Haalbaarheidsstudie van een mediapool op de Reyers-site
Eindrapport
Op vraag van: Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (A.T.O.)
Uitgevoerd door: IDEA Consult:
Jan Verheyen Pierre-Alain Franck
Brussel, december 2012
IDEA Consult nv Avenue des Arts 1-2, boîte 16 B –1210 BRUXELLES
Tel: (+32) 02 282 17 10 Fax: (+32) 02 282 17 15 www.ideaconsult.be
1 INLEIDING
7
1.1
Het ontwerp van een mediapool te Reyers ____________________ 7 1.1.1 Richtschema Reyers 2008 (BUUR) .................................................. 7 1.1.2 Conclusies haalbaarheidsstudie 2008 .............................................. 8 1.1.3 Actualiseren van het Richtschema 2012 (BUUR) ............................... 8
1.2
Haalbaarheidsstudie _____________________________________ 8 1.2.1 Problematiek ................................................................................ 8 1.2.2 Methodologie ............................................................................... 9
2 TRENDS IN DE MEDIASECTOR
11
2.1
Algemeen perspectief in de mediasector _____________________ 11 2.1.1 Macrotrends ............................................................................... 11 2.1.2 Groeiperspectieven ..................................................................... 11 2.1.3 De toekomst van de televisiezenders ............................................. 12
2.2
Enkele trends van de gebruikers ___________________________ 13 2.2.1 Integratie (sociale) media – e-commerce ....................................... 13 2.2.2 Living the life ............................................................................. 14 2.2.3 Transperience ............................................................................ 14
2.3
Conclusies met betrekking tot het project mediapool te Reyers ___ 14
3 STAND VAN DE MEDIASECTOR TE BRUSSEL
16
3.1
Analyse van de economische prestaties van de sector te Brussel __ 16 3.1.1 Definitie van de “mediasector” ..................................................... 16 3.1.2 Economische prestaties van de “mediasector” ................................ 17
3.2
Vestigingsstructuur van de sector te Brussel _________________ 19 3.2.1 Analyse op schaal van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) ..... 19 3.2.2 Zoom op Reyers ......................................................................... 21
3.3
Dynamiek van de sector te Brussel _________________________ 21 3.3.1 Brussel als “mediabiotoop” ........................................................... 21 3.3.2 Trekkende ondernemingen ........................................................... 22 3.3.3 Congressen en evenementen ....................................................... 22 3.3.4 Bedrijvencentra .......................................................................... 23 3.3.5 Internationale media ................................................................... 23 3.3.6 Scholen en universiteiten ............................................................. 25 3.3.7 Spin off VUB/ULB ........................................................................ 25 3.3.8 Subsidies, financieringen en fiscale stimuli ..................................... 26
3.4
Economisch beleid van het BHG ten opzichte van de sector ______ 26
3.5
Conclusie: SWOT mediasectoren te Brussel __________________ 28 3.5.1 Sterktes .................................................................................... 28 3.5.2 Zwaktes .................................................................................... 28 3.5.3 Kansen ...................................................................................... 28 3.5.4 Bedreigingen .............................................................................. 28
4 ANALYSE VAN DE CONCURRENTIE
29
4.1
Het vraagstuk van de concurrentie _________________________ 29
4.2
Mechelen _____________________________________________ 29 4.2.1 Vestiging van “media-ondernemingen” of instellingen...................... 29 4.2.2 Beleid van clustering en/of de mediapool ....................................... 30 3
4.3
Luik _________________________________________________ 30 4.3.1 De aanwezigheid van “media-ondernemingen” ............................... 30 4.3.2 Beleid van clustering en/of de mediapool ....................................... 31
4.4
Bergen _______________________________________________ 31 4.4.1 Aanwezigheid van “media-ondernemingen” .................................... 31 4.4.2 Beleid van clustering en/of de mediapool ....................................... 32
4.5
Vilvoorde en de Vlaamse Rand rond Brussel __________________ 32 4.5.1 Aanwezigheid van “media-ondernemingen” .................................... 32 4.5.2 Beleid van clustering en/of de mediapool ....................................... 32
4.6
Besluiten _____________________________________________ 33
5 BENCHMARK
34
5.1
Inleiding _____________________________________________ 34
5.2
22@Barcelona, Barcelona ________________________________ 34 5.2.1 Geschiedenis en ontstaan van het project ...................................... 35 5.2.2 De “media-activiteiten” in het project ............................................ 35 5.2.3 Organisatie en actie .................................................................... 35
5.3
Mediacity, Manchester ___________________________________ 36 5.3.1 Geschiedenis/geschiedenis en ontstaan van het project ................... 36 5.3.2 “Media-activiteiten” in het project ................................................. 36 5.3.3 Organisatie en actie .................................................................... 37
5.4
Techcity, Londen _______________________________________ 38 5.4.1 Geschiedenis en ontstaan van het project ...................................... 38 5.4.2 “Media-activiteiten” in het project ................................................. 38 5.4.3 Organisatie en actie .................................................................... 38
5.5
Arabianranta, Helsinki ___________________________________ 39 5.5.1 Geschiedenis en ontstaan van het project ...................................... 39 5.5.2 Aanwezigheid van “media-activiteiten” in het project ...................... 39 5.5.3 Organisatie en actie .................................................................... 39
5.6
“Cité du cinéma”, Saint-Denis _____________________________ 40 5.6.1 Geschiedenis en ontstaan van het project ...................................... 40 5.6.2 “Media-activiteiten” in het project ................................................. 40 5.6.3 Organisatie en actie .................................................................... 40
5.7
Hambourg@work, Hambourg ______________________________ 41 5.7.1 Geschiedenis en ontstaan van het project ...................................... 41 5.7.2 Aanwezigheid van “media-activiteiten” in het project ...................... 41 5.7.3 Organisatie en actie .................................................................... 41
5.8
Besluiten _____________________________________________ 42 5.8.1 Het concept “mediapool” ............................................................. 42 5.8.2 De uitvoering ............................................................................. 43
6 POTENTIEEL REYERS
44
6.1
SWOT Reyers __________________________________________ 44 6.1.1 Sterktes .................................................................................... 44 6.1.2 Zwakheden ................................................................................ 44 6.1.3 Kansen ...................................................................................... 44 6.1.4 Bedreigingen .............................................................................. 45
6.2
Mogelijke kansen voor het programma van een mediapool te Reyers45
6.3
Besluit _______________________________________________ 45
4
7 HAALBAARHEID VAN EEN MEDIAPOOL TE REYERS
47
7.1
Reyers = mediapool _____________________________________ 47 7.1.1 Een aanwezigheid van lead enterprises .......................................... 47 7.1.2 Deel van “Brussels ICT Valley” ..................................................... 48
7.2
De biotoop vervolledigen _________________________________ 49 7.2.1 Het bestaande economisch potentieel uitbuiten .............................. 49 7.2.2 Gedeelde infrastructuren ............................................................. 50 7.2.3 Incubator of bedrijvencentrum ..................................................... 51
7.3
Mediapool = stad _______________________________________ 51 7.3.1 De creatie van een stedelijk kader ................................................ 51 7.3.2 Mobiliteit ................................................................................... 51 7.3.3 Publieke aantrekkelijkheid ........................................................... 52 7.3.4 Marketing van een vastgoedproject ............................................... 52
7.4
ICT + AV _____________________________________________ 52 7.4.1 ICT ........................................................................................... 53 7.4.2 AV ............................................................................................ 53 7.4.3 Algemene sterktes van Brussel/Reyers .......................................... 54
7.5
“Triple helix” __________________________________________ 54 7.5.1 Lead enterprises ......................................................................... 54 7.5.2 Kenniscentra .............................................................................. 55 7.5.3 Entrepreneurship ........................................................................ 55 7.5.4 Openbaar-/instrumentenbeheer .................................................... 55
7.6
TO DO _______________________________________________ 56 7.6.1 Oprichten van een specifieke structuur .......................................... 56 7.6.2 De VRT aanmoedigen om op de site te blijven ................................ 57 7.6.3 Opstellen van een ambitieuze politiek ten opzichte van de sector ...... 57 7.6.4 Enkele “quick-wins” voorbereiden voor de mediapool ...................... 58
7.7
Fasering van de mediapool Reyers _________________________ 58 7.7.1 Phase O: bestaande situatie ......................................................... 58 7.7.2 Fase 1: de bestaande mediapool bevestigen (2013) ........................ 58 7.7.3 Fase 2: het versterken van de aantrekkelijkheid van de site door een stedelijke pool (2015-2020) ......................................................... 59 7.7.4 Fase 3: integratie van enkele trekkende projecten (2015 – 2020) ..... 59 7.7.5 Fase 4: aantrekking van andere ondernemingen (2015 – 2030) ....... 60
BIJLAGE 1: DETAIL VAN DE NACE CODES IN BESCHOUWING GENOMEN VOOR DE MEDIASECTOR 61
5
1 1.1
INLEIDING Het ontwerp van een mediapool te Reyers
1.1.1 Richtschema Reyers 2008 (BUUR) Het lastenboek voor de ontwikkeling van een richtschema voor het hefboomgebied Nr. 12 “VRT-RTBF” stelde de bereidheid van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om een “mediapool" op en rond de site van de RTBF en de VRT te ontwikkelen, langsheen de Reyerslaan in Schaarbeek. Het Richtschema “Reyers”, opgesteld in 2008-2009, stelt de ontwikkeling van een "economische pool Reyers” voor. Het is het eerste van vijf grote projecten:
"Begrepen binnen de afgebakende perimeter van de VRT-RTBF Campus, de Evenepoelstraat, de Middenring en de E40, wordt dit gebied door de auteurs van het Richtschema beschouwd als site met hoog economisch potentieel.”1 “het eerste project (eerste groot project van vijf grote projecten, nvdr) betreft het creëren van een regionale economische polariteit aan Reyers, gebaseerd op de verschillende momenteel aanwezig kantoren, maar aangevuld met een aanzienlijke oppervlakte nieuwe kantoren en woningen, in een coherent geheel. Dit project dient ook om de relatie van de wijk met de E40 te hertekenen, evenals om de voetgangersverbindingen met de Plaskywijk te herstellen.” 2
Figuur 1: Economische pool Reyers
Bron: Richtschema Reyers, BUUR
In functie van de projecten van de VRT en de RTBF in 2008, stelde het richtschema dus voor om het economische karakter van de site binnen een afgebakende perimeter te versterken. De conclusies van de haalbaarheidsstudie voor een mediapool waren echter eerder negatief (zie hieronder). Het project werd daarom niet verder ontwikkeld. Daarentegen, het park “Edith Cavel” en de herontwikkeling van “het VLAN bouwblok” werden niet in het project van de economische pool opgenomen maar werden als stedelijk project apart ontwikkeld, als het “groot project 4”. 1
ATO, Synthesenota over de ontwikkeling van de zone Reyers, februari 2011
2
BUUR, Richtschema, 2009 7
1.1.2 Conclusies haalbaarheidsstudie 2008 In het kader van het richtschema werd een eerste haalbaarheidsstudie van een mediapool gerealiseerd (door de bureaus Stratec en BUUR). Deze concludeerde met volgende punten: onder de bevraagde ondernemingen, voornamelijk leveranciers van bedrijven aanwezig op de site, is er weinig interesse voor een verhuis naar/concentratie op de Reyers-site; de Reyers-site biedt volgende voordelen: locatie halfweg tussen de luchthaven en de Europese Wijk, de wegbereikbaarheid, het stedelijk aspect van de site; voor de KMO’s is het belangrijke vestigingscriterium niet de nabijheid van klanten of van andere ondernemingen uit de sector, maar de vastgoedkost; het voorzien van een data-center op de site werd als weinig geschikt beoordeeld gezien zijn grondinname; de vestiging van de INSAS werd in de interviews reeds genoemd; de economische actoren van de sector verwachten vooral dat de overheid investeert in gerichte steun in de AV productie en de internationale promotie van Brussel.
In relatie tot die conclusies, stelt de voorliggende studie de volgende vragen: moet men zich enkel op de AV sector concentreren, en meer specifiek op de kanalen van de openbare radio- en televisiezenders, of kan men het economisch veld van de mediapool vergroten? Hoe het project Mediapool in een meer globale economische strategie voor het Gewest inschrijven?
1.1.3 Actualiseren van het Richtschema 2012 (BUUR) De veranderingen in de vastgoedstrategie van de VRT en de RTBF hebben geleid tot een herziening van het richtschema. Ondertussen zijn enkele elementen uit de context ook geëvolueerd, waardoor de herziening van het Richtschema in 2012 zich op volgende vragen heeft gericht: hoe kan de Reyers-site zich in de grootstedelijke economische structuur inpassen, rekening houdende met de globale richtlijnen vastgelegd in het ontwerp van het GPDO? Deze laatste stelt namelijk voor om de as Leopold III – Middenring te ontwikkelen als prioritair gebied voor tertiaire economie (dienstverlening – kantoren). Welke zijn de potentiële locaties voor de VRT en de RTBF, op basis van hun nieuwe behoeften en lastenboeken3? Hoe de mediapool ontwikkelen rond deze nieuwe projecten? Hoe kunnen de twee belangrijkste programma-elementen voorzien voor de site verwoord worden: zowel een nieuwe woonwijk als een mediapool?
1.2
Haalbaarheidsstudie
1.2.1 Problematiek De vraag die in het lastenboek van voorliggende studie werd gesteld, is de volgende: “Wat zijn de opportuniteiten, in economische en functionele termen, van de ontwikkeling van een mediapool (een economisch centrum dat is gespecialiseerd in de audiovisuele sector) rond het terrein van de RTBF-VRT aan de Reyerslaan ? Als de VRT er blijft ? Als de VRT weggaat?”
3
De twee ondernemingen hebben elk ambitieuze projecten voor de reorganisatie van hun vastgoed op Reyers. In het geval van de VRT wordt uitdrukkelijk gesteld dat deze plannen een mogelijke verhuizing weg van de Reyers-site beogen (naar een andere site in Vlaanderen of in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest). 8
De behandeling van deze vraag zal zich baseren op een grondige studie van Belgische en buitenlandse voorbeelden van gespecialiseerde audiovisuele economische centra; zal zich eveneens baseren op een prospectie bij de actoren van de audiovisuele sector die de mediapool op Reyers zouden kunnen vorm geven.” 1.2.2 Methodologie Figuur 2: algemene schema van de methodologie
haalbaarheid mediapool Reyers
haalbaarheid van een mediapool (te Brussel)
trends
concurrentie
staat van de sector te Brussel
analyse van de sector
potentieel Reyers
SWOT Reyers
benchmark
interviews
Bron: IDEA Consult
Om deze vraag te beantwoorden, werd ze in verschillende deelvragen opgesplitst: Wat is het potentieel van een mediapool te Brussel? Deze vraag werd via verschillende analyses onderzocht:
analyse van de algemene trends in de sector (Hoofdstuk 2); een socio-economische analyse van de staat en het potentieel van de sector in Brussel (Hoofdstuk 3); de concurrentie van andere Belgische steden (Hoofdstuk 4).
Wat is het potentieel van de Reyers-site voor de ontwikkeling van deze mediapool? Deze vraag werd via volgende analyses onderzocht:
een benchmark van enkele exemplarische projecten (Hoofdstuk 5); een SWOT analyse (Hoofdstuk 6).
Het geheel van het onderzoek en van de ontwikkelde ideeën steunt eveneens op een reeks interviews met de volgende organisaties/individuen:
Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (GOMB) (12/07/2012) Mr. Philippe Antoine (Algemeen Directeur voor de economische expansie); Studio l’Equipe (audiovisuele studio’s, verhuur van materiaal en post-productie) (12/07/2012) Mr. Philippe Bosman (executive manager); Mevr. Carole Godfroid (public relations manager); Belgian Entertainment Association (sectorfederatie, vertegenwoordiger Belgische gaming-, muziek- en video-industrie,) (16/07/2012) : Mr. Olivier Maeterlinck (general manager); Novak (audiovisuele reclame en cinematografische producties) (17/07/2012) : 9
Mr Vincent Cannart (directeur) ; Hi-Media (Internetreclame + ontwikkeling van websites) (19/07/2012) : Mr Patrick Steinfort (managing director); Union Générale Cinématographique (UGC) (20/07/2012) : Mr Bruno Plantin-Carrenard (directeur UGC Belgium) ; Vrije Universiteit Brussel (VUB) (26/07/2012) : Mevr. Sonja Haesen (directrice VUB Techtransfer) ; Prof. Dr. Ir. Peter Schelkens (ETRO – Department of Electronics and Informatics); Mr Olivier Braet (SMIT – Studies on Media, Information and Telecom); Prof. Dr. Ir. Jan Cornelis (ETRO); Agoria (sectorfederatie voor de technologiesector) (06/08/2012) : Mr Patrick Slaets (directeur van Agoria ICT) ; Wallonie/Bruxelles Images (08/08/2012) : Mr Eric Franssen (manager) ; Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) (24/08/2012) : Mr Pierre Drouot (intendant) ; Mr Hans Everaert (financieel en operationeel directeur) ; Brussels Agentschap Ondernemen (BAO) (04/09/2012) : Mr Bruno Wattenbergh (directeur BAO) ; Mr Nathanaël Ackerman (hoofd van het departement innovatiesectoren) ; Pepibru/Gewestelijke investeringsmaatschappij Brussel (GIMB) (26/09/2012) : Mr Serge Vilain (Voorzitter van de GIMB en van de Raad van Bestuur van Pepibru) ; Groupe Rossel (12/10/2012) : Mr Bernard Marchant (Afgevaardigd bestuurder) ; Mr Jean-Marc Pétein (Directeur aankopen).
