheidstheorie/symbolisch interactionisme: Significante anderen, zoals de leerkracht, hebben een impact op de zelfwaardering van de leerling • Lagere zelfwaardering  Vatbaarder voor problemen

Conflict  Zelfwaardering  Agressief gedrag

Metingen • Conflict leerkracht • Zelfwaardering kind - Self-Description Questionnaire (Marsh, 1988) - Zelfbelevingsschaal voor Jonge Kinderen (Verschueren & Marcoen, 1993)

- Handpop interview (Verschueren, Schoef, & Marcoen, 1994)

Bijvoorbeeld: Kwak/Kroko, heb jij Sofie graag? Is Sofie een braaf meisje?  samen in 1 index van globale zelfwaardering

• Agressief gedrag leerkracht

B) Waarom leidt conflict in de leerkracht-leerlingrelatie tot meer agressief gedrag van leerlingen? Begin 1ste LJ

Midden 1ste LJ

Einde 1ste LJ

(ns)


-.43*

globale zelfwaardering

-.46**

agressief gedrag v.d. leerling R² = .59

R² = .18

.52**

.53***


N = 139


Midden 1ste LJ

Einde 1ste LJ

(ns)


-.43*


-.46**


R² = .18

.52**

.53***


N = 139


Midden 1ste LJ

Einde 1ste LJ

(ns)


-.43*


-.46**


R² = .18

.52**

.53***


N = 139


Midden 1ste LJ

Einde 1ste LJ

(ns)


-.43*


-.46**


R² = .18

.52**

.53***


N = 139


Midden 1ste LJ

Einde 1ste LJ

(ns)


-.43*


-.46**


R² = .18

.52**

.53***


N = 139

Besluit • Conflict in de relatie met de leerkracht geeft aanleiding tot een lagere zelfwaardering bij kinderen, wat op zijn beurt het agressieve gedrag van die kinderen versterkt. • Door negatief te reageren op het problematische gedrag van leerlingen, stopt dit gedrag niet. Integendeel, het neemt zelfs toe, onder meer omdat meer conflict in de relatie met de leerkracht aanleiding geeft tot meer negatieve gevoelens van kinderen over zichzelf als persoon.

Vragen aan het publiek • Hoe verlopen interventies bij kinderen met agressief gedrag bij jullie op school? • Wat zou eraan toegevoegd kunnen worden op basis van deze bevindingen? • Wat zijn volgens jullie de praktische implicaties van ons onderzoek voor tussenkomsten op school om agressief gedrag te verminderen bij kinderen in de kleuter- en lagere school?

ervaren controle

agressief

zelfwaardering

conflict

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) Hoe > HGD ?

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) Hoe > HGD ? - handelingsgericht = praktijkrelevante adviezen - transactioneel, interactioneel, „ecologisch‟ model ~ omgevingsfactoren - focus op krachten / positieve elementen

(+ wetenschappelijk onderbouwd)

Relationele cirkel = Vicieuze cirkel leerkracht

kind


MEDIATOREN -Zelfbeeld kind -Self-efficacy lkr.

kind


MEDIATOREN -Zelfbeeld kind -Self-efficacy lkr. -Leerkrachtgedrag?

kind

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit > leerkracht(gedrag)

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit > leerkracht(gedrag) ZIJSPRONG: oudergedrag

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit > leerkracht(gedrag) ZIJSPRONG: oudergedrag > gehechtheidstheorie

Relationele cirkel = Vicieuze cirkel ouders

kind

ouders

GEHECHTHEIDSKWALITEIT

kind

ouders


kind

ouders


kind

ouders


kind

° duurzame, affectieve band ° interne representaties / werkmodellen ° o.b.v. interacties significante anderen ° eerste levensjaren: vnl. ouders (moeder) ° voorstellingen aangaande - de ander (beschikbaarheid) - zichzelf - interacties in het algemeen ° cruciaal = sensitiviteit zorgfiguur Bowlby, Ainsworth, Thompson, Kobak

ouders


kind

° schemata om „in de wereld te staan‟ ° sociaal-emotioneel functioneren ~ gedragsmatig functioneren ° academisch functioneren zelfs (overzichten: Thompson, 2008; Weinfield, Sroufe, Egeland, & Carlson, 2008)

ouders


Vicieuze cirkel (overzichten: Sameroff & Mackenzie, 2003; Sutherland & Oswald, 2005)

kind

ouders


° duurzame, affectieve band ° interne representaties / werkmodellen ° o.b.v. interacties significante anderen ° eerste levensjaren: vnl. ouders (moeder) ° voorstellingen aangaande - de ander (beschikbaarheid) - zichzelf - interacties in het algemeen ° cruciaal = sensitiviteit zorgfiguur

kind

ouders


° duurzame, affectieve band ° interne representaties / werkmodellen ° o.b.v. interacties significante anderen ° eerste levensjaren: vnl. ouders (moeder) ° voorstellingen aangaande - de ander (beschikbaarheid) - zichzelf - interacties in het algemeen ° cruciaal = sensitiviteit zorgfiguur

cruciaal = sensitiviteit zorgfiguur

kind

ouders


kind

Vicieuze cirkel (overzichten: Sameroff & Mackenzie, 2003; Sutherland & Oswald, 2005)

TRAINEN OUDERLIJKE SENSITIVITEIT (meta-analyses: Bakermans-Kranenburg, van IJzendoorn, & Juffer, 2003; DeWolff & van IJzendoorn, 1997).

