GUIDE DES SOURCES DE LA PREMIÈRE GUERRE MONDIALE EN BELGIQUE ARCHIEVENOVERZICHT BETREFFENDE DE EERSTE WERELDOORLOG IN BELGIË VOL

GUIDE DES SOURCES DE LA PREMIÈRE GUERRE MONDIALE EN BELGIQUE ARCHIEVENOVERZICHT BETREFFENDE DE EERSTE WERELDOORLOG IN BELGIË

VOL. 2

ALGEMEEN RIJKSARCHIEF

ARCHIVES GÉNÉRALES DU ROYAUME

STUDIES OVER DE EERSTE WERELDOORLOG

ÉTUDES SUR LA PREMIÈRE GUERRE MONDIALE

17

Recherche effectuée grâce à un financement accordé par le SPP Politique scientifique dans le cadre des Actions de recherche dans les établissements scientifiques fédéraux (MO/32/015) Onderzoek gefinancierd door de POD Wetenschapsbeleid in het kader van de Actie tot stimulering van het onderzoek in de federale wetenschappelijke instellingen (MO/32/015)

ISBN : 978 90 5746 283 2 Algemeen Rijksarchief – Archives générales du Royaume D/2010/531/073 Bestelnummer – Numéro de commande: Publ. 4921 Algemeen Rijksarchief – Archives générales du Royaume Ruisbroekstraat 2 rue de Ruysbroeck 1000 Brussel – Bruxelles De volledige lijst van onze publicaties kan u gratis bekomen op eenvoudig verzoek ([email protected]) of raadplegen op internet (http://arch.arch.be) La liste complète de nos publications peut être obtenue gratuitement sur simple demande ([email protected]) et est également consultable sur notre page électronique (http://arch.arch.be)

Guide des sources de la Première Guerre Mondiale en Belgique Archievenoverzicht betreffende de Eerste Wereldoorlog in België

Hans Vanden Bosch, Michaël Amara et/en

Vanessa D’Hooghe sous la direction de/onder leiding van

Pierre-Alain Tallier

Bruxelles – Brussel 2010

Table des matières

TABLE DES MATIÈRES / INHOUDSOPGAVE

AVANT-PROPOS .............................................................................. 11 VOORWOORD .................................................................................. 15 INTRODUCTION .............................................................................. 19 Le projet de recherche................................................................. 19 But ..................................................................................................... 19 Délimitation du champ de recherche ................................................. 21 Méthodologie..................................................................................... 26 Structure des fiches............................................................................ 29 A la recherche des archives perdues ................................................. 32 Sources complémentaires .................................................................. 36 Bien plus qu’un guide …................................................................... 39

Retour rapide sur la Première Guerre mondiale (cadre de référence) .................................................................................... 42 L’invasion allemande......................................................................... 42 Derrière l’Yser .................................................................................. 44 Sous la botte allemande ..................................................................... 47 Les canons se taisent.......................................................................... 53 L’immédiat après-guerre ................................................................... 54

INLEIDING ...................................................................................... 59 Het onderzoeksproject ................................................................ 59 Doelstelling........................................................................................ 59 De afbakening van het onderzoeksveld ............................................. 61 Methodologie..................................................................................... 65 De structuur van de fiches ................................................................. 68 De zoektocht naar verloren archieven................................................ 70 Complementaire bronnen................................................................... 74 Meer dan een gids….......................................................................... 77

De oorlogsgeschiedenis in vogelvlucht (referentiekader) ........... 80 De Duitse inval .................................................................................. 80 Achter den IJzer................................................................................. 82 Onder de Duitse laars......................................................................... 86 De kanonnen zwijgen ....................................................................... 92 De nasleep ......................................................................................... 94

REMERCIEMENTS.......................................................................... 97 DANKWOORD .................................................................................. 98

Inhoudstafel

1. BELGIQUE: PRODUCTEURS D’ARCHIVES DE DROIT PUBLIC / BELGIË: PUBLIEKRECHTERLIJKE ARCHIEFVORMERS................................................................................... 101 1.1. Maison royale / Koningshuis....................................................... 101 1.2. Parlement .................................................................................... 109 1.3. Conseil des Ministres / Ministerraad........................................... 111 1.4. Ministères et Institutions publiques / Ministeries en overheidsinstellingen ................................................................................ 112 1.4.1. Ministère de la Guerre / Ministerie van Oorlog.......... 112 1.4.1.1 Services centraux / Centrale diensten............................... 112 1.4.1.2 État major / Generale Staf ................................................ 119 1.4.1.3 Armée de terre / Landleger............................................... 122 1.4.1.4 Marine .............................................................................. 133 1.4.1.5 Services spécifiques / Specifieke diensten ....................... 134

1.4.2.

Ministère des Affaires étrangères / Ministerie van Buitenlandse Zaken .................................................... 144 1.4.2.1 Services centraux / Centrale Diensten.............................. 144 1.4.2.2 Ambassades et consulats / Ambassades en Consulaten.... 151

1.4.3. 1.4.4.

Ministère des Colonies / Ministerie van Koloniën ..... 165 Ministère des Sciences et des Arts / Ministerie van Wetenschappen en Kunst............................................ 173 1.4.4.1 Services centraux / Centrale diensten............................... 173 1.4.4.2 Institutions culturelles / Culturele instellingen................. 177

1.4.5. 1.4.6.

Ministère des Finances / Minsterie van Financiën ..... 188 Ministère de l’Intérieur / Ministerie van Binnenlandse Zaken .......................................................................... 194 1.4.6.1 Services centraux / Centrale diensten............................... 194 1.4.6.2 Services temporaires / Tijdelijke diensten........................ 197

1.4.7.

Ministère de la Justice / Ministerie van Justitie.......... 201 1.4.7.1 Services centraux / Centrale diensten............................... 201 1.4.7.2 Services temporaires / Tijdelijke diensten........................ 207

1.4.8.

Ministère de l’Agriculture et Travaux publics / Ministerie van Landbouw en Openbare Werken ........ 212 1.4.9. Ministère de la Marine, des Postes et Télégraphes / Ministerie van Scheepvaart, Posterijen en Telegrafie 219 1.4.10. Ministère des Affaires Économiques / Ministerie van Economische Zaken ................................................... 221

Table des matières

1.4.11. Ministère de l’Industrie et du Travail / Ministerie van Nijverheid en Arbeid .................................................. 226 1.5. Autres institutions publiques / Andere overheidsinstellingen..... 229 1.6. Cours et Tribunaux / Rechtbanken en Hoven ............................. 239 1.7. Parquets / Parketten ..................................................................... 255 1.8. Provinces / Provinciebesturen ..................................................... 259 1.9. Villes et communes / Stads- en gemeentebesturen ..................... 269 1.10. Hôpitaux / Ziekenhuizen ........................................................... 296 1.11. Gestion des Cantons de l’Est / Bestuur van de Oostkantons..... 300

2. BELGIQUE : PRODUCTEURS D’ARCHIVES DE DROIT PRIVÉ / BELGIË : PRIVAATRECHTERLIJKE ARCHIEFVORMERS................................................................................... 303 2.1. Politique / Politiek ...................................................................... 303 2.1.1. Partis politiques / Politieke partijen............................ 303 2.1.2. Hommes politiques / Politici ...................................... 307 2.1.2.1 Ministres / Ministers ........................................................ 307 2.1.2.2 Autres hommes politiques / Andere politici..................... 320

2.2. Fonctionnaires / Ambtenaren ...................................................... 334 2.3. Militaires et membres de la Garde civique ou de la Force publique / Militairen en leden van de Burgerwacht of van de Weermacht 353 2.4. Écrivains, journalistes et artistes / Schrijvers, journalisten en kunstenaars ................................................................................ 397 2.5. Architectes / Architecten ............................................................. 411 2.6. Église catholique / Katholieke Kerk............................................ 420 2.6.1. Évêchés et Évêques / Bisdommen en bisschoppen..... 421 2.6.2. Doyennés et paroisses / Dekenijen en parochies ........ 429 2.6.3. Communautés religieuses / Religieuze ordes ............. 432 2.6.4. Membres du clergé / Religieuzen ............................... 441 2.7. Universités / Universiteiten ......................................................... 449 2.8. Acteurs économiques / Economische actoren ............................. 453 2.8.1. Entreprises séquestrées / Gesekwestreerde bedrijven. 453 2.8.1.1 Fonds généraux / Algemene bestanden ............................ 453 2.8.1.2 Fonds spécifiques / Specifieke bestanden ........................ 456

2.8.2. 2.8.3. 2.8.4.

Charbonnages / Steenkoolmijnen ............................... 494 Coopératives / Coöperatieven..................................... 505 Autres entreprises / Andere bedrijven ........................ 511

Inhoudstafel

2.9. Syndicats et mutuelles / Vakbonden en ziekenfondsen............... 527 2.10. Œuvres de secours et de bienfaisance / Liefdadigheidsorganisaties................................................................................ 534 2.10.1. Belgique occupée / In bezet België ............................ 534 2.10.1.1 2.10.1.2

Comité National de Secours et d’Alimentation et filiales / Nationaal Hulp- en Voedingscomité en filialen ....... 534 Autres comités de secours / Andere hulporganisaties 544

2.10.2. Étranger / In het buitenland ........................................ 555 2.10.2.1 2.10.2.2 2.10.2.3 2.10.2.4 2.10.2.5 2.10.2.6 2.10.2.7 2.10.2.8 2.10.2.9 2.10.2.10

Afrique du Sud / Zuid- Afrika.................................... 555 Allemagne / Duitsland................................................ 555 Argentine / Argentinië................................................ 572 Canada........................................................................ 573 États-Unis / Verenigde Staten .................................... 574 France / Frankrijk ....................................................... 574 Grande-Bretagne / Groot-Brittannië........................... 577 Pays-Bas / Nederland ................................................. 582 Scandinavie / Scandinavië.......................................... 587 Suisse / Zwitserland .................................................. 588

2.11. Associations d’anciens combattants / Oud-strijders verenigingen .............................................................................. 597 2.12. Groupes de pression / Drukkingsgroepen ................................. 600 2.13. Acteurs du Mouvement Flamand / Personen actief in de Vlaamse Beweging................................................................................... 605 2.14. Activisme et activistes / Activisme en activisten ...................... 610 2.14.1 Activisme ....................................................................... 611 2.14.2 Activistes ........................................................................ 613 2.15. Wallingants / Personen actief in de Waalse Beweging ............. 623 2.16. Résistants et réseaux de résistance / Verzetslui en -netwerken. 626 2.17. Familles et autres particuliers / Families en andere particulieren............................................................................... 631

3. BELGIQUE: ARCHIVES D’OCCUPATION / BELGIË: ARCHIEVEN M.B.T. DE BEZETTING .................... 661

4. BELGIQUE : COLLECTIONS / BELGIË: VERZAMELINGEN .................................................... 663 4.1. Collections générales / Algemene verzamelingen .................... 663

Table des matières

4.2 Journaux et manuscrits de guerre / oorlogsdaboeken ............... 694 4.3. (Coupures de ) presse / Pers(knipsels) ...................................... 698 4.4. Photographies, cartes postales et caricatures / Foto’s, prentbriefkaarten en karikaturen ............................................... 708 4.5. Sources audiovisuelles / Audiovisuele bronnen ....................... 715 Illustrations choisies / Afbeeldingen (partie I / deel I) .................. 721

[VOL. 2] 5. L’ÉTRANGER / BUITENLAND ................................................. 771 5.1. Allemagne / Duitsland................................................................. 771 5.1.1. Ministères et institutions publiques / Ministeries en overheidsinstellingen .................................................. 771 5.1.2. Armée allemande / Duitse leger ................................. 780 5.1.2.1 État major et Armée de terre / Generale Staf en Landleger ....................................................................... 780 5.1.2.2 Marine allemande / Duitse Marine................................. 785 5.1.2.3 Unités militaires des états fédérés / Militaire eenheden van de deelstaten................................................................... 789

5.1.3. 5.1.4. 5.1.5. 5.1.6. 5.1.7. 5.1.8. 5.1.9.

Hommes politiques / Politici ...................................... 794 Militaires / Militairen.................................................. 796 Fonctionnaires / Ambtenaren...................................... 800 Comités de secours / Hulporganisaties ....................... 804 Entreprises / Bedrijven ............................................... 805 Groupes de pression / Drukkingsgroepen................... 806 Collections / Verzamelingen....................................... 807

5.2. France / Frankrijk ........................................................................ 811 5.2.1. Ministères et institutions publiques / Ministeries en overheidsinstellingen .................................................. 811 5.2.2. Hommes politiques / Politici ...................................... 826 5.2.3. Militaires / Militairen.................................................. 831 5.2.4. Fonctionnaires / Ambtenaren...................................... 834 5.2.5. Collections / Verzamelingen....................................... 836 5.2.6. Sources audiovisuelles / Audiovisuele bronnen ......... 841

Inhoudstafel

5.3. États-Unis / Verenigde Staten ..................................................... 846 5.3.1. Ministères et institutions publiques / Ministeries en overheidsinstellingen .................................................. 846 5.3.2. Hommes politiques / Politici ...................................... 850 5.3.3. Militaires / Militairen.................................................. 852 5.3.4. CRB et collaborateurs / CRB en medewerkers........... 856 5.3.5. Collections / Verzamelingen....................................... 870 5.4. Grande-Bretagne / Groot-Brittannië............................................ 878 5.4.1. Ministères et institutions publiques / Ministeries en overheidsinstellingen .................................................. 878 5.4.2. Hommes politiques / Politici ...................................... 888 5.4.3. Militaires / Militairen.................................................. 897 5.4.4. Comités de secours / Hulporganisaties ....................... 900 5.4.5. Collections / Verzamelingen....................................... 901 5.5. Pays-Bas / Nederland .................................................................. 907 5.5.1. Reine et Conseil des Ministres / Koningin en Ministerraad................................................................ 907 5.5.2. Ministères, commissaires et institutions publiques / Ministeries, commissarissen en overheidsinstellingen... .................................................................................... 909 5.5.3. Hommes politiques / Politici ...................................... 926 5.5.4. Autres particuliers / Andere particulieren................... 928 5.6. Suisse / Zwitserland .................................................................... 935 Illustrations choisies / Afbeeldingen (partie II / deel II) ............... 937 6. LISTE DES ABRÉVIATIONS / AFKORTINGENLIJST........... 971 7. LISTES DES CENTRES D’ARCHIVES CITÉS / LIJST VAN DE OPGENOMEN ARCHIEFCENTRA ............................................ 975 8. INDEX

.................................................................................... 991

Allemagne : Ministères et Institutions publiques - 771

5.1

ALLEMAGNE / DUITSLAND

5.1.1

MINISTÈRES ET INSTITUTIONS PUBLIQUES / MINISTERIES EN OVERHEIDSINSTELLINGEN Reichskanzlei

1. Reichskanzlei 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichskanzlei 4. 1862-1945 5. 255 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vredesonderhandelingen - propaganda 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit bestand omvat archieven i.v.m. spionage, economische maatregelen, krijgsgevangenen, bevoorrading, pers en propaganda. Ook voorhanden zijn Kriegsakten, dossiers over de vrijwillige arbeiders in Duitsland en verslagen van de Verwaltungschef en het Grosses Hauptquartier Belgien. Verder is er veel materiaal over allerhande vredesonderhandelingen en de wapenstilstand. Tenslotte zijn er de nodige militaire nieuwsberichten en veel materiaal over het bestuur door de Arbeiders- en Soldatenraden in Duitsland (1918-1919) en de bezetting van het Rijnland. 12. HOLLMANN M., Reichskanzlei, Koblenz, 2004. (ook online) en onuitgegeven inventaris. Auswärtiges Amt 1. Auswärtiges Amt 2. Politisches Archiv des Auswärtiges Amtes Berlijn 3. Auswärtiges Amt 4. -

772 – Duitsland: Ministeries en Overheidsinstellingen

5. 6. Overheidsarchief 7. Papier / deels gemicrofilmd in opdracht van het FNRS en beschikbaar in het Algemeen Rijksarchief, het SOMA en de universiteiten van Gent, Brussel en Luik. 8. diplomatie - vredesonderhandelingen - herstelbetalingen - Vlaamse kwestie - activisme - Congo - sekwester 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Auswärtigen Amt was verantwoordelijk voor de buitenlandse betrekkingen. 11. Collega Els Herrebout maakte een zeer gedetailleerd overzicht van de bronnen over België bewaard in het archief van de ‘Wilhelmstrasse’. De Duitse bezettingsautoriteiten (von Bissing, von der Lancken, von Sandt, von Schröder) stuurden de nodige rapporten, memoranda en persknipsels naar Berlijn i.v.m. het bestuur van het bezette gebied (o.a. over de houding van Mercier, koning Albert I of de Belgische regering, het de zaak-Cavell, Belgisch-Congo, de Vlaamse kwestie, de Raad van Vlaanderen, de Gentse universiteit, Göttingen, het activisme, de arrestatie van Pirenne en Fredericq en de vredespogingen (o.a. over de Törring-missie in Zwitserland)). Verder zijn er nog rapporten en brieven van de militaire attaché in Brussel en rapporten van de Politische Abteilung in Brussel (inmiddels uitgegeven door dr. Amara). Ook in de archieven van het Gesantschafte in Bern en in het Vaticaan vindt men de nodige informatie over de Belgische bezetting. Te vermelden zijn ook de vooroorlogse dossiers i.v.m. de Belgische houding bij een eventuele Duits/Franse oorlog. Veel dossiers dateren van na de wapenstilstand. Zij behandelen in de eerste plaats de uitvoering en gevolgen van het Verdrag van Versailles: het herstel van de oorlogsschade, de overdracht van Eupen-Malmédy, de omwisseling der Marken, de herstelbetalingen, de internering, de vervolging en uitwijzing van Duitsers in België, de sekwestratie van Duitse goederen, de Duitse militaire begraafplaatsen en monumenten, de Belgische bezettingstroepen in het Rijnland en het Ruhrgebied. Ook de discussie over de oorlogsschuld, de Duitse gruweldaden (de archieven van de parlementaire onderzoekscommissie bleven hier deels bewaard) en het herstel van de politieke relaties komen aan bod. Het archief van de Duitse delegatie op de vredesconferentie in Versailles vormt een apart deelarchief. 12. HERREBOUT E., Quellen zur Geschichte Belgiens im politischen Archiv des Auswärtigen Amtes in Berlin. Praktikumsbericht und Inventar, Brussel, 2008. FONDS NATIONAL DE LA RECHERCHE SCIENTIFIQUE COMMISSION INTERUNIVERSITAIRE DU MICROFILM, Inventaire des


documents de la Wilhelmstrasse concernant l’histoire de Belgique (18671920), Brussel, 1979. 13. AMARA M. en ROLAND H., Gouverner en Belgique occupée. Oscar von der Lancken-Wakenitz. Rapports d’activité 1915-1918. Brussel, 2004. Auswartiges Amt (Nachtrichten- und Presseabteilung) 1. Auswärtiges Amt, teil: Nachrichten und Presseabteilung 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Auswärtiges Amt, teil: Nachrichten und Presseabteilung 4. 1910-1945 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. pers - diplomatie - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het betreft hier de archieven van de pers- en propaganda-afdeling van het Duitse Ministerie van Buitenlandse Zaken. 11. Hier vinden we artikels uit de Belgische pers en berichten over België uit de (na)oorlogsperiode. Verder zijn er veel persberichten over het militaire verloop, de Kriegsschuldfrage, de behandeling van de krijgsgevangenen en politieke gevangenen, de deportaties van Belgische arbeiders, de rol van de Arbeiders- en Soldatenraden in de Duitse deelstaten onmiddellijk na de oorlog, de stakingen, de wapenstilstand en de wapenstilstandskommissie in Spa, de uitvoering van het Verdrag van Versailles en het protest (o.a. tegen de Rijnlandbezetting), de ontruiming van België, de omwisseling der Marken, de vredesonderhandelingen in Parijs en de Belgienpolitik. In het deel Zentralstelle für Auslanddienst vinden we nog enkele Duitse propagandapublicaties waarin de gruweldaden in België ontkend of afgezwakt worden. 12. GOTTLICHER F., Auswärtiges Amt, Teil: Nachrichten und Presseabteilung, Koblenz, 2008. Auswartiges Amt (Rechtsabteilung) 1. Auswärtiges Amt: Rechtsabteilung 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Auswärtiges Amt: Rechtsbteilung 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Microfilm/Papier


8. diplomatie - krijgsgevangenen - gruweldaden - gerecht - monumenten 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het betreft hier de archieven van de juridische afdeling van het Duitse Ministerie van Buitenlandse Zaken. 11. In de archieven van de juridische afdeling treffen we dossiers over de uitwisseling en/of internering van gevangengenomen medisch personeel en gewonde of zieke krijgsgevangenen, de behandeling van de krijgsgevangenen (met dossiers over de kampen in Adinkerke, Auvours, Avekapelle, Beverlo, Brugge, Brussel, Diksmuide, Groenendaal, Leuven, Mechelen, Nieuwpoort en Wulveringem waar op het einde/na de wapenstilstand Duitsers werden opgevangen). Daarnaast zijn er stukken over de Duitse gruweldaden, de schending van de neutraliteit, de Duitse maatregelen tegen Belgen die verdacht werden van spionage (maar ook over de Duitsers die verdacht werden van spionage), de Belgische en Duitse gijzelaars. Zeer interessant zijn ook de dossiers over de organisatie van de rechtbanken in de bezette gebieden, de vervolging van de Engelse kapitein Fryatt en de vele genadeverzoeken voor landgenoten die veroordeeld waren door de Duitse Krijgsraden (de namen De Geyter, Debakker, Goedhuys, Waerbecke, Van Caeneghem, Bernard, Pagnier, Dubar, Scheven, De Ridder, Dubois, de Radigues, Schneider, Colleaux, Legros en ‘het Antwerps spionageproces’ worden expliciet vermeld in de inventaris). Tenslotte zijn er nog naoorlogse dossiers over de Duitse monumenten en begraafplaatsen in België. 12. Onuitgegeven inventarissen. Reichsministerium des Innern 1. Reichsministerium des Innern 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichsministerium des Innern 4. 1815-1951 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - vredesonderhandelingen - katholieke kerk - activisme economie - Congo 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Duitse Ministerie van Binnenlandse zaken had tijdens de oorlog een aparte afdeling ‘Okkupationsangelegenheiten’. 11. Hier vinden we rijk materiaal over de bezetting en de Duitse administratie in België. De volgende onderwerpen komen aan bod: de economische plundering (met statistieken), de werving van Belgische arbeiders voor de


Duitse industrie, het bankwezen (met verslagen over de belangrijkste banken), Congo, de vredesonderhandelingen, de bestuurlijke scheiding, de spoorwegen, de CRB, de pers, de Vlaamse kwestie, de kunst, het onderwijs, de rol van de katholieke kerk, de wederopbouw, de Flamenpolitik, de Vlaamse Hogeschool, het Scheidsgerecht voor Schadeloosstelling van Duitse onderdanen en de inrichting van Duitse rechtbanken in 1918. Van na de oorlog dateren dossiers over het wapenstilstandsverdrag, de restituties, de opvang van activistische vluchtelingen in Bad-Salzuflen en de steun aan collaborateurs. Natuurlijk vinden we hier ook de nodige stukken over het Duits bestuur in België samen met overzichten van de Duitse ambtenaren en de nodige krantenknipsels. Expliciet te vermelden zijn de Verwaltungsberichte der Verwaltungschefs, de Tätigkeitsberichte van de Bankabteilung en de Tätigkeitsberichte van de Politische Abteilung. 12. Reichsministerium des Innern, deel 6 en 13 (onuitgegeven). 13. GOTOVITCH J., « Quelques sources d’histoire de Belgique pendant la Première Guerre mondiale à Potsdam et Merseburg », Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 1967(13), LXXVII-LXXXX. Kriegsministerium 1. Kriegsministerium 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Kriegsministerium 4. 1867-1919 5. 30 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Duitse Ministerie van Oorlog coördineerde de militaire verrichtingen. 11. Hier zijn slechts enkele dossiers over de Belgische neutraliteit, de invoer van Belgisch schroot, de inval in België en twee nota’s over ‘de opstand’ in Leuven en Aarschot. 12. JANSSENS R., Kriegministerium, Koblenz, 2006. Reichswirtschaftsministerium 1. Reichswirtschaftsministerium 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichswirtschaftsministerium 4. 1917-1945


5. 424 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Duitse Ministerie van Economie hield ook een oogje in het zeil opdat de Belgische economie zo efficiënt mogelijk ingeschakeld werd in de Duitse oorlogseconomie. 11. Hier vinden we materiaal over de economische betrekkingen met het bezette België samen met dossiers over het Kempisch steenkoolbekken, douane-aangelegenheden, het bankwezen en de Belgische aanwezigheid in China. 12. LORENZ C., Reichswirtschaftsministerium, Koblenz, 2006. (ook online) 13. HUBATSCH W., Entstehung und Entwicklung des Reichwirtschaftsministeriums 1880-1933, Berlijn, 1978. Reichspostministerium 1. Reichspostministerium 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichspostministerium 4. 1867-1945 5. 650 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het equivalent van de Belgische post. 11. Hier treffen we slechts één interessant archiefnummer: de Verwaltungsberichte van de Verwaltungschef bij de Generaal-Gouverneur in Brussel blijken hier bewaard. 12. Reichspostministerium, Berlijn, 2008. (ook online) Reichsministerium für Wiederaufbau 1. Reichsministerium für Wiederaufbau 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichsministerium für Wiederaufbau 4. 1919-1924 5. 35 m. 6. Overheidsarchief


7. Papier 8. wederopbouw - herstelbetalingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Dit Ministerie stond in voor de uitvoering van het Verdrag van Versailles en het economisch herstel. 11. In dit archief berusten dossiers i.v.m. de Commissie voor Herstelbetalingen en andere internationale commissies, de restitutie van geroofde goederen en bezittingen, de levering van machines, schepen en steenkolen aan België. Eveneens voorhanden zijn krantenartikels over de wederopbouw in België (schandalen), statistieken en overzichten van Duitse leveringen. Ook te vermelden zijn de dossiers over de vele gelieerde internationale conferenties, de bezetting van het Ruhrgebied en de Interalliierten Rheinlandkommission. Tenslotte zijn er nog twee dossiers over de leveringen aan de Leuvense universiteitsbibliotheek en de teruggave van de schilderijen van de gebroeders Van Eyck en van Dirk Bouts. 12. LORENZ C., Reichsministerium für Wiederaufbau, Koblenz, 2004. (ook online) Reichsministerium für die besetzten Gebiete 1. Reichsministerium für die besetzten Gebiete 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Reichsministerium für die besetzten Gebiete 4. 1919-1932 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit bestand bevat enkel archieven over het bestuur en de Rijnlandbezetting (propaganda, politiek, Eupen-Malmédy, justitie en internationale conferenties). 12. Voorlopige lijst en steekkaartensysteem. 13. Dokumente zur Besetzung der Rheinlande, 3 dln., 1925. Zentraleinkaufsgesellschaft mbh für Belgien 1. Zentraleinkaufsgesellschaft mbH für Belgien 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Zentraleinkaufsgesellschaft mbH für Belgien


4. 1915-1920 5. 20 nrs. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze organisatie stond in voor de bevoorrading van de Duitse metaalsector vanuit België. 11. Hier treft men dossiers over de aankoop en/of inbeslagname van metaal bij Belgische bedrijven, statistieken en briefwisseling met de Metallsammelstellen en de Haushalt-Küpfer-Sammelstellen. 12. Een steekkaartensysteem dient als toegang. Zentralnachweiseamt für Kriegerverluste und Kriegergräber 1. Zentralnachweiseamt für Kriegerverlüste und Kriegergräber 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Zentralnachweiseamt für Kriegerverlüste und Kriegergräber 4. 1920-1945 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. begraafplaatsen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze overheidsinstantie was verantwoordelijk voor de oprichting en het onderhoud van de Duitse monumenten en de militaire begraafplaatsen. 11. België wordt niet expliciet vermeld in de inventaris, maar vermoedelijk bevat dit bestand ook informatie over de Duitse oorlogsbegraafplaatsen in ons land. 12. EGGERT K.-H., Inventaris Zentralnachweiseamt für Kriegerverlüste und Kriegergräber, Koblenz, 2006 (ook online). Waffenstillstandkommission 1. Waffenstilstandkommission 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Waffenstilstandkommission 4. 1918-1920 5. 14 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier


8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Om de bepalingen van het wapenstilstandsverdrag in de praktijk uit te voeren, werd een internationale wapenstilstandscommissie samengesteld. Vertegenwoordigers van de geallieerden en van het Deutsche Reich werkten hiervoor nauw samen in Spa en Berlijn. 11. Dit bestand omvat informatie over de ontruiming van België, het sekwester, de uitwijzing van Duitse inwoners uit België, de omwisseling der Marken, Eupen-Malmédy, de Rijnlandbezetting, de krijgsgevangenen en de Duitse restitutieleveringen. Verder zijn er veel documenten met betrekking tot de interne organisatie: notulen, nota’s, persberichten, enz. 12. GOTTLICHER F., Waffenstilstandkommission, Koblenz, 2006. (ook online) 13. VON HAMMERSTEIN H. e.a., Der Waffenstilstand 1918-1919. Das Dokumenten-material der Waffenstillstands-Verhandlungen von Compiègne, Spa, Trier und Brüssel, Berlijn, 1940. Kriegsmetall AG 1. Kriegsmetall AG 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Kriegsmetall AG 4. 1914-1925 5. 1034 nrs. 6. Privé-archief 7. Papier 8. economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze organisatie stond in voor de bevoorrading en de inschakeling in de oorlogseconomie van de Duitse metaalsector. 11. Het archief bevat ook wat informatie over de Belgische metaalindustrie en de steenkoolmijnen (aankoop en inbeslagname van grondstoffen door de Zentraleinkaufsgesellschaft mbH für Belgien o.a. bij de Compagnie des métaux d’Overpelt-Lommel). 12. Een steekkaartensysteem dient als toegang. Restverwaltung für Reichsaufgaben 1. Restverwaltung für Reichsaufgaben 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Restverwaltung für Reichsaufgaben


4. 1914-1953 5. 26 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsgevangenen - diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze administratie stond (mede) in voor de uitvoering van het Verdrag van Versailles. 11. Hier vindt men informatie over de restituties, de krijgsgevangenen, de teruggave van waardepapieren en de uitvoering van het Verdrag van Versailles. 12. Een steekkaartensysteem dient als toegang.

5.1.2 5.1.2.1

ARMÉE ALLEMANDE / DUITSE LEGER État major et Armée de terre / Generale Staf en Landleger Generalstab

1. Generalstab 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Generalstab 4. 1867-1919 5. 37 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Duitse generale staf besefte het belang van een degelijke informatieverzameling. 11. Dit archiefbestand bevat zeer interessante dossiers die vergaard werden door de ‘Nachtrichtenoffizieren’ bij 2., 3., 4. en 5. AOK (spionageberichten over geallieerde troepenbewegingen, politieke berichten, rapporten over het gebruik van gifgas, persknipsels, informatie uit verhoren van krijgsgevangenen, schetsen van het front, kaarten van de Belgische opleidingskampen en van de ligging van de Belgische artillerie en een overzicht van de gecensureerde kranten en tijdschriften. 12. Onuitgegeven inventaris.


Oberkommando 1. Oberkommando 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Oberkommando 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier vinden we een aantal stukken i.v.m. de Heeresgruppe Herzog Albrecht von Württemberg en de Heeresgruppe Kronprinz Rupprecht von Bayern, het 4. Armee en het 6. Armee (bevelen, troepenverplaatsingen, kaarten, luchtfoto’s, stellingbouw,…). 12. Onuitgegeven inventaris. Divisionen 1. Divisionen 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Divisionen 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier vinden we de bevelen en Kriegstagebücher van de verschillende divisies (voor meer details raadpleeg de ARGUS-database op internet). 12. Onuitgegeven inventaris.


Gouvernements, festungen, kommandanturen 1. Gouvernements, Festungen, Kommandanturen 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Gouvernements, Festungen, Kommandanturen 4. 1867-1918 5. 2,9 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Helaas bevat dit bestand weinig archieven over België nl. slechts één nummer over het Kaiserliches Gouvernement der Festung Antwerpen (met fotoalbum), de Gouvernementsbefehle Gouvernement Luik, garnizoensbevelen van de Kommandantur Brussel en bevelen van Kommandantur Luik. 12. Onuitgegeven inventaris. Generaal-Gouvernement Belgien 1. Generaal-Gouvernement Belgien 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Generaal-Gouvernement Belgien 4. 3,9 m. 5. 1914-1918 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. Alle trefwoorden 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Generaal-Gouvernement was verantwoordelijk voor het bestuur van het grootste gedeelte van het bezette België. 11. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, vinden we hier geen militaire archieven, maar wel een deel archieven van de Politische Abteilung en de Zivilverwaltung. Dit archief werd aangevuld met wat privé-archieven van Schwertfeger, Spannagel en Doren die samen het archief van het Belgisch Ministerie van Buitenlandse Zaken plunderden. Desalniettemin is het archief inhoudelijk erg rijk. Men vindt er de Tätigkeitsberichte van de Archivabteilung en van de Deutsche Vermittlungstelle C.N. en de notulen van de Wirtschaftskommission. Daarnaast is er documentatie over de Belgische neutraliteit en de mobilisatie, de vrijschutters, een overzicht van de sluikpers/pamfletten én de eerste dertig nummers van La Libre Belgique.


Nota’s en brochures van de hand van Spannagel, Matzke, Doren, Schwertfeger en Guizetti uitgegeven op basis van in beslag genomen Belgische diplomatieke stukken (Doren onderzocht vooral de Belgische expansie in China, Congo, Rusland, Mexico,…) vervolledigen het archief. Daarnaast zijn er veel afschriften van circulaires en rapporten van de Belgische gezanten in Berlijn (1831-1914), Wenen, Parijs, Londen,… Ter volledigheid vermelden we ook de documentatie ter voorbereiding van een studie over de Belgische generaal Ducarne. In de archieven van de Zivilverwaltung vinden we de notulen van de vergaderingen van Zivilverwaltung o.l.v. von Sandt (we kunnen de volgende onderwerpen citeren: oorlogsbelastingen, NHVC, protest van Mercier, moratorium, controle van het briefverkeer, Belgische economie, invoer en uitvoer, rol van Antwerpen, banken, financiering NHVC en proces van de Niederfullbacher Stiftung). Te vermelden zijn ook de dossiers die von Lumm aanlegde over een aantal strategische ondernemingen (Compagnie générale des conduites d’eau (Luik), SA John Cockerill (Seraing), SA Société financière des transports et d’entreprises industrielles (Brussel), Cristalleries du Val St-Lambert (Seraing), SA de glaces nationales belges (Auvelais), SA des laminoirs, haut-fourneaux, forges, fonderies et usines La Providence, SA des haut-fourneaux, forges et acieries de Thy-le-Château et Marcinelles, SA d’Athus-Grivegné, Société franco-belge de matériel de chemins de fer (Parijs), The belgian-canadian pulp and paper company (Brussel), SA des Glaces d’Auvelais, SA Banque de Bruxelles, La Brugeoise et Nicaise et Deluve (Brussel), SA La Lainerie (Verviers)). Bovendien is er ook een overzicht van alle bedrijven die door de bezetter onder sekwester geplaatst werden. Tenslotte vermelden we de dossiers over de oprichting van het GeneraalGouvernement (met overzichten van de structuur en het personeel), de bevelen van de Generaal-Gouverneur en de Kommandant (1914-17), verordeningen (1914-18), aanplakbrieven, een nota over de beschieting van de forten rond Luik, Namen, Antwerpen en Maubeuge en de ‘Verzeichnis der Gefechte im Generaal-Gouvernement Belgien (1914-16)’. 12. Onuitgegeven inventarissen, 2 dln. 13. GOTOVITCH J., « Quelques sources d’histoire de Belgique pendant la première guerre mondiale à Potsdam et Merseburg », Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis, 1967 (13), LXXVII-LXXXX. VON KOHLER L., Die Staatsverwaltung der besetzten Gebiete. Erster Band: Belgien, Stuttgart, 1927.


Chef der Heeresarchive 1. Chef der Heeresarchive 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Chef der Heeresarchive 4. 1979-1945 5. 61 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Chef der Heeresarchive was verantwoordelijk voor de bewaring van de archieven. Vele militaire archieven gingen echter verloren door de geallieerde bombardementen op Potsdam tijdens de Tweede Wereldoorlog. 11. Hier berusten enkele archiefstukken afkomstig van het GeneraalGouvernement, de Verwaltungschef Flandern, de Verwaltungschef Wallonien, de Zentral-Ernte-Kommission en de provinziale-ErnteKommission Limburg. 12. SCHULZ S., Chef der Heeresarchive, Koblenz, 2008. (ook online) Kriegsgeschichtliche Forschungsanstalt des Heeres 1. Kriegsgeschichtliche Forschungsanstalt des Heeres 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Kriegsgeschichtliche Forschungsanstalt des Heeres 4. 1904-1947 5. 2315 nrs. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze afdeling van het Duitse leger was verantwoordelijk voor het redigeren van de officiële geschiedenis van de oorlog. 11. In het kader van haar werkzaamheden verzamelde deze afdeling de nodige documentatie. Ook de manuscripten van de publicaties bleven bewaard. Men vroeg na de oorlog aan de belangrijkste militaire leiders om hun ervaringen op papier te zetten (von Falkenhausen, Oszwald, Albrecht von Württemberg, Ludendorff enz). Op deze manier bleef zeer interessant materiaal bewaard over de inval en het verdere krijgsverloop in België. Onderzoekers doen er echter goed aan eerst het naslagwerk Der Weltkrieg 1914-1918 te lezen.


Tussen haakjes vermelden we dat een deel van dit archief nog in Moskou zou berusten. 12. SCHULZ S., Kriegsgeschichtliche Forschungsanstalt des Heeres, Koblenz, 2008 (ook online) 13. Der Weltkrieg 1914 bis 1918, 14 dln., Berlijn, 1925-1944. POHLMANN M., Kriegsgeschichte und Geschichtspolitik. Der erste Weltkrieg. Die amtliche deutsche Militärgeschichtsschreibung, Paderborn, 2002.

5.1.2.2

Marine allemande / Duitse Marine Kaiserliches Marinekabinett

1. Kaiserliches Marinekabinett 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Kaiserliches Marinekabinett 4. 1889-1919 5. 79 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit bestand behelst vooral administratieve documenten i.v.m. het personeel, de aankoop van materiaal, de oefeningen en de militaire operaties. We vinden ook wat informatie over het Marinekorps, de kustverdediging, de zaak-Fryatt en de terechtstelling van de Duitser Paul Erhardt wegens spionage. 12. FLEICHERS H., Kaiserliches Marinekabinett, Koblenz, 1987. (ook online) Reichsmarineamt 1. Reichsmarineamt 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Reichsmarineamt 4. 1889-1919 5. 593 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier


8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier bleven heel wat archieven i.v.m. het Marinekorps Flandern bewaard nl. bevelen, Korps-Verordnungsblatt, Gefechtsberichte, Tätigkeitsberichte van het U-Bootflotille Flandern en van het Torpedobootflotille Flandern (19161917), dossiers over de scheepswerven in Brugge en Oostende en de kustverdediging. 12. NAUJOKS M., Reichsmarineamt, 5 dln., Koblenz, 1995. (ook online) Admiralsstab der Marine 1. Admiralstab der Marine 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Admiralstab der Marine 4. 1890-1919 5. 350 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. De generale staf van de marine stond in voor de bevelvoering over de Duitse marine. 11. Dit bestand bevat Kriegstagebücher, de nodige bevelen (van de Marinedivision en het Marinekorps), inlichtingenrapporten, dossiers over de duikbotenoorlog, de kustverdediging, de duikbootbasis in Brugge, het personeel en het materiaal in België. Verder zijn er nog Tagesmitteilungen van het Marinekorps en Tätigkeitsmeldugen der Flandernboote. Te vermelden zijn ook de dossiers over de Britse aanval op Zeebrugge en Oostende en de vele kaarten. 12. GRANIER G., Admiralstab der Marine, Koblenz, 2006. (ook online) U-Bootsamt 1. U-Bootsamt 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. U-Bootsamt 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier


8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze administratie was verantwoordelijk voor de inzet van Duitse duikboten. 11. Hier treffen we interessante bronnen zoals de Tagesmitteilungen über den Seekrieg in Flandern, Tätigkeitsberichte der U-Bootflotille Flandern, Tätigkeitsberichte und U-Bootserfolge der U-Bootsflotille Flandern archieven i.v.m. de keizerlijke werf in Brugge en de Kriegstagebucher van o.a het Torpedobootflotille Flandern. 12. Onuitgegeven inventaris. Marinewerften, Arsenale und Depots der kaiserlichen Marine 1. Marinewerften, Arsenale und Depots der kaiserlichen Marine 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Marinewerften, Arsenale und Depots der kaiserlichen Marine 4. 1908-1945 5. 27,4 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier zijn de archieven van de Kaiserlichen Werft Brugge bewaard: Tagesmitteillungen, Geheimakten, Tätigkeitsberichte en kaarten die in de eerste plaats handelen om de duikbotenoorlog. Verder zijn er nog een paar archiefstukken afkomstig van de marinewerven in Antwerpen en Oostende. 12. Onuitgegeven inventaris. Generaalkommado des Marinekorps 1. Generaalkommando des Marinekorps 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Generaalkommando des Marinekorps 4. 1914-1918. 5. 23,1 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Marinekorps werd in 1914-18 aan de Vlaamse kust ingezet.


