Handleiding. Rak 4.3 (18) Samenstelling. Tolbert

Handleiding Rak 4.3 (18)

Samenstelling Jan Woudstra

Tolbert maart 2012

Handleiding Rak 4.3

1

Welkom bij RAK .......................................................................................................................3

2

Vensters ....................................................................................................................................3

3

4

5

6

2.1

Boeien ............................................................................................................................................ 4

2.2

Rakken........................................................................................................................................... 5

2.3

Stroming ........................................................................................................................................ 6

2.4

Prestatie ......................................................................................................................................... 7

2.5

Diagram ......................................................................................................................................... 8

2.6

Windverloop.................................................................................................................................. 9

2.7

Panel ............................................................................................................................................ 10

2.8

Traject ......................................................................................................................................... 13

2.9

Trajectwijziging .......................................................................................................................... 14

2.10

Kaart ........................................................................................................................................ 16

2.11

Dag en Nacht ........................................................................................................................... 17

Menu- en knoppenbalk ..........................................................................................................18 3.1

Bestand ........................................................................................................................................ 18

3.2

Bereken ........................................................................................................................................ 19

3.3

Weergave ..................................................................................................................................... 19

3.4

Controle ....................................................................................................................................... 20

3.5

Waterkaart .................................................................................................................................. 20

GPS .........................................................................................................................................22 4.1

GPS actueel venster .................................................................................................................... 22

4.2

De GPS tabel ............................................................................................................................... 24

4.3

Het Grafiek Venster ................................................................................................................... 25

4.4

De ‘RAK GPS Comm Monitor’ ................................................................................................ 26

4.5

Props voor Communicatie poort ............................................................................................... 27

4.6

Filters en Commando's .............................................................................................................. 27

Technische gegevens ..............................................................................................................30 5.1

Releases........................................................................................................................................ 30

5.2

Downloadsite ............................................................................................................................... 30

5.3

Installatie ..................................................................................................................................... 31

5.4

Deïnstallatie................................................................................................................................. 32

5.5

Beperkingen ................................................................................................................................ 32

Registratie en Suggesties .......................................................................................................33 6.1

Registratie ................................................................................................................................... 33

6.2

Aansprakelijkheid ...................................................................................................................... 35

6.3

Auteur .......................................................................................................................................... 35


1 Welkom bij RAK De 24-uurs race op het IJsselmeer, die elk jaar in het weekend van week 34 wordt gehouden is één van de grootste zeilevenementen van Nederland en zelfs van Europa. Het doel is om zoveel mogelijk mijlen af te leggen binnen 24 uur. De boot die de meeste mijlen aflegt wint de race. Er zijn zo'n 16 starthavens en de finish ligt bij Medemblik. Het IJsselmeer, de Markerwaard, een stuk Waddenzee en een stuk Noordzee vormen het wedstrijdgebied. Tussen een 60-tal boeien zijn een 100tal reglementaire rakken bepaald. Elk rak mag slechts 2 maal worden bevaren, terwijl het startrak en het eindrak slechts één maal mag worden gezeild. Welk traject gevolgd moet worden om de meeste mijlen te varen is moeizaam te bepalen, afhankelijk van de windrichting, windsnelheid en eigenschappen van de boot. Natuurlijk zijn ook de te varen rakken in lengte en ligging ten opzichte van de wind van belang. RAK43 is een hulpprogramma voor hét zeilevenement. Dit programma berekent het langste traject, binnen de maximum te besteden tijd. Ook is het mogelijk om gedurende de race voor de resterende tijd opnieuw het langste traject te bepalen, gebaseerd op nieuwe gegevens, zoals veranderende windomstandigheden en later (of eerder) dan verwacht bij een volgende boei arriveren. Daarnaast is constante controle mogelijk of de verwachte snelheid overeenkomt met de werkelijke snelheid. Verder biedt RAK43 mogelijkheden om, gekoppeld aan een GPS, de actuele positie en de afgelegde track op een waterkaart te tonen en er is ook een venster om in één oogopslag alle informatie te tonen als actuele snelheid, afstand en koers naar volgende boei, VelocityMadeGood, CrossTrackError etc. etc.

2 Vensters RAK bestaat uit een 12-tal vensters, waarvan de meeste een tabel bevatten. Informatie uit de ene tabel wordt gebruikt om gegevens voor een andere tabel te berekenen. Er moeten nogal wat tabellen worden ingevuld, voordat het meest optimale traject berekend kan worden. Zo moeten alle boeien, vertrekhavens en finish worden opgegeven en de reglementaire rakken ertussen. Elk jaar is er wel een kleine aanpassing: óf de boeien zijn wat verplaatst omdat de diepten variëren, óf het 24-uurs comité heeft rakken verwijderd of toegevoegd. Het optimale traject wordt berekend door de rakken aaneen te schakelen, waarbij natuurlijk rekening wordt gehouden met de karakteristieken van de boot (elke boot heeft eigen kenmerken waarbij de snelheid wordt bepaald door lengte, soort zeilen, hoek met de wind, etc.) en de windkracht en windhoek, die kan variëren tijdens het verloop van de wedstrijd. De 5 tabellen met boeiposities, de rakken, de karakteristieken van de boot, het windverloop en de eventuele stroming worden gebruikt om te komen tot het resultaat: één tabel met het optimale traject. Sinds Rak versie 4.3 in 2003 is het ook mogelijk om rekening te houden met de stromingen op de Waddenzee. Sinds 2010 kunnen ook vaargebieden met een verschillend windverloop worden ingevoerd. Er is echter nog meer. Tijdens de wedstrijd veranderen de omstandigheden vaak. De wind is toch anders als verwacht. Je komt veel later (of eerder) aan bij een boei als verwacht. Om in te spelen of deze veranderende omstandigheden biedt RAK de mogelijkheid om op basis van de meest actuele gegevens voor de resterende tijd opnieuw het meest optimale traject uit te rekenen. mei 2010

Pagina 3 van 35


In tabellen kunnen enkele van volgende rechtermuis click opties van toepassing zijn: 

 

Toevoegen van rijen, de huidig gekozen rij wordt gedupliceerd toegevoegd voor de gekozen rij Onderaan elke tabel kunnen achter de rij gekenmerkt met een ster (*) ook rijen worden toegevoegd. Sorteren van rijen, de hele tabel wordt gesorteerd op de gekozen kolom Verwijderen van rijen, de gekozen rijen worden uit de tabel verwijderd.

De vensters: De vensters kunnen met knoppen onder de menubalk worden opgeroepen:

2.1

Boeien

In deze tabel dienen alle boeien (waypoints) te worden ingevoerd die later worden gebruikt om rakken op te sommen. Boeien worden gekenmerkt door de geografische/ nautische coördinaten (graden, minuten, seconden OL/WL en/of NB/ZB). De eerste 9 kolommen dienen de volgende gegevens te bevatten:   

boeinaam (er wordt onderscheid gemaakt tussen kleine en grote letters) graden, minuten, seconden (kan ook met decimalen), N (oorder) of S(zuider breedte) graden, minuten, seconden (kan ook met decimalen), W (ester) of E(ooster lengte)

De volgende 2 kolommen (met graden in decimalen) worden automatisch uitgerekend en kunnen niet worden gewijzigd. Met deze waarden worden de berekeningen uitgevoerd. De coördinaten kunnen in GG/MM/SS of in GG/MM.mmm formaat worden weergegeven. In het laatste geval zijn er twee kolommen minder, zoals in dit voorbeeld is te zien.

mei 2010

Pagina 4 van 35


2.2

Rakken

In de rakken-tabel moeten alle mogelijke rakken worden opgegeven, met:   

Van': de naam van een boei. 'Naar': de naam van een boei. 'Max': het maximum aantal keren dit rak mag worden gevaren. Dit is "2" voor normale rakken en "1" voor starten finish-rakken.  Vaargebied, A t/m E waarvoor een verschillende windverloop kan worden ingevoerd in het Windverloop venster. In deze rakkentabel dient u aan te geven in welk gebied U dit rak wenst te positioneren. De volgende items worden automatisch uitgerekend (en kunnen niet worden gewijzigd):  'Afstand': de afstand tussen de boeien in mijlen.  'Koers =>': de richting van het rak van 'Van' naar 'Naar'.  'Koers <=': de richting terug (altijd 180 meer of minder als =>)  ' 4 kolommen' met de verwachte tijd en snelheid van het rak (zowel => als <=). => betekent dus van A naar B en <= betekent de andere kant op. Deze laatste 4 kolommen worden getoond voor een bepaalde wind, die genoemd staan in het WindVerloop venster. Welke waarden getoond worden hangt af van de gekozen 'WindLabel' en vaargebied. Dit WindLabel (keuzetabel met a,b,c etc) komt overeen met één van de windsterkte/windrichtingen uit WindVerloop venster. Click op een rak zodat voor dit vaargebied te selecteren. De waarden in de Van- en Naar-kolom zijn Boeinamen, die moeten voorkomen in de Boei-tabel (zie Boeivenster). De dropdown-keuzetabel is hiervoor bedoeld.