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Wat is dit ? onderdeel van het (affectieve) klasklimaat (CLASS) Sensitiviteit:

Positief affect:

Negatief affect:

Opmerkzaamheid Responsiviteit ... Warmte Respect … Woede Sarcasme …

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE

 VERWACHTING: - in parenting (bijv., De Wolff & Van Ijzendoorn, 1997)

- in child care (bijv., Ahnert et al., 2006) - in formele schoolse settings ?

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen

Observatie (on)veilige gehechtheid * (n = 127) * observatie in de thuissituatie +/- 3 uur * 90 uitspraken: bijv. Het kind gebruikt de moeder duidelijk als een basis van waaruit het de wereld gaat verkennen. Het kind gaat weg, komt terug of speelt bij haar in de buurt, gaat weer weg om te spelen enz. (item 36)  scores 1 – 9  10 x 9, 10 x 9, … 10 x 1

Observatie (on)veilige gehechtheid * semi-gestructureerd  gestructureerde episodes (a) introductie + tas speelgoed (b) frustrerende opdrachten (c) interview moeder (d) geschenkje

 vrije observatie

Observatie (on)veilige gehechtheid * introductie + tas speelgoed  algemene introductie

 introductie speelgoed

Observatie (on)veilige gehechtheid * introductie + tas speelgoed  algemene introductie - Het kind gaat met een verlegen lachje naar de moeder toe wanneer er onbekenden op bezoek komen (item 49) - Het kind is vaak serieus en ‘zakelijk’ als het speelt zonder dat de moeder in de buurt is of als het alleen bezig is met speelgoed (item 39)

 introductie speelgoed

Observatie (on)veilige gehechtheid * introductie + tas speelgoed  algemene introductie  introductie speelgoed

Observatie (on)veilige gehechtheid * introductie + tas speelgoed  algemene introductie  introductie speelgoed - Het kind volgt moeders suggesties graag op, zelfs wanneer het duidelijk maar een voorstel is en geen bevel (item 18) - Het kind voelt zich sterk aangetrokken tot nieuwe bezigheden en nieuw speelgoed (item 85) - Het kind onderzoekt nieuwe voorwerpen of speelgoed heel nauwkeurig. Het kind probeert het op verschillende manieren te gebruiken of uit elkaar te halen (item 40)



Observatie (on)veilige gehechtheid * frusterende opdrachten  verhaaltje voorlezen  moeilijke blokkenpuzzels  verhaaltje navertellen

Observatie (on)veilige gehechtheid * frusterende opdrachten  verhaaltje voorlezen  moeilijke blokkenpuzzels  verhaaltje navertellen - Wanneer de moeder probeert het kind met iets te helpen, lijkt het kind al te verwachten dat de moeder zich er hinderlijk mee gaat bemoeien (item 54) - Wanneer een spelletje of een activiteit te moeilijk lijkt, wordt het kind verlegen of vindt hij/zij het niet meer leuk (item 56)



Observatie (on)veilige gehechtheid * interview moeder

 rechtstreekse bevraging Protesteert uw kind als u hem of haar naar bed brengt ? (item 10)

 reactie kind Het kind wil in het middelpunt van moeders aandacht staan. Wanneer de moeder bezig is of met een ander praat, dan onderbreekt het kind dit (item 31)



Observatie (on)veilige gehechtheid * geschenkje

- Wanneer het kind iets nieuws vindt om mee te spelen, neemt het kind het mee naar de moeder of laat het haar van een afstand zien (item 14) - Het kind onderzoekt nieuwe voorwerpen of speelgoed heel nauwkeurig. Het kind probeert het op verschillende manieren te gebruiken of uit elkaar te halen (item 40)



Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas leerkracht-kind nabijheid 4,7

kwaliteit moeder-kind gehechtheid

**

4,6 4,5

ns

4,4

laag

4,3

hoog

4,2 4,1 4 3,9

3,8 3,7 3,6 1

* p < .05

2



**

4,6 4,5

ns

4,4

laag

4,3

hoog

4,2 4,1 4 3,9

3,8 3,7 3,6 1

2

weinig sensitiviteit * p < .05



*

4,6 4,5

ns

4,4 4,3

laag

4,2

hoog

4,1 4 3,9

3,8 3,7 3,6 1

2

weinig

veel

sensitiviteit * p < .05

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen - lln. die onveilig gehecht zijn aan hun moeder lopen het risico op minder nabijheid in de relatie met hun leerkracht - MAAR NIET als de leerkracht voldoende emotionele ondersteuning biedt aan de klas