11. In dit archiefbestand bevindt zich een schat aan informatie over de duikbotenoorlog en de kustverdediging. Expliciet te vermelden zijn de rapporten, nota’s en bevelen van admiraal von Schröder en de Tagesmitteilungen über den Seekrieg Flandern. Zeer interessant zijn de Kriegtagebücher van het Marinekorps (1916-18), van de verschillende artillerieregimenten, marinebrigaden, matrozenregimenten, van de Kommandantur Middelkerke, de Ortskomandantur Oudenburg en de Hafeneinfahrtskommandant Oostende. Tenslotte zijn er nog brievenboeken van het Marinekorps, kaarten en een dossier over de Britse aanval op Oostende en Zeebrugge. 12. Onuitgegeven inventaris. 13. RYHEUL J., Marinekorps Flandern, Hamburg, 1997. Landstreitkrafte der kaiserlichen Marine 1. Landstreitkräfte der kaiserlichen Marine 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Landstreitkräfte der kaiserlichen Marine 4. 1884-1918 5. 28 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In dit rijke bestand vinden we de Tagesmitteillungen über der Seekrieg Flandern, de Kriegtagebücher van de Flakgruppen aan de kust en vooral de archieven van de marinedivisies, -brigades en -regimenten die in Vlaanderen gelegerd waren. 12. Onuitgegeven inventaris. 13. RYHEUL J., Marinekorps Flandern, Hamburg, 1997. Kriegswissenschaftliche Abteilung der Marine 1. Kriegswissenschaftliche Abteilung der Marine 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Kriegswissenschaftliche Abteilung der Marine 4. 1916-1945 5. 43 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier


8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het zogenaamde Marinearchiv verzamelde archieven, documentatie en studies over de zeeoorlog. Na de oorlog redigeerde deze afdeling het naslagwerk Der Krieg zur See 1914-1918. 11. Hier berusten bronnen over het Marinekorps, de kustverdediging, de mijnenoorlog in de Noordzee, de Britse aanval op Zeebrugge en Oostende en meer algemeen de duikbotenoorlog gevoerd vanuit Brugge. 12. Onuitgegeven inventaris. 5.1.2.3

Unités militaires des états fédérés / Militaire eenheden van de deelstaten Badische eenheden

1. Badische eenheden 2. Generaallandsarchiv Karlsruhe 3. Badische eenheden 4. 1914-1919 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Veel Duitse bezettingstroepen waren afkomstig uit Baden. 11. Hier treffen we de archieven van de regimenten, bataljons en infanteriebrigades en Nachrichten-formationen uit Baden (o.a. de Kriegstagebücher), samen met de archieven van het Badische Kriegsministerium. Te vermelden zijn ook de archieven de Etappenkommandanturen van Virton en Aarlen. 12. Voorlopige plaatsingslijsten. 13. Die Schlachten und Gefechte des Grossen Krieges 1914-1918. Quellenwerk nach der amtlichen Bezeichnungen, Berlijn, 1919. CRON H., Geschichte des deutschen Heeres im Weltkrieg 1914-1918, Berlijn, 1937. History of two hunderd and fifty-one divisions of the German Army which participated in the war (1914-1918). Compiled from records of the Intelligence section of the general staff American Expeditionary Forces General-Head-quarter, Chaumont, 1919. Der Weltkrieg 1914 bis 1918, Berlijn, 15 dln., 1925-1930.


Beierse eenheden 1. Beierse eenheden 2. Bayerisches Hauptstaatsarchiv München 3. Beierse eenheden 4. 1914-1919 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit bestand bevat ook de archieven van de Beierse regimenten en divisies die vochten o.l.v. Kronprinz Rupprecht von Bayern (Kriegtagebücher, rapporten, brieven, kaarten en plannen, foto’s, prentbriefkaarten enz.). 12. Voorlopige plaatsingslijsten. 13. Die Schlachten und Gefechte des Grossen Krieges 1914-1918. Quellenwerk nach der amtlichen Bezeichnungen, Berlijn, 1919. CRON H., Geschichte des deutschen Heeres im Weltkrieg 1914-1918, Berlijn, 1937. History of two hunderd and fifty-one divisions of the German Army which participated in the war (1914-1918). Compiled from records of the Intelligence section of the general staff American Expeditionary Forces General-Head-quarter, Chaumont, 1919. Der Weltkrieg 1914 bis 1918, Berlijn, 15 dln., 1925-1930. Saksische eenheden 1. Saksische eenheden 2. Hauptstaatsarchiv Dresden 3. Saksische eenheden 4. 1914-1919 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Een groot deel van het archief werd vernietigd door de bombardementen op Potsdam in 1945.


11. Hier vinden we de archieven van het Sachisches Kriegsministerium en van het Generallkommando van het XII. Armeekorps (kaarten, plannen, foto’s, Kriegstagebücher enz.). 12. Voorlopige plaatsingslijsten. 13. Die Schlachten und Gefechte des Grossen Krieges 1914-1918. Quellenwerk nach der amtlichen Bezeichnungen, Berlijn, 1919. CRON H., Geschichte des deutschen Heeres im Weltkrieg 1914-1918, Berlijn, 1937. History of two hunderd and fifty-one divisions of the German Army which participated in the war (1914-1918). Compiled from records of the Intelligence section of the general staff American Expeditionary Forces General-Head-quarter, Chaumont, 1919. Der Weltkrieg 1914 bis 1918, Berlijn, 15 dln., 1925-1930. Württembergse eenheden 1. Württembergse eenheden 2. Hauptstaatsarchiv Stuttgart 3. Württembergse eenheden 4. 1914-1919 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. De archieven van het 4. AOK, dat in Vlaanderen vocht, bleven hier bewaard (serie M). 11. Dit bestand bevat archieven van het Kriegsministerium, de Heeresgruppe Herzog Albrecht, het Generallkommando van het XIII. Armeekorps en van de Wurttembergse divisies, brigades, regimenten, formaties (o.a. Kriegstagebücher). Aan de hand van de gevechtskalender van de Wurttembergse troepen kan men achterhalen wie precies waar vocht (M 735). In de Plakatsammlung treffen we aanplakbrieven van de GeneraalGouverneur, de Etappenkommandanturen en de provinziale ErnteKommission. Het Hauptstaatsarchiv in Stuttgart beschikt eveneens over een rijke fotocollectie. 12. FISCHER J., Übersicht über die bestände des Hauptstaatsarchiv Stuttgart, Stuttgart, 1983. 13. VON MOSER, Die Württembergers im Weltkrieg, Stuttgart, 1928.


Kriegsgefangenenlager Göttingen 1. Kriegsgefangenenlager Göttingen 2. Stadsarchief Göttingen 3. Kriegsgefangenenlager Göttingen 4. 1915-1918 5. 208 nrs. 6. Privé-archief 7. Papier/microfilm 8. krijgsgevangenen - activisme 9. Vrij raadpleegbaar 10. In de krijgsgevangenkamp te Göttingen zaten vooral Vlaamse soldaten gevangen. In het kader van de Flamenpolitik genoten zij een voorkeursbehandeling met als achterliggende bedoeling een Vlaamse, Duitsgezinde elite te kweken. De Göttingse theologieprofessor Carl Stange was verantwoordelijk voor de propaganda, het onderwijs, de ontspanning en de lectuurvoorziening. In het kampblaadje Onze Taal werd de eis tot Vlaams zelfbestuur gepromoot. Hoofdredacteur Godfried Rooms werd door de Raad van Vlaanderen zelfs terug naar huis gehaald om de propaganda te verzorgen. Activistische leiders zoals Borms en De Clercq bezochten het kamp meermaals. 11. Het betreft hier in de eerste plaats archieven van Carl Stange. Er is de nodige briefwisseling, verslagen over de Vlaamse Beweging in de kampen, lijsten van vrijgelaten gevangenen, tewerkgestelde gevangenen en van in Zwitserland geïnterneerde gevangenen. Verder zijn er dossiers over het onderwijs, de medische zorg, de voeding, de godsdienst, concerten, toneelopvoeringen, kunsttentoonstellingen, voordrachten, de bibliotheek en de uitgave van Le camp de Göttingen. Te vermelden zijn ook de verslagen van ‘Flamenofficier’ Miltenberg, dossiers over de bezoeken van activistische voormannen, propagandamateriaal, boekhouding, foto’s, een verslag over de reizen van Stange naar Vlaanderen, manuscripten van romans geschreven door Vlaamse gevangenen, brieven en prentbriefkaarten van gevangenen en verslagen van de ‘Flamenofficier’ in Altengrabow en Hannover. Cfr. Raad van Vlaanderen, Belgisch Hulpcomité in het krijgsgevangenkamp van Göttingen en de dossiers ‘Göttingen’ en ‘Rousseeu’ in het AMVCLetterenhuis. 12. De inventaris is raadpleegbaar op de website van het stadsarchief. 13. Almanak voor de Vlaamsche krijgsgevangenen: uitgegeven door het Vlaamsch bestuur van het kamp te Göttingen, Göttingen, 1918. DOLDERER W., Deutscher Imperialismus und belgischer Nationalitätenkonflikt, Kassel, 1989.


Gids voor het kamp Göttingen, s.l., 1918. Le camp de Göttingen, Göttingen, 1915-1917. Onze Taal: weekbladje voor de vlaamssprekende krijgsgevangenen, Göttingen, 1915-1918. PÖPPINGHEGE R., “Belgian life behind German Barbed wire”, in: Une guerre totale? Brussel, 2005, 207-220. PÖPPINGHEGE R., “Das Kriegsgefangenenlager Ebertal als Zentrum flamischer Propaganda im Ersten Weltkrieg”, in: Geschichtsverein fur Göttingen und Umgebung, Göttingen, 2003, 49-60. STANGE C., Het gevangenenkamp te Göttingen, Göttingen, z.d.

794 – Duitsland: Politici

5.1.3

HOMMES POLITIQUES / POLITICI Mumm Reinhard

1. Mumm Reinhard 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Mumm Reinhard 4. 1905-1932 5. 20,4 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. activisme 9. Vrij raadpleegbaar 10. Mumm was politicus en lid van de Reichstag. 11. Hier vinden we wat krantenartikels over de oorlog, de Duitse politiek en een dossier over het activisme en de Flamenpolitik (met hierin wat brieven van Domela Nieuwenhuis Nyegaard). 12. Onuitgegeven inventaris. von Hertling Georg 1. von Hertling Georg (graaf) 2. Bundesarchiv Koblenz 3. von Hertling Georg 4. 1862-1920 5. 0,5 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Von Hertling was in 1917 Rijkskanselier. 11. Hier berusten dossiers over de Belgische Frage, de Flamenpolitik en het protest van Mercier tegen de inbeslagname van de kerkklokken. 12. VON VIETSCH E., Nachlass Georg Graf von Hertling, Koblenz, 2008. (ook online) Stellvertreter der Reichskanzlers Friedrich Von Payer 1. Stellvertreter des Reichskanzlers Friedrich von Payer 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Stellvertreter des Reichskanzlers Friedrich von Payer 4. 1917-1918

Allemagne : Hommes politiques - 795

5. 2 m. 6. privé-archief 7. Papier 8. vredesonderhandelingen - krijgsgevangenen 9. Vrij raadpleegbaar. 10. Von Payer was de plaatsvervanger van de kanselier. 11. Hier vinden we dossiers en persberichten over de vredesonderhandelingen, de Duitse oorlogseconomie, de bevoorrading en een rapport over de behandeling van de Duitse krijgsgevangenen in Congo. Tenslotte bleven enkele publicaties over het toekomstig lot van België (o.a. van Pius Dirr) en over het Kempisch steenkoolbekken bewaard. 12. GOTTLICHER F., Stellvertreter des Reichskanzlers Friedrich von Payer, Koblenz, 2005. (ook online)

796 – Duitsland: Militairen

5.1.4

MILITAIRES / MILITAIREN Groener Wilhelm

1. Groener Wilhelm 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Groener Wilhelm 4. 1987-1939 5. 4,7 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Groener was een Duits generaal en werd later politicus. 11. Het dagboek, de Lebenserinnerungen en wat briefwisseling met Albrecht von Württemberg verdienen vermelding. 12. GIESSLER K., Nachlass Wilhelm Groener, Koblenz, 1986. (ook online) von Bayern Rupprecht 1. von Bayern Rupprecht 2. Bayerisches Hauptstaatsarchiv München 3. von Bayern Rupprecht 4. 1869-1955 5. 12,2 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Kroonprins Rupprecht von Bayern was opperbevelhebber van de Heeresgruppe Kronprinz Rupprecht. 11. Dit bestand bevat ook archieven i.v.m. de Eerste Wereldoorlog. 12. Onuitgegeven lijst. von Bissing 1. von Bissing (familie) 2. Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz Berlijn 3. von Bissing (familie) 4. 1500-1954 5. 2,9 m. 6. Privé-archief

Allemagne : Militaires - 797

7. Papier 8. 9. Raadpleegbaar met toestemming van de familie. 10. Freiherr Moritz von Bissing was tussen 1914 en 1917 GeneraalGouverneur in het bezette België. 11. Het familiearchief von Bissing zou ook wat papieren van de GeneraalGouverneur bevatten. 12. Onuitgegeven inventaris. von Falkenhausen Ludwig 1. von Falkenhausen Ludwig 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. von Falkenhausen Ludwig 4. 1914-1923 5. 0,1 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Raadpleegbaar met toestemming van de familie. 10. Generaal von Falkenhausen was achtereenvolgens bevelhebber van de kustverdediging, van het Zesde Leger en vanaf april 1917 GeneraalGouverneur van België. 11. Zijn driedelige Erinnerungen aus den Weltkrieg bleven bewaard. Hier wordt veel aandacht besteed aan het bezette België. Het grootste deel van zijn archief ging echter in de vlammen op door de luchtbombardementen op Potsdam in 1945. Het SOMA beschikt over een kopie op microfilm. 12. Onuitgegeven inventaris. von Gallwitz Max 1. von Gallwitz Max 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. von Gallwitz Max 4. 1870-1937 5. 1,5 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar

798 – Duitsland: Militairen

10. Generaal von Gallwitz was bevelhebber van de Duitse troepen die de forten rond Namen aanvielen in 1914. Na de oorlog werd hij lid van de Reichstag. 11. De dagboeken van Gallwitz bleven bewaard, samen met archieven over de verovering van de forten rond Namen en de vrijschutters in Andenne. 12. Onuitgegeven inventaris. von Hurt Friedrich 1. von Hurt Friedrich (ridder) 2. Bayerisches Hauptstaatsarchiv München 3. von Hurt Friedrich 4. 1914-1919 5. 0,4 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Generaal von Hurt was lange tijd Militär-Gouverneur in Brussel en Brabant. 11. Dit bestand bevat ook archieven over zijn activiteiten tijdens de Eerste Wereldoorlog. 12. Voorlopige plaatsingslijst. von Tirpitz Alfred 1. von Tirpitz Alfred 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. von Tirpitz Alfred 4. 1866-1928 5. 8,8 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop - Congo 9. Vrij raadpleegbaar 10. Tirpitz was groot-admiraal van de Duitse marine. 11. Zijn archief omvat de nodige militaire documenten, briefwisseling met militairen en politici, dossiers over de Belgienpolitik, de duikbootoorlog, de vlootbouw, de militaire rol van de Belgische havens en kust en de strategische rol van de Belgisch-Congo. 12. VOLKER GIESSLER K., Nachlass Alfred von Tirpitz, Koblenz, 1998.

Allemagne : Militaires - 799

13. VON TIRPITZ A., Erinnerungen, Leipzig, 1919. VON TIRPITZ A., Mémoires du grand-amiral von Tirpitz, Parijs, 1922.

800 – Duitsland: Ambtenaren

5.1.5

FONCTIONNAIRES / AMBTENAREN Asmis Rudolf

1. Asmis Rudolf 2. Politisches Archiv des Auswärtigen Amtes Berlijn 3. Asmis Rudolf 4. 1879-1945 5. 3 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Congo 9. Vrij raadpleegbaar 10. Asmis was de Duitse konsul in Boma bij het uitbreken van de oorlog. Later werd hij overgeplaatst naar de Zivilverwaltung in Brussel en speelde een belangrijke rol bij de uitwerking van de Flamenpolitik. Na de wapenstilstand bouwde hij een diplomatieke carrière uit. 11. We treffen verslag over de gebeurtenissen in Belgisch-Congo bij het uitbreken van de oorlog aan samen met wat stukken over de Belgienpolitik. 12. Beyerle Konrad 1. Beyerle Konrad 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Beyerle Konrad 4. 1910-1929 5. 1,9 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - activisme - krijgsgevangenen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Beyerle was professor in de rechten aan de universiteit van Göttingen. Hij gaf ook cursussen in het krijgsgevangenkamp aldaar. Om het onafhankelijkheidsstreven van de Vlaamse katholieken aan te wakkeren, werd hij begin 1917 benoemd tot medewerker van de Politische Abteilung van het Generaal Gouvernement en later tot referent bij de Verwaltungschef Flandern. Na de oorlog was hij lid van de Reichstag. 11. Dit bestand bevat informatie over de Flamenpolitik in het kamp van Göttingen (o.a. briefwisseling met Vlaamse krijgsgevangenen en met von Bissing), Jong-Vlaanderen, Volksopbeuring, Raad van Vlaanderen, de vernederlandsing van de Gentse universiteit en de houding van Mercier en

Allemagne : Fonctionnaires - 801

Van Cauwelaert. Verder zijn er persartikels geschreven door Beyerle en exemplaren van De Eendracht, Het Vlaamsche Nieuws, Gazet van Brussel, Ons Land, De Gazet van Leuven en De Vlaming. Tenslotte zijn stukken over de Vlaamse Beweging na 1918 en de ondersteuning van activistische bannelingen na de oorlog. Cfr. Kriegsgefangenenlager Göttingen en Raad van Vlaanderen. 12. Onuitgegeven inventaris. 13. DOLDERER W., “Beyerle K. ”, NEVB, dl.1, Tielt, 1998, 493-494. DOSFEL L. en BEYERLE K., Katholische Verteidigungsschrift des Flämische Aktivismus, Paderborn, 1918. Gerstein Karl 1. Gerstein Karl 2. Stiftung Westfälisches Wirtschaftsarchiv Dortmund 3. Gerstein Karl 4. 1915-1920 5. 3 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Gerstein was een tijdje Zivilgouverneur in België. 11. Het bestand bevat een aantal archieven i.v.m. zijn activiteiten als Zivilgouverneur. 12. Onuitgegeven inventaris. Schwertfeger Bernhard 1. Schwertfeger Bernhard 2. Bundesarchiv Koblenz 3. Schwertfeger Bernhard 4. 1886-1953 5. 12,3 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. propaganda - diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Duitse historicus Schwertfeger werkte op de afdeling archieven van de Politische Abteilung van het Generaal-Gouvernement. Samen met een aantal kompanen pluisde hij het archief van het Belgische Ministerie van

802 – Duitsland: Ambtenaren

Buitenlandse Zaken uit. Na de oorlog werd hij professor aan de universiteit van Göttingen. 11. Hier vinden we briefwisseling (o.a. met Dirr), kaarten, nota’s, brochures over het lot van België in de oorlog. Verder zijn er dossiers over de uitgave van de ‘Belgische Aktenstücke’ (op basis van archieven van het Belgische Ministerie van Buitenlandse Zaken) en de polemiek over de schending van de Belgische neutraliteit. Vermeldenswaard zijn ook de persknipsels, publicaties en documentatie over de ‘Kriegschuldfrage’ en de naoorlogse polemieken waartoe Schwertfeger zijn steentje bijdroeg met lezingen, publicaties, krantenartikels, enz. Tenslotte vermelden we nog een dossier over de teruggave van de Belgische archieven. 12. GRANIER G., Nachlass Bernhard Schwertfeger, Koblenz, 1990. Von Le Suire Günther 1. Von Le Suire Günther 2. Bundesarchiv Koblenz 3. Von Le Suire Günther 4. 1905-1921 5. 2,1 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Von Le Suire was hoofd van de Zivilverwaltung in de provincie Henegouwen. 11. Het bestand bevat enkele archiefstukken over zijn activiteiten in Henegouwen. 12. Voorlopige plaatsingslijst. von Lumm Carl 1. von Lumm Carl 2. Bundesarchiv Berlijn 3. von Lumm Carl 4. 1885-1919 5. 3 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. economie - vredesonderhandelingen - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar

Allemagne : Fonctionnaires - 803

10. Von Lumm was Generalkommissar voor de Belgische banken tijdens de bezetting. 11. Het archief bevat heel wat informatie over de Belgische banken en ondernemingen tijdens de bezetting: briefwisseling (o.a. met von Bissing), Tätigkeitsberichte, nota’s over de Nationale Bank, het moratorium, de Duitse Marken, de eventuele oprichting van een Duits-Belgische bank, de vredesonderhandelingen, het NHVC, de economische controle, de opeisingen, de Belgische beurs, de oorlogsbelastingen, het Emissiedepartement van de Société Générale. Te vermelden zijn ook de brochures geschreven door von Lumm, het officiële rapport van de Bankabteilung en de dossiers die aangelegd werden over de belangrijkste Belgische bedrijven in de bank-, metaal-, steenkool-, glas-, papieren katoensector. 12. Onuitgegeven inventaris.

804 – Duitsland: Hulporganisaties

5.1.6

COMITÉS DE SECOURS / HULPORGANISATIES

Ausschusses für deutsche Kriegsgefangene des Frankfurter Vereins vom Roten Kreuz 1. Ausschusses für deutsche Kriegsgefangene des Frankfurter Vereins vom Roten Kreuz 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Ausschusses für deutsche Kriegsgefangene des Frankfurter Vereins vom Roten Kreuz 4. 1914-1921 5. 2001 akten 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsgevangenen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Rode Kruis richtte een aparte organisatie op om inlichtingen over de krijgsgevangenen te verzamelen en hulp te bieden. Naast de archieven van deze organisatie is ook een boel documentatie, verzameld door Rudolf Lismann, bewaard over de krijgsgevangenen, de hulporganisaties, de vermisten, de burgerlijke gevangenen, de gijzelaars enz. 11. In het archief van de Frankfurtse afdeling vinden we briefwisseling, rapporten over de toestand in de kampen in België (eind 1918-1919), Frankrijk en Groot-Brittannië, de zoektocht naar vermiste Duitsers en buitenlanders, de Duitse kampen, de pers en de Duitse geïnterneerden in Zwitserland. 12. Een steekkaartensysteem fungeert als toegang.

Allemagne : Entreprises - 805

5.1.7

ENTREPRISES / BEDRIJVEN Deutsche Bank

1. Deutsche Bank 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Deutsche Bank 4. 1870-1946 5. 11.562 akten 6. Privé-archief 7. Microfilm (de originelen worden bewaard in het Historisches Institut der Deutsche Bank in Frankfurt am Main) 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deutsche Bank was de grootste Duitse bank en bezat ook een filiaal in Brussel. 11. Hier vinden we wat documenten over de financiële gevolgen van het Verdrag van Versailles, de vrijgave van Duitse vermogens in België en informatie over enkele Belgische bedrijven. Cfr. Deutsche Bank. 12. Onuitgegeven Findbuch (7 dln.).

806 – Duitsland: Drukkingsgroepen

5.1.8

GROUPES DE PRESSION / DRUKKINGSGROEPEN Alldeutscher Verband

1. Alldeutscher Verband 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Alldeutscher Verband 4. 1891-1939 5. 9,2 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze nationalistische organisatie streefde naar een groter Duitsland. Het Alldeutscher Verband werd opgeheven in 1939 nadat de doelen gerealiseerd waren door de aansluiting van Oostenrijk en het Sudetenland. 11. In dit bestand slechts één dossier i.v.m. België uit de oorlogsperiode nl. over de Kriegszielbewegung. 12. WOLF E., Alldeutscher Verband, Koblenz, 2005. (ook online) 13. Alldeutsche Blätter, Berlijn, 1894-1939.

Allemagne : Collections - 807

5.1.9

COLLECTIONS / VERZAMELINGEN Plakatsammlung

1. Plakatsammlung 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Plakatsammlung 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we 215 aanplakbrieven met officiële bekendmakingen in het bezette België. 12. Onuitgegeven inventaris. Sammlung Benker 1. Sammlung Benker 2. Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg 3. Sammlung Benker 4. 1897-1955 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Ambtenaar Wilhelm Benker was afkomstig uit Nidrum (in de buurt van Malmédy) en kantte zich hevig tegen de aanhechting van de Oostkantons bij België. Wegens zijn verzet werd hij opgesloten in de gevangenis. Na zijn vrijlating verhuisde hij naar Aken waar hij ijverig vlugschriften en protestbrochures tegen de annexatie publiceerde. Benker verzamelde in dit kader een rijke documentatie. 11. Men vindt hier documentatie, uitgaven, krantenknipsels en manuscripten over de volksraadpleging, de rol van een aantal pro-Duitse verenigingen, de verkiezingen, de verspreiding van de Duitse taal in België enz. Te vermelden zijn ook de persoonlijke herinneringen van Benker over de gebeurtenissen in augustus 1914 en november 1918. 12. Onuitgegeven inventaris.

808 – Duitsland: Verzamelingen

Sammlung Geschaftsberichte 1. Sammlung Geschäftsberichte 2. Bundesarchiv Berlijn 3. Sammlung Geschäftsberichte 4. 1890-1945 5. 14 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Duitse overheid verzamelde jaarverslagen van grote internationale ondernemingen, onder meer uit België. 11. Uit de oorlogsperiode treffen we jaarverslagen van de Banque belge pour l’étranger (Brussel), Banque centrale Anversoise, Banque de Commerce (Antwerpen), Banque de Verviers, Nationale Bank van België, Caisse générale de Reports et de Dépôts (Brussel), Centrales Électriques (Brussel), Charbonnages de Prokhorow (Brussel), Compagnie commerciale belge anciennement H. Albert de Bary (Antwerpen), Compagnie des Chemins de fer du Congo (Brussel), Compagnie du Katanga (Brussel), Compagnie du Lomami (Brussel), Compagnie générale pour l’Éclairage et le Chauffage par le Gaz (Brussel), Compagnie mutuelle de Tramways (Brussel), Comptoir d’Escompte (Brussel), Crédit Anversois (Antwerpen-Brussel), Crédit foncier Belgo-Suisse du Mexique (Antwerpen) en van de Union Minière (Brussel). 12. Sammlung Geschäftsberichte, Berlijn, 2008. (ook online) Verzameling Wochenschauen en Dokumentarfilms 1. Verzameling Wochenschauen en Dokumentarfilmen 2. Bundesarchiv-Filmarchiv Berlijn 3. Verzameling Wochenschauen en Dokumentarfilmen 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. film 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Filmarchiv in Berlijn bewaart een imposante collectie films en documentaires. 11. Een aantal titels bevatten ook beeldmateriaal over de Duitse troepen in België: ‚Seekrieg’ (aflevering over ‚Marinefliegers an der Küste Flandern’),

Allemagne : Collections - 809

‚Stellungskrieg’, ‚Weltkrieg 14-18’ (beelden van Antwerpen, Zeebrugge en Oostende), ‚EIKO-Woche’ (aflevering over het bezoek van keizer Wilhelm II aan Brugge), ‘Bilder aus den Ersten Weltkrieg’ (o.a. beelden van een Marktplatz im Brüssel), ‘Deutsch-Ostafrika’, ‘Deutsche Marine im Ersten Weltkrieg’ (U-Boote), ‘Deutsche U-Boote auf Kaperfahrt’, ‘Ein Kampftag an der Westfront’ en ‘Sarajewo’. 12. BUCHER P., Wochenschauen und Dokumentarfilmen 1895-1950 im Bundesarchiv-Filmarchiv, Koblenz, 1984.

810 – Duitsland: Verzamelingen

France : Ministères et Institutions publiques - 811

5.2.

FRANCE / FRANKRIJK

5.2.1

MINISTÈRES ET INSTITUTIONS PUBLIQUES / MINISTERIES EN OVERHEIDSINSTELLINGEN

Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères. Correspondance politique et commerciale. Guerre 1914-1918. 1. Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères 2. Archives des Affaires étrangères 3. Administration centrale. Affaires politiques. Correspondance politique et commerciale. Guerre 1914-1918. 4. 1914-1918 5. 1721 volumes ou dossiers 6. Archives publiques 7. Papier 8. diplomatie – Congo – atrocités 9. Consultable avec autorisation 10. Classement spécifique relatif à la Première Guerre mondiale. Il comporte deux parties : l’une formée des dossiers par pays, l’autre de dossiers politiques internationaux et de dossiers généraux économiques. 11. Les dossiers relatifs à la Belgique portent sur les thèmes suivants : affaires générales, ravitaillement, ravitaillement de la Belgique libre (410-468) et Congo belge (1553). Les dossiers relatifs au droit de la guerre sur terre contiennent des archives relatives à la violation du droit des gens en Belgique (1121-1122). L’attitude et l’activité des partis socialistes des états européens (belligérants et neutres) peuvent être rencontrées dans les dossiers relatifs au sionisme et au socialisme (1202-1208) tandis que les dossiers relatifs aux affaires financières des états étrangers renseignent notamment sur les avances faites à la Belgique, les billets de banque belges et la Société Générale (14211500). Il existe également plusieurs dossiers relatif à l’Entente économique interalliée (1216-1222). Pour une vue plus complète, il convient de consulter aussi les dossiers consacrés à la Belgique dans le fonds de la correspondance politique et commerciale dite « Nouvelle Série », duquel a été extrait le fonds « Guerre 14-18 » mais qui comporte encore bon nombre de dossiers relatifs à la période. 12. DUVAL M.V. et PEQUIN F., État numérique des fonds de la correspondance politique et commerciale (1897-1918), Paris, 1973, 203-282. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives

812 – Frankrijk: Ministeries en Overheidsinstellingen

Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Administration centrale du Ministère des Affaires étrangère. Affaires politiques 1914-1944. Série A-Paix 1. Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères 2. Archives des Affaires étrangères 3. Administration centrale. Affaires politiques 1914-1944. Série A-Paix 4. 1914-1920 5. 6. Archives publiques 7. Papier 8. propositions de paix - diplomatie 9. Consultable avec autorisation 10. La série A-Paix (1914-1920) est consacrée aux affaires relatives à la paix, à sa préparation en pleine guerre, aux diverses tentatives qui ont échoué, puis aux traités de paix. 11. La situation de la Belgique transparaît en filigranes dans de nombreux dossiers : représentation aux congrès de la paix (28), étude des conditions de paix, clauses concernant la Belgique (60), paix avec la Belgique (porte notamment sur les conditions politiques de la paix, la question de l’Escaut et la révision des traités de 1839) (189-197). 12. DUVAL M.V. et PEQUIN F., État numérique du fonds de la Correspondance politique et commerciale 1814-1940, tome I. Paris, 1993. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères. Affaires politiques 1914-1944. Série Z-Europe 1. Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères 2. Archives des Affaires étrangères 3. Administration centrale. Affaires politiques 1914-1944. Série Z-Europe 4. 1918-1944 5. 6. Archives publiques 7. Papier 8. diplomatie


9. Consultable avec autorisation 10. La série Z-Europe contient les archives de la sous-direction Europe chargée, au sein de la direction des Affaires politiques et commerciales, des relations politiques avec les pays européens. Ses dossiers, classés par pays ou par zones géographiques, abordent les différents aspects de la vie politique, culturelle, sociale et économique de chaque puissance, de sa politique étrangère et de ses relations avec la France. 11. Il convient de consulter les dossiers relatifs à la Belgique conservés dans cette série en complément de ceux du fonds spécifique « Guerre 14-18 » et de la série « Y. Internationale ». En effet, la série Z-Europe, commençant en 1918, comprend de nombreux dossiers en rapport avec des questions typiques de l’immédiat après-guerre telles que : les décorations, les monuments et sépultures militaires, les manifestations et cérémonies franco-belges, la question flamande, la question d’Eupen-Malmédy, la situation économique et politique, le ravitaillement, etc. 12. DUVAL M.V. et PEQUIN F., État numérique du fonds de la Correspondance politique et commerciale, 1914 à 1940, Paris, 1993, 207643. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Cabinet du Ministre de la Guerre 1. Série N 5. Cabinet du Ministre 2. SHAT 3. Série N 5. Cabinet du Ministre 4. 1872-1940 5. 569 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires - ravitaillement 9. Librement consultable 10. La sous-série 5 N est réservée aux documents versés par les cabinets des ministres de la Guerre (Millerand, Galliéni, Roques, Lyautey, Painlevé et Clemenceau) et les organismes qui lui sont rattachés. 11. On y trouve les télégrammes et des dossiers militaires, économiques et diplomatiques, classés par théâtres d’opérations ou par pays, des rapports sur les opérations, les effectifs et la censure. Pour la Belgique, on peut mentionner les traductions de télégrammes chiffrés concernant les opérations et les


évènements en août-septembre 1914, les télégrammes (classés méthodiquement et parfois augmentés de rapports) concernant les opérations, l’état d’esprit, l’occupation allemande, les réfugiés et la coopération interalliée. Dans les archives de la section économique on trouve des dossiers concernant le ravitaillement de la Belgique et du Nord de la France (rapports et documents divers de la CRB). Nous y trouvons aussi des notes relatives aux contacts franco-belges et alliés en vue de l’après-guerre, à propos de la question africaine ou du rôle d’Anvers. 12. DEVOS J.C. et NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Ministère de l’Armement 1. Ministère de l’Armement 2. SHAT 3. Série N 10. Ministère de l’Armement 4. 1915-1918 5. 161 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. 9. Librement consultable 10. En 1915 est créé le sous-secrétariat d’État chargé de l’artillerie et des munitions auquel succède le ministère de l’armement (12 décembre 1916-26 novembre 1918). Les dossiers conservés en 10 N 1-129 analysent les besoins et la production française mais traitent aussi de la coopération internationale. D’autres dossiers portent sur le Conseil interallié de l’armement et des munitions, créé en juin 1918. 11. Ce fonds renferme des données intéressantes sur les livraisons de matériel et de munitions à l’armée belge et sur les établissements d’artillerie. 12. DEVOS J.C. et NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001.


Commerce et industrie 1. Commerce et industrie 2. Archives nationales à Paris 3. Série F 12. Commerce et industrie 4. fin XVII – XXe siècle 5. 1539 m.l. 6. Archives publiques 7. Papier 8. économie 9. Ouvert à la recherche 10. Archives de l’organisation interne du ministère autonome ou de la division du ministère de l’intérieur en charge du commerce. Outre les archives des services « fonctionnels » généraux (cabinet, secrétariat, personnel, comptabilité), on y trouve les documents liés au commerce intérieur, extérieur et à l’industrie. 11. Ce fonds donne des renseignements sur les services créés pendant les hostilités (1914-1918) et contient les archives des services techniques, du Comité exécutif des importations, du Service français à l’étranger. Cette série concerne aussi l’interdiction de commerce avec l’ennemi, les blocus, le commerce extérieur de la France, la situation économique des pays belligérants ou neutres, le Service d’action économique créé par le ministère de la Guerre. 12. Rép. num. détaillé dact., par C. Schmidt, P. Marichal et P. Du Verdier, 1921 vers 1962, 3 vol. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Grand Quartier Général 1. Série N 16. Grand Quartier Général 2. SHAT 3. Série N 16. Grand Quartier Général 4. 1914-1919 5. 3.278 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable


10. Archives du G.Q.G. français formées à la mobilisation et composées de trois bureaux et d’une direction de l’arrière. 11. De nombreux dossiers concernent la Belgique : cession de matériel aux Alliés et à la Belgique (215), pertes armées en Belgique et dans le Nord de la France (532), renseignements sur les organisations ennemies en Belgique (1135-36), administration allemande dans les pays envahis, occupation en Belgique (1183), toutes sortes de renseignements militaires sur la Belgique, des renseignements tirés du contrôle postal relatifs aux pays neutres (1375) ou relatifs à l’exploitation allemande de la Belgique pendant le premier semestre 1918. 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome III, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Grand Quartier Général des armées alliées 1. Série N 15. Grand Quartier Général des armées alliées 2. SHAT 3. Série N 15. Grand Quartier Général des armées alliées 4. 1914-1919 5. 95 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. Le GQGA est depuis 1918 l’organe de commandement interallié qui coordonne l’action des armées alliées en France. 11. Quelques dossiers concernent la Belgique : situation de l’armée belge, effectifs et pertes, instructions, organisation, opérations, mission française,... 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome III, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. État-major de l’armée 1. Série N 7. État-major de l’armée 2. SHAT


3. Série N 7. État-major de l’armée 4. 1872-1940 5. 1.659 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. Archives de l’État-major de l’Armée française et de ses différents bureaux. 11. Ce fonds renferme des archives concernant les conférences interalliées et conférences de la paix. Les archives du premier bureau contiennent plusieurs dossiers sur le ravitaillement des régions envahies. Les archives du deuxième bureau sont particulièrement riches pour l’histoire belge : bulletins d’information de quinzaine ou quotidiens, situations générales, notes et études, etc. Signalons aussi la revue de presse et une série de périodiques datant de la période de guerre. 12. DEVOS J.C. et NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Groupes d’armées et armées 1. Série N 18-20. Groupes d’armées et armées 2. SHAT 3. Série N 18-20. Groupes d’armées et armées 4. 1914-1918 5. 3.529 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. Les groupes d’armées ont été créés au cours de la guerre. Ils correspondaient à des zones du front. Leurs états-majors, disposant d’une artillerie lourde, d’escadrilles aériennes et d’une direction des étapes, ont préparé et coordonné les opérations des armées.


