HANDLEIDING DIGITALES

HANDLEIDING DIGITALES

Stichting Expertisecentrum ETV.nl Mathenesserlaan 166b 3015 CL ROTTERDAM Postbus 9451 3007 AL ROTTERDAM T 010-266 69 69 F 010-266 69 10 E [email protected] W www.etv.nl

Mira Media Mariaplaats 3 2511 LH UTRECHT Postbus 1234 3500 BE UTRECHT T 030-230 22 40 F 030-230 29 75 E [email protected] W www.miramedia.nl

Deze handleiding is mede mogelijk gemaakt door het Europees Sociaal Fonds

1

Colofon Deze handleiding is ontwikkeld door Mira Media en door Stichting Expertisecentrum ETV geredigeerd en aangepast voor ETV.nl-projecten (met dank aan Debora Jol van de Mondriaan onderwijsgroep/ETV.nl Haaglanden). De handleiding maakt onderdeel uit van het Equal Project “Kiezen voor je leven”dat mede mogelijk wordt gemaakt door het Europees Sociaal Fonds

© Mira Media, Utrecht en Stichting Expertisecentrum ETV.nl, Rotterdam, 2007 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Mira Media en/of Stichting Expertisecentrum ETV.nl. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j0 het Besluit van 20 juni 1974, St.b.351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het opnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot Mira Media en/of Stichting Expertisecentrum ETV.nl te wenden.

Handleiding Digitales – Mira Media en Stichting Expertisecentrum ETV.nl – oktober 2007

2

Inhoudsopgave Inleiding 1

Digitales Wat zijn Digitales? Wie kunnen Digitales maken? Benodigdheden en randvoorwaarden Tijdsinvestering Accomodatie Kennis en vaardigheden Computers Andere hardware Software De voorbereiding

2

De bijeenkomsten Bijeenkomst 1: De discussie Oefeningen Verhalen Cirkel Slotoefening: het verhaal opschrijven Bijeenkomst 2: Scenario en voorproductie Uitleg scenario/stortbad Opdracht scenario/stortbad Uitleg schrijven commentaar voor voice over/ondertitels Oefening schrijven commentaar voor voice over/ondertitels Uitleg materiaal verzamelen Opdracht materiaal verzamelen Bijeenkomst 3: De productie Instructie maken Digitale met Windows Movie Maker Bijeenkomst 4: Presentatie Presenteren Digitales Na het project

3

Aandachtspunten en tips

4

Meer informatie

Bijlage I Bijlage II Bijlage III

Voorbeeld werkblad Verhaal Mijn foto’s/tekeningen/dia’s Formulier licentie Digitale


3

Inleiding Op verschillende plaatsen in Nederland en in andere landen van Europa is de afgelopen jaren geëxperimenteerd met de inzet van media-educatie als een middel om mensen zelfbewuster en mondiger te maken. Een van de redenen van de toename van deze experimenten is dat zowel de technologie als de kosten nauwelijks nog belemmeringen opleveren om een video- of audioproductie te maken en aan anderen te laten zien. Een andere reden is dat deelnemers aan deze experimenten ze als zeer positief en waardevol evalueren. Deels vanwege de creatieve uitdaging om zelf een productie te maken, en de voldoening en zelfwaardering die het oplevert als het lukt, deels ook omdat het werken aan een filmpje of andere mediaproductie mensen helpt hun gedachten te structuren en daarmee inzicht in zichzelf en de eigen situatie te krijgen. Daarom wordt de methodiek onder meer gehanteerd in het onderwijs (bij keuzebegeleiding van jongeren, bijvoorbeeld in het project Kiezen voor je leven: www.kiezenvoorjeleven.nl), op de arbeidsmarkt (als instrument voor empowerment bij trajectbegeleiding), in het vrouwenwerk, bijvoorbeeld bij ZINA (www.zinaplatform.eu) en bij alfabetiseringsprojecten door Stichting Expertisecentrum ETV.nl (www.ikbenambassadeur.nl). Deze handleiding geeft op basis van ervaringen met deze experimenten een overzicht van wat mogelijk en nodig is om dit soort projecten op te zetten. De nadruk ligt daarbij op een specifieke methode: het maken van zogenaamde Digitales (Engels voor digitale verhalen). Ultrakorte persoonlijke videoverhalen, gemaakt met relatief eenvoudige technische middelen in een kort tijdsbestek. Deze handleiding is bedoeld voor professionals en vrijwilligers in het onderwijs, de volwasseneducatie, het jeugd en jongerenwerk en anderen die Digitales willen inzetten als een aantrekkelijk en effectief instrument om hun leerlingen of cliënten te empoweren.


4

1

Digitales

1.1

Wat zijn Digitales?

Digitales hebben een aantal kenmerken:    

het zijn mediaproducties, in de meeste gevallen video, maar ook audioproducties zijn mogelijk; het zijn persoonlijke verhalen, of persoonlijke visies; het zijn ultrakorte producties, variërend van 45 seconden tot maximaal 2 minuten; ze zijn niet door professionals gemaakt. Veel Digitale-makers hebben zelfs nog nooit een video gemaakt.

Digitales kunnen verschillende doelen en effecten hebben:   

ze geven onzichtbare mensen in onze samenleving de mogelijkheid ‘in beeld’ te komen; ze bieden mensen een kans hun verhaal in een persoonlijke vorm zichtbaar te maken; ze bieden mensen een inspirerende, leuke en makkelijke manier aan, die ze ook thuis kunnen toepassen.

Niet het eindproduct staat voorop, maar het proces – de weg er naartoe – staat centraal bij het maken van Digitales.

1.2

Wie kunnen Digitales maken?

In principe iedereen. In Nederland zijn het afgelopen jaar digitale projecten georganiseerd voor hbo- en mbo-studenten, laaggeletterden, stagiaires en drop-outs, Marokkaanse vrouwen en Nederlandse bejaarden. Dat betekent niet dat digitale projecten altijd op dezelfde manier en met dezelfde begeleiding uitgevoerd kunnen worden, maar wel dat met een goede voorbereiding, een flexibele opzet en een toegesneden begeleiding Digitales gemaakt kunnen worden met elk van deze groepen. Gezien het intensieve karakter van digitale projecten wordt aanbevolen groepen van maximaal 10 personen te vormen.