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen nl. probleemgedrag internaliseren/externaliseren

Meting probleemgedrag • Externaliserend probleemgedrag ▪ Agressief gedrag: Bijvoorbeeld: Dit kind pest andere kinderen

▪ Hyperactief gedrag & afleidbaarheid: Bijvoorbeeld: Dit is een wriemelend, zenuwachtig, gejaagd kind

• Internaliserend probleemgedrag ▪ Teruggetrokken gedrag Bijvoorbeeld:Dit kind speelt het liefst alleen

▪ Angstig gedrag Bijvoorbeeld:Dit kind is eerder bang van nieuwe dingen of ongekende situaties

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas Leerkracht-kind nabijheid 4,7 4,6 4,5

teruggetrokken/ angstig gedrag

**

ns

4,4

hoog

4,3 4,2

laag

4,1 4 3,9 3,8 3,7 3,6 1

* p < .001

2

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas Leerkracht-kind nabijheid 4,7 4,6 4,5

teruggetrokken/ angstig gedrag

**

ns

4,4

hoog

4,3 4,2

laag

4,1 4 3,9 3,8 3,7 3,6 1

* p < .001

2

weinig emotionele ondersteuning

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas Leerkracht-kind nabijheid teruggetrokken/ angstig gedrag

4,7 4,6 4,5

*

ns

4,4

hoog

4,3 4,2

laag

4,1 4 3,9

3,8 3,7 3,6

1

2

weinig veel emotionele ondersteuning * p < .001

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen nl. probleemgedrag internaliseren/externaliseren - lln. die internaliserend gedrag stellen lopen het risico op minder nabijheid

- MAAR NIET als de leerkracht voldoende emotionele ondersteuning biedt

Rol Sensitiviteit in de (kleuter)klas  Algemene impact relatievorming NEE  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen nl. probleemgedrag internaliseren/externaliseren - lln. die internaliserend gedrag stellen lopen het risico op minder nabijheid - en lln. die externaliserend gedrag stellen op meer conflict in de relatie met hun leerkracht - MAAR NIET als de leerkracht voldoende emotionele ondersteuning biedt

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit > leerkracht(gedrag) SENSITIVITEIT

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht

Schoolse aanpassing/ onderwijsbehoeften van de leerling • Academisch • Psychosociaal  sociaal gedrag t.a.v. medeleerlingen  betrokkenheid en deelname aan het klasgebeuren  gevoelens en attitudes t.a.v. school Ladd, 2003

Rol van de leerkracht-leerlingrelatie • Afhankelijkheid en conflict = risicofactoren  Afhankelijkheid ~  academische prestaties  graag naar school  eenzaamheid  Conflict ~  academische prestaties  graag naar school  prosociaal gedrag  externaliserend en teruggetrokken gedrag

Rol van de leerkracht-leerlingrelatie • Nabijheid bevordert de schoolse aanpassing van leerlingen:  academische prestaties  graag naar school  prosociaal gedrag  externaliserend probleemgedrag  uitsluiting door klasgenoten Overzicht: zie Pianta, Hamre, & Stuhlman, 2003

Eigen onderzoek • Coöperatieve klasparticipatie = hoe constructief kinderen deelnemen aan het klasgebeuren • Onafhankelijke klasparticipatie = hoe onafhankelijk het kind kan werken in de klas ► Teacher Rating Scale of School Adjustment (Ladd, 92)

• Taakbetrokkenheid geen taakbetrokkenheid – non-stop zeer intensieve TB ► Leuvense Betrokkenheidsschaal Jonge Kinderen (Laevers, 93)

• De mate van nabijheid, conflict en afhankelijkheid doorheen de derde kleuterklas voorspelt de mate van betrokkenheid en klasparticipatie aan het einde van het schooljaar

Eigen onderzoek • Meer specifiek:  Nabijheid   Onafhankelijke klasparticipatie  Conflict   Coöperatieve klasparticipatie  Afhankelijkheid   Onafhankelijke KP maar ook   Coöperatieve KP • De meeste van deze resultaten werden gevonden ongeacht of de relatiekwaliteit werd beoordeeld door de leerkracht of door een externe observator • Bovendien: Nabijheid (leerkracht)   Taakbetrokkenheid

Rol van de leerkracht-leerlingrelatie • Nabijheid blijkt echter vooral een beschermende rol te spelen voor kinderen die een risico lopen op een minder goede schoolse aanpassing • Omwille van… leerproblemen externaliserend/internaliserend probleemgedrag etniciteit • Bijvoorbeeld: Burchinal, Peisner-Feinberg, Pianta, & Howes, 2002; Hughes, Cavell, & Jackson, 1999; Pianta, Steinberg, & Rollins, 1995

Eigen onderzoek • Nog weinig onderzocht voor kinderen die risico lopen omwille van - onveilige gehechtheid aan de moeder - moeilijk temperament

 Evelien

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid (b) moeilijk temperament

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas  Wat is dit ? o.a. nabijheid kind-lkr.