11. La sous-série N18 contient les archives du Groupe d’Armées des Flandres, sous le commandement du roi Albert. Ces archives sont très incomplètes. Elles portent sur la préparation des offensives, l’engagement français dans la deuxième bataille de Belgique, la bataille des crêtes de Flandres, la bataille de Roulers, la progression jusqu’à la ligne Mencin, la bataille de la Lys et de l’Escaut et la dissolution du Groupe. Ce fonds contient les ordres et instructions expédiés, les comptes rendus des opérations des différentes armées et les mouvements de troupes après l’Armistice. 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome III, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Corps d’armée, divisions, brigades et régiments 1. Série N 21-26. Corps d’armée, divisions, brigades et régiments 2. SHAT 3. Série N 21-26. Corps d’armée, divisions, brigades et régiments 4. 1914-1919 5. 8.260 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. Archives des différents corps d’armées, divisions, brigades et régiments français. 11. On y trouve les archives de tous les corps d’armes qui se sont battus en Belgique, les archives des opérations des différentes divisions sur le territoire belge (4-5, 16-17, 26-27, 96, 101-102, 212-213, 222-223,…), les archives des différents régiments (assez lacunaires) et surtout les journaux de marche et opérations. Dans le but de servir à la rédaction d’un historique d’ensemble, y était consignée journellement la succession des évènements, accompagnée d’un dossier d’annexes et pièces justificatives, tenus tant par les grandes unités que par les corps de troupe. On y trouve par exemple le journal de l’armée française de Belgique et du Détachement d’armée de Belgique. La totalité des journaux est consultable en ligne, accompagné d’une présentation détaillée, sur le site www.memoiredeshommes.sga.defense.gouv.fr. 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome IV et V, Vincennes, 1974. (consultable en ligne)


13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Attachés militaires 1. Série N 7. Attachés militaires 2. SHAT 3. Série N 7. Attachés militaires 4. 1872-1919 5. 630 cartons 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. Ce fonds contient les archives, particulièrement riches, de l’attaché militaire français (Eugène Génie, puis Jean Rouquerol) auprès de l’Armée belge. 11. Un inventaire très détaillé des cartons concernant la Belgique a été publié par Albert Duchesne en 1962. Ils traitent de sujets très divers tels que la réforme militaire, la défense de la neutralité, l’espionnage, la valeur de l’Armée belge, l’opinion belge, le rôle du roi Albert, la politique étrangère, les revendications territoriales, le recrutement, les fêtes nationales, les négociations de paix, la question flamande, etc. 12. DEVOS J.C. et NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. DUCHESNE A., Les archives de la guerre et de la marine à Paris et l’histoire de Belgique, Bruxelles, 1962. DUCHESNE A., « L’armée et la politique militaire belge de 1871 à 1920 jugées par les attachés militaires de France à Bruxelles », RBPH, 1961, 391430 ; 1039-1126 et 1962, 372-384 ; 1189-1219. Missions militaires 1. Série N 17. Missions militaires 2. SHAT 3. Série N 17. Missions militaires 4. 1914-1923


5. 737 cartons (54 cartons sur l’armée belge) 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. La sous-série 17N concerne les ‘missions militaires françaises’ – distinctes des attachés militaires – envoyées dès 1914 auprès des armées alliées. Le but de ces missions: rassembler des renseignements, coordonner l’effort militaire ainsi que l’assistance stratégique ou matérielle. 11. Les cotes 242 à 294 concernent la mission militaire française près l’Armée belge entre 1914 et 1920. On y trouve la correspondance avec les attachés militaires à Bruxelles et Anvers, avec la légation de France en Belgique puis au Havre. Divers sujets sont abordés dont l’invasion allemande de la Belgique, la retraite belge de Liège à Anvers, l’attitude de la Hollande au début de la guerre et la collaboration franco-belge. On y trouve également de la correspondance, des bulletins d’informations, des ordres provenant de l’Armée belge, des renseignements concernant l’activité ennemie sur le front belge et l’organisation de l’armée allemande,… 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome III, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Armée de l’Air 1. Armée de l’Air 2. SHAT 3. Série A : Aéronautique militaire de la Première Guerre mondiale 4. 5. 6. Archives publiques 7. Papier 8. opérations militaires 9. Librement consultable 10. La série A rassemble essentiellement des documents produits ou reçus par le service aéronautique au GQG. Créé par Joffre fin 1914, ce service est principalement chargé de conseiller le commandant en chef en matière


d’emploi de l’aviation, d’affecter le personnel et le matériel dans les différentes unités de l’aéronautique. Cette série comprend également des archives des armées et unités aériennes. 11. On y trouve des documents issus du service de renseignement anglais (rapports d’aviations, etc.) concernant la Belgique (A 149), des renseignements adressés au G.Q.G par les unités relatifs entre autres à la Belgique (A 151), des objectifs de bombardement avec croquis, cartes et plans (liste des localités, emplacement des voies ferrées, etc.) (A 168-170, 173), des registres de communiqués de presse, entre autres belges (A 178), diverses pièces relatives aux relations avec la Belgique (aviation militaire, relève des troupes françaises par l’armée belge, personnel français et belge,…) (A 180, 192), des états du personnel de l’armée française de Belgique (A 212) ainsi qu’une série de photographies de la Belgique, notamment d’Ostende, Hooglede, Vosselaar, Houthulst et Charleroi (A 334). 12. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Police générale 1. Police générale 2. Archives nationales à Paris 3. Série F 7. Police générale 4. 1789-1985 5. 1860 m.l. 6. Archives publiques 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. La sous-série F7, traditionnellement appelée Police générale, renferme les dossiers des diverses autorités chargées de la police au niveau national, depuis la Révolution française. 11. Les dossiers F7. 12930-12943 portent sur les Affaires internationales 1880-1925 (les dossiers couvrant la guerre 1914-1918 et qui peuvent intéresser la Belgique sont les suivants : F7. 12934-12939). Les dossiers F7. 13416 – 13423 concernent les relations internationales pour la période 19161945 et peuvent intéresser la Belgique. Ils traitent des débuts de la SDN et du Bureau international du Travail. Les dossiers F7. 14823-14828. Réfugiés


(1914-1940) contiennent divers documents relatifs à la présence belge en France. Enfin, un dossier est consacré aux réfugiés belges en 14-18 (12845). 12. Rép. num. détaillé dact., par R.H. Bautier, R. Mathieu, M. Claudel et Cl. Pris, 1952. 13. TALLIER P.-A., Rapport sur l’état de l’ouverture à la recherche des archives relatives à la Première Guerre mondiale conservées aux Archives Nationales, à Vincennes et au Ministère des Affaires étrangères, Bruxelles, 2001. Préfecture du Nord 1. Préfecture du Nord 2. Archives départementales du Nord 3. Série R. Affaires militaires. Sous-série 9R, Guerre 1914-1918. 4. 1914-1918 5. 29 m. 6. Archives publiques 7. Papier 8. réfugiés – ravitaillement 9. Ouvert à la recherche 10. Les archives composant cette sous-série sont issues de la Préfecture du Nord. La sous-série contient également des archives issues du Comité de Ravitaillement du Nord de la France, de l’Office de Liquidation des Comités de Ravitaillement des Régions Libérées et du Comité des réfugiés. 11. Nous trouvons dans l’ensemble de cette sous-série de nombreuses archives relatives à l’évacuation forcée de populations vers la Belgique, aux réfugiés belges en France ainsi qu’au ravitaillement, notamment via le Comité d’Alimentation du Nord de la France, placé sous le patronage de la CRB et du CNSA. Signalons toutefois plus particulièrement le sous-fonds d’archives du Comité du district de Lille, riche de documents sur les contacts entre ce district et les autres districts de Belgique occupée et avec la CRB, le CANF et le CNSA à Bruxelles. Concernant le Nord occupé, soulignons divers dossiers concernant les relations entre la préfecture du Nord et la Société Générale concernant les contributions de guerre ou encore sur les mobilisables belges dans le département du Nord. Dans les archives issues des services allemands sont conservés des documents concernant les mobilisables français évacués en Belgique ainsi qu’une série de journaux et affiches. Sur le Nord non occupé, nous retrouvons des documents relatifs aux relations entre la Belgique et diverses personnalités françaises ainsi que des informations concernant le ravitaillement (notamment, des documents de la CRB), les évacuations et les réfugiés belges. Concernant le Nord libéré, sont conservées des archives


relatives au rapatriement des réfugiés ou à l’emplacement des sépultures militaires belges. Signalons enfin, dans le fonds du Comité des réfugiés, six listes de réfugiés franco-belges en résidence dans le département des AlpesMaritimes et la Principauté de Monaco. 12. Répertoire numérique de la série R. Affaires militaires, 1800-1940, Lille, 1990. 13. Guide des sources de la guerre 1914-1918 dans le Nord, Villeneuve d’Ascq, 2009. Commission interalliée des réparations 1. Commission interalliée des réparations 2. Archives Nationales à Paris 3. AJ6. Commission interalliée des réparations 4. 1919-1930 5. 4353 articles et 33 boîtes de fiches 6. Archives publiques 7. Papier 8. réparations - diplomatie 9. La communication de ce fonds est soumise à une autorisation spéciale. 10. Fonctionnant entre 1920 et 1929, cette Commission fut chargée du règlement des réparations imposées par les traités de paix. 11. Les numéros 3091-3350 concernent les diverses contestations survenues entre les gouvernements belge et allemand. 12. Rép. num. dact., rédigé par les bureaux de la Commission vers 1930 et complété par P. Marichal en 1935, 2 tomes et 4 volumes. Commission instituée en vue de constater les actes commis par l’ennemi en violation du droit des gens 1. Commission instituée en vue de constater les actes commis par l’ennemi en violation du droit des gens 2. Archives Nationales à Paris 3. Série AJ 4. Commission instituée en vue de constater les actes commis par l’ennemi en violation du droit des gens 4. 1914 –1918 5. 52 articles 6. Archives publiques 7. Papier 8. atrocités 9. La communication de ce fonds est soumise à une autorisation spéciale.


10. Cette Commission a été constituée par décret du 23 septembre 1914 en vue de collecter les témoignages relatifs aux atrocités commises par les troupes allemandes. 11. On y retrouve une série d’originaux des témoignages. 12. Rép. num. dact., par A. Guillemain et J-P. Hubert, 1962. 13. Documents relatifs à la guerre, 1914-1918. Rapports et procès-verbaux d’enquête de la Commission instituée en vue de constater les actes commis par l’ennemi en violation du droit des gens, Paris, 1915-1919, 12 fascicules. Délégation française à la Commission des Réparations 1. Délégation française à la Commission des Réparations 2. Archives Nationales à Paris 3. AJ5. Délégation française à la Commission des Réparations 4. 1920-1929 5. 575 articles 6. Archives publiques 7. Papier 8. diplomatie – dommages de guerre 9. La communication de ce fonds est soumise à une autorisation spéciale. 10. Ces archives ont été constituées par les délégués français rattachés à la Commission des Réparations. 11. AJ5. 103-112. Dommages de guerre à l’étranger : Belgique, GrandeBretagne, Italie, autres puissances. 1920-1921 ; AJ5. 253. Dommages de guerre à l’étranger : Belgique, affaires de Pologne, commission des affaires financières russes et roumaines, Japon, États balkaniques, 1919-1930. AJ5 349-419. Application du plan Dawes, Dette belge,...1919-1930. 12. AJ5. 1 à 280. Rép. num. ms, par G. Bourgin, 1926. AJ5. 281 à 577. rép. num. dact, par E. Guillemot, 1942. AJ5. 578 et sq. Rép. num, par C. Debbasch. Haute Commission interalliée des territoires rhénans 1. Haute Commission interalliée des territoires rhénans (Papiers Tirard) 2. Archives Nationales à Paris 3. AJ9. Haute Commission interalliée des territoires rhénans (Papiers Tirard) 4. 1919-1930 5. 6513 articles et 70 boîtes de fiches 6. Archives publiques 7. Papier 8. -


9. La communication de ce fonds est soumise à une autorisation spéciale. 10. Ces archives ont été produites par la Haute Commission, la plus haute autorité d’occupation constituée par la France, la Grande-Bretagne, la Belgique et les États-Unis sur base du traité de Versailles et de l’arrangement rhénan. 11. Tant les archives de la Haute Commission que celles émanant du HautCommissariat de la République française dans les provinces du Rhin permettent de mieux cerner le rôle de la Belgique dans l’occupation de la Ruhr. 12. Rép. num. détaillé dact., 1933-1934. (un nouveau inventaire est en préparation).

826 – Frankrijk: Politici

5.2.2

HOMMES POLITIQUES / POLITICI Fonds Particuliers

1. Série N 6. Fonds Particuliers 2. SHAT 3. Série N 6. Fonds Particuliers 4. 1872-1940 5. 296 cartons 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. 10. 11. La Série 6N est complémentaire à la série 5N. Elle constitue un complément aux archives provenant du ministère (Poincaré, Millerand, Galliéni et surtout Clemenceau). Dans le fonds Buat (32 cartons), nous trouvons une correspondance et des télégrammes échangés avec des agents diplomatiques, attachés militaires et le ministre des affaires étrangères concernant les opérations, la coopération alliée, le transfert du gouvernement belge à Anvers, les fournitures à l’armée belge et divers documents relatifs à la visite du roi Albert sur le front français en août 1915. Dans le fonds Clemenceau (241 cartons) nous trouvons sous le numéro 127 des renseignements militaires sur les atrocités, pillages et démolitions occasionnés par les Allemands en Belgique mais aussi des télégrammes et rapports portant notamment sur l’occupation allemande, la situation intérieure, l’opinion, l’armée, les relations extérieures (France, Pays-Bas, Luxembourg), l’accord militaire franco-belge et la question flamande (1918-1921). 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Briand Aristide 1. Briand Aristide 2. Archives nationales Paris 3. Aristide Briand (598 AP) 4. 1897-1917 5. 0,17 m.

France : Hommes politiques - 827

6. Archives privées 7. Papier 8. diplomatie 9. Ouvert à la recherche 10. Ministre de la Justice de juillet 1914 à octobre 1915, puis Ministre des Affaires étrangères. 11. On y retrouve une série de lettres émanant de particuliers reçues par Aristide Briand, Président du Conseil, relative à la guerre. Ce fonds sera utilement complété par les archives du Ministère des Affaires étrangères (fonds PA 335). 12. État somm. dact. (598 AP 1), par C. Sibille, 2000. 13. DE GIVET J.S., Aristide Briand, Paris, 1930. VICTOR M., Aristide Briand, Paris, 1932. Clemenceau Georges 1. Clemenceau Georges 2. Archives nationales Paris 3. Georges Clemenceau (503 AP) 4. 1904-1919 5. 0,06 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. Appelé à la tête du gouvernement en 1917 par Raymond Poincaré, Président de la République, il restaure la confiance, combat le défaitisme et obtient que le commandement unique soit confié à Foch. 11. Ce fonds renferme de la correspondance et des manuscrits autographes de discours politiques et d’éditoriaux. Ce fonds sera utilement complété par les archives du Ministère des Affaires étrangères (papiers privés PA 198), le ‘fonds particuliers’ du SHAT, les documents conservés au musée Georges Clemenceau et à la BNF. 12. Rép. num. dact., par M.-F. Limon, 1992. 13. CLEMENCEAU G., La France devant l’Allemagne, Paris, 1918. CLEMENCEAU G., Grandeur et misères d’une victoire, Paris, 1930. SUAREZ G., La vie orgueilleuse de Clemenceau, Paris, 1930. de Greffulhe Henry 1. de Greffulhe Henry 2. Archives Nationales Paris


3. Fonds Greffulhe (101 AP II) 4. 1566-1961 5. 29 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Sur autorisation 10. Henry de Greffulhe (1848-1932), propriétaire foncier et député de la Seine-et-Marne, président de la société « Le Sport de France », il épouse en 1878 Elisabeth de Caraman-Chimay. Cette dernière régna sur le Tout-Paris artistique, scientifique, politique et mondain. 11. Ce fonds contient quelques dossiers sur l’Union de France pour la Belgique et les pays alliés (165-189) rassemblés par la Comtesse Henri de Greffulhe, née Elisabeth de Caraman-Chimay (1883-1961). 12. Rép. num. dact., 1991. Lyautey Hubert 1. Lyautey Hubert 2. Archives Nationales Paris 3. Hubert Lyautey (475 AP) 4. XVIIIe – XXe siècles 5. 41 m. 6. Archives privées 7. Papier 8.9. Ouvert à la recherche 10. Lyautey fut ministre de la Guerre de décembre 1916 à avril 1917. 11. Ce fonds contient peu d’archives concernant ses activités en tant que ministre de la Guerre, sa correspondance privée est par contre bien représentée. 12. HILDESHEIM F., Papiers Lyautey 475 AP: répertoire numérique, Paris, 1990. + suppl. dact. (475 AP 321), par F.Aujogue, 2002, 1 p. + correspondance de Lyautey (475 AP 259-314), inv. analyt. dact., par A. Machado, 2005. 13. LE REVEREND A., Lyautey, Paris, 1983.

France : Hommes politiques - 829

Painlevé Paul 1. Painlevé Paul 2. Archives nationales Paris 3. Painlevé (313 AP) 4. 1889-1940 5. 56,5 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. Ministre de l’Instruction publique, des Beaux-Arts et des inventions intéressant la Défense nationale de 1915 à 1916 puis Ministre de la Guerre (1917). 11. Outre les nombreux papiers personnels de Paul Painlevé (agendas, correspondance, articles et discours, ouvrages, coupures de presse, photographies) divers documents concernent la Belgique. Dans la série « rapports de la France avec ses alliés », nous trouvons des lettres et rapports adressés à Painlevé par le lieutenant colonel Génie, attaché militaire, une note sur l’utilisation de l’armée belge, des lettres de soldats flamands au roi Albert et une notre manuscrite sur le problème des soldats flamands. Dans la série « rapports de la France avec ses alliés à propos de l’ennemi », se trouve le rapport de la mission accomplie en Russie de mai à juillet 1917 par Vandervelde, de Brouckère et de Man. 12. Rép. num. dact. par M.-Th. Chabord, 1994. 13. PAINLEVE P., Comment j’ai nommé Foch et Pétain. La politique de guerre de 1917 ; le commandement unique interallié, Paris, 1924. Ribot Alexandre 1. Ribot Alexandre 2. Archives nationales Paris 3. Alexandre Ribot (563 AP) 4. 1848-1955 5. 7,1 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Sur autorisation jusqu’au 6 juillet 2014 10. Ministre des Finances dans le Cabinet Viviani (août 1914- octobre 1915) puis dans les deux Cabinets Briand (octobre 1915- mars 1917), il redevient Président du Conseil et Ministre des Affaires étrangères le 20 mars 1917.


11. Les numéros 14-19 concernent la Première Guerre mondiale (19141920) : 14. Politique étrangère. 1915-1917 ; 15-16. Négociations financières. Financement de l’effort de guerre. 1914-1918 ; 17-19. Ministère Ribot. 19161920). 12. Rép. num. détaillé dact., par B. Joly, 1996. 13. RIBOT A., Lettres à un ami : souvenirs de ma vie politique, Paris, 1924. RIBOT A., Journal d’Alexandre Ribot et correspondance inédites 1914-1922, 2 vol., Paris, 1931. Thomas Albert 1. Thomas- Albert 2. Archives Nationales à Paris 3. Papiers Albert Thomas (94AP) 4. 1879-1948 5. 86,2 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. Ce fonds contient essentiellement les archives d’Albert Thomas (18781932) en tant que sous-secrétaire d’Etat à l’artillerie et à l’équipement militaire (mai 1915 à décembre 1916) puis ministre de l’armement et des fabrications de guerre (décembre 1916 à septembre 1917). 11. Outre les pièces relatives à ses activités ministérielles, on notera la présence d’archives concernant sa présence en Russie (174-203), la politique internationale pendant la guerre et la conférence de la Paix (204-234) ou la création du Bureau international du Travail (232). Ces archives seront utilement complétées par le microfilm de documents relatifs aux relations d’Albert Thomas avec Lloyd George (102 Mi 1, dossier 1 et 2) conservé par le Centre historique des Archives nationales. 12. Rép. num. dact. et ms., par G. Bourgin, P. Du Verdier, R. Gourmelon et D. Bectarte.

France : Militaires - 831

5.2.3

MILITAIRES / MILITAIREN Boëlle Victor

1. Boëlle Victor 2. SHAT 3. Boëlle Victor 4. 1914-1917 5. 2 cartons 6. Archives privées 7. Papier 8. opérations militaires 9. Ouvert à la recherche 10. Le général Boëlle (1850-1942) commanda le 4e corps d’armée jusqu’en mai 1915. 11. Ce fonds renferme des comptes-rendus détaillées des batailles d’Ethe et de Virton (21-23 août 1914). 12. Non inventorié. 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Foch Ferdinand (I) 1. Foch Fernand 2. Archives nationales Paris 3. Fernand Foch (414 AP) 4. XIXe – XXe siècles 5. 1,5 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. opérations militaires 9. Ouvert à la recherche 10. Le général Foch commande le 20e corps d’armée en août 1914. En octobre il devient commandant du groupe des armées du Nord. En mai 1917, il remplace Pétain à la tête de l’état-major général de l’armée. Il devient général en chef des armées alliées en France en 1918. Il signe l’Armistice en novembre 1918. 11. Ce fonds renferme notamment une partie de sa correspondance de guerre, divers écrits, dont ses Mémoires, ainsi que divers albums de photographies.

832 – Frankrijk: Militairen

12. Rép. num. dact., par N. Gastaldi, 1989, 5 p. ; inv. anal. ms. par H. Fournier-Foch et N. Gastaldi, s.d., 125 p. ; catal. ms. des 7 albums photographies (414 AP 14-17), par H. Fournier-Foch, 1982. 13. FOCH F., Mémoires pour servir à l’histoire de la guerre 1914-1918, 2 vol., Paris, 1931. LIDDEL HART B.H., Foch, the man of Orléans, 2 vol., Londres, 1931. TOURNES R., Foch et la victoire des alliés, Paris, 1936. WEYGAND M., Foch, Paris, 1947. Foch Ferdinand (II) 1. Foch Fernand 2. SHAT 3. Fernand Foch 4. 1891-1929 5. 13 cartons 6. Archives privées 7. Papier 8. opérations militaires 9. Ouvert à la recherche 10. Le général Foch commande le 20e corps d’armée en août 1914. En octobre il devient commandant du groupe des armées du Nord. En mai 1917, il remplace Pétain à la tête de l’état-major général de l’armée. Il devient général en chef des armées alliées en France en 1918. 11. Ce fonds renferme des dossiers d’état-major, correspondance avec des généraux français et anglais et une copie des ‘carnets de guerre’ de Foch. 12. NICOT J., Inventaire sommaire des archives de la guerre. Série N, tome II, Vincennes, 1974. (consultable en ligne) + inventaire dactylographié. 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. Weygand Maxime 1. Weygand Maxime 2. SHAT 3. Weygand Maxime 4. 1872-1990 5. 26 cartons 6. Archives privées 7. Papier

France : Militaires - 833

8. opérations militaires 9. Ouvert à la recherche (les carnets sont soumis à l’autorisation préalable du chef du SHAT). 10. Maxime Weygand (1867-1965) devient chef d’état-major de Foch en 1914, à la 9e armée, puis au groupe d’armées du Nord. Il fut un des principaux bras droit de Foch durant la guerre. 11. Ce fonds renferme des documents officiels, études, mémoires, manuscrits, témoignages et lettres. Il contient en outre des carnets avec des notes de Weygand depuis 1915 jusqu’en 1942. 12. Inventaire dactylographié. 13. CHABLAT-BLEYOT A. et SABLON DU CORAIL A., Guide des sources conservées par le Service historique de la défense relatives à la Première Guerre mondiale, Vincennes, 2006. WEYGAND M., Mémoires, 3 vol., Paris, 1950.

834 – Frankrijk: Ambtenaren

5.2.4

FONCTIONNAIRES / AMBTENAREN Jacques J.

1. Jacques J. 2. Archives départementales du Nord 3. Série J. Documents entrés par voie extraordinaires. Mémoires de J. Jacques 4. 1917-1919 5. 6. Archives privées 7. Papier 8. réfugiés - ravitaillement 9. Ouvert à la recherche 10. J. Jacques fut impliqué dans divers services chargés de venir en aide aux populations évacuées. 11. Les mémoires de J. Jacques sont intitulées « L’évacuation des populations du Nord de la France et des régions flamandes voisines du front ». Elles comprennent des notes sur l’action du CNSA en faveur des populations françaises évacuées en Belgique, des tableaux des localités belges où se trouvaient des évacués français et de leurs communes d’origine, un règlement sur le rapatriement et une note sur le service médico-pharmaceutique des évacués. Cfr. CNSA. 12. 13. Guide des sources de la guerre 1914-1918 dans le Nord, Villeneuve d’Ascq, 2009. Trépont Félix 1. Trépont Félix 2. Archives nationales à Paris 3. Papiers Trépont (96AP) 4. 1914-1915 5. 0,26 m. 6. Archives privées 7. Papier 8. carnet de guerre 9. Ouvert à la recherche 10. Préfet du Nord à partir de 1909, il est pris en otage, avec l’évêque et le maire de Lille. Incarcéré en 1915 pour reproduction et diffusion d’articles et

France : Fonctionnaires - 835

de journaux français, il est déporté en Allemagne. Rapatrié en janvier 1916, il retrouve ses fonctions en résidence à Dunkerque. 11. Le fonds contient son journal de guerre et divers documents relatifs à ses activités en tant que préfet durant l’occupation allemande. 12. Rép. num. détaillé dact., par S. d’Huart, 1951. 13. Guide des sources de la guerre 1914-1918 dans le Nord, Villeneuve d’Ascq, 2009.

836 – Frankrijk: Verzamelingen

5.2.5

COLLECTIONS / VERZAMELINGEN Académie de Lille

1. Académie de Lille 2. Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 3. La Guerre dans le ressort de l’Académie de Lille 4. 1914-1920 5. 11 cartons 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. Après la guerre, l’Académie de Lille envoie un questionnaire aux écoles des communes des cinq départements de son ressort (Aisne, Ardennes, Nord, Pas-de-Calais, Somme) concernant l’occupation allemande. 11. Il s’agit d’un fonds très riche composé non seulement des réponses aux questionnaires mais aussi de documents envoyés par les écoles afin d’étoffer les collections de la bibliothèque de la guerre. On y retrouve aussi plusieurs recueils d’avis et ordonnances des autorités allemandes, qui touchent à tous les aspects de l’occupation en France et en Belgique. 12. BATTAGLIA A., La Guerre dans le ressort de l’Académie de Lille, BDIC, Nanterre, 2002. (consultable en ligne) 13. BATTAGLIA A., Archives de la Grande Guerre: inventaire des sources de la Première Guerre mondiale conservées à la BDIC, Nanterre, 2010. Collection de photographies de l’ECPAD 1. Collection de photographies 2. ECPAD - Médiathèque de la Défense 3. Collection de photographies 4. 5. 6. Archives publiques 7. Photographies 8. photographies 9. Consultation libre. Reproduction sur autorisation. 10. L’ECPAD conserve et collecte depuis 1915 les archives audiovisuelles et photographiques de la défense. 11. L’ECPAD conserve les riches collections de photographies de la Section photographique des Armées.

France : Collections - 837

12. Base de données en ligne. Collection de documentation de guerre de la BDIC 1. Collection de documentation de guerre de la BDIC 2. Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 3. Collection de documentation de guerre de la BDIC 4. 1914-1918 5. 6. Archives privées 7. Papier 8. photographies - iconographie 9. Ouvert à la recherche 10. La BDIC est due à l’initiative d’un couple d’industriels parisiens, Henri et Louise Leblanc, qui dès le début de la guerre, collectent tous les documents sur le conflit et ses causes. En 1917, ils font don de leurs collections à l’état français qui les dépose au château de Vincennes en 1925, sous le nom de Bibliothèque et musée de guerre. 11. La BDIC conserve une collection très riche de photographies, cartes postales, affiches, dessins, estampes, peintures, objets, etc. sur la Première Guerre mondiale. La collection de Henri et Louise Leblanc est intégrée dans cette collection. Le catalogue est en cours d’informatisation. Les données placées sur internet livrent déjà un aperçu de la richesse des collections. Il y a plusieurs photographies du front des Flandres, ses batailles, ses ruines et ses destructions, dont beaucoup sont issues du Service photographique de l’Armée belge. On trouve aussi une importante série de recueils de croquis du dessinateur et peintre français Jean-Louis Lefort représentant diverses scènes du front belge, principalement la vie quotidienne des poilus mais aussi des vues de champs de batailles et de villes, l’évacuation de villages belges, etc. Sont également conservés deux dessins de Théophile-Alexandre Steinlen, l’un intitulé « L’exode belge », datant de 1915 et l’autre « Au mur comme en Belgique ». Il y a encore une belle peinture de André Leveillé représentant l’arrivée des réfugiés belges à la gare du Nord à Paris en août 1914. Outre quelques lithographies couleur, comme celle de l’œuvre du soldat belge, on peut signaler plusieurs recueils d’affiches concernant la Belgique, en français, allemand et néerlandais, relatives à l’invasion allemande ou à l’occupation, à la fin de la guerre, à l’organisation de la paix, aux commémorations ou l’occupation belge en Allemagne. 12. Voir base Archives et Images en ligne. 13. BATTAGLIA A., Archives de la Grande Guerre: inventaire des sources de la Première Guerre mondiale conservées à la BDIC, Nanterre, 2010.


LEBLANC H. et CAIN G., La grande guerre : iconographie, bibliographie, documents divers, 7 vol., Paris, 1916. Collection de documentation de guerre de l’Historial de la grande guerre 1. Collection de documentation de guerre de l’Historial de la grande guerre 2. Historial de la grande guerre 3. Collection de documentation de guerre de l’Historial de la grande guerre 4. 5. 6. Archives privées 7. Photographies - films 8. photographies - film 9. Consultation libre. Reproduction sur autorisation. 10. 11. Le centre de documentation du musée conserve une collection très riche d’affiches, lithographies, photographies, cartes postales, archives et films sur la Première Guerre mondiale. 12. Base de données accessible dans le centre de documentation. 13. 14-18 : Aujourd’hui, Today, Heute, Paris, 1998-. Les collections de l’Historial de la grande guerre, Péronne, 2008. Fonds dit des « cartons verts » 1. Fonds dit des « cartons verts » 2. Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 3. Base Images et Archives 4. 1916-1920 5. près de 2000 cartons verts 6. Archives privées 7. Papier 8. presse 9. Ouvert à la recherche 10. Fonds du Bureau d’étude de la presse étrangère déposé par le Ministère des Affaires étrangères. Ce fonds contient essentiellement des informations sur les conférences de paix. 11. Des informations concernant la Belgique sont à trouver dans les dossiers « Italie » qui contiennent divers extraits de périodiques dont certains traitant du sort de la Belgique envahie, la visite de la Reine en Italie et la polémique autour du manque de solidarité des nationalistes italiens avec la Belgique.

France : Collections - 839

Dans les dossiers « États-Unis », il y a des documents concernant l’emprunt belge et l’aide des États-Unis en terme d’armement et d’aide humanitaire. Dans les dossiers « Grande-Bretagne » : des documents concernant les déportations et le travail forcé en Belgique. Dans les dossiers « Russie » : des documents concernant les vœux de la chambre belge à la Douma et la visite de Vandervelde en Russie en juin 1917. Les dossiers « Allemagne » contiennent des documents relatifs aux Allemands en pays occupés, aux rapports de l’Allemagne avec les neutres, aux dommages de guerre, à la reconstruction des pays dévastés, aux relations commerciales avec la Belgique, etc. Dans les dossiers « Suisse », on retrouve une série d’informations issues de la presse locale sur la Belgique occupée, les atrocités allemandes et les déportations. Les recueils « conférence de paix. Procès verbaux et résolutions » contiennent des données sur la violation de la neutralité belge, les revendications belges sur l’Est Africain allemand, la révision des Traités de 1839, les restitutions artistiques autrichiennes, la non restitution et la publication par l’Allemagne de documents soustraits au Ministère des Affaires étrangères belge et les revendications territoriales belges. 12. ABARZUA F. et CARROZZA G., Les conférences internationales de la paix (juin-novembre 1919) d’après les documents du ministère des affaires étrangères dans le fonds « Cartons verts » de la BDIC, Paris, 1991. (en ligne) 13. BATTAGLIA A., Archives de la Grande Guerre: inventaire des sources de la Première Guerre mondiale conservées à la BDIC, Nanterre, 2010. Ligue des droits de l’homme 1. Ligue des droits de l’homme (LDH) 2. Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 3. Fonds de la Ligue des droits de l’Homme 4. 1898-1940 5. 659 cartons 6. Archives privées 7. Papier 8. 9. Ouvert à la recherche 10. La LDH a été créée en 1898 à l'occasion de l'affaire Dreyfus. Elle a pour but la défense de tout citoyen victime d'une injustice ou d'une atteinte à ses droits. Au lendemain de la Première Guerre mondiale, dans une optique de maintien de la paix, elle crée avec la Ligue allemande et la Ligue belge la Fédération internationale des Ligues des droits de l'Homme (FIDH).


11. Ce fonds renferme des dossiers sur les liens avec la Ligue belge, un dossier sur les réfractaires belges arrêtés en France et extradés et de dossiers de requêtes individuelles du temps de guerre. 12. CINGAL G., Ligue des droits de l’homme. Inventaire, BDIC, Nanterre, 2001. (consultable en ligne) 13. BATTAGLIA A., Archives de la Grande Guerre: inventaire des sources de la Première Guerre mondiale conservées à la BDIC, Nanterre, 2010. Recueil France 1914-1918 1. Recueil France 1914-1918 2. Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 3. Recueil France 1914-1918 : Comités de secours, œuvres de bienfaisance 4. 1914-1924 5. 2 dossiers – 150 pièces 6. Archives privées 7. Papier 8. aide internationale 9. Ouvert à la recherche 10. Ensemble de documents relatifs à diverses œuvres de bienfaisance, pour la plupart, basées en France. 11. On y trouve des appels, bulletins, coupons, souscriptions,… relatifs, entre autres, au Comité central franco-belge, à la Société belge de bienfaisance et à l’Union française pour la Belgique ainsi que des documents sur divers comités de secours en Flandre orientale (1916-1917). 12. Voir Base Archives et images. 13. BATTAGLIA A., Archives de la Grande Guerre: inventaire des sources de la Première Guerre mondiale conservées à la BDIC, Nanterre, 2010.

France : Sources audiovisuelles - 841

5.2.6

SOURCES AUDIOVISUELLES / AUDIOVISUELE BRONNEN Collection Albert Kahn ‘Les archives de la planète’

1. Collection Albert Kahn ‘Les archives de la planète’ 2. Musée départemental Albert Kahn 3. Collection Albert Kahn ‘Les archives de la planète’ 4. 5. 6. Archives privées 7. Film - photographies 8. film - photographies 9. Consultation libre. Reproduction sur autorisation. 10. Le banquier Albert Kahn (1860-1940) a consacré sa vie et sa fortune à un projet pacifiste de dialogue entre les peuples. Il a financé notamment des bourses de voyage, des fondations et des campagnes de prises de vue dans 60 pays à partir de 1909. La crise économique des années 1930 mit fin à ses activités bancaires et de mécénat. 11. Le musée conserve une énorme collection de photographies et de films. 12. Inventaire numérique consultable dans le centre de documentation du musée. Collection de films de l’ECPAD 1. Collection de films 2. ECPAD- Médiathèque de la Défense 3. Collection de films 4. 5. 6. Archives publiques 7. Film 8. film 9. Consultation libre. Reproduction sur autorisation. 10. L’ECPAD conserve et collecte depuis 1915 les archives audiovisuelles et photographiques de la défense. 11. L’ECPAD conserve les films de la Section cinématographique des Armées comme par exemple la série des ‘Annales de la guerre’. 12. Base de données en ligne.

842 – Frankrijk: Audiovisuele bronnen

Gaumont (I) 1. Gaumont 2. Gaumont Pathé Archives 3. Collection Gaumont Actualités 4. 1900-1990 5. 700 heures 6. Archives privées 7. Films 8. film 9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription 10. En 1910, Gaumont lance son journal cinématographique hebdomadaire, le « Gaumont Actualités ». Lors de la Première Guerre mondiale, Pierre Perrin est envoyé sur le front en qualité d’opérateur au sein de la Section Cinématographique des Armées. 11. Cette collection contient plus d’une trentaine de films concernant la Belgique. La plupart durent moins d’une minute. Ils concernent des sujets très divers : les cérémonies officielles (« Au camp d’Auvours, M. Carton de Wiart, ministre de la justice de Belgique, remet un drapeau à un régiment belge » (1915), « Angleterre : la Princesse Clémentine Napoléon inaugure l’ambulance offerte à la Belgique par les habitants de Croydon » (1915), « Le corps du poète Emile Verhaeren est conduit en Belgique pour être inhumé » (1916), les évènements sur le front belge (« Manœuvres militaires sur la côte belge » (1915), « Les troupes coloniales anglaises et les lanciers belges se dirigeant vers les tranchées » (1915), « Sur le front belge, un pont détruit sur l’Yser » (1916), les œuvres de bienfaisance, « Bruxelles, l’œuvre de bienfaisance du jardin de Jenny » (1914), « Le foyer du soldat belge » (1918) mais aussi un film sur le départ des réfugiés belges : « Ostende, des milliers de Belges voient partir le dernier bateau » (1914). 12. Base de données en ligne. Gaumont (II) 1. Gaumont 2. Gaumont Pathé Archives 3. Série Enseignement 4. Années 20 5. 150 heures 6. Archives privées 7. Films 8. film


9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription 10. Série de films conçus par des professeurs, chercheurs et savants dans un but pédagogique. 11. Est conservée une suite de trois films pédagogiques de plusieurs minutes sur l’histoire de l’armée datant de 1920. Ils se basent principalement sur des images de la Première Guerre mondiale et nous pouvons y voir le front belge, l’armée belge et plusieurs villages belges. Il existe également un film « A la gloire des armées alliées », datant de 1920. 12. Base de donnée en ligne. Gaumont (III) 1. Gaumont 2. Gaumont Pathé Archives 3. Série Rouge, D et E 4. 1900-1946 5. 145h 6. Archives privées 7. Films 8. film 9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription 10. La série rouge est composée de grands reportages (300 sujets). Les séries D et E sont composées de sujets liés à un évènement sportif ou culturel et témoignent de l’entre-deux-guerres et de l’amorce de la reconstruction. 11. Nous y trouvons diverses vues du front belge : « Belgique : l’Yser sous la neige » (1915) « Sur le front belge » (1920) « Sur le front belge, les aérostiers » (1920). On y trouve également un film présentant quelques épisodes de la vie du cardinal Mercier (1920). 12. Base de données en ligne. Gaumont Pathé 1. Gaumont Pathé 2. Gaumont Pathé Archives 3. Série Portrait 4. 1910-1930 5. 40h 6. Archives privées 7. Films 8. film 9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription

844 – Frankrijk: Audiovisuele bronnen

10. Série composée de près de 3500 sujets. Portraits d’hommes politiques français et étrangers, de sportifs, d’artistes, etc. 11. A noter la présence d’un portrait de Paul Hymans, Ministre des Affaires étrangères belge, datant de 1919. 12. Base de donnée en ligne. Pathé (I) 1. Pathé 2. Gaumont Pathé Archives 3. Collection Pathé Journal 4. 1896-1981 5. 650 heures 6. Archives privées 7. Films 8. film 9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription 10. Sujets d’actualités tournés sur le vif ou reconstitués par Pathé depuis 1896 qui constitueront, à partir de 1909 le Pathé Journal. 11. On y trouve une dizaine de films portant sur des sujets aussi divers que : « Les Allemands en Belgique » (1915) et plus précisément dans la ville de Tielt, « La conférence des alliées » (1917) sujet dans lequel on aperçoit de Broqueville, « Le Président Wilson en Belgique » (1919) qui visite notamment les ruines de la ville d’Ypres. Plusieurs films montrent les souverains belges dans diverses situations (« Les souverains belges sur le front » (1917) et « Vers la victoire » (1918)). 12. Base de données en ligne. Pathé (II) 1. Pathé 2. Gaumont Pathé Archives 3. Collection Ruines et visions de guerre 4. 1911-1918 5. 4 heures 6. Archives privées 7. Films 8. film 9. Ouvert à la recherche – voir modalités d’inscription 10. La collection « Visions de Guerre » renferme 200 sujets, principalement tournés sur les fronts de la Première Guerre mondiale. Comme leur nom


l’indique, les « Ruines de Guerre » sont des documents sur les villes dévastées au cours du premier conflit mondial. 11. Cette collection comprend un film de 42 secondes sur les troupes allemandes à Anvers et l’évacuation de la ville datant de 1914, un autre sur les fusiliers marins à Nieuport, 1914, et enfin, un dernier sur les troupes allemandes dans des villages belges en ruines, datant de 1914 et durant 30 secondes. 12. Base de données en ligne.

846 – Verenigde Staten: Ministeries en overheidsinstellingen

5.3

ÉTATS-UNIS / VERENIGDE STATEN

5.3.1


American Battle Monuments Commission 1. American Battle Monuments Commission 2. National Archives (Washington) 3. American Battle Monuments Commission records 4. 1918-1993 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. herdenkingen - monumenten - begraafplaatsen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Na de oorlog (1921) werd een aparte commissie verantwoordelijk gesteld voor de oprichting en het onderhoud van de Amerikaanse militaire begraafplaatsen en memorials in het buitenland. De ABMC gaf zelf een aantal reisgidsen naar de Europese slagvelden uit. 11. Dit bestand omvat vergadernotulen, jaarverslagen, dossiers i.v.m. de begraafplaatsen en memorials (met plattegronden en briefwisseling met buitenlandse regeringen), lijsten van Amerikaanse gesneuvelden en vermisten, dossiers i.v.m. het onderhoud van de kerkhoven, foto’s van de slagvelden, begraafplaatsen en herdenkingsplechtigheden en kaarten met de dagelijkse positie van de Amerikaanse troepen. 12. Geen inventaris beschikbaar. 13. A guide to American battlefields in Europe, 1937. Summary of operations in the world war, 28 delen, 1944. American commission to negotiate peace 1. American Commission to negotiate peace 2. National Archives (Washington) 3. American Commission to negotiate peace records 4. 1914-1931 5. 258 feet 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vredesonderhandelingen

États-Unis : Ministères et institutions publiques - 847

9. Vrij raadpleegbaar 10. Een werkgroep, bijgenaamd ‘the inquiry’, o.l.v. kolonel House onderzocht vanaf 1917 de politieke, geografische, etnische en economische problemen in Europa. De Commission to negotiate peace adviseerde president Wilson tijdens de vredesonderhandelingen in Parijs. 11. De briefwisseling, dossiers, rapporten, studies, krantenknipsels, verklaringen en voorstellen, statistieken en vooral de vergadernotulen van allerhande commissies en comités die zetelden tijdens de vredesconferentie bleven bewaard. Verder zijn er nog een aantal kaarten beschikbaar. 12. RANGEL S., Records of the American Commission to negotiate peace, Washington, 1974. American Expeditionary Forces 1. American Expeditionary Forces 2. National Archives (Washington) 3. Records of the American Expeditionary Forces 4. 1917-1925 5. 26.016 cu feet 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop - frontleven - foto’s - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Na de oorlogsverklaring aan Duitsland werd op 26 mei 1917 de American Expeditionary Forces opgericht o.l.v. generaal Pershing. Dit korps vocht in Europa en Rusland en bezette Duitsland na de wapenstilstand. Het AEF bestond uit 3 legers, 9 legergroepen en 43 divisies. Het hoofdkwartier was gevestigd in Parijs en verschoof later naar Chaumont. 11. Dit rijke bestand bevat vooral administratieve dossiers en briefwisseling maar ook frontkaarten, rapporten, ‘war diaries’, overzichten van de troepenbewegingen en tuchtdossiers. Interessant zijn ook de ‘intelligence dossiers’, de vele frontkaarten en luchtfoto’s van het frontgebied, dossiers over de krijgsgevangenen (bureau of prisoners of war, prisoners of war division, prisoner of war labor companies), administratieve stukken i.v.m. de medische diensten (casualty-reports, venereal disease reports, enz). Van elke divisie bleven de nodige archieven en kaarten bewaard (de 27e, 30ste, 37ste en 91ste divisie vochten in Vlaanderen). Ook de archieven van de Amerikaanse militaire missie bij het Britse, Franse en Italiaanse hoofdkwartier en van de Amerikaanse delegatie van de internationale wapenstilstandscommissie (waaronder vergadernotulen en briefwisseling met de Belgische delegatie) bleven bewaard. De militaire kaarten m.b.t. het Belgisch front (een 500-tal)

848 – Verenigde Staten: Ministeries en overheidsinstellingen

werden apart beschreven door Franklin Burch. Tenslotte zijn er foto’s van ‘oil storage facilities in Belgium’ (50 foto’s), ‘areas in Belgium and France occupied by American troops’ (2.262 foto’s) en glasnegatieven van de ‘interallied marksmanship competition’ ergens in België in 1919 (42 beelden). 12. BROADWATER A. e.a., Preliminary inventory of the textual records of the American Expeditionary Forces, 1917-1923, 2 delen, Washington, 1968. BURCH F.W., Preliminary inventory of the cartographic records of the American Expeditionary Forces, 1917-1921, Washington, 1966. Committee on public information 1. Committee on public information 2. National Archives (Washington) 3. Committee on public information records 4. 1917-1921 5. 152 cu. feet 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. propaganda - foto’s - film 9. Vrij raadpleegbaar 10. Onmiddellijk na de intrede van de Verenigde Staten op het oorlogstoneel werd een Committee on public information opgericht om de burgers en vooral de pers voor te lichten over de operaties van de Amerikaanse troepen. 11. In dit archiefbestand treffen we briefwisseling en rapporten aan over de verspreiding van informatie/propaganda (o.a. Official Bulletin en Four minute men news), rapporten over het moreel van de geallieerden en over de censuurdiensten. Tenslotte zijn er de nodige krantenknipsels, foto’s en films. 12. Classification scheme: records of the committee on public information, 1917-1919, Washington, 1938. WEINERT J., Preliminary inventory of the records of the committee on public information, Washington, 1962. MATCHETTE R. e.a., Guide to federal records in the national archives of the United States, 3 delen, Washington, 1995. Department of State 1. Department of State 2. National Archives (Washington) 3. Department of State records 4. 5. -

États-Unis : Ministères et institutions publiques - 849

6. Overheidsarchief 7. Papier 8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Het archief van het Amerikaanse Ministerie van Buitenlandse Zaken bevat de belangrijkste ambtelijke papieren van de ‘secretaries of state’ tijdens de Eerste Wereldoorlog nl. William Jennings (1913-1915) en Robert Lansing (1915-1918). Het archief omvat tevens de nodige foto’s. De archieven van de Amerikaanse ambassade in Brussel (1832-1954) en van de Amerikaanse consulaten in België worden in een apart bestand bewaard. N.B. ook de archieven van de Amerikaanse ambassades in Den Haag en Londen bevatten interessante informatie over België (o.a. over de bevoorrading). 12. Inventory of the general records of the Department of State, 1789-1949, Washington, 1992. ECKHOO M. en MAVRO A., List of foreign service posts of the Department of State, Washington, 1967. US Grain Corporation 1. US Grain Corporation 2. National Archives (Washington) 3. US Grain Corporation Records 4. 1917-1920 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze Amerikaanse overheidsinstelling, opgericht door ‘Food Administrator’ Herbert Hoover in 1917, stond in voor de aankoop, opslag en verkoop van graan en graanproducten. De Grain Corporation werkte ook samen met de CRB. 11. Hier vinden we briefwisseling, dossiers en kaarten van hongersnoodgebieden in Europa (1918-1919). 12. WARD P.R. en FAGEN C.K., Preliminary inventory of the records of the US Grain Corporation, Washington, 1966.