10
2
TRENDS IN DE MEDIASECTOR
2.1
Algemeen perspectief in de mediasector
2.1.1 Macrotrends Men onderscheidt drie grote trends in de ontwikkeling van de mediasector4:
“from print to digital”: boeken, kranten, weekbladen worden meer en meer onder digitale vorm gepubliceerd, soms zelf exclusief onder deze vorm; “from fixed to mobile –driven consumption”: de toegang tot het internet wordt meer en meer mobiel (3G, wifi,...); dit vertegenwoordigt vandaag bijna de helft van de internet toegangen; “from West to East, from North to South”: de groei van de sector zal veel groter zijn in economieën in ontwikkeling dan in westerse landen.
Dit stelt bijzondere uitdagingen voor de traditionele media:
vermindering van het industriële karakter, mutatie naar een kantooractiviteit; vermindering van de nood aan industriële en semi-industriële gebouwen om de activiteit uit te oefenen; verhoging van het internationale karakter met nieuwe markten die zich ontwikkelen.
2.1.2 Groeiperspectieven Deze globale groeiperspectieven vertalen zich eveneens groeiperspectieven voor de verschillende mediaproducten.
in
de
specifieke
Tabel 1: groeiperspectieven per type multimedia product GLOBAL TRENDS
2011-2015
2011
Internet access: wired & mobile
8,8%
15,1%
Internet advertising
13,6%
18,7%
TV subscriptions & license fees
7,0%
7,2%
TV advertising
3,3%
3,1%
Recorded music
-5,7%
-2,4%
Filmed entertainment
5,1%
0,1%
Video Games
6,8%
2,2%
Consumer magazine publishing
0,6%
-0,8%
Newspaper publishing
-0,1%
-0,7%
Radio
3,1%
1,5%
Out-of-home advertising
2,0%
5,0%
Consumer and educational books
0,7%
-1,3%
B-to-B
0,9%
0,6%
Bron: PWC, Global Entertainment & Media Outlook, juni 2012
4
PWC, Global Entertainment & Media Outlook, juni 2012 11
De producten met een toekomstige sterke groei zijn daarom de volgende:
Het mobiel internet; de online reclame; de televisie; de audiovisuele producties; de videospelletjes.
Het is evident dat dit markten zijn die onderhevig zijn aan een regionale, zelf internationale concurrentie. Niettemin is dat geen reden om het potentieel van Brussel te onderschatten. Inderdaad, rekening houdende met de huidige krachten in de sector van de audiovisuele productie, het voordeel van de meertaligheid ten opzichte van verschillende taalmarkten, de aanwezigheid van een hoog geschoolde internationale werkkracht, en de aanwezigheid van ondersteunende maatregelen op het gewestelijk of Belgisch niveau, ... vormen talrijke voordelen die Brussel kan valoriseren om zich een plaats toe te eigenen in de ontwikkeling van deze producten. 2.1.3 De toekomst van de televisiezenders De trends die hierboven werden beschreven hebben reeds belangrijke gevolgen gehad voor de televisiezenders, en vooral in hun machtsstrijd met de telecommunicatiesector. De telecomoperatoren (Belgacom, Telenet, Voo, ...) worden zelf “leveranciers van televisie”, en bieden meer en meer hun eigen programmering aan, onder verschillende vormen:
exclusieve programmeringen, zoals de Jupiler Pro League, aangeboden door Belgacom zonder intermediaire televisiezender; de opties voor een uitgesteld TV verbruik: de gebruiker bekijkt de programma’s wanneer hij het wil, en niet op het uur waarop het door de televisiezender geprogrammeerd werd; een virtuele mediatheek, met een filmaanbod, zoals het iTunes concept.
Dit creëert een verschuiving in de verdeling van de marktaandelen, omdat de gebruiker minder en minder trouw is aan de programmering voorgesteld door de traditionele televisiezenders. Figuur 3: Economische pool Reyers
Dit kan, op termijn, belangrijke effecten hebben voor de traditionele televisiezenders:
ofwel passen ze zich aan en ontwikkelen ze een rol als “curator”, het is te zeggen een facilitator die een programmering voorstelt aan de kijker. Dit impliceert dat de zenders (1) meer en meer doelgericht worden naar een specifieke gebruiker en/of (2) dat ze een enig aanbod ontwikkelen; ofwel zullen ze verdwijnen ten voordele van de telecomoperatoren en de productiehuizen die hun AV producten rechtstreeks via de telecomoperatoren zullen verspreiden; ofwel komt er een nieuw samenwerkingsmodel tussen de televisiezenders en de telecomoperatoren, met geïntegreerde activiteiten en ondernemingen. 12
2.2
Enkele trends van de gebruikers
De trends van de gebruikers werden hoofdzakelijk geanalyseerd op basis van trendwatching.com5, aangevuld en gepreciseerd met webresearch. Merk op dat enkel de trends die gevolgen kunnen hebben voor het functionele en/of ruimtelijke aspect van de mediapool te Reyers hier zijn opgesomd. 2.2.1 Integratie (sociale) media – e-commerce Figuur 4: integratie van sociale media en e-commerce
Bron: www.frankwatching.com
E-commerce raakt meer en meer geïntegreerd in de sociale media:
oorspronkelijk ontwikkelden zich webwinkels, met in bepaalde gevallen, “beoordelingen” van de producten door de klanten; vervolgens, creëerden deze webwinkels Facebook pagina’s, Twitter accounts,... waar ze hun website en/of hun producten promootten; mogelijkheden tot productverkoop werden op de kanalen van de sociale media geïnstalleerd (bijv. Applestore op Facebook); in de toekomst zou dit kunnen leiden tot een meer complete integratie tussen de sociale netwerken en de webwinkels, zoals de integratie van sociale media (bijv. Twitter, Facebook, Pinterest) die vandaag reeds plaatsvindt.
Deze trend kan van bijzonder belang zijn in het kader van een project zoals de mediapool te Reyers. Door zijn hybride karakter (tertiair + industrie/logistiek) kan deze site een specifieke aantrekking hebben voor nieuwe initiatieven in de e-commerce.
5
trendwatching.com is een onafhankelijk trendwatching kantoor, gebaseerd in Londen, die jaarlijkse rapporten over de trends van gebruikers publiceert. Ze functioneren op basis van een wereldwijd netwerk van 90 “trendwatchers”. 13
2.2.2 Living the life
Villa Vanthilt, VRT (BE)
Britains got talent, itv (UK)
Naast het verschijnsel van de toenemende digitalisering en virtualisering, kan men paradoxaal genoeg - een nieuwe interesse voor "live-producties” die een mix zijn van AV en "live-entertainment”, waarnemen. Het zijn bovendien typisch stedelijke activiteiten, die veel kunnen bijdragen aan de geschiedenis en de ervaring van een site, evenals aan het beeld ervan. Het betreft ook hier een soort activiteit die geschikt is om in een mediapool te Reyers te ontwikkelen. 2.2.3 Transperience
Disney Store
Plopsaland, De Panne
Het begrip "transperience" duidt op de uitbreiding van ervaringen buiten sectoren / producten. De gebruikers willen steeds sterkere en meer gevarieerde ervaringen beleven. Daarom gaan de sectoren van entertainment, media en retail hun producten steeds verder integreren: een AV product wordt fysiek gerealiseerd met zijn pretpark, zijn winkels en biedt een reeks afgeleide producten aan (merchandising).
2.3
Conclusies met betrekking tot het project mediapool te Reyers
Ten opzichte van deze korte analyse van de trends, kunnen de volgende conclusies voor het project mediapool te Reyers geformuleerd worden:
Trekkende bedrijven zijn vandaag zowel telecom-/omroepbedrijven als klassieke radio- en televisiezenders; Door het toenemende gewicht van niet-geprogrammeerde uitzendingen (internet, uitgesteld verbruik, films op aanvraag, ...), wordt de kwaliteit en de diversiteit van het aanbod steeds belangrijker. Naast de "traditionele kanalen", moet de mediapool 14
zich daarom ook richten naar AV producenten, die reeds in verschillende vormen en maten bestaan; Een succesfactor zal ook het openen van de site zijn en zijn aantrekkelijkheid voor het grote publiek. Dit zal toelaten dat de site (opnieuw) het “toneel” wordt van de productie van shows en/of audiovisuele producten; Door de integratie van de steeds grotere e-commerce en sociale media, zou het passend zijn om de mediapool ook te openen voor distributieactiviteiten (retail) en / of logistiek, afhankelijk van de mogelijkheden van de site.
15
3
STAND VAN DE MEDIASECTOR TE BRUSSEL
3.1
Analyse van de economische prestaties van de sector te Brussel
3.1.1 Definitie van de “mediasector” De “mediasector” is een atypische sector, die geen “klassieke” afbakening kent, zoals de industriële sectoren. Ze is in feite samengesteld uit verschillende subsectoren die zich op de scheidingslijn met andere sectoren bevinden. Toch kunnen er drie sleutelsectoren onderscheiden worden:
de audiovisuele sector; de sector van de geschreven pers; de ICT sector.
Vervolgens voegen zich enkele meer perifere sectoren toe, ten gevolge van hun sterke interactie met de drie sleutelsectoren:
de de de de de
sector van de “hardware manufacturing”; reclamesector; sector van andere publicaties (boeken, dragers,...); sector van gespecialiseerde leveranciers (vertalers, persagentschappen,...); spektakelsector.
Figuur 5: geheel van economische sectoren bij deze studie in rekening gebracht GELINKTE SECTOREN
RECLAME
HART
ANDERE PERS & PUBLICATIE PERS
AV SECTOR
IT& TELECOM
ENTERTAINMENT
SPECIALE LEVERANCIERS
HARDWARE MANUFACTURING
Bron: IDEA Consult
Het detail van de NACE6 codes die voor elk van deze categorieën in beschouwing werd genomen, is aangeduid in bijlage.
6
De Europese classificatie van economische activiteiten (NACE) is het referentiekader voor de productie en de verspreiding van de statistieken met betrekking tot economische activiteiten in Europa (bron= http://statbel.fgov.be/fr/statistiques/collecte_donnees/nomenclatures/nacebel/) 16
3.1.2 Economische prestaties van de “mediasector” 3.1.2.1
Werkgelegenheid
De meest recente gegevens (2010) laten toe om zich bewust te worden van de specialisatie van het BHG in aantal arbeidsplaatsen in de mediasector en dit, in relatie tot de rest van België. Tabel 2: Specialisatiegraad van de mediasectoren (BHG vs. België) Sector
Specialisatiegraad
Audiovisuele sector
3,65
Entertainment
1,41
Geschreven pers
0,91
Gespecialiseerde leveranciers
1,66
Hardware manufacturing
0,48
IT & Telecom
2,15
Andere pers & publicatie
1,45
Reclame
1,16
Bron: IDEA Consult op basis van de RSZ en de RIZIV database op het regionale en nationale niveau.
Voor de grote meerderheid van de subsectoren van de media, stellen we een grotere specialisatie in het BHG vast. Het meest opvallend is deze van de audiovisuele sector. We kunnen echter opmerken dat de mediasector het niet echt goed doet in het Brussels Gewest, aangezien men – zoals de volgende tabel aantoont- een algemene daling van de werkgelegenheid voor de meerderheid van de subsectoren vaststelt. Tabel 3: de evolutie van de werkgelegenheid in de media Sectoren
2007
2010
Verschil
%
AV sector
7.380
7.000
-380
-5%
Entertainment
4.580
4.955
375
8%
Geschreven pers
5.210
4.464
-746
-14%
Gespecialiseerde leveranciers
1.919
1.984
65
3%
Hardware manufacturing
1.782
701
-1.081
-61%
25.071
23.758
-1.313
-5%
Ander pers & publicatie
1.076
953
-123
-11%
Reclame
9.291
9.783
492
5%
56.309
53.598
-2.711
-5%
IT & Telecom
Totaal
Bron: IDEA Consult op basis van de RSZ database
De entertainment en reclamesector zijn de twee enige subsectoren van de media waarin de werkgelegenheid aanzienlijk is toegenomen tussen 2007 en 2010 (>_+5%). In de andere subsectoren is de evolutie van de werkgelegenheid laag of zelfs negatief. Het betreft in dit geval hoofdzakelijk de geschreven pers, andere pers & publicatie, evenals de hardware manufacturing. 17
De werkgelegenheid in de audiovisuel- en IT sectoren is aan het dalen, maar relatief gezien zijn deze dalingen vrij klein. 3.1.2.2
Toegevoegde waarde (TW)
De meest betrouwbare en publiek beschikbare informatie over de TW gegenereerd door de verschillende bedrijven bevindt zich in de databank "Belfirst", die betrekking heeft op Belgische bedrijven die verplicht zijn om hun rekeningen in te dienen bij de balanscentrale van de NBB. De Belgische bedrijven zijn niet verplicht om alle financiële informatie met betrekking tot hun jaarrekening aan de balanscentrale voor te leggen; maar bepaalde informatie is wel verplicht, waaronder de toegevoegde waarde (uitgezonderd voor de zelfstandigen). 7 Tabel 4: Evolutie van de toegevoegde waarde van de mediasectoren (in huidige KEuro) TW (2010)
BBP (Belgisch)
Evolutie TW (2005 – 2010)
Verschil evolutie TW (sector) vs Evolutie BBP
24%
AV sector
€ 512.398
59%
35%
Entertainment
€ 149.842
129%
106%
Geschreven pers
€ 318.711
10%
-14%
Gespecialiseerde leveranciers
€ 281.163
3%
-20%
€ 43.407
6%
-18%
€ 6.044.531
39%
15%
€ 56.402
50%
26%
€ 397.248
22%
-2%
Hardware manufacturing IT & Telecom Andere pers & publicatie Reclame
Bron: IDEA consult op basis van Belfirst gegevens
De toegevoegde waarde gecreëerd door de ondernemingen uit de IT-&Telecomsector ligt veel hoger dan voor de andere sectoren opgenomen in onze “mediagroep”. Deze gegevens verklaren zich echter door de specifieke structuur van de IT&Telecom: redelijk sterke concentratie van de sector, zowel vanuit het oogpunt van toegevoegde waarde in bepaalde ondernemingen (SAP Belgium, ATOS Worldline, Belgacom, Mobistar,...) als vanuit het geografische oogpunt met de zetels van grote ondernemingen gevestigd in het BHG. Rekening houdende met de voorzichtige interpretatie dat het gebruik van gegevens uit Belfirst8 vereist, kunnen we toch vaststellen dat het niveau van de toegevoegde waarde algemeen is gestegen. Voor bepaalde mediasectoren lag de toename lager dan de proportionele evolutie van het BBP in dezelfde periode, maar voor andere sectoren (waarvan de twee meest belangrijke wat betreft de toegevoegde waarde in 2010, de IT & Telecom en de AV sector) lag de toename veel hoger dan de evolutie van het BBP.
7
Noteer dat – voor onbekende redenen- de financiële informatie van de RTBF niet beschikbaar is in Belfirst. Bijgevolg wordt de TW die gegenereerd wordt door de RTBF niet opgenomen in de totale TW die in onderstaande tabel is vermeld.
8
De gegevens over de toegevoegde waarde zijn in Belfirst enkel beschikbaar op het niveau van de sociale zetel van de ondernemingen. Bijgevolg vervormt dit de verzamelde gegevens in die mate dat ook de toegevoegde waarde gecreëerd door operationele centra buiten het BHG is toegevoegd aan deze gerealiseerd op het niveau van de sociale zetel (op het adres waar alles dus in de financiële rekeningen wordt samengebracht). 18
3.2
Vestigingsstructuur van de sector te Brussel
3.2.1 Analyse op schaal van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) De analyse van de inplanting van de “creatieve” mediasectoren (de reclame, de show, het audiovisuele) in het BHG laat toe om 3 concentraties van ondernemingen te identificeren. Figuur 6: inplanting van de actieve en gevestigde media-ondernemingen in het BHG
Bron: IDEA Consult op basis van Belfirst gegevens
Aldus zijn het de drie volgende polen die het meest aantrekkelijk lijken in het BHG voor de lokalisatie van ondernemingen in de “mediasector”:
Tour&Taxis/Noordelijke Vijfhoek Reyers + Middenring Noord/Oost Elsene/Sint-Gillis
Bovendien bevestigt de analyse van de lokalisatie van ondernemingen die de meeste toegevoegde waarde creëren, het belang van de Reyers-pool (Zie figuur 7).
19
Figuur 7: lokalisatie en gewicht van de toegevoegde waarde van de audiovisuele ondernemingen gevestigd in het BHG
Toegevoegde waarde van het laatst beschikbare jaar (euros) Bron: IDEA Consult op basis van Belfirst gegevens
Onder de ondernemingen die de meeste toegevoegde waarde creëren in het BHG, vinden we, alle mediasectoren bij elkaar: Belgacom, KBC Global Services, de VRT, de RTBF9, Mobistar, de Belgische Vereniging van Auteurs, Componisten en Uitgevers, ATOS Worldline,...