 m.b.t. probleemgedrag (externaliseren)

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas  Wat is dit ? o.a. nabijheid kind-lkr.

 m.b.t. probleemgedrag (externaliseren)

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen

ouders


kind

° schemata om „in de wereld te staan‟ ° sociaal-emotioneel functioneren ~ gedragsmatig functioneren ° academisch functioneren zelfs (overzichten: Thompson, 2008; Weinfield, Sroufe, Egeland, & Carlson, 2008)

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas agressief gedrag

*

1,5


1,45

1,4

1,35

1,3

laag

1,25

1,2

hoog

1,15

1,1

1,05

1 1

* p < .001

2

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas agressief gedrag

*

1,5


1,45

1,4

1,35

1,3

laag

1,25

1,2

hoog

1,15

1,1

1,05

1 1

2

weinig leerkracht-kind nabijheid * p < .001

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas agressief gedrag 1,5

1,45

**


1,4

1,35

1,3

1,25

ns ns

1,2

hoog

1,15

1,1

1,05

1 1 2 weinig veel leerkracht-kind nabijheid

* p < .001

laag

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen - Lln. die onveilig gehecht zijn aan hun moeder lopen een risico op meer agressief gedrag in de klas - MAAR NIET als hun relatie met de leerkracht gekenmerkt wordt door voldoende nabijheid

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas  Protectieve rol risicogroep nl. onveilig gehechte kinderen nl. moeilijk temperament

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (a) Motorische reactiviteit = activiteit (b) Emotionele reactiviteit = emotionaliteit

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (a) Motorische reactiviteit = activiteit = intensiteit/levendigheid bewegingen, gepraat, … = +/- gedragsstijl ╪ inhoud bewegingen, gepraat, …

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (a) Motorische reactiviteit = activiteit = intensiteit/levendigheid bewegingen, gepraat, … = +/- gedragsstijl ╪ inhoud bewegingen, gepraat, …

observatietaakje (n = 169)

Observatie temperament • Rusttaak (gebaseerd op LAB-TAB; Goldsmith et al., 1999)

• „uitrusten‟ gedurende 3 min. • Composite activiteit > (a) intensiteit beweging (b) intensiteit gepraat (c) aantal posities bijv. zitten – staan – zitten  score = 3

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (a) Motorische reactiviteit = activiteit = intensiteit/levendigheid bewegingen, gepraat, … = +/- gedragsstijl ╪ inhoud bewegingen, gepraat, …  hoge mate van activiteit = risico voor probleemgedrag

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (b) Emotionele reactiviteit = emotionaliteit = neiging tot uiting van + en - emoties > negatieve emotionaliteit: - angst - droefheid - irritatie/frustratie



observatietaakje (n = 169)

Observatie temperament • Frustrerende taak (gebaseerd op Carens & Verschueren, 2000)

• Moeilijke puzzel, op te lossen binnen 5 min. zonder hulp • Uitingen frustratie / duur taak - verbaal bijv. „Deze puzzel is veel te moeilijk‟ - non-verbaal bijv. zuchten

Observatie temperament Belangrijk aspect van temperament = REACTIVITEIT (bijv. Rothbart & Bates, 1998/2006) (b) Emotionele reactiviteit = emotionaliteit = neiging tot uiting van + en - emoties > negatieve emotionaliteit: - angst - droefheid - irritatie/frustratie  hoge mate van frustratie = risico voor probleemgedrag



*

1,45

(re)activiteit

1,4

hoog

1,35

1,3

laag

1,25 1,2 1,15 1,1 1,05 1 1

* p ≤ .05

2

3


1,45 1,4

(re)activiteit

* ns

hoog

1,35

laag

1,3 1,25 1,2 1,15

1,1 1,05 1

* p ≤ .05

1 2 3 weinig medium veel leerkracht-kind nabijheid

Rol Relatiekwaliteit in de (kleuter)klas agressief gedrag 1,5 1,45 1,4

*

(re)activiteit

ns ns

hoog

1,35

laag

1,3 1,25 1,2 1,15 1,1 1,05

1 1 2 3 weinig medium veel leerkracht-kind nabijheid

* p ≤ .05


- Lln. met hoge reactiviteit (activiteit) lopen een risico op meer agressief gedrag in de klas - MAAR NIET als hun relatie met de leerkracht gekenmerkt wordt door voldoende nabijheid

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind- gehechtheid > GehechtheidsTheorie sensitiviteit/affectief klimaat (b) moeilijk temperament- dyadische nabijheid

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind- gehechtheid > GehechtheidsTheorie sensitiviteit/affectief klimaat (b) moeilijk temperament- dyadische nabijheid > ZelfDeterminatieTheorie (- emotionele betrokkenheid) - structuur - autonomie

Structuur & Autonomie  Wat is dit ? Structuur:

Autonomie:

Duidelijke informatie Consistentie ... „Vrijheid‟ Keuzes Inspraak „grenzen‟ …

 Algemene impact probleemgedrag JA!