1.3

Benodigdheden en randvoorwaarden

Hoe ziet een Digitale-project eruit en welke randvoorwaarden zijn nodig om het project tot resultaten te laten leiden?

1.3.1 Tijdsinvestering Hoewel er varianten mogelijk zijn, afhankelijk van de doelen van het project en het profiel van de deelnemers, bestaat een Digitale-project over het algemeen uit drie of meer bijeenkomsten van twee tot vier uur. De eerste bijeenkomst dient om de verhalen die verteld gaan worden los te maken en enigszins te structureren, de tweede bijeenkomst om de mondelinge verhalen om te zetten in een scenario en productieplan en de basismaterialen te verzamelen, en de derde (en eventuele volgende bijeenkomsten) om de Digitales daadwerkelijk te maken. De meeste projecten organiseren ook nog een slotbijeenkomst waarbij de geproduceerde filmpjes aan elkaar, maar vaak ook aan een groter publiek, worden vertoond en bediscussieerd. De lengte van de bijeenkomsten is voor een deel afhankelijk van de eigenschappen van de doelgroep. Jongeren bijvoorbeeld pakken de materie vaak snel op, zeker de technische aspecten, maar de tijd dat ze geconcentreerd kunnen of willen werken is vrij kort.


5

Ouderen hebben meestal wat meer moeite met de techniek, maar de motivering en geconcentreerdheid bij het verhalen vertellen is vaak groot en houdt lang aan. In de praktijk spelen ook praktische zaken een rol: de beschikbare lestijd in het onderwijs, de beschikbaarheid van ruimtes of lokalen in buurthuizen. Minimaal is twee uur voorbereiding, twee uur scenario/voorproductie en vier uur productie. Ideaal is één dagdeel voorbereiding, een dagdeel scenario/voorproductie en twee dagdelen productie. De duur van de facultatieve eindpresentatie zal in het algemeen één tot twee uur duren, afhankelijk van de groepsgrootte.

1.3.2 Accommodatie Voor een Digitale-project is een ruimte nodig met tenminste één computer per twee deelnemers, en bij voorkeur één computer per deelnemer. Deze ruimtes zijn aanwezig bij veel onderwijsinstellingen, maar vaak ook in het club- en buurthuiswerk. Computerlokalen kunnen ook gehuurd worden en het is ook mogelijk computers te huren voor de eigen accommodatie.

1.3.3 Kennis en vaardigheden Voor de meest effectieve werkwijze is het nodig dat het team van begeleiders tenminste over twee vaardigheden beschikt: 1. dramaturgische vaardigheden de vaardigheid om deelnemers te helpen hun persoonlijke ideeën en vaardigheden om te zetten in een ook voor anderen aantrekkelijke productie; 2. technische kennis en vaardigheden de kennis en vaardigheden om de deelnemers te helpen om hun productie met behulp van computer en software te realiseren. Deze kennis en vaardigheden zijn meestal niet in één persoon verenigd. Daarom zijn er inmiddels ook enkele Digitale-trainers opgeleid die ingehuurd kunnen worden. Naast deze specifieke kennis en vaardigheden dienen begeleiders ook sociaal vaardig te zijn en didactische kwaliteiten te hebben.

1.3.4 Computers Deelnemers dienen toegang te hebben tot een computer om een Digitale te maken. Voor een Windows-configuratie dient onderstaande checklist als uitgangspunt:            

Memory – more is better! Liefst minimaal 1 Gig RAM and 80-120 Gig hard drive. Processor speed – faster is better! Liefst de snelste processor die beschikbaar is. Minimum 800 mHz Pentium II. Essentieel is even geïnstalleerd Anti-Virus-programma! Een Firewire-kaart om bestanden te importeren en te exporteren (vooral van belang als er niet alleen met stilstaand beeld, maar ook met videofragmenten gewerkt wordt). USB 2-aansluiting om digitale foto’s, afbeeldingen en geluid van een USB-stick te halen. Minimaal een dvd-brander (aanbevolen is een snelheid van 4 tot 8 keer). Operating System: aanbevolen is Windows XP of Vista. Het minimum is Windows 2000 Video-kaart met een minimum van 64 MB RAM. Internet-verbinding. Multimedia koptelefoons. Microfoon. Ten minste één printer (om scenario’s en commentaarteksten te kunnen printen).

Voor Apple-gebruikers:


6

Apple-gebruikers hebben het iets makkelijker, omdat de meeste hierboven genoemde voorzieningen standaard zijn. Wel dienen zij er rekening mee te houden dat externe dvdbranders niet werken met iDVD en dat de Super Drive-optie toegevoegd moet worden om dvd’s met iDVD te branden.

1.3.5 Andere hardware Om beeldmateriaal te importeren en over te brengen is het handig te beschikken over een of meer van de volgende apparaten:    

een kleuren ‘flatbed’ (glasplaat)-scanner om tekeningen of analoge foto’s te scannen die in de productie gebruikt gaan worden; een digitale filmcamera met tripod- en firewire-aansluiting om tijdens de bijeenkomst filmpjes van personen of objecten te maken die in de productie gebruikt kunnen worden; een digitale fotocamera met USB-aansluiting om tijdens de bijeenkomst foto’s van personen of objecten te maken die in de productie gebruikt kunnen worden; een externe firewire of USB 2-hard drive om meerdere tussen- of eindproducties op te slaan om op een andere plek verder te kunnen bewerken.

De beschikking over een beamer is handig. In de derde bijeenkomst kan dan de werking van Windows Movie Maker ‘hands on’ geïllustreerd worden.

1.3.6 Software In veel gevallen zal het niet nodig zijn om extra software aan te schaffen. Vanaf Windows XP beschikt Windows over een eenvoudig montageprogramma (Windows Movie Maker) dat uitstekend in staat is Digitales te maken. Dit geldt ook voor iMovie van Apple. Duurdere pakketten zijn over het algemeen veelzijdiger en soms iets stabieler, maar voor beginners ook complexer. De volgende software dient op alle computers geïnstalleerd te zijn: Montage/editprogramma Bijvoorbeeld:   

Windows Movie Maker (gratis en inbegrepen bij Windows XP en Vista); iMovie (gratis en inbegrepen bij Apple-computers); Andere video bewerkingsprogramma’s zijn: o Adobe Premiere Elements (ook een video bewerkingsprogramma), rond de €100. o Pinnacle Studio, rond de € 90. o Ulead VideoStudio, rond de € 90.