mei 2010

Pagina 5 van 35


2.3

Stroming

In deze tabel kunnen de snelheden in knopen van de stromingen op de Waddenzee worden ingevoerd. Alle tijden en stroomsnelheden zijn gerelateerd aan het Hoogwatertijdstip van Harlingen. Dit tijdstip moet bovenaan worden ingevuld en is het eerstvolgende tijdstip na de starttijd (zie PanelVenster) . Daarnaast zit er een bepaalde periode tussen twee Hoogwaters. Ook deze moet worden opgegeven, want tijdens de 24uurs komt het natuurlijk voor, dat er met meerdere hoogwaters rekening moet worden gehouden. Vervolgens moet in een tabel de stroomsnelheden (in een matrix) worden ingevoerd. In 2010 is dit behoorlijk uitgebreid. Verticaal worden de rakken opgesomd waar een stroming van toepassing is. Horizontaal staat een tijdstip gerelateerd aan het Hoogwater bij Harlingen. Dit varieert van –6 uren (eerder dan Hoogwater tijdstip) tot +6 uren later (na Hoogwater bij Harlingen). Per rak zijn 3 rijen in de tabel gereserveerd. Het is de bedoeling om de waarden van doodtij en van e e springtij in te voeren (2 en 3 rij). Door middel van de schuifknop kan wat meer of minder gevarieerd worden tussen doodtij en springtij. De te gebruiken stromingwaarden waarden worden afgeleid van de de ste doodtij en springtij waarden, volgens de 1/7 regel, en weergegeven in de 1 rij. Deze stromingwaarden doodtij en springtij zullen per jaar niet erg veel wijzigen De maanstand zal natuurlijk veel invloed op de stroming hebben, en dit is opgevangen door de schuifknop op een juiste dag te zetten tussen doodtij en springtij. Ook de reglementaire rakken kunnen natuurlijk jaarlijks door het 24uurs comité worden gewijzigd. In de twee en derde kolom staan de boeien waartussen een stroming geldt. Dit moet een geldig rak zijn uit het RakkenVenster. Bij een geldig rak zal in de eerste kolom het RakNummer uit het RakkenVenster worden getoond. Een negatief nummer is goed, maar geeft aan dat in het StromingVenster het rak omgekeerd (Van/Naar verwisseld) is opgenomen dan in de Rakkentabel. Vul alleen de zwarte velden in. De blauwe velden worden door RAK uitgerekend.

De stroming waarden zijn uitgedrukt in knopen en altijd in de lengte richting van het rak.RAK43 berekent per voor het optimale traject eerst de verwachte bootsnelheid t.o.v. de wind en telt vervolgens de stromingswaarde erbij op. RAK43 houdt dus geen rekening met “minder wind” als je voor de wind de stroming meehebt. Voor de Oosterschelde wedstrijd (8 uur wedstrijd) kies je een andere schikte referentie i.p.v. Harlingen. mei 2010

Pagina 6 van 35


2.4

Prestatie

In deze tabel moeten de prestatie-snelheden (in knopen) van de boot worden opgegeven. Per windrichting en per windkracht kan een waarde (bootsnelheid) worden opgegeven. Horizontaal wordt de hoek (ware wind hoek) met een nauwkeurigheid van 15 graden weergegeven. Verticaal kunnen rijen worden toegevoegd met de verschillende windkrachten. Er kunnen maximaal 40 regels toegevoegd worden. De benaming van de Windkracht is vrij. Je kan dus zelf de windbenaming kiezen:    

of met bijvoorbeeld de Beaufort-schaal aanhoudt ('windkracht 6 Krachtige wind') of een benaming van de windkracht in meters/seconde ('28 meter/sec') of in knopen windsterkte of een geheel eigen benaming.

De bootsnelheid kan in decimalen worden ingevoerd. Een paar decimalen verschil kan leiden tot een totaal ander af te leggen optimaal traject! De bootsnelheid is gerelateerd aan de hoek met de ware wind. (0=in de wind, 90=halve wind, 180=voor de wind, etc...) . TIP: Houd er rekening mee dat bijvoorbeeld bij windkracht 3 (12 knopen wind in bovenstaand voorbeeld) je overdag met grotere zeilen kunt varen (spinaker) dan ’s nachts. Je kunt dan ook twee rijen opnemen voor dezelfde windkracht: één met spinaker en één zonder spinaker. In de Wind Verloop Venster kun de dan aangeven dat je over dag met 12knp+spi vaart en ’s nachts met 12 knp zeilt. Als je bovenstaand voorbeeld goed bekijkt zie je dat voor koersen < 75 graden ware wind, de snelheden gelijk zijn voor de rijen “12 kts” en “12 kts+spi”, want aan de wind. zeil je natuurlijk niet met spinaker. Voor een koers 'in de wind', moet men natuurlijk laveren. Als dat met snelheid 3.4 knopen gebeurt en onder een hoek van 45 graden (ware wind, aan de wind) dan is de effectieve snelheid: 3,4/wortel(2), dus ongeveer 2,4 knopen. Het getal 2,4 moet dan worden ingevoerd als snelheid 'recht in de wind'. Vul hier dus niet 0 (nul) in. Er zijn voorbeeld prestatie tabellen te downloaden van de Rak-website. LWL of handicap Naast de bootsnelheden is een andere bootkarakteristiek de LWL (lengte water lijn) of de handicapgetal mei 2010

Pagina 7 van 35


in een klasse met een meetbrief. Vul hier de LWL in als je met de tocht meevaart. En voor de wedstrijd met handicapklassen het handicapgetal. Maakt in dit laatste geval het getal negatief, om onderscheid te maken met de LWL. In het TrajectVenster wordt de Performance berekent op basis van het totaal aantal afgelegde mijlen

2.5

Diagram

In dit venster wordt het pooldiagram van de boot getoond. Op deze wijze is de prestatie-tabel overzichtelijk in beeld gebracht. Als het venster wordt vergroot, wordt ook het pooldiagram vergroot.

De knop 'Diagram' toont de PoolDiagram/PrestatieDiagram van de boot voor de opgegeven snelheden per windkracht. Door te clicken op de kleur van een bepaalde Windbenaming kan een kleur uit een spectrum van mogelijkheden worden gekozen. Ook kan de lijndikte van het diagram worden ingesteld tussen 1 en 5 pixels. Als de Prestatietabel juist is ingevuld zal voor windhoeken kleiner dan 45 graden een min of meer rechte (platte/horizontale) lijn worden weergegeven. Mocht in het TrajectVenster het logboek (gedeeltelijk) zijn ingevuld, dan worden de werkelijke snelheden van die gevolgde traject-rakken ook in dit pooldiagram als kleine bolletjes weergegeven. Hiermee worden afwijkingen tussen opgegeven snelheden in het pooldiagram en de werkelijke snelheden weergegeven. Groene bolletjes geven een hogere (betere) snelheid aan dan verwacht. Rode bolletjes geven een lagere snelheid aan. Zo wordt het mogelijk gemaakt om af te wegen of de waarden in de prestatie-tabel wel nauwkeurig genoeg zijn.

mei 2010

Pagina 8 van 35


2.6

Windverloop

De windkracht en de windhoek kan in het verloop van de wedstrijd voorspeld worden en hier houdt het programma rekening mee in de berekening/ bepaling van het langste traject. In de kolom 'Aanvang' moet de tijd worden genoemd wanneer verwacht wordt dat deze windrichting / windkracht actueel is. Staat er bijvoorbeeld 21:30 dan wordt vanaf 21:30 uren rekening gehouden met deze windkarakteristieken. In de eerste rij dient altijd de starttijd ingevuld te zijn. De kolom 'Aanvang' dient gesorteerd te zijn naar oplopende waarden. Als de starttijd gezet wordt op "19:00" uur, dient de eerste rij natuurlijk de aanvangstijd "19:00" te bevatten en zal 4 uren na de start een aanvangstijd van 23:00 moeten worden ingevoerd. "08:00" de volgende dag wordt weergegeven als "08:00/1". In de kolom 'Richting' dient aangegeven te worden uit welke richting de wind zal komen/ komt. In de kolom 'Windbenaming' kan via de dropdown-keuze tabel de bijbehorende Windbenaming worden ingevoerd, die voorkomt in het PrestatieVenster. In de meest linkse kolom staat de WindLabel (a, b, c etc). Naar deze WindLabels wordt gerefereerd in het Rakken- en TrajectVenster. Er kunnen maximaal 50 rijen in de windverlooptabel worden ingevuld en deze worden aangeduid met a t/m y en A t/m Y. De tabbladen geven aan dat deze tabel per vaargebied A t/m E kan worden ingevuld. In de rakkentabel kan worden aangeven in welk vaargebied een rak is gesitueerd. Het windverloop Venster bevat voor elk van deze 5 vaargebieden dus eventueel een ander windverloop. Wel zijn de aanvangstijden gelijk voor alle 5 tabbladen en dus vaargebieden A t/m E. Ook als een rij wordt toegevoegd of verwijderd, gebeurt dit voor alle 5 vaargebieden !! Windroos Een visueel overzicht uit welke richtingen de wind komt, wordt getoond als de knop “Windroos” wordt ingedrukt. De kleuren komen uit het PrestatieVenster/ PoolDiagramVenster. Voor het gekozen vaargebied A t/m E wordt de windroos getoond.

mei 2010

Pagina 9 van 35


Schijnbare wind versus Ware wind berekening Via de knop “Schijnbare wind / Ware Wind” kan handmatig met 2 snelheid/richtinge paren getallen een 3 paar berekend worden. Dus als 2 van de 3 paren   

Schijnbare wind Ware wind Boot snelheid en richting

bekend zijn, kan de 3e worden uitgerekend.

2.7

Panel

Naast de tabellen uit de vorige vensters bevat dit venster extra gegevens die nodig zijn voor de berekening van het optimale traject. Natuurlijk moet het Vertrekpunt en het Aankomstpunt ingevuld worden. Dit zijn Boeinamen, die moeten voorkomen in de Boei-tabel (zie Boeivenster). De dropdown-keuzetabel is hiervoor bedoeld.