9
Betreffende de gegevens van de RTBF in de Belfirst database, zie voetnoot nr. 9 20
3.2.2 Zoom op Reyers Figuur 8: Lokalisatie van de sociale zetels van de media-ondernemingen gesitueerd nabij Reyers
Audiovisuele sector Entertainment Geschreven pers Gespecialiseerde leveranciers Hardware & Manufacturing IT & Telecom Andere pers & publicatie Reclame
Bron: IDEA Consult op basis van Belfirst gegevens
De kaart hierboven toont de locatie van bedrijven rondom de Reyers-site. Niet alleen zijn deze bedrijven vertegenwoordigd in aantal, maar ze komen ook uit verschillende mediasectoren, hetgeen de belangstelling van het geheel van de aan de media gelinkte sectoren voor de Reyers-site aantoont.
3.3
Dynamiek van de sector te Brussel
De dynamiek van de mediasector in het BHG kan aangetoond worden door de analyse van verschillende aspecten. We doen dat hier door het volgende voor te stellen: de mediabiotoop, de analyse van de “trekkende” ondernemingen, congressen en evenementen, de bedrijvencentra, de internationale media, de scholen en universiteiten gelinkt aan de media, spin-offs van de VUB en de ULB, evenals subsidies, financieringen en fiscale stimuli in het BHG. 3.3.1 Brussel als “mediabiotoop” Brussel is een biotoop (systeem, structuur en/of grondgebied dat specifieke kwaliteiten voor bepaalde economische sectoren biedt) geschikt voor de ontwikkelingen van activiteiten uit de mediasector:
21
de politieke functie van Brussel: de nationale en internationale rol van Brussel ligt aan de basis van de aanwezigheid van nationale en internationale journalisten en media in Brussel; MICE (“meetings, incentives, congresses & events”): aangemoedigd door deze internationale rol, is Brussel uitgegroeid tot een MICE centrum met een zeker belang op international niveau. De belangrijkste MICE infrastructuren in dit opzicht zijn het Congrespaleis van de Kunstberg, Tour&Taxis en de voorzieningen op de Heizel, die nog versterkt zullen worden met het nieuwe Neo project; De cultuur: bepaalde culturele activiteiten hebben een zeer sterke band met nationale openbare zenders, waarvan de Koningin Elisabethwedstrijd, de Canvascollectie/Collection RTBF, het Brussels Philharmonic Orchestra (VRT orkest), ...; Sport & ontspanning: grote gemediatiseerde sportevenementen vinden plaats te Brussel, waarvan de wedstrijden van de Rode Duivels op de Heizel, de Memorial Van Damme, de RSCA (Royal Sporting Club Anderlecht),...; De creatieve sectoren: Brussel wordt ook steeds meer gezien als een bodem voor creatieve industrieën, zoals de mode, het design, de architectuur,... het initiatief MAD (mode- en designcentrum) is hiervan een voorbeeld.
Men moet echter opmerken dat, in deze context, het politieke, culturele en sportieve leven te Brussel slechts weinig gelinkt is aan de Reyers-site. 3.3.2 Trekkende ondernemingen Om historische en/of economische redenen telt Brussel veel trekkende ondernemingen in de mediasector:
Radio- en televisiezenders VRT: de VRT is tot nu toe bijna integraal op de Reyers-site gevestigd. Slechts een kleine honderd arbeidsplaatsen bevinden zich buiten Brussel; RTBF: de RTBF is meer gedecentraliseerd dan de VRT en is hoofdzakelijk op drie sites ondergebracht (Brussel, Bergen en Luik). De inplanting van Brussel blijft echter de belangrijkste; RTL Belgique: RTL Belgique is sinds 2006 te Reyers gevestigd. Dankzij deze vestiging is de Groupe Rossel erin geslaagd om bepaalde filialen gevestigd in de zone dichterbij te brengen (RTL+VLAN). Tegengesteld aan de VRT, de RTBF en bepaalde private Vlaamse zenders, zendt RTL Belgique zeer weinig lokale producties uit; ICT Belgacom: de onderneming Belgacom is met al haar centrale diensten voor al haar activiteiten, zeer verankerd in Brussel; Mobistar: de onderneming had haar zetel (hoofdzetel) op de Reyers-site (gebouw Diamant), maar is in 2009 naar Bordet verhuisd, omwille van vastgoedkosten en de mobiliteit (GEN potentieel te Bordet); PERS Groupe Rossel: de Groupe Rossel, de eerste groep van Franstalige pers in België, is in Brussel op drie sites aanwezig: de Koningsstraat (zetel van de groep + Le Soir), Tour&Taxis (De Tijd/l’Echo) en Reyers (Vlan). De Groupe Rossel ontwikkelt steeds meer multimedia/ICT activiteiten die zich op Reyers zouden kunnen vestigen.
Noteer ook dat de Vlaamse commerciële zenders zich in de onmiddellijke periferie van Brussel gevestigd hebben (VIER te Zaventem + VTM te Vilvoorde). Bij een aanpak citymarketing van Brussel op een internationaal schaalniveau, kan dit eveneens bijdragen om Brussel voor te stellen als metropool gunstig voor investeringen in de mediasector. 3.3.3 Congressen en evenementen Brussel heeft volgende evenementen gelinkt aan de sector:
Magritte du Cinéma: de bioscoopprijs van de Federatie Brussel-Wallonië; BIFF (Brussels Fantastic Film Festival): jaarlijks internationaal festival, opgedragen aan de horrorfilm, fantastische film en thriller. De laatste editie van het 22
festival vond plaats in de Bozar (voordien nam het festival plaats in het auditorium van de Galerie44 en op Tour&Taxis). Het betreft een “nichefestival”, maar in realiteit verwelkomt het festival, sinds zijn oprichting 30 jaar geleden, van een internationaal publiek. Kortfilmfestival: internationaal festival gewijd aan de kortfilm. Dit festival vindt plaats in de Bozar en bestaat reeds 15 jaar. Easyfairs PRINT BRUSSELS: de professionele beurs van de drukkerij, de publicatie en mailing; Boekenbeurs: boeken- en stripbeurs te Tour & Taxis, voor het grote publiek; Boekenfestival: boeken- en stripbeurs op de Heizel, voor het grote publiek; ICT 2010: het grootste Europees forum gewijd aan het onderzoek en digitale innovatie (georganiseerd door de EC).
Afgezien van het ICT 2010, kunnen we opmerken dat Brussel geen enkel groot evenement van internationaal belang heeft. 3.3.4 Bedrijvencentra Recent werden enkele bedrijvencentra/incubatoren mediasector te ondersteunen:
gecreëerd
met
als
doel
de
Pepibru (opgericht in 2007, geopend in 2009): is een bedrijvencentrum in de nabijheid van het Zuidstation, beheerd door de GIMB en de GOMB. Dit centrum richt zich op de creatieve industrieën en op de AV productie in het bijzonder. Ze heeft 3 polyvalente zalen die ook als studio kunnen gebruikt worden. Momenteel zijn 37 van de 45 eenheden bezet; M-village (opgericht in 2002): M-Village werd opgericht door de GOMB, de Gemeente Schaarbeek en enkele private aandeelhouders, en is gevestigd in de oude kantoren van de RTT te Schaarbeek. Het centrum telt +/- 70 bedrijven en heeft een bezettingsgraad van bijna 100%. Enkele van zijn activiteiten liggen zeer dicht bij de AV (bijvoorbeeld South Ouest – bedrijfsfilms, CM internationaal – webboekenwinkel, enkele reclamebureaus,...) ICAB (geopend in 2010): is de ICT incubator van de VUB, gevestigd op de “Arsenalsite” op de Generaal Jacqueslaan. Het centrum telt vandaag +/- 15 bedrijven en kan tot 30 à 40 bedrijven opnemen (55 modules).
3.3.5 Internationale media Gezien zijn internationale en Europese rol, hebben verschillende internationale media zich in Brussel gevestigd, in het bijzonder in de Europese Wijk.
23
24
De belangrijkste vestigingen zijn:
ARD (Arbeitsgemeinschaft der öffentlich-rechtlichen Rundfunkanstalten der Bundesrepublik Deutschland): is ongetwijfeld de belangrijkste en meest zichtbare vestiging te Brussel, met een kantoorgebouw in de Jacques de Lalaingstraat; BBC (British Broadcasting Sevices): zijn kantoren zijn gevestigd in de Wiertzstraat, naast het Europese Parlement; Het internationale perscentrum (Residence Palace): de meerderheid van de internationale media hebben een tijdelijke of permanente opstelling in het internationaal perscentrum “residence Palace”, in de nabijheid van de zetel van de Europese Raad; De lobbyisten: hoewel bepaalde internationale media hun eigen kantoren hebben in de Belgische hoofdstad, beschikken anderen simpelweg over een Liaison Office te Brussel, dat hun belangen ten opzichte van de Europese Commissie behartigt. Deze kantoren, met kleine teams, zijn meestal in de Europese Wijk gevestigd.
3.3.6 Scholen en universiteiten De Brusselse scholen mediasector aan.
en
universiteiten
bieden
Journalistiek & Communicatie Franstalig onderwijs
Nederlandstalig onderwijs
verschillende opleidingen in
de
Technische en artistieke opleidingen
Université Libre de Bruxelles (faculteit letteren - ULB) : master informatiE & communicatie Institut des Hautes Etudes des Communications Sociales (IHECS): bachelor in toegepaste communicatiewetenschappen, master in pers en gespecialiseerde informatiewetenschappen + master in gespecialiseerde communicatiewetenschappen.
Vrije Universiteit Brussel (VUB): SMIT (Studies on Media, Information and Telecommunication) Instituut voor Journalisme (Syntra) Erasmus Hogeschool : bachelor + master in journalistiek Hogeschool & Universiteit Brussel (HUB) : master in journalistiek
Université Libre de Bruxelles (ULB) : BEAMS (Bio-, ElectroAnd Mechanical Systems) Institut National de Radioélectricité et de Cinématographie (INRACI) : technische school in radio-en cinematographie. Institut National Supérieur des Arts du spectacle et des techniques de diffusion (INSAS) : hogeschool met 4 opties: realisatie (film, radio, televisie), beeld, geluid en montage Vrije Universiteit Brussel (VUB): ETRO (Electronics & Informatics) Eramus Hogeschool (RITS) : artistieke en technische audiovisuele opleidingen Sint-Lucas (Nationaal Radio en Film Instituut): film, TV & video
We merken een zeer sterke integratie tussen de faculteiten toegepaste wetenschappen van de VUB en de ULB (Brussels Faculty of Engineering) en een groeiende integratie tussen de professionele scholen en de universiteiten, gestuwd door de hervormingen in het hoger onderwijs (vooral in de verschillende taal- en filosofische koepels, bijvoorbeeld tussen de VUB en de Erasmushogeschool; het INRACI dat deel uitmaakt van de Europese Universitaire Pool van Brussel/Wallonië met de ULB). Er bestaan echter weinig bruggen tussen volgende grote studieen onderzoeksgebieden: toegepaste wetenschappen, artistieke studies en de journalistiek. 3.3.7 Spin off VUB/ULB De VUB en de ULB hebben elk enkele “spin-offs”10 gecreëerd in het domein van de ICT en de AV technologie:
10
Soft Kinetec (VUB): 3D software leverancier die “real-time” interacties mogelijk maakt; Term gebruikt voor ondernemingen opgericht in de commercialisering van de onderzoeksresultaten beogen.
universitaire
onderzoekscentra,
die
een 25
Universum Digitalis (VUB): beheer van multimedia databanken; Collibra (VUB): datamanagement systemen; Ecqologic (VUB): systemen voor datatransmissie; NMDG (VUB): testsystemen voor elektronische componenten voor draadloze toepassingen, mobiele telefonie, ...; MENTIS (ULB): oplossingen voor complexe situaties door het gebruik van intelligente artificiële technologieën; NOlink (ULB): een spin-off die een portefeuille van octrooien en octrooiaanvragen met betrekking tot mobiele telefonie beheert.
3.3.8 Subsidies, financieringen en fiscale stimuli In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kunnen ondernemingen en AV producties beroep doen op verschillende types van subsidies en publieke financieringen: Tax Shelter (federaal niveau): financiering van AV producties door een verhoogde fiscale aftrek (150%). Dit kan het beleggingsrisico verminderen tot slechts 9% van het reëel geïnvesteerde budget11; Bruxellimage/Wallimage: een investeringsfonds, medegefinancierd door het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (50%-50%). De gesteunde projecten moeten een gezamenlijk economisch voordeel hebben voor de beide gewesten. Federatie Wallonië- Brussel: premies voor filmproductie, voor promotie, voor herinvestering en voor radiografische creaties; Vlaamse Gemeenschap: Subsidie voor digitale literaire projecten: voor initiatieven in Vlaanderen en Brussel; De subsidies van het VAF (Vlaams Audiovisueel Fonds): Filmfonds (bioscoop), Mediafonds (AV producties voor de televisie), Gamefonds (gaming producties). Deze premies worden toegekend aan projecten gerealiseerd in België (bioscoop) of voor projecten gerealiseerd in Vlaanderen of Brussel (voor het Mediafonds of het Gamefonds).
De meeste van de steunmaatregelen bestaan ook voor producties gerealiseerd in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in de mate dat het gemeenschapsmaterie betreft (cultuur & media). Echter, op het niveau van de economische competenties bestaat er geen gestructureerde samenwerking tussen het Vlaamse Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, terwijl er wel een samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest bestaat: Bruxellimage/Wallimage. Anderzijds, bepaalde specifieke ondersteuningen, die gelinkt zijn aan de plaats van opname (Flanders Screen die terugvorderbare voorschotten verleent, of Wallimage die investeert in producties gerealiseerd in Wallonië), kunnen een verplaatsing van producties van Brussel naar het Waals Gewest of naar het Vlaams Gewest veroorzaken.
3.4
Economisch beleid van het BHG ten opzichte van de sector
De tabel hieronder is een cross-vertegenwoordiging, enerzijds van de prioriteiten van het huidige economische beleid geïmplementeerd in het BHG, en anderzijds van de gewichtige economische sectoren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De kleur geeft een aanduiding van het economisch potentieel van de sector (groeiend potentieel gaande van rood naar groen). In de kolommen worden respectievelijk aangeduid:
11
de top 5 van de economische sectoren te Brussel in relatie tot hun toegevoegde waarde (indicator van het dynamisme en het potentieel van de sector), op basis van Belfirst (gegevens 2009); de top 5 van de economische sectoren in termen van omzet (indicator van de grootte van een sector), op basis van Belfirst (gegevens 2009);
Een duidelijke uitleg kan teruggevonden worden op: www.fiscus.fgov.be 26
de economische sectoren die in het Akkoord Gewestregering 2009-2014 voorkomen, als aan te moedigen sector: de non-profit sector, lokale dienstverlening, de handel en de horeca, de bouw en duurzame renovatie, de voorgestelde alliantie werkgelegenheid-milieu, de creatieve en innovatieve sectoren; de sectoren die zijn opgenomen in het Gewestplan voor de Innovatie (2006): de gezondheid, ICT en omgeving; de clusters van het BAO (Brussels Agentschap voor Ondernemen): life technologies, ICT, duurzaam bouwen en groene technologieën; de aandachtssectoren van het BIE (Brussels Invest & Export): Life Sciences, ICTtransport & logistiek, energie & omgeving, voeding & horeca, bouwen & architectuur, creatieve industrieën (mode & design – luxegoederen).
Tabel 5: economische politiek en economische sectoren te Brussel Toegevoegde waarde (top 5)
Omzetcijfer (top 5)
Akkoord Gewestplan Gewestregering voor de Innovatie
BAO (clusters) Sectoren BIE
dienstverlening aan ondernemingen financiële activiteiten administratie gezondheid en sociale actie
nietverhandelbaar
gezondheid
life technologies
Life science
ICT
ICT
ICT – transport & logistiek
lokale diensten
transport en communicatie
groothandel
voeding en horeca
handel en horeca
productie bouwen en renovatie alliantie werkgelegenheidmilieu creative en innovatieve sectoren
milieu
duurzaam bouwen
bouwen & architectuur
groene technologie
energie & omgeving
creative industrieën
Bron: IDEA Consult
Deze analyse toont aan dat het openbaar economisch beleid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest reeds een bepaalde interesse vertoont voor de sectoren die potentieel interessant zijn voor de mediapool:
de ICT figureert in het Gewestplan voor Innovatie, in de BAO clusters en in de sectoren van het BIE. Bovendien is er een bereidheid bij de BAO om het toepassingsgebied van de ICT cluster te verbreden richting multimedia activiteiten; de creatieve industrieën figureren in het Akkoord van de Gewestregering en in de prioritaire sectoren van het BIE. Bruno De Lille, lid van het VGC College bevoegd voor Cultuur, ondersteunt bovendien de ontwikkeling van een nieuwe cluster bij de BAO, gewijd op de creatieve industrieën. 27
3.5
Conclusie: SWOT mediasectoren te Brussel
Op basis van het geheel van de verzamelde en geanalyseerde informatie, en op basis van de uitgevoerde interviews, kunnen we dit hoofdstuk besluiten met de volgende SWOT analyse betreffende de positionering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de mediasector. 3.5.1 Sterktes De belangrijkste sterktes van de mediasector te Brussel:
een sterke concentratie van arbeidsplaatsen in de audiovisuele en ICT sectoren in het BHG, in relatie tot de rest van België; positieve ontwikkeling van de toegevoegde waarde in de audiovisuele en IT&Telecom subsectoren in het BHG; aanwezigheid van “trekkende” ondernemingen (voornamelijk uitstraling op nationaal schaalniveau) in verschillende mediasectoren in het BHG; aanwezigheid van bepaalde geografische polen die een belangrijk aantal ondernemingen in de “mediasector” groeperen (Reyers, Zuidstation, Tour&Taxis); aanwezigheid van instellingen gespecialiseerd in de mediatraining, waarvan enkele spin-offs ontwikkelen; aantrekkelijke stedelijke omgeving die het decor kan vormen voor een grote variatie evenementen en/of AV producties; toename van diverse culturele en sportieve activiteiten die allemaal in de media uitgezonden worden; concentratie van politieke instellingen (Europese, nationale en regionale + lobbyisten) die deelnemen aan nieuwscreatie in de media; aanwezigheid van internationale media (BBC, ARD, ...); aanwezigheid van incubatoren voor bedrijven gericht op media-ondernemingen.