850 – Verenigde Staten: Politici

5.3.2

HOMMES POLITIQUES / POLITICI Lansing Robert

1. Lansing Robert 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Papers of Robert Lansing 4. 1914-1935 5. 17 feet of 83 dozen 6. Privé-archief 7. Papier (gedeeltelijk beschikbaar op microfilm) 8. diplomatie - vredesonderhandelingen 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. Lansing was ‘secretary of state’ gedurende de oorlog en lid van de Amerikaanse delegatie tijdens de vredesonderhandelingen in Parijs. 11. Het archief-Lansing omvat briefwisseling, rapporten, toespraken, krantenknipsels, foto’s en de deels uitgegeven memoires van Lansing. 12. Finding aid available in the manuscript reading room. 13. LANSING R., Mémoires de Robert Lansing, Parijs, 1925. LANSING R., The peace negociations: a personal narrative, Londen, 1921. Wilson Woodrow (I) 1. Wilson Woodrow 2. Princeton en Library of Congress (manuscript division) 3. Woodrow Wilson collection 4. 1856-1924 5. 1160 dozen (542 microfilms) 6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. De eigen archieven van president Wilson berusten in de Library of Congress. Men vindt er de briefwisseling met Hoover, House en Lansing, dagboeken, toespraken, krantenknipsels en documenten i.v.m. de vredesonderhandelingen in Parijs. De schaduwarchieven bijeengebracht door het ‘Woodrow Wilson project’, een 69-delige bronnenuitgave over Wilson, werden overgedragen aan de bibliotheek van de prestigieuze Princetonuniversiteit. 12. BAKER R. en DODD W., Papers of Woodrow Wilson, 1927.

États-Unis : Hommes politiques- 851

WILSON W., President Wilson’s state papers and addresses, New York, 1918. Wilson Woodrow (II) 1. Wilson Woodrow 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Brieven van Belgische kinderen aan president Wilson 4. 10 m. 5. 1915-1918 6. Privé-archief 7. Papier 8. iconografie - foto’s 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we 8.400 fraai versierde brieven aan in het Nederlands, het Frans en het Engels van Belgische schoolkinderen -vooral uit het Gentse-, uit dankbaarheid gezonden naar de Amerikaanse president, soms met foto’s (1915, geordend per klas). 12. FEMIA K.L. en MONAGLE J., Belgian children’s letters to president Woodrow Wilson, Washington, 2007. (toegang online) 13. WILSON W., President Wilson’s state papers and addresses, New York, 1918.

852 – Verenigde Staten: Militairen en Ambtenaren

5.3.3

MILITAIRES ET FONCTIONNAIRES / MILITAIREN EN AMBTENAREN Adair Fred Lyman

1. Adair Fred Lyman 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Fred Lyman Adair Papers 4. 1918-1942 5. 9 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Amerikaanse arts Adair werkte in een Rode Kruishospitaal. 11. In dit archiefbestand treffen we wat archiefmateriaal aan over de activiteiten van het Amerikaanse Rode Kruis in België (1918-1919). 12. Toegang online. Colbert John William 1. Colbert John William 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Colbert papers 4. 1903-1944 5. 2 feet 6. Privé-archief 7. Papier 8. dagboek 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze arts verbleef met het Amerikaanse leger aan het Belgisch front. 11. Colbert bewaarde zijn dagboeken, nota’s en wat briefwisseling. 12. GERNAND B.E., John W. Colbert: a register of his papers in the Library of Congress, Washington, 2008. Gibson Hugh 1. Gibson Hugh 2. Hoover Institution on War, Revolution and Peace 3. Archief van Hugh Gibson 4. 1900-1957 5. 152 dozen

États-Unis : Militaires et Fonctionnaires - 853

6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie - internationale hulpverlening - dagboek 9. Vrij raadpleegbaar (de dagboeken zijn ook beschikbaar op microfilm) 10. Hugh Gibson werkte als secretaris op de Amerikaanse ambassade in Brussel tijdens de oorlog. In 1916 werkte hij in Londen als verbindingsman tussen Hoover en de Belgische regering. Na de oorlog was hij 8 jaar ambassadeur in België. 11. Hoewel dit archief vooral documenten bevat uit het interbellum en de periode van de Tweede Wereldoorlog treffen we hier toch interessante briefwisseling van Gibson met von Bissing, Herbert en mrs. Hoover, Vernon en Charlotte Kellogg, Lansing, d’Oultremont, Rodrigo de Villalobar en Brand Whitlock aan. Ook het dagboek dat Gibson in 1918 bijhield, bleef bewaard. Verder zijn er enkele teksten van toespraken, enkele artikels over de CRB en documentatiedossiers (het dossier ‘Belgium’ bevat info over de Duitse gruweldaden en de CRB). 12. Inventaris online. 13. GALPIN P.C., Hugh Gibson, 1883-1954, New York, 1956. GIBSON H., A journal from our legation in Belgium, New York, 1917. House Edward Mandell 1. House Edward Mandell 2. Yale University Library 3. Edward Mandell House papers 4. 1885-1938 5. 200 feet 6. Privé-archief 7. Papier (enkele stukken werden gemicrofilmd) 8. diplomatie - vredesonderhandelingen 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. Kolonel House was de rechterhand van president Wilson voor buitenlands beleid. Hij speelde een belangrijke rol tijdens de vredesonderhandelingen. 11. Het archief-House bevat briefwisseling, dagboeken, nota’s en foto’s. 12. Er is een onuitgegeven plaatsingslijst voorhanden. 13. HOUSE E.M., Ce qui se passa réellement à Paris en 1918-1919. Histoire de la conférence de la paix par les délégués américains, Parijs, 1923. SEYMOUR C., The intimate papers of colonel House, 4 dln., Londen, 19261928.

854 – Verenigde Staten: Militairen en Ambtenaren

Pershing John 1. Pershing John 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Papers of John J. Pershing 4. 1904-1948 5. 439 dozen 6. Privé-archief 7. Papier (de belangrijkste stukken werden gemicrofilmd) 8. krijgsverloop 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. Pershing was de opperbevelhebber van de American Expeditionary Forces. 11. In het archief van generaal Pershing vinden we briefwisseling, dagboeken, bevelen, krantenknipsels, documentatie en manuscripten. 12. Toegang beschikbaar. 13. PERSHING J., Mes souvenirs de guerre, 2 dln., Parijs, 1931. Whitlock Brand (I) 1. Whitlock Brand 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Brand Whitlock papers 4. 1893-1934 5. 168 dozen (65 m) 6. Privé-archief 7. Papier (gedeeltelijk beschikbaar op microfilm) 8. diplomatie - dagboek - internationale hulpverlening 9. Vrij raadpleegbaar 10. Brand Whitlock was de Amerikaanse ambassadeur in Brussel in de periode 1913-1922. 11. In dit deel van het archief-Whitlock treffen we de briefwisseling met Hoover en House, krantenknipsels, literair werk en dagboeken aan (waaronder het dagboek van het bezoek van Belgische vorstenpaar aan de Verenigde Staten in 1919). 12. Toegang beschikbaar in de leeszaal van de manuscript reading room. 13. CRUNDEN R.M., A hero in spite of himself. Brand Whitlock in art, politics and war, New York, 1969. WHITLOCK B., Belgium under the German occupation: a personal narrative, 2 dln., Londen, 1919

États-Unis : Militaires et Fonctionnaires - 855

WHITLOCK B., La Belgique sous l’occupation allemande: mémoires du ministre d’Amérique à Bruxelles, Parijs, 1922. WHITLOCK B., The letters and journal of Brand Whitlock, New York, 1936. Whitlock Brand (II) 1. Whitlock Brand 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Brand Whitlock papers 4. 1913-1934 5. 9 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. dagboek - diplomatie - internationale hulpverlening 9. Vrij raadpleegbaar 10. Brand Whitlock was de Amerikaanse ambassadeur in Brussel in de periode 1913-1922. 11. Dit archiefbestand bevat nota’s, dagboeken, brochures en foto’s over de Amerikaans-Belgische relaties, de CRB en literair werk van Whitlock. 12. Geen toegang online. 13. CRUNDEN R.M., A hero in spite of himself. Brand Whitlock in art, politics and war, New York, 1969. WHITLOCK B., La Belgique sous l’occupation allemande: mémoires du ministre d’Amérique à Bruxelles, Parijs, 1922. WHITLOCK B., The letters and journal of Brand Whitlock, New York, 1936.

856 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers 5.3.4 CRB ET COLLABORATEURS / CRB EN MEDEWERKERS Commission for Relief in Belgium 1. Commission for Relief in Belgium 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Archief van de Commission for Relief in Belgium 4. 1914-1930 5. 640 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar, ook beschikbaar op microfilm (600-tal) in het Leuvense universiteitsarchief (behalve de foto’s en films). 10. De Commission for Relief werd in oktober 1914 door de veertigjarige, schatrijke Amerikaanse industrieel Herbert Hoover opgericht om hulp te bieden aan de uitgehongerde bevolking in het door de Duitsers bezette België. Deze privé-organisatie zamelde in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië geld in en zond massaal voedsel naar België. De Belgische, Franse en Amerikaanse regeringen kwamen over de brug met subsidies. Gezien de omvang van dit ‘relief work’ werd spoedig een heuse administratie op poten gezet. Circa 9 miljoen Belgen en Fransen werden van de hongersnood gered. Een vijftigtal jonge Amerikaanse studenten controleerde ter plaatse of alle goederen wel correct verdeeld werden. In het bezette België werd een uitgebreid netwerk van vrijwilligers opgezet door het NHVC. Hoover onderhandelde persoonlijk met alle mogelijke regeringsleiders (van alle partijen) om de voedselvoorraden in België te mogen invoeren. Toen de Verenigde Staten in 1917 de oorlog verklaarden aan Duitsland werd de controletaak van de CRB overgenomen door het Spaans-Nederlands Comité en werd Hoover prompt aangesteld tot hoofd van de US Food Administration. 11. Hier treffen we de briefwisseling van de CRB met o.a. de Broqueville, von Bissing, Cartier, Delacroix, de Sadeleer, Francqui, Gibson, von der Golz, Gray, House, von Jagow, Vernon en mrs. Kellogg, von der Lancken, Van De Vyvere, Wilson, Cambon, koning Albert I, Lansing, Lloyd George, Moncheur, Merry Del Val en Carton de Wiart. Belangrijk zijn ook de rapporten en vergaderverslagen van voorzitter Hoover (over de relaties met het NHVC, de onderhandelingen met Britse en Duitse overheden en de relatie met markies de Villalobar). Daarnaast zijn er dossiers en briefwisseling i.v.m. de CRB-kantoren in New York en Londen (chronologisch en alfabetisch: zeer rijke Belgische dossiers en ook in de Duitse dossiers is veel informatie over het bezette België te rapen). Zeer

États-Unis : CRB et collaborateurs - 857

interessant is de briefwisseling met het NHVC, de rapporten, verslagen van vergaderingen, financiële stukken van het NHVC (chronologisch), publicaties (jaarverslagen, brochures, reglementen, uitgegeven notulen van vergaderingen, verslagen van de provinciale comités) en andere bekendmakingen van het NHVC. We wijzen ook op de briefwisseling met het Spaans-Nederlands Comité voor de bevoorrading (1917-1919) en op de verslagen van deze organisatie (met o.a. statistieken). Van het CRB-kantoor in Brussel bleven briefwisseling, lijsten, nota’s en verslagen bewaard (over de controle van de distributie door het NHVC, de inbeslagname van voedsel door de bezetter, de levensomstandigheden van de Belgische bevolking, de organisatie van het Brussels kantoor, de contacten met de provinciale comités). Van het CRB-kantoor in Rijsel zijn er statistieken, briefwisseling, verslagen, lijsten en mortaliteitstabellen voorhanden. Van het CRB-kantoor in Londen is er briefwisseling, statistieken, dossiers (o.a. een rapport van P. Pratt over de sociaaleconomische toestand van 27 Luikse arbeidersfamilies). Ook van het Londense ‘lace departement’ bleven archieven bewaard betreffende steun aan Belgische kantbewerksters en kantverkoop. Het kantoor in New York bewaarde dossiers i.v.m. de organisatie van een grote tentoonstelling (‘allied bazaar’) ter plaatse om fondsen in te zamelen (plannen, organisatie, lijst tentoongestelde stukken, programma, enz), ‘Belgian kiddies’ dossiers over een fundraising programma ten voordele van Belgische kinderen), ‘belgian tag day’ over de verkoop van kleine Belgische vlaggetjes. Verder is er de nodige briefwisseling (chronologisch o.a. met de kantoren in Brussel en Antwerpen en met de Belgian Lace Cooperative). Vermeldenswaard zijn ook twee onuitgegeven manuscripten over de geschiedenis van de CRB en het bronnenmateriaal verzameld om de officiële geschiedenis van de organisatie te schrijven. Verder zijn er nog persberichten en documenten i.v.m. de opslag en het verschepen van de hulpgoederen (1 dossier per schip). Ook van de kantoren in Rotterdam en Washington bleven vergelijkbare documenten bewaard. De lokale afdelingen nl. New York State Committee, Indiana Committee, Pennsylvania Committee en Stanford/Palo Alto Committee droegen hun administratieve stukken eveneens over aan het Hoover-instituut (briefwisseling, donatieregisters, boekhouding, ledenlijsten en promotiemateriaal voor fundraisingsacties). Te vermelden zijn ook de documentatie over ons land (met een aantal zeldzame boeken, tijdschriften, krantenartikels, kaarten en brochures) en de vele eigen uitgaven van de CRB (boeken, verslagen, brochures, bulletins, newsletters, weekly reports, kaarten enz.). Zeer leuk zijn de knutselwerkjes, boeken, brieven en postkaarten die door de Belgische burgers (ouderen en jongeren; soms met foto’s) uit dankbaarheid

858 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers naar de CRB gezonden werden. Verder zijn er rantsoeneringskaarten en coupons van diverse Belgische gemeenten beschikbaar. Foto’s van het personeel, van diverse personaliteiten en van de werkzaamheden (uitladen schepen, burelen, opslagplaatsen, uitdeling aan de Belgische kinderen, vluchtelingen, scholen, relief ships) en prentbriefkaarten van kantbewerksters ronden het geheel af. Cfr. Nationaal Hulp- en Voedingscomite en CRB bewaard in het Algemeen Rijksarchief. 12. DANIELSON E.S., Commission for Relief in Belgium (1914-1930): a register of its records in the Hoover institution archives, Stanford, 1996. (ook online) 13. COMMISSION FOR RELIEF IN BELGIUM, Annual reports, New York, 1915-1917. GAY G. en FISCHER H.H., Public relations of the Commission for Relief in Belgium: documents, Stanford, 1929. GAY G., Statistical review of relief operations, Stanford, z.d. NASH G., The life of Henry Hoover. The humanitarian 1914-17, New York, 1988. CRB Educational Foundation 1. CRB Educational Foundation 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. CRB Educational Foundation records 4. 1920-1964 5. 6. Privé-archief 7. Papier (ook beschikbaar op microfilm) 8. 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. Met de resterende financiële middelen van de CRB werd in 1920 ondermeer de CRB Educational Foundation opgericht (sinds 1938 herdoopt tot Belgian-American Educational Foundation- BAEF). Deze prestigieuze stichting sponsorde de Belgisch-Amerikaanse uitwisseling van wetenschappelijke onderzoekers en droeg bij tot het verbeteren van de culturele relaties. 11. Dit archief bevat in de eerste plaats de briefwisseling, notulen, uitgaven, jaarverslagen en krantenknipsels van de Educational Foundation. Toch treffen we ook wat documentatie aan over de Duitse bezetting en over de wederopbouw van de Leuvense universiteitsbibliotheek. Verder zijn er enkele foto’s van de werkzaamheden van de CRB voorradig. 12. Toegang online.


Allen Benjamin S. 1. Allen Benjamin S. 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Benjamin Shannon Allen papers 4. 1910-1967 5. 6 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevooorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Benjamin Allen was medewerker van de CRB. 11. Hier enkel wat briefwisseling (o.a. met Hoover), een versierde meelzak, foto’s en twee zeldzame brochures: Myrop, The imprisonment of the Ghent professors (1917) en de brochure over de herdenkingsplechtigheid van het NHVC in 1958. 12. Inventaris online. Arrowsmith Robert 1. Arrowsmith Robert 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Robert Arrowsmith papers 4. 1914-1912 5. 2 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In het archief van Arrowsmith vinden we briefwisseling, krantenknipsels en foto’s over zijn activiteiten als lid van de CRB in België. 12. Geen toegang online. Chadbourn Philip H. 1. Chadbourn Philip H. 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Philip H. Chadbourn papers 4. 1915-1929 5. 2 dozen

860 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat briefwisseling, rapporten, pamfletten, foto’s, krantenknipsels en memorabilia in verband met de CRB. 12. Toegang online. Chatfield Frederick H. 1. Chatfield Frederick H. 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Frederick H. Chatfield papers 4. 1915-1919 5. 1,3 feet 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat brochures, foto’s en memorabilia in verband met de CRB. 12. Toegang online. Crosby Oscar Terry 1. Crosby Oscar Terry 2. Library of Congress (manuscript division) 3. Oscar Terry Crosby papers 4. 1900-1938 5. 3,5 feet 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Crosby was directeur van de CRB en reisde hiervoor naar België. 11. Het bestand omvat briefwisseling, dagboeken, krantenknipsels, toespraken en uitgegeven rapporten. 12. KRUSTEN M., Oscar Terry Crosby: A register of his papers in the Library of Congress, Washington, 2005.


Eloesser Nina Franstead 1. Eloesser Nina Franstead 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Nina Franstead Eloesser papers 4. 1915-1932 5. 2 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat brochures, foto’s en medailles in verband met de CRB en Hoover. 12. Toegang online. Gregory Warren 1. Gregory Warren 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Warren Gregory miscellany 4. 1915-1920 5. 3 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat foto’s, memorabilia, tekeningen en kantwerk in verband met de CRB. 12. Toegang online. Green Joseph Coy 1. Green Joseph Coy 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Joseph Coy Green papers 4. 1914-1957 5. 21 dozen 6. Privé-archief 7. Papier

862 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers 8. dagboek - internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Green was één van de medewerkers van de CRB in België. 11. In dit archief bevindt zich de briefwisseling van Green, een aantal pamfletten, enkele verslagen van de Nationale en Provinciale Hulp- en Voedingscomités, verslagen van de CRB en ledenlijsten. Daarnaast is er documentatie over de oorlog, de Duitse gruweldaden en deportaties. Vermeldenswaard is ook Green’s dagboek (1915-1917) en een artikelenreeks over zijn belevenissen in bezet België (1917?). 12. Toegang online. Gugenheim Alice Aron 1. Gugenheim Alice Aron 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Alice Aron Gugenheim papers 4. 1914-1916 5. 1 doos 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat dagboeknotities, foto’s, briefkaarten, krantenknipsels en memorabilia in verband met de CRB. 12. Toegang online. Hall William Chapman 1. Hall William Chapman 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. William Chapman Hall papers 4. 1917 5. 1 doos 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. -


11. Dit archief bevat briefwisseling, een notaboekje en memorabilia in verband met de CRB en het vertrek van de Amerikaanse inspecteurs uit België in 1917. 12. Toegang online. Hoover Herbert 1. Hoover Herbert 2. Herbert Hoover Presidential Library and Museum 3. Herbert Hoover papers 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. De schatrijke zakenman Herbert Hoover richtte in 1914 de CRB op. In 1917 werd hij hoofd van de United States Food Administration. Van 1929 tot 1933 was hij de 31ste president van de Verenigde Staten. 11. Ondanks het feit dat de belangrijkste archieven uit de oorlogsperiode in het Hoover Institution berusten, vinden we wat briefwisseling met Wilson, Pershing en Harding, enkele interessante documentatiedossiers (Cavell), persknipsels over de CRB (microfilms), dossiers inzake de naoorlogse bezoeken van Hoover aan België, Hoover’s agenda’s uit de jaren 1901-1917 en de manuscripten van zijn memoires en andere boeken terug. 12. Toegang online (momenteel niet beschikbaar). 13. HOOVER H., An American epic, introduction: the relief in Belgium and Northern France 1914-1930, Chicago, 1959. NASH G., The life of Herbert Hoover- the humanitairian 1914-1917, New York, 1988. PALM C. G. en REED D., Guide to the Hoover Institution archives, Stanford, 1980. Seminar on the humanitarian work and legacy of Herbert Hoover, Brussel, 2006. Hoover Lou Henry (I) 1. Hoover Lou Henry 2. Hoover Presidential Library 3. Lou Henry Hoover papers 4. 141 m.

864 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening 9. Vrij raadpleegbaar 10. Lou Henry was de echtgenote van Herbert Hoover. 11. Dit bestand bevat archiefmateriaal over de rol van Lou Henry Hoover als voorzitster van het American Women’s War Relief Fund en over de organisatie van de fundraising voor de CRB. Verder treffen we een verslag van haar reis naar België om de voedselverdeling te controleren, documenten betreffende de hulp aan de kantbewerksters, briefwisseling met haar echtgenoot, een dankbrief van koningin Elisabeth en een verslag van haar bezoek aan de slagvelden in 1919 aan. 12. Toegang online. 13. YOUNG N.B., Lou Henry Hoover: activist first lady, Lawrence, 2005. Hoover Lou Henry (II) 1. Hoover Lou Henry 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Lou Henry Hoover collection 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening 9. Vrij raadpleegbaar 10. De echtgenote van Henry Hoover maakte zich eveneens verdienstelijk voor het ‘relief work in Belgium’. 11. Hier vinden we enkel een aantal erediploma’s en wat kantwerk uit erkentelijkheid geschonken door de Belgische bevolking. 12. Online toegang. 13. YOUNG N.B., Lou Henry Hoover: activist first lady, Lawrence, 2005. Jackson Robert A. 1. Jackson Robert A. 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Robert A. Jackson papers 4. 1915-1918 5. 1 doos


6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat dagboeknotities, nota’s en krantenknipsels in verband met de CRB. 12. Toegang online. Kellogg Vernon 1. Kellogg Vernon 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Archief van Vernon Kellogg 4. 1914-1921 5. 2 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archiefbestand bevat documenten i.v.m. zijn werk voor de CRB in België. 12. Geen toegang online. 13. KELLOGG V., Mes soirées au grand quartier: mes conversations et aventures aux quartiers généraux de l’armée allemande en France et en Belgique, Parijs, 1919. KELLOGG C., Les femmes belges pendant la guerre, Brussel, z.d. KELLOGG V., Fighting starvation in Belgium, New York, 1918. Kirby Gustavus 1. Kirby Gustavus 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Gustavus T. Kirby papers 4. 1914-1941 5. 2 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar

866 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers 10.11. Dit archief bevat enkele stukken met betrekking tot de CRB. 12. Toegang online. Kittredge Tracy Barrett 1. Kittredge Tracy Barrett 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Tracy Barrett Kittredge papers 4. 1910-1957 5. 51 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Kittredge was lid van de CRB en van de Amerikaanse delegatie in Parijs in 1919 en werkte blijkbaar aan een boek over de CRB. 11. Hier treffen we een manuscript van de geschiedenis van de CRB aan samen met het nodige bronnenmateriaal. 12. Toegang online. Paradise Scott Hurt 1. Paradise Scott Hurt 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Scott Hurt Paradise papers 4. 1914-1915 5. 1 doos 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archief bevat briefwisseling, foto’s en memorabilia in verband met de CRB. 12. Toegang online.


Pate Maurice 1. Pate Maurice 2. Princeton University Library (department of rare books and special collections) 3. Maurice Pate papers 4. 1904-1985 5. 10 m (24 dozen) 6. Privé-archief 7. Papier (de Hoover Presidential Library (West Branch, Iowa) bewaart een versie op microfilm) 8. internationale hulpverlening - bevoorrading - dagboek 9. Vrij raadpleegbaar 10. Pate was één van de medewerkers van de CRB. In 1916-1917 verbleef hij in België om de voedselverdeling in de provincie Henegouwen te controleren. In 1917 nam hij dienst in het Amerikaanse leger. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij de eerste directeur van UNICEF. 11. Interessant zijn vooral het dagboek van Pate over zijn verblijf in België, zijn briefwisseling, de ‘CRB representatives manual’ en de uitgave ‘Typical day for a CRB delegate’. 12. HANSON A., Maurice Pate papers, 1904-1985: finding aid, 2007. (ook online) Perrin C. Galpin 1. Perrin C. Galpin 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Perrin C. Galpin papers 4. 1914-1957 5. 6 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Galpin was één van de medewerkers van de CRB in België. 11. Hier treffen we wat briefwisseling, nota’s en krantenartikels over de werkzaamheden van de CRB aan. 12. Toegang online.

868 – Verenigde Staten: CRB en medewerkers Stockton Gilchrist B. 1. Stockton Gilchrist B. 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Gilchrist Baker Stockton papers 4. 1911-1959 5. 11 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading - dagboek 9. Vrij raadpleegbaar 10. Stockton was medewerker van de CRB in 1915-1916. In 1917 werkte hij op de Amerikaanse ambassade in Londen. 11. We vinden hier briefwisseling over de CRB-activiteiten, een dagboek (1917) en een rapport over de arrestatie van Robert Warren in Essen (1915). 12. Inventaris online. Strauss Lewis L. 1. Strauss Lewis L. 2. Hoover Presidential Library 3. Lewis L. Strauss papers 4. 1914-1974 5. 220 m 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Strauss was de rechterhand van Hoover in de CRB. 11. Daar dit bestand nog ongeordend is, kunnen we geen informatie verstrekken. Vermoedelijk zitten er wel documenten over de CRB in vervat. 12. Er is geen toegang beschikbaar. Tuck William 1. Tuck William 2. Hoover Presidential Library 3. William Tuck papers 4. 1914-1965 5. 3 m 6. Privé-archief


7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Tuck was lid van de CRB en werd na de oorlog ondervoorzitter van de BAEF. 11. Hier treffen we enkele documenten aan over de CRB en over de samenwerking met Hoover. 12. Toegang online.

870 – Verenigde Staten: Verzamelingen

5.3.5

COLLECTIONS / VERZAMELINGEN Angell Frank

1. Angell Frank 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Frank Angell papers 4. 1901-1918 5. 1,2 feet 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. Frank Angell was een vooraanstaand Amerikaans psycholoog die doceerde in Stanford. 11. Angell was auteur van het boek ‘The Belgians under the German occupation’. Zijn documentatie bleef hier bewaard (vooral over de CRB en het NHVC). Het boek zelf werd niet teruggevonden in de Belgische bibliotheken. 12. Toegang online. Belgian subject collection 1. Belgian subject collection 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Belgian subject collection 4. 1890-1973 5. 4 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. pers 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In deze kunstmatig aangelegde verzameling bevinden zich archivalia en documentatie over de verwoesting en wederopbouw van de Leuvense universiteitsbibliotheek. Opmerking: de bibliotheek van het Hoover-instituut bewaart zeer veel uitgegeven materiaal over de oorlogsperiode: een volledige collectie van Belgische dagbladen: La Belgique (Brussel, 1914-1918), La Belgique, journal des réfugiés: organe quotidien des réfugiés belges en Hollande (Rotterdam en Leiden), Gazet van Brussel (Brussel, 1915-1918), Belgischer Kurier, Brüsseler Tageszeitung (Brussel, 1915-1918), La Libre Belgique (Brussel, 1915-1918), Militärverordnungsblatt des

États-Unis : Collections - 871

Generalgouvernements in Belgien (1915-1918), Gesetzund Verordnungsblatt für die okkupierten Gebiete Belgiens (1914-1917), L’Echo belge, De Vlaamsche Stem en Vrij België. Verder is er overvloedig uitgegeven materiaal van de Belgische delegatie op de vredesconferentie in Parijs en over de Commissie voor Herstelbetalingen aanwezig. Affichemateriaal is op te sporen via de online-databank (over de CRB, NHVC, Duitse verordeningen, oorlogsleningen, naoorlogse herden-kingsplechtigheden, tentoonstellingen en enkele propagandaposters ontworpen door Raemaekers). Verder zijn er ook zeldzame pamfletten en brochures uit België te vinden. 12. Toegang online. 13. PERRY R., An annotated listing of clandestine publications issued in Belgium during the German occupation 1914-1918, Berkley, 1939. Collectie Duitse verordeningen 1. Collectie Duitse verordeningen 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Collectie Duitse verordeningen 4. 1914-1918 5. 39 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. iconografie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Het betreft hier de originele verordeningen, aankondigingen en bekendmakingen, uitgevaardigd door het Duits bestuur in Brussel, die gebruikt werden voor het samenstellen van de brochures ‘Les avis, proclamations et nouvelles de guerre allemandes affichés à Bruxelles pendant l’occupation’. 12. Geen toegang online. 13. Les avis, proclamation et nouvelles de guerre allemandes affichés à Bruxelles pendant l’occupation, 36 dln., Brussel, 1914-1918. Collectie interviews met oud-medewerkers van de CRB 1. Collectie interviews met oud-medewerkers van de CRB 2. Hoover presidential library 3. Collectie interviews met oud-medewerkers van de CRB 4. 5. -


6. Privé-archief 7. 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In het kader van een ‘oral history project’ werden diverse oudmedewerkers van de CRB geïnterviewd over hun belevenissen. Van de volgende personen zijn uitgeschreven interviews bewaard: Victoria Allen, Elizabeth Brovha, Milton Brown, Dickie Kellogg, Joseph Green, James Healy, Marguerite Hoyt, Charles Leach, Philip Platt, Gardner Richardson, John Simpson, Gilchrist Stockton, Clare Torrey, Hilda Bunge (de dochter van Edouard Bunge huwde na de oorlog met CRB-medewerker William Tuck), Mr en Mrs Wellington, Francis Wickes, Mary Shockley en Suzanne Silvercruys (deze Belgische beeldhouwster vervaardigde een buste van Hoover). 12. Plaatsingslijst beschikbaar. De Young Memorial Museum collection 1. De Young Memorial Museum verzameling 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. De Young Memorial Museum collection 4. 1914-1919 5. 3 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. iconografie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Deze verzameling bevat foto’s, kaarten, pamfletten en Duitse verordeningen uit België (vooral uit 1914). 12. Toegang online. Emile Deluc-verzameling 1. Emile Deluc-verzameling 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Emile Deluc-verzameling 4. 1914-1915 5. 1 doos 6. Privé-verzameling


7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we documentatie over de rol van de Brusselse ‘garde bourgeoise’ tijdens de bezetting aan. 12. – Herbert Hoover subject collection 1. Herbert Hoover subject collection 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Herbert Hoover subject collection 4. 1895-1987 5. 185 m. (353 dozen ofte 278.000 stukken) 6. Privé-archief 7. Papier 8. internationale hulpverlening - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar 10. De schatrijke zakenman Herbert Hoover richtte in 1914 de CRB op. In 1917 werd hij hoofd van de United States Food Administration. Van 1929 tot 1933 was hij de 31ste president van de Verenigde Staten. 11. In dit bestand treft men de persoonlijke briefwisseling van Hoover met o.a. president Wilson (zeer rijk), Gibson, Kellogg, French, koning Albert I, House, kardinaal Mercier, Villalobar, Brand Whitlock en Lansing. Verder zijn er de nodige geschriften, krantenartikels en brochures over Hoover en de CRB. Niet te versmaden zijn de persoonlijke agenda’s van Hoover uit de jaren 1917-1920. In het algemeen treffen we een zeer rijke documentatie aan over de CRB (memorabilia, foto’s, films, erediploma’s en karikaturen). Opmerking: de archieven van Hoover betreffende de Eerste Wereldoorlog berusten in het Hoover Institution. De archieven uit zijn presidentiële periode berusten in de Herbert Hoover Presidential Library in West Branch (Iowa). 12. DANIELSON E.S. en PALM C.G., Herbert Hoover, a register of his papers in the Hoover Institution archives, Stanford, 1983. (toegang online) 13. HOOVER H., An American epic, introduction: the relief in Belgium and Northern France 1914-1930, Chicago, 1959. HOOVER H., The memoirs of Henry Hoover: years of adventure 1874-1920. New York, 1957. NASH G., The life of Henry Hoover. The humanitarian 1914-1917, New York, 1988. O’BRIEN F.W., The Hoover-Wilson wartime correspondance, Iowa, 1974.


O’BRIEN F.W., Two peacemakers in Paris: the Hoover-Wilson post armistice letters, Texas, 1978. PALM C. G. en REED D., Guide to the Hoover institution archives, Stanford, 1980. Seminar on the humanitarian work and legacy of Herbert Hoover, Brussel, 2006. TRACEY K., Herbert Hoover: a bibliography of his writings and addresses, Stanford, 1977. Jacobs-Pauwels Marguerite 1. Jacobs-Pauwels Marguerite 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Marguerite Jacobs-Pauwels papers 4. 1914-1964 5. 5,6 feet 6. Privé-archief 7. Papier 8. oorlogswezen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Marguerite Pauwels was directrice van de Foyer des Orphelins in Charleroi. 11. Dit archief bevat briefwisseling, foto’s en boekhoudkundige documenten over de werking van de Foyer des Orphelins tijdens en na de oorlog. 12. Toegang online. Jonkherr-verzameling 1. Jonkherr-verzameling 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. Jonkherr-verzameling 4. 1914-1918 5. 3 omslagen 6. Privé-archief 7. Papier 8. karikaturen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we foto’s van karikaturen van de Belgische tekenaar Jonkherr aan (o.a. portretten van de afgevaardigden van het NHVC, het Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Limburg en diverse andere hulporganisaties). 12. Geen toegang online.


Max Marawske collection 1. Max Marawske verzameling 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Max Marawski collection 4. 1890-1918 5. 40 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. pers 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Marawske knipte artikels over de oorlog uit Duitse kranten en tijdschriften. Hier vindt men ook informatie over België, Neu-Moresnet, Duitsland, het krijgsverloop en de Duitse keizers, prinsen en hertogen… 12. Toegang online. Raemaekers Louis 1. Raemaekers Louis 2. Hoover Institution on War, Revolution and Peace (Stanford) 3. Archief van Louis Raemaekers 4. 1901-1941 5. 45 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. iconografie - karikaturen - internationale hulpverlening - propaganda 9. Vrij raadpleegbaar 10. Louis Raemaekers was een politiek tekenaar (1869-1956) die bekend stond om zijn spotprenten. Tijdens de oorlog verschenen zijn fel anti-Duitse tekeningen in het dagblad De Telegraaf. Zijn tekeningen werden op grote schaal gereproduceerd in Groot-Brittannië en Frankrijk ter ondersteuning van de geallieerde propaganda. In 1916 verhuisde Raemaekers naar GrootBrittannië om de geallieerde en neutrale publieke opinie/pers beter te kunnen bewerken. Er werden talloze tentoonstellingen van zijn werk georganiseerd. Van zijn tekeningen verschenen oorlogsalbums, briefkaarten en affiches. Raemaekers bezocht het front in België en Frankrijk en reisde eind 1917 naar de Verenigde Staten. In 1920 vestigde hij zich in Brussel en werkte hij voor Le Soir en De Telegraaf 11. Het archiefbestand omvat circa 1.000 originele karikaturen (uit de Eerste Wereldoorlog en het interbellum), briefwisseling van Raemaekers met allerlei


staatshoofden, ministers, overheidsdiensten, hulporganisaties en oudstrijdersverenigingen (o.a. koning Albert I, Asquith, Belgian Orphan Fund, Belgian Relief Fund, Briand, diverse Rodekruisafdelingen, Cambon, Carton de Wiart, Comité officiel belge pour l’Angleterre, lord Curzon, koningin Elisabeth, Geyl, Gibson, Hymans, Lambotte, Lansing, Lloyd George, Loudon, Œuvre nationale des invalides de guerre, Pétain, Poincaré, allerhande uitgeverijen, Brand Whitlock en Wilson). Verder zijn er nog plakboeken (scrapbooks) met krantenknipsels uit Amerikaanse, Nederlandse, Engelse en Franse dagbladen en foto’s van zijn werk. Ook de uitnodigingen voor de tentoonstellingen en gala’s bleven bewaard. Interessant zijn ook de documentatiedossiers die Raemaekers samenstelde (o.a. over Cavell). Cfr.Atlas van Stolk (Rotterdam). 12. Plaatsingslijst online. 13. America in the war, New York, 1918. DE RANITZ A., Met een pen en een potlood als wapen: Louis Raemaekers (1869-1956), schets van een politiek tekenaar, onuitgegeven doctoraatsverhandeling universiteit van Amsterdam, 1989. DE RANITZ A., “Raemaekers Louis”, in: Biografisch Woordenboek van Nederland, dl.3, Den Haag 1989. Raemaekers’ cartoon history of the war, 3 delen, New York, 1918-1919. The century edition de luxe of Raemaekers’war cartoons, 2 delen, New York, 1917. The land & water edition of Raemaekers cartoons, 2 delen, Londen, 19161917. Schetter Hans Otto 1. Schetter Hans Otto 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution 3. Hans Otto Schetter diary 4. 1916-1919 5. 1 stuk 6. Privé-archief 7. Papier 8. dagboek - krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Het (Duitse) dagboek van Schetter, die diende als militair in Frankrijk en België, bleef bewaard. Ook een Engelse vertaling is beschikbaar. 12. Toegang online.


World War I pictorial collection 1. Fotocollectie Eerste Wereldoorlog 2. Hoover Institution on War, Peace and Revolution (Stanford) 3. World War I pictorial collection 4. 1914-1920 5. 6. Privé-archief 7. 8. foto’s - karikaturen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Deze collectie omvat foto’s, prentbriefkaarten en karikaturen (o.a. van Raemaekers) van de militaire operaties en van de verwoestingen in België. 12. Toegang online.

878 – Groot-Brittannië: Ministeries en overheidsinstellingen

5.4

GRANDE-BRETAGNE / GROOT-BRITTANNIË

5.4.1


Cabinet Office 1. Cabinet Office 2. National Archives 3. Cabinet office 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier /microfilm 8. vluchtelingen - krijgsverloop - bevoorrading - gruweldaden 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse Ministerraad. 11. Eerst en vooral treffen we hier de dossiers, besluiten, memoranda en notulen van de ‘Cabinet Meetings’ in Downing Street. De ‘conlusions’ van de Britse Ministerraad zijn online raadpleegbaar op www.nationalarchives.gov.uk. Ook de Belgische historici vinden hier rijk materiaal. Om de oorlog tot een goed einde te brengen werden ontelbare subcomités opgericht. Zo vinden we vergelijkbare stukken van het War Cabinet, het Committee of Imperial Defence en de War Council (later War Committee). In deze series zit belangrijke informatie over de oorlog in België vervat. Daarnaast zijn er nog afzonderlijke dossiers over de schending van de Belgische neutraliteit, de Duitse gruweldaden, de rol van het Belgische leger, de militaire operaties (Slagen bij Mesen, Ieper, Bergen,...), de rol van de Royal Marines in Antwerpen, de raids op Oostende en Zeebrugge, de zaakFryatt, de opvang van de Belgische vluchtelingen en de werking van het War Refugees Committee, de CRB, de voedselbevoorrading, de blokkade, de Belgische houding tegenover de Duitse vredesvoorstellen, de Belgische financiën en de oorlogsleningen, de herstelbetalingen,... Interessant zijn ook de stukken over de Historical Section die ermee gelast was de officiële militaire geschiedenis te schrijven (o.a. over de Slagen bij Ieper). 12. PUBLIC RECORD OFFICE, The records of the Cabinet Office to 1922, Londen, 1966. (online) List of cabinet papers, 1915-1916. 13. EDMONDS J.E. e.a., Official history of the First World War. France and Belgium, 14 dln., Londen, 1922-1947. WILSON S.S., The Cabinet Office to 1945, Londen, 1975.