Verder bepaalt het veld 'Periode' de maximale tijdsduur van de wedstrijd (24 uren voor de 24 uurs race, maar kan ook 8 uren zijn voor de Oosterschelde wedstrijd). Het veld 'Starttijd' geeft aan op welk tijdstip de wedstrijd zal worden begonnen.

mei 2010

Pagina 10 van 35


Door middel van de knop Berekenen/Stoppen wordt een optimaal traject berekend of wordt de berekening ervan gestopt. De functietoets F12 kan ook worden gebruikt. Het algoritme zoekt alle mogelijkheden door om van Vertrekpunt naar Aankomstpunt te gaan. Dit gebeurt door bij elke boei eerst het snelste rak te kiezen, dan het één-na snelste etc. RAK vindt dus redelijk vlug een snel traject, en vervolgt daarna met zoeken in de minder snelle mogelijkheden. Maar wie weet, moet er soms een minder snel traject worden bevaren, om daarna enkele snelle rakken te kunnen afleggen. Berekening versnellen Er kan een aanzienlijke versnelling in de berekening worden aangebracht: 

Vermijd rakken (niet alleen in de berekening maar ook op het water) die met een te lage snelheid (bijvoorbeeld door opkruizen of te scherp aan de wind) moeten worden afgelegd. Vul daarvoor het veld 'Minimum snelheid' in.



Vermijd ook rakken die te scherp aan de wind of te ruim voor de wind de gevaren moeten worden. Vul daarvoor de 2 velden minimum en maximum 'graden ware wind' in.

Tijdens een berekening kan blijken dat er gemiddeld te langzaam wordt gevaren. Als bijvoorbeeld maar op 80% van de gemiddelde snelheid (van het beste traject) wordt gevaren lijkt dit traject een slecht alternatief. Houd dan ook maar op met het berekenen van dit traject en vervolg de berekening met een volgende. Vul daarvoor dit percentage in, in het betrokken veld. Trajecten met een te lage gemiddelde snelheid worden zo vermeden. 98% is een gangbare waarde. Wat moet worden berekend? Verder bestaat in het PanelVenster de mogelijkheid om te kiezen uit het 

"langste traject" (dit is de instelling voor de 24-uurs race),



"hoogste snelheid" (dit is het traject met de hoogste gemiddelde snelheid) of



"snelste tijd" (dit is de kortste benodigde tijd).

Voor de eerste optie is het mogelijk om rekening te houden met "strafmijlen". Je komt dan te laat aan bij de finish, maar de extra mijlen die je aflegt wegen op tegen de strafmijlen die in mindering zullen worden gebracht. De tweede en derde optie maakt het mogelijk om eerst met de hoogste snelheid bijvoorbeeld bij de Afsluitdijk te komen omdat daar de meeste wind is, of omdat je dan op tijd de eb/vloed stroming kan meenemen. Tezamen met het vastzetten van rakken in het trajectvenster (zie hoofdstuk 2.9 Trajectwijziging) kan je bijvoorbeeld eerst met "hoogste snelheid traject" en daarna "langste traject" combineren. Dit is voor de gevorderde gebruiker. Zie tip onderdaan dit hoofdstuk. Sluizen Geef de sluiscompensatie op (is 2% volgens reglement van 2009). Dit wordt in de Trajectvenster gebruikt in de berekeningen van de totale score van een traject. Geef ook de vertraging op, die je denkt te krijgen bij het passeren van een sluis, bijvoorbeeld 00:25:00, dus 25 minuten. Wijzigingen opslaan Door een vinkje te plaatsen bij "Automatisch tabelwijzigingen opslaan" wordt gekozen dat elke wijziging in bestanden wordt weggeschreven op de harde schijf. Is een vinkje afwezig wordt pas bij het afsluiten van RAK gevraagd of de wijzigingen moeten worden opgeslagen. Als voortijdig de PC of RAK vastloopt of crasht, zijn in dit geval alle wijzigingen verloren. Door een vinkje te plaatsen bij "Positie van Vensters opslaan" wordt gekozen dat de posities van de vensters worden bewaard. Bij het opnieuw starten van RAK en het oproepen van een venster, wordt dat mei 2010

Pagina 11 van 35


venster op de oorspronkelijke positie geplaatst. Dag/Nacht vensters Door de Dag/Nacht-knop in te drukken worden alle RAK-vensters donkerder van kleur. In het PanelVenster kan de kleur worden ingesteld qua donkerheid. Er is een keuze uit twee kleuren (blauwachtig of roodachtig). Bij nogmaals drukken worden de standaard Dag-venster kleuren getoond.

TIP: combineren van “langste traject” en "hoogste snelheid”. Stel je wilt ’s avonds om 23:00 door een sluis om de geschikte stroming op de Waddenzee mee te pakken. De start is om 19:00 uur. 1. In het PanelVenster stel je a. de Periode in op 4:00:00 uren (dit is 23:00 – 19:00) b. de methode op “hoogste snelheid” (of “langste traject” zonder strafmijlen) c. de Finish op Kornwerd Noordkant (dus voorbij de sluis) 2. Druk op “Berekenen”. Het optimale traject wordt berekend. (Je zal iets eerder dan 23:00 aankomen, Dit maakt het verschil tussen “langste traject” en "hoogste snelheid”) 3. Zet in het TrajectVenster (zie volgende hoofdstuk) zet je de finishplaats (Kornwerd) vast. Of neem de verwacht eindtijd over in de kolom logtijd (bv 22:48:00) . 4. In het PanelVenster stel je a. de Periode in op 24:00:00 uren b. de methode op “langste traject” eventueel met strafmijlen toestaan. c. Zet de Finish op “Finish” bij Medemblik. 5. Druk opnieuw op “Berekenen” voor het resterende optimale traject. In de praktijk vindt RAK43 op de Waddenzee niet zo vaak een optimaal traject. Op de Waddenzee zijn weinig keuze mogelijkheden en er is altijd wel een rak wat niet gunstig t.o.v. de wind ligt. RAK43 zal je gauw terug sturen naar het IJsselmeer. Hier komen gevoel en verstand met elkaar in conflict. De Waddenzee met stroming is misschien uitdagender, maar of het ook verstandig is….

mei 2010

Pagina 12 van 35


2.8

Traject

In dit venster wordt bovenin als samenvatting getoond de totaal afgelegde afstand, de daarvoor benodigde tijd en de gemiddelde snelheid van het hele berekende traject.

In de tabel van dit venster verschijnen de af te leggen/afgelegde rakken met:  de naam van de boei van het rak als deel van het traject (wijzigbaar!),  de logtijd met het werkelijke tijdstip wanneer de boei gerond werd (wijzigbaar!),  de windrichting (vaargebied, label en windhoek)  de ware wind richting voor dit rak t.o.v. de boot (alleen in de Full Version) , een positief getal geeft aan dat de wind van stuurboord komt, een negatief getal betekent wind-van-bakboord.  onder welke koers het rak gevaren moet worden,  over welke boeg het eindpunt van het rak gerond moet worden, BB of SB. o BB of SB in normale gevallen. RAK43 gaat uit van "rechte rakken". Dit is op de Waddenzee beslist NIET altijd het geval. Er zijn DSQ-B geweest omdat "kromme rakken" anders op elkaar aansluiten. Welke regels hiervoor gelden zijn erg onduidelijk en de argumentatie/uitleg van het 24uurs-comite bij de verstrekking van een DSQ-B blinken niet uit in helderheid. o

Ø SB of Ø BB Als " Ø BB" of " Ø SB" wordt geadviseerd, betreft het hier een 180 graden keerboei. De wedstrijdregels zijn per 2000 of 2001 gewijzigd en de bepaling dat je "lussen" mocht maken is vervallen. Niemand is m.i. ooit gediskwalificeerd op het foutief ronden van een keerboei. Rak geeft de meest waarschijnlijke juiste ronding. Vuistregel is dat je over de zelfde boeg moet ronden als de boei daarvóór. In het voorbeeld SportA – SportB – VFA – SportB moet je VFA over SB ronden omdat je daarvóór SportB ook over SB rondde.

‡ SB of ‡ BB Als "‡ SB" of "‡ BB" wordt geadviseerd, betreft het hier een boei die "nagenoeg" rechtdoor gepasseerd moet worden (minder dat 2 graden koerswijziging). Bestudeer hiervoor altijd het wedstrijdreglement voor twijfelgevallen voor ronden van boeien. Vóór 2000 mocht je nog wel eens zo'n boei aan beide zijden voorbijvaren. Tegenwoordig is in alle gevallen maar één juiste passage geldig. Na 2003 zijn dergelijke rakken-in-elkaarsverlengde trouwens afwezig én ontbreekt in het 24uurs reglement de "twijfelgevallen"tabel. de afstand of lengte van het rak, de benodigde tijd voor dit rak (rekening houdend met de bootsnelheid én de stromingsnelheid én de sluiswachttijd), de snelheid waarmee dit rak afgelegd kan worden, ter informatie: de eventuele stromingsnelheid of de sluiswachttijd die in dit rak van toepassing is geweest; de kolom met de benodigde tijd heeft een waarde, waar alle invloeden zijn o

   

mei 2010

Pagina 13 van 35


  

meegenomen de logsnelheid waarmee dit rak werkelijk is afgelegd (indien logtijd is ingevuld), de cumulatieve afstand en de verwachte tijdstippen rekening houdend met de starttijd.