3.5.2 Zwaktes Voornaamste zwaktes van de “mediasector” in Brussel:
weinig zichtbaarheid op het geheel van de media-activiteiten aanwezig in het Brusselse Gewest; gezien de uiteenlopende aard van de media-activiteiten te Brussel (verschillende talen, versnippering van politieke bevoegdheden, verschillende doelgroepen,...) doet deze sector zich niet voor als een erg geïntegreerde sector; te weinig georganiseerde media-evenementen (bijvoorbeeld de wereldwijde bekende salons of seminaries); het institutioneel kader van Brussel (Gewest tov. Gemeentes, Gewest tov. Gemeenschappen) laat slechts moeilijk toe dat het project “mediapool” of “mediadorp” gedragen of gepersonnaliseerd wordt door een enkele politieke persoonlijkheid.
3.5.3 Kansen Voornaamste kansen:
een fiscaliteit op het Belgische niveau dat eveneens geniet van de financiering van interessante mediaprojecten in het BHG; de versterking van de Europese integratie van de laatste jaren zou een argument kunnen zijn om meer internationale pers naar Brussel aan te trekken.
3.5.4 Bedreigingen De belangrijkste bedreiging is de volgende:
andere Belgische steden positioneren zich zichtbaar meer en meer als directe concurrenten van het BHG voor het verwelkomen van media-ondernemingen en evenementen.
Het volgende deel van de studie richt zich op de analyse van de strategieën van die verschillende concurrentiële steden. 28
4
ANALYSE VAN DE CONCURRENTIE
4.1
Het vraagstuk van de concurrentie
Het project mediapool te Brussel moet geconfronteerd worden met de ambities en projecten die bepaalde Vlaamse en Waalse steden ontwikkeld hebben om hun aantrekkelijkheid ten opzichte van media-ondernemingen te versterken. Deze vergelijking is om volgende twee redenen gerechtvaardigd; -
-
de vestiging van de twee ondernemingen die trekkend zijn voor het potentieel van de mediapool te Brussel, in dit geval de VRT en de RTBF, wordt zowel door Vlaamse (momenteel het geval voor de VRT) als Waalse steden (was het geval voor de RTBF) gesolliciteerd. De steden in kwestie voeren een sterk communicatie- en aantrekkingsbeleid, in staat om een deel van het potentieel van de vraag op nationaal en internationaal niveau voor een mediapool te Brussel, te vangen.
De concurrentie tussen de Belgische steden moet dus in rekening gebracht worden bij de evaluatie van de sterktes en zwaktes van Brussel en van de Reyers-site met het oog op het project mediapool.
4.2
Mechelen
De nieuwe zetel van Anomal
Het inrichtingproject voor de omgeving van het station en de « Arsenaal » site
"Of de VRT nu naar Mechelen verhuist of niet, wij beschouwen Mechelen met recht en reden als dé Vlaamse mediastad, met alle troeven vandien" (Bart Somers in mei 2012, bij de ronde tafel MechelenHilversum)
4.2.1 Vestiging van “media-ondernemingen” of instellingen Mechelen heeft deze laatste jaren verschillende communicatieondernemingen/instellingen aangetrokken:
media-
en
Sanoma: vestiging te Mechelen voorzien voor juni 2013 – de onderneming is een van de belangrijkste uitgevers van weekbladen in België (o.a. Humo, Feeling, Gaël,...), en heeft zijn verhuis van Antwerpen-Berchem en Diegem naar Mechelen met +/- 500 werknemers in 2012 aangekondigd; Sultan Sushi (een AV productiebedrijf); Telenet: vestiging te Mechelen in 1996 - het bedrijf is een telefoonoperator en beheerder van een kabelnetwerk dat meer en meer televisiediensten aanbiedt en dat +/- 2.000 werknemers telt; Option Media (een post-productie onderneming); Alfacam: gevestigd te Lint, in de periferie van Mechelen. Deze onderneming is op internationaal niveau toonaangevend in de “cameratechniek” (onder andere de opname van de Olympische Spelen van Londen 2012); te noteren valt dat ze in 2012 echter met grote financiële problemen te kampen had. 29
Kluwer: vestiging te Mechelen in 2002, voorheen gevestigd te Diegem en Deurne/Antwerpen – de onderneming maakt deel uit van de oorspronkelijk Hollandse internationale groep Wolters Kluwer, een van de grootste uitgevers van professionele werken en software, die in België vijf operationele sites heeft met Mechelen als centrale zetel; Lessius hogeschool: deze hogeschool van de Journalistiek is gelinkt aan de KUL, en biedt te Mechelen verschillende bachelors en masters in communicatie, informatica, multimedia en journalistiek aan.
4.2.2 Beleid van clustering en/of de mediapool In zijn stedelijke marketing en zijn communicatie profileert Mechelen zich meer en meer als “mediastad”, een concept dat persoonlijk door de burgemeester Bart Somers gedragen wordt. Deze politiek “illustreert” zich ook in verschillende projecten: het EFRO project gericht op de multimedia (“Villa Cross Media”), een congres georganiseerd in 2012, dat Mechelen en Hilversum als mediasteden voorstelde, evenals een ambitieuze aantrekkingspolitiek van media-ondernemingen (voornamelijk ten opzichte van de VRT). In juli 2013 zal Mechelen bovendien het “3rd World Journalism Education Congress” ontvangen (in samenwerking met de Lessius hogeschool).12 Er bestaat geen “mediapool” project op een specifieke perimeter, maar men kan een zekere geografische concentratie ten oosten van de ring waarnemen, met Sanom, Lessius Hogeschool en Telenet, in de nabijheid van de treinstations MechelenNekkerspoel en Mechelen. De ontwikkelingszone achter het station van Mechelen, Arsenaal, werd voor de stad voorgesteld voor een toekomstige inplanting van de VRT. Dit gebied is dan ook steeds duidelijker een echte “mediapool”, die zonder enige twijfel bijzonder zichtbaar zal worden met de vestiging van de VRT.
4.3
Luik
Het commercieel centrum « Média-Cité »
Le Pôle Image te Liège
De vestiging van de RTBF in het project « MédiaCité »
4.3.1 De aanwezigheid van “media-ondernemingen” Luik positioneert zich in de mediasector met het project Média-Cité (van de ontwikkelaar Wilhelm&Co) en het project Pôle Image Liège (PIL – in de onmiddellijke nabijheid van het Média-Cité) . het project Média-Cité combineert commerciële activiteiten met kantoren voor de RTBF. Oorspronkelijk moest het project eveneens een UGC bioscoop opnemen, maar tot op vandaag werd dat deel van het project niet gerealiseerd. De RTBF site te Luik telt 220 arbeidsplaatsen en biedt grote studio’s aan voor de opnames van uitzendingen die een platform voor het ontvangen van het publiek nodig hebben. Met een oppervlakte van 1.200m2 is deze studio vandaag de grootste TV studio in de Franse Gemeenschap. 12
Bron: www.wjec.be 30
De Pôle Image Liège zag op hetzelfde moment het daglicht (2006). Het betreft een economische cluster gewijd aan de beeld- en geluidsindustrie. Zijn missie beoogt hoofdzakelijk het “netwerken” tussen de ondernemingen uit de sector te Luik, maar ze beschikt eveneens over een specifieke infrastructuur: een “technologisch centrum” gericht op het audiovisuele. Het is het resultaat van private initiatieven, maar is medegefinancierd door het Waalse Gewest. Hij telt onder zijn leden de volgende ondernemingen:
Cetemi (verhuur materiaal); Eye-Lite Corporation (verhuur materiaal); Mikros Image (montage); Nozon (montage); Sonicville (geluidsproductie); TSF (verhuur en ontwikkeling verlichting); Waooh (animatieproductie); XDC (digitale cinema).
Het technologische centrum ontwikkelt zich op +/- 25.000m2. Ze is georganiseerd in 2 gebouwen: het eerste bevat bijna 6.000m2 kantoren. Het tweede is een oude tabaksfabriek, vandaag volledig herbestemd: 18.000m 2 lokalen gewijd aan audiovisuele activiteiten:
interne en externe optische vezel; zalen voor montage, ijking, mengauditorium geaggregeerd door Dolby, testzaal voor filmasters,...; geacclimatiseerd en beveiligd datacentrum; high-tech seminarie- en vergaderzalen; ...
4.3.2 Beleid van clustering en/of de mediapool Er ligt duidelijk een ambitie en een gecoördineerde politieke actie achter het project van Luik:
4.4
omwille van de mogelijke impact van het project Médiacité op de stedelijke renaissance te Luik, werd dit project door de overheid gesteund. De Stad Luik heeft het project zelfs gebruikt als een speerpunt in zijn stedelijke marketing. De ontwikkelaar op zijn beurt profiteerde van de integratie van de RTBF om het imago en commerciële aantrekkingskracht van haar project te versterken. Bovendien verbetert de mix van functies in dit project ook haar functionele (en financiële) prestaties: parking, catering, ... het duo PIL-Médiacité creëert een interessante en gunstige biotoop voor de sector: een vastgoedproject dat grote vestigingen (RTBF, UGC) kan aantrekken, een gespecialiseerd bedrijvencentrum, en een wijk in ontwikkeling die betaalbare ruimte kunnen bieden voor kleine en middelgrote bedrijven: meer en meer wordt de PIL – dat steun geniet van het Waalse Gewest en van de Federatie Brussel/Wallonië- gezien als een sterke pijler in de audiovisuele industrie in Franstalig België.
Bergen
4.4.1 Aanwezigheid van “media-ondernemingen” Bergen heeft geen echt “mediaprofiel”, maar heeft enkele initiatieven in de ICT sector ontwikkeld en is erin geslaagd om enkele ondernemingen van internationaal schaalniveau aan te trekken:
Microsoft Innovation Center (is een vzw gevestigd te Bergen, onderdeel van een samenwerking tussen het Waals Gewest en een privaat consortium (Microsofit, HP en VOO) en die als objectief heeft om de ontwikkeling van Waalse ondernemingen in de IT sector aan te moedigen); Google Data Center (is gevestigd te St-Ghislain – het betreft een investering van +/250 Mio € en het project kan op termijn +/- 120 arbeidsplaatsen creëren); 31
TechnocITe (is een opleidingscentrum gespecialiseerd in numerieke media, die diensten aanbiedt voor zowel de publieke als de private sector: change management, coaching van managers en specialisten, opleidingsplannen, beoordeling van vaardigheden, evaluatie/validatie van vaardigheden); I-Movix (is een Belgische onderneming die een spitstechnologie voor ultravertraagde beelden ontwikkeld heeft – ze bedient een zeer internationaal cliënteel).
4.4.2 Beleid van clustering en/of de mediapool De aanwezigheid van de ICT sector te Bergen is het resultaat van een geslaagde coördinatiepolitiek tussen het Waals Gewest, de Stad Bergen en de private sector. Met Microsoft Innovation Center en het TechnocITe, zijn de acties sterk gericht op het onderzoek en nieuwe technologieën en op dienstverlening aan ondernemingen. Deze ondernemingen zijn echter gevestigd in de zone van “Grands-Près” en vertegenwoordigen geen grote oppervlakte in het geheel van activiteiten die zich er bevinden (evenementenzaal, commercieel centrum, andere ondernemingen,...).
4.5
Vilvoorde en de Vlaamse Rand rond Brussel
4.5.1 Aanwezigheid van “media-ondernemingen” Sinds de komst van VTM in 1989 heeft Vilvoorde veel media-ondernemingen van aanzienlijke omvang verwelkomd:
Vlaamse Mediamaatschappij : de VMM heeft zich in 1989 te Vilvoorde gevestigd en controleert sindsdien de kanalen VTM, 2BE en Vitaya, Ring-TV en Kanaal Z/Canal Z. Ze telt +/- 450 arbeidsplaatsen, en is gevestigd in een semi-industriële zonering nabij de ring; Woestijnvis: AV productieonderneming die – uitgezonderd VIER- +/- 150 arbeidsplaatsen telt. Ze is lange tijd de belangrijkste leverancier van AV producties van de VRT geweest. Sinds 2012 heeft Woestijnvis, via zijn holding De Vijver, televisiezenders van SBS overgenomen (VT4, Vijftv); Studio 100 nv: de productieonderneming van kinderprogramma’s is gevestigd te Londerzeel, in de directe nabijheid van Vilvoorde – hoewel de kern van zijn werk de AV-productie is, heeft ze zich eveneens ontwikkeld in de ontspanning (Plopsaland), in het artistenbeheer (K3) en de merchandising – Studio 100 telt +/- 150 vaste arbeidsplaatsen; VIER: vroeger VT4 – is niet in Vilvoorde zelf gevestigd, maar in de nabijheid van Zaventem; Videohouse: biedt een volledige dienstverlening voor AV producties (verhuur materiaal, ploegen, post-productie, studio’s,...) – Videohouse is gevestigd op de Luchthavenlaan, die het stadscentrum van Vilvoorde met de Ring verbindt.
4.5.2 Beleid van clustering en/of de mediapool De lokale overheden (Stad Vilvoorde en de Provincie Vlaams-Brabant) voeren een aantrekkingsbeleid van media-ondernemingen naar Vilvoorde, zonder dat dit via een geografisch en stedenbouwkundig gelokaliseerd project van een mediapool gematerialiseerd wordt. VTM is op de “Medialaan” gevestigd, maar in realiteit gaat het om een semi-industriële zonering met andere ondernemingen zonder echte sectoriële focus. Studio 100 bevindt zich tussen de Brusselsesteenweg en het kanaal, Videohouse op de Luchthavenlaan. Maar de combinatie van de nabijheid van Brussel (politieke en culturele uitstraling) en de Vlaamse subsidies voor de AV producties, maken van de Vlaamse Rand een gunstige omgeving voor de inplanting van dit type activiteiten. Het valt te noteren dat een verhuis van de VRT naar de Vlaamse Rand de verdeling van de arbeidsplaatsen in de economische activiteiten in de media tussen Brussel en zijn rand sterk zou kunnen doen verschuiven.
32
4.6
Besluiten
De verschillende steden en bestudeerde projecten uitdagingen voor het project mediapool te Brussel:
presenteren
verschillende
Bergen, Luik, Mechelen en Vilvoorde hebben duidelijk hun voordeel voor de vestiging van media-ondernemingen aangetoond, zoals de RTBF en de VRT. Dit beleid draagt bij tot de verbetering van hun imago en de ontwikkeling van hun stedelijke “renaissance”; In Vlaanderen hebben Mechelen en Vilvoorde elk reeds een aanzienlijk aantal mediaondernemingen aangetrokken, waarvan enkele voordien in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gevestigd waren. In het Vlaamse landschap, rekening houdende met de bestaande concentraties, kan een vertrek van de VRT het gewicht van Vilvoorde of Mechelen ten opzichte van Brussel aanzienlijk versterken en bestendigen; De specialisatie van deze “mediasteden” is algemeen gesteld weinig uitgesproken. Mechelen trekt ondernemingen uit verschillende subsectoren aan: de pers, de ICT, maar het audiovisuele (nog) niet. Vilvoorde steunt op de aanwezigheid van de VTM en Woestijnvis (TV); met de PIL verwerft Luik een AV-/cinemaprofiel. In deze verschillende subsectoren heeft Brussel tot nog toe zijn voordeel ten opzichte van andere steden kunnen behouden (televisiezenders, de pers, ICT ondernemingen,...); Mechelen, Luik en Bergen getuigen van een echte politieke ambitie, sterk gedragen door hun gemeentelijke administratie en verpersoonlijkt door de burgemeester. Het engagement en de positie van hun burgemeesters heeft hen in staat gesteld om sterke banden te ontwikkelen met andere machtsniveaus ( de burgemeester van Mechelen, Bart Somers, was Vlaams Minister-president); Elio Di Rupo, burgemeester van Bergen, was tot voor kort Voorzitter van de PS en is momenteel Eerste Minister). In deze optiek spelen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de Gemeente Schaarbeek hetzelfde spel. Een sterke alliantie en een duidelijke ambitie zijn daarom onontbeerlijk.