Grande-Bretagne : Ministères et institutions publiques- 879

Foreign Office 1. Foreign Office 2. National Archives 3. Foreign office 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier/microfilm 8. diplomatie - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het betreft hier de archieven van het Britse Ministerie van Buitenlandse Zaken. 11. In het archief van het Foreign Office zit zeer rijk materiaal over de rol van België tijdens de oorlog. In de serie ‘general correspondance’ vinden we de algemene briefwisseling (o.a. met de Belgische regering, ambassadeurs en andere vertegenwoordigers), rapporten en memoranda van de ambassadeurs. De serie ‘politicial correspondance’ bevat nota’s, memoranda, minuten van de politieke afdeling en de archieven van het ‘War Departement’. De archieven van het War Trade Intelligence Department bevat informatie over de blokkade en smokkelhandel. Te vermelden ook de krantenknipsels en propagandamateriaal over België in de archieven van het News Department. In de serie confidential prints vinden we documenten die voor intern gebruik gedrukt werden. Verder zijn er dossiers over de smokkel, de krijgsgevangenen, de belgian relief, de Vlaamse kwestie, de wederopbouw en oorlogsschade, de wapenstilstand, de schending van de Belgische neutraliteit, de zaak-Cavell en de Croÿ, Belgisch-Congo, enz. In dit bestand zitten ook een aantal archieven van de ministers Balfour en Grey vervat. De archieven van de Britse delegatie van de vredesconferentie in Versailles zijn zeer volumineus en bevatten veel informatie over de Belgische eisen maar ook over de sociale, economische, politieke situatie van ons land onmiddellijk na de oorlog. Nauw verbonden hiermee zijn de archieven van de Britse delegatie bij de Commissie voor Herstelbetalingen en van de Inter-Allied Rhineland High Commission. Tenslotte zijn er nog de nodige militaire kaarten en dossiers over de Britse militaire begraafplaatsen in België. 12. Inventaris online. 13. PUBLIC RECORDS OFFICE, The records of the Foreign Office, Kew, 1969. ROPER M., The records of the Foreign Office, Kew, 2002.


War Office 1. War Office 2. National Archives 3. War Office 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om het Britse Ministerie van oorlog. 11. Hier vinden we de -inhoudelijk zeer rijke- ‘war diaries’ van de verschillende regimenten die in Vlaanderen vochten (WO 95, 154 en 957; een aantal zijn online raadpeegbaar) en de ‘orders of battle’. Te vermelden zijn ook de ‘intelligence series: Belgium’ (WO 33/613, 33/690 en 33/691) en andere inlichtingenrapporten (WO 157 en 160). Veel stukken betreffen de militaire bevelvoering (WO 158). Er zijn ook interessante rapporten over militaire operaties en dossiers over de onderscheidingen door België toegekend aan Britten (tijdens en na de oorlog WO 388/1) en vice versa. Informatie over de toekenning van Britse onderscheidingen is overvloedig aanwezig, met vermoedelijk ook informatie over gedecoreerde Belgische militairen en inlichtingsagenten (WO 372 en 329). Zeer nuttig zijn ook de vele militaire kaarten en plannen (dug-outs, inundaties, kustverdediging, spoorwegen, loopgraven, kanalen vooral de streek rond Ieper (WO 153 en 297)) en foto’s (WO 316). Enkele dossiers behandelen de samenwerking met de Belgische troepen in Congo en in Duits Oost-Afrika en meer in het bijzonder de militaire operaties in Tabora en Dar-es-Salam (WO 32 en 106, war diaries in WO 154/288 en trenchmaps in WO 300). We vermelden nog de stukken over de zaak-Fryatt, de bevoorrading van de troepen, de InterAllied Armistice Commission onder leiding van generaal Haking (WO 144), de monumenten en begraafplaatsen in België en de opeisingen en schade berokkend door Britse militairen in Vlaanderen (WO 32). In dit archiefbestand zit een deel privé-archief van Lord Kitchener vervat (WO 159). Tenslotte wijzen we nog op de vele regimentsmusea verspreid over het Verenigd Koninkrijk die in een aantal gevallen ook rijk archiefmateriaal bewaren (zie de gidsen van Sibun en Kitzmiller). 12. Inventaris online. 13. BECKE A.F., History of the great war: orders of battle, Londen, 19371945.


BECKETT I., The First World War. The essential guide to sources in the UK National Archives, Londen, 2002. HOLDDING N. en SWWINNERTON I., Location of British army records 1914-1918, Londen, 1999. JAMES E.A., British regiments 1914-1918, Heatfield, 1998. KITZMILLER J.M., In search of the ‘Forlorn Hope’: a comprehensive guide to locating British regiments and their records, Salt Lake City, 1988. PERKINS R., Regiments and corps of the British Empire and commonwealth 1758-1993. A critical bibliography of their published histories, Dollington, 1992. ROPER M., The records of the War Office and related departments 16601964, Chippenham, 1998. SIBUN C., Military museums in the UK, Londen, 2007. SPENCER W., Army Service Records of the First World War, Londen, 2001. The history of the Great War based on official documents, 12 dln. en 27 vol., Londen, 1923-1943. WESTLAKE R., British batallions in Belgium and France, Londen, 1997. Ministry of Munitions 1. Ministry of Munitions 2. National Archives 3. Ministry of Munitions 4. 1915-1921 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van het Britse Ministerie van Munitie. Het gebrek aan munitie van het Britse leger leidde tot een ernstige regeringscrisis. De nieuwe regering nam de zaken stevig in handen. In juni 1915 werd een autonoom Ministerie van Munitie opgericht om de munitiebevoorrading te verzekeren en de munitiefabrieken te inspecteren. De overheid baatte zelf een aantal ‘national factories’ uit om het munitiegebrek te verhelpen. Na de oorlog werden deze munitiefabrieken gesloten of terug aan de eigenaars overhandigd. 11. Naast de notulen van de verschillende raden vinden we hier rijke dossiers over de National Projectile Factory in Birtley, de aanwerving en de arbeidsomstandigheden van de Belgische munitiearbeiders (ook in andere fabrieken). Verder zijn er nog dossiers over munitie- en wapenleveringen aan


het Belgische leger. Enkele stukken betreffen de Inter-allied commission for the economic reconstruction of Belgium. Tenslotte merken we nog op dat in dit bestand een deel van de archieven van munitieminister Lloyd George vervat zitten (MUN 9). 12. Inventaris online. Admiralty 1. Admiralty 2. National Archives 3. Admiralty 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse Navy. 11. In dit rijke archiefbestand vinden we stukken over de Britse ontscheping in Antwerpen en de befaamde raids op Oostende en Zeebrugge. De Admiralty Historical Branch schreef de officiële oorlogsgeschiedenis en verzamelde hiervoor heel wat documenten (die uit de originele series gelicht werden) (ADM 137). Dit bestand omvat tevens de ‘war diaries’, operationele rapporten en logboeken. 12. Inventaris online. 13. CORBETT J.S. en NEWBOLT H., British official history of naval operations in the Great War, Londen, 1920-1926. Air Ministry 1. Air Ministry 2. National Archives 3. Air Ministry 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van de Britse luchtmacht.


11. Hier treffen we de nodige kaarten en luchtfoto’s van de overstromingen aan de IJzer, de Duitse versterkingen en de Belgische kust. Verder zijn er rapporten en foto’s van de operaties boven Zeebrugge, Oostende, Brugge en Brussel. Over de opleiding van de Belgische piloten en de Belgisch luchtmacht is weinig informatie te vinden. 12. Inventaris online. Home Office 1. Home Office 2. National Archives 3. Home Office 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse Ministerie van Binnenlandse Zaken. 11. Dit bestand behelst verscheidene dossiers over de opvang van de Belgische vluchtelingen en hun tewerkstelling (o.a. in munitiefabrieken). Daarnaast zijn er dossiers over de plechtige overbrenging van de stoffelijke resten van Cavell en Fryatt en naturalisatiedossiers van Belgen die de Britse nationaliteit aanvroegen. 12. Inventaris online. Treasury 1. Treasury 2. National Archives 3. Treasury 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. wederopbouw - herstelbetalingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse schatkist. 11. In dit archiefbestand vinden we schaarse dossiers over de Belgische oorlogsleningen, de wederopbouw van het land, de financiering van de CRB,


de Commissie voor Herstelbetalingen en de Duitse betalingen en leveringen aan België. 12. Inventaris online. Ministry of Health 1. Ministry of Health 2. National Archives 3. Ministry of Health 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse Ministerie van Volksgezondheid. 11. Dit bestand bevat de nodige stukken van het War Refugees Committee (onder andere steekkaarten van Belgische vluchtelingen en Belgische soldaten op verlof). Hier treffen we eveneens archieven van een aantal Britse veldhospitalen en ziekenhuizen. In de patiëntenlijsten komen ook namen van Belgische militairen en burgers voor. 12. Inventaris online. Ministry of Work 1. Ministry of Work 2. National Archives 3. Ministry of Work 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen - monumenten 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het gaat hier om de archieven van Britse Ministerie van Arbeid. 11. Een aantal dossiers over de tewerksteling van de Belgische vluchtelingen en de werving van Belgische munitiearbeiders bleven bewaard. Dit ministerie was blijkbaar ook belast met de aankoop en de plaatsing van de oorlogsmomumenten (zowel in Groot-Brittannië als in België). Zo zijn er dossiers bewaard over het ‘national memorial Cavell’ en het ‘belgian national memorial’ (WORK 20). 12. Inventaris online.


Board of Trade 1. Board of Trade 2. National Archives 3. Board of Trade 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. economie - herstelbetalingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier bleven een aantal archieven i.v.m. de Inter-allied commission for the economic reconstruction of Belgium en enkele dossiers over de Duitse herstelbetalingen aan ons land bewaard. 12. Inventaris online. Board of Education 1. Board of Education 2. National Archives 3. Board of Education 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. onderwijs 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Slechts enkele dossiers handelen over het onderwijs geboden aan de Belgische vluchtelingenkinderen en de tewerkstelling van Belgische onderwijzers. 12. Inventaris online. Security Service 1. Security Service 2. National Archives 3. Security Service 4. 1905-2009 5. -


6. Overheidsarchief 7. Papier/microfilm 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze geheime dienst was verantwoordelijk voor het toezicht op de vreemdelingen en de contraspionage in Groot-Brittannië. 11. Naast de nodige (contra)spionagedossiers treffen we hier stukken van het Sub-committee on Aliens in Wartime van het Committee of Imperial Defence. Verder zijn er zwarte lijsten van verdachte vreemdelingen. We vermoeden dat hier ook een aantal namen in voorkomen van Belgische vluchtelingen die verdacht werden van spionage voor rekening van de Duitsers. Te vermelden is ook een dossier over Edith Cavell (zie ook het dossier over Gaston Quien). 12. Inventaris online. Central register of Belgian refugees 1. Central register of Belgian refugees 2. Algemeen Rijksarchief 3. Central register of Belgian refugees 4. 1914-1919 5. 125 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Tal van lokale comités werden opgericht om de Belgische vluchtelingen in Groot-Brittannië te helpen. Eind december 1914 stelde de Britse overheid de registratie van de vluchtelingen verplicht. Elke adreswijziging diende meegedeeld te worden. Voor tewerkstelling was een registratiecertificaat noodzakelijk. 11. Dit archiefbestand bevat verschillende reeksen met individuele dossiers van de Belgische vluchtelingen in Groot-Brittannië. De dossiers bevatten rijke inlichtingen over de families (naam, leeftijd, geslacht, beroep, adres in België en in Engeland, samenstelling van het gezin, werkgever, soms ook overlijdensberichten en politieverslagen). De spelling van de familienamen is evenwel niet altijd even betrouwbaar. Cfr. Comité belge pour l’Angleterre en Consulat général de Belgique en Grande-Bretagne. 12. SYMOENS B., Inventaris van het archief van ‘the central register of war refugees – central register of belgian refugees’, Brussel, 2008.


13. Report on the work undertaken by the British governement in the reception and care of the belgian refugees, Londen, 1920. Commonwealth War Graves Commission 1. Commonwealth War Graves Commission 2. Commonwealth War Graves Commission 3. Commonwealth War Graves Commission 4. 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. begraafplaatsen 9. Vrij raadpleegbaar 10. De CWGC werd officieel opgericht in 1917 om grafzerken op de graven van Britse gesneuvelden te plaatsen en deze te onderhouden, om monumenten voor de ongeïdentificeerde slachtoffers op te richten, om gegevens over de slachtoffers bij te houden en deze te herdenken. 11. Op de website www.cwgc.org is het mogelijk om te zoeken in het ‘Debt of Honour register’ op naam van de gesneuvelde of op begraafplaats. De database bevat ongeveer 1.700.000 namen van Britse gesneuvelden uit de Eerste Wereldoorlog met vermelding van naam, rang, regiment, overlijdensdatum en begraafplaats. In totaal onderhoudt de CWGC meer dan 20.000 sites in 149 landen. De originele, papieren dossiers worden momenteel ingescand. 12. 13. SUMMERS J., Remembered: the history of the Commonwealth War Graves Commission, Londen, 2007. Michelin road atlas: cemeteries and memorials in Belgium and Northern France, Londen, 2008.

888 – Groot-Brittannië: Politici

5.4.2

HOMMES POLITIQUES / POLITICI Addison Christopher

1. Addison Christopher 2. Bodleian Library (university of Oxford) 3. Addison Christpher 4. 5. 137 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Anatomieprofessor Addison was als politicus nauw betrokken bij de oprichting van het Ministerie van Munitie. In juni 1916 werd hij zelf minister van Munitie en later van Wederopbouw (1917-1919). 11. Naast de klassieke toespraken, persknipsels, dossiers en vergadernotulen verdienen de rijke dossiers over de munitiefabrieken en de arbeidsomstandigheden van de munitiearbeiders (waaronder vele Belgen) expliciete vermelding. Zo zijn er dossiers over de Birtley National Projectile Factory, statistieken van de wapenproductie, dossiers van het Trench Warfare Departement, enkele dossiers over de wapenleveringen aan het Belgische leger en over het lot van de Belgische vluchtelingen. 12. LOWERY H., Catalogue of the papers of Christopher Addison, 1999 (online). 13. ADDISON C., Politics from within, 1911-1918, 2 dln., Londen, 1924. ADDISON C., Four and a half years: a personal diary from june 1914 to january 1919, 2 dln., Londen, 1934. Asquith Herbert 1. Asquith Herbert Henry (Earl) 2. Bodleian Library (University of Oxford) 3. Asquith Papers 4. 1892-1928 5. 152 shelfmarks 6. Privé-archief 7. Enkel de microfilmversie is raadpeegbaar 8. Congo - bevoorrading 9. Vrij raadpleegbaar

Grande-Bretagne : Hommes politiques - 889

10. Asquith (1858-1928) was de Britse Eerste Minister in de periode 19081916. 11. Dit bestand bevat briefwisseling (o.a. met Lloyd George en Bonar Law) en dossiers over de voedselbevoorrading van bezet België, de wapenleveringen aan het Belgisch leger, de situatie in Congo. Verder zijn er nog officiële regeringsstukken en de nodige persknipsels. 12. Catalogue of the papers of Herbert Henry Asquith. (online raadpleegbaar) 13. ASQUITH H., Memories and recollections, 2 dln., Londen, 1928. BATES S., Asquith, Londen, 2006. CASSAR G., Asquith as War Leader, Hankledon, 1994. Balfour Arthur 1. Balfour Arthur James (Viscount) 2. British Library: Manuscript Division 3. Balfour Papers 4. 5. 280 delen 6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Arthur Balfour (1848-1930) was First Lord of the Admiralty (1915-16) en later Secretary of State for Foreign Affairs (1916-1919). Hij is vooral bekend wegens de zgn. Balfourverklaring waarin hij in 1917 de Joden een thuisland in Palestina beloofde. Balfour was tevens lid van de Britse delegatie tijdens de vredesonderhandelingen in Versailles. 11. De British Library bewaart de briefwisseling van Balfour met koning Albert I, Asquith, Lloyd George, Bonar Law, zijn kabinetsdossiers, artikels, toespraken en dossiers over de vredesonderhandelingen. Ook in de National Archives of Scotland wordt een deel archief van Balfour bewaard. 12. De inventaris is ter plaatse raadpleegbaar. Bryce James 1. Bryce James (Viscount) 2. Bodleian Library (University of Oxford) 3. Bryce Papers 4. 1857-1922 5. 6. Privé-archief


7. Enkel de microfilmversie is raadpleegbaar 8. gruweldaden 9. Vrij raadpleegbaar 10. James Bryce (1838-1922) was professor in de rechten in Oxford en liberaal parlementslid. Hij was tevens een bekend schrijver en groot reiziger. 11. Bryce was voorzitter van het Committee on alleged German outrages. In zijn archief treffen we enkele dossiers hierover en het befaamde uitgegeven rapport. 12. TURNER E., Catalogue of the papers of James Viscount Bryce, 18261958, Oxford, 1993. 13. BRYCE J., Report on the Committee on alleged German outrages, Londen, 1915. Evidence and documents laid before the Committee on alleged German outrages, New York, z.d. FISCHER H.A.L., James Bryce, 2 dln., Londen, 1927. Verslag der commissie tot onderzoek van de aan de Duitschers ten laste gelegde gruwelen benoemd door Zijner Britsche Majesteits regering onder het voorzitterschap van Viscount Bryce, s.l., z.d. WILSON T., “Lord’s Bryce investigation into alleged German atrocities in Belgium”, in: Journal of contemporary history, 1979 (14), nr.3, 369-383. Bonar Law Andrew 1. Bonar Law Andrew 2. Parliamentry Archives 3. Bonar Law Papers 4. 1720-1990 5. 117 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Bonar Law (1858-1923) was Secretary of State for the Colonies en lid van het War Committee (1915-16) en later Chancellor of the Exchequer en lid van het War Cabinet (1916-1918). Hij was Eerste Minister in 1922-23. 11. Hier vinden we de klassieke briefwisseling, dossiers, toespraken en persknipsels. Cfr. Davidson. 12. De inventaris is online raadpleegbaar.


Churchill Winston 1. Churchill Winston (Sir) 2. Churchill College Cambridge 3. Churchill Papers 4. 1690-1945 5. 1.385 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Winston Churchill (1874-1965) was First Lord of the Admiralty van 1911 tot 1915. Na de desastreuse landing in Gallipoli was hij genoodzaakt ontslag te nemen. Hij nam daarop zelf dienst in het Britse leger, maar werd in 1917 politiek gerehabiliteerd als minister van Munitie (1917-1919). 11. Dit rijke archiefbestand omvat persoonlijke documenten, politieke papieren, literaire dossiers, toespraken en officiële stukken van de War Council en het War Cabinet. Bijzondere vermelding verdienen de brieven van Belgische gezagsdragers, de stukken i.v.m. de Duitse inval, het vervoer van Belgische vluchtelingen en troepen, de ontscheping in Antwerpen en Oostende in oktober 1914, de kustverdediging, de aanval op Zeebrugge, de operaties van het Britse leger in Vlaanderen. 12. Inventaris online. 13. CHURCHILL W., The world crisis, 6 dln., Londen, 1923-1931. CHURCHILL W., La crise mondiale, 4 dln., Parijs, 1925-1931. Curzon Georges Nathaniel 1. Curzon Georges Nathaniel (Lord) 2. British Library 3. Papers of Lord Curzon 4. 1866-1925 5. 1464 nrs. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Curzon (1859-1925) was Lord President of the Council (1916-1919) en vanaf 1916 eveneens lid van het War Cabinet. Na de oorlog was hij minister van Buitenlandse Zaken en speelde een belangrijke rol tijdens zowat alle


internationale conferenties na de oorlog. Curzon was goed bevriend met koning Albert I. 11. In dit bestand treffen we de klassieke dagboeken, memoranda, memoires, briefwisseling (o.a. met koning Albert I en koningin Elisabeth) en officiële stukken van het War Cabinet en de War Council. 12. Inventaris. 13. GILMOUR D., Curzon: imperial statesman, 2 dln., Londen, 2003. RONALDSHAY L., The life of lord Curzon, 3 dln., Londen, 1928. Davidson John Campbell 1. Davidson John Campbell 2. Parliamentary Archives 3. Papers of John Campbell Davidson 4. 1911-1979 5. 367 nrs. 6. Privé-archief 7. Papier 8. vredesonderhandelingen - bevoorrading - herstelbetalingen 9. Raadpleegbaar met voorafgaandelijke toestemming. 10. Davidson was de privé-secretaris van Andrew Bonar Law en bouwde na de oorlog zelf een succesvolle politieke carrière uit. 11. We kunnen de briefwisseling en de kabinetsdossiers van Bonar Law vermelden, alsook de dossiers over de bevoorrading van het bezette België, de vredesonderhandelingen in Versailles, de herstelbetalingen en de Ruhrbezetting. 12. De inventaris is online raadpleegbaar. Gascoyne-Cecil Edgar 1. Gascoyne-Cecil Edgar (Viscount Cecil of Chelwood) 2. British Library: Manuscript Division 3. The Cecil of Chelwood Papers 4. 5. 134 delen 6. Privé-archief 7. Papier 8. vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Edgar Gascoyne-Cecil (1864-1958) was Under-secretary of State for Foreign Affairs van 1915 tot 1919 en minister van Blokkade van 1916 tot


1918. Na de oorlog nam hij deel aan de vredesonderhandelingen in Versailles waar hij één van de architecten van de Volkenbond was. 11. De British Library bewaart de volledige briefwisseling van Viscount Cecil. 12. Een plaatsingslijst is ter plaatse raadpleegbaar. Gladstone Herbert 1. Gladstone Herbert (Viscount) 2. British Library: Manuscript Division 3. The Viscount Gladstone Papers 4. 5. 134 delen 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Herbert Gladstone (1854-1930), zoon van voormalig Eerste Minister William Gladstone, was een liberaal parlementslid. 11. De British Library bewaart de volledige briefwisseling van Gladstone waarin de opvang van de Belgische vluchtelingen aan bod komt. 12. Een plaatsingslijst is ter plaatse raadpleegbaar. Grey Edward 1. Grey Edward (Viscount) 2. National Archives 3. Foreign Affairs 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie 9. Raadpleegbaar met voorafgaandelijke toestemming. 10. Edward Grey (1862-1933) was Brits minister van Buitenlandse Zaken van 1905 tot 1916. 11. Hoewel het grootste deel van zijn archief door Grey zelf vernietigd werd, berust een resterend gedeelte in het archief van het Foreign Office (800/35113). 12. 13. GREY E., Twenty-five years, 2 dln., Londen, 1925.


Haldane Richard 1. Haldane Richard (Viscount) 2. National Library of Scotland 3. Haldane Papers 4. 1763-1933 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Richard Haldane (1856-1928) was Lord Chancellor van 1912 tot 1915. 11. Dit archiefbestand bevat het dagboek en het manuscript van de autobiografie van Haldane, persknipsels, briefwisseling met o.a. Grey en Asquith. Zeer interessant zijn de dagelijkse brieven die Haldane aan zijn moeder schreef. Tenslotte vermelden we een aantal brieven van Belgische soldaten i.v.m. hulp aan vluchtelingen. 12. De inventaris is ter plaatse raadpleegbaar. 13. HALDANE R., An autobiography, Londen, 1929. Kitchener Horatio 1. Kitchener Horatio Herbert 2. National Archives 3. Kitchener Horatio Herbert 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Kitchener (1850-1916) was Secretary of State for War in de periode 19141916 en is vooral bekend omwille van zijn legendarische campagne om vrijwilligers te ronselen voor het Britse leger. 11. In zijn archieven treffen we briefwisseling van Kitchener met collegaministers en ‘dispatches’ van de generaals French en Haig. 12. De lijst (nra7283) is niet online raadpleegbaar. 13. CASSAR G., Kitchener, architect of victory, Londen, 1977.


Lloyd George David 1. Lloyd George David (Earl) 2. Parliamentary Archives 3. The Lloyd George Papers 4. 1878-1945 5. 1054 dozen 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Lloyd George was achtereenvolgens Chancellor of the Exchequer (19081915), minister van Munitie (1915-1916) en Eerste Minister (1916-1922). Hij was ook lid van het War Cabinet. 11. Hier vinden we de klassieke toespraken, instructies, rapporten, nota’s en stukken i.v.m. het War Committee en het War Cabinet, briefwisseling met Balfour, Bryce, Churchill, Curzon, Grey, Bonar Law, Asquith, met de Belgische regering en met Britse diplomaten in Le Havre. Lloyd George speelde een belangrijke rol tijdens de vredesonderhandelingen in Versailles en tijdens de daaruitvolgende discussies over de herstelbetalingen. De dossiers over de wapenindustrie en de National Projectile Factories verdienen speciale vermelding. In de archieven van het Ministerie van Munitie, bewaard in de National Archives, zit een deel archieven van Lloyd George vervat (MUN 9). De National Library of Wales bewaart bovendien een aantal familiale archieven van Lloyd George. 12. De inventaris is online raadpleegbaar. 13. LLOYD GEORGE D., War memoires, 6 dln., Londen, 1935-1936. LLOYD GEORGE D., The truth about the Peace Treaties, 2 dln., Londen, 1938. WOODWARD D., Lloyd George and the generals, Newark, 1983. WRIGLEY C., Lloyd George, Oxford, 1992. Milner Alfred 1. Milner Alfred (Viscount) 2. Bodleian Library (University of Oxford) 3. The Milner Papers 4. 5. 600 dozen 6. Privé-archief 7. Enkel de microfilmversie is raadpleegbaar


8. 9. Raadpleegbaar met voorafgaandelijke toestemming. 10. Milner (1854-1925) was lid van het War Cabinet, minister zonder portefeuille (1916-1918) en daarna Secretary of State for War (1918-1919). Hij nam eveneens deel aan de vredsonderhandelingen in Versailles. 11. Zijn archief bevat briefwisseling, zijn dagboeken en officiële rapporten. 12. USHDAM C., The Milner Papers, 2 dln., 1932-33.

Grande-Bretagne : Militaires - 897

5.4.3

MILITAIRES / MILITAIREN Verzameling archieven van (hoge) Britse militairen

1. Verzameling archieven van (hoge) Britse militairen 2. Liddell Hart Centre for Military Archives (King’s College Londen) 3. Verzameling archieven van (hoge) Britse militairen 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het befaamde Liddell Hart Centre bewaard tal van archieven van hogere Britse militairen, waarvan een groot aantal in België vochten. Bij wijze van voorbeeld citeren we Aston, Ballard, Bloxam, Brooke, Charrington, Chater, Ellenberger, Grant, Greeves, Humphreys, Kerrich, Macdermott, Parsons, Slingsby, Smith, Taylor en Wallace. 11. Vaak gaat het om persoonlijke documenten van deze militairen: dagboeken, brieven, foto’s, bevelen,... 12. Overzichtslijst en een aantal inventarissen online. Fitzgerald Brinsley 1. Fitzgerald Brinsley 2. Imperial War Museum 3. Fitzgerald Brinsley 4. 1899-1918 5. 6. Privé-archief 7. Enkel de microfilmversie is raadpleegbaar (ook beschikbaar in National Archives). 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Fitzgerald was de privé-secretaris van opperbevelhebber John French. 11. Dit kleine archiefbestand biedt een blik op de relaties tussen de geallieerde bevelhebbers en gezagsdragers. 12. De inventaris is online raadpleegbaar.

898 – Groot-Brittannië: Militairen

French John 1. French John (Viscount) 2. Imperial War Museum 3. French John 4. 1900-1925 5. 6. Privé-archief 7. Papier/microfilm 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Veldmaarschalk French (1852-1925) was de opperbevelhebber van het BEF in 1914. Hij werd opgevolgd door Haig in 1915. 11. Dit kleine archiefbestand omvat briefwisseling, memoranda en rapporten. 12. Geen inventaris online. 13. FRENCH E., The life of John French, Londen, 1931. HOLMES R., The little field marshall, Londen, 2004. The dispatches of sir John French, Londen, 1914. Haig Douglas 1. Haig Douglas (Earl Haig) 2. National Library of Scotland: Manuscripts Division 3. Papers of Field-Marshal Sir Douglas Haig 4. 1859-1986 5. 24 m. 6. Privé-archief 7. Papier/microfilm (de microfilms zijn ook beschikbaar in vele andere instellingen) 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Douglas Haig (1861-1928) was aanvankelijk bevelhebber van het Britse Eerste Legerkorps en later opperbevelhebber van het BEF aan het Westelijk Front in opvolging van French. 11. Dit bestand omvat persknipsels, de bekende oorlogsdagboeken van Haig, de briefwisseling met zijn echtgenote, French, Kitchener, de Lannoy, Nivelle, Foch, Rawlingson Haldane, Joffre, Plumer, Asquith, Lloyd George, Gough, Pershing en vele anderen. Verder zijn er de nodige militaire kaarten, militaire rapporten (o.a. over de Slagen bij Ieper en Passendaele), foto’s, dossiers en toespraken op herdenkingsplechtigheden. Tenslotte vermelden we ook het manuscript van de biografie over Haig geschreven door zijn echtgenote.

Grande-Bretagne : Militaires - 899

12. De inventaris is online raadpleegbaar. 13. BLAKE R., Les carnets secrets du maréchal Douglas Haig, Parijs, 1964. HAIG D., Sir Dougles Haig’s dispatches, Londen, 1919. HARRIS J.P., Douglas Haig in the First World War, Cambridge, 2008. SHEFFIELD G. en BOURNE J., Douglas Haig: war diaries and letters, Londen, 2005. Keyes Roger 1. Keyes Roger (Sir) 2. British Library: Manuscript Division 3. The Sir Roger Keyes Papers 4. 5. 206 delen 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsverloop 9. Vrij raadpleegbaar 10. Keyes was vice-admiraal van de Britse Navy en bevelhebber van de befaamde blokkadeoperaties in Oostende en Zeebrugge. Hij beëindigde zijn loopbaan als vlootadmiraal. 11. Dit archief bevat rijke stukken over de raids op Zeebrugge en Oostende (plannen, lijsten van gewonden en gesneuvelden, rapporten en voorbereidingsdossiers). Verder zijn er de nodige stukken over de duikbotenoorlog, de oprichting van monumenten in Zeebrugge en Canterbury, briefwisseling met kolonel Stinglhamber van het Zeebruggemuseum en met de Zeebrugge Association. Vele stukken werden uitgegeven door de Navy Records Society, The Keyes Papers, 8 dln, Londen, 1979-1981. 12. De plaatsingslijst is online raadpleegbaar. 13. ASPINALL-OGLANDER C., Roger Keyes, Londen, 1951. KEYES R., Des bancs de Flandres aux Dardanelles, Parijs, 1936. TERRY C., Oostende en Zeebrugge, 21 april en 10 mei 1918. Officiële mededeling van vice-admiraal Sir Roger Keyes en andere beschrijvingen der krijgsverrichtingen, Oxford-Leiden, 1928.

900 – Groot-Brittannië: Verzamelingen

5.4.4

COMITÉS DE SECOURS / HULPORGANISATIES British Red Cross

1. British Red Cross 2. British Red Cross Museum and Archives 3. British Red Cross 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Britse Rode Kruis zette tal van (hulp)hospitalen op om de gewonde soldaten te verplegen, zowel in Groot-Brittannië als achter het front. Het werk werd er gedaan door vrijwilligers/sters de zgn. Voluntary Aid Detachments. 11. Een alfabetisch steekkaartenstelsel met biografische gegevens laat toe te achterhalen wie precies in welke hospitalen tewerkgesteld was. Over de patiënten zijn geen archieven bewaard. Daarnaast zijn er nog (uitgegeven) rapporten over het vele liefdadigheidswerk van het Britse Rode Kruis tijdens de oorlog. 12. -

Grande-Bretagne : Comités de secours - 901

5.4.5

COLLECTIONS / VERZAMELINGEN Cavell Edith (I)

1. Cavell Edith 2. Imperial War Museum 3. Private papers of Edith Cavell 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. verzet - herdenkingen - monumenten 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Britse verpleegster Edith Cavell hielp geallieerde soldaten de grens oversteken. In augustus 1915 werd ze gearresteerd door de bezetter, opgesloten in de gevangenis van Sint-Gillis, ter dood veroordeeld en gefusilleerd. Haar tragische levenseinde schokte de internationale publieke opinie en werd door de geallieerde propagandadiensten vakkundig uitgebuit. 11. Dit bestand bevat uittreksels uit haar dagboek, briefwisseling, officiële briefwisseling over haar arrestatie en terechtstelling. Verder is er nog allerhande documentatie, duidelijk niet afkomstig van Cavell zelf, over de plechtige herbegrafenis in Londen en Norwich, herdenkingsplechtigheden en allerhande memorabilia (zie ook de documentatie van Rowland Ryder die een biografie over Cavell publiceerde en zijn documentatie aan het IWM schonk). 12. Geen inventaris online. 13. Officiële publicatie der Engelse regering inzake de terechtstelling van Miss Cavell te Brussel gevoerde correspondentie, Londen, 1915. Cavell Edith (II) Collection artefacts and memorabilia relating to Edith Cavell 1. Collection artefacts and memorabilia relating to Edith Cavell 2. Royal Londen Hospital Archives Museum 3. Collection artefacts and memorabilia relating to Edith Cavell 4. 1896-2002 5. 36 nrs. 6. Privé-archief 7. Papier 8. verzet - monumenten - herdenkingen - iconografie 9. Vrij raadpleegbaar

10. De Britse verpleegster Edith Cavell hielp geallieerde soldaten de grens oversteken. In augustus 1915 werd ze gearresteerd door de bezetter, opgesloten in de gevangenis van Sint-Gillis, ter dood veroordeeld en gefusilleerd. Haar tragische levenseinde schokte de internationale publieke opinie en werd door de geallieerde propagandadiensten vakkundig uitgebuit. 11. Het Londense Royal Hospital, waar Cavell een tijdlang werkte voor haar vertrek naar België, verzamelde door de jaren heen heel wat archiefstukken en memorabilia van/over Cavell: gedichten, schetsboeken, foto’s, brieven, maar ook souvenirs, foto’s van monumenten, prentbriefkaarten, krantenknipsels over de hergrafenis, de inhuldiging van monumenten, enz. 12. Inventaris online (via de ‘acces 2 archives’-databank). 13. Officiële publicatie der Engelse regering inzake de terechtstelling van Miss Cavell te Brussel gevoerde correspondentie, Londen, 1915. La Dame Blanche 1. La Dame Blanche 2. Imperial War Museum 3. La Dame Blanche 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. verzet 9. Vrij raadpleegbaar 10. La Dame Blanche was één van de grootste inlichtingennetwerken in het bezette België. 11. Een aantal archieven over dit inlichtingennetwerk, dat zo’n 600 leden telde, bleven bewaard in het IWM. 12. Geen inventaris online. 13. DECOCK P., Un réseau de renseignements de la grande guerre: la ‘dame blanche’, onuitgegeven licentiaatsverhandeling ULB, 1982. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre mondiale, Brussel, 2002, 249-257. Imperial War Museum (verzameling persoonlijke archieven) 1. Verzameling persoonlijke archieven an het Imperial War Museum 2. Imperial War Museum 3. Diverse archiefvormers


4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. dagboek 9. Vrij raadpleegbaar 10. Reeds in maart 1918 beslist de Britse overheid een museum op te richten waar documenten en objecten over de oorlog verzameld en tentoongesteld worden. In juni 1920 gaan de deuren open voor het grote publiek. Later wordt de scoop uitgebreid tot alle militaire conflicten van de Commonwealth sinds 1914. 11. In de archieven van het IWM bevinden zich diverse stukken die betrekking hebben op België. Zo is er het dagboek van Marie Georgine, een Britse zuster in Wespelaer, het dagboek van E. Bosteels uit De Panne (1914), de ‘Herinneringen’ van A.J. Van Den Bergh (dochter van de Nederlandse consul in Antwerpen), de briefwisseling en documentatie van J. Van Bleyenberghs uit Gent, het dagboek en documentatie van A.D. Winterbottom, de herinneringen van soldaat Edmond Beer over de verdediging van Antwerpen en de IJzerslag, de dagboeken en documenten van Mairie Chisholm en Elsie Knocker (bijgenaamd ‘the ladies of Pervyze’) die in Pervijze als verpleegsters werkten en de archieven van G.S. Fyfe over het Red Cross Motor Ambulance Volunteer Corps en het Belgian Relief Fund. 12. Overzichtslijst online. 13. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre mondiale, Brussel, 2002, 249-257. T’SERCLAES E. en CHISHOLM M., The Cellar-House of Pervyze. A tale of uncommon things from the journals and letters of the baroness t’ Serclaes and Mairi Chisholm, Londen, 1977. Imperial War Museum Women’s war collection 1. Women’s war collection 2. Imperial War Museum 3. Woman’s war collection 4. vnl. 1917-1926 5. 6. Privé-archief 7. Microfilm 8. dagboek - internationale hulpverlening - vrouwen - iconografie vluchtelingen

9. Vrij raadpleegbaar 10. Deze verzameling archieven en documentatie werd bij mekaar gebracht door het Women’s War Subcommittee om de vele initiatieven die Britse vrouwen tijdens de oorlog genomen hadden te documenteren voor latere generaties. 11. We treffen hier een bonte verzameling dagboeken, brieven, pamfletten, affiches, verslagen, krantenknipsels, foto’s, kunstwerken en memorabilia van ‘Relief work’ door Britse vrouwen. Ook de hulpverlening aan de Belgische oorlogsslachtoffers, vluchtelingen, (gewonde) soldaten en munitiearbeiders komt ruimschoots aan bod. 12. Printed guide. 13. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre Mondiale, Brussel, 2002, 249-257. Imperial War Museum - Film and Video Archive 1. Filmcollectie van het Imperial War Museum 2. Imperial War Museum - Film and Video Archive 3. Filmcollectie 4. 5. 6. Privé-archief 7. Film 8. film 9. Vrij raadpleegbaar 10. Reeds in maart 1918 beslist de Britse overheid een museum op te richten waar documenten en objecten over de oorlog verzameld en tentoongesteld worden. In juni 1920 gaan de deuren open voor het grote publiek. Later wordt de scoop uitgebreid tot alle militaire conflicten van de Commonwealth sinds 1914. Het IWM beheert één van de grootste filmcollecties over de Eerste Wereldoorlog ter wereld. 11. Ook België komt ruimschoots aan bod. We citeren de volgende titels expliciet: ‘ter eere van de Belgische soldaat’, ‘De intrede in Antwerpen’, ‘De intrede in Brussel’, ‘Fighting in Flanders’, ‘Seekrieg 1914-1918’, ‘Scenes in the Yser land’, ‘Scenes on the Menin Road’, ‘Ypres the shell shattered city of Flanders’, ‘German naval activities’ (over Oostende), ‘Oostende’ (over de befaamde raid), ‘Lens-Zonnebeke-Moorsele’, ‘Zeebrugge’, ‘Poperinge’, ‘Ostende re-occupied’, ‘The immortal story of Zeebrugge’, ‘8 years after’, ‘The 7th armoured division liberates Ghent’ en ‘Canada in Flanders’. Ook te vermelden zijn de films uitgebracht door het War Office en de vele


nieuwsfilms zoals Pictorial News of Annales de la guerre. De BBC kan prat gaan op tal van leerrijke documentaires over de Eerste Wereldoorlog, waarin vaak oud-strijders aan het woord komen die in Vlaanderen gevochten hebben. 12. Inventaris online. 13. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre mondiale, Brussel, 2002, 249-257. Imperial War Museum (fotocollectie) 1. Fotocollectie van het Imperial War Museum 2. Imperial War Museum 3. Fotocollectie 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. foto’s 9. Vrij raadpleegbaar 10. Reeds in maart 1918 beslist de Britse overheid een museum op te richten waar documenten en objecten over de oorlog verzameld en tentoongesteld worden. In juni 1920 gaan de deuren open voor het grote publiek. Later wordt de scoop uitgebreid tot alle militaire conflicten van de Commonwealth sinds 1914. Het IWM beheert een prachtige fotocollectie over de Eerste Wereldoorlog. 11. Hier treffen we veel foto’s aan van Britse soldaten die vochten in de streek rond Ieper en luchtsfoto’s van de loopgraven. De collectie is ontsloten via een databank en veel foto’s zijn te bekijken http://london.iwm.org.uk/. 12. Inventaris online. 13. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre mondiale, Brussel, 2002, 249-257. Imperial War Museum (verzameling loopgravenkaarten) 1. Verzameling loopgravenkaarten van het Imperial War Museum 2. Imperial War Museum 3. Trenchmaps collection 4. 5. 6. Privé-archief

7. Papier 8. kaarten 9. Vrij raadpleegbaar 10. Reeds in maart 1918 beslist de Britse overheid een museum op te richten waar documenten en objecten over de oorlog verzameld en tentoongesteld worden. In juni 1920 gaan de deuren open voor het grote publiek. Later wordt de scoop uitgebreid tot alle militaire conflicten van de Commonwealth sinds 1914. Het IWM beheert tevens een mooie verzameling loopgravenkaarten uit de Eerste Wereldoorlog. 11. Hier treffen we ‘trench maps’ uit de buurt rond Ieper. 12. Inventaris online. 13. MILNER L., “The Imperial War Museum - a resource for the study of the First World War in Belgium”, in: TALLIER P.-A. en BOIJEN R., La Belgique et la Première Guerre mondiale, Brussel, 2002, 249-257.

Pays-Bas : Reine et Conseil des Ministres - 907

5.5. PAYS-BAS / NEDERLAND

5.5.1

REINE ET CONSEIL DES MINISTRES / KONINGIN EN MINISTERRAAD Kabinet der Koningin

1. Kabinet der Koningin 2. Nationaal Archief in Den Haag 3. Archief van het Kabinet der Koningin 4. 1914-1988 5. 598 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar voor de periode 1914-1918. 10. 11. Hier bleven alle wetten en KB’s uitgevaardigd door de Nederlandse regering bewaard. Zakenagenda’s, indices en klappers vergemakkelijken de opzoekingen. In principe moet ook de vluchtelingenproblematiek hier aan bod komen. 12. VAN SCHIE H.A.J. en VAN DER KNAAP A., Inventaris van het archief van het kabinet der Koningin, 1898-1945, Den Haag, 1995. De inventaris is tevens beschikbaar via internet (nr. 2.02.14). 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Nederlandse Raad van Ministers 1. Nederlandse Raad van Ministers 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Nederlandse Raad van Ministers 4. 1823-1984 5. 158 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we de verbalen van de Ministerraad aan, samen met de bijlagen. In principe moet de oorlogstoestand ook hier aan bod komen.

908 – Nederland: Koningin en Ministerraad

12. JONGBLOED H.J., Inventaris van de archieven van de Raad van Ministers, 1823-1984, Den Haag, 1994. De inventaris is tevens beschikbaar via de website (nr. 2.02.05.02). 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004.