Bovenin het venster worden de volgende getallen gepresenteerd:  Totale afstand, Totale tijd en Gemiddelde Snelheid  Strafmijlen indien te laat wordt gefinisht. In het PanelVenster moet wel een vinkje staan bij "Strafmijlen toestaan". De toegepaste berekening is: aantal minuten te laat * totale afstand in mijlen / 750.  Subtotaal volgens de berekening: subtotaal = totale afstand – strafmijlen. Op het tabblad wordt een sterretje (*) getoond als strafmijlen van toepassing zijn.  Sluiscompensatie met het aantal gepasseerde sluizen en de compensatie ervoor.  Het Totaal resultaat inclusief strafmijlen en sluiscompensatie.  Als de LWL of handicapgetal in het PrestatieVenster is ingevuld wordt tenslotte de Performance berekend: o Totaal *100 /(24 * 2,43 * wortel(LWL) ) o Totaal * handicapgetal, dit geeft een negatieve waarde, want handicapgetal moet negatief worden ingevuld in PrestatieVenster In de Free Version of de Share Version wordt één tabblad getoond met het langste traject. In de Full Version worden 10 tabbladen getoond met de beste 10 alternatieve trajecten. kleur codering 

Zwarte velden kunnen worden ingevuld of gewijzigd.



Groene rakken vallen binnen dat deel van het traject, dat reeds is afgelegd en gekenmerkt worden door ingevulde logtijden.



Blauwe rakken van het traject worden als optimaal traject geadviseerd door RAK.



Rode rakken in het traject is de kortste route (in tijd) naar de finish.

WAARSCHUWING: Bij rode rakken heeft RAK geen optimaal traject kunnen vinden !!!! Een rood traject komt te laat aan bij de finish en/of er worden rakken bevaren, waarbij het maximum aantal wordt overschreden !!!! Dat RAK geen optimaal traject heeft kunnen vinden kan echter ook optreden als een traject verplichte rakken moet afleggen, waarbij ONDER de minimum snelheid óf met een KLEINERE windhoek gevaren moet worden, dan in het PanelVenster staat aangegeven. Controleer hierop. De kleuren zijn naar eigen inzicht te kiezen door met de muis te clicken op de "Kleuren" vierkantjes en daarna een kleur te kiezen uit het kleurenpalet

2.9

Trajectwijziging

Rakken in het optimale traject worden uitgerekend en getoond. Het kan voorkomen dat er een andere koers en/of rak wordt gevaren dan RAK heeft geadviseerd. Vul dan in de kolommen 'Naar' en/of 'Logboek tijd' waarden in, die in werkelijk zijn gevaren. Als een andere Boei wordt ingevoerd, wordt deze (tijdelijk, zolang venster geopend is) SCHUIN getoond en 'vastgezet'. Deze methode kun je ook gebruiken wanneer je tijdens het varen naar de getoonde boei bemerkt dat je veel later bij de aangegeven boei aankomt dan gepland. Je zet of de getoonde boei vast of je vult de geplande aankomsttijd bij de boei in. Kies je nu " herberekenen" dan zal RAK gaan herberekenen vanaf de boei waar je nog naar onderweg bent.

mei 2010

Pagina 14 van 35


In 'C(umulatieve) tijd' blijft de tijd staan die naar verwachting de aankomst tijd (tussentijd) zou moeten zijn. De log-tijd kan/zal afwijken. De afwijking tussen deze twee is interessant voor de beoordeling of langzamer of sneller wordt gevaren. Voor het volgende trajectdeel wordt de 'Logtijd' als begintijd genomen. Als logtijd niet is ingevuld wordt de 'C(umulatieve) tijd van het voorgaande traject-rak als begintijd genomen. Via een rechtermuisclick in de Traject-tabel kunnen vastgezette Boeien en/of Logtijden worden verwijderd. In het Prestatie-diagram worden deze twee tijden omgerekend naar snelheden en aldaar paarsgewijs getoond. Op deze manier kan worden bepaald of het schip aan de verwachte prestatie-tabel voldoet. Zonodig is nu de gelegenheid om de prestatie van de boot aan te passen in de Prestatie-tabel. Normaal behoren deze werkzaamheden natuurlijk tot de voorbereidingen van de wedstrijd. Een andere mogelijkheid om te controleren of de prestaties van de boot goed zijn ingevuld, is mogelijk als GPS-gegevens beschikbaar zijn. In de GPS tabel of -grafiek is na te gaan of de werkelijke snelheid/koers overeenkomt met de kolom 'verwachte snelheid'. TIP: Als de Windrichting of Windkracht (en dus de Bootsnelheden) is veranderd kan dat nu worden doorgegeven. Doordat in Logboek de echte passeer-tijden zijn vermeld, worden deze gegevens gebruikt. De rest van het traject wordt opnieuw bepaald met de nieuwe waarden van Windrichting en -kracht. RAK berekent het optimale resterende traject. Dit betekent dat bij afwijkende tussentijden een totaal ander rest-traject kan worden afgelegd. Het is dus aan te bevelen om een PC/laptop aan boord mee te nemen.

mei 2010

Pagina 15 van 35


2.10 Kaart Voor de oriëntatie wil de mens toch graag visueel bediend worden. In dit venster is het mogelijk de rakken, traject en de actuele GPS-positie in beeld te brengen op een kaart naar keuze. Die kaart moet dan eerst eenmalig bekend worden gemaakt. Hoe deze eenmalige actie moet gebeuren, is te lezen in hoofdstuk 3.5, Waterkaart. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd welke mogelijkheden er allemaal zijn, als de kaart beschikbaar is. In de distributie kit is één kaart opgenomen die als voorbeeld kan worden, zoals hieronder ook is afgebeeld. In 'Kaart' worden de 'Rakken' en (als het bepaald is) ook het 'Traject' in beeld gebracht.

Naast een kaart wordt ook een legenda getoond waar enkele instellingen gewijzigd/getoond kunnen worden: 

De kleuren van de rakken kunnen worden gewijzigd door met de muis op de "Kleuren" vierkantjes te clicken en vervolgens naar eigen keuze een kleur uit het kleuren palet te kiezen.



Er kan in- of uitgezoomd door middel van het selecteren MET DE RECHTER MUISKNOP (en via het slepen van een rubberband/elastiekje) van het gebied op de kaart wat men wil uitvergroten -of- door uit de dropdown-keuzetabel een keuze te maken.



De actuele positie kan op de kaart gekozen worden door middel van het clicken van de muis MET DE RECHTER MUISKNOP (zonder slepen) op de gewenste plaats op de kaart. Als er GPS-posities binnenstromen wordt deze gekozen "actuele positie" binnen 2 seconden weer overvleugeld door de GPS. Maar als er geen GPS is aangesloten is het dus mogelijk om handmatig een actuele positie te kiezen.



Als met de muis over de kaart wordt bewogen wordt de nautische positie van de muiswijzer getoond in het veld "muispositie op de kaart". De afstand en koers van de muispositie ten opzichte van de "actuele positie" wordt in het veld onder de muispositie aangegeven.



Indien er geen achtergrond kaart wordt getoond én de grootte van het venster wordt gewijzigd, dan wordt automatisch een weergave van 100% getoond. mei 2010

Pagina 16 van 35

Handleiding Rak 4.3 (2010) 

Een te grote kaart in het Kaart venster kan worden verschoven door de schuifbalken of door het vastpakken van de kaart MET DE LINKER MUISKNOP en vervolgens de kaart te slepen naar de gewenste positie. Een kaart kan niet worden verschoven als de "centreer positie" is aangevinkt.

GPS informatie: 

Ook kunnen GPS posities op de kaart worden getoond door het "GPS posities" vlakje aan te vinken. Wel moeten er GPS posities in het GPS-tabel-venster aanwezig zijn.



Door het aanvinken van “Centreer Positie” wordt de laatste GPS-positie in het midden van het Kaartvenster gepositioneerd. De horizontale en verticale scroll-balken zijn niet meer zichtbaar en U kunt de kaart niet meer zelf verschuiven binnen het venster. Als het vinkje “uit” staat, worden de scroll-balken weer zichtbaar en is de kaart wel weer verplaatsbaar binnen het kaartvenster.



Als de GPS-positie “van de kaart” loopt, wordt, indien "autoRWK" is aangevinkt, een andere kaart opgezocht waar de positie nog wel op zichtbaar is. Alleen kaarten (*.RWK) uit dezelfde map (folder) als de oorspronkelijke kaart worden onderzocht. Als er geen kaart gevonden wordt, wordt het vinkje automatisch uitgezet. Dit geldt ook voor OziExplorer kaarten (*.MAP)



Hoewel het maar één knopje is, is dit “> knopje” een zeer krachtige voorziening: In geval van tientallen kaarten is het ook makkelijk om een andere kaart te tonen waar de actuele GPS-positie op staat. Telkens wanneer deze knop wordt ingedrukt, wordt de volgende kaart gekozen van die reeks kaarten die de actuele GPS-positie bevat. Randvoorwaarde is wel dat de .rwkbestanden in dezelfde folder staan.

Hoe een (nieuwe/andere) waterkaart als achtergrond kan worden getoond, wordt uitgelegd in hoofdstuk 3.5, Waterkaart. Ook kunnen OziExplorer mappen lezen worden, echter alleen *.BMP, .WMF, .GIF en .JPG. Dus geen .OZF2 en .OZF3 en ook geen .PNG. Dus eventueel van bv .PNG converteren naar .JPG, en ook aangeven in het .MAP bestand van OziExplorer.