Programma om digitale foto’s te importeren en te bewerken Bijvoorbeeld  

iPhoto (inbegrepen bij Apple-computers); Adobe Photoshop Elements (minimaal versie 4) (rond de € 90 en samen met Adobe Premiere Elements rond de € 150).

Het is goed mogelijk dat prijzen van de genoemde pakketten lager zijn voor educatief gebruik en bij aanschaf door de onderwijsinstelling. Programma om geluid te importeren en te beheren Aangezien de meeste video-editprogramma’s daarin zelf voorzien, kan meestal volstaan worden met de bij Windows en Apple meegeleverde software.


7

Voor het opnemen van langere voice overs of het bewerken en mixen van geluid zijn Freeware (gratis)-programma’s te downloaden bijvoorbeeld Audacity. Op tenminste één van de computers dient de volgende software te zijn geïnstalleerd:  

scanner software/driver; brandsoftware (in staat om dvd’s te branden).

Nog een paar zaken om bij de voorbereiding te betrekken: 

 

1.4

het is van belang dat alle computers die gebruikt worden dezelfde configuratie hebben. Niets is zo vervelend als te moeten constateren dat wat je net hebt uitgelegd op de ene computer toch net iets anders werkt dan op de andere computer, of dat programma’s zelfs ontbreken op een van de computers; In Nederland bestaat een regeling waarbij onderwijsinstellingen, maar ook docenten en studenten goedkoop software kunnen aanschaffen (http://www.slim.nl/); beheerders van computerlokalen zijn er in het algemeen niet happig op als u zelf software installeert en zeker bij grotere instellingen is er een (soms langdurige) procedure om toestemming te krijgen. Aan de andere kant bleken sommige systeembeheerders zogeïnteresseerd in het project dat zij met hun tip en suggesties een wezenlijke bijdrage aan het slagen daarvan leverden.

De voorbereiding

Een Digitale-project wordt in de meeste gevallen aangeboden aan een bestaande groep mensen, bijvoorbeeld een schoolklas, groep studenten, vaste bezoekers van een buurthuis. Ter voorbereiding van het project dient deze groep geïnformeerd te worden, bijvoorbeeld een korte presentatie van wat gedaan gaat worden, eventueel aan de hand van enkele voorbeeld Digitales. Voorbeelden staan op: www.digi-tales.org www.kiezenvoorjeleven.nl www.ikbenambassadeur.nl www.zinaplatform.eu http://www.bbc.co.uk/wales/audiovideo/sites/galleries/pages/capturewales.shtml http://www.photobus.co.uk/ http://www.bbc.co.uk/videonation/latest/archive/ Een dvd met voorbeelden kan worden aangevraagd bij Mira Media. Bij de presentatie kunnen ook afspraken worden gemaakt over de data van de activiteiten en kan de opdracht worden gegeven iets voor te bereiden. In Digitales-projecten in Nederland wordt deelnemers bijvoorbeeld gevraagd om bij de eerste bijeenkomst een object of foto mee te nemen waarover ze iets willen of kunnen vertellen. Dat object of die foto moet dan uiteraard iets te maken hebben met het doel of het onderwerp van het project. Als het project betrekking heeft op keuzes maken is het de bedoeling bijvoorbeeld iets mee te nemen dat een belangrijke keuze in iemands leven vertegenwoordigt of symboliseert. Als het onderwerp je geschiedenis als migrant in Nederland is, kunt je iets meenemen uit de eerste jaren dat je in Nederland was. Deze voorwerpen of objecten dienen als ‘trigger’ om verhalen los te maken, maar kunnen vaak ook als beeldend element in de Digitale worden gebruikt.


8

Een voorbereidende bijeenkomst hoeft niet langer dan een half uur te duren. Het is een goed idee om een aantal feitelijke zaken ook op papier te zetten en mee te geven, zoals de agenda/het rooster, de plaats/het lokaal en de eerste opdracht.

2

De bijeenkomsten

2.1

Bijeenkomst 1: De discussie

Deze eerste bijeenkomst heeft drie doelen: 1. een sfeer in de groep creëren die het vergemakkelijkt (persoonlijke) verhalen te vertellen; 2. de deelnemers trainen in het structureren van verhalen; 3. een voorlopige keuze maken van verhalen die in volgende bijeenkomsten uitgewerkt gaan worden. Opmerking:

Wanneer het nodig is een quit claim te gebruiken, bespreek die dan in deze bijeenkomst. Zie verder de opmerking in paragraaf 2.2.6 en bijlage III.

2.1.1 Oefeningen Verhalen Cirkel De opdrachten tijdens deze bijeenkomst vinden plaats in een Verhalen Cirkel: de deelnemers zitten in een kring of rond een tafel. Het uitgangspunt is dat iedereen een verhaal wil en kan vertellen. Een verhaal dat de basis is voor een korte video. Om het vertellen van verhalen te vergemakkelijken zijn de volgende oefeningen mogelijk: Oefening Wat is het beste dat je gedaan hebt in je leven? Vraag een deelnemer wat het beste is dat je ooit in het leven hebt gedaan? Na enige bedenktijd probeert iedereen daar een antwoord op te geven. Oefening De onbekende foto Geef iedereen een foto die ze nog nooit gezien hebben. Laat ze er goed naar kijken en er een verhaal over vertellen. Ook kan de deelnemers een voor hen onbekende foto gegeven worden met de vraag: ‘Kijk er goed naar en vertel naar aanleiding van wat je ziet een eigen verhaal.’ Oefening Vertellen over je passie zolang een lucifer brandt Om het vertellen van een kort verhaal te oefenen is de lucifer-oefening handig. Een deelnemer steekt een lucifer af voordat hij het verhaal gaat vertellen. De deelnemer mag net zolang vertellen als dat de lucifer brandt. Laat de deelnemers bijvoorbeeld vertellen over hun fascinatie. Oefening Een lijst opstellen met de dingen waar je van houdt en een lijst met dingen waar je niet van houdt Deze oefening is al gericht op het opschrijven van het verhaal. Deel witte A4tjes uit en laat deze in de lengte dubbelvouwen. Binnen een kort tijdsbestek schrijven de deelnemers in twee kolommen dingen waar ze van houden en dingen waar ze niet van houden.