33
5 5.1
BENCHMARK Inleiding
Ter vergelijking met het project mediapool te Reyers, werden volgende projecten geanalyseerd:
22@Barcelona (Barcelona, Spanje): multifunctioneel stedelijk (her)ontwikkelingsproject, geconcentreerd rond 4 economische sectoren Mediacity UK (Manchester, Groot-Brittannië): vastgoedproject en stedelijke (her)ontwikkeling, gethematiseerd rond een mediaproject; Techcity London (Londen, Groot-Brittannië); Arabianranta (Helsinki, Finland); Cité du Cinéma (Saint-Denis, Frankrijk); Hambourg@work (Hamburg, Bondsrepubliek Duitsland).
De projecten van 22@, MediaCity Manchester, Techcity London en Arabianranta werden gekozen omdat het vier redelijk recente projecten betreft, die een vastgoedontwikkeling combineren met een specifieke economische focus en die geïntegreerd zijn in een economisch stimulusbeleid. Deze vier vlaggenschip-projecten zijn in de promotiecommunicatie van hun respectievelijke steden naar voor gebracht en worden eveneens beschouwd als economische succesvoorbeelden. In het geval van 22@ en MediaCity gaat het om echte “mediapolen”, Arabianranta heeft een meer algemene focus op de creatieve industrieën en Techcity London focust op de ICT sector. Het Cité du Cinéma te Parijs is een zeer recent project (opening juli 2012) en bestaat uit een groot complex van audiovisuele studio’s (het grootste in Europa) in een stedelijke omgeving die een concentratie aan audiovisuele activiteiten kent. Hambourg@Work is geen fysiek project, maar een geslaagd voorbeeld van de creatie van een economische cluster gericht op AV activiteiten met een sterk ontwikkelingspotentieel.
5.2
22@Barcelona, Barcelona
34
5.2.1 Geschiedenis en ontstaan van het project Het project is verankerd in een stedelijk herontwikkelingsproject van een oude industriële wijk van Barcelona, in sterk verval sinds de jaren zestig. Een eerste herontwikkelingsgolf werd door de Olympische Spelen van 1992 gegenereerd, met het Olympisch Dorp dat op de rand van deze wijk werd opgericht. Het 22@ project is tegelijk een stedelijk inrichtingsproject en een economische stimulans. De beheersmaatschappij 22 AROBA SA werd in 2000 opgericht. 22@ omvat in het totaal +/-200 ha waarvan 92 ha een ontwikkelingsinitiatief zijn begeleid door de Stad Barcelona. 5.2.2 De “media-activiteiten” in het project Het 22@ project ambieert om de kantooroppervlaktes en de productieve ruimtes te thematiseren rond enkele gerichte competentiepolen: media, ICT, MedTech (technologie Médicale), Energie en Design. Het Barcelona Media Park omvat een belangrijk deel van het 22@Barcelona project:
12.000m2 kantoren, bestemd voor pers- en media-ondernemingen; 12.000m2 productieruimtes: de grootste filmset telt 2.000m2, enkele kleinere studio’s en post-productieruimtes; een innovatiecentrum “Barcelona Média”: dit centrum voert onderzoek in de domeinen van de audio (3D-surround), het beeld (3D), de cognitieve wetenschappen, sociale media, technologieën van spraak- en tekstherkenning, ... Dit centrum steunt eveneens op een “export”pijler met een filiaal in Brazilië: Barcelona Media Innovaçao Brasil. Dit innovatiecentrum functioneert als een groepering van ondernemingen met +/370 leden, waarvan vooral Mediapro en de universiteut Pompeu Fabra. Zijn Raad van Bestuur integreert de universitaire wereld (Pompeu Fabra), de Catalaanse Regering, de Stad Barcelona en +/- 12 trekkende ondernemingen uit de sector; een bezoekerscentrum “Fabrica”: ervaringencentrum in de technologie, de geschiedenis en de sociale impact van de media; een universitaire campus: de universiteit Pompeu Fabra heeft er zijn “communicatie”campus gevestigd met opleidingen in de audiovisuele communicatie, reclame, PR, litteraire vertaling & vertolking en ook meer technologische opleidingen (engineering) in de ICT; een incubator (nog te bouwen) gelinkt aan het innovatiecentrum “Barcelona Media”.
Deze pool is in een gemengd stedelijk weefsel geïntegreerd, en bevindt zich in de nabijheid van vooral studentenwoningen en woningen voor onderzoekers. Het is niet evident om precieze cijfers over het reële economische belang van dit project te vinden, maar het rapport over 10 jaar 22@ geeft de volgende cijfers:
44.600 arbeidsplaatsen in het project 22@; 908.000m2 gebouwd volume, waarvan 70% voor ondernemingen; 10,9% van de ondernemingen zijn actief in de mediasector; 25,9% van de ondernemingen zijn actief in de ICT sector.
Indien we deze ratio’s op de arbeidsplaatsen toepassen, dan gaat het om (informatief):
+/- 4.861 arbeidsplaatsen in de mediasector en +/- 11.551 arbeidsplaatsen in de ICT sector; 69.280m2 voor de mediasector, 164.620m2 voor de ICT sector.
5.2.3 Organisatie en actie Er werd een specifiek ontwikkelingbedrijf voor het stedelijke project opgericht: 22 AROBA BCN SA. Deze publiek-private vennootschap is verantwoordelijk voor de planning, het stedelijk ontwerp en de uitvoering. De plannen worden vervolgens door de Stad Barcelona geformaliseerd in een reglementair plan.
35
De economische clusters zijn in de vorm van een publiek-private samenwerking ontwikkeld en beheerd. Het Barcelona Media Park is op die manier een samenwerking tussen 22 AROBA BCN SA, de universiteit Pompeu Fabra en Mediapro. Het is moeilijk om cijfers over de publieke investering in dit project te vinden (en nog moeilijker om enkel de mediapool in dit groot project te onderscheiden): in het algemeen vindt men het cijfer van +/- 180 Mio € voor de infrastructuurinvestering (publieke ruimte).
5.3
Mediacity, Manchester
5.3.1 Geschiedenis/geschiedenis en ontstaan van het project “Mediacity” vormt onderdeel van het ontwikkelingsproject “Salford Quays”, geïnitieerd in 1985 na de sluiting van het Manchester Ship Canal Company. Het project “Mediacity”, vormt een deel van dit stedelijk project. Het is ontwikkeld op de gronden van de Haven van Manchester, door de private ontwikkelaar The Peel Group. De eerste fase van het project omvat +/- 15ha, op een totaal ontwikkelingspotentieel van 81ha. Het project werd in 2006 opgestart, ten gevolge van de wens van de BBC om een deel van zijn activiteiten te verplaatsen naar het noorden van Groot-Brittannië. Deze wil is geboren uit de hernieuwing van het “Royal Charter” (equivalent aan een order voor de oprichting van een parastatale of een beheerscontract). Gegeven dat de BBC reeds over een vestiging te Manchester beschikte (sinds 1922, met een gebouw opgetrokken in 1976 in het stadscentrum), heeft ze beslist om er een groter deel van haar activiteiten onder te brengen, en dit in het kader van het project Mediacity voorgesteld door de private ontwikkelaar. De keuze van Manchester is mede gesteund op het feit dat de salariskosten er lager liggen dan in Londen. De metro werd verlengd tot aan de site, om de verbinding met de rest van de stad te verbeteren. 5.3.2 “Media-activiteiten” in het project De aanwezige media-ondernemingen:
BBC: de vestiging in Mediacity Manchester maakt deel uit van een decentralisatiestrategie (2.300 personen, dit kan in de toekomst evolueren naar 3.500 arbeidsplaatsen); iTV: productiecentrum voor de televisieserie “Coronation Street”; 36
SIS (satellite information centre): een gokbedrijf, dat ook zijn televisiekanalen, producties, nieuws, evenementenorganisatie,... beheert
eigen
De universiteit (University of Salford) is eveneens op de site gevestigd, met een digitaal leercentrum, uitgerust met postproductie studio’s voor 1.500 studenten (journalistiek, animatie, documentaire,...) Een studiocomplex wordt door een private ondernemingen beheerd – dock10, ondernemingen gespecialiseerd in productie en postproductie dienstverlening. Het geheeld telt 7 HD televisiestudio’s, 2 audiostudio’s, en een digitaal postproductie centrum. Het MEC (Media Entreprise Centre) is een bedrijvencentrum dat +/- 50 kleine ondernemingen onderbrengt, in de levering van activiteiten voor de audiovisuele productie en de creatieve industrieën. 5.3.3 Organisatie en actie Het project is een samenwerking tussen de Salford City Council, het Northwest Regional Development Agency, de Central Salford Urban Regeneration Company en The Peel Group:
de Salford Gemeenteraad was verantwoordelijk voor de planning van het project en neemt deel in het MEC (Media Enterprise Center); het Central Salford Urban Regeneration Company was een openbare maatschappij voor stedelijke ontwikkeling (wordt opgeheven vanaf 2010, op basis van de beslissing van de Regering om de Regionale Ontwikkelingsagentschappen te ontmantelen): zij hield de terreinen vast voor hun overdracht aan The Peel Group; The Peel Group is de private ontwikkelaar, verantwoordelijk voor de grondontwikkeling, zijn inrichting en gedeeltelijk voor de vastgoedontwikkeling; Het Northwest Regional Development Agency was aandeelhouder, met Houses & Communities van het Central Salford Urban Regeneration Company en neemt ook deel in het MEC.
Het project “MediaCity” is dus voor het merendeel privaat: de vastgoedeigendom ligt bij Peel Group, maar het beheer wordt gedeeld met SIS. Voor de ontwikkelaar betreft het een project op de lange termijn, met fases van 15-20 jaar. In dat opzicht heeft ook het concept van de mediapool als doel om op lange termijn waarde te creëren (strategie van “cultural place making”). Het project heeft tot nu toe +/- 800Mio Pound (985 Mio €) gekost, waarvan 760 Mio Pound (935 Mio €) private investeringen en 40 Mio Pound (50 Mio ) openbare investeringen.
37
5.4
Techcity, Londen
5.4.1 Geschiedenis en ontstaan van het project Het project “Techcity London” is ontstaan in 2010, geïnitieerd door de Nationale Regering en de Stad Londen, om de toekomst van het Olympische Dorp aan het einde van de Spelen van 2012 te bepalen (“legacy”). Voordat het project fysiek bestaat, is Techcity begonnen met de ontwikkeling van een virtuele gemeenschap, een branding en het netwerken Londense bedrijven in het domein van de ICT. Het project werd ook gesteund door de gemengdheid van het stedelijk weefsel waarin het Olympische Dorp zich inschrijft. De lage inkomenswijken van Oost Londen lieten inderdaad toe aan de KMO’s gelinkt aan het TechCity project om er een betaalbaar vastgoed te vinden voor hun vestiging. Vandaag reeds bevinden 60% van de start-ups in Oost Londen zich in de ICT, de media en het design. 5.4.2 “Media-activiteiten” in het project Londen is een van de wereldcentra in de domeinen van de reclame, marketing en design. Het project Techcity is bedacht in relatie tot de ontwikkeling van het Olympische Dorp. De Britse Regering heeft van bij het begin van het Olympische project een lange termijn investering willen verzekeren. Met het project Techcity worden meerdere infrastructuren hergebruikt: het prescentrum, het glasvezelnetwerk met high-speed breedband,... Voor het Techcity project hebben Cisco, Facebook, Google, Intel en Vodafone reeds uitgedrukt of bevestigd dat ze zich in het project willen investeren. Vandaag zijn de volgende ondernemingen reeds in de zone gevestigd:
Amazon: heeft in september 2002 zijn Development Center geopend, een technologische onderzoekscentrum; Cisco: heeft zich in mei 2012 te Techcity gevestigd met een Innovation Centre; Google: heeft er “Campus London” geopend, een gebouw met flexibele werkplekken (www.campuslondon.com)
5.4.3 Organisatie en actie De actie is sterk gericht naar het “cultural place making” de creatie van een identiteit van de plek, de aantrekking van toeristen, studenten en creatieve beroepen, verbindingen met de gemeenschappen van Oost Londen. Een specifieke organisatie, Techcityuk.com, werd gecreëerd door UKTI (UK Trade & Investment, een publiek agentschap voor de bevordering van de buitenlandse handel en 38
buitenlandse investeringen), met als doel om de geïnteresseerde ondernemingen te begeleiden (oprichting van ondernemingen, inplanting, financiering, ontwikkeling,...). “Technologische” partners werden met een dubbel doel betrokken: een dienst aanbieden, maar ook de marketing van het project versterken (BT voor het glasvezelnetwerk, innovatiecentrum door Cisco, innovatiecentra van Facebook, bedrijvencentrum van Google,...)
5.5
Arabianranta, Helsinki
5.5.1 Geschiedenis en ontstaan van het project De wijk Arabianranta dankt haar naam aan een oude keramiekfabriek “Arabia”, die in de jaren tachtig geherstructureerd werd. De Finlandse economie doorkruiste toen een belangrijke crisis (werkloosheidsgraad van 20%), en het was een belangrijke politieke prioriteit om ondernemingen aan te trekken. Om de site niet braakliggend te laten heeft de Stad Helsinki het initiatief genomen om er een stedelijke wijk te ontwikkelen, gebaseerd op de creatieve industrie. Het project werd in de jaren negentig opgestart, met de vestiging van de University of Arts and Design in de sector (vandaag Aalto University of Arts, Design and Architecture) 5.5.2 Aanwezigheid van “media-activiteiten” in het project Het project is hoofdzakelijk georiënteerd naar de toegepaste kunsten (het design): keramiek Arabia, Iitala... De sector is zeer aanwezig en zeer efficiënt in Finland. Daarnaast opent het project zich ook voor andere creatieve industrieën zoals de architectuur, de ICT en de media. De trekker van de ontwikkeling is de Universiteit Aalto, die er het Aalto University School of Arts, Design and Architecture heeft gevestigd. De andere instellingen zijn de Arcada University (toegepaste wetenschappen), Helsinki Metropolia University (toegepaste wetenschappen), Swedish Prakticum (professionele opleidingen), Finnish Heltech (professionele technologische opleidingen), Helsinki Pop & Jazz Conservatory. Arabianranta telt 10.000 inwoners, 5.000 arbeidsplaatsen en integreert een campus voor 6.000 studenten. Men vindt er 300 ondernemingen in de creatieve sectoren met +/- 4.000 arbeidsplaatsen. De gemengde wijk werkt ook als een “living lab” (www.openlivinglabs.eu, een wetenschappelijk project gesteunde door de EC) voor het ontwikkelen en het testen van “breedband” toepassingen in een residentiële context. 5.5.3 Organisatie en actie Het project wordt door een specifiek bedrijf beheerd: Art and Design City Helsinki (ADC), de aandeelhouders zijn:
de Stad Helsinki de Alvar Aalto Universiteit de Minister van Handel en Industrie; private aandeelhouders.
Dit bedrijf heeft als doel: “om Arabianranta het leidende centrum voor art en design in het Baltische gebied te maken” (www.arabianranta.fi). Vandaag is Arabianranta vooral een gemengd stedelijk ontwikkelingsproject, met woningen, leisure, handel en dienstverlening. De marketing van het project is sterk gericht op het creatieve aspect van de activiteiten die zich er ontwikkelen. Het project heeft zo gesteund op de ontwikkeling van deze activiteiten om meerwaarde te geven aan de vastgoedprogramma’s.
39
5.6
“Cité du cinéma”, Saint-Denis
5.6.1 Geschiedenis en ontstaan van het project Dit project heeft een redelijk lange wordingsgeschiedenis gekend, de eerste ideeën zijn in de jaren 2000 ontwikkeld. Meerdere financiële en technische studies zijn nodig geweest om dit ambitieuze project te kunnen finaliseren. De steun van de Franse staat, onder het presidentschap van Nicolas Sarkozy, is beslissend geweest voor zijn realisatie en heeft toegelaten dat het project in 2012 eindelijk werd ingehuldigd. Het project heeft eveneens voordeel gehaald uit de dynamiek van het “Groot Parijs”: de Franse Staat heeft vooral beslist om een “competitiviteitspool voor de audiovisuele en numeriek creatie” te creëren in het noorden van Parijs, rond Saint-Denis: hoewel de zetels van de televisie en de activiteiten gelinkt aan de cinema traditioneel gevestigd zijn in Parijs (vooral 8e en 16e arrondissement) en te Neuilly-sur-Seine, heeft SeineSaint-Denis reeds lang opnamestudio’s en andere technische activiteiten onthaald:
Montreuil: eerste activiteiten in de cinema met Pathé en Georges Méliès (creatie van de eerste bioscoopstudio in Frankrijk in 1897); De Laboratoires Eclair te Epinay: ontwikkeling en behandeling van films. Deze maatschappij bestaat sinds 1907 te Epinay en heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de cinematografische industrie in Frankrijk; Het Plaine Saint-Denis: sinds de jaren tachtig, werden meer en meer industriële gebouwen omgevormd tot televisiestudio’s.
De meest recente projecten zijn:
TV-Cité van het Plaine Saint-Denis: klein project omvattende een museum en een lokale zender; Vanaf 2015: 130.000m2 voor SFR.