2.11 Dag en Nacht Door op deze knop uit de knoppenbalk te drukken worden alle RAK-vensters donkerder van kleur. In het PanelVenster kan de kleur worden ingesteld qua donkerheid. Er is een keuze uit twee kleuren (blauwachtig of roodachtig). Bij nogmaals drukken worden de standaard Dag-venster kleuren getoond.

mei 2010

Pagina 17 van 35


3 Menu- en knoppenbalk Via dit menu-keuze kunnen alle verschillende vensters worden opgeroepen. Vensters worden (meestal) als sub-vensters getoond, in het grote moeder venster.

3.1

Bestand

In 'Bestand' kunnen bestanden worden gelezen, bewaard, afgedrukte etc. worden. De gegevens van worden met ingang van RAK43 opgeslagen in 3 bestanden, die ook normaal gelezen kunnen worden met bijvoorbeeld Notepad (Kladblok) of Wordpad:   

.rbr bestand, waarin alle Boeien en Rakken worden bewaard (Boeien- en RakkenVenster) .prs bestand, waarin de prestaties van de boot worden opgeslagen (PrestatieVenster) .wtp bestand, waarin gegevens uit het WindVerloop-, Traject en PanelVenster worden opgeslagen.

Andere gegevens als Menu-instellingen worden in RAK.ini bewaard. Ook de laatst gebruikte .rbr, .prs en .wtp bestand wordt in RAK.ini bewaard. Als de volgende keer RAK wordt gestart worden deze bestanden automatisch geopend. Voor alle 3 bovenstaande bestanden de volgende 3 menu-acties:   

Openen Opslaan Opslaan Als ...

Layout van *.rbr, *.prs en *.wtp Al deze bestanden bevatten de gegevens die RAK43 nodig heeft. Alle bestanden zijn van het formaat *.ini, wat nog steeds gangbaar is in de Windows omgeving, en normaal leesbaar in bijvoorbeeld WordPad of Notepad (Kladblok). Via 'Exporteer naar Excel' kunnen de rakken en/of het te volgen traject worden bewaard in een excelspreadsheet, voor nadere analyse en eigen berekeningen. Boeien en Traject kunnen ook naar een GPX bestand worden geëxporteerd. Boeien worden als waypoints opgeslagen en het optimale traject als GPS-route. Dit GPX bestand kan in je GPS worden ingeladen (via leverancier afhankelijke software van je GPS merk) Via 'Afdrukken' kunnen de rakken en/of het te volgen traject worden afgedrukt. Het is mogelijk om boeien, rakken, bootprestaties (incl. pooldiagram) windverloop en traject alsmede een grafische overzicht van de kaart te printen. Het lettertype en de printer is in te stellen via Printer Lettertype respectievelijk Printer Setup. Met 'Exit' wordt het RAK verlaten. Zijn de gegevens opgeslagen in de diverse bestanden?

Het oproepen van de diverse vensters kan gebeuren op diverse manieren:   

via een menu-keuze (bijvoorbeeld Vensters/Traject) via de knoppenbalk via sneltoetsen (bijvoorbeeld F7)

mei 2010

Pagina 18 van 35


Algemene kenmerken van de meeste vensters zijn:

3.2



Alleen zwarte letters in velden van de vensters kunnen worden aangepast. Blauwe letters geven aan dat dit uitgerekend of bepaald wordt door het programma.



Dropdown-keuzetabellen zijn niet verplicht om te gebruiken (je kan er dus andere waarden inzetten), maar het programma werkt alleen maar goed als er waarden uit de keuze tabellen zijn gebruikt. Dat dit niet verplicht is, heeft te maken met een behoorlijke vervlechting van de verschillende vensters onderling. Deze referenties moet u zelf nagaan, of het programma de waarden laten controleren via de 'controle'-menu-opdracht.



Het programma maakt onderscheid in kleine en hoofdletters.



De meeste tabellen kunnen worden gesorteerd op elke willekeurige kolom, door eerst die kolom met een linkermuisclick te kiezen en daarna met de rechtermuisclick de sorteerkeuze te kiezen. Via de rechtermuis kunnen rijen worden tussengevoegd (er wordt een kopie van een rij gemaakt) of verwijderd.



Een nieuwe rij toevoegen kan ook onderaan de tabel gebeuren in de rij, die gemerkt staat met een * (ster). Met ctrl+D kan een rij worden verwijderd.

Bereken

Het laten berekenen van het langste traject kan hier worden gestart of gestopt. Automatisch wordt het TrajectVenster getoond. Ook kan de functietoets F12 worden ingedrukt voor dezelfde actie.

3.3

Weergave

De tijd is in twee formaten in te voeren en/of wordt als zodanig weergegeven: 

in formaat HH:MM:SS, waarbij de dubbele punt (:) ook een ander teken mag zijn; het uitvoerformaat is altijd met een dubbele punt (:); het deel :SS kan eventueel worden weggelaten. De tijd voor de volgende dag wordt automatisch weergegeven als bijvoorbeeld 04:56:00/1.



in formaat 00,000 of 00.000 waarbij de punt of komma computer-instelling afhankelijk is.

De positie is net zo in twee formaten in te voeren en/of wordt als zodanig weergegeven: 

in formaat GG:MM:SS, waarbij de dubbele punt (:) ook een ander teken mag zijn; het uitvoerformaat is altijd met een dubbele punt (:); het deel :SS kan eventueel worden weggelaten.



in formaat GG:MM,mmm of GG:MM.mmm waarbij de punt of komma computer-instelling afhankelijk is.

mei 2010

Pagina 19 van 35


3.4

Controle

Met 'controle op boeien' wordt een overzicht gegeven met per boei de mogelijke richtingen naar andere boeien. Men kan nu bepalen of er fouten zijn gemaakt bij de invoer van de rakken. Alleen die boeien die vanuit het Aankomstpunt kunnen worden bereikt worden genoemd in dit overzicht. De volgorde van richtingen uitgaande van een bepaalde boei is gesorteerd volgens afnemende snelheid. Met 'controle op integriteit' worden diverse controles uitgevoerd, zoals

3.5



Is Vertrekpunt, Aankomstpunt aanwezig in de Boeien-tabel?



Zijn alle Boeinamen uit de Rakkentabel aanwezig in de Boeien-tabel?



Zijn alle Windbenamingen in WindVerloop-venster aanwezig in Prestatie-tabel?



Zijn alle Rakken van het Traject aanwezig in de Rakken-tabel? De laatste controle gaat automatisch goed als RAK een optimaal traject berekent, maar men kan een eigen ingave van een rak in het traject forceren (zie Traject wijzigen)

Waterkaart

Met 'nieuwe waterkaart' kan een .gif, .jpg, .bmp of .wmf bestand als achtergrond voor de rakken/traject kaart worden gecalibreerd en bewaard worden als RWK-bestand. Via 'weergeven waterkaart' en 'verbergen waterkaart' kan een bestaand RWK-bestand als achtergrond worden getoond of weggelaten.

'Nieuwe waterkaart' Via het 'Waterkaart-menu' is het mogelijk om als achtergrond een waterkaart of andere plattegrond te tonen. Allereerst zal met de menukeuze 'Nieuwe' waterkaart een kaart worden gekalibreerd. Dit gebeurt via een Wizard, die de kalibratie leidt.

mei 2010

Pagina 20 van 35


Achtereenvolgens zal voor een juiste kalibratie het volgende worden opgevraagd:    

de naam van de .BMP, .WMF, .GIF of .JPG bestand de namen van 2 boeien (uit de tabel van de boeientabel) de positie van die 2 boeien, die op de nieuwe waterkaart moeten worden gemerkt via de muiswijzer. de naam waarin deze gegevens als waterkaart (.RWK) moeten worden opgeslagen.

In de .RWK bestanden worden de lat/long-posities van de twee gekozen boeien en de bijbehorende pixelposities van de afbeelding opgeslagen. 'Fijn calibreren’ Is al eens een kaart gekalibreerd, maar bent u niet tevreden met de nauwkeurigheid van de rakken/boeien-posities op de waterkaart dan kunt u met 'Fijn calibreren' de positionering van lat/longcoordinaten op pixel-posties van de afbeelding veranderen. De lat/long posities blijven gelijk, maar de pixel-posties worden aangepast. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het venster:

De oorspronkelijke 2 posities die voor de kalibratie zorgen, worden aangeduid met een rode of groene cirkel, zowel in bovenstaand venster als in het kaartvenster. De bijbehorende lat/long-positie is te verplaatsen naar een andere pixel-positie van de afbeelding door middel van de pijltjes (cursor) toetsen. Als de toetsen worden ingedrukt zónder ALT, CTRL of SHIFT wordt een andere knop van het 'Fijn calibreren'-venster geactiveerd. Maar met het gelijktijdig ingedrukt houden van ALT, CTRL of SHIFT wordt de positie verschoven op de KaartVenster. LET WEL: het 'Fijn calibreren'-venster moet het actieve venster blijven. Wordt een pijltje-toets gelijktijdig met de SHIFT ingedrukt, wordt de gekozen positie (een gedeelte van) een pixel verschoven; met de CTRL toets 10 keer zoveel, met SHIFT én CTRL 100 keer en met ALT 1000 keer zoveel verschoven. 'Weergeven’ en ‘Verbergen’ Via menu keuze 'Waterkaart/Weergeven' kan een waterkaart (.RWK en bijbehorende image BMP, .WMF, .GIF of .JPG bestand) worden gekozen en vervolgens getoond. Via 'Verbergen' wordt de achtergrond verwijderd en worden rakken en/of traject getoond in een effen venster. Nieuw in Versie 4.3 (15) is het kunnen lezen van OziExplorer *.map bestanden. Let wel, alleen kunnen onderliggende .BMP, .WMF, .GIF of .JPG worden getoond, dus niet OZF3 en OZF2 bestanden en ook geen .PNG images.

mei 2010

Pagina 21 van 35


4 GPS Met de introductie van RAK 4.1 is de positiebepaling via GPS sterk verbeterd. In RAK 4.2. (2002) is er weer een venster bijgekomen met informatie over de actuele snelheid, koers, afstand tot doelboei etc. Het is mogelijk om gegevens van positie en tijd te verzamelen, zowel online (direct) gekoppeld met een GPS via de Comm-poort als offline (indirect) via het lezen van track-bestanden. Er zijn hiervoor 3 vensters in gebruik: 

Het ‘GPS actueel’ venster (zie hoofdstuk 4.1)



Het ‘GPS tabel’ venster (zie hoofdstuk 4.2)



Het 'Grafiek' venster, welke grafisch de snelheid en koers uit de GPS-tabel weergeeft (zie hoofdstuk 4.3)

In bovenstaande vensters kunnen instellingen worden ingesteld of gewijzigd via ‘Props’, ‘Filters’ en ‘Aan/uit’. Deze instellingen zijn nodig om op een gecontroleerde wijze de binnenkomende gegevens te verwerken. Hiervoor staan 4 vensters ter beschikking. 