Pays-Bas : Ministères, Commissaires et Institutions publiques - 909

5.5.2

MINISTÈRES, COMMISSAIRES ET INSTITUTIONS PUBLIQUES / MINISTERIES, COMMISSARISSEN EN OVERHEIDSINSTELLINGEN Ministerie van Binnenlandse Zaken - Kabinetsarchief

1. Kabinetsarchief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Kabinetsarchief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 4. 1814-1949 5. 71 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In dit bestand bleven de dossiers, de klappers en enkele stukken i.v.m. het Belgisch annexionisme ten aanzien van Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen bewaard. Verder is er een dossier inzake het toezicht op de internering van de Duitse ex-keizer in Doorn en later op het eiland Wieringen. Persartikels betreffende de Belgisch-Nederlandse verhoudingen na de oorlog vervolledigen het archief. 12. Inventaris van het archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: kabinetsarchief, 1917-1919, Den Haag, 1987. De inventaris is beschikbaar via de website (nummer toegang: 2.04.26.02). 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Binnenlandse Zaken - Afdeling Volksgezondheid en Armwezen 1. Afdeling Volksgezondheid en Armwezen van het Nederlandse Ministerie van Binnenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van de Afdeling Volksgezondheid en Armwezen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 4. 1892-1918 5. 18 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar

910 – Nederland: Ministeries, commissarissen en overheidsinstellingen

10. De Dienst Armwezen stond in voor de hulpverlening aan de Belgische vluchtelingen tijdens de oorlog. Verder was de dienst bevoegd voor de opvang van (vooral Duitse) deserteurs en gevluchte krijgsgevangenen in het kamp te Bergen. Een derde taak betrof de hulpverlening aan de gezinnen van geïnterneerde militairen die zich in de buurt van de kampen vestigden. 11. De agenda’s en klappers van deze afdeling bleven bewaard. Daarnaast zijn er stukken betreffende het depot voor deserteurs en buitenlanders in Bergen. Vermeldenswaard zijn ook de (inhoudelijk rijke) stukken betreffende de opvang van Belgische vluchtelingen in de vluchtoorden te Hontenisse, Oldenbroek, Veenhuizen, Ede, Uden, Nunspeet en Gouda. Tenslotte zijn er stukken betreffende de oprichting van de Rijkscommissie voor Vakantiekinderen uit Duitsland en België en meer bepaald over de opvang van de Belgische kinderen. Cfr. vluchtoorden. 12. CAS, Inventaris van het archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: Afdeling volksgezondheid en armwezen, 1910-1918, Den Haag, 1985. De inventaris is ook beschikbaar via de website (nummer toegang: 2.04.54). 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Binnenlandse Zaken - Afdeling Algemeen Secretariaat en Comptabiliteit 1. Afdeling Algemeen Secretariaat en Comptabiliteit van het Nederlandse Ministerie van Binnenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van de Afdeling Algemeen Secretariaat en Comptabiliteit van het Nederlandse Ministerie van Binnenlandse Zaken 4. 1914-1950 5. 20 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier is informatie beschikbaar over de uitbetalingen aan de vluchtelingen en het financieel beheer van de vluchtelingenkampen. Verder is er een dossier inzake de verkoop van de gebouwen in het kamp te Zeist.


12. Inventaris van het archief van het Ministerie van Binnenlandse zaken: afdeling algemeen secretariaat en comptabiliteit, 1914-1950, Den Haag, 1990. De toegang is ook raadpleegbaar via de website (nr. 2.04.50). 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Binnenlandse Zaken - Centraal Vluchtelingen Comité 1. Centraal Vluchtelingen Comité van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van het Centraal Vluchtelingencomité 4.1914-1922 5. 6 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het Centraal Vluchtelingencomité moest helpen de Belgische vluchtelingen van huisvesting en voedsel te voorzien. Baron van Tuyll-Van Serooskerken was de voorzitter en J.J.A. Knoote secretaris. Het centraal comité overkoepelde elf provinciale comités. Het comité organiseerde enquêtes i.v.m. de huisvesting van de vluchtelingen (‘afdeling A’), hield een vluchtelingenregister bij (‘afdeling B’), werkte mee aan de bouw van de vluchtoorden te Veenhuizen, Oldenbroek, Nunspeet, Hontenisse, Bergen op Zoom, Ede en Gouda (‘afdeling C’), organiseerde naai- en breiklassen (‘afdeling D’) en was verantwoordelijk voor de huisvesting van de gezinnen van de geïnterneerde Belgische militairen in de buurt van de kampen in Gaasterland, Harderwijk, Soesterberg en Oldenbroek (afdeling E). 11. Hier berusten de notulen van de vergaderingen van het vluchtelingencomité, de rapporten van de centrale commissie en van de subcommissies, naamlijsten, statistieken, bevolkingsregisters van vluchtelingen, rapporten inzake de huisvesting en stukken i.v.m. de naai- en breiklassen. Het archiefbestand bevat eveneens de ingekomen en uitgaande briefwisseling van de verschillende afdelingen (met klappers). Tenslotte zijn er adreslijsten en verslagen van diverse lokale vluchtelingencomités. Cfr. Officieel Belgisch Comité voor Nederland en de verschillende vluchtoorden.


12. Inventaris van het archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: centraal vluchtelingen comité, 1914-1922, Den Haag, 1980. De inventaris is beschikbaar via de website (nummer toegang 2.04.33). 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Binnenlandse Zaken - Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringsdepots 1. Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringsdepots van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van de Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringsdepots van het Ministerie van Binnenlandse Zaken 4. 1917-1940 5. 0,5 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In dit archiefbestand treffen we enkele dossiers aan over de interneringsdepots in Harderwijk en Wiekerschans na de oorlog. Enkele stukken betreffen de opvang van de Duitse ex-keizer Wilhelm II en van de Duitse ex-kroonprins in Nederland. 12. CAS, Inventaris van het archief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken: Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringdepot, 1918-1940, Den Haag, 2001. De inventaris is ook beschikbaar via de website (Nummer toegang: 2.04.78). 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Buitenlandse Zaken – Kabinetsarchief (I) 1. Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken


4. 1814-1940 5. 64 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. pers - geïnterneerden - gruweldaden - vredesonderhandelingen - Vlaamse kwestie - vluchtelingen - diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Vermeldenswaard zijn de politieke berichten, de overzichten van de Nederlandse en Belgische pers i.v.m. de oorlog, de persberichten over het volkenrecht, de Schelde en de sluiting van de Noordzee, de geïnterneerden, de verklaring van Londen, spionage, de Nederlandse neutraliteit en de Duitse gruweldaden. Daarnaast zijn er afschriften van telegrammen van de koningin aan buitenlandse staatshoofden. Zeer interessant zijn de dossiers i.v.m. de Nederlandse neutraliteit, de vredesonderhandelingen in Versailles, het Belgisch annexionisme, het verzoek tot uitlevering van de Duitse ex-keizer Wilhelm II, de Vlaamse kwestie, de Belgische neutraliteit, de Belgische vluchtelingen, de Ruhr-bezetting en de annexatie van de Oostkantons. 12. Inventaris van het kabinetsarchief e.a. van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, 1871-1940, Den Haag, 1985. De toegang is ook beschikbaar via de website (nr. 2.05.18). 12. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Buitenlandse Zaken – Kabinetsarchief (II) 1. Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (politieke rapporten van Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers in het buitenland) 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken 4. 1868-1940 5. 43 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Hier treffen we de politieke rapporten van de Nederlandse Gezant in Brussel aan uit de periode vlak voor de oorlog en vlak na de oorlog.


12. Inventaris van het kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken betreffende politieke rapportage door Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers in het buitenland, 1971-1940, Den Haag, 1970. De inventaris is ook raadpleegbaar via de website (nr. 2.05.19). 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Ministerie van Buitenlandse Zaken: dossiers Europese oorlog 1. Ministerie van Buitenlandse Zaken: dossiers Europese oorlog 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken: dossiers Europese oorlog 4. 1815-1940 5. 245 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen - diplomatie - geïnterneerden - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken legde dossiers aan over de volgende onderwerpen: de vluchtelingen, de werkzaamheden van diverse commissies ter behartiging van de belangen van Nederlandse uitgewekenen uit België (huurwetten, anti-Nederlandse stemming, enz.), de handhaving van de neutraliteit (grensbewaking, spionage en smokkel), de inen doorvoer van grondstoffen naar Duitsland (o.a. de zand- en grindkwestie) en de bestrijding van de smokkelhandel naar België en Duitsland. Veel dossiers betreffen de geïnterneerden: de opvang en tewerkstelling van Belgische soldaten, officieren, mitrailleurshonden, paarden en voertuigen (met verslagen van bezoeken aan de interneringskampen, een verslag over de ‘ongeregeldheden’ in Zeist en het ‘beknopt verslag internering’ uit 1923), het bezoek van familieleden, de komst van Belgische echtgenoten naar Nederland, ontsnappingspogingen, begraven van overleden landgenoten, de repatriëring na de oorlog (met een dossier over de gedwongen terugkeer van de activisten) en een heikel dossier betreffende de terugvordering van de interneringskosten bij de Belgische regering. Vermeldenswaard zijn ook het dossier betreffende de doortocht van Duitse troepen op Nederlands grondgebied na de wapenstilstand, het dossier i.v.m. het Nederlandse protest tegen de Belgische deportaties en het dossier inzake de vredesconferenties.


12. Inventaris van het archief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken: Adossier A 250: Europese oorlog 1914-1918, Den Haag, 1987. (ook beschikbaar via de website (toegang nr. 2.05.04)). Inventaris van dossier A 250 ‘Europese oorlog’ van het archief A-dossiers 1871-1940 van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Den Haag, 1987. 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Nederlandse Ambassade in België 1. Nederlandse Ambassade in België 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Nederlandse Ambassade in België 4. 1839-1961 5. 80 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - activisme – gruweldaden - diplomatie 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. De Nederlandse gezant Van Weede volgde de Belgische regering naar Le Havre. Zijn medewerker Van Vollenhoven bleef echter in Brussel. 11. Hier treffen we de politieke rapporten aan en stukken over de organisatie van de consulaten in Antwerpen, Brussel en Charleroi. Bovendien werden dossiers aangelegd over de Vlaamse kwestie, hulpverlening aan Belgische onderdanen, het Spaans-Nederlands Comité, de activisten in Nederland, Borms en De Cneudt. De volgende dossiers handelen over de naoorlogse periode: Comité de politique nationale (en Belgische annexatieplannen), de herziening van de Belgisch-Nederlandse verdragen van 1839, de doortocht van Duitse troepen in 1918, de vlucht van de Duitse ex-keizer, EupenMalmédy, de polemiek over de francs-tireurs in Dinant en Leuven, de Ruhrbezetting en de Belgisch-Nederlandse verhoudingen in het algemeen. Tenslotte zijn er nog stukken over het onderzoek naar het gedrag van Van Vollenhoven tijdens de oorlog. 12. JONGBLOED K., Inventaris van het archief van het Nederlandse Gezantschap / de Nederlandse ambassade in België, Den Haag, 1984. 13. VAN VOLLENHOVEN M.W.R., Memoires, Amsterdam, 1946. Nederlands consulaat-generaal te Antwerpen 1. Nederlands consulaat-generaal te Antwerpen 2. Nationaal Archief Den Haag


3. Archief van het Nederlands consulaat-generaal te Antwerpen 4. 1842-1956 5. 9 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. J.A. Van Den Bergh was de Nederlandse consul-generaal in Antwerpen gedurende de oorlog. 11. Dit archief bevat de agenda’s van de consul-generaal. Een aantal stukken betreffen de opvang van de Belgische vluchtelingen in Nederland en de Commissie ter behartiging van de belangen van uit België uitgeweken Nederlanders. Hier bevinden zich tevens stukken betreffende het Nederlands Steuncomité te ’s Gravenshaage i.v.m. de hulpverlening aan de Nederlanders in België. Verder zijn er nog enkele naturalisatiedossiers aanwezig. Stukken betreffende de scheepvaart en de Nederlandse schepen die door de Duitsers tot zinken werden gebracht in de haven van Antwerpen vervolledigen het archief. 12. Inventaris van het archief van het consulaat-generaal te Antwerpen, 18421956, Den Haag, 2005. Tevens beschikbaar via de website (nummer toegang: 2.05.110.). Koninklijke landmacht: Generale staf 1. Koninklijke Landmacht: Generale Staf 2. Nationaal Archief in Den Haag 3. Archief van de Generale Staf van de Koninklijke Landmacht 4. 1813-1914 en 1914-1940 5. 19 m.+ 62 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen - geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archiefbestand omvat de nodige stukken over de mobilisatie van het Nederlandse leger, de grensbewaking, de handhaving van de neutraliteit, de bestrijding van de smokkel en spionage. Vermeldenswaard zijn ook de dossiers over de opvang van Belgische vluchtelingen, militairen en deserteurs en het radiostation in Baarle-Hertog. In de tweede inventaris deel vinden we de briefwisseling van de opperbevelhebber en van de secretarie uit de oorlogsperiode.


12. VAN AARTRIJK J.C., Inventaris van het archief van de koninklijke landmacht: generale staf, 1813-1918, Den Haag, 1971. (toegang nr. 2.13.15.01). METTES H., CUYPERS J., VAN VELDEN R. en VAN HEUGTEN E., Inventaris van het archief van de koninklijke landmacht: generale staf en daarbij gedeponeerde archieven, 1914-1940, Den Haag, 1997. (nr.2.13.70) 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Afdeling Arbeidsbemiddeling van de Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling 1. Afdeling Arbeidsbemiddeling van de Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling 2. Nationaal Archief in Den Haag 3. Afdeling Arbeidsbemiddeling van de Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling 4. 1916-1940 5. 7 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen - geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. In het archief van de Afdeling Arbeidsbemiddeling bevinden zich een aantal dossiers die handelen over de tewerkstelling van de Belgische vluchtelingen en geïnterneerden (met lijsten, informatie over de lonen, de rol van de Belgen tijdens stakingen en over de werking van het Belgisch Centraal Arbeidsbureau voor Nederland). 12. VAN MIDDEN P., Inventaris van het archief van de Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling: Afdeling Arbeidsbemiddeling, 1916-1940, Den Haag, 1977. De inventaris is tevens raadpleegbaar van de website (toegang nr. 2.15.13). 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004.


Nederlandse crisisinstellingen in verband met de Eerste Wereldoorlog 1. Nederlandse crisisinstellingen in verband met de Eerste Wereldoorlog 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archieven van Nederlandse crisisinstellingen in verband met de Eerste Wereldoorlog 4. 1914-1946 5. 84 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. bevoorrading - landbouw - economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Door de oorlog raakte de Nederlandse economie in crisis. Om de handel en de bevoorrading van het land te bevorderen richtte de regering een groot aantal crisisinstellingen en controlediensten op. In het archief van de Afdeling Crisiszaken van het Ministerie van Landbouw en in het archief van de Nederlandse Overzee Trustmaatschappij zijn enkele dossiers over de uitvoer naar België te vinden. 12. GRUYTHUYSEN M., VAN SCHIE H. en TEMPELARS A., Inventaris van de archieven van crisisinstellingen in verband met de Eerste Wereldoorlog, 1914-1926, Den Haag, 1993. 13. OTTEN F.J.M., Gids voor de archieven van de ministeries en de hoge colleges van staat 1813-1940, Den Haag, 2004. Commissaris voor de vluchtelingen in Brabant en Zeeland 1. Commissaris voor de vluchtelingen in Brabant en Zeeland 2. Brabants Regionaal Historisch Centrum 3. Archief van de Commissaris voor de vluchtelingen in Brabant en Zeeland 4. 1914-1926 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Om de vluchtelingenzorg te coördineren en te controleren stelde de Nederlandse overheid een Commissaris voor de vluchtelingen in NoordBrabant en Zeeland aan. Deze commissaris wees aan in welke gemeenten of vluchtoorden de vluchtelingen konden verblijven, adviseerde de regering en


was het officiële doorgeefluik met de gemeenten. Ch. Ruys de Beerenbrouck nam dit ambt waar tot mei 1918 toen hij opgevolgd werd door J.P.A. Wilhelm. 11. Dit rijke archiefbestand omvat de ingekomen brieven en de uitgaande brieven van de commissaris (ontsloten via de agenda’s). Verder zijn er de nodige reglementen, omzendbrieven, vluchtelingenlijsten, lijsten van lokale hulpcomités en financiële stukken. Vermeldenswaard zijn eveneens de dossiers i.v.m. de tewerkstelling van de vluchtelingen, inzake de uitkering van financiële steun aan vluchtelingen en aan de gemeenten, de rapporten en de overzichten van het aantal vluchtelingen per gemeente. Ook de voedselbevoorrading, de bouw en de afbraak van de vluchtoorden komen aan bod. 12. Toegang online. 13. AMARA M., Des Belges à l’épreuve de l’exil: les réfugiés de la Première Guerre Mondiale en France, Grande-Bretagne, Pays-Bas 1914-1918, Brussel, 2008. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. Regeringscommissiaris van het vluchtoord Hontenisse/Uden 1. Regeringscommissaris van het vluchtoord Hontenisse/Uden 2. Brabants Regionaal Historisch Informatiecentrum 3. Archief van de Regeringscommissaris van het vluchtoord Hontenisse/Uden 4. 1914-1937 5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. De regeringscommissaris was verantwoordelijk voor het beheer van de vluchtoorden in Hontenisse en Uden. Aanvankelijk was J.P.A. Wilhelm regeringscommissaris voor het vluchtoord in Hontenisse. Nog in 1914 werd hij aangesteld als regeringscommissaris voor het vluchtoord te Uden. In Hontenisse werd hij vervangen door R.W.R. Verdeyen, die plaatselijk regeringscommissaris bleef tot de opheffing van het kamp in mei 1915. In 1920 werd Wilhelm ontheven van zijn taak. 11. In dit bijzonder rijke archief treffen we de briefwisseling (met agenda) over transfers van vluchtelingen, stukken i.v.m. de verblijfplaatsen, de huisvesting, de bevoorrading, de uitkering van financiële steun, de verpleging en de bewaking van de vluchtelingen. Daarnaast zijn er de nodige financiële stukken en personeelsdossiers. Verder is ook de briefwisseling van de


regeringscommissaris met andere overheidsdiensten en met de lokale hulpcomités bewaard. Veel stukken betreffen de werking van het kledingmagazijn en de tewerkstelling (en de uitbetaling in punten). Vermeldenswaard zijn ook de dossiers inzake disciplinaire moeilijkheden, de klachten van vluchtelingen en van omwonenden, de bevolkingsregisters en de huwelijkslijsten. Er zijn ook dossiers i.v.m. de bouw en de uitrusting van de barakken en inzake de opheffing van het vluchtoord in Uden. Tenslotte zijn er jaarverslagen, plattegronden, verslagen van de Centrale Commissie tot behartiging van de belangen van naar Nederland uitgeweken vluchtelingen, noodgeld, brochures en een verzameling foto’s. Het bestand bevat een aantal nummers die afkomstig zijn van de administrateur van het vluchtoord Hontenisse en Uden (vooral financiële stukken). 12. Toegang online. 13. AMARA M., Des Belges à l’épreuve de l’exil: les réfugiés de la Première Guerre Mondiale en France, Grande-Bretagne, Pays-Bas 1914-1918, Brussel, 2008. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. VERDEYEN R.W.R., België in Nederland: de vluchtoorden Hontenisse en Uden, ’s Gravenshage, 1920. Gedelegeerde voor de vluchtelingen in Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren en privé-archief J.N. Pattist 1. Gedelegeerde voor de vluchtelingen in Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren en privé-archief J.N. Pattist 2. Zeeuws archief 3. Archief van de Gedelegeerde voor de vluchtelingen in Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren en privé-archief van J.N. Pattist 4. 5. 6. Deels overheidsarchief en gedeeltelijk privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen - geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. J.N. Pattist werd eind 1914 door de Regeringscommissaris voor de vluchtelingen in Noord-Brabant en Zeeland, Ch. Ruys de Beerenbrouck, benoemd tot diens gedelegeerde voor Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren. Het archief werd opgedeeld in twee delen: een ambtelijk deel en een privé-archief. 11. Dit archiefbestand omvat briefwisseling en enkele foto’s inzake de vluchtelingenopvang. Daarnaast zijn er dossiers i.v.m. de onderwijs-


mogelijkheden geboden aan de Belgische kinderen en dossiers inzake het aanbod van ontspanningsmogelijkheden aan de geïnterneerden. Tenslotte zijn er nog petitielijsten van de anti-annexatiebeweging in Zeeuws-Vlaanderen voorhanden en wat documentatie. 12. FELIX D.A., “Stukken afkomstig van J.N. Pattist als gedelegeerde voor Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren van de regeringscommissaris voor de vluchtelingen in Noord-Brabant en Zeeland”, in: Verslagen omtrent ’s rijks oude archieven, 1925 (48), II, 282. 13. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. Vluchtoord Gouda 1. Vluchtoord Gouda 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van het vluchtoord te Gouda 4. 1914-1919 5. 2,2 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. In het vluchtoord van Gouda werden een groot aantal Belgische vluchtelingen opgevangen. Het vluchtoord werd in april 1919 ontmanteld. 11. Het betreft de briefwisseling van het comité van toezicht en van de directeur van het vluchtoord, het vluchtelingenregister en -lijsten, rekeningen, rapporten over het onderwijs, het godsdienstig leven en de gezondheidstoestand in het kamp. 12. Er bestaat een onuitgegeven plaatsingslijst (nr. 3.13.01). 13. AMARA M., Des Belges à l’épreuve de l’exil: les réfugiés de la Première Guerre Mondiale en France, Grande-Bretagne, Pays-Bas 1914-1918, Brussel, 2008. DE ROODT E., Oorlogsgasten: vluchtelingen en geïnterneerden in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog, Zaltbommel, 2000. Vluchtoord Veenhuizen 1. Vluchtoord Veenhuizen 2. Drents archief 3. Archief van het Vluchtoord Veenhuizen 4. 1914-1915


5. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Slechts enkele stukken bleven bewaard: de ingekomen brieven, het kopieboek, de inschrijvingsregisters van de verpleegde vluchtelingen en enkele andere stukken. 12. De inventaris is beschikbaar via de website. Regeringscomité tot behartiging der belangen van vluchtelingen te Vlissingen 1. Regeringscomité tot behartiging der belangen van vluchtelingen te Vlissingen 2. Zeeuws archief 3. Archief van het Regeringscomité tot behartiging der belangen van vluchtelingen te Vlissingen 4. 1914-1922 5. 39 nummers 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Het comité hielp de Belgische vluchtelingen financieel en in natura. Daarnaast werd gezorgd voor tewerkstelling in de lokale pantoffel- en confectiefabriek. 11. De notulen van de vergaderingen, de briefwisseling, de kasboeken, de lijsten van hulpverlening aan ‘stille behoeftigen’ bleven bewaard. Daarnaast zijn er financiële stukken van de pantoffelfabriek en het confectiebedrijf voorhanden (journaal, kasboeken, grootboeken, kwitanties, magazijnboeken en loonboekjes). 12. De inventaris is raadpleegbaar via de website www.archieven.nl. Regeringscommissaris inzake de huisvesting van familieleden van geïnterneerde Belgische militairen 1. Regeringscommissaris inzake de huisvesting van familieleden van geïnterneerde Belgische militairen 2. Streekarchivariaat Noordwest-Veluwe


3. Archief van de Regeringscommissaris inzake de huisvesting van familieleden van geïnterneerde Belgische militairen 4. 1915-1916 5. 3 nummers 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Het betreft briefwisseling van de Harderwijkse regeringscommissaris M.J. Kempers met het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de bouw van woningen voor de gezinsleden van geïnterneerde Belgische militairen. 12. HEMSTEDE G.W., Inventaris Archief Regeringscommissaris inzake de huisvesting van familieleden van geïnterneerde Belgische militairen, 2005. Spaarfonds voor geïnterneerde Belgische militairen 1. Spaarfonds voor geïnterneerde Belgische militairen 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van het Spaarfonds voor geïnterneerde Belgische militairen 4. 1919-1929 5. 0,1 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. 11. Dit archiefbestand bevat slechts drie nummers i.v.m. het spaarfonds: een kasboek, spaarbiljetten en één dossier. 12. Inventaris van het archief van het spaarfonds geïnterneerde Belgische militairen, 1919-1929, Den Haag, 1984. (tevens beschikbaar via de website (nr. toegang: 2.13.49.03)). Koninklijke Bibliotheek: Afdeling Documentatie inzake de verzameling van documenten en gegevens betreffende de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar 1. Koninklijke Bibliotheek: Afdeling Documentatie inzake de verzameling van documenten en gegevens betreffende de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar 2. Nationaal Archief Den Haag


3. Archief van de Koninklijke Bibliotheek: Afdeling Documentatie inzake de verzameling van documenten en gegevens betreffende de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar 4. 1914-1918 5. 9,5 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. vluchtelingen - bevoorrading - internationale hulpverlening - economie 9. Vrij raadpleegbaar 10. In 1914 kreeg de Koninklijke Bibliotheek de opdracht om een documentatiebestand over de bestrijding van de oorlogscrisis aan te leggen. Een gedeelte van deze documentatie werd nog tijdens de oorlog uitgegeven. 11. Dit documentatiebestand omvat krantenknipsels over de oorlog, verslagen en omzendbrieven van allerhande officiële instanties. Verder is er documentatie over de economie, de bevoorrading en de hulpverlening aanwezig. Onvermijdelijk komt de hulpverlening aan de Belgische vluchtelingen hier ook aan bod: krantenknipsels, bekendmakingen van de stad Antwerpen i.v.m. de terugkeer, verslagen van de Intendancedienst van het Provinciaal Vluchtelingencomité in Zeeland en een verslag van het Tehuis voor Belgische kinderen in Amsterdam. 12. VAN DEN BERGH V., Inventaris van het archief van de Koninklijke Bibliotheek: Afdeling Documentatie inzake de verzameling van documenten en gegevens betreffende de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar, 1914-1918, Den Haag, 1993. 13. Documenten voor de economische crisis van Nederland in oorlogsgevaar, Den Haag, 1914-1917. Nederlands Comité tot onderzoek van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog 1. Nederlands Comité tot onderzoek van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van het Nederlands Comité tot onderzoek van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog 4. 1921-1937 5. 1 m. 6. Overheidsarchief 7. Papier 8. 9. Vrij raadpleegbaar


10. In 1924 werd in Nederland een comité opgericht om de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog wetenschappelijk en onpartijdig te onderzoeken. De werkzaamheden van het comité werden in 1934 beëindigd. Er werd een eigen tijdschrift uitgegeven en lezingen en colloquia georganiseerd. 11. In dit archiefbestand vinden we de statuten, de vergadernotulen, briefwisseling, ledenlijsten, krantenknipsels, boekhoudkundige stukken en vooral documentatie over de internationale relaties. 12. HUSTINX L., “Inventaris van het archief van het Nederlands comitéAALL en het Nederlandsch comité tot onderzoek van de oorzaken van de wereldoorlog 1921-1931”, Den Haag, 1961 (onuitgegeven plaatsingslijst). 13. Mededelingen van het Nederlandsch comité tot onderzoek van de oorzaken van de wereldoorlog, 1924-1928.

926 – Nederland: Politici

5.5.3

HOMMES POLITIQUES / POLITICI Loudon John

1. Loudon John 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van John Loudon 4. 1887-1940 5. 3,3 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Loudon was de Nederlandse Minister van Buitenlandse Zaken gedurende de periode 1913-1918. 11. Vermeldenswaard is op de eerste plaats de briefwisseling van Loudon met de diverse Nederlandse gezanten in het buitenland (waaronder Van Weede en Van Vollenhoven) en met de buitenlandse gezanten in Nederland. Verder zijn er naoorlogse dossiers over de Belgische annexatieplannen in ZeeuwsVlaanderen en Limburg en een dossier over het verblijf van de Duitse exkeizer in Nederland. 12. BOS R., “Inventaris van het archief van John Loudon”, Den Haag, 1979. (onuitgegeven) Ruys de Beerenbrouck Charles 1. Ruys de Beerenbrouck Charles 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van C.J.M. Ruys de Beerenbroouck 4. 1896-1936 5. 6,8 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen - diplomatie 9. Vrij raadpleegbaar 10. Charles Ruys de Beerenbrouck was een rooms-katholiek politicus uit Maastricht. Tijdens de oorlog werd hij benoemd tot Commissaris voor de opvang van de Belgische vluchtelingen. In mei 1918 werd hij gepromoveerd tot Commissaris van de Koningin in Limburg. Vier maanden later werd hij premier. Nederland had in deze periode te kampen met een voedseltekort en

Pays-Bas : Hommes politiques - 927

de Spaanse griep maakte veel slachtoffers. Na de wapenstilstand preekte Troelstra de revolutie en koesterde België annexatieplannen. 11. Dit archief bevat de briefwisseling van Ruys, zijn redevoeringen en krantenknipsels over zijn carrière. Verder is er een dossier over zijn hulp aan de vluchtelingen in Uden. Belangrijk zijn tevens de notulen van de vergaderingen van de Ministerraad en de dossiers over de herziening van het Nederlands-Belgisch verdrag, het anti-annexatiecomité in Limburg, de Volkenbond en het verblijf van de Duitse ex-keizer in Nederland. 12. Inventaris van het archief van C.J.M. Ruys de Beerenbrouck 1896-1936. (nr. 2.21.244) (onuitgegeven) Troelstra Pieter Jelles 1. Troelstra Pieter Jelles 2. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam) 3. Archief Pieter Jelles Troelstra 4. 1877-1930 5. 4,75 m. 6. Privé-archief 7. Papier (ook beschikbaar op microfilm) 8. gedeporteerden - geïnterneerden - vredesonderhandelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Nederlandse, socialistische politicus Troelstra was lid van het Internationaal Socialistisch Bureau en zette zich in voor de vrede. 11. Troelstra hield dossiers bij i.v.m. de Duitse bezetting van België, het gratieverzoek-Colleaux, de deportaties van de Belgische arbeiders, de Belgische geïnterneerden in Nederland (o.a. over de verspreiding van socialistische propaganda in de kampen) en de socialistische conferentie te Stockholm (met briefwisseling van/aan Huysmans, Anseele, Adler, Henderson, Vandervelde, Bertrand, Branting, Ebert, Haase en Kautsky). 12. De inventaris gemaakt door B.A. Sijes is beschikbaar via de website www.iisg.nl. 13. TROELSTRA P.J., Gedenkschriften, Amsterdam, 1928. TROELSTRA P.J., De wereldoorlog en de sociaaldemokratie, Amsterdam, 1915.

928 – Nederland: andere particulieren

5.5.4

AUTRES PARTICULIERS / ANDERE PARTICULIEREN Buning Lammert

1. Buning Lammert 2. Brabants Regionaal Historisch Informatiecentrum 3. Archief van Lammert Buning 4. 1914-1979 5. 1.337 nummers 6. Privé-archief 7. Papier 8. activisme 9. Vrij raadpleegbaar 10. De Nederlandse historicus Buning (1914-1979) bestudeerde het activisme, de Flamenpolitik en de rol van Domela Nieuwenhuys. 11. Hier vinden we documentatie en briefwisseling over het activisme (N.B. dit archief bevat een deel van het archief-Faingnaert uit de jaren 1930). 12. LOUPIAS A., Inventaris van de Nederlandse collecties over de Vlaamse beweging op het Rijksarchief in Noord-Brabant: archief van L. Buning, J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard en Jong-Vlaanderen en van prof. R. Speleers, ’s Hertogenbosch, 1980. 13. BUNING L., Het strijdbare leven van J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard, s.l., 1976. De Jong Teodora 1. De Jong Teodora 2. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam) 3. Dora De Jong 4. 1914-1919 5. 0,02 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Dora de Jong was de voorzitster van het Belgisch vluchtelingencomité in Nieuwendam. 11. In dit archief treffen we brieven van vluchtelingen, omzendbrieven van de Centrale Commissie tot behartiging van de belangen van naar Nederland uitgeweken vluchtelingen en lijsten aan. 12. Geen toegang voorhanden.

Pays-Bas : autres particuliers - 929

Domela Nieuwenhuis Nyegaard Jan Derk 1. Domela Nieuwenhuis Nyegaard Jan Derk 2. Brabants Regionaal Historisch Informatiecentrum 3. Archief van J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard 4. 1869-1977 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - activisme 9. Vrij raadpleegbaar 10. De pro-Duitse J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard (1870-1955), predikant van de evangelische hervormde gemeente in Gent, groeide in 1915 uit tot de leider van de radicale groepering Jong-Vlaanderen. 11. In dit archief vinden we de nodige familiale briefwisseling en vooral krantenknipsels, brochures, publicaties en manuscripten omtrent de Vlaamse Beweging en het activisme. Het archiefbestand omvat ook het archief van Jong-Vlaanderen. Zo treffen we de notulen van de vergaderingen, het brievenboek, ledenlijsten, nota’s, briefwisseling met de lokale afdelingen, de bezetter, de leden en de Raad van Vlaanderen. Eén dossier betreft de financiering van De Vlaamse Post. Ook het vonnis van het Hof van Assisen uit 1921, waarbij Domela bij verstek tot de doodstraf werd veroordeeld wegens collaboratie, bleef bewaard. 12. LOUPIAS A., Inventaris van de Nederlandse collecties over de Vlaamse beweging op het Rijksarchief in Noord-Brabant: archief van L. Buning, J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard en Jong-Vlaanderen en van prof. R. Speleers, ’s Hertogenbosch, 1980. 13. BUNING L., Het strijdbare leven van J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard, s.l., 1976. DOMELA NIEUWENHUIS J.D., Uit mijn oorlogsdagboek, Den Haag, 1915. TEMMERMAN J., Van actief predikant tot predikant van het aktivisme: de geschiedenis van J.D. Domela Nieuwenhuis in de Brabantgemeente te Gent (1903-1918), Brussel, z.d. VANACKER D., Het aktivistisch avontuur, Gent, 1991. Gerretson Frederik Carel 1. Gerretson Frederik Carel 2. Nationaal Archief Den Haag 3. Archief van Frederik Carel Gerretson 4. 1608-1959


5. 39 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - activisme 9. Vrij raadpleegbaar 10. F.C. Gerretson (1884-1958) studeerde in Brussel en raakte betrokken bij de Vlaamse Beweging. Tijdens de oorlog kocht hij samen met een aantal geestesverwanten het dagblad De Vlaamsche Stem op. Na de oorlog bleef hij ijveren voor de Groot-Nederlandse zaak. In 1925 startte zijn carrière als hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Utrecht. 11. Hier berust de persoonlijke briefwisseling van Gerretson met een aantal kopstukken uit de Vlaamse Beweging. Verder zijn er stukken i.v.m. de uitgave en de redactionele lijn van het dagblad De Vlaamsche Stem aanwezig (contacten met Julius Hoste, Frans Van Cauwelaert en hoofdredacteur Alberic Deswarte). Vermeldenswaard zijn ook de artikelen van zijn hand over de Vlaamse kwestie en de Groot-Nederlandse beweging, documentatie over de Raad van Vlaanderen en Jong-Vlaanderen. Tenslotte bleef een nota van Gerretson aan de Duitse gezant in Den Haag over de Vlaamse kwestie en de Belgische Staat uit 1917 bewaard. 12. VAN DEN HEUVEL-STRASSER E.A., Inventaris van het archief van F.C. Gerretson, 1904-1958, Den Haag, 1990. (tevens beschikbaar via de website (nummer toegang: 2.21.246)). 13. GERRETSON F.C., Verzamelde werken, 7 dln., Baarn, 1973-1976. GERRETSON F.C., Nederland, Vlaanderen, België: memories en vertoogen, Utrecht, 1927. VAN HEES P. en PUCHINGER G. (ed.), Briefwisseling Gerretson-Geyl, Baarn, 5 dln., 1979-1981. WILS L., Flamenpolitik en aktivisme, Leuven, 1974. Geyl Pieter 1. Geyl Pieter 2. Universiteitsbibliotheek Utrecht 3. Archief van Pieter Geyl 4. 30 m. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. activisme 9. Vrij raadpleegbaar


10. Pieter Geyl (1887-1966) verbleef tijdens de oorlog als correspondent voor de Nieuwe Rotterdamsche Courant in Londen. Na de oorlog werd hij professor geschiedenis in Londen en vanaf 1936 in Utrecht. 11. De omstreden Groot-Nederlandse historicus Geyl stond in nauw contact met Rik Borginon, H.J. Elias, F.C. Gerretson en met de oud-activisten Antoon Jacob, Leo Picard en Herman Vos. In de briefwisseling komt de eis om amnestie voor veroordeelde activisten regelmatig aan bod. Een aantal archiefstukken betreffen het Algemeen Nederlands Verbond. 12. Een gedetailleerde inventaris wordt voorbereid. 13. GEYL P., De Groot-Nederlandse gedachte, 2 dln., s.l., 1925-1930. VAN HEES P. en BUCHINGER G., Briefwisseling Gerretson-Geyl, 5 dln., Baarn, 1979-1981. VAN HEES P. en WILLEMSEN A.W., Geyl en Vlaanderen: brieven en notities, 3 dln., Antwerpen, 1973-1975. VAN HEES P., “Geyl P.”, in NBW, VIII, Den Haag, 1979. VON DER DUNK H., „Geyl P.“, in NEVB, dl.2, Tielt, 1998, 1303-1305. Quarels d’Ufford H.J. 1. Quarels d’Ufford H.J. 2. Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (Amsterdam) 3. Collectie H.J. Quarels d’Ufford 4. 1882-1918 5. 0,3 m 6. Privé-archief 7. Papier 8. vluchtelingen 9. Vrij raadpleegbaar 10. Jonkheer Quarels d’Ufford was betrokken bij de vluchtelingenzorg in Bilthoven. 11. Deze collectie bevat becommentarieerde plakboeken over de Eerste Wereldoorlog. 12. Er is geen toegang voorhanden. Speleers Reimond 1. Speleers Reimond 2. Brabants Regionaal Historisch Informatiecentrum 3. Archief van Reimond Speleers 4. 1914-1953 5. 28 nummers


6. Privé-archief 7. Papier 8. vernederlandsing Gentse universiteit 9. Raadpleegbaar met voorafgaandelijke toestemming 10. De arts Reimond Speleers was decaan van de medische faculteit van de Vlaamse Hogeschool. In juni 1918 vluchtte hij naar Nederland. 11. De benoeming van Speleers aan de vernederlandste universiteit te Gent bleef bewaard. Verder is ook het vonnis van het Hof van Assisen uit 1920, waarbij Speleers tot 12 jaar dwangarbeid veroordeeld werd, voorhanden. Tenslotte is er een dossier i.v.m. de terugbetaling door de zgn. Bormscommissie van ‘oorlogsschade’ geleden door Speleers na de Eerste Wereldoorlog. 12. LOUPIAS A., Inventaris van de Nederlandse collecties over de Vlaamse beweging op het Rijksarchief in Noord-Brabant: archief van L. Buning, J.D. Domela Nieuwenhuis Nyegaard en Jong-Vlaanderen en van prof. R. Speleers, ’s Hertogenbosch, 1980. 13. DEDEURWAERDER J., Professor Speleers: een biografie, Gent, 2002. SPELEERS R., Historische momenten en herinneringen uit den strijd voor de vernederlandsing der Hogeschool van Gent, 1930, Leuven. Van Eysinga W.J.M. 1. Van Eysinga W.J.M. 2. Nationaal Archief Den Haag 3. archief van W.J.M. Van Eysinga 4. 1900-1968 5. 1,5 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. diplomatie - vredesonderhandelingen - geïnterneerden 9. Vrij raadpleegbaar 10. Willem Jan Marie Van Eysinga was hoogleraar volkenrecht aan de universiteit van Leiden. Hij was lid van de Nederlandse delegatie op de vredesconferentie in Parijs en van de Volkenbond. Later werd hij rechter bij het Permanent Hof van Internationale Justitie in Den Haag. 10. Het betreft juridische adviezen van Van Eysinga aan de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken i.v.m. de doorvoer van zand, grind en steenslag naar België, inzake de internering van militairen en inzake de grensbewaking. Verder zijn er dossiers i.v.m. de oprichting van de Volkenbond, het Belgisch annexionisme en de naoorlogse verhoudingen tussen Nederland en België.


12. SCHOLTENS H.H., Inventaris van de papieren van prof. Dr. W.J.M. Van Eysinga, Den Haag, 1973. Vermeire Staf 1. Vermeire Staf 2. Brabants Regionaal Historisch Informatiecentrum 3. Archief van Staf Vermeire 4. 5. 6. Privé-archief 7. Papier 8. Vlaamse kwestie - activisme - frontbladen - Frontbeweging 9. Vrij raadpleegbaar 11. De Vlaamsgezinde Vermeire werd na de Tweede Wereldoorlog geïnterneerd en richtte o.a. de Oranje-uitgeverij op. 10. Hier treffen we briefwisseling aan van de Kommissie Onderwijs en Kunst van de Raad van Vlaanderen over de vernederlandsing van het lager onderwijs in Groot-Brussel, een rapport van de zending van Vandervelde, de Brouckère en De Man naar Rusland (1917) en enkele stukken betreffende de naar Bad-Salzuflen uitgeweken activisten (1920). In het archief-Vermeire belandden een aantal stukken afkomstig van Richard De Cneudt: de originele statuten van de Raad van Vlaanderen, verslagen van de vergaderingen van de Raad van Vlaanderen en van de Kommissie Onderwijs en Kunst. Staf Vermeire schonk/verkocht eveneens zijn bibliotheek over de Vlaamse Beweging aan het Rijksarchief. Hierin treffen we o.a. tal van zeldzame brochures en boeken aan over het militaire verloop, de Frontbeweging, het activisme en de naoorlogse repressie. Er bleven ook een aantal frontbladen bewaard. 12. VAN DER KEMP S. en VRIENS J., Inventaris van het archief en catalogus van de collectie van Staf Vermeire (1926-1987), ’s Hertogenbosch, 1991. 13. CAILLAU M., Staf Vermeire 1926-1987, Diets jeugdleider en rebel, s.l., 1988.