Rol Structuur in de (kleuter)klas externaliserend gedrag

*

(re)activiteit

1,5

1,45

hoog

1,4

laag

1,35

1,3

1,25

1,2

1,15

1,1 1

2

weinig

structuur * p ≤ .001

Rol Structuur in de (kleuter)klas externaliserend gedrag

* ns

1,5

(re)activiteit

1,45

hoog 1,4

1,35

laag

1,3

1,25

1,2

1,15

1,1 1

2

weinig

veel structuur

* p ≤ .001

Structuur & Autonomie  protectieve rol risicogroep nl. moeilijk temperament - Lln. met hoge reactiviteit ( activiteit) lopen een risico op meer externaliserend gedrag in de klas

- MAAR NIET als de leerkracht voldoende structuur biedt

Structuur & Autonomie  protectieve rol risicogroep nl. moeilijk temperament - Lln. met hoge reactiviteit (frustratie & activiteit) lopen een risico op meer externaliserend gedrag in de klas

- MAAR NIET als de leerkracht voldoende structuur biedt

Structuur & Autonomie  protectieve rol risicogroep nl. moeilijk temperament - Lln. met hoge reactiviteit (activiteit) lopen een risico op meer externaliserend gedrag in de klas

- MAAR NIET als de leerkracht voldoende de autonomie van de lln. ondersteunt

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind- gehechtheid > GehechtheidsTheorie sensitiviteit/affectief klimaat (b) moeilijk temperament- dyadische nabijheid > ZelfDeterminatieTheorie (- emotionele betrokkenheid) - structuur - autonomie

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid > GT MATCH (b) moeilijk leerkracht temperament BEHOEFTES kind > ZDT



I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid (b) moeilijk temperament

I. Gedrag & relatiekwaliteit: een vicieuze cirkel? II. Doorbreken van de negatieve cirkel (a) HGD: via relatiekwaliteit (b) determinanten relatiekwaliteit III. Rol relatiekwaliteit voor schoolse aanpassing (a) schoolse aanpassing (b) (protectieve) rol relaties leerkracht IV. Protectieve rol relatiekwaliteit bij … (a) onveilige moeder-kind gehechtheid (b) moeilijk temperament V. Back to HGD: (een instrumentarium voor) diagnostiek, preventie & interventie

Vragen aan het publiek • Hebben jullie de link tussen relatiekwaliteit/leerkrachtgedrag en schoolaanpassing al in de praktijk ondervonden? – In het algemeen ? – Specifiek m.b.t. bepaalde „risicogroepen‟ van kinderen ?

• Zijn de aangehaalde dimensies relevant voor de praktijk? – Relatiekwaliteit – Leerkrachtgedrag (sensitiviteit, structuur, autonomie, …)

Sensitiviteit & relatiekwaliteit

Een handelingsgerichte weg(wijzer) naar interventie en preventie

Diagnostische instrumenten • • • •

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst Leerkracht Relatie Interview Interactiewijzer Stress bij de leerkracht

Zie ook het hoofdstuk „Interacties tussen leerkrachten en leerlingen‟ in het Handboek diagnostiek in de leerlingenbegeleiding (Buyse, Koomen, & Verschueren, 2007)

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst • Pianta, 2001; Koomen, Verschueren, & Pianta, 2007

• • • • • • •

http://testweb.bsl.nl Leerkrachtvragenlijst Leeftijdsbereik: 3-12 jaar 28 items Invullen duurt ongeveer 5-10 minuten Relatieprofiel opstellen Normgegevens voor Nederlandse meisjes en jongens van alle leeftijdsgroepen

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst Cotanbeoordeling • uitgangspunten bij de testconstructie: goed • kwaliteit van het testmateriaal: goed • kwaliteit van de handleiding: goed • normen: goed • betrouwbaarheid: voldoende • begripsvaliditeit: goed • criteriumvaliditeit: onvoldoende (niet onderzocht)

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst • NABIJHEID (11 vragen)  ervaring van de relatie door de leerkracht Ik heb een hartelijke, warme relatie met dit kind. De omgang met dit kind geeft mij een gevoel van effectiviteit en zelfvertrouwen.

 gedrag van het kind t.a.v. de leerkracht Als dit kind verdrietig is, zal het troost bij me zoeken. Dit kind praat openhartig met mij over zijn/haar gevoelens en ervaringen.

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst • CONFLICT (11 vragen)  ervaring van de relatie door de leerkracht Dit kind en ik lijken voortdurend strijd met elkaar te leveren. De omgang met dit kind vergt veel energie van mij.

 gedrag van het kind t.a.v. de leerkracht Dit kind wordt gauw boos op mij. De gevoelens van dit kind tegenover mij kunnen geheel onvoorspelbaar zijn of abrupt omslaan.

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst • AFHANKELIJKHEID (6 vragen)  gedrag van het kind t.a.v. de leerkracht Dit kind gedraagt zich te afhankelijk van mij. Dit kind heeft voortdurend bevestiging van mij nodig.