Het 'RAK GPS Comm Monitor' venster (zie hoofdstuk 4.4)



Het 'Props' venster om de instellingen van de comm-poort te regelen (zie hoofdstuk 4.5 )



Het 'Filters en Commando's' venster (zie hoofdstuk 4.6)



Het bekijken en wijzigen van de inhoud van een filter/commando (zie hoofdstuk 4.6.2 en 4.6.3)

4.1

GPS actueel venster

In dit venster worden een tiental waarden getoond die aangeven in welke actuele situatie ten opzichte van een boei, men zich bevindt. Als het venster wordt vergroot, worden ook de velden vergroot. Dit biedt de mogelijkheid om groot in beeld alle noodzakelijk informatie te tonen, die nodig is met de minste afwijkingen doelgericht naar de volgende boei te zeilen. Als de doel boei (de boei die als eerstvolgende doel bereikt moet worden) is ingesteld (via dropdownselectie veld), is de volgende informatie beschikbaar: 

GOTO = De boei als doel



DST = Afstand tot boei (Distance)



BRG = Koers naar boei (Bearing)



COG = Huidige koers (Course On Ground)



TTG = Verwachte tijdsduur naar boei (Time To Go)



ETA = Verwacht tijdstip bij boei (Estimated Time Arrival)



XTE = Afwijking tot oorspronkelijke koerslijn (Cross Track Error)



VMG = Snelheidcomponent richting boei (Velocity Made Good)



SOG = Huidige snelheid (Speed On Ground)



Tijd = NU (tijdstip) mei 2010

Pagina 22 van 35


Er zijn nog twee afbeeldingen met lijnen: De bovenste afbeelding toont vanuit de laatste GPS-positie de bearing (rode dunne lijntje) naar de doelboei; de blauwe dikkere lijn geeft de huidige koers aan.

Het plaatje midden-onder geeft een verticale rode lijn: dit is de ideale lijn naar de doelboei. In blauw wordt het actuele traject getoond. De ETA is via de COPY-knop in het Traject venster te kopiëren. De naam van de doelboei moet overeenkomen met het rak in het TrajectVenster wat “aan de beurt” is om te worden voorzien van een logtijd. De TTG kan op drie manieren worden berekend: 

Via bepaling uit VMG, dit is de standaard, wordt ook veel toegepast door GPS-handhelds, alleen de component van de huidige snelheid naar de doel-boei wordt gebruikt.



Via bepaling uit SOG, waarbij de huidige snelheid gebruikt wordt als men vanaf nu precies richting doel-boei zou varen.



Via bepaling uit DST, waarbij de gemiddelde snelheid van de totaal afgelegde weg vanaf het moment toen de doel-boei werd ingesteld, bepalend is voor de afstand die naar de doel-boei zal worden afgelegd. Kortom, de gemiddelde snelheid over het afgelegde deel van het rak wordt geëxtrapoleerd voor de resterende deel naar de doelboei.

De MOB knop Door het indrukken van de MOB (Man Over Board) knop wordt de laatst ontvangen Lat/Long positie opgeslagen in de boeien-tabel. De naam van de boei (of waypoint) wordt samengesteld uit "MOB_" en het tijdstip van die positie.

mei 2010

Pagina 23 van 35


4.2

De GPS tabel

De waarden van de GPS posities, die door RAK gebruikt worden zijn:  de tijd 

latitude (noorder-/zuiderbreedte)



longitude (ooster-/westerlengte)

Alle andere waarden: 

snelheid,



koers



verwachte snelheid (op basis van windverloop/windlabel A,B,C,…)

worden door RAK uitgerekend. In onderstaand venster wordt de koers en snelheid berekend over de afgelopen 10 seconden (instelbaar).

Er kunnen duizenden waarden uit een track bestand of van een GPS worden verkregen, er zijn geen beperkingen (behalve de grootte van het geheugen van de PC). In dit GPS-venster zijn de volgende items te onderscheiden: 

De 'GPS tabel' zelf om gegevens van de GPS tabel in een bestand op te slaan of in een grafiek te tonen. Er kunnen duizenden rijen in de tabel worden opgenomen. De GPS gegevens kunnen worden doorgegeven o

naar het Kaart-venster en als posities grafisch worden weergegeven

o

naar het GPS actueel venster voor vele informatie doeleinden

o

de berekende waarden als koers (Course On Ground=COG), snelheid (Speed On Ground=SOG) en verwachte snelheid uit bovenstaande tabel kunnen ook in een grafiek worden getoond



'GPS Comm Poort' om de online communicatie tussen de GPS en PC te regelen. Dit gebeurt met de knoppen Props, Filters en Aan/Uit



De Reset knop maakt de GPS tabel leeg



Een tijdsspanne waarover de gemiddelde waarden worden berekend, zoals snelheid en koers

mei 2010

Pagina 24 van 35


over de laatste 10 seconden (default instelling) 

Het verschil tussen de locale tijd en de UTC. Meestal wordt door een GPS (NMEA) de UTC tijd meegezonden terwijl de PC op 'locale tijd' is ingesteld. Voor Nederland is dat "+2 uren" in de zomertijd. Deze instelling wordt automatisch aangepast bij het ontvangen van GPS-waarden.



Opslaan en Openen om de gegevens uit de tabel in een (track)bestand te bewaren resp. te lezen. o

Opslaan: de GPS-tabel kan worden opgeslagen in een .txt bestand, en kan later worden ingelezen via de filter RAK-TP.ftr.

o

Openen: Uit track bestanden kunnen GPS waarden worden ingelezen in RAK43. Trackbestanden kunnen verschillende formaten hebben. Het formaat of filter van een trackbestand wordt gedefinieerd door een *.ftr bestand. Eerst moet je dus een .ftrbestand kiezen met de filter (zie hoofdstuk 4.6). Daarna moet je het betreffende track bestand (*.txt) kiezen, waarin de waarden van de GPS posities zijn opgeslagen.

De MOB knop Door het indrukken van de MOB (Man Over Board) knop wordt de laatst ontvangen Lat/Long positie opgeslagen in de boeien-tabel. De naam van de boei (of waypoint) wordt samengesteld uit "MOB_" en het tijdstip van die positie.

4.3

Het Grafiek Venster

In dit venster wordt de GPS-tabel grafisch weergegeven. Er zijn 3 grafieken in één oogopslag te bekijken. Twee met snelheden en ééntje met koersverloop. In onderstaande grafiek geeft de rode lijn de werkelijk gemaakte snelheid weer. De koers wordt weggeven door middel van de zwarte lijn. (In vorige versies van RAK43 werd een blauwe lijn de verwachte snelheid getoond. Met de invoering van meerdere vaargebieden is deze verwachte snelheid vervallen) De totale GPS tabel wordt getoond in de grafiek, maar nadat de grafiek zichtbaar is worden niet nieuwe gegevens automatisch in de grafiek getoond. Door op de knop "Refresh" te drukken worden wel weer alle gegevens uit de GPS tabel getoond. Het opbouwen van de grafieken kunnen nogal wat tijd vergen. Persistente grafieken worden langzamer opgebouwd, maar de grafieken worden niet gewist als een ander venster er boven heeft gestaan. Nonpersistent grafieken zijn sneller te tonen, maar worden weggepoetst als andere vensters bovenop dit venster zijn getoond.

mei 2010

Pagina 25 van 35


4.4

De ‘RAK GPS Comm Monitor’

De communicatie wordt verzorgd door een apart venster: de 'RAK GPS Comm Monitor'. In dit venster zie je de ruwe data voorbij komen. Deze ruwe data kan in een bestand (.txt) worden opgeslagen door het "vinkje" voor 'Log data in bestand' aan te clicken. Er wordt om een bestandsnaam gevraagd. Als het een bestaand bestand is, wordt gevraagd of dit bestand overschreven moet worden. Zo niet, dan wordt de data achteraan in het bestand geschreven. Via 'Props' moet de instellingen van de Comm-poort overeenkomen met de instellingen van de GPS. Met name dus de baudrate waarop de GPS-waarden worden verzonden en ontvangen. Meestal is dat 4800 of 9600 BAUD. Als er RODE foutboodschappen verschijnen als 'Frame error', staat waarschijnlijk de baudrate verkeerd ingesteld. Verander de instellingen in de GPS of pas ze aan in het venster van de 'Props'. Met de Knop 'Filter' moet een filter-bestand worden geactiveerd die uit de stroom gegevens uit de GPS de benodigde waarden filtert. De knop 'Aan/Uit' zet de communicatie tussen GPS en PC aan of uit. Als het bolletje ROOD is, is de verbinding uitgezet; als het bolletje GROEN is, is de monitor actief. Let wel: de GPS moet ook NMEA data actief uitzenden, anders ontvangt de PC natuurlijk geen data. Samenvatting voor online GPS data ontvangst:  

Stel de instellingen (eenmalig) tussen GPS en PC op elkaar af via 'Props'. Maak het 'RAK Comm Poort Monitor'-venster actief door de knop 'Aan/Uit'. In de "Aan" status is het groene bolletje rechts zichtbaar, anders het rode bolletje.

mei 2010

Pagina 26 van 35


4.5

Props voor Communicatie poort De instellingen voor de communicatie over de comm-poort kan met dit venster worden ingesteld. Welke comm-poort en baudrate (maximum speed) moeten worden gebruikt, zijn de belangrijkste instellingen.