5.6.2 “Media-activiteiten” in het project Het betreft een complex geïntegreerde studio’s, die moeten toelaten om “een film van A tot Z te realiseren, zonder de site te verlaten”, met dienstverlening in decorbouw, postproductie, catering,... Het project wordt gedragen door Luc Besson en heeft duidelijk een internationale ambitie om AV producties (film en series) naar Frankrijk aan te trekken. Het complex strekt zich uit over 6,5 ha, met 9 filmsets van 600 tot 2.000m2 (totaal van 10.000m2), die in verschillende combinaties kunnen gebruikt worden. Er werden eveneens 30.000m2 kantoren gebouwd voor Europacorp (maatschappij voor cinematografische productie van Luc Besson). Er is eveneens een businesscentrum voorzien voor de groepen die er zich vestigen voor opnames. De Ecole Nationale Supérieure Louis Lumière, een van de belangrijkste filmscholen in Frankrijk heeft Parijs eveneens verlaten om zich op de site te vestigen (8.000 m2). 5.6.3 Organisatie en actie Het betreft een privaat project, geïnitieerd door Luc Besson in 2000, gelegen op een oude EDF site, met de steun van de Mediapool Grand Parijs (associatie van 90 ondernemingen en instituties in de beeldsector), de Gemeente van Saint-Denis en van de Franse Staat. Het geïnvesteerde budget zou 180 miljoen euro geweest zijn, in grote mate gesteund door een lening van de ‘Caisse des dépôts’, een investeringsmaatschappij die afhangt van de Staat: 150 miljoen voor het vastgoed, voor 100% in handen van de maatschappij Nef-Lumière (Caisse des dépôts, Groupe Vinci) en 30 miljoen voor de inrichting van de filmsets. Het terrein werd in 2006 aangekocht, en het project werd in september 2012 ingehuldigd (initieel voorzien voor 2010).
40
5.7
Hambourg@work, Hambourg
5.7.1 Geschiedenis en ontstaan van het project Hambourg@work of www.hamburg-media.net is een samenwerking tussen de Rijksstad Hamburg en ondernemingen, opgericht in 1997 met als doel om de mediasector en de ICT industrieën te Hamburg te versterken. 5.7.2 Aanwezigheid van “media-activiteiten” in het project De associatie telt 2.500 leden komende uit 650 ondernemingen. Ze is onderverdeeld in verschillende groepen:
gamecity: Hamburg; next media: Hamburg; newTV: Hamburg; ecommercecity: Hamburg.
De sectoren werden strategisch gekozen in functie van hun groei- en innovatiepotentieel; sindsdien telt Hamburg +/- 150 ondernemingen en 3.000 werknemers in de gamingsector; ze is ook de eerste Duitse stad in de e-commerce, dankzij haar unieke mix tussen “mediastad” en internationale logistieke hub. 5.7.3 Organisatie en actie Elke groep werkt als een publiek-private samenwerking: de financiering is publiek (met private sponsoring in aanvulling), maar wordt beheerd door een projectmanager (beheercontract met een individu of een private onderneming). Het hoofddoel is de promotie van Hamburg als mediastad en de ontwikkeling van een netwerk van economische actoren uit de sector. Dat rust op verschillende initiatieven zoals:
focusgroepen/think thanks/expert groups: de ontwikkeling van expertise; organisatie van studiedagen; verspreiding van nieuwsbrieven; organisatie van het Congres Scoopcamp: internationaal congres over het “new story telling”; creatie van de Neptun Award: prijs voor een orginiele reclamecampagne met een “cross-media” benadering; ...
41
5.8
Besluiten
5.8.1 Het concept “mediapool”
13
Omvang van het project: de projecten die zich als “mediapool” positioneren (het is te zeggen in Manchester, Barcelona), tellen elke keer 1 of 2 trekkende ondernemingen (BBC+iTV, Mediapro), kleinere ondernemingen en dienstactiviteiten. Wat betreft arbeidsplaatsen, kunnen we inschatten dat deze 2 projecten +/- 5.000 à 10.000 arbeidsplaatsen tellen (afhankelijk van de manier waarop we het project afbakenen); Functionele samenstelling van het project: deze zelfde projecten, zoals de Cité du Cinéma de Saint-Denis), integreren opnamestudio’s, een onderzoeks/innovatiecentrum gelinkt aan een universiteit en/of een ondernemingennetwerk, een incubator,...; Trekker: in elk project laat een “trekkende” onderneming of instelling toe om het project te positioneren: de BBC te Manchester, Google+Facebook in het project Techncity, Mediapro te Barcelona,...; Integratie technologie/stedenbouw: de projecten Techcity Londen en Arabianranta zijn voorbeelden van stedelijke projecten waar de technologieintegratie in het stedelijk concept zeer geavanceerd is (glasvezel, living labs, Google Campus London,...); Verankering in een traditie/geschiedenis: de projecten van Saint-Denis en Manchester schrijven zich in in een bestaand economisch weefsel en in een historische aanwezigheid van de audiovisuele industrie op het grondgebied; Ambitie en marketing: de projecten worden gedragen door een duidelijk uitgesproken (inter)nationale ambitie: “To make Arabianranta the leading centre of art&design in the Baltic Area” (www.arabianranta.fi); “Our aim is to help Tech city become Europe’s centre of innovation and the location of choice for tech and digital companies” (www.techcity.co.uk); ... “Branding”: het concept mediapool wordt ook regelmatig gebruikt om een “branding” te geven aan een stedelijk ontwikkelingsproject. In dit opzicht is het belangrijk om deze branding te verankeren in de realiteit van het project en/of de krachten van de sector. “Triple helix strategy”: verschillende projecten steunen op een strategie van het type “triple helix”13. In de projecten van Manchester, Barcelona, Helsinki en SaintDenis, vinden we, vrijwillig en met de publieke steun, de integratie van opleidingsen onderzoeksinstellingen; Aanwezigheid van scholen: ze laat toe om het beeld van een project beter te bevestigen, om synergie tussen het onderwijs, onderzoek en economische activiteiten te creëren, en om het publiek (studenten) en animatie in de wijk aan te trekken; “Biotoop”: de combinatie van een hoogwaardig vastgoedproject en wijken in stedelijke herontwikkeling lijkt in het project van Techcity, in de nabijheid van Hackney, een troef te zijn, omdat het een gunstige omgeving creëert voor de vestiging van zowel grote ondernemingen als KMO’s; Verbindingen: de factor “verbinding” speelt een sleutelrol in het concept van de mediapool (de glasvezelverbinding om ondernemingen aan te trekken waarvan de kern van hun beroep op de ICT rust, de verbinding met pendelstations, de internationale treinstations en luchthaven ten gevolge van het internationale karakter van de activiteiten, de verbinding met het stedelijke netwerk voor de nieuwsopnames, de linken met het culturele en sociale leven,...).
“Triple helix” is een concept ontwikkeld in de literatuur over de stedelijk en regionale economische ontwikkeling, effectief naar analogie met de DNA structuur, die beschrijft dat een geslaagde economische ontwikkelingsstrategie op drie krachten moet steunen: de ondernemingen, de publieke sector, de academische wereld (“triple”), die met z’n drieën een geïntegreerde strategie en actie moeten ontwikkelen (“helix”). 42
5.8.2 De uitvoering
Een sterke politieke ondersteuning is onontbeerlijk: in alle projecten kan een sterke politieke ondersteuning gevonden worden (22@ is het vlaggenschip project van de Stad Barcelona van de laatste jaren, het Cité du Cinéma heeft de steun van de Franse Staat gekregen, Techcity London beschikt eveneens over de steun van de Regering van David Cameron). Deze politieke steun is onontbeerlijk vooral omdat verschillende velden van publieke actie moeten gecoördineerd worden: stedenbouw, investeringen in de infrastructuren, economische ontwikkeling, onderwijs en stadsmarketing. Voor een project dat door de private sector als risicovol kan aanzien worden, is het doorslaggevend voor hun investeringsstrategie dat het project duidelijk door de publieke sector gedragen wordt; Focus op de lange termijn: door zijn specificiteit en zijn omvang, heeft een project van een mediapool een investeringsfocus op de lange termijn nodig (15 à 20 jaar). Dit laat eveneens toe om het project goed in een economische ambitie te integreren en vice versa; Momentum: deze projecten hebben het daglicht gezien in een periode van economische transitie of in relatie met een specifieke kans (voor Mediacity Manchester is de beslissing van de BBC om te decentraliseren een ontsteker geweest; het Arabianranta project heeft het licht gezien in een economische herstructureringsperiode voor Finland); Specifiek uitvoeringsorganisme: de bestudeerde projecten steunen altijd om een specifieke structuur opgericht voor hun uitvoering. Het is de conditio sine qua none dat de ontwikkeling van een dergelijk project over meerdere jaren gespreid moet worden en dat het niet mag onderworpen zijn aan politieke grillen van de korte termijn; Vastgoedwaarde: het concept van een mediapool kan eveneens de creatie van vastgoedwaarde bevorderen door zijn capaciteit om een identiteit voor de plek te bieden, vooral dankzij de creatieve activiteiten, de spektakels en/of de vrije tijdsbestedingen, maar ook door zijn capaciteit om belangrijke publieke en private investeringen wat betreft stedelijke infrastructuren, publieke ruimtes, ect ... te verantwoorden.
43
6 6.1
POTENTIEEL REYERS SWOT Reyers
6.1.1 Sterktes
de aanwezigheid van 4 grote televisiezenders op de site (VRT, RTBF, RTL, BETV) zorgt reeds voor een niet verwaarloosbare kritische massa aan AV activiteiten op Reyers (cfr. Gegevens hierboven, punten 3.2. en 3.3.); de nabijheid van de Ring (verbinding met de E40 Luik, E19 Antwerpen en E411) en de nabijheid van de Middenring (verbinding met A12 Antwerpen en E40 Gent) laat een eerder gemakkelijke autoverbinding naar buiten Brussel toe; locatie op een kruising tussen verschillende stedelijk-economische assen (Leopold III, E40, Middenring – cfr. infra, punt 7.1.2.).
6.1.2 Zwakheden
de mono-functionaliteit van de aanwezige grote trekken ondernemingen: de grootste media-ondernemingen op de site zijn VRT, RTBF en RTL. Ze hebben alle drie dezelfde basisactiviteit (televisie- en radiozender); het beeld van de site is sterk getekend door zijn verleden (site van de nationale zender), ver van het beeld van een eigentijdse en gedurfde economische pool; de site van momenteel redelijk slecht verbonden met de treinstations van Brussel (Brussel-Noord, Zuid en Centraal); uitgezonderd de “Reyers-toren”, is de zichtbaarheid van de site beperkt, in vergelijking met andere ontwikkelingszones in het Gewest (bijvoorbeeld tour&Taxis, Zuidstation, Noordwijk,...); de overheersing van weinig waardevolle economische activiteiten met weinig toegevoerde waarde rondom de site (garages...); de bestaande gebouwen geven een verouderd beeld/indruk; het gebrek aan stedelijkheid van de site en het gebrek aan verbindingen tussen de site en zijn omgeving (handel, vrije tijd, horeca in relatie tot kwaliteitsvolle publieke ruimte); de afwezigheid van een andere dragende functie/programma dat de vraag naar openbaar vervoer en de vraag naar de creatie van een interessante stedelijke omgeving zou kunnen verhogen.
6.1.3 Kansen
de aanwezigheid van leegstaand vastgoed en van verschillende typologieën, hetgeen toelaat om zich verschillende types projecten voor te stellen; een eenvoudige eigendomsstructuur die de ontwikkeling van een geïntegreerd project op de site kan bevorderen; de geschiedenis van de site als mediasite met bestaande gebouwen en de “Reyers-toren”, kan gebruikt worden als communicatie-element en kan een beeld voor de site leveren (“story telling”); de bestaande bestemming als “zone voor voorzieningen” laat toe om grondspeculatie te controleren; de voorziene verbetering van het OV netwerk op de Middenring en de Leopolld III-laan en de realisatie van een GEN station aan het Josaphatpark kunnen de bereikbaarheid van de site verbeteren; de ondernemingen aanwezig op de site (openbare zenders) kunnen een tendens van “outsourcing” ontwikkelen, hetgeen een aanleiding kan zijn voor de vestiging van nieuwe ondernemingen; de ontwikkeling van het Station Schaarbeek-Reizigers als IC Station (voorgesteld in het Richtschema Schaarbeek-Vorming, door de NMBS evenals door studiebureaus die deel genomen hebben in het project “Brussels 2040” van het BHG) kan een betere verbinding voor pendelaars openen.
44
6.1.4 Bedreigingen het mogelijke vertrek van de VRT van de site, zou een negatieve invloed hebben op de perceptie van de site. Ze zou het beeld van de site als potentiële “mediapool” in een slecht daglicht plaatsen; de concentratie van de EC in de perimeter van de Wet/Belliardstraat zal de internationale media niet aanzetten om zich op Reyers te vestigen. Zij zullen eerder voor een vestiging in de Europese wijk opteren, zoals sommigen reeds gedaan hebben; er bestaan verschillende concurrerende sites binnen Brussel: Tour&Taxis, het Zuidstation, de zoneringen Leopold III-laan, die alle kwaliteiten voor de vestiging van ondernemingen bieden en die reeds een bepaalde focus op de media- en/of ICT sector bieden; de Stad Brussel en het Gewest hebben de beslissing genomen om een reeks spektakelvoorzieningen (congrescentrum, concertzaal, stadium,...) op de site van de Heizel te concentreren; de VRT en de RTBF hebben tot nog toe geen gemeenschappelijke ontwikkelingsstrategie. Deze gemeenschappelijke en geïntegreerde strategie zal nochtans onontbeerlijke zijn voor de kwaliteit van het project.
6.2
Mogelijke kansen voor het programma van een mediapool te Reyers
Momenteel zouden enkele concrete kansen op korte termijn kunnen bijdragen tot de positionering van Reyers als mediapool: UGC: de UGC groep beoogt om een nieuw bioscoopcomplex van 8 zalen in het oosten van Brussel te realiseren, dat nu weinig bediend wordt wat betreft bioscoopzalen. De Reyers-site kan hen mogelijk interesseren 14; VLAN project: de Groupe Rossel is eigenaar van een groot perceel juist achter de Reyers-site. De site herbergde vroeger de persen van Rossel, maar vandaag bevinden zich er enkel nog de activiteiten van het VLAN magazine. Met de wijziging van dit bouwblok in ZEMU, voorziet de Groupe Rossel echter om er een gemengd project te ontwikkelen en om er eventueel al zijn multimedia activiteiten te concentreren15; INRACI: het INRACI is momenteel de verhuis van de opleidingsstudio’s AV technieken naar de gebouwen van de RTBF aan het voorbereiden. Het project is vandaag in voorbereidingsfase en is weinig gekend, maar biedt een groot potentieel voor de communicatie over de ontwikkeling van de mediapool; Studentenhuisvesting: zoals gezien, een mediapool heeft er baat bij om onderwijs- en onderzoeksorganismen te integreren, hetgeen gepaard gaan met een vraag naar studentenhuisvesting. Bovendien, het potentieel van dit vastgoedproduct is duidelijk in Brussel: met 74.000 studenten is Brussel de grootste studentenstad van het land, maar slechts 1 op 3 studenten verblijft er. Tot slot, de site is in dit opzicht goed gelegen, met een goede verbinding met de Campus Etterbeek (VUB/ULB) via de Middenring en de relatieve nabijheid van de campus van de UCL; De Mediatheek: ten gevolge van een verhoging van de huur en herstructureringen bij Dexia, beoogt de Mediatheek om zijn lokalen aan de Passage44 tegen 2014 te verlaten; Tele-Brussel: is vandaag in de kantoren van de GOMB gevestigd, maar zoekt een nieuwe inplanting.
6.3
Besluit
We kunnen enkele belangrijke uitdagingen concluderen op basis van deze SWOT analyse:
stedenbouw: de stedenbouw van de site moet meerdere vraagstukken oplossen, waaronder het gebrek aan voorzieningen, de aanwezigheid van een trekkende
14
Op basis van uitwisselingen tussen UGC en IDEA Consult/ATO in augustus 2012
15
Op basis van een interview met de Groupe Rossel en het ATO, oktober 2012. 45
infrastructuur, een kwalitatieve publieke ruimte, de creatie van een stedelijk leven op de site; beeld: de geschiedenis van de site kan een belangrijke hefboom in de marketing van de mediapool worden, maar het mag niet gereduceerd worden tot het, verouderde, beeld van de “RTB-VRT” dat zich in de jaren zestig op de site gevestigd heeft; dat beeld stemt niet meer overeen met de ambities van de VRT en van de RTBF en is evenmin heel dragend wat betreft internationale zichtbaarheid; mobiliteit: de verbetering van de mobiliteit, vooral in openbaar vervoer, is primordiaal om elk economisch project op de site te kunnen ontwikkelen. Verschillende projecten in studiefase in het Brussels Gewest zouden op middellange termijn moeten toelaten om dit te verhelpen.