Leerling Leerkracht Relatie Vragenlijst Bijvoorbeeld Tom (6 jaar): - Dominant en agressief in het spel met klasgenoten; ongeconcentreerd - Leerkracht: bij dreigende grensoverschrijding gesprek met Tom, soms in combinatie met time-out - Vergeleken met de normgroep 6-jarigen: Bovengemiddeld niveau van conflict dat in het subklinisch bereik ligt, een gemiddeld niveau van Afhankelijkheid en een (hoog)gemiddeld niveau van Nabijheid - Hoewel de hoge Conflictscore laat zien dat er geregeld strubbelingen zijn tussen Tom en de leerkracht, geeft de Nabijheidsscore aan dat de relatie voldoende aanknopingspunten biedt om Tom‟s gedrag positief te beïnvloeden Uit: Koomen, Verschueren, & Pianta, 2007

Leerkracht Relatie Interview Eng: Teacher Relationship Interview van Pianta, Bunosky, Fitz, Hamre, Krasft-Sayre, & Steinberg (1999) zie ook Stuhlman & Pianta, 2001 Ned: Koomen & Lont (2004); Spilt & Koomen, 2009, 2010 • Semi-gestructureerd interview • 12 vragen en evt. follow-up vragen • Bijvoorbeeld: Vertel mij eens iets over een specifiek voorval waarbij het ‘klikte’ tussen u en de leerling + evt. - Wat gebeurde er precies ? - Hoe denkt u dat [naam ll.] zich toen voelde?

Leerkracht Relatie Interview • Nederlandse versie bestaat uit zes schalen: 1. Sensitiviteit van pedagogisch handelen 2. Positieve gevoelens ♦♦ 3. Boosheid ♠♦ 4. Hulpeloosheid ♠♦♦ 5. Neutraliseren van negatief affect 6. Coherentie♦♦ • Sensitiviteit van pedagogisch handelen: 1. Sensitiviteit van gedragsregulering 2. Veilige basis ♦♦ 3. Perspectief nemen 4. Doelgerichtheid ♦♦

Stress bij leerkrachten Eng: Index of Teaching Stress van Abidin, Greene, & Konold (2004) Ned: Prins & Koomen (2005) * stress in interactie met een individuele leerling * 5 – 18 jaar * 90 items – 5 puntenschaal ~ mate van stress

Stress bij leerkrachten DEEL A ~ kindfactoren: (a) ADHD-kenmerken In vergelijking met de meeste anderen, heeft deze leerling meer moeite met concentreren en opletten

(b) Algemene emotionaliteit Deze leerling is erg humeurig en gauw van streek

(c) Internaliserend gedrag Deze leerling is erg teruggetrokken

(d) Gebrek aan intellectuele mogelijkheden Deze leerling lijkt niet zo snel te leren als de meeste andere leerlingen

(e) Agressief/antisociaal gedrag Deze leerling kan erg vernielzuchtig zijn

Stress bij leerkrachten DEEL B ~ leerkrachtfactoren: (a) Negatieve competentiebeleving Wat ik ook doe, niets lijkt te helpen bij deze leerling

(b) Verlies plezier leraarschap Het is frustrerend om deze leerling in mijn klas te hebben

(c) Verstoring onderwijsproces Door deze leerling kan ik andere leerlingen in mijn klas minder aandacht geven

(d) Frustratie naar ouders Het is frustrerend om met de ouders van deze leerling om te gaan

Stress bij leerkrachten * Drie types scores:

- Totaalscore - Vergelijking score Deel A en Deel B - Afzonderlijke scores voor elk van de 9 schalen * Nederlandstalige Versie: - Geen normen - Psychometrische kwaliteiten Deel B: voldoende - Substantiële correlaties tussen Negatieve competentiebeleving, Verlies plezier leraarschap en Verstoring Onderwijsproces van de ITS met Conflict van de LLRV (Koomen et al., 2007)

Instrumentarium als tool … DIAGNOSTIEK, PREVENTIE & INTERVENTIE  t.b.v. - leerling - & leerkracht !  het HANDELEN in HGD - trainen van vaardigheden - sensibiliseren, informeren, BWZ

Trainen van vaardigheden Uit interventiestudies zoals Good Behavior Game (Leflot, van Lier, Onghena, & Colpin, 2010) en Banking Time (Pianta et al., 2003) blijkt dat het werkt om: • Nauwelijks aandacht te besteden aan gedrag dat de klas stoort en meer bepaald er geen negatieve aandacht aan te geven ~ minder conflict  minder „talking-out‟  minder oppositioneel gedrag  meer „on-task‟  minder hyperactief gedrag • (Prijs goed gedrag) • Een positieve relatiereserve op te bouwen d.m.v. 1-1 interacties waarin de leerkracht zich sensitief toont ~ meer nabije relatie

Instrumentarium als tool … DIAGNOSTIEK, PREVENTIE & INTERVENTIE  t.b.v. - leerling - & leerkracht !  het HANDELEN in HGD - trainen van vaardigheden - sensibiliseren, informeren, BWZ

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht cf. vandaag !