4.6

Filters en Commando's

Filters worden gebruikt om gegevens uit (log)bestanden en van de GPS om te zetten. Commando's worden gebruikt om de GPS te instrueren om iets speciaals te doen. Al deze filters en commando's worden opgeslagen in .ftr respectievelijk .znd bestanden.

mei 2010

Pagina 27 van 35


4.6.1 Specificaties van bestandsnamen voor filters en commando's Specificatie voor Filters (.ftr) Kies via ‘Filters’ de juiste filters (.ftr-bestand) waarin de specificaties van de filter staan om de data vanuit de GPS te analyseren, of de data vanuit een bestand te ontvangen. Voor NMEA gegevens is dat bijvoorbeeld NMEA_GLL.ftr . Met de juiste filter worden uit de stroom gegevens, de tijd, de latitude- en longitude-positie gefilterd en opgenomen in de GPS-tabel en gestuurd naar het 'GPS actueel' venster. Kies eenmalig een filter (.ftr-bestand) waarin de specificaties van de filter voor een trackbestand staan. Voor NMEA gegevens is dat bijvoorbeeld NMEA_GLL.ftr, en voor Waypoint+ kunnen dat verschillend zijn omdat de uitvoer van Waypoint+ diverse type uitvoer bestanden maakt. Verschillende filters kunnen worden gedefinieerd voor de volgende onderdelen:  Inlezen van bestanden  Posities ontvangst vanuit de GPS  Track ontvangst vanuit de GPS  Waypoints ontvangst vanuit de GPS Voor de laatste twee zal eerst een commando naar de GPS gestuurd moeten worden om de Track resp. Waypoints te ontvangen. De 4 specificaties kunnen deels dezelfde filter (.ftr) bevatten, maar kunnen ook alle 4 verschillend zijn. Als het vinkje hex-checksum controle "aan" staat, zoekt RAK naar een "*" (sterretje) in de regel en vergelijkt of de checksum van de regel overeenkomt met de waarde achter "*", volgens NMEA richtlijnen. Als dit niet klopt, wordt de regel genegeerd. Specificatie van Commando's (.znd) In een .znd bestand staan de commando's die naar een GPS gestuurd moeten worden om de GPS speciale opdrachten te laten uitvoeren. Dit gebeurt op dezelfde manier als voor Filters. Als het vinkje hex-checksum verzending "aan" staat, voegt RAK achteraan de regel een "*" (sterretje) met de checksum van de regel, volgens NMEA richtlijnen. Het verzenden van regels gebeurt altijd met een "$" aan het begin en een (regeleinde) aan het einde van de regel.

Commando's naar GPS sturen In voorgaande paragraaf werden de specs gedefinieerd. Met de knoppen  PC -> GPS waypoints  GPS -> PC waypoints  GPS -> PC track worden de opdrachten naar de GPS verstuurd. Voor de eerste opdracht worden alle boeien uit de boeien tabel naar de GPS verzonden. e e Voor de 2 en 3 opdracht wordt één opdracht gegeven en er wordt daarna een reeks regels te e ontvangen verwacht. Bij de 2 opdracht wordt gevraagd om de waypoints wel of niet op te slaan in de boeientabel. De lengte van de namen van boeien/waypoints is voor RAK onbeperkt. Voor een GPS is die meestal beperkt tot 8 posities. Houd daar rekening mee door naamgeving te kiezen waarbij de name verschillend van elkaar zijn in de eerste 8 posities; dus niet "Enkhuizen Noord" en "Enkhuizen Zuid", maar bijvoorbeeld "EnkhN" en "EnkhZ". Transporteren van gegevens tussen GPS en PC kan natuurlijk alleen maar als de Rak GPS Comm monitor aanstaat. Hiervoor kunnen evt. de knoppen 'Props' en 'Aan/uit' gebruikt worden.

4.6.2 Het bekijken en wijzigen van de inhoud van een filter Omdat een filter zowel toegepast kan worden voor de redelijk standaard opbouw van GPS-NMEA gegevens als voor een grote verscheidenheid aan opbouw van gegevens-bestanden, is het mogelijk op aan te geven hoe de verschillende velden per regel zijn opgebouwd. Wel wordt verwacht dat één regel alle benodigde velden voor een LAT/LONG positie bevat en niet verdeeld is over meerdere regels. Velden worden van elkaar gescheiden door een scheidingsteken; meestal is dat een komma.

mei 2010

Pagina 28 van 35


Als het filtertekst voorkomt in de regel (in onderstaand voorbeeld "GLL") wordt de regel opgedeeld volgens het sjabloon, waarbij de velden gescheiden zijn van elkaar door het scheidingsteken, in het voorbeeld dus een komma. Als de filtertekst NIET voorkomt in de gelezen/ontvangen regel, wordt deze regel genegeerd.

RAK herkent in de ontvangen regel de volgende mogelijke velden, die in het sjabloon-veld kunnen worden opgenomen: NNMMSS: Latitude (Noord Zuid), waarbij de seconden in decimalen mogelijk is. NNMM: Latitude (Noord Zuid), waarbij de minuten in decimalen mogelijk is. NN.MM: Latitude (Noord Zuid), waarbij de minuten in decimalen mogelijk is, maar na een decimale punt. NN: Latitude (Noord Zuid), waarbij de graden in decimalen mogelijk is. EEMMSS: Longitude (Oost West), waarbij de seconden in decimalen mogelijk is. EEMM: Longitude (Oost West), waarbij de minuten in decimalen mogelijk is. EE.MM: Longitude (Oost West), waarbij de minuten in decimalen mogelijk is, maar na een decimale punt. EE: Longitude (Oost West), waarbij de graden in decimalen mogelijk is. HH:MM:SS : een tijdveld waarbij de uren, minuten en seconden gescheiden zijn door een dubbele punt. HHMMSS : een tijdveld waarbij de uren, minuten en seconden (met decimalen) aan elkaar vast zitten. HHMM : een tijdveld waarbij de uren en minuten (met decimalen) aan elkaar vast zitten. HH : een tijdveld waarbij alleen de uren (met decimalen) is opgegeven. N: een éénletterig veld met N of S (noord of zuid) E: een éénletterig veld met W of E (west of oost) CCCC: altijd precies 4 C's die een naamgeving van een boei/waypoint representeren. De naam kan natuurlijk korter of langer zijn dan 4 posities, maar het sjabloon moet 4 C's bevatten.

4.6.3 Het bekijken en wijzigen van de inhoud van een commando Het is nagenoeg onmogelijk om alle GPS typen te ondersteunen. Voor GPS-typs die zich strikt aan NMEA houden is onderstaande. Voor bijvoorbeeld Garmins is het handiger om de boeien en traject (als

mei 2010

Pagina 29 van 35


route) te exporteren in een GPX bestand en dit GPX bestand in de GPS te laden met software van de leverancier van de GPS en met OziExplorer. De inhoud van een .znd (commando) bestand ziet er als volgt uit:

In bovenstaand voorbeeld staan de opdrachten voor een Magellan. Deze zijn verschillend voor verschillende GPS-typen. Er kunnen 3 commando's worden verstuurd:  "Stuur Waypoints", waarna de GPS alle waypoints naar RAK zal sturen.  "Stuur Track", waarna de GPS alle posities van zijn track uit zijn eigen geheugen naar RAK zal sturen.  "Sjabloon voor sturen van een waypoint", in dit geval stuurt RAK per boei in de boei-tabel deze opdracht naar de GPS waarbij de GPS deze boei/waypoint in zijn geheugen zal opslaan. De lengte van de namen van boeien/waypoints is voor RAK onbeperkt. Voor een GPS is die meestal beperkt tot 8 posities. Houd daar rekening mee door naamgeving te kiezen waarbij de name verschillend van elkaar zijn in de eerste 8 posities; dus niet "Enkhuizen Noord" en "Enkhuizen Zuid", maar bijvoorbeeld "EnkhN" en "EnkhZ". Voor uitleg van de sjabloon mogelijkheden van velden, zie voorgaande hoofdstuk 4.6.2 Het bekijken en wijzigen van de inhoud van een filter. RAK stuurt aan het begin van elke regel een "$" en aan het einde van elke regel een (regeleinde). Optioneel kan voor het regeleinde nog een checksum worden toegevoegd. Dit moet worden gespecificeerd het Filter/Commando-venster (zie hoofdstuk 4.6.1 Specificaties van bestandsnamen voor filters en commando's).