Oefening


9

Een persoonlijk voorwerp meenemen waar je een verhaal over wil vertellen Vraag de deelnemers een persoonlijk voorwerp met een verhaal van huis mee te nemen. Dat kan alles zijn. Laat de deelnemers in de kring heel kort het verhaal van het voorwerp vertellen. Ze kunnen elkaar ook vragen stellen. Opmerking:

Zeker in deze eerste bijeenkomst is het belangrijk om een veilige, vertrouwde sfeer te creëren. Reageer als cursusleider vooral positief en geef geen beoordeling op de verhalen die verteld worden. Laat de deelnemers ook niet onderling de verhalen beoordelen. Ieder verhaal is goed!

Slotoefening: het verhaal opschrijven (huiswerkopdracht) Met verhaal uitschrijven kan gestart worden in de rest van de tijd en als huiswerkopdracht worden meegegeven (gecombineerd met onderdeel 3 en 4). Deze oefening kan eventueel samenvallen met die in paragraaf 2.2.1. 1. Schrijf het commentaar bij je Digitale die ongeveer twee minuten duurt. Maximaal ongeveer 250 woorden. Daarvoor kun je bijlage I gebruiken. 2. Deelnemers lezen de verhalen hardop aan elkaar voor. De cursusleider neemt met een stopwatch de tijd op. Het verhaal bestaat uit maximaal 250 woorden. Een verhaal voorlezen duurt maximaal twee minuten. 3. Vraag na het voorlezen van het verhaal welke beelden de schrijver voor ogen heeft als hij het verhaal moet gaan visualiseren. Gaat het om al bestaande beelden (foto’s, affiches), beelden die makkelijk gemaakt kunnen worden (foto’s van gebouwen of voorwerpen, zelf te maken tekeningen) of gaat het om beelden die een wat creatievere aanpak vereisen? 4. Geef de opdracht aan de deelnemers om voor de volgende bijeenkomst materiaal te verzamelen, of na te denken over de manier waarop beelden geconstrueerd kunnen worden. Doe dat met bijlage II. Opmerking:

2.2

Indien voldoende tijd beschikbaar is, kan overwogen worden om het onderdeel uitleg scenario/storyboard uit de tweede bijeenkomst naar voren te halen en als afsluiting van de eerste bijeenkomst te hanteren. In dat geval kan het maken van het scenario of storyboard als huiswerkopdracht worden meegegeven. Voordelen: deelnemers zijn ook in de periode tussen de twee bijeenkomsten actief bezig, tijdwinst in de twee bijeenkomst, goede start tweede bijeenkomst (bespreking van de scenario’s). Nadeel: werkt alleen bij gemotiveerde deelnemers met voldoende tijd.

Bijeenkomst 2: Scenario en voorproductie

De tweede bijeenkomst is bedoeld om de daadwerkelijke productie voor te bereiden. In deze bijeenkomst zetten deelnemers het verhaal uit de vorige bijeenkomst om in een scenario voor de productie, een plan om de productie te realiseren en een tekst die als commentaar of ondertiteling in de productie gezet kan worden. Voorts verzamelen ze de basismaterialen (foto’s, videofragmenten, geluid, muziek) en laden al zo veel mogelijk in de computer.

2.2.1

Uitleg scenario/storyboard

Geef de deelnemers uitleg over een basale vorm van een scenario: een opsomming in kolommen van de scènes die men in de productie wil zien:

Van links naar rechts:


10

   

een beschrijving van het beeld (inhoud + vorm + materiaalsoort). Bijvoorbeeld: ‘digitale foto van ons eerste huis’, ‘gescande foto van grootvader in Turkije (close-up)’; korte omschrijving van de tekst die als voice over of als (onder)titel bij dat beeld hoort. Bijvoorbeeld: ‘titel: Utrecht 1979, ons eerste huis’ of ‘voice over: Mijn grootvader was de eerste die vanuit zijn dorp in Turkije naar Nederland kwam’; een beschrijving van achtergrondgeluiden bij de betreffende scène; het nummer (of deel van nummer) van muziek achter de betreffende scène.

Voor wie moeite heeft met het omschrijven van beelden en redelijk goed kan tekenen, kan de variant ‘storyboard’ interessant zijn. In dat geval tekent men de beelden. Opmerkingen: Indien voldoende tijd beschikbaar is, kan overwogen worden om dit onderdeel scenario/storyboard naar voren te halen en als afsluiting van de eerste bijeenkomst te hanteren (zie 2.1.2 nr. 4). In dat geval kan het maken van het scenario of storyboard als huiswerkopdracht worden meegegeven. Een website over digital storytelling is: http://www.photobus.co.uk/

2.2.2 Opdracht scenario/storyboard Maak het scenario of storyboard van het verhaal dat je wilt vertellen. Extra Oefening Als extra oefening kunnen deelnemers het begin van een scenario gezamenlijk maken door een van de verhalen uit de eerste sessie te nemen en daarvoor gezamenlijk een invulling voor de eerste drie scènes te maken.

2.2.3 Uitleg schrijven commentaar voor voice over/ondertitels Korte uitleg over het schrijven van een voice over of van ondertitels: 1. 2. 3. 4.

houd het kort; gebruik zo min mogelijk bijzinnen; vertel niet wat het beeld al vertelt, maar geef aanvulling; denk ook aan intonatie, klemtonen enz.

2.2.4 Oefening schrijven commentaar voor voice over/ondertitels Schrijf een voice over-tekst op basis van het verhaal dat je wilt vertellen. De tekst moet binnen de minuut uitgesproken kunnen worden. Opmerking:

Laat twee of drie van de voice overs uitspreken, time ze (wekker af laten lopen na één minuut) en geef opmerkingen/advies over de vorm van de tekst (beknoptheid, helderheid) en de intonatie (aantrekkelijk voor kijker, verstaanbaar)

2.2.5 Uitleg materiaal verzamelen Geef uitleg over welke materialen gebruikt kunnen worden. 

Beeldmateriaal (stills) o digitale foto’s o gescande analoge foto’s of tekeningen o in een tekenprogramma bewerkte foto’s (opgeslagen als *. jpg of *. Jpeg; bij voorkeur in liggend formaat).



Videomateriaal


11

o korte videofragmenten (opgeslagen als *avi) Opmerking:

Werken met videofragmenten is zowel bij de productie als bij de montage gecompliceerder dan het werken met stills en brengt meer risico’s met zich mee.