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau …

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES (1) Lkrn. stellen over het algemeen (in Vlaanderen) ‘good enough practices’

Sensibiliseren, informeren, BWZ Nabijheid lkr-ll Observatie Leerkrachtoordeel Structuur Autonomie Emotionele ondersteuning Sensitiviteit a

(bereik)a Mptb

M

SD

Bereik

4.90 4.24 3.33 3.08 5.11

0.86 0.64 0.29 0.41 1.21

2.50 - 7.00 1.77 - 5.00 2.50 - 3.81 2.25 - 3.83 2.33 - 7.00

1-7 1-5 1-4 1-4 1-7

4 3 2.5 2.5 4

4.81 1.31 2.00 - 7.00

1-7

4

theoretisch bereik van de schaal b theoretisch middenpunt van de schaal

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES (1) Lkrn. stellen over het algemeen (in Vlaanderen) ‘good enough practices’ (2) Tóch kan de leerkracht daarenboven nog het verschil maken, VOORAL voor zgn. risicogroepen van kinderen met ‘very good practices’

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES (1) Lkrn. stellen over het algemeen (in Vlaanderen) ‘good enough practices’ (2) Tóch kan de leerkracht daarenboven nog het verschil maken, VOORAL voor zgn. risicogroepen van kinderen met ‘very good practices’ (3) Reflectie op eigen percepties (en handelen) = goed vertrekpunt

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES (1) Lkrn. stellen over het algemeen (in Vlaanderen) ‘good enough practices’ (2) Tóch kan de leerkracht daarenboven nog het verschil maken, VOORAL voor zgn. risicogroepen van kinderen met ‘very good practices’ (3) Reflectie op eigen percepties (en handelen) = goed vertrekpunt zonder eindpunt …

Sensibiliseren, informeren, BWZ - = allereerste opdracht - Micro- én macroniveau … - TAKE HOME MESSAGES (1) Lkrn. stellen over het algemeen (in Vlaanderen) ‘good enough practices’ (2) Tóch kan de leerkracht daarenboven nog het verschil maken, VOORAL voor zgn. risicogroepen van kinderen met ‘very good practices’ (3) Reflectie op eigen percepties (en handelen) = goed vertrekpunt zonder eindpunt …

 De leerkracht doet er toe!

Link ErvaringsGericht Onderwijs (E.G.O.)?

Link ErvaringsGericht Onderwijs (E.G.O.)? - Geen etikettering, labeling (zoveel mogelijk) ° MAAR „ervaringsreconstructie‟ ° leerkrachtgedrag: empathie (sensitiviteit) ° ‘zoveel mogelijk’: d.w.z. „frozen wholes‟ bijv. (Gendlin)



PROCES Kwaliteit ervaringen Beleving


AFSTEMMING „Stijl‟ (lkr.)

Behoeftes (ll.)




Behoeftes (ll.)




Behoeftes (ll.)


GT & ZDT


Behoeftes (ll.)

Stimulerend tussenkomen

Cognitieve behoeftes (Weet- en exploratiedrang)

Autonomie verlenen

Conatieve behoeftes (Interesses, zelfbepaling)

Gevoeligheid Beleving

Affectieve behoeftes (respect, bevestiging, affectie, structuur, …)



- Zorgverbreding & GOK ° Steunpunt GOK (R.I.P. …) – CEGO = partner ° (Procesgericht) Kindvolgsysteem www.cego-digit.net


- Zorgverbreding & GOK ° Steunpunt GOK (R.I.P. …) – CEGO = partner ° Zorg(verbreding) als attitude (?) ° Van remediëring naar preventie (zoveel mogelijk) - Cf. HGD !

Sfeer & relatie (algemene aanpak) ° De relatie met elke kleuter verkennen & verbeteren ° De relatie tussen de kinderen verkennen en verbeteren ° Een gezellige sfeer creëren d.m.v. klasinrichting ° Kansen creëren om als groep positieve ervaringen op te doen ° Kringmomenten laten uitgroeien tot sfeermomenten ° Duidelijke regels en afspraken maken ° Activiteiten en materialen aanbrengen om op een gerichte manier rond sociale competentie te werken ° Op occasionele momenten kinderen helpen om gevoelens te herkennen en van elkaar te onderscheiden en uit te drukken ° Het gesprek over waarden ondersteunen: wat vinden kinderen van wat ze rondom hen ontdekken ?

Sfeer & relatie (algemene aanpak) ° De relatie met elke kleuter verkennen & verbeteren ° De relatie tussen de verkennen verbeteren Gakinderen op het einde van deendag na welke ° Een gezellige sfeerkinderen creëren je d.m.v. klasinrichting weinig of niet gezien hebt ° Kansen creëren omom alshen groep positieve dag ervaringen op te de volgende extra aan doen spreken. ° Kringmomenten laten uitgroeien tot sfeermomenten ° Duidelijke regels en afspraken maken ° Activiteiten en materialen aanbrengen om op een gerichte manier rond sociale competentie te werken ° Op occasionele momenten kinderen helpen om gevoelens te herkennen en van elkaar te onderscheiden en uit te drukken ° Het gesprek over waarden ondersteunen: wat vinden kinderen van wat ze rondom hen ontdekken ?