Suisse - 935

5.6

SUISSE / ZWITSERLAND

Internationaal Inlichtingenagentschap voor de Krijgsgevangenen / Agence internationale des prisonniers de guerre 1. Internationaal Inlichtingenagentschap voor de Krijgsgevangenen 2. Archiefdienst van het Internationale Rode Kruis in Genève 3. Internationaal Inlichtingenagentschap voor de Krijgsgevangenen 4. 1914-1918 5. 400 m. 6. Privé-archief 7. Papier 8. krijgsgevangenen 9. Raadpleegbaar met toestemming 10. In augustus 1914 richtte het Internationale Rode Kruis een Internationaal Inlichtingenagentschap voor de Krijgsgevangenen op in het Rathmuseum te Genève. Om de families van de krijgsgevangenen van alle nationaliteiten te informeren over de verblijfplaats van hun zonen/echtgenoten werd een gigantisch steekkaartenstelsel aangelegd. In totaal werden ongeveer 7 miljoen steekkaartendossiers geopend tijdens de oorlog (waarvan 2 miljoen m.b.t. krijgsgevangenen en 5 miljoen over gedeporteerde burgers). Het Agentschap fungeerde tevens als doorgeefluik voor de verzending van pakjes en geld naar de kampen. 11. Dit bestand omvat algemene dossiers betreffende de werking van het Agentschap, lijsten van krijgsgevangenen, gesneuvelden en geïnterneerde burgers, inspectierapporten en 5.119 fichebakken. Deze fichebakken staan trouwens gedeeltelijk opgesteld in het internationaal museum van het Rode Kruis. Deze archieven werden in 2007 door de UNESCO uitgeroepen tot werelderfgoed en zijn op die manier beter beschermd. Via de website www.icrc.org is het mogelijk informatie op te vragen over specifieke gevangenen. Deze dienst is gratis voor familieleden, maar betalend voor anderen. De opzoekingen kunnen tot vier maanden duren en het resultaat is soms erg pover. Belgische onderzoekers doen er goed aan eerst de steekkaarten van de Belgische Middendienst voor de Krijgsgevangenen in het Legermuseum te doorzoeken. 12. Er is geen inventaris beschikbaar. 13. BASQUIN C., Romain Rolland et l’Agence des prisonniers de Genève (1914-1916), Parijs, 1999. BECKER A., Oubliés de la grande guerre: humanitaire et culture de guerre 1914-18: populations occupées, déportés civils, prisonniers de guerre, Parijs, 1998.

936 – Zwitserland

DE MUYNCK L., Het Belgische Rode Kruis en de Eerste Wereldoorlog, in: TALLIER P.-A., België en de Eerste Wereldoorlog - stand van het onderzoek, Brussel, 2002, 191-210. L’agence internationale des prisonniers de guerre : le CICR dans la Première Guerre Mondiale, Genève, 2007. Nouvelles de l’Agence internationale des prisonniers de guerre, Genève, 1916-1918.

55 © AGR-ARA

Tal van liefdadigheidsacties werden ook in het buitenland opgezet om geld in te zamelen voor de Belgische oorlogsslachtoffers / De nombreux appels à la charité sont lancés en Belgique et à l’étranger pour collecter de l’argent en faveur des victimes de guerre belges (Lambotte).

940 - Illustraties

56 © AGR-ARA

Programma van een Verhaeren-herdenking in Londen / Programme de la commémoration d’Emile Verhaeren à Londres (Lambotte).

Illustrations - 941

57 © AGR-ARA

Ook bij de Belgische vluchtelingen in Frankrijk werd de nationale feestdag en koningsdag uitbundig gevierd / La Fête Nationale et la Journée du Roi sont célébrées frénétiquement par les réfugiés belges en France (Col. Corneille Gram, nr.171).

942 - Illustraties

58 © AGR-ARA


Illustrations - 943

59 © AGR-ARA


944 - Illustraties

60 © AGR-ARA

In Engeland was de verjaardag van de koning aanleiding voor allerhande feestelijkheden / En Angleterre, l’anniversaire du roi Albert donne lieu à de nombreuses festivités (Lambotte).

Illustrations - 945

61 © AGR-ARA

In de Belgische munitiefabrieken achter het front werden de obussen gevuld met springstof / Des ouvriers belges remplissent des obus d’explosifs dans une fabrique de munitions située derrière le front (Fotocol. CAG).

946 - Illustraties

62 © AGR-ARA

Groepsfoto van de Belgische parlementairen in Sainte-Adresse. Op 27 juli 1918 hielden de gevluchte parlementsleden voor het eerst een plenaire zitting. Op de onderste trede herkennen we van links naar rechts de minister Goblet d’Alviella, Carton de Wiart, Helleputte en Brunet. Op de voorlaatste trede bemerken we v.l.n.r. Van De Vyvere, Segers, Renkin, Cooreman, Hubert, de Ceuninck en Berryer / Photo des parlementaires belges à Sainte-Adresse. Les parlementaires réfugiés à l’étranger y tiennent une première séance extraordinaire le 27 juillet 1918. Sur la marche du bas, on reconnaît les ministres Goblet d’Alviella, Carton de Wiart, Helleputte et Brunet. Sur la deuxième marche (de droite à gauche) se trouvent Van De Vyvere, Segers, Renkin, Cooreman, Hubert, de Ceuninck et Berryer (Fotocol. CAG).

Illustrations - 947

63 © AGR-ARA

Reclamedrukwerk voor Belgische liefdadigheidsorganisaties in Nederland. De kunstenaar Alfred Ost stelde zijn talent belangeloos ten dienste van deze goede werken / Imprimé publicitaire en faveur d’œuvres de bienfaisance aux Pays-Bas. L’artiste Alfred Ost a mis ses talents au service de plusieurs d’entre elles (Coll. Icono CAG).

948 - Illustraties

64 © AGR-ARA

Reclamedrukwerk voor Belgische liefdadigheidsorganisaties in Nederland. De kunstenaar Alfred Ost stelde zijn talent belangeloos ten dienste van deze goede werken / Imprimé publicitaire en faveur d’œuvres de bienfaisance aux Pays-Bas. L’artiste Alfred Ost a mis ses talents au service de plusieurs d’entre elles (Coll. Icono CAG).

Illustrations - 949

65 © AGR-ARA

Strooibrief verspreid door de Duitse soldatenraad in Brussel in november 1918 / Tract distribué par le Soldatenrat allemand à Bruxelles en novembre 1918 (Collectie Corneille Gram, nr.35).

950 - Illustraties

66 © AGR-ARA

Prentbriefkaart met karikatuur van de Duitse aftocht / Carte postale avec caricature de la retraite allemande (Coll. Icono. CAG.).

Illustrations - 951

67 © AGR-ARA

De Brusselse burgemeesters kunnen eindelijk de wapenstilstand aankondigen. Het zou nog een aantal dagen duren vooraleer alle Duitsers het land verlaten hadden / Les bourgmestres bruxellois annoncent l’Armistice. Le départ des derniers soldats allemands prendra encore quelques jours (Col. affiches CAG).

952 - Illustraties

68 © AGR-ARA

Le Bruxellois, 12 november / novembre 1918 (Doc. CAG, nr.186).

Illustrations - 953

69 © AGR-ARA

Foto van de plechtige intrede van koning Albert I, koningin Elisbeth en de soldaten in de hoofdstad op 22 november 1918 / Photo de l’entrée solennelle du roi Albert, de la reine Elisabeth et des soldats dans la capitale, le 22 novembre 1918 (Fotocol. CAG).

954 - Illustraties

70 © AGR-ARA

Le National, 23 november/novembre 1918 (Doc. CAG, nr.186).

Illustrations - 955

71 © AGR-ARA

Humoristische overlijdensbrief van ‘Mevrouw oorlog’ / Faire-part humoristique du décès de ‘Madame la guerre’ (Topo-hist. Atlas, nr.3413).

956 - Illustraties

72 © AGR-ARA

Humoristische overlijdensbrief van een aantal oorlogskranten / Faire-part humoristique annonçant le décès de quelques journaux de guerre (Doc. CAG, nr.57).

Illustrations - 957

73 © AGR-ARA

Humoristische overlijdensbrief van de Duitse ex-keizer / Faire-part humoristique annonçant la chute de l’ex-empereur d’Allemagne (Heyse, nr.137).

958 - Illustraties

74 © AGR-ARA

Kluchtlied gezongen ten tijde van de wapenstilstand / Chansonnette entonnée en novembre 1918 (Heyse, nr.137).

Illustrations - 959

75 © AGR-ARA

Het uur der vergelding was aangebroken voor de Gentse activisten. De bevolking rook bloed / L’heure des représailles est venue. Le peuple exige des punitions sévères à l’encontre des activistes gantois (Heyse, nr.137).

960 - Illustraties

76 © AGR-ARA

Belgische soldaten poseren bij een buitgemaakt Duits kanon / Des soldats belges posent sur un canon allemand (Fotocol. CAG).

Illustrations - 961

77 © AGR-ARA

Affiche ten voordele van het Koninklijk Gesticht van Mesen / Affiche diffusée pour le compte de l’Institution royale de Messines (Col. Affiche CAG).

962 - Illustraties

78 © AGR-ARA

Anti-Duitse affiche verspreid door de ‘Ligue nationale du Souvenir’ / Affiche anti-allemande diffusée par la ‘Ligue nationale du Souvenir’ (Col. Corneille Gram, nr.33).

Illustrations - 963

79 © AGR-ARA

Kaart met aanduiding van de gebieden die het ‘Comité de politique nationale’ bij België wou aanhechten na de oorlog / Carte des territoires que le ‘Comité de politique nationale’ voulait annexer à la Belgique après la guerre (Col. Corneille Gram, nr.33).

964 - Illustraties

80 © AGR-ARA

Foto van de intrede van het Belgisch leger in Malmédy. De lokale bevolking was weinig enthousiast / Photo de l’entrée de l’armée belge à Malmédy. La population locale semble réservée (Fotocol. CAG).

Illustrations - 965

81 © AGR-ARA

Op 19 juni 1919 ontving kardinaal Mercier de Amerikaanse president Wilson in Mechelen / Le Cardinal Mercier et le président américain Wilson à Malines, le 19 juin 1919 (Fotocol. CAG).

966 - Illustraties

82 © AGR-ARA

Sierbord ter herinnering van de ondertekening van het Verdrag van Versailles / Assiette décorative peinte en souvenir de la signature du Traité de Versailles (Col. Icono. CAG).

Illustrations - 967

83 © AGR-ARA

Krantenknipsel met verslag over de inhuldiging van het monument voor de gesneuvelde korporaal Trésignies. Nog steeds vindt er jaarlijks een herdenkingsplechtigheid plaats aan de Verbrande Brug / Coupure de presse narrant l’inauguration du monument au caporal Trésignies, mort pour la patrie. Une commémoration se tient encore annuellement au Pont-Brûlé (Doc. CAG, nr.252).

968 - Illustraties

84 © AGR-ARA

Krantenknipsel met verslag over de inhuldiging van het standbeeld door de duif-soldaat in hartje Brussel / Coupure de presse narrant l’inauguration du monument au ‘Pigeon-soldat’ à Bruxelles (Doc. CAG, nr.285).

Illustrations - 969

85 © AGR-ARA

Foto van de begrafenisstoet tijdens de overbrenging van de stoffelijke resten van verzetsheldin Edith Cavell van Brussel naar Londen op 13 juni 1919 / Photo du cortège funèbre durant le transport de la dépouille d’Edith Cavell de Bruxelles vers Londres le 13 juin 1919 (Fotocol. CAG).

970 - Illustraties

86 © AGR-ARA

Foto van de plechtige herbegrafenis van de twintig Brusselse gefusilleerden op 15 juni 1919 / Photo des funérailles solennelles faites à Bruxelles le 15 juin 1919 aux vingt héros de la résistance à l’occupant fusillés par les Allemands (Fotocol. CAG).

Liste des abréviations - 971

ABMC: ADVN: AE: AGR : AM: AML: AMVC: AOK: AR: AVB: AVG: BBC: B.S.: BDB: BDIC: BEF: BEG: BIP: BNF: BN: BRT: BTMG: BTNG: BWP: CAG: CArCoB: CARHIF: CARHOP: CDHFA: CDU : CEGES : CICR: CIF :

American Battle Monuments Commission Archief- en Documentatiecentrum van het Vlaams-nationalisme Archives d’État Archives générales du Royaume Arrêté Ministériel Archives et Musée de la Littérature Archief en Museum van het Vlaamse Cultuurleven Armee Oberkommando Arrêté royal Archives de la Ville de Bruxelles Archiefcentrum voor vrouwengeschiedenis British Broadcasting Company Belgisch Staatsblad Bureau documentaire belge Bibliothèque de Documentation Internationale Contemporaine British Expeditionary Forces Bijdragen tot de Eigentijdse Geschiedenis Bureau International pour la Paix Bibliothèque nationale de France Biographie nationale Belgische Radio en Televisie Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis Belgische Werkliedenpartij Commission des Archives de la Guerre Centre des Archives communistes en Belgique Centre d’Archives pour l’Histoire des Femmes Centre d'Animation et de Recherche en Histoire Ouvrière et Populaire Centre de Documentation Historique des Forces Armées Classification Décimale Universelle Centre d’Études et de Documentation Guerre et Sociétés contemporaines Comité International de la Croix-Rouge Conseil International des Femmes

972 – Afkortingenlijst

CIR: CNSA: COBA: COBERCA: COBP: COBSR: CRB: CSBC: CSTBH: CWGC: DEA: DSA: ECPAD: EMA : EPC: FIDH: FNRS: FOD: FOKAV: GQGA: GQG: ICHG: IGA: IGSI: IISC: INR: ISAD(G): IWM: KADOC: KLM : KMI: KUL: LDH : MGR: MRA: NBW: NEVB: NHVC: NV:

Comité Interallié de Ravitaillement Comité National de Secours et d’Alimentation Comité officiel belge pour l’Angleterre Comptoir belge de répartition des charbons allemands Comité officiel belge pour les Pays-Bas Comité officiel belge de secours aux réfugiés en France Commission for Relief in Belgium Commandement supérieur de la base de Calais Commandement supérieur territorial belge du Havre Commonwealth War Graves Commission Direction des Établissements d’Artillerie Direction de Services de l’Arrière Établissement de communication et de production audiovisuelle de la défence État-Major de l’Armée Économie populaire de Ciney Fédération internationale des Droits de l’Homme Fonds National de la Recherche Scientifique Federale Overheidsdienst Forum Kerkelijke Archieven Vlaanderen Grand Quartier Général des armées alliées Grand Quartier Général Interuniversitair Centrum voor Hedendaagse Geschiedenis Inspection générale de l’Armée Inspection Générale des Services de l’Intendance Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Institut nationale de radiodiffusion International Standard of Archival Description (general) Imperial War Museum Katholiek Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis Koninklijk Meterologisch Instituut Katholieke Universiteit Leuven Ligue des Droits de l’Homme Monseigneur Musée Royal de l’Armée et de d’Histoire militaire Nationaal Biografisch Woordenboek Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging Nationaal Hulp- en Voedingscomité Naamloze Vennootschap

Liste des abréviations - 973

OCI: OCMW: ONE: ONT: PGM: POB: PV: ROHMA: RTBF: RUD: RUG: SCAB: SA: SDN: SHAT: SM: SNCV: SOMA: SPF: TBC: TEI: TSF: UCL: UFAC: ULB: UNESCO: UNICEF: URSS: VIOE: VOS: VRT: VUB: WO: WO I: WT:

Office Central d’Identification Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn Office de la Naissance et de l’Enfance Office national du travail Première Guerre mondiale Parti Ouvrier Belge Proces-verbaal Rohstoff- und Maschinen Verteilungsstelle des Kriegsamtes Radio Télévison Belge Francophone Répertoire Universel de Documentation Rijksuniversiteit Gent Service cinémathographique de l’armée belge Société anonyme Société des Nations Service Historique de l’Armée de Terre Samenwerkende Maatschappij Société nationale des chemins de fer vicinaux Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij Service Public fédéral Tuberculose Transport par Eaux Intérieures Télégrafie sans Fil Université Catholique de Louvain-la-Neuve Union des Fraternelles de l’Armée de Campagne 1914-1918 Université Libre de Bruxelles United Nations Educational, Scientific and Cutural Organisation United Nations Children’s Fund Union des Républiques Socialistes Soviétiques Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed Verbond van Vlaamse Oud-Strijders Vlaamse Radio en Televisie Vrije Universiteit Brussel War Office Wereldoorlog I Wetenschappelijke Tijdingen

974 – Afkortingenlijst

Liste des centres d’archives cités - 975

BELGIQUE / BELGIË

Abdij Affligem Abdijstraat 6 1790 Affligem [email protected] Abdij Tongerlo Abdijstraat 40 2260 Westerlo www.tongerlo.be 014/53.99.00 [email protected] Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique Rue ducale 1 1000 Bruxelles www.academieroyale.be 02/550.22.12 [email protected] ADVN Lange Leemstraat 26 2018 Antwerpen www.advn.be 03/225.18.37 [email protected]

Algemeen Rijksarchief Ruisbroekstraat 2 1000 Brussel www.arch.be 02 513.76.80 [email protected] AMSAB -Instituut voor Sociale Geschiedenis Bagattenstraat 174 9000 Gent www.amsab.be 09/224.00.79 [email protected] AMSAB-ISG Antwerpen Lamorinièrestraat 233 2018 Antwerpen www.amsab.be 03/239.42.87 AMVC-Letterenhuis Minderbroedersstraat 22 2000 Antwerpen www.letterenhuis.be 03/222.93.20 [email protected] .be

976 – Lijst van de opgenomen archiefcentra

Archief Bisdom Brugge Goezeputstraat (zonder nummer) 8000 Brugge [email protected] e Archief van de Zusters van Liefde Molenaarsstraat 28 9000 Gent http://www.archiefmuseum.zvl.org/nl/archief_algeme en.html 09/235.82.32 [email protected] Archief van het Aartsbisdom Mechelen Varkensstraat 6 2800 Mechelen 015/29.84.22 [email protected] Archief van het Bisdom Antwerpen Prinsstraat 9 2000 Antwerpen 03/220.49.96 [email protected] Archief van het Bisdom Gent Bisdomplein 1 9000 Gent 09/225.16.26 [email protected] Archief van de Kamer van Volksvertegenwoordigers Natieplein 2 1008 Brussel www.dekamer.be 02/549.81.44 [email protected]

Archief van het Koninklijk Paleis Hertogsstraat 2 1000 Brussel www.arch.be 02/551.20.20 [email protected] Archief van de provincie Antwerpen Archiefhuis Parochiaanstraat 7 2000 Antwerpen http://www.provant.be/bestuur/ken nismaking/provinciehuis/archief/ [email protected] e Archief van de provincie Limburg provinciehuis Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be 011/23.76.86 [email protected] Archief van de provincie OostVlaanderen Pelikaanstraat 38 9000 Gent 09 267 87 52 [email protected] Archief van de provincie WestVlaanderen Gistelse Steenweg 528 8200 Sint-Andries www.westvlaanderen.be/archiefdienst 050/40.72.90 [email protected]


Archief van de Vlaamse Jezuiëten Waversebaan 220 3001 Leuven 016/40.40.21 [email protected] et Archives d’Architecture Moderne (AAM) Rue de l’Ermitage 55 1050 Bruxelles www.aam.be [email protected] Archives de la Commune de Schaerbeek Avenue Rodenbach 29 1020 Schaerbeek 02/249.24.88 [email protected] Archives de l’art contemporain en Belgique Rue du Musée 9 1000 Bruxelles www.fine-arts-museum.be 02/508.32.11 [email protected] Archives de la Ville de Bruxelles Rue des Tanneurs 65 1000 Bruxelles http://archives.bruxelles.be 02/279.53.20 [email protected] Archives de la Ville de Charleroi Caserne Trésignies, Bloc P. Rue Tumelaire 80 6000 Charleroi 071/861521

[email protected] Archives de la Ville de Liège Rue Velbruck 9 4000 Liège www.liege.be/culture/archives 04/233.35.91 [email protected] Archives de la Ville de La Louvière Rue de l’Hospice125 7110 Houdeng-Aimeries www.lalouviere.be/vieadministrati ve/Services/Archives/archives 064/21.39.82 Archives de l'État à Anderlecht Quai Demets 7 1070 Anderlecht 02 524 61 15 [email protected] Archives de l'État à Arlon Parc des Expositions 9 6700 Arlon (0)63 22 06 13 [email protected] Archives de l'État à Eupen Kaperberg 2-4 4700 Eupen 09 264 38 54 [email protected] Archives de l'État à Liège Rue du Chéra 79 4000 Liège (0)4 252 03 93 [email protected]


Archives de l'État à Louvain-laNeuve Rue Paulin Ladeuze 16 1348 Louvain-la-Neuve (0)10 23 00 90 [email protected] Archives de l'État à Mons Avenue des Bassins 66 7000 Mons (0)65 400 460 [email protected] Archives de l'État à Namur Rue d'Arquet 45 5000 Namur (0)81 22 34 98 [email protected] Archives de l'État à Saint-Hubert Place de l'Abbaye 6870 Saint-Hubert (0)61 61 14 55 [email protected] Archives de l'État à Tournai Rue des Augustins 20 7500 Tournai (0)69 22 53 76 [email protected] Archives du SPF Affaires étrangères et Archives Africaines Karmelietenstraat 15 1000 Bruxelles http://www.diplomatie.be/nl/archi ves/archivesdetail.asp?textID=759 02/501 81 11 Franç[email protected]. be

[email protected] (Archives Africaines) Archives de l'évêché de Liège Rue de l'Evêché 25 4000 Liège 04/230.31.67 [email protected] Archives de l’évêché de Namur Rue du Séminaire 11 b 5000 Namur (0)81/25.64.70 [email protected] Archives de l’évêché de Tournai Rue des Jésuites 28 7500 Tournai 067 33 51 44 [email protected] Archives de l’UCL locaux d-220 (second sous-sol) 27 rue Montesquieu 1348 Louvain-la-Neuve www.uclouvain.be/232153.html 010/47.48.84 [email protected] Archives et Musée de la Littérature (AML) Boulevard de l'Empereur 4 1000 Bruxelles http://217.19.236.211/site/ 02/519.55.80 Archives générales du Royaume Rue de Ruysbroeck 2 1000 Bruxelles http://arch.arch.be/ 02/513.76.80


[email protected] Archives du CPAS de Bruxelles Rue Haute 298a 1000 Bruxelles www.ocmwbru.irisnet.be 02/543.60.55 [email protected] CARHIF-AVG Middaglijnstraat 10 1210 Brussel www.avg-carhif.be 02/229.38.31 [email protected] CARHOP Rue des Moucherons 3 1000 Bruxelles http://www.carhop.be/index.html 02/514.15.30 [email protected] CEGES-SOMA Luchtvaartsquare 29 1070 Brussel www.cegesoma.be 02/556.92.11 [email protected] Centre de Documentation Historique des Forces Armées (CDHFA) Quartier Reine Elisabeth Rue d'Evere 1 1140 Evere http://www.mil.be/is/units/index.as p?LAN=fr&ID=1210 02/701.43.25

Centre des archives communistes en Belgique (CARCOB) 33, rue de la Caserne 1000 Bruxelles http://www.carcob.eu/fr/contact.ht ml [email protected] [email protected] [email protected] Centre Jean Gol Avenue de la Toison d'Or 84-86 1060 Bruxelles 02/500.50.40 0499/96.91.89 [email protected] Cinémathèque Royale de Belgique Hôtel de Clèves Rue Ravenstein 3 1000 Bruxelles http://www.cinematek.be/ 02/551.19.21 [email protected] e Dienst Oorlogsgraven I.V. – N.I.O.O.O. Regentlaan 45 – 46 1000 Brussel 02/227.63.34 [email protected] Directie-generaal Oorlogsslachtoffers Luchtscheepvaartsquare 31 1070 Brussel http://warvictims.fgov.be/ 02/528.91.59 [email protected]


Documentatiecentrum In Flanders Fields Janseniusstraat 9 8900 Ieper www.inflandersfields.be 057/23.94.50 [email protected] Écomusée du Bois du Luc Rue Saint-Patrice 2b 7110 Houdeng-Aimeries www.ecomuseeboisduluc.be 064/28.20.00 [email protected] Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience Korte Nieuwstraat 2000 Antwerpen http://www.consciencebibliotheek. be/ 03 206 87 10 of 03 206 87 12 [email protected] rpen.be Filmdienst van het Belgisch leger 2. DG/IPR-P/archieven Kwartier majoor Housiau blok F2 Martelarenstraat 181 1800 Peutie FOD Defensie D-G Human Resources ondersectie notariaat / archieven Kwartier Koningin Elisabeth Eversestraat 1 - blok 6C 1140 Brussel (Evere) 02/701.31.78 [email protected]

Fonds d’Histoire du Mouvement Wallon Musée de la Vie Wallonne Cour des Mineurs 4000 Liège www.viewallonne.be/fr/node/257 04/237.90.78 [email protected] Gemeentearchief Temse Frans Boelplein 1 9140 Temse www.temse.be 03/710.12.19 [email protected] Historische Dienst van de Politie Luchtmachtlaan 33 1040 Brussel 02/644.85.62 [email protected] Institut d'Histoire Économique, Ouvrière et Sociale (IHOES) 3, Avenue de Montesquieu 4101 Seraing www.ihoes.be 04/330.84.46 [email protected] Institut Émile Vandervelde Boulevard de l'Empereur 13 1000 Bruxelles www.iev.be 02/548.32.90 [email protected]


Institut Royale des Sciences Naturelles de Belgique Rue Vautier 29 1000 Bruxelles http://www.sciencesnaturelles.be/ 02/627.42.54

Musée Horta 25, rue Américaine 1060 Bruxelles (Saint-Gilles) www.hortamuseum.be 02/543.04.90 [email protected]

Institut Royal du Patrimoine Artistique (IRPA) Parc du Cinquantenaire 1 1000 Bruxelles http://www.kikirpa.be/ 02/739.67.46 [email protected]

Musée de la Photographie Avenue Paul Pastur 11 6032 Charleroi www.museephoto.be 071/45.58.10 [email protected]

KADOC Vlamingenstraat 39 3000 Leuven 016/32.35.00 [email protected] Koninklijke Bibliotheek van België Keizerslaan 4 1000 Brussel www.kbr.be 02/519.53.11 Koninklijk Legermuseum Jubelpark 3 1000 Brussel www.klm-mra.be 02 737 79 30 of 02 737 79 31 [email protected] Mundaneum 76 rue de Nimy 7000 Mons www.mundaneum.be 065/31.53.43 [email protected]

Musée royal de l’Armée et d’Histoire militaire Parc du Cinquantenaire 3 1000 Brussel www.klm-mra.be 02 737 79 30 of 02 737 79 31 [email protected] Musées Royaux d’Art et d’Histoire Parc du Cinquantenaire 10 1000 Bruxelles http://www.kmkg-mrah.be/ 02/741.74.93 [email protected] Musées Royaux des Beaux-Arts de Belgique 5 rue du Musée 1000 Bruxelles Adresse postale : 9 rue du Musée, B-100 Bruxelles www.fine-arts-museum.be 02/508.33.98 [email protected]


Musée royal de l'Afrique Centrale (MRAC) Leuvensesteenweg 13 3080 Tervuren http://www.africamuseum.be/muse um 02/769.52.11 [email protected] Archives historiques privées Patricia Vanschuylenbergh, 02.769.52.76, patricia.van.schuylenbergh@africa museum.be Musée Royal de Mariemont Chaussée de Mariemont 100 7140 Morlanwez www.musee-mariemont.be 064/21.21.93 [email protected] Nationale Bank van België De Berlaimontlaan 14 1000 Brussel www.nbb.be 02/221.24.05 [email protected] Norbertijnerabdij Averbode Abdijstraat 1 3271 Scherpenheuvel-Zichem www.abdijaverbode.be 013/78.04.40 [email protected] Norbertijnerabdij Grimbergen Kerkplein 1 1850 Grimbergen, www.kerkgrimbergen.be 02/272.40.60 [email protected]

Provinciale Bibliotheek en Documentatiecentrum Jan Van Eyckplein 1 8000 Brugge www.west-vlaanderen/bibliotheek 050/40.34.34 [email protected] Rijksarchief Antwerpen Kruibekesteenweg 39/1 9120 Beveren www.arch.be 03 236.73.00 [email protected] Rijksarchief Beveren Kruibekesteenweg 39/1 9120 Beveren www.arch.be 03 750.29.77 [email protected] Rijksarchief Brugge Academiestraat 14-18 8000 Brugge www.arch.be 050 33.72.88 [email protected] Rijksarchief Brussel Demetskaai 7 1070 Anderlecht www.arch.be 02 524.61.15 [email protected] Rijksarchief Eupen Kaperberg 2-4 4700 Eupen 09 264 38 54 [email protected]


Rijksarchief Gent Geraard de Duivelstraat 1 9000 Gent www.arch.be 09 225.13.38 [email protected] Rijksarchief Hasselt Bampslaan 4 3500 Hasselt www.arch.be 011 22.17.66 [email protected] Rijksarchief Kortrijk G. Gezellestraat 1 8500 Kortrijk www.arch.be 056 21.32.68 [email protected] Rijksarchief Leuven Vaartstraat 24 3000 Leuven www.arch.be 016 31.49.54 [email protected] Rode Kruis Vlaanderen Motstraat 40 2800 Mechelen http://www.rodekruis.be 015/44.33.22 [email protected] RTBF http://www.rtbf.be/ 02/737.21.11 (global) 02/737.39.30 (service mediation) [email protected]

SAICOM Rue Saint-Patrice 2b 7110 Houdeng-Aimeries 064/84.20.48 [email protected] Service des Archives du CPAS de La Louvière Rue de l’Hospice 125 7100 Houdeng-Aimeries 064/21.39.82 Service des archives de l’ULB Campus Solbosch Siège : Bâtiment AX Accès : Bâtiment NB http://www.ulb.ac.be/services/pers onnel/archives.html 02/650.24.43 [email protected] Service des archives de l’ULG Place du 20-Août, 7 (BAt. A1) 4000 Liège http://www2.ulg.ac.be/intranet/con seils/sgarchives.html +32 4 3665457 [email protected] Sint-Lukasarchief Vanderlindenstraat 22 1030 Brussel www.sint-lukasarchief.be [email protected] Stadsarchief Antwerpen Oudeleeuwenrui 29 2000 Antwerpen www.felixarchief.be 03 292 94 11 [email protected]


Stadsarchief Brugge Burg 11 8000 Brugge 050/44.82.60 [email protected] Stadsarchief Dendermonde Fr. Courtensstraat 11 9200 Dendermonde www.dendermonde.be 052/25.11.95 [email protected] Stadsarchief Diksmuide Grote Markt 6 8600 Diksmuide www.diksmuide.be 051/51.91.42 [email protected] Stadsarchief Gent Dulle-Grietlaan 12 9050 Gent 09/266.57.60 [email protected] Stadsarchief Halle Mgr. Senciestraat 13 1500 Halle www.halle.be 02/365.94.28 [email protected] Stadsarchief Hasselt Rederijkersstraat 42 3500 Hasselt www.hasselt.be 011/23.98.75 [email protected]

Stadsarchief Ieper Lange Meersstraat 9 8900 Ieper www.ieper.be 057/23.94.40 [email protected] Stadsarchief Lier Kardinaal Mercierplein 6 2500 Lier www.lier.be 03/458.11.96 [email protected] Stadsarchief Leuven Rijschoolstraat 4 bus 3000 Leuven www.leuven.be 016/30.08.69 [email protected] Stadsarchief Lokeren Torenstraat 1 9160 Lokeren 09/340.50.61 [email protected] Stadsarchief Mechelen Goswin de Stassartstraat 145 2800 Mechelen www.mechelen.be 015 20 43 46 of 015 20 39 43 [email protected] Stadsarchief Oostende Vindictivelaan 1 8400 Oostende 059/80.55.00 [email protected]


Stadsarchief Poperinge Veurnestraat 69 8970 Poperinge 057/33.56.25 [email protected]

Stedelijk Museum Aarschot Elisabethlaan 103 3200 Aarschot [email protected] 016/56.84.51

Stadsarchief Sint-Niklaas Hendrik Heymanplein 3 9100 Sint-Niklaas www.sint-niklaas.be 03/760.47.59 [email protected]

Universiteitsarchief Gent Sint-Pietersnieuwstraat 25 9000 Gent 09/264.30.80 [email protected]

Stadsarchief Tienen Grote Markt 6 3300 Tienen www.tienen.be 016 80 56 64 / 016 80 56 65 / 016 80 56 66 stadsarchieftienen.toreke@skynet. be Stadsarchief Veurne Grote Markt 29 8630 Veurne www.veurne.be 058/33.55.35 [email protected] Stadsarchief Waregem Gemeenteplein 2 8790 Waregem www.waregem.be 056/62.12.18 [email protected]

Universiteitsarchief Leuven Ladeuzeplein 21 3000 Leuven [email protected] Universiteitsbibliotheek Gent Rozier 9 9000 Gent 09/264.38.54 [email protected] Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed Phoenixgebouw 1ste verd. + gelijkvl. Koning Albert II-laan 19, bus 5 1210 Brussel 02/553.16.50 instituutonroerenderfgoed@vlaand eren.be VRT-Beeldarchief August Reyerslaan 52 1043 Brussel www.vrt.be [email protected]


ALLEMAGNE/ DUITSLAND Bayerisches Hauptstaatsarchiv München - Kriegsarchiv Leonrodstrasse 57 D-80636 München www.gda.bayern.de [email protected] Bundesarchiv Berlijn Finckensteinalle 63 D-12205 Berlijn www.bundesarchiv.de Bundesarchiv-Filmarchiv Fehrbelliner Platz 3 D-10707 Berlijn www.bundesarchiv.de Bundesarchiv Koblenz Potsdammer Strasse 1 D-56075 Koblenz www.bundesarchiv.de Bundesarchiv-Militärarchiv Freiburg Wiesentalstrasse 10 D-79115 Freiburg www.bundesarchiv.de [email protected] Generallandesarchiv Karlsruhe Nördliche Hildapromenade 2 D-76133 Karlsruhe www.landesarchiv-bw.de

[email protected] Hauptstaatsarchiv Dresden Marienallee 12 D-01099 Dresden www.archiv.sachsen.de [email protected] Hauptstaatsarchiv Stuttgart Konrad-Adenauer-Strasse 4 D-70713 Stuttgart www.landesarchiv-bw.de [email protected] Politisches Archiv des Auswartiges Amtes Kurstrasse 33 D-10117 Berlijn www.diplo.de Stadtarchiv Göttingen Hiroshimaplatz 4 D-37083 Göttingen www.stadtarchiv.goettingen.de [email protected] Stiftung Westfalisches Wirtschaftarchiv Dortmund Märkische Strasse 120 D-44141 Dortmund www.archive.nkw.de [email protected]


ÉTATS-UNIS / VERENIGDE STATEN Herbert Hoover Presidential Library 210 Parkside Drive West Branch IA 52358 www.hoover.archives.gov

National Archives and Records Administration 700 Pennsylvania Avenue NW Washington DC 20408-001 www.archives.gov

Hoover Institution on War, Peace and Revolution 434 Galvez Mall Stanford CA www.hoover.org/hila [email protected]

Princeton University Library 1 Washington Road Princeton New Jersey 08544 www.library.princeton.edu

Library of Congress - Manuscript Division 101 Independence Ave 5E Washington DC 202540 www.loc.gov/index

Yale University Library P.O. BOX 202240 New Haven CT 06520-8240 www.library.yale.edu [email protected]

FRANCE / FRANKRIJK Bibliothèque de documentation internationale contemporaine (BDIC) 6 Allée de l’université 92001 Nanterre Cedex www.bdic.fr [email protected] Archives départementales du Nord 22 rue Saint-Bernard 59000 Lille www.archivesdepartementales.cg5 9.fr [email protected]

Archives des Affaires étrangères 3 rue Suzanne Masson 93126 La Courneuve Cedex [email protected]. fr Archives Nationales 11 rue des Gautre Fils 75003 Paris www.archivesnationales.culture.go uv.fr [email protected] ECPAD- médiathèque de la Défence 2-8 route du fort


94200 Ivry-sur-Seine www.ecpad.fr Film Gaumont-Pathé (Archives) 24 rue du docteur Bauer 93400 Saint-Ouen www.gaumontpathearchive.com contact@gaumont-pathéarchives.com Historial de la grande guerre Chateau de Péronne BP 20063 80201 Péronne www.historial.org

[email protected] Musée départemental Albert Kahn 10- 4 rue du port 92100 Boulogne-Billancourt www.albert-kahn.fr musé[email protected] SHAT - Service historique de la Défense Chateau de Vincennes Avenue de Paris 94306 Vincennes www.servicehistorique.sga.defens e.gouv.fr

GRANDE-BRETAGNE / GROOT-BRITANNIË Bodleian Library Broad Street Oxford OXI 3BG www.bodleian.ox.ac.uk [email protected] British Library: Manuscript Division 96 Euston road Londen NW1 2DB www.bl.uk [email protected] British Red Cross Museum and Archives 44 Moorfields Londen EC2Y 9AL www.redcross.org.uk [email protected] Churchill College Cambridge (archives centre) www.chu.cam.ac.uk/archives

[email protected] Commonwealth War Graves Commission 2 Marlow Road Maidenhead Berkshire SL6 7DX www.cwgc.org [email protected] Imperial War Museum Lambeth Road Londen SE1 6HZ http://london.iwm.org.uk/ [email protected] Liddel Hart Centre for Military Archives King’s College Londen WC2R 2LS [email protected]


National Archives Kew, Richmond Surrey TW9 4DV www.nationalarchives.gov.uk National Library of Scotland George IV Bridge Edinburgh EH1 1 EW www.nls.uk [email protected]

Parliamentary Archives House of Parliament Londen SW1A OPW www.parliament.uk/publications/a rchives.cfm [email protected] Royal Londen Hospital Archives Museum Newark Street Londen E1 2AA rlharchives@bartsandthelondennhs .uk

PAYS-BAS / NEDERLAND

Brabants Regionaal Informatiecentrum Zuid-Willemsvaart 2 5211 NW s’-Hertogenbosch www.bhic.nl 073 681 85 00 [email protected] Drents archief Brink 4 9401 HS Assen www.drentsarchief.org 0592 31 35 23 [email protected] Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis Cruquiusweg 31 1019 AT Amsterdam www.iisg.nl 020 668 58 66 [email protected]

Nationaal Archief Prins Willem Alexanderhof 20 2595 BE Den Haag www.nationaalarchief.nl 070-3315400 [email protected] Streekarchivariaat NoordwestVeluwe diverse vestigingen www.streekarchivariaat.nl [email protected] Universiteitsbibliotheek Utrecht Heidelbergstraat 3 3584 CS Utrecht www.uu.nl/nl/bibliotheek [email protected]


Zeeuws Archief Hofplein 16 4331 CK Middelburg www.zeeuwsarchief.nl 0118 67 88 00 [email protected]

SUISSE / ZWITSERLAND Comité International de la Croix-Rouge 19, avenue de la Paix CH – 1202 Genève [email protected]

Index - 991

Cet index sommaire reprend les noms propres et les mots clés – dont les entrées sont toujours indiquées en lettre minuscule – cités dans les deux volumes du guide. Compte-tenu des difficultés techniques causées par le bilinguisme des notices, il s’avère parfois utile d’effectuer les recherches dans les deux langues principales (francais et néerlandais). La version on-line du guide permet les recherches « fulltexte ». Deze beknopte index herneemt de eigennamen en de trefwoorden - steeds genoteerd met kleine letters - die worden aangehaald in de twee onderdelen van de gids. Omwille van de technische moeilijkheden die de tweetaligheid van de notities met zich meebrengt, is het soms aangeraden om opzoekingen te doen in de twee hoofdtalen (het Frans en het Nederlands). In de online versie van de gids kan men "full-text" opzoekingen verrichten.