Geluidsfragmenten o zelf opgenomen geluid o gedownloade geluidsclips (mits vrij van rechten; zie hieronder) o geluidsclips uit de montageprogramma’s (opgeslagen als MP3)



Muziek o zelfgemaakte muziek o gedownloade muziek (mits vrij van rechten; zie hieronder) o muziek uit de montageprogramma’s (opgeslagen als MP3)

Opmerking:

In veel gevallen kunnen deelnemers gebruik maken van reeds bestaand materiaal. Het is echter ook mogelijk om nieuw materiaal te maken tijdens het project: foto’s of video’s van objecten, personen enz. Om die reden is het handig een digitale camera en eventueel een digitale videocamera bij deze bijeenkomst aanwezig te hebben. Let dan wel op de mogelijkheden om het materiaal vanuit de camera’s te downloaden in de computers: kaartlezer en/of USB-kabels met het juiste formaat camerastekkertje voor de fotocamera’s en een firewire-kabel en firewire-aansluiting op de computer voor videobeelden. Bij een aantal projecten wordt deze mogelijkheid intensief benut als onderdeel van het creatief stimuleren of begeleiden van de deelnemers.

2.2.6 Opdracht materiaal verzamelen 1. Maak op je computer een hoofdmap aan (‘digitale + naam of titel’) en maak daarin submappen: foto, video, geluid, muziek, voice over. 2. (huiswerk)opdracht: Verzamel of maak de materialen die je voor je Digitale nodig hebt en laadt ze in de betreffende mappen op je computer of neem ze de volgende bijeenkomst mee op USBstick, dvd of cd-rom. Opmerking:

Rechten Zo lang de producten voor eigen gebruik van de deelnemers zijn, hoeft er niet zoveel aandacht te worden besteed aan de rechten van het gebruikte materiaal. Als de materialen echter ook weider worden verspreid (ook al is het de website van uw school of instelling), houd dan met drie zaken rekening: 1. Het eigendomsrecht De makers van de producties dienen toestemming te verlenen (dit kan geregeld worden met een schriftelijke verklaring, een zogenaamde ‘quit claim’ (zie bijlage voor dit ‘Formulier licentie Digitale’). Zorg ervoor dat deelnemers goed begrijpen wat ze ondertekenen. Bespreek de quit claim in de eerste bijeenkomst en laat ze die dan ook ondertekenen. 2. Het auteursrecht


12

Als deelnemers afbeeldingen, muziek of geluiden van anderen gebruiken of downloaden dan zijn er meestal rechthebbenden. Rechtenvrij materiaal is te vinden op een aantal beelden geluidsbanken, maar is ook beschikbaar in de meeste montageprogramma’s. Wijs deelnemers er goed op dat ze dus geen bestaand materiaal gebruiken van anderen. Zie ook het ‘Formulier licentie Digitale’ punt 4. 3. Het portretrecht Voor niet in opdracht gemaakte foto’s is dit recht beperkt, maar als iemand schade denkt te leiden doordat een afbeelding waarop hij is gebruikt kan een klacht worden ingediend. Zie ook het ‘Formulier licentie Digitale’ punt 3.

2.3

Bijeenkomst 3: De productie

In deze laatste bijeenkomst wordt de Digitale daadwerkelijk gemaakt. Deelnemers verbinden alle verzamelde onderdelen met elkaar volgens het scenario met een montageprogramma en smeden dat vervolgens aaneen (renderen) tot een clip. De clip kan vervolgens als bestand of als dvd worden gebrand en gebruikt worden voor vertoning op computers, stand alone dvd-spelers of op internet. In de beschrijving hieronder is uitgegaan van Windows Movie Maker. Andere programma’s werken min of meer op dezelfde manier, maar hebben meer mogelijkheden en zijn (daardoor) ook iets gecompliceerder. Handleidingen en tips voor het gebruik van Windows Movie Maker en andere programma’s zijn te vinden op internet. Een manier om de bijeenkomst te structureren is door elk van de stappen aan de deelnemers te illustreren (een beamer is daarvoor handig, maar eventueel kan ook met twee groepjes om twee computers gewerkt worden). Na elke stap krijgen de deelnemers een half uur de tijd om de stap zelf uit te voeren en de begeleiders assisteren hen daarbij. Het tempo van de deelnemers kan verschillen. Dat betekent dat sommigen een stap nog niet hebben afgerond voor de volgende stap wordt uitgelegd. Dat blijkt in de praktijk geen probleem te zijn. Opmerking:

Laat deelnemers tijdens het werken met het montageprogramma het project regelmatig opslaan (Bestand>project opslaan). Dat voorkomt dat werk verloren gaat bij het maken van een fout of een storing in de hard- of software.

Handleidingen voor Windows Movie Maker staan op: http://info.dividu.nl/help/dividu_handleiding_videobewerking_moviemaker.pdf en http://www.microsoft.com/netherlands/Windowsxp/moviemaker/default.aspx Hard- en softwaretips om Digitales te maken staan op: http://www.digitales.us/tools/toolkits_windows.php Technische tips om clips/Digitales voor internet te produceren staan op: http://stream.uen.org/medsol/digvid/html/mainmenu.html


13

2.3.1 Instructie maken Digitale met Windows Movie Maker 1. Start  Open Windows Movie Maker (start>programma’s)  Geef een naam aan je project zodat je dat ten alle tijden terug kunt vinden. 2. Importeren  Importeer de bestanden (de foto’s, videofragmenten, geluiden, muziek ). Doe dat via het venster ‘taken’ in de werkbalk (waarna je uit een vervolgvenster - links in beeld kunt kiezen wat je wilt importeren). Alle bestanden komen in een collectie (midden in beeld).  Klik op een beeldbestand en kijk rechts in beeld om welk bestand het gaat .

3. Monteren van beelden/foto’s  Sleep vervolgens de beeldbestanden in de juiste volgorde naar het onderste gedeelte van het scherm. Daarbij kan gewisseld worden tussen ‘storyboard weergeven’ en ‘tijdlijn weergeven’. Om beeldmateriaal te ordenen is de storyboardweergave het makkelijkst.