Sfeer & relatie (algemene aanpak) ° De relatie met elke kleuter verkennen & verbeteren ° De relatie tussen de kinderen verkennen en verbeteren stil bijd.m.v. hoe elk van de ° Een gezellige sfeerSta creëren klasinrichting joupositieve als leerkracht ziet: op te ° Kansen creëren omkinderen als groep ervaringen zoeken ze spontaan contact? doen Zijnuitgroeien sommige tot kinderen ° Kringmomenten laten sfeermomenten of verlegen? ° Duidelijke regels enteruggetrokken afspraken maken ° Activiteiten en materialen aanbrengen om op een gerichte manier rond sociale competentie te werken ° Op occasionele momenten kinderen helpen om gevoelens te herkennen en van elkaar te onderscheiden en uit te drukken ° Het gesprek over waarden ondersteunen: wat vinden kinderen van wat ze rondom hen ontdekken ?

Sfeer & relatie (algemene aanpak) ° De relatie met elke kleuter verkennen & verbeteren ° De relatie tussen de kinderen verkennen en verbeteren welkeklasinrichting mate je eigen ° Een gezellige sfeerVerken creërenind.m.v. soms een negatieve rol op te ° Kansen creëren omgedrag als groep positieve ervaringen speelt (bv. gejaagdheid, je stem doen verheffen, irritaties, te hoge ° Kringmomenten laten uitgroeien tot sfeermomenten ° Duidelijke regels enverwachtingen…). afspraken maken ° Activiteiten en materialen aanbrengen om op een gerichte manier rond sociale competentie te werken ° Op occasionele momenten kinderen helpen om gevoelens te herkennen en van elkaar te onderscheiden en uit te drukken ° Het gesprek over waarden ondersteunen: wat vinden kinderen van wat ze rondom hen ontdekken ?


- Zorgverbreding & GOK ° Steunpunt GOK (R.I.P. …) – CEGO = partner ° (Procesgericht) Kindvolgsysteem www.cego-digit.net ° Zorg(verbreding) als attitude (?)


- Zorgverbreding & GOK ° Steunpunt GOK (R.I.P. …) – CEGO = partner ° (Procesgericht) Kindvolgsysteem www.cego-digit.net ° Zorg(verbreding) als attitude (?) ° Van remediëring naar preventie (zoveel mogelijk)


- Zorgverbreding & GOK ° Steunpunt GOK (R.I.P. …) – CEGO = partner ° (Procesgericht) Kindvolgsysteem www.cego-digit.net ° Zorg(verbreding) als attitude (?) ° Van remediëring naar preventie (zoveel mogelijk)

- Cf. HGD !

Hartelijk dank voor uw interesse ! Nederlandstalig (zie Bijlagen) Buyse, E., Verschueren, K., & Doumen, S. (2010). De Psychosociale ontwikkeling van jonge kinderen: Kunnen (goede) relaties met leerkrachten het verschil maken? Caleidoscoop, 22, 11-19. Doumen, S., Buyse, E., & Verschueren, K. (2009). Agressief gedrag en conflict in de leerkracht-leerlingrelatie: Een doorbreekbare spiraal? Caleidoscoop, 21, 4-9.

Internationaal (selectie) Buyse, E., Verschueren, K., & Doumen, S. (2010). Preschoolers‟ attachment to mother and risk for adjustment problems in kindergarten: Can teachers make a difference? Social Development (early view online). Doumen, S., Verschueren, K., & Buyse, E. (2009). Children's aggressive behaviour and teacher-child conflict in kindergarten: Is teacher perceived control over child behaviour a mediating variable? British Journal of Educational Psychology, 79, 663-675. Buyse, E., Verschueren, K., Doumen, S., Van Damme, J., & Maes, F. (2008). Classroom problem behavior and teacher-child relationships in kindergarten: The moderating role of the classroom climate. Journal of School Psychology, 46, 367-391. Doumen, S., Verschueren, K., Buyse, E., Germeijs, V., Luyckx, K., & Soenens, B. (2008). Reciprocal relations between teacher-child conflict and aggressive behavior in kindergarten: A three-wave longitudinal study. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 37, 588599.

Hartelijk dank voor uw interesse ! Sarah Doumen Schoolpsychologie en Onwikkelingspsychologie van Kind en Adolescent Tiensestraat 102 3000 Leuven [email protected]

Evelien Buyse Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs Onderzoeksgroep Onderwijs & Opleidingskunde Schapenstraat 34 3000 Leuven [email protected]

Het belang van de leerkracht-kind relatie voor jonge kinderen Wetenschappelijke bevindingen en implicaties voor de praktijk

Recommend Documents