5 Technische gegevens 5.1

Releases

In 1996 en 1997 hebben er versies als Rak 1.17 t/m 1.22 bestaan, maar deze hebben een erg beperkte functionaliteit in vergelijking met Rak 4.0 en volgende. In juni 2000 is Rak4.0 uitgebracht. In januari 2001 is Rak4.0b uitgebracht en deze versie is een belangrijk uitbreiding van functionaliteit, naar aanleiding van de vele gebruikerswensen. In november 2001 is Rak4.1 uitgebracht en in november 2002 is Rak4.2 uitgekomen. Bij deze laatste twee is de online GPS communicatie de belangrijkste functionele uitbreiding. In november 2003 is Rak4.3 uitgekomen, met als belangrijkste uitbreidingen de stroming-tabel van de Waddenzee, Dag/Nacht-vensters en het gemakkelijker kunnen omgaan met grote aantallen zeekaarten. In mei 2010 is Rak4.3 opgepimpt, met als belangrijkste uitbreidingen de springtij en doodtij in de stroming-tabel en de introductie van 5 vaargebieden met een verschillende windverloop. Verder is GPX export mogelijk en kunnen bepaalde OziExplorer kaarten worden gelezen. Er is een releasenotest.txt bestand waar in detail de veranderingen en aanvullende functionaliteit is opgenomen.

5.2

Downloadsite

Op de site http://home.kpn.nl/woudstra.001/rak zijn de programmatuur, boeien en rakken (.rbrbestanden), voorbeelden van prestatie-tabellen en diverse filters voor GPS-waarden te downloaden mei 2010

Pagina 30 van 35


Wijzigingen t.o.v. vorige versies zijn daar ook te lezen in releasenotes.txt. Dit bestand zit ook in de distributie-kit.

5.3

Installatie

RAK is geschreven in Visual Basic 6.0 (sinds 1998) en werkt op een 32-bits Windows-omgeving zoals Windows 95/98 en Windows NT, ME, XP, Vista en Windows7. Het is een (ver)oude(rde) installatie procedure, maar werkt nog steeds.

Er zijn 2 installatie bestanden: Type

Installatie bestand

A

RAK43.zip

B

RAK43_exe.zip

Grootte ongeveer

Installatie volgens:

2500 kB Unzippen + Setup.exe 600 kB Alleen Unzippen

MSVBVM60.DLL aanwezig in .zip Ja Nee

U kunt kiezen voor een kleinere installatie bestand als U al onderdelen heeft. Type A installatie procedure kan worden.  Download RAK43.zip naar uw PC. 

Unzip RAK43.zip in b.v. c:\Temp



Dubbelklik op Setup.exe o



Druk op het icoontje:

o



Onder Windows VISTA en Windows 7 met rechter muisknop: “Run as administrator”

Het is aan te bevelen om RAK43 NIET te installeren in de /Windows of /Program Files, maar op een vrij toegankelijke folder. (alles werkt wel, maar onder Windows 7 vind je maar met moeite de diverse rak-bestanden terug)

Volg de instructies op het scherm

Indien vragen langs komen dat er een nieuwere versie van een bestand reeds op uw PC aanwezig is, altijd uw eigen bestand handhaven en niet het oudere van RAK43 installeren !

mei 2010

Pagina 31 van 35


Na de installatie zijn de volgende bestanden beschikbaar:  RAK43.exe (het programma zelf)  rak.rbr, rak.prs, rak.wtp (de gegevens van boeien, rakken, windverloop etc...)  enkele filter bestanden (*.ftr) en een zend-bestand (*.znd)  rakkaart.gif (achtergrond / waterkaart van het IJsselmeer)  rakkaart.RWK (rak waterkaart om rakken en traject te tonen)  rak.gif (foto die wordt getoond als achtergrond plaatje) In /windows/system of /program files:  MSVBVM60.DLL algemene runtime package voor Visual Basic 6  COMDLG32.OCX  MSFLXGRD.OCX  MSCOMCTR.OCX  MSCOM32.OCX Door de Setup.exe van RAK worden bovenstaande bestanden geplaatst in /Windows/System or /Program Files

Type B installatie procedure is mogelijk, als U alle Visual Basic bestanden al heeft of RAK al eens heeft geïnstalleerd. Het kleine RAK43_exe.zip bestand downloaden van de site. Hierin is alleen de RAK43.exe en bestanden die RAK zelf gebruikt, maar zonder Visual Basic software. Kan worden uitgepakt in een nieuwe of de bestaande RAK-omgeving op uw PC. RAK43 gebruikt geen extra programmatuur. Als u Rak41 al eens hebt geïnstalleerd, is dit in principe voldoende. Wel dient U zelf eventueel icoontjes aan te maken. Handleidingen: RAK43doc.zip (een zip-file met de Word- handleiding in .doc-formaat) moet apart van de web-site worden gedownload. Na het uitpakken van bijvoorbeeld RAK43doc.zip is de handleiding beschikbaar

5.4

Deïnstallatie

RAK43 kan uit Windows 95/98/NT/ME/XP/etc verwijderd worden door op het pictogram Software te klikken in het Configuratiescherm van Windows. Selecteer RAK43 en klik op de knop Verwijderen. Volg dan de instructies op het scherm om de deïnstallatie te voltooien. Extra opgeslagen bestanden met rak-tabellen en de handleiding bestanden dienen handmatig te worden verwijderd.

5.5

Beperkingen

De beperkingen van RAK43 zijn:        

Maximum aantal boeien in de Boeien-tabel: 125 Maximum aantal rakken in de Rakken-tabel: 150 Maximum aantal rakken in de Traject-tabel: 100 Maximum aantal rakken in de Stroming-tabel: 50 Maximum aantal windbenamingen in Prestatie-tabel: 50 Maximum aantal windrichtingen in de WindVerloop-tabel: 52 Maximum aantal rak-richting-mogelijkheden per boei: 20 Het aantal rijen in de GPS tabel is onbeperkt

mei 2010

Pagina 32 van 35


6 Registratie en Suggesties 6.1

Registratie

RAK zal een optimaal traject gaan uitrekenen als het bestand Rak.Reg aanwezig is. Via het Menu Help/Registratie is het mogelijk om de volgende gegevens van je registratie in te voeren. 

een identificatie van de geregistreerde gebruiker



een controle nummer behorende bij de geregistreerde identificatie

Als het 'Rak.Reg' bestand ontbreekt of foute gegevens bevat zal bij het starten van het berekenen van het optimale traject een boodschap getoond worden. Indien ongeregistreerd, is het alleen mogelijk om voor een maximale periode van 18 uren het optimale traject te laten uitrekenen (Free Version). Er wordt onderscheid gemaakt in het gebruik op de volgende manieren: 

Full Version: Alle mogelijkheden staan tot uw beschikking, na het voldoen van een donatie van 30 EUR. U krijgt een andere code.



Share Version: Een geregistreerde versie (zonder verdere kosten), waar beperkingen gelden voor de volgende onderdelen: o

10 beste alternatieven wordt beperkt tot 1

o

Geen ware-wind kolom in Traject-Venster

o

Online GPS-koppeling werkt 20 minuten per sessie

Alle andere functionaliteit blijft normaal werkend. U moet wel een registratie aanvragen, en dit kost u niets, want dit is shareware. 

Free Version: Indien ongeregistreerd kan een traject van maximaal een periode van 18 uren worden berekend. Ook kunnen gegevens niet in Excel worden opgeslagen. Alle andere functionaliteit blijft normaal werkend.

Beschouw de Share Version niet als gratis versie, maar als ShareWare en als je erg tevreden bent over RAK en je stort een donatie van 30 EUR, krijg je als bonus een paar aardige features extra. U kunt een registratie verkrijgen via een e-mail aanvraag bij de Auteur.

mei 2010

Pagina 33 van 35


Om te controleren welke Free/Share/Full Version thans bij U actief is, kunt U het volgende venster via Menu Help/Auteur opvragen:

Er staat onderaan een knop met de status. In het voorbeeld is dit "Full Version", maar ook "Share Version" en "Free Version" zijn mogelijkheden. Als deze knop wordt ingedrukt volgt:

Hier kunt U ook lezen, wat de verschillen zijn tussen Free-, Share- en Full Version.

mei 2010

Pagina 34 van 35


6.2

Aansprakelijkheid

Bij de samenstelling van de RAK software is uiterste zorgvuldigheid betracht, echter de auteur aanvaart geen enkele aansprakelijkheid voor de werking van deze software en is derhalve niet schadeplichtig. Elk jaar is het weer raak. Boeien zijn verplaatst en de 24uurs reglementen en geldige rakken zijn aangepast. Uzelf en niet de auteur neemt de risico's van diskwalificatie.

6.3

Auteur

Opmerkingen, vragen, verbetervoorstellen etc. gaarne sturen naar Jan Woudstra Schilligepad 6 9356 TK Tolbert e-mail: [email protected] Ik stel het zeer op prijs als u uw ervaringen rond RAK met mij wilt delen. Zowel kritiek en klachten alsook loftuitingen, suggesties, verbeter- en uitbreidingsvoorstellen zorgen ervoor dat RAK steeds beter en uitgebreider wordt. Tenslotte wens ik u veel succes voor de eerstvolgende 24 uurs regatta op het IJsselmeer, Markerwaard en Waddenzee. En een gezellige tijd er na in Medemblik.

mei 2010

Pagina 35 van 35

Handleiding. Rak 4.3 (18) Samenstelling. Tolbert

Recommend Documents