14



Het effect kan worden gecontroleerd door in het scherm rechtsboven op play > te klikken. Dit alles levert nog niet het gewenste product op. De lengte van de scènes is niet goed, de overgangen zijn te hard en het geluid ontbreekt nog.



De ‘harde’ overgangen tussen scènes kunnen vervangen worden door overgangseffecten. Dat kan, maar hóeft niet altijd. Een harde overgang kan ook zeer effectvol zijn. o Klik in het linker scherm op ‘film bewerken’ en vervolgens op ‘videoovergangen weergeven’. o Door op de iconen in het middelste scherm te klikken zie je wat het effect zal zijn . Sleep het gewenste overgangseffect tussen twee scènes.


15

4. Opnemen van de voice over  Klik in Windows Movie Maker op het icoontje van de microfoon links op het scherm (naast de storyboard / tijdslijn regel).  Neem de voice over op in de microfoon in een stille ruimte.  Er verschijnt een scherm met Tijdlijn van gesproken tekst. Bij klikken op de knop ‘Tekst Inspreken Starten’, kan begonnen worden het verhaal voor te lezen. Let goed op dat voordat je op de knop drukt, het pijltje in de rij Audio/Muziek vooraan het verhaal staat. Doe het vooral rustig en duidelijk. Maak het zo gemakkelijk mogelijk voor jezelf, elk blaadje dat omgeslagen wordt, is te horen in de opname. Als je klaar bent, druk dan op de knop ‘Tekst Inspreken Stoppen’.  Direct wordt gevraagd hoe de opname opgeslagen moet worden. Geef de opname de naam van het filmpje, zodat je niet in de war raakt met andere geluidsfragmenten.  Zodra het bestand is opgeslagen, wordt deze onder de foto’s in de rij Audio / Muziek gevoegd.

5. De aansluiting van beeld en geluid


16

Beeld en geluid kunnen nu beter op elkaar afgestemd worden. De foto’s moeten immers op het verhaal gaan aansluiten in de lengte en in de betekenis.  Wissel van storyboard naar tijdslijn. Klik op het begin of eind van een scène of overgang. Een rode pijl verschijnt. Door die naar links of rechts te verplaatsen, kort je de scène in of verleng je hem.

6. Titels  Zorg voor een begintitel, ondertitels, foto-onderschriften en een aftiteling.  Ga via het taakvenster naar ‘film bewerken’ >’titels of verantwoording maken’ en kies waar je de titel wilt hebben (als begintitel, ondertitel of aftiteling).  Tik de tekst en bewerk hem door middel van de knoppen voor lettertype, kleur en grootte.  Ook kun je ervoor kiezen de titels te laten bewegen (titelanimatie). Denk bij dat laatste goed na wat je wilt, waarom je het wilt en vooral of je wel bewegende titels wilt.


17

7. Verdere bewerkingen De basisfilm is nu klaar, maar als je wilt (en als je denkt dat je film er beter van wordt), kun je nog verdere verfraaiingen aanbrengen. Het geluidsniveaus kan aangepast worden, beeldeffecten kunnen worden toegevoegd en (in beperkte mate) kan dat ook voor geluiden en muziek. Audio aanpassen:

Het geluidsniveau van de voice over (en van andere audiofragmenten) kan worden aangepast. Klik in het menu Extra op Audioniveaus. Voer een van de volgende handelingen uit:  sleep de schuifbalk richting Audio/muziek bij verhoging van het geluidsniveau van het geluid op het audio/muziekspoor;  sleep de schuifbalk richting Audio van de video bij verhoging van het geluidsniveau van geluid op het audiospoor dat hoort bij een videoclip wilt.

Audio in- en uitfaden:

Selecteer de audioclip op het audiospoor of het audio-/muziekspoor


18

van de tijdlijn. Voer een van de volgende handelingen uit:  bij infaden: kies Audio in het menu Clip en klik op Infaden;  bij uitfaden: kies Audio in het menu Clip en klik op uitfaden.

Beeldeffecten:

Voeg kleuren bewegingseffecten toe aan scènes via het taakvenster>film bewerken>video-effecten weergeven. Sleep het gewenste effect over de scène waarop je hem wilt toepassen.

Geluid toevoegen:

Windows Movie Maker is tamelijk beperkt als het om geluid gaat. Na de opname van een voice over is er in principe geen mogelijkheid meer om andere geluiden of muziek toe te voegen. Dat is in andere programma’s wel mogelijk. Daar zijn twee of meer plekken (sporen) om geluiden in te voegen.

Toch zijn er ook in Windows Movie Maker wel mogelijkheden om met muziek en geluiden te werken:  

de meest eenvoudige is te kiezen voor een film zonder voice over, maar met titels. Het hele geluidsspoor is dan vrij om stukjes muziek, tekst of geluidseffecten van de collectie naar de tijdslijn te slepen; een andere optie is de voice over in stukjes te knippen. Kort daarvoor het fragment in de tijdlijn als volgt in: Klik op het begin of eind van het geluidsfragment. Een rode pijl verschijnt. Door die naar links of rechts te verplaatsen wordt de scène ingekort of verlengd. De tijdsindicatie boven het fragment, maar ook de grafische voorstelling van het geluid geeft aan waar begin- en eindpunten kunnen zijn (Vlakke grafiek=geen geluid, klimmende grafiek: begin van zin, dalende grafiek: einde van zin) .

8. Het eindproduct In Windows Movie Maker kan het product opgeslagen worden in verschillende formaten. Taakvenster>film afwerken>opslaan op deze computer. 



Sla het bestand in ieder geval op als DV-avi, dan kan het later voor andere doeleinden gebruikt worden, bijvoorbeeld het branden van een dvd van deze film of een dvd met deDigi-tales van alle deelnemers (Film opslaan>volgende>filminstelling>meer opties weergeven>overige instellingen>dv-avi). Voor gebruik op internet kan het bestand ook opgeslagen worden als .wmv-bestand. Dat kan ook nog later. Dan bestaan ook de mogelijkheden om het project op te slaan als *wmv, realmedia, of zelfs flash of mp4-bestand.


19



2.4

Tenslotte kan alvast een cd van het project gebrand worden. De kwaliteit daarvan zal echter minder zijn dan wanneer je later een dvd brandt.

Bijeenkomst 4: Presentatie

2.4.1 Presenteren Digitales De laatste stap is het vertonen van de Digitales aan elkaar. Deze stap is facultatief, maar is wel aan te bevelen. Het is de stimulans om een goede Digitale te maken, maar het stelt ook een deadline.  