46
7
HAALBAARHEID VAN EEN MEDIAPOOL TE REYERS
De analyse van de aanwezige activiteiten op de site en de vergelijking hiervan met de recente mediapool-projecten (Manchester, Barcelona), toont aan dat de Reyers-site vandaag reeds een kritieke massa aan activiteiten, ondernemingen en arbeidsplaatsen gelinkt aan de mediasector samenbrengt. De toevoeging van enkele strategische complementen hieronder beschreven zou moeten toelaten om de aantrekkelijkheid van de Reyers-site te versterken, hierbij vooral viserend om nieuwe activiteiten in het domein van de AV en/of de ICT aan te trekken. Bovendien, de vastgoedwaardering van de verschillende sites (VRT, RTBF, BMW, Vlan) zal samengaan met het mediapool project: deze twee aspecten van het project moeten allereerst steunen op de ontwikkeling van een “branding” dat het dynamisme van de mediasector en de aantrekkelijkheid van de wijk van Reyers moet verhogen. Tot slot, een economische en ambitieuze strategie ten opzichte van de sector is een basisvoorwaarde voor het slagen van dit project. Hieronder wordt een geheel van argumenten opgelijst die de haalbaarheid van een mediapool te Reyers rechtvaardigen.
7.1
Reyers = mediapool
7.1.1 Een aanwezigheid van lead enterprises Zoals we gezien hebben, zijn de belangrijkste ondernemingen uit de sector in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bijna allemaal gevestigd op de Reyers-site: de VRT, de RTBF, RTL, BeTV.
Onder de ondernemingen die het meeste toegevoegde waarde creëren in het BHG, vinden we, alle mediasectoren bij elkaar: Belgacom, KBC Global Services, de VRT, de RTBF16, Mobistar, de Belgische Vereniging van Auteurs, Componisten en Uitgevers, ATOS Worldline,...
16
Betreffende de gegevens van de RTBF in de Belfirst database, zie voetnoot nr. 9 47
7.1.2 Deel van “Brussels ICT Valley” De Reyers-site maakt deel uit van een systeem van sites gespecialiseerd in de spitstechnologie langsheen de Oostelijke Middenring en de Leopold III-laan tot aan de luchthaven:
de site van de VUB en ULB te Delta met de Faculteiten Toegepaste Wetenschappen (+ ICAB, ICT incubator te Arsenaal); de mediapool van Reyers met de VRT, RTBF, RTL,...; de Josaphat site met een potentieel voor tertiaire activiteiten; de ICT vestigingen rond de Leopold III-laan: IBM, Mobistar,...; Diegem met Capgemini, HP,....
De ontwikkeling van een mediapool te Reyers kan zich inschrijven in een meer algemene stedenbouwkundige benadering over het geheel van de strategische sites gelegen langsheen de as Middenring/Leopold III-laan:
de de de de de
onderwijscluster van de VUB en ULB te Delta; mediacluster te Reyers; energie- en transportcluster te Schaarbeek; vrije tijds-, spektakel- en MICE-pool te Heizel; ICT pool op de Leopold III-laan.
De integratie van deze projecten in een gemeenschappelijke visie gaat gepaard met een versterking van de openbaar vervoerassen (OV) op de Middenring; bovendien, de realisatie van een OV verbinding met Brussels Airport zou heel voordelig zijn voor het project van Reyers, evenals voor de andere geciteerde projecten. Dit aspect “ICT Boulevard Brussels” kan versterkt worden in de communicatie en de economische promotie van deze projecten. Figuur 9: ICT Boulevard Brussels
Bron: IDEA Consult
48
7.2
De biotoop vervolledigen
7.2.1 Het bestaande economisch potentieel uitbuiten Figuur 10: ontwikkelingsopties te Reyers ECONOMISCHE HEFBOOM KENNIS & INNOVATIE
INTERNATIONAAL
MEDIA
XL GROTE INVESTERING IN DE AANTREKKELIJKHEID VAN DE SITE
SCHAAL - AMBITIE
ECONOMIE
ECONOMISCHE CLUSTER MEDIA & TELECOM
M
L
BESTAANDE MEDIAPOOL REYERS
MEDIAPOOL REYERS + NICHE
“VERVOLLEDIGEN” BESTAANDE SITE
VERTREK VAN DE VRT ?
LOCAAL
S FRANSTALIGE MEDIAPOOL REYERS
FRANSTALIGE AV ONTWIKKELINGSBELEID
Bron: IDEA Consult
49
Uitgaande van de bestaande situatie kan het project mediapool te Reyers ontwikkeld worden op basis van 3 mogelijke keuzes:
(S) in het geval waarbij de VRT de Reyers-site verlaat, kan men eventueel beogen om het project te profileren als een Franstalige mediapool (onder voorbehoud van het politiek aanvaarden van een dergelijke optie); (L) de tweede optie bestaat uit het bevestigen en verrijken van het bestaande door het project te versterken met enkele goed gekozen aanvullingen; (XL) op lange termijn, en passerend langs optie (L), is een sterkere economische ambitie, met een (inter)nationale positionering, mogelijk.
Wat de finale ambitie ook is, de ontwikkeling van een mediapool moet eerst steunen op het bestaande:
de eerste stap, onontbeerlijk, bestaat uit het bevestigen, vanaf vandaag, van de Reyers-zone als mediapool, gebaseerd op de aanwezigheid van de VRT, de RTBF, RTL Belgium, de Groupe Rossel, Studio l’Equipe en de kleine ondernemingen. Dit zal gepaard gaan met een communicatie over het mediapool project; in een tweede fase, de bestaande pool kan vervolgens versterkt worden door bijkomende activiteiten die een hefboomeffect hebben (publieke aantrekking, incubatie,...); op termijn, in functie van de conjunctuur, en onder invloed van het clusteringbeleid ontwikkeld in de eerste fase17, zouden de private investeerders zich moeten kunnen vestigen. Dat impliceert dat het stedelijk project in staat moet zijn om hen op dat moment op te nemen.
De fasering van de economische ontwikkeling moet dus doorschijnen in de fasering van de stedelijke ontwikkeling. In elk geval, om de zichtbaarheid van de site te versterken en om zijn ambitie te bevestigen, lijkt het pertinent dat de openbare machten de creatie ondersteunen van bepaalde gewijde infrastructuren zoals de audiovisuele studio’s, een incubator, een onderzoekscentrum,... 7.2.2 Gedeelde infrastructuren De VRT en de RTBF beschikken vandaag over onderbenutte studio-infrastructuren. Dat is bovendien een van de redenen van hun vastgoedoptimalisatie projecten. In het kader van de herontwikkeling van de site, kan beoogd worden om bepaalde van de deze infrastructuren te hergebruiken, onder voorbehoud van de projecten van de RTBF en van de VRT en van het weerhouden herinrichtingschema. Ze kunnen eventueel geprivatiseerd en/of gedeeld worden en geopend worden voor andere gebruikers. Hun rendement in termen van gebruik en kost, kan er enkel door verbeteren. Bovendien kunnen ze een centrale voorziening van de mediapool uitmaken, ter beschikking gesteld van de ondernemingen die er zich komen vestigen.
17
Over het onderwerp van het te ontwikkelen clusteringbeleid, zie infra, punt 7.6.1. 50
7.2.3 Incubator of bedrijvencentrum
De ontwikkelingsdynamiek in de AV en ICT sector betreft vandaag hoofdzakelijk kleine ondernemingen en start-ups. Vertrekkende van deze constatatie kan de ontwikkeling van een incubator en/of een bedrijvencentrum op de site bestudeerd worden. Een dergelijke voorziening kan het beeld en de zichtbaarheid van de mediapool in waarde stellen en kan er een leidende rol spelen.
7.3
Mediapool = stad
Om het welslagen van het project mediapool te verzekeren, moet men eerst de stedelijkheid van de Reyers-Colonel Bourg site versterken. De huidige nadelen van Reyers moeten zo omgebogen worden, met de volgende objectieven voor ogen:
meer stedelijk worden dan Vilvoorde of Zaventem; minder duur dan de Europese wijk en de as Leopold II voor de tertiaire sector; een betere verbinding met tour&Taxis aanbieden.
7.3.1 De creatie van een stedelijk kader Het project mediapool moet zich integreren in een stedelijk ontwikkelingsproject voor de Reyers-site. Inderdaad, zoals we gezien hebben, de creatieve beroepen hebben de trend om zich in een stedelijke omgeving te vestigen, in geanimeerde wijken in de nabijheid van culturele centraliteiten. Het project moet dus horeca, handel... integreren om een waardig alternatief te worden ten opzichte van de meer geanimeerde wijken zoals in Sint-Gillis, Elsene, in de omgeving van het Kanaal in het centrum,... Een nog belangrijkere culturele voorziening (bioscoop, spektakelzalen, mediatheek), zou toelaten om nog meer publiek aan te trekken en om deze wijken meer te laten leven. 7.3.2 Mobiliteit Een aanzienlijke verbetering van de mobiliteit is een succescriterium, primordiaal voor het mediapool project, zowel als voor elke andere economische ontwikkeling op de site. De belangrijkste uitdagingen zijn de volgende:
een efficiënte verbinding met de treinstations van Brussel, en dit voor de pendelaars van de grote ondernemingen zoals de VRT, en de RTBF, maar ook voor de bezoekers van de site; een goede algemene integratie in het OV netwerk van de stad en van het metropolitaan gebied; de logistieke organisatie van de site (rekening houdende met de specifieke noden van de ondernemingen/AV producties): vrachtwagens, autobussen, mobile regie,...
Bepaalde opties om de bediening van Reyers te verbeteren kunnen bestudeerd worden:
een snelle metro/tram verbinding op de Middenring richting Heizel en met intermodaliteit te Schaarbeek-Reizigers (IC en GEN potentieel), zoals aangetoond en ontwikkeld in het richtschema Schaarbeek-Vorming; 51
de eventuele verlengen van de tram 62 tot aan de luchthaven van Zaventem.
7.3.3 Publieke aantrekkelijkheid De integratie van structurerende voorzieningen en van activiteiten bestemd voor het grote publiek kunnen verschillende voordelen voor het project opleveren: versterking van het stedelijk karakter van de site (animatie, verzorgingsgebied voor horeca activiteiten); synergie met de media (die ook activiteiten op het gebied van het entertainment ontwikkelen); aanmoedigen van projecten ter versterking van de mobiliteit (OV).
De meest haalbare en/of operationele mogelijkheden op dit moment lijken een vestiging van een bioscoop (er bestaat een latente vraag in de oostelijke periferie van Brussel) en/of de ontwikkeling van een complex van multifunctionele studio’s, in relatie met de herstructureringen RTBF-VRT en die ook voor een MICE18 voorziening zou kunnen dienen. 7.3.4 Marketing van een vastgoedproject Figuur 11: Reclame MediaCityUK
Bron: website mediacityuk.co.uk
Zoals gezien bij de studie van buitenlandse voorbeelden, is het project mediapool ook van groot belang voor de eigenaars/ontwikkelaars van de site: ze zal toelaten om het beeld en de aantrekkelijkheid van de site te versterken en zal dus vastgoedwaarde creëren. De valorisatie van de grond en van de vastgoedprogramma’s zal in deze context gemakkelijker zijn dan in het kader van een simpele residentiële ontwikkeling zonder structurerend programma-element.
7.4
ICT + AV
Zoals de economische analyse van de mediasector in deel 3 van de studie aantoont, zijn de ondersectoren van de AV en ICT zeer dragende sector in België en in Brussel in het bijzonder. Zelf indien de globale conjunctuur niet heel gunstig is, kan de toekomstige ontwikkeling van de mediapool dus steunen op de bestaande krachten: deze twee sectoren zijn nog redelijk geconcentreerd te Brussel, ze kennen een groei die veel hoger ligt dan het Belgisch BBP en ze bevatten enkele grote trekkende ondernemingen te Brussel (VRT, RTBF, Belgacom, Mobistar, IBM,...).
18
MICE = meetings, incentives, congressen & events. 52
Tabel 6: samenvattende tabel AV en ICT sector AV sector
ICT
7.000
23.758
6.788
23.558
212
200
-380
-1.313
-5,43%
-5,53%
472
1.026
75
447
evolutie TW/BPP (2005-2010)
1,47
1,29
specialisatiegraad
3,6
2,1
concentratiegraad
74,0%
74,3%
aantal arbeidsplaatsen loontrekkende onhafhankelijken evolutie 2007 - 2010
oprichtingen 2010 # creaties ondernemingen/jaar
Bron: IDEA Consult
7.4.1 ICT Voor de ICT sector kunnen volgende kansen ten voordele van de mediapool te Reyers onderzocht worden:
de specialisaties van de VUB en de ULB op het gebied van de breedband Internettechnologie , micro-electronics,...: in functie van de positionering en van de graad van bezetting van de bestaande onderzoekscentra en incubatoren, en op voorwaarde van een duidelijke politieke wil, kan een nieuw onderwijs- en/of onderzoeksproject eventueel op Reyers gevestigd worden. Daarin kunnen de openbare zenders – die ook een missie voor de promotie van innovatie hebben- ook een rol spelen. Het opzetten van een samenwerking met de VUB en de ULB in de vorm van een mediacluster, lijkt een basisvoorwaarde om een dergelijk project te kunnen oprichten; de aanwezigheid van internationale ondernemingen in het Gewest (Microsoft, IBM, Siemens, Cisco, BT,...): de ondernemingen zijn vandaag zeer sterk/stevig gevestigd in de Oostelijke Ring en langs de Leopold III-laan. De Reyerspool kan onderwerp uitmaken van het beleid van gerichte promotie in het kader van een internationale promotie van Brussel nabij de buitenlandse investeerders; de wens van de Groupe Rossel om zijn multimedia activiteiten te Reyers te hergroeperen: de Groupe Rossel beoogt om zijn multimedia activiteiten op zijn site aan de Georgin Laan te Reyers te hergroeperen. Deze optie kan aangemoedigd/gestimuleerd worden door het Gewest, omdat ze helemaal in de lijn ligt met het mediapool project; integratie hardware/software/content: het feit van zijn hybride karakter tussen zakencentrum/stedelijke wijk/ (semi-)industriële wijk, maakt de stedelijke omgeving van de Reyers-site uitzonderlijk geschikt voor de vestiging van bepaalde mediaactiviteiten, die tegelijk gebruik maken van klassieke kantoren, en ook van datacentra, kleine gebouwen voor specialiseerde productieve activiteiten, lichte/stedelijke logistieke infrastructuren,...
7.4.2 AV Voor de AV sector schikt het vooral om de aanwezigheid van de grote trekkende ondernemingen, zijnde de RTBF en de VRT, te bevestigen en te valoriseren:
VRT + RTBF: de duidelijke verklaring van een wil van de VRT en de RTBF om zich “duurzaam” op de site te vestigen zal een eerste positief signaal zijn dat andere AV activiteiten kan aanmoedigen om zich op deze site te komen vestigen. Het moet 53
ook de kost van deze inplantingen (vastgoed + taksen) in de mate van het mogelijke beperken en een motiverend stedelijk kader creëren; Herontwikkeling van de AV infrastructuren: de ontwikkeling van gezamenlijke te gebruiken AV infrastructuren, zou een niet verwaarloosbare aanmoediging kunnen zijn ten opzicht van deze AV ondernemingen.
7.4.3 Algemene sterktes van Brussel/Reyers Voor deze 2 economische sectoren, heeft Brussel/Reyers enkele sterke punten, van algemene orde, die kunnen uitgebuit worden in de communicatie:
7.5
algemene positie in markten met een aankooppotentieel: het betreft niet alleen de aanwezigheid van internationale instellingen en ondernemingen (ICT), maar ook de centrale ligging van Brussel in de noordwestelijke Europese Metropolis met een zeer grote consumentenmarkt (ICT + AV); concentratie van trekkende ondernemingen: in de ICT sector in het bijzonder, beidt de aanwezigheid van internationale ondernemingen een potentieel tot belangrijke samenwerkingen. In de AV sector speelt dit eerder op een nationaal schaalniveau; infrastructuur: Reyers kan kantoorruimte aan competitieve prijzen aanbieden, evenals een goede verbinding met de luchthaven; meertaligheid: voor de AV, ICT en hun afgeleide sectoren is de meertaligheid te Brussel ongetwijfeld zeer belangrijk. Meer nog dan de traditionele Belgische tweetaligheid , is het vooral de internationale gemeenschap die nog een onbenut potentieel aanbiedt om deze meertalige activiteiten aan te trekken (software, publicatie, audiovisuele productie, vertaling,...).
“Triple helix”
Figuur 12: Triple Helix media te Brussel KENNISCENTRA
LEIDENDE ONDERNEMINGEN
Brussels Faculty of Engineering
nationale media (VRT, RTBF, RTL, BeTV, VIER, VTM,…)
Brussels School of Media (RITS, INSAS, INRACI)
Belgacom
internationaal congres / meeting
zetels internationale ondernemingen ICT (IBM, Microsoft,…) stedelijke sectoren
- Entertainment (culture, MICE, muziek, sports…) - ICT (life sciences, smart hardware, data management,…) - Creative (new tech, gaming, multimedia, kunsten, design, architectuur,…) ENTREPRENEURSHIP spin offs/spin out VUB/ULB kleine AV ondernemingen (stadscentrum) financieringsinstrumenten
GOVERNMENT
ICT cluster / creatieve industrieën BAO EFRO 2014-2020 programma creative industrieën EU tax shelter city marketing
Bron: IDEA Consult
Zoals de buitenlandse voorbeelden aantonen, heeft de realisatie van een mediapool er alle belang bij om te steunen op een geïntegreerd economisch beleid tussen de overheid, de wereld van het hoger onderwijs en de ondernemingen, klein en groot. 7.5.1 Lead enterprises Zoals gezegd moeten de trekkende ondernemingen in het project geïntegreerd worden:
54
VRT-RTBF: om de openbare zenders blijvend te Brussel te verankeren, moet een samenwerking tussen de taalgemeenschappen geïntensifieerd worden; Multimedia cluster: in het project van de multimedia cluster moeten de trekkende ondernemingen geïntegreerd worden.