Laat eerst alle producties gewoon zien, zonder vragen te stellen of commentaar te geven. Laat eventueel daarna de digitale verhalen nog toelichten. Ga bij de bespreking zowel in op de inhoud van het verhaal, als op de vormgeving. Een leuke geste is om aan de deelnemers een dvd uit te reiken met daarop de eigen Digitale en de Digitales van de alle deelnemers.

Er kan ook voor gekozen worden de Digitales niet alleen aan de deelnemers, maar ook aan anderen te vertonen. In digitale projecten in het verleden zijn er bijvoorbeeld ook presentaties geweest bij een manifestatie op school of een open dag in een centrum.


20

Zorg dan wel voor toestemming van de makers! Die toestemming is er al wanneer de deelnemers een quitclaim hebben getekend.

2.4.2 Na het project Als het project is afgelopen resten er nog twee vragen: 1. Wat vonden we van het project? 2. Wat kan nog meer gedaan worden met de geproduceerde Digitales? Om op de eerste vraag een antwoord te geven is een evaluatie gewenst. In die evaluatie kan aandacht worden besteed aan het proces (wat ging goed, wat ging fout, klopte de geplande tijdsinvestering, heeft het opgeleverd wat we ervan verwachten, gaan we dit nog een keer doen, en als we het doen wat moet er dan anders), maar het kan ook nuttig zijn om met de deelnemers te evalueren (was het wat je verwachtte, wat heb je ervan geleerd, wat heb je er verder aan gehad, ben je tevreden over de begeleiding etc). Doe de evaluatie niet aansluitend op de laatste bijeenkomst (als iedereen nog in een roes is), maar wacht ook niet te lang (deelnemers niet meer te traceren, ervaringen zijn weggezakt) Als een deelnemer trots is op zijn Digitale wil hij hem wellicht ook aan anderen, misschien zelfs vreemden laten zien. Overleg daarom met de deelnemers of ze hun Digitale willen delen, bijvoorbeeld via You Tube of speciale websites voor Digitales. Wijs ze op de mogelijkheden of help ze daarbij. De wijze van uploaden naar die websites is op de die sites te vinden. Omdat het persoonlijke verhalen zijn, kunnen sommige Digitales heftig zijn en veel emoties losmaken. De maker legt zijn ziel en zaligheid bloot. De Digitales zijn gemaakt in een veilige omgeving. Op internet is die veiligheid er niet. Wijs de deelnemers daar ook op! Nogmaals, bij het tekenen van een quitclaim staan makers hun rechten af. Toch is het aan te bevelen de maker altijd te laten weten hoe en waarvoor je een Digitale wilt inzetten.

3

Aandachtspunten en tips


21

In deze paragraaf volgt een aantal aandachtspunten en tips die nuttig zijn wanneer je aan de slag gaat als Digitales-trainer. Ze zijn verzameld op basis van eerdere workshops. Aandachtspunten  Een Digitale is vaak erg persoonlijk en kan daarom confronterend zijn voor de maker. Als begeleider moet je daar bewust van zijn. Beoordeel de verhalen (filmpjes) dan ook niet op goed of fout. Elk verhaal is goed.  Ondersteun de deelnemers bij het maken van hun film en geef aanwijzingen, maar beslis niet voor ze. Ze moeten zelf hun keuzes maken.  Als begeleider moet je flexibel en stressbestendig zijn. Apparatuur werkt niet altijd zoals het moet en omstandigheden kunnen snel veranderen (deelnemers zijn bijvoorbeeld verhinderd). Houd er altijd rekening mee dat de workshop kan uitlopen. Ruim dus extra tijd in. Ga voorafgaand aan de training grondig na of je alle technische benodigdheden hebt en of alles goed werkt.  Als de workshop voor de deelnemers is afgelopen, gaat het voor de trainers door. Filmpjes moeten definitief afgemonteerd worden. Soms moeten ze nog wat opgepoetst worden (bijvoorbeeld geluid), zonder grote wijzigingen aan te brengen. Laat de uiteindelijke versie altijd goedkeuren door de maker voor eventuele publicatie op bijvoorbeeld internet.  De train-de-trainer cursus is een basis. Om de techniek van het monteren onder de knie te krijgen, moet je zelf oefenen (bijvoorbeeld met Windows Movie Maker). Je kunt overwegen om voor de workshop technische ondersteuning te vragen van freelance videodocenten of stagiaires van een multimedia opleiding eventueel via Mira Media in Utrecht).  Je zou de filmpjes kunnen ondertitelen. Ook wanneer luisteraars de taal spreken die in het filmpje wordt gebruikt kan dat handig zijn. De boodschap komt zo duidelijker over. Of ondertiteling noodzakelijk is, hangt ook samen met de manier waarop het filmpje vertoond gaat worden. Via een groot scherm in de stad vereist bijvoorbeeld ondertiteling.  Overweeg eens om met heterogene groepen te werken, verschillend qua sekse, leeftijd, opleiding, afkomst e.d. Makers kunnen van elkaar invalshoek leren en dit verbreedt de denkwijze met name bij het bedenken van het verhaal en voorkomt dat je binnen een groep gelijksoortige Digitales krijgt qua vorm en inhoud.  Voor sommige deelnemers is het wenselijk om enige tijd na de workshop en de publicatie van de Digitales een vervolgbijeenkomst te organiseren, zodat ervaringen en reacties van anderen op hun verhaal gedeeld kunnen worden. Tips Het is belangrijk een goed script te hebben. Deze tips kunnen een deelnemer helpen zijn verhaal te bedenken, foto’s te kiezen en het verhaal in te spreken.       

Vraag jezelf tijdens het bedenken van je verhaal af: ‘Waar gaat mijn verhaal over?’. Gebruik niets extra’s wat de bedoeling van je verhaal verstoort. Blijf bij het onderwerp. Een Digitale is een persoonlijk verhaal uit het hart, dus je gebruikt vaak het woord ‘ik’. Het verhaal is opgebouwd uit woorden en uit foto’s. Het verhaal, de stem, is de motor van de film. Beschrijf niet wat een ander al op de foto ziet. Vertel iets dat wat toevoegt aan de foto. Probeer het met zo min mogelijk woorden te zeggen, niet met zoveel mogelijk. Maak je zinnen niet te lang. Gebruik weinig of geen bijzinnen. Liever niet teveel herhaling van foto’s of woorden. Je verhaal mag vragen oproepen, de kijker uitdagen. Je hoeft dus niet alles tot in de puntjes uit te leggen. Schrijf het script uit, maar bedenk dat het script bedoeld is om uitgesproken te worden. Spelfouten maken dus niet uit. Het moet klinken alsof je het verhaal vertelt aan een vriend of vriendin. Blijf bij jezelf, dat werkt het beste.