7.5.2 Kenniscentra Zoals reeds aangeduid beschikt het Gewest over verschillende competentiepolen die in de benadering moeten geïntegreerd worden:
Brussels Faculty of Engineering: de multimedia oriëntatie is er sterk aanwezig; Professionele scholen in AV communicatie: deze scholen en opleidingen zijn onderling nog zeer weinig geïntegreerd. Een geïntensifieerde samenwerking onder een enkele koepel (Brussels School of Media?) zou zeer nuttig zijn om hun zichtbaarheid te versterken; Internationaal congres: de organisatie van congressen en/of tentoonstellingen met internationale roeping in het domein van de media zou een belangrijke sterkte kunnen zijn voor het in netwerk plaatsen van lokale actoren en de versterking van de internationale zichtbaarheid van de Brusselse actoren uit de sector.
7.5.3 Entrepreneurship De AV en ICT sectoren zijn gekarakteriseerd door een hoge graad van creatie van ondernemingen. De sterkten van Brussel in dat onderwerp moeten bestendigd en gewaardeerd worden:
spin off/spin out Brussels Faculty of Engineering: beide Faculteiten Toegepaste Wetenschappen (VUB, ULB) beschikken nu reeds over een portefeuille van spin-off ondernemingen in de sector. Dit moet het geval blijven en, in die zin, moet bestendigd worden; subsidies en publieke financieringsinstrumenten: reeds veelvuldig aanwezig, moeten deze instrumenten in de communicatie en de algemene promotie van het project van de mediacluster geïntegreerd worden.
7.5.4 Openbaar-/instrumentenbeheer De volgende instrumenten kunnen gebruikt/ontwikkeld worden ten voordele van de sector en in het bijzonder voor het project mediapool te Reyers:
clusteringstrategie BAO: de bestaande ICT cluster zou een transversale multimedia as kunnen ontwikkelen, gelinkt aan een eventuele nieuwe cluster “creatieve industrieën” (zie voorstel Mr. De Lille hierboven); EFRO: het nieuwe EFRO programma zal in 2013 vastgesteld worden. Brussel zal een belangrijk budget toegewezen krijgen. Rekening houdende met de EU prioriteit voor groeistrategieën, zouden economische projecten zoals competentiepolen en clusters er een interessante plaats in kunnen hebben; BEI: de recente integratie van de “export” diensten en de “internationale investering” kunnen zeer voordelig zijn voor de AV en ICT sectoren, gegeven dat internationale samenwerkingen vaak voorkomen in deze sectoren; Financiering: naast Tax Shelter (federaal instrument) zou het Gewest eventueel een specifiek financieringsinstrument kunnen ontwikkelen teneinde meer AV producties naar zijn grondgebied aan te trekken (producties die vandaag vaak naar Vlaanderen of Wallonië gaan, omwille van de financiering door deze Gewesten). Dat kan steunen op Bruxellimage en op de creatie van een samenwerking met het Vlaams Gewest gelijkaardig aan de bestaande samenwerking met Wallonië; City marketing: de dynamiek van de mediasector, en in het bijzonder van de Belgische AV productie heeft er baat bij om in de stedelijke marketing van Brussel benadrukt te worden.
55
7.6
TO DO
Om het project van de mediapool te laten vooruitgaan, moet het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een geheel van economische en stedenbouwkundige apparaten opstarten. Figuur 13: acties economisch project en project Reyers
publieke investering
private investering
netwerk BXL MEDIA CITY
creatie van een netwerk en een aanwezigheid – publiek initiatief (BAO), daarna gedragen door de sector
ontwikkeling mediapool Reyers door een ontwikkelingsorganisme (PPS)
begeleiding VRT en RTBF project door het BHG en gemeente – gespecialiseerd team (ATO)
2012
2018
2035
Bron: IDEA Consult
In alle scenario’s kan de ontwikkeling van de site maar echt opgestart worden in +/- 5 jaar, op het moment dat de VRT en de RTBF hun projecten gerealiseerd hebben (geheel of gedeeltelijk). Dat wil zeggen dat, uitgezonderd de begeleiding van deze projecten en de stedenbouwkundige studies, de (financiële) inspanningen van het Gewest – in termen van stedelijke ontwikkeling- in deze eerste periode eerder gelimiteerd zijn. Deze periode moet gebruikt worden om de instrumenten van economische ontwikkeling uit te werken (multimediacluster), met als doel om economische voorwaarden te scheppen die gunstig zijn voor de ontwikkeling van de mediapool te Reyers in een tweede fase. De creatie en de valorisatie van de cluster, de creatie en de marketing van een “branding” van de mediapool te Reyers, zijn de onontbeerlijke voorwaarden voor de interesse van de investeerders, de ondernemingen en de actoren van de sector. De tweede fase (vanaf +/- 2018) bestaat uit de ontwikkeling van de gronden van de VRT en de RTBF. Afhankelijk van de economische conjunctuur en van het succes van de initiatieven van de mediacluster, kunnen investeerders dan geïnteresseerd zijn om zich te komen vestigen in de nieuwe vastgoedontwikkelingen op de Reyers-site. 7.6.1 Oprichten van een specifieke structuur Een het slagen van het mediapool project op Reyers te verzekeren, zal een specifieke ontwikkelingsstructuur moeten opgezet worden:
Project Reyers: de ontwikkeling van het stedelijk project zal noodzakelijkerwijs de VRT en de RTBF als grondeigenaars, het Gewest, bevoegd door de inrichting van het grondgebied en het ATO, bevoegd voor de coördinatie van de ontwikkeling van de strategische gebieden betrekken; maar ook de eigenaars en ontwikkelaars van de andere sites binnen de perimeter en in een tweede fase, de private ontwikkelaars en parastatale organen die zullen tussenkomen in de verschillende vastgoedprojecten, 56
in functie van de weerhouden programma’s en constructies. In deze context lijkt het noodzakelijk om na te denken over het oprichten van een team /structuur of centraal platform dat het geheel kan coördineren en kan toezien op een grote uitvoering van het project. Multimedia cluster: de multimediacluster zal een vereniging zijn van verschillende betrokken economische actoren in de sector, waarvan waarschijnlijk: het BAO, de GOMB, de GIMB, BIE (publieke organen); de VRT, de RTBF, Groupe Rossel,... (lead enterprises): de VUB, ULB, INSAS, INRACI, Erasmus Hogeschool,... (onderwijs en onderzoek); andere private ondernemingen.
Deze vereniging moet zelf ook door een centraal organisme geleid worden. Het kan bijvoorbeeld gaan om de BAO (de ontwikkeling, de steun en de animatie van de clusters in de strategische economische sectoren voor Brussel is een van haar missies. Ze leidt reeds de ICT cluster). Zoals in de voorbeelden van Hamburg en Barcelona, kan haar rol bestaan uit het promoten van de Brusselse mediasector op het internationaal toneel, om het netwerk van ondernemingen te versterken, het beheer van een eventueel innovatiecentrum,... 7.6.2 De VRT aanmoedigen om op de site te blijven Het behoud van de VRT op de site is noodzakelijk voor de positionering van het project als mediapool en om het gewicht van Brussel in de sector te behouden. Momenteel lijken enkele aspecten een belangrijke rol te spelen:
mobiliteit: de bereikbaarheid is een fundamenteel criterium voor de VRT, zowel van als naar het centrum van Brussel, van en naar de rest van België; het betreft het mogelijk maken van de verplaatsingen van zijn personeel en zijn bezoekers, maar vooral de optimistatie van de uitvoering van zijn activiteiten en de toegang tot het nieuws. De verbetering van de verbinding van de Reyers-site met het openbaar vervoersnetwerk moet dus noodzakelijk bestudeerd worden; financiële performantie van het project: het evenwicht tussen kosten en opbrengsten gegenereerd door de herstructurering van de Reyers-site lijkt een belangrijke rol te spelen in de beslissing van de VRT om te blijven of niet. In dat opzicht, zoals reeds aangeduid, kan het mediapool project een zeer voordelige winwin situatie bieden; fiscaliteit: de VRT, zowel als de RTBF, blijken vandaag in onmin te leven met de Gemeente Schaarbeek, over de betaling van bepaalde gemeentetaksen. Het schikt om dit geschil in de mate van het mogelijke uit te klaren. Bovendien, kan men eventueel overwegen om de vestiging van nieuwe ondernemingen in de mediapool aan te moedigen met bepaalde fiscale maatregelen; onafhankelijkheid/beeld: het lijkt dat de VRT, door zijn gebouw, een sterk eigen beeld wenst te ontwikkelen, los van het bestaande gebouw en zijn geschiedenis. Dat noodzaakt het bijstellen van de oorspronkelijk weerhouden richtingen in het Richtschema “VRT-RTBF”, die ervan uitgingen dat de VRT en de RTBF de bestaande gebouwen blijven gebruiken.
7.6.3 Opstellen van een ambitieuze politiek ten opzichte van de sector
samenwerkingsakkoord met de Vlaamse Gemeenschap en de Federatie Brussel-Wallonië, in de mate waarin de sector tegelijk de cultuur, de media (gemeenschapsbevoegdheden) en de economische activiteit (gewestelijke bevoegdheden) beïnvloedt. Dat akkoord kan gaan over de verankering van de openbare zenders te Brussel, over de financieringsinstrumenten en over een samenwerking op wetenschappelijk niveau; Brussel Invest & Export: in de internationale acties van Brussels Invest&Export kan een specifieke communicatielijn opgenomen worden zowel in het kader van de multimedia cluster als in het kader van het ontwikkelingsproject Reyers; Multimedia cluster (zie hierboven).
57
7.6.4 Enkele “quick-wins” voorbereiden voor de mediapool Vandaag al kunnen enkele “quick-wins” ontwikkeld en uitgebaat worden in de communicatie van het project:
INRACI: de vestiging van een deel van de activiteiten van het INRACI op de RTBF site is vandaag al aan de gang. Dit kan voorgesteld en versterkt worden als een eerste stap in de creatie van een universitaire mediakoepel op de site; Tele-Brussel: Tele-Brussel die op zoek is naar een nieuwe vestiging, heeft reeds overwogen om zich op de Reyers-site toe te voegen. Dit project moet zoveel mogelijk aangemoedigd worden; UGC: de UGC group lijkt bereid om een eventuele vestiging van een nieuw bioscoopcomplex op de Reyers-site te bestuderen. De vestiging van een dergelijke voorziening zou zeer dragend zijn voor het totaalproject. Het is echter evident dat de openbaar vervoersverbinding nogmaals een zeer belangrijke uitdaging voorstelt; ...
7.7
Fasering van de mediapool Reyers
Op basis van deze bevindingen en aanbevelingen kan de fasering van de ontwikkeling van het mediapool project te Reyers op de volgende manier beschreven en geschematiseerd worden: 7.7.1 Phase O: bestaande situatie Momenteel is de “mediapool” onbereikbaar om dat VRT-RTBF site volledig beveiligd en afgesloten voor het publiek is. De eventuele relaties tussen de VRT-RTBF en andere (multi)media ondernemingen bevinden zich rondom de site,... Figuur 14: fase 0 – bestaande situatie
Bron: IDEA Consult
7.7.2 Fase 1: de bestaande mediapool bevestigen (2013) De eerste fase zou kunnen bestaan uit het bevestigen en het aantonen van het bestaan van een mediapool te Reyers door: -
de communicatie van het project; het gebruik van het concept in andere acties (OV lijnen, city marketing,...).
Om de start van het project te markeren, in relatie met de werven van de VRT en de RTBF, -
een deel van het park kan eventueel nu al voorlopig geopend worden en culturele manifestaties opnemen, met als doel om het grote publiek de site te laten ontdekken. 58
Figuur 15: fase 1 – bevestigen van de mediapool
Bron: IDEA Consult
7.7.3 Fase 2: het versterken van de aantrekkelijkheid van de site door een stedelijke pool (2015-2020) De eerste uitdaging is de versterking van de stedelijkheid van de site, door de integratie van een stedelijke aantrekking (bijv. UGC). De specifieke plaats voor deze voorziening moet gekozen worden in functie van de weerhouden inplantingen voor de VRT en de RTBF. Figuur 16: fase 2 – de aantrekking van de site versterken
Bron: IDEA Consult
7.7.4 Fase 3: integratie van enkele trekkende projecten (2015 – 2020) Vervolgens, of parallel, kunnen economische voorzieningen het licht zien op de site, in samenwerking met de bestaande gebruikers van de site en de private ontwikkelaars: de privatisering van (een deel van) de studio’s voor een multifunctionele voorziening, de creatie van een incubator/bedrijvencentrum (in samenwerking met een ontwikkelaar/gebruiker), en de evolutie van de vestiging van het INRACI naar een echte Brussels Media School.
59
Figuur 17 : fase 3 – trekkende projecten
Bron: IDEA Consult
7.7.5 Fase 4: aantrekking van andere ondernemingen (2015 – 2030) Tot slot, in functie van de conjunctuur, kunnen nieuwe ondernemingen zich op de site vestigen. De fasering en/of het bezettingsplan van de grond moeten voldoende flexibel zijn om een nieuw evenwicht te bereiken tussen de economische functies en residentiële projecten, naar keuze van de evolutie van het project en de economische conjunctuur. Figuur 18: fase 4 – aantrekking van andere ondernemingen
Bron: IDEA Consult
60
BIJLAGE 1: DETAIL VAN DE NACE CODES IN BESCHOUWING GENOMEN VOOR DE MEDIASECTOR
Audio-visuele sector 18.200 Reproductie van opgenomen media 59.111 Productie van bioscoopfilms 59.112 Productie van televisiefilms 59.113 Productie van films, m.u.v. bioscoop- en televisiefilms 59.114 Productie van televisieprogramma's 59.120 Activiteiten in verband met films en video- en televisieprogramma's na de productie 59.130 Distributie van films en video- en televisieprogramma's 59.201 Maken van geluidsopnamen 59.202 Geluidsopnamestudio's 59.203 Uitgeverijen van muziekopnamen 59.209 Overige diensten in verband met het maken van geluidsopnamen 60.100 Uitzenden van radioprogramma's 60.200 Programmeren en uitzenden van televisieprogramma's Geschreven pers 18.110 Krantendrukkerijen 18.120 Overige drukkerijen 18.130 Prepress- en premediadiensten 18.140 Binderijen en aanverwante diensten 46.491 Groothandel in kranten, boeken en tijdschriften 58.130 Uitgeverijen van kranten 58.140 Uitgeverijen van tijdschriften Andere pers en publicatie 58.110 Uitgeverijen van boeken 58.120 Uitgeverijen van adresboeken en mailinglijsten 58.190 Overige uitgeverijen 58.210 Uitgeverijen van computerspellen 58.290 Overige uitgeverijen van software
61
Gespecialiseerde leveranciers 63.910 Persagentschappen 63.990 Overige dienstverlenende activiteiten op het gebied van informatie, n.e. g. 74.201 Activiteiten van fotografen, met uitzondering van persfotografen 74.202 Activiteiten van persfotografen 74.209 Overige fotografische activiteiten 74.300 Vertalers en tolken 90.022 Ontwerp en bouw van podia 90.023 Gespecialiseerde beeld-, verlichtings- en geluidstechnieken Hardware manufacturing 26.300 Vervaardiging van communicatieapparatuur 26.700 Vervaardiging van optische instrumenten en van foto- en filmapparatuur 26.800 Vervaardiging van magnetische en optische media 46.432 Groothandel in opgenomen beeld- en geluidsdragers 46.433 Groothandel in foto- en filmapparatuur en in andere optische artikelen IT & Telecom 61.100 Draadgebonden telecommunicatie 61.200 Draadloze telecommunicatie 61.300 Telecommunicatie via satelliet 61.900 Overige telecommunicatie 62.010 Ontwerpen en programmeren van computerprogramma's 62.020 Computerconsultancy-activiteiten 62.030 Beheer van computerfaciliteiten 62.090 Overige diensten op het gebied van informatietechnologie en computer 63.110 Gegevensverwerking, webhosting en aanverwante activiteiten 63.120 Webportalen Reclame 73.110 Reclamebureaus 73.120 Mediarepresentatie
62
Entertainment 74.901 Activiteiten van managers van artiesten, sportlui en overige bekende pesonaliteiten 82.300 Organisatie van congressen en beurzen 90.011 Beoefening van uitvoerende kunsten door zelfstandig werkende artiesten 90.012 Beoefening van uitvoerende kunsten door artistieke ensembles 90.021 Promotie en organisatie van uitvoerende kunstevenementen 90.029 Overige ondersteunende activiteiten voor de uitvoerende kunsten 90.031 Scheppende kunsten, m.u.v. ondersteunende diensten 90.032 Ondersteunende activiteiten voor scheppende kunsten 90.041 Exploitatie van schouwburgen, concertzalen en dergelijke 90.042
Exploitatie van culturele centra en multifunctionele zalen ten behoeve van culturele activiteiten
63