22





4

Voor een verhaal van 2 minuten heb je ongeveer 250 woorden nodig. Let er wel op dat pauzes in je verhaal ervoor zorgen dat de foto’s voor zichzelf spreken, wat vaak een mooi effect heeft. Het kan ook helpen om van tempo te wisselen; snelle en langzame stukken. Gebruik zo min mogelijk geluidseffecten. Muziek kan heel makkelijk voor een verkeerde sfeer zorgen in je verhaal. Als je toch muziek wilt gebruiken, gebruik dan zelfgemaakte muziek (i.v.m. copyright).

Meer informatie


23

Naast beschreven aanpakken zijn er in Nederland meerdere organisaties actief op het terrein van media en jongeren. Voor hulp of verbreding van de aanpak de volgende suggesties: Beeld en Geluid De organisatie Beeld en Geluid in Hilversum beheert een heel uitgebreid audiovisueel archief, heeft een heel inspirerend mediamuseum en verzorgt tal van praktische workshops. www.beeldengeluid.nl Filmmuseum Het Filmmuseum in Amsterdam bouwt aan een nieuw museum waar allerlei film educatieve activiteiten plaatsvinden. www.filmmuseum.nl Stichting Filmset De Stichting Filmset verzorgt praktische workshops voor jongeren op het gebied van film en media. www.stichtingfilmset.nl NIAF Het Nederlands Instituut voor Animatie Films (NIAF) in Tilburg verzorgt verschillende animatie workshops en heeft een uitgebreid educatief aanbod. www.niaf.nl CINEKID De CINEKID-organisatie biedt naast een jaarlijks film- en televisiefestival in Amsterdam een aantal online media tools voor jong en oud. www.cinekidstudio.nl VKAV De Vereniging Kontaktgroep Audiovisuele Vorming (VKAV) is de landelijke beroepsorganisatie voor docenten audiovisuele vorming. www.vkav.nl Open Studio Open Studio biedt een heel uitgebreid cursusaanbod op het gebied van film, video en andere media. www.openstudio.nl Engelstalige handleiding Op www.digi-tales.org (via de link ‘How to?’) staat een uitgebreide Engelstalige handleiding voor een Digitales-workshop met uitleg over het gebruik van Windows Movie Maker

Nadere informatie: Mira Media


24

Postbus 1234 3500 BE UTRECHT www.miramedia.nl Giovanni Massaro [email protected] Stichting Expertisecentrum ETV.nl Postbus 9451 3007 AL ROTTERDAM www.etv.nl [email protected] Ben Vaske [email protected]


25

Bijlage I

Voorbeeld werkblad Verhaal

Bedenk je eigen verhaal bij je Digitale. Maximale lengte: 2 minuten (ongeveer 250 woorden of 25 zinnen) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………..…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………


26

Bijlage II Mijn foto’s/tekeningen/dia’s

Maak hieronder een schets van de foto’s (of beschrijf de foto’s) die je bij jouw verhaal wilt gebruiken. Het mogen ook meer dan 8 foto’s, tekeningen enz. zijn. 1.

2.


27

Bijlage III Formulier licentie Digitale NB: Bespreek het formulier altijd met de deelnemer (de ‘derde’). Het taalgebruik blijft lastig, want formeel en juridisch, maar conform weten regelgeving. Zorg dat de deelnemer vooraf weet waar hij aan meewerkt en wat hij ondertekent.

De ondergetekende: Naam: Adres: Postcode / Woonplaats: Telefoon: E-mail adres: Geboortedatum:

verklaart hierbij als volgt: 1. ik heb beelden/of geluidsopnamen (hierna “de digitale”) gemaakt die ik graag ter beschikking stel aan [NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL]; 2. de digitale is door mij zelf gemaakt en het auteursrecht ligt bij mij; 3. de digitale bevat geen beelden van personen die daarmee in hun privacy worden aangetast of die op enige andere wijze een redelijk belang hebben om zich te verzet-ten tegen de openbaarmaking van de beelden, alle afgebeelde personen hebben hun medewerking verleend en gaan akkoord met uitzending; 4. de digitale bevat geen fragmenten van beelden/of geluidsmateriaal afkomstig van derden, inclusief beelden van films, televisieprogramma’s en eerder op internet gepubliceerde filmpjes; 5. ik verleen hierbij aan NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL] een wereldwijde, niet-exclusieve, royaltyvrije, overdraagbare licentie (met het recht tot sublicentie), waarmee NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL] onder meer het onbeperkte recht verkrijgt om de digitale waar ook ter wereld uit te (doen) zenden, verspreiden, kopiëren en vastleggen op dvd’s en andere dragers, bewerken en te exploiteren in de ruimste zin des woords; 6. ik mag als auteur de digitale vertonen en op elke andere manier exploiteren zonder enige vorm van toestemming van NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL]; 7. de beelden zijn niet gesponsord, bevatten geen sluikreclame en ik heb geen enkele afspraak gemaakt met derden die mij een tegenprestatie hebben toegezegd in ruil voor het laten uitzenden van de digitale; 8. alle verantwoordelijkheid voor de inhoud van de digitale ligt bij mij en als blijkt dat door de digitale rechten van derden worden geschonden ben ik daarvoor aansprakelijk en zal ik NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL] vrijwaren; 9. op de overeenkomst tussen NAAM OPDRACHTGEVER VOLGENS KAMER VAN KOOPHANDEL] en mij is alleen Nederlands recht van toepassing en wij spreken af dat de rechtbank in Amsterdam de bevoegde rechter is in geval van eventuele geschillen.


28

[PLAATS, DATUM]

[HANDTEKENING] [NAAM]

[Indien jonger dan 18 jaar, handtekening van ouder/voogd]


HANDLEIDING DIGITALES

Recommend Documents