A Aachen.................................. 202, 807 aalmoezeniers .....37, 45, 75, 113, 135, 420, 424, 425, 427, 429, 431, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 441, 442, 447 Aalst....... 34, 245, 250, 327, 333, 425, 437, 509, 542 Aalter ............................................ 425 aanplakbrieven....63, 64, 89, 267, 270, 271, 272, 273, 279, 280, 283, 287, 288, 290, 300, 301, 302, 338, 656, 669, 677, 689, 693, 700, 703, 783, 791, 807 Aarlen, zie Arlon Aarschot....43, 81, 435, 507, 544, 619, 693, 708, 775 Aartsbisdom Mechelen ................. 420 Académie de Lille......................... 836

Académie Royale de Langue et de Littérature française de Belgique, ................................................. 404 Académie Royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique ................................... 177 Acke...................................... 417, 673 Acoz.............................................. 544 Action patriotique ......................... 676 activisme .. 36, 74, 144, 230, 246, 249, 257, 283, 284, 311, 314, 315, 323, 327, 330, 331, 332, 336, 339, 421, 425, 600, 605, 608, 611, 612, 613, 614, 615, 616, 617, 618, 619, 620, 621, 622, 624, 639, 640, 658, 660, 664, 671, 676, 682, 687, 688, 700, 718, 772, 774, 792, 794, 800, 915, 928, 929, 930, 933 Adair ............................................. 852 Addison......................................... 888 Adinkerke.................. 35, 73, 233, 774

992 – Index

Adler ..................................... 326, 927 Administratie der Douane en Accijzen ......................................... 189, 190 Administratie van het Mijnwezen ......................................... 226, 227 Administratie der Registratie en Domeinen................................. 192 Administration des Beaux-Arts ... 173, 180, 185, 195, 340 Administration de la Bienfaisance et des Prisons ............................... 202 Administration centrale du Ministère des Affaires étrangères..... 811, 812 Administration des Cultes, Dons, Legs et Fondations ................... 202 Administration des Douanes et Accises............................. 189, 190 Administration des Eaux et Forêts 212 Administration de l’Enregistrement et des Domaines........................... 192 Administration de l’Enseignement moyen ...................................... 175 Administration de l’Enseignement primaire.................................... 176 Administration de l’Enseignement supérieur .................................. 174 Administration de l’Enseignement supérieur et des Sciences ......... 175 Administration impériale des Télégraphes.............................. 661 Administration de la Législation... 201 Administration de la Marine ...... 133, 134, 219 Administration des Mines..... 226, 227 Administration des Ponts et Chaussées.......................... 213-216 Administration provinciale d’Anvers ................................................. 259 Administration provinciale dans la Belgique non-occupée.............. 267 Administration provinciale du Brabant ................................................. 260 Administration provinciale de la Flandre Occidentale ................. 265 Administration provinciale de la Flandre Orientale ..................... 263

Administration provinciale du Limbourg.................................. 262 Administration provinciale de Namur ................................................. 263 Administration de la Voirie communale ............................... 217 Admiralstab der Marine ................ 786 Admiralty ...................................... 882 Admiralty Historical Branch......... 882 Adresses aux rois et procès-verbaux d’événements officiels marquants ................................................. 195 Aerts.............................................. 613 Afdeling te Breda van ‘Hulp aan de Belgische soldaten’ .................. 582 Afdeling Deinze van de Belgische Socialistische Partij .................. 304 Afdeling Eretekens........................ 168 Afdeling Kortrijk van de Belgische Werkliedenpartij....................... 305 Affaires électorales ....................... 195 affiches...... 23, 25, 51, 157, 269, 281, 283, 286, 289, 291, 293, 372, 390, 408, 415, 425, 536, 573, 600, 601, 607, 641, 650, 653, 663, 665, 666, 678, 679, 683, 685, 689, 691, 693, 822, 837, 838, 875, 904 Afrika... 113, 158, 165, 166, 169, 184, 338, 345, 355, 358, 362, 370, 373, 378, 380, 383-385, 388-391, 393, 401, 638, 712 Afrikamuseum .............................. 184 Afrique. 113, 158, 165, 166, 169, 184, 338, 345, 355, 358, 362, 370, 373, 378, 380, 383-385, 388-391, 393, 401, 638, 712 Afrique Orientale Allemande...... 165, 166, 169, 172, 211, 338, 355, 358, 370, 373, 378, 380, 383, 385, 388, 389, 390, 391, 393, 839, 880 Agence belge de renseignements pour les prisonniers de guerre et les internés..................... 286, 548, 652 Agence belge de renseignements pour les prisonniers de guerre et les internés à Bruxelles .................. 548

Index - 993

agriculture .......24, 63, 195, 207, 211, 218, 236, 259, 269, 270, 286, 300, 342, 343, 421, 534, 536, 537, 538, 601, 648, 918 Aide et apprentissage aux invalides de guerre ....................................... 535 aide internationale.... 23, 62, 104, 118, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 323, 332, 339, 341, 407, 415, 445, 534, 536, 537, 538, 543, 555, 572, 573, 574, 580582, 587, 840, 853, 854, 855, 856, 859, 860, 861, 862, 863, 864, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 872, 873, 875, 903, 924 Aide et protection aux artistes ...... 181 Aide et protection aux dentellières 179 Aide et protection aux familles d’officiers et des sous-officiers 332 Aide et protection aux œuvres de l’enfance .......................... 237, 280 Aide et protection aux réfugies..... 535 Aide et protection aux sans-logis de Saint-Gilles .............................. 547 Aide et protection aux sinistrés..... 535 Aide aux villages. Œuvre des petits villageois.................................. 552 Air Ministry .................................. 882 Aix-la-Chapelle .................... 202, 807 Albingia ........................................ 456 Albert Ier ...30, 36, 42, 47, 69, 74, 80, 92, 101, 102, 105, 106, 108, 259, 287, 308, 309, 314, 322, 327, 331, 332, 340, 345, 348, 349, 352, 354, 364, 365, 374, 386, 388, 420, 444, 577, 639, 648, 656, 659, 669, 671, 678, 682, 689, 700, 712, 713, 716, 717, 772, 818, 819, 826, 829, 856, 873, 876, 889, 892 Albertville............................. 388, 393 Algemeen Bestuur van de Strafinrichtingen ...................... 203 Algemeen Nederlands Verbond... 676, 931 Algemene Inspectie van de Intendantiediensten .................. 138

Algemene legerinspectie ............... 126 Alken............................................. 437 Alldeutscher Verband ................... 806 Allemagne.. 22, 27, 42, 48, 50, 52, 55, 56, 62, 80, 83, 89, 92, 95, 96, 112, 113, 114, 121, 143, 144, 145, 148, 163, 186, 190, 202, 210, 224, 225, 237, 274, 323, 326, 327, 338, 339, 381, 392, 421, 443, 449, 463, 464, 477, 497, 505, 512, 543, 549, 554, 583, 595, 618, 619, 620, 622, 627, 630, 635, 646, 658, 665, 694, 695, 714, 806, 835, 837, 847, 856, 875, 914 Allen ..................................... 859, 872 Allgemeine Verwaltungskommission von Neutral-Moresnet .............. 300 Allianz Versicherungs-AktienGesellschaft.............................. 456 Alphonse XIII ................................ 22 Alsace-Lorraine .............................. 95 Altengrabow...... 46, 84, 621, 663, 792 Alveringem ........................... 183, 609 Ambulance du Palais-Royal.. 296, 546 American Battle Monuments Commission ............................. 846 American Commission to negotiate peace ........................................ 846 American Expeditionary Forces... 388, 847, 854 American Women’s War Relief Fund ................................................. 864 Amerikaanse Rode-Kruis.............. 852 Amersfoort .................................... 385 Amicale des Officiers de la Campagne de 1914-1918............................ 360 Amsterdam.................... 145, 582, 617 anciens combattants ... 21, 24, 63, 103, 111, 193, 227, 265, 269, 270, 272, 273, 276, 281, 282, 284, 286, 287, 290, 295, 305, 369, 386, 414, 597, 598, 599, 664, 668, 669, 680, 693, 715, 719, 905 Ancot............................................. 437 Andenne............................ 43, 81, 798 Anderlecht............. 538, 544, 615, 679

994 – Index

Angell ........................................... 870 Angermille .................................... 620 Angleterre .......51, 132, 137, 152, 153, 155, 200, 228, 340, 400, 413, 539, 583, 631 Anglo-Belgisch Comité ................ 545 Anseele ..............54, 92, 320, 326, 927 anti-annexatiecomité in Limburg.. 927 Antony .................................. 334, 669 Antwerpen ..23, 43, 44, 46, 50, 53, 54, 56, 81, 88, 92, 93, 105, 145, 203, 242, 243, 245, 246, 249, 250, 252, 254, 258, 259, 271, 272, 315, 318, 323, 355, 411, 422, 437, 438, 439, 508, 536, 544, 616, 676, 677, 679, 680, 695, 708, 783, 787, 809, 820, 826, 845, 857, 878, 882, 891, 903, 915, 916, 924 Antwerps Comité voor Hulp en Voeding.................................... 272 Antwerps Comité voor Hulpverlening aan de Gezinnen....................... 272 Antwerpsche Courant ............... 37, 75 Anvers, voir Antwerpen AOK (4.)....................................... 791 Api ................................................ 375 après-guerre ..113, 144, 153, 174, 175, 180, 185, 188, 189, 190, 191, 194, 196, 200, 202, 203, 206, 207, 213, 225, 226, 227, 274, 275, 285, 297, 303, 328 aquarellen ............. 363, 408, 415, 691 aquarelles .............. 363, 408, 415, 691 Arbeiders- en Soldatenraden. 771, 773 Arbeidsbemiddeling van de Rijksdienst der Werkloosheidsverzekering en Arbeidsbemiddeling................. 917 Archévêché de Malines................. 420 Archivschutz............................. 33, 71 Arenberg ....................................... 191 Argentine .............. 157, 308, 572, 573 Argentinië ............. 157, 308, 572, 573 Arlon .................... 105, 254, 679, 789 Armee (4.)..................................... 781 Armee (6.)..................................... 781

Armée de l’Air .............................. 820 Armement ..................................... 134 Armistice...... 53, 54, 92, 94, 103, 144, 252, 285, 287, 290, 292, 309, 313, 348, 386, 419, 452, 457, 515, 619, 620, 622, 623, 715, 716, 771, 772, 773, 774, 800, 818, 831, 847, 879, 914, 927 Arrêtés royaux des Affaires provinciales et communales ..... 196 Arrowsmith ................................... 859 Asiles des soldats invalides belges ................................. 409, 548, 632 Asmis ............................................ 800 Aspers ........................................... 613 Asquith.. 876, 888, 889, 894, 895, 898 Associatie der Kempische Steenkolenmijnen..................... 504 Association belge des inventeurs .. 465 Association charbonnière du Centre ......................................... 495, 658 Association charbonnière de Charleroi ................................................. 495 Association de crédit pour les Belges ......................................... 103, 515 Association Houillère du Bassin ... 501 Association Houillère du Couchant de Mons ........................................ 494 Association des infirmières visiteurs de Belgique .............................. 548 Association des ingénieurs issus de l’école d’application de l’artillerie et du génie ................................ 599 Association Libérale et Union Constitutionnelle de l’arrondissement de Bruxelles.. 303 Association nationale belge pour la réparation des dommages de guerre ................................................. 638 Association nationale pour la reconstitution de l'agriculture ... 342 Atelier de mécanothérapie ........ 35, 73 Ateliers de Construction du GrandHornu ....................................... 503 Ateliers Tantot Frères SA ............. 487 Ath ............................................ 53, 92

Index - 995

atrocités.22, 23, 62, 63, 145, 172, 177, 202, 207, 208, 259, 269, 270, 271, 316, 324, 339, 420, 423, 434, 437, 445, 446, 450, 664, 690, 692, 693, 713, 772, 773, 774, 811, 823, 826, 839, 853, 862, 878, 890, 913, 915 Attachés militaires ........................ 819 Attenrode-Wever .......................... 436 Audenaerde-Vanderlinden............ 626 Auditorats militaires ..................... 255 aumôniers ...37, 45, 75, 113, 135, 420, 424, 425, 427, 429, 431, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 441, 442, 447 Ausschusses für deutsche Kriegsgefangene des Frankfurter Vereins vom Roten Kreuz........ 804 Australie ........................... 22, 62, 159 Australië ........................... 22, 62, 159 Auswärtiges Amt .................. 771, 773 Autriche ....22, 42, 45, 62, 83, 95, 149, 185, 806 Autriche-Hongrie.. 45, 62, 83, 95, 806 Auvelais........................................ 263 Auvours 35, 37, 73, 75, 211, 252, 430, 437, 600, 606, 774 Avekapelle .................................... 774 Averbode ................................ 64, 436 Aviation et Aérostation................. 135 B Baarle-Hertog ........... 25, 64, 582, 916 Baden............................................ 789 Badische eenheden ....................... 789 Badische Kriegsministerium......... 789 Bad-Salzuflen ............... 619, 775, 933 Bailleul ......................................... 299 Bailly-Nugues............................... 675 Bal................................................. 354 Balfour.......................... 879, 889, 895 Balkan........................................... 319 Balser.................................... 458, 463 Baltia............................. 301, 690, 691 Bankabteilung....................... 775, 803 Bankconsortium............................ 511

Banque belge pour l’étranger........ 808 Banque centrale Anversoise.......... 808 Banque de Commerce ................... 808 Banque Nationale. 149, 235, 236, 318, 324, 348, 467, 520, 803, 808 Banque d’Outremer....................... 511 Banque de Verviers....................... 808 Bansart .......................................... 355 Barbanson ..................................... 310 Barbier .......................................... 678 Barneville.................................. 35, 73 Barrès............................................ 403 Barth ............................................. 456 Bascourt ........................................ 411 Base belge de Calais ..................... 129 Base navale du Tanganyika........... 379 Basse ............................................. 676 Bastien .......................................... 679 Bastogne à L’Yser..................... 37, 75 Battice ............................... 43, 81, 232 Baucq ........................ 52, 90, 308, 322 Baudrillart ..................................... 308 Baume et Marpent......................... 511 Baussart......................................... 397 Bayard........................................... 140 Bayeux ...................................... 35, 73 Bazin ............................................. 308 Bedeschi........................................ 613 Bedevaart naar de graven van de IJzer ................................................. 600 Beer............................................... 903 Beerlegem ..................................... 439 Beernem................................ 542, 646 Beerst ............................................ 232 BEF ............................... 232, 898, 971 begraafplaatsen ...... 19, 59, 104, 116, 137, 231, 232, 233, 263-265, 267, 276, 282, 295, 342, 400, 553, 675, 772, 774, 778, 846, 879, 880, 887 Beheer der Mijnen ................ 226, 227 Beierse eenheden .......................... 790 Beigem.......................................... 435 Bekkevoort.................................... 436 Belgenkring in Sluiskil ................. 583 Belgian-American Educational Foundation ............................... 858

996 – Index

Belgian-canadian pulp and paper company................................... 783 Belgian Lace Cooperative............. 857 Belgian Orphan Fund... 103, 574, 587, 876 Belgian refugees Committee Bristol ................................................. 578 Belgian Refugees Local Committee Goole........................................ 578 Belgian Relief Committee ............ 579 Belgian (War) Relief Committee San Francisco.................................. 574 Belgian Relief Fund..... 159, 312, 876, 903 Belgian Relief Fund Middlesbrough ................................................. 580 Belgian subject collection............. 870 Belgian Widows and Orphans Fund in Johannesburg ........................... 555 Belgian Work ‘The Shilling for soldiers socks’ (London).......... 580 België. 22, 27, 37, 42, 45, 48, 52, 53, 62, 80, 83, 87, 89, 90, 92, 103, 137, 138, 142, 144, 145, 146, 149, 152, 153, 157, 158, 159, 160, 161, 165, 168, 171, 174, 183, 185, 190, 194, 195, 201, 202, 207, 220, 236, 237, 300, 301, 307, 313, 315, 323, 325, 339, 342, 404, 406, 415, 416, 427, 449, 464, 534, 543, 549, 578, 583, 588, 619, 628, 658, 682, 685, 694, 717, 695, 708, 715, 774, 775, 776, 777, 778, 782, 784, 795, 797, 801, 802, 804, 805, 806, 807, 811, 812, 813, 816, 818, 819, 820, 821, 822, 824, 825, 826, 829, 834, 838, 842, 849, 852, 853, 856, 859, 860, 862, 863, 864, 867, 872, 875, 876, 877, 879, 880, 884, 886, 889, 892, 897, 903, 904, 914, 916, 918, 927, 932 Belgienpolitik ............... 773, 798, 800 Belgique .....22, 27, 37, 42, 45, 48, 52, 53, 62, 80, 83, 87, 89, 90, 92, 103, 137, 138, 142, 144, 145, 146, 149, 152, 153, 157, 158, 159, 160, 161, 165, 168, 171, 174, 183, 185, 190,

194, 195, 201, 202, 207, 220, 236, 237, 300, 301, 307, 313, 315, 323, 325, 339, 342, 404, 406, 415, 416, 427, 449, 464, 534, 543, 549, 578, 583, 588, 619, 628, 658, 682, 685, 694, 717, 695, 708, 715, 774, 775, 776, 777, 778, 782, 784, 795, 797, 801, 802, 804, 805, 806, 807, 811, 812, 813, 816, 818, 819, 820, 821, 822, 824, 825, 826, 829, 834, 838, 842, 849, 852, 853, 856, 859, 860, 862, 863, 864, 867, 872, 875, 876, 877, 879, 880, 884, 886, 889, 892, 897, 903, 904, 914, 916, 918, 927, 932 Belgisch Bureau in Lausanne........ 588 Belgisch Centraal Arbeidsbureau voor Nederland ......................... 582, 917 Belgisch Comité in Sluis............... 584 Belgisch Comité voor de Vluchtelingen in Tilburg .......... 584 Belgisch Dagblad...................... 36, 75 Belgisch Documentatiebureau ..... 150, 229 Belgische Afdeling van het Hulpcomité voor Krijgsgevangenen in Bern........ 588 Belgische belangen ....................... 147 Belgische Commissie voor de Bevoorrading.................... 346, 347 Belgische Delegatie bij de Commissie voor Herstelbetalingen ............. 221 Belgische delegatie in Versailles . 148, 387 Belgische Delegatie van de Subcommissie Financiën van de Internationale Wapenstilstandcommissie in Spa ................................................. 149 Belgische Dienst ‘Vaderland en Vrijheid’ in Den Haag.............. 236 Belgische Diensten voor Herstel en Restitutie .................................. 224 Belgische economische raden ....... 347 Belgische Kommunistische Partij . 305 Belgische Marine .......................... 134

Index - 997

Belgische Middendienst voor de Krijgsgevangenen ..... 71, 209, 210, 308, 309, 935 Belgische militaire aanwezigheid in het buitenland........................... 142 Belgische regering ... 62, 91, 109, 110, 111, 308, 309, 312, 315, 318, 319, 322, 330, 331, 334, 336, 337, 339, 342, 345, 346, 351, 374, 534, 772, 853, 914, 915 Belgischer (Illustrierter) Kriegskurier ................................................. 459 Belgischer Kurier ............. 37, 75, 870 Belgische Werkliedenpartij ... 304-305 Belgisch Expeditiekorps in Rusland ................................................. 709 Belgisch Gezantschap in Bern ...... 590 Belgisch Gezantschap in Italië...... 312 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Altenau im Harz.......................................... 555 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Altengrabow............................. 556 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Celle... 557 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Dyrotz ................................................. 557 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Friedrichsfeld ........................... 558 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Giessen..... 559 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Göttingen ................................................. 559 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Güstrow ................................................. 560 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Hamelen ................................................. 561

Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Heilsberg ................................................. 561 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Holzminden.............................. 562 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Kassebruch ................................................. 563 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Kassel ................................................. 563 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Langensalza.............................. 564 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Limburg an der Lahn............................... 565 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Magdeburg ................................................. 565 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Merseburg ................................................. 566 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Munster ................................................. 567 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Parchim ................................................. 567 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Schneidemühl........................... 568 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Sennelager ................................................. 569 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Soltau ................................................. 569 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Stendal ................................................. 570 Belgisch Hulpcomité van het krijgsgevangenkamp in Wittenberg ................................................. 571

998 – Index

Belgisch Inlichtingsbureel voor de Krijgsgevangenen en Geïnterneerden................. 535, 654 Belgisch Inlichtingsbureel voor de Krijgsgevangenen en Geïnterneerden in Brussel........ 548 Belgium Town planning Committee ......................................... 413, 419 Beliëns .................................. 605, 663 Bellewaerde .................................. 680 Belpaire.314, 330, 331, 393, 397, 398, 609 Benedictijnerabdij Affligem ......... 432 Benedictus .................................... 420 Benoit ........................................... 676 Berchem........................................ 677 Berchemse Afdeling van het Provinciaal Raadplegingsbureel voor Teringlijders .................... 550 Bergen, zie Mons Bergen op Zoom ........................... 911 Bergen van Barmhartigheid .......... 266 Berger ........................................... 411 Bergerat ........................................ 717 Beringen ....................................... 540 Berlaar .......................................... 332 Berlijn ............308, 337, 457, 779, 783 Berlin .............308, 337, 457, 779, 783 Bern ..... 145, 203, 326, 335, 682, 703, 772 Bernaards........................................ 25 Bernabé......................................... 613 Bernaerts............... 330, 331, 398, 441 Bernard ................................. 356, 774 Berne.....145, 203, 326, 335, 682, 703, 772 Beroepsvereniging der boterhandelaars in Limburg ..... 610 Berryer...................... 46, 85, 101, 330 Bertem .......................................... 439 Bertrand ................ 320, 326, 687, 927 Beschermcomiteit der tijdelijke uitwijkelingen .......................... 577 Beselare ........................................ 680 Bestuur der achterhoedediensten .. 127 Bestuur der Artilleriefabrieken ..... 132

Bestuur der Bruggen en Wegen ..213216 Bestuur voor Commerciële Zaken 337 Bestuur Erediensten, Legaten en Stichtingen. .............................. 202 Bestuur der Gemeentewegen ........ 217 Bestuur van de Gevangenissen en de Weldadigheidsinstellingen ....... 202 Bestuur van het Hoger Onderwijs. 174 Bestuur van het Hoger Onderwijs en Wetenschappen ........................ 175 Bestuur van het Lager Onderwijs.. 176 bestuurlijke scheiding .... 87, 261, 608, 775 Bestuur van het Middelbaar Onderwijs ................................. 175 Bestuur der Schone Kunsten . 173, 341 Bestuur van het Zeewezen ............ 219 Bestuur Wetgeving........................ 201 Beveren-aan-de-IJzer................ 35, 73 Beveren-Waas............................... 509 Beverlo.................................... 35, 774 bevoorrading ...... 24, 52, 73, 90, 101, 118, 122, 123, 124, 125, 126, 138, 144, 156, 161, 171, 194, 220, 230, 259, 263, 264, 269, 271, 274, 276, 277, 278, 280, 283-290, 309, 311, 313, 314, 320, 324, 328, 329, 331, 332, 339, 342, 343, 346, 350, 351, 354, 365, 423, 427, 435, 494, 495, 501, 520, 521, 534, 536-543, 601, 639, 644, 648, 649, 657, 658, 679, 691, 771, 778, 779, 795, 802, 811, 813, 814, 817, 822, 834 849, 856, 857, 859, 860, 861, 862, 863, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 872, 873, 878, 880, 888, 892, 918, 919, 924 Bewapening .................................. 134 Beyens...... 46, 85, 101, 144, 307, 308, 310, 314, 330, 332, 335, 349 Beyerle .................................. 560, 800 Beynen .......................................... 435 bezetter .... 22, 23, 47, 49, 50, 51, 54, 62, 63, 87, 88, 89, 90, 186, 193, 201, 204, 208, 212, 236, 262, 264, 265, 269, 270, 271, 281, 285, 287,

Index - 999

290, 314, 323, 324, 339, 343, 422, 425, 427, 434, 435, 437, 439, 442, 445, 449, 458, 463, 464, 491, 518, 521, 534, 536, 537, 544, 610, 612, 617, 635, 644, 708, 783, 857, 901, 902, 929 bezetting ...... 59, 60, 63, 70, 109, 113, 121, 144, 170, 172, 173, 175-178, 183-185, 187, 188, 196, 202, 207, 208, 216, 227, 259, 260, 270, 273, 275, 283, 297, 302, 311, 320, 325, 326, 338, 343, 348, 354, 368, 389, 405, 420, 434, 436, 465, 491, 542, 546, 617, 636, 647, 677, 678, 691, 698, 700, 707, 717, 718, 771, 772, 774, 777, 803, 814, 826, 837, 858, 873, 913, 915, 927 Bezirkskommandantur.................. 293 Bibliothèque Royale ............. 178, 323 Biddez........................................... 676 Biermann ...................................... 460 Bierwart ........................................ 696 Bieswal ......................................... 694 Bijzondere dienst voor de heropbouw van de door de oorlog verwoeste gewesten in West-Vlaanderen.. 667 Bijzondere Kommissie voor inkwartiering en rekwisities ..... 271 Bikschote ...................................... 232 Bilthoven ...................................... 931 Bingley ......................................... 154 Birmingham .............................. 35, 73 Birtley ............................... 35, 73, 881 Birtley National Projectile Factory ................................................. 888 Bisdom Antwerpen ....................... 421 Bisdom Doornik ........................... 426 Bisdom Luik ................................. 422 Bisdom Namen ............................. 424 Blaasveld .............................. 332, 412 Blancke Julius & Cie .................... 460 blocus.................52, 90, 815, 878, 879 blokkade ............52, 90, 815, 878, 879 Board of Education ....................... 885 Board of Trade.............................. 885 Bocquet......................................... 696

Bodart ........................................... 425 Bodson .......................................... 412 Boechout ....................................... 332 Boëlle............................................ 831 Boeren........................................... 613 Boerenbond........................... 443, 601 Boezinge ........... 45, 83, 217, 672, 712 Bogaard......................................... 631 Bogaerts ........................................ 613 Bognet........................................... 666 Bois-du-Luc .................................. 497 Bolinne-Harlue.............................. 696 Boma..................................... 390, 800 Bonar Law............. 889, 890, 892, 895 Boncelles....................... 232, 233, 390 Bond der Belgische Arbeiders in Nederland ................................. 654 Bond der boterhandelaars en botervoortbrengers van Brabant ..... 610 Bond van het Heilig Hart ..... 439, 443, 668, 696 Bond Moyson- Afdeling Lokeren . 527 Bondas .......................................... 632 Boom..................................... 509, 523 Boon...................................... 613, 614 Bordeaux....................................... 407 Borgerhoff..................................... 356 Borgerhout .................................... 660 Borginon ............... 330, 332, 605, 931 Borinage........................ 494, 502, 624 Borms...... 49, 87, 256, 257, 314, 315, 330, 608, 614, 622, 671, 688, 792, 915, 932 Bormscommissie................... 256, 932 Borsbeek ....................................... 332 Bossier .......................................... 668 Bosteels......................................... 903 Bottenwieser & Driesen................ 461 Boumal.......................................... 399 Bourbourg ................. 35, 73, 252, 634 Bovesse ......................................... 357 Brabant.......... 203, 249, 357, 537, 798 Bradford........................................ 154 Braibant......................................... 358

1000 – Index

brancardier ....24, 25, 64, 65, 434, 435, 436, 437, 443, 446, 448, 646, 668, 696, 712 Branting ................................ 326, 927 Brasschaat....................................... 35 Brazilië ......................... 105, 436, 716 Breda............................................. 582 Bredene......................................... 689 Bree aan den Yzer............. 37, 75, 668 Brésil............................. 105, 436, 716 Briand ................................... 826, 830 Brigade d’Artillerie lourde ........... 132 Brighouse...................................... 154 Brijs ...................................... 607, 676 Brisbane........................................ 159 Bristol ........................................... 578 British Red Cross.......................... 900 Britse militaire begraafplaatsen .... 137 Brixton.......................................... 435 brochures ......157, 179, 229, 238, 260, 277, 310, 345, 359, 409, 435, 536, 600, 601, 644, 656, 658, 663, 665, 675, 676, 677, 681, 685, 686, 688, 702, 703, 783, 802, 803, 855, 857, 859, 860, 861, 871, 873, 920, 929, 933 Broechem...................................... 332 Brovha .......................................... 872 Brown ........................................... 872 Bruges, voir Brugge Brugge ..48, 53, 87, 92, 233, 246, 250, 252, 254, 266, 272, 352, 427, 439, 668, 669, 678, 679, 689, 708, 774, 786, 787, 789, 809, 883 Brugse seminaristen-brancardiers in Auvours........................ 38, 76, 430 Brulé ............................................. 675 Brulez ........................................... 257 Bruneel ......................................... 291 Brunet ........................................... 319 Brunfaut........................................ 673 Brünler.......................................... 461 Brussel ..22, 33, 34, 48, 50, 53, 54, 86, 88, 92, 93, 105, 113, 187, 203, 242, 246, 252, 254, 273, 275, 297, 329, 429, 437, 438, 439, 442, 451, 456,

458, 459, 460, 461, 463, 465, 469, 470, 471, 472, 473, 475, 481, 484, 485, 487, 491, 535, 536, 539, 546, 647, 655, 674, 678, 679, 681-683, 689, 690, 691, 695, 696, 702, 708, 711, 713, 716, 774, 798, 800, 805, 820, 822, 842, 849, 853, 854, 857, 875, 883, 913, 915, 930 Brüsseler Tageszeitung ................. 870 Bruxelles .... 22, 33, 34, 48, 50, 53, 54, 86, 88, 92, 93, 105, 113, 187, 203, 242, 246, 252, 254, 273, 275, 297, 329, 429, 437, 438, 439, 442, 451, 456, 458, 459, 460, 461, 463, 465, 469, 470, 471, 472, 473, 475, 481, 484, 485, 487, 491, 535, 536, 539, 546, 647, 655, 674, 678, 679, 681683, 689, 690, 691, 695, 696, 702, 708, 711, 713, 716, 774, 798, 800, 805, 820, 822, 842, 849, 853, 854, 857, 875, 883, 913, 915, 930 Bryce..................................... 889, 895 Budde............................................ 358 Buenos-Aires ................................ 572 Buhl............................................... 547 Buhl-Committee.................... 104, 547 Buitenlandse gezantschappen ....... 148 Bulgarie..................... 45, 83, 149, 659 Bulgarije ................... 45, 83, 149, 659 Bulletin belge des sciences militaires ................................................. 117 Bulletin de la Commission des archives de la guerre............ 33, 71 Bulletin de guerre des anciens du collège Notre Dame de Tournai ..... 37, 75 Bulletin du Ministère des Sciences et des Arts..................................... 186 Bulletin des Réfugiés Belges du Loiret ................................................. 575 Bulterijs......................................... 607 Bunge............................................ 872 Buning........................................... 928 Bureau allemand de la prison de Saint-Gilles............................... 661

Index - 1001

Bureau central belge du travail pour les Pays-Bas ............................. 582 Bureau de correspondance et de documentation.......................... 577 Bureau Documentaire belge .... 32, 70, 229, 317, 323 Bureau de documentation politique ................................................. 229 Bureau de Documentation et de Propagande............................... 229 Bureau voor Economische Studies 337 Bureau d’étude de la presse étrangère ................................................. 838 Bureau d’études Economiques...... 337 Bureau d’Informations belge de Montréal................................... 574 Bureau international du Travail ... 821, 830 Bureau international pour la Paix . 406 Bureau de Liège de l’Agence belge pour les prisonniers de guerre et les internés..................................... 549 Bureau médical belge auprès de la Légation de Belgique à La Haye ................................................. 197 Bureau voor Politieke Documentatie ................................................. 229 Bureau de propagande et de documentation à Londres ......... 238 Bureau de recrutement de Dieppe. 136 Bureau de renseignement relatif aux otages et aux prisonniers belges ................................................. 285 Bureau de renseignements pour réfugiés belges à La Haye ........ 583 Bureau de Secours aux Prisonniers de Guerre à Berne ................. 335, 594 Bürgel ........................................... 676 Burgerlijk ziekenhuis van La Louvière................................... 296 burgerwacht ..196, 273, 277, 279, 281, 286, 288, 360, 387, 672 Burssens........................................ 613 Burundi ......................................... 172 Buysse........................................... 408

C Cabinet du bourgmestre de Bruxelles ......................................... 273, 274 Cabinet du Ministère de la Défense ................................................. 112 Cabinet du Ministre de la Guerre.. 813 Cabinet Office............................... 878 Cabour (Adinkerke) .................. 35, 73 Caen .................................. 35, 73, 252 Cahiers du front ............................ 399 Caissette du soldat belge............... 655 Caissette du soldat prisonnier ....... 535 Caisse générale de Reports et de Dépots ...................................... 808 Caisse de Prévoyance en faveur des ouvriers mineurs du Centre ..... 499, 528 Caisse de Prévoyance en faveur des ouvriers mineurs du Couchant de Mons ... 92, 93, 105, 252, 254, 439, 528, 679, 689, 878, 910 Calais ...... 35, 73, 129, 151, 252, 357, 370, 545, 712 Calbrecht....................................... 441 Callewaert ............................. 331, 608 Cambon................................. 856, 876 Cameroun.............................. 166, 355 Canada .................... 62, 146, 445, 574 Canal de l’Espierre SA.................. 512 Cannes........................................... 104 Canterbury ............................ 437, 899 cantonnements ...... 23, 46, 55, 63, 89, 197, 259, 269, 270, 271, 281, 282, 289, 290, 293, 300, 411 Cantons de l'Est..................... 300, 913 Cardiff................................... 155, 581 Cardiff War Relief Committee...... 581 Cardijn .......................................... 442 Carez ......................................... 49, 88 caricatures .... 262, 278, 641, 668, 676, 677, 678, 679, 688, 689, 690, 691, 698, 705, 873, 874, 875, 876, 877 Carnegie Foundation..................... 548 carnet de guerre.. 64, 65, 69, 204, 272, 281, 301, 308, 317, 354, 356, 358,

1002 – Index

359, 370, 371, 375, 376, 377, 381, 382, 384, 385, 386, 387, 390, 393, 401, 403, 404, 405, 409, 420, 430, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 441, 444, 446, 448, 450, 469, 516, 600, 606, 608, 609, 612, 613, 614, 616, 633, 635, 636, 637, 640, 644, 645, 646, 648, 651, 663, 668, 675, 676, 690, 691, 693, 694, 695, 696, 796, 834, 852, 853, 854, 855, 862, 867, 868, 876, 894, 901, 903 Carnoy .................................. 314, 316 Carteret ..................................... 35, 73 cartes.....121, 140, 166, 171, 188, 191, 355, 367, 369, 371, 380, 393, 431, 433, 435, 525, 637, 665, 667, 678, 679, 680, 681, 684, 685, 689, 711, 714, 780, 781, 786, 787, 788, 790, 791, 802, 821 846, 847, 849, 857, 872, 879, 880, 883, 898, 906 Cartier de Marchienne .... 33, 208, 579 Carton de Wiart ..... 46, 85, 101, 307, 308, 310, 314, 330, 335, 348, 351, 398, 407, 420, 521, 842, 856, 876 Casier............................................ 359 Cattier ........................................... 511 Cauchie ......................................... 412 Cavell .......52, 90, 291, 322, 421, 627, 651, 689, 772, 863, 876, 879, 883, 886, 901, 902 Celle.......................... 49, 88, 344, 663 censure.......51,89, 119, 144, 167, 300, 459, 508, 607, 671 censuur ......51,89, 119, 144, 167, 300, 459, 508, 607, 671 Centraal Hulpcomité voor de Belgische Geïnterneerden in Zwitserland .............................. 589 Centraal Hulpcomité voor de Belgische Vluchtelingen in Lausanne .................................. 593 Centraal Vluchtelingencomité ...... 911 Centrale der Belgische Metaalbewerkers .............. 530, 654 Centrale Commissie tot behartiging van de belangen van naar

Nederland uitgeweken vluchtelingen.................... 920, 928 Centrale Commissie voor Recuperatie ................................................. 112 Centrale Identificatiedienst ........... 554 Centrales électriques ..................... 808 Central register of Belgian refugees ................................................. 886 Centre d’Instruction des Mitrailleurs ................................................. 135 Cercle belge à Sluiskil .................. 583 Ceurremans ................................... 613 Ceyssens ....................................... 439 Cézembre ................................ 35, 600 Chadbourn..................................... 859 Chambre des Représentants . 109, 199, 328 Chambre syndicale des expertscomptables et des comptables .. 529 Champion.............................. 233, 544 chansons ..... 373, 374, 666, 674, 691, 692 Charbonnage des Six-Bonniers à Seraing ..................................... 496 Charbonnage de Wandre............... 456 Charbonnages du Bois du Luc SA ................................................. 497 Charbonnages de Bonne-Espérance, Batterie et Violette SA ............. 496 Charbonnages d’Hensies-Pommeroeul SA ............................................ 498 Charbonnages du Levant et des Produits du Flénu SA ............... 498 Charbonnages de Prokhorow ........ 808 Charbonnages du Rieu-du-Cœur et de La Boule réunis SA .................. 499 Charbonnages Unis de l’Ouest de Mons SA .................................. 499 Charleroi ...... 254, 276, 325, 539, 679, 684, 708, 821, 874, 915 Charpentier.................... 609, 671, 692 Chasseurs à Pieds.......................... 369 Chatfield ....................................... 860 Chaudfontaine....................... 233, 390 Chaumont...................................... 847 Chef der Heeresarchive................. 784

Index - 1003

Cherbourg ............. 151, 252, 606, 607 Cheshire........................................ 386 China..............146, 161, 516, 776, 783 Chine..............146, 161, 516, 776, 783 Chisholm....................................... 903 chômeurs.....23, 34, 50, 52, 63, 72, 89, 91, 180, 259, 264, 269, 270, 272, 275, 279, 284, 289, 332, 538 Christchurch.................................. 160 Christophe..................................... 399 Churchill ....................... 310, 891, 895 CICM-News.................................. 433 cimetières .......19, 59, 104, 116, 137, 231, 232, 233, 263-265, 267, 276, 282, 295, 342, 400, 553, 675, 772, 774, 778, 846, 879, 880, 887 Cimetières militaires allemands.... 137 Cimetières militaires britanniques 137 Claes ............................. 330, 331, 715 Claeys-Bouuaert ........................... 425 Claims Commission...................... 343 classes moyennes..191, 192, 244, 258, 453, 454, 458, 460, 468, 470, 471, 472, 474, 475, 476, 478, 480, 481, 483, 484, 485, 487, 489, 490, 492, 518, 519, 594, 610 Claus ............................................. 257 Clemenceau ..... 56, 95, 449, 813, 826, 827 Clément......................................... 413 Clichés allemands de 1914-18 ...... 708 Clooten ......................... 101, 129, 310 CNSA .34, 36, 52, 73, 90, 91, 92, 102, 197, 212, 237, 277, 283, 289, 292, 324, 330, 339, 342, 343, 351, 424, 483, 495-497, 509, 521, 534, 536, 538, 539, 543, 547, 553, 554, 612, 624, 632, 639, 640, 644, 677, 685, 687, 690, 707, 783, 803, 822, 834, 856, 857, 859, 870, 871, 874 Cockaifagne .................................. 645 Cockerill Seraing SA .................... 513 Coenen.......................................... 439 Cogge.................................... 105, 668 Colbert .......................................... 852

collaboratie... 103, 173, 193, 206, 229, 249, 251, 255, 257, 323, 623, 929 collaboration 103, 173, 193, 206, 229, 249, 251, 255, 257, 323, 623, 929 Collaer........................................... 400 Colleaux................................ 774, 927 Collectie interviews met oudmedewerkers van de CRB ........ 871 Collectie Provinciale Bibliotheek West-Vlaanderen...................... 667 Collection Albert Kahn ‘Les archives de la planète’ ............................ 841 Collection des Archives de la Guerre ................................................. 664 Collection artefacts and memorabilia relating to Edith Cavell ............ 901 Collection de carnets de guerre de l’evêché de Bruges ................... 695 Collection de documentation de guerre de la BDIC .................... 837 Collection de documentation de guerre de l’Historial de la grande guerre ....................................... 838 Collection de documentation sur la guerre du Ministère des Affaires étrangères ................................. 150 Collection de films de l’ECPAD... 841 Collection d’imprimés réunie par A. Borgnet et F. Golenvaux .......... 665 Collection Janine Binon................ 714 Collection des mémoires de guerre de la Commission des Archives de la Guerre ...................................... 696 Collection du Musée de la Ville d’Aarschot................................ 692 Collection de partitions musicales 666 Collection de photographies de l’Ecomusée régional du Centre 708 Collection de photographies de l’ECPAD .................................. 836 Colnbrook ................................. 35, 73 Colombie Britannique................... 574 Colonie belge de Rosières............. 592 Colonies scolaires belges en France et en Suisse................................... 198 Combaz ......................................... 679

1004 – Index

Comhaire ...................................... 359 Comité d’Alimentation de Bruxelles ................................................. 538 Comité d’Alimentation du Nord de la France .............................. 536, 822 Comité d’approvisionnement de la ville de Bruxelles ..................... 344 Comité d’assistance aux internés belges dans la région de Leysin ................................................. 591 Comité d’assistance aux internés belges dans la région de Montreux ................................................. 592 Comité belge de La Haye ............. 638 Comité belge du Loiret ................. 574 Comité belge de Prêts et d’Avances ................................................. 312 Comité belge des réfugiés de Tilburg ................................................. 584 Comité belge de Secours aux Réfugiés ................................................. 316 Comité belge de Sluis ................... 584 Comité van de Belgische organisaties in Sas van Gent en omgeving... 585 Comité Bernois de Secours aux Prisonniers de Guerre............... 335 Comité central d’assistance aux internés belges en Suisse.......... 589 Comité central franco-belge ......... 840 Comité central suisse de secours aux réfugiés belges à Lausanne ...... 593 Comité de défense des intérêts belges en Russie .................. 521, 602, 642 Comité du district de Lille ............ 822 Comité voor economisch onderzoek in Den Haag ............................. 221 Comité d’enquête économique .... 221, 315, 638 Comité franco-belge d’art civique ................................................. 419 Comité de Guerre.......................... 308 Comité Hispano-Néerlandais... 52, 91, 339, 556, 542, 543, 856, 857, 915 Comité voor Hulp aan behoeftige Werklozen van de provincie OostVlaanderen ............................... 707

Comité interallié de ravitaillement ................................................. 138 Comité interdiocésain chargé de recueillir les documents relatifs à l’histoire de l’église de Belgique pendant la grande guerre .......... 428 Comité International de la CroixRouge ....................................... 546 Comité International de Secours à la Russie....................................... 329 Comité International pour la Reconstitution de la Bibliothèque de l’Université de Louvain....... 314 Comité international pour la restauration de l’université de Louvain .................................... 314 Comité local d’aide aux réfugiés belges de Bristol....................... 578 Comité local de ravitaillement de Frameries.................................. 501 Comité local de secours de Pâturages ................................................. 624 Comité local de Secours et d’Alimentation d’HorionHozémont ................................. 635 Comité médical de la Croix-Rouge de Belgique ................................... 545 Comité National de Secours et d’Alimentation, voir CNSA Comité Néerlando-belge d’art civique ................................................. 416 Comité des œuvres belges au Sas de Gand et environs .............. 584, 585 Comité officiel belge pour l’Angleterre ...................... 199, 876 Comité officiel belge à Londres.... 313 Comité officiel belge pour les PaysBas.................... 139, 200, 330, 638 Comité officiel belge de secours aux réfugiés............................. 109, 335 Comité officiel belge de secours aux réfugiés en France .................... 198 Comité patriotique belge "L’union fait la force" à Santa-Fé .................. 572 Comité de politique nationale ..... 362, 915

Index - 1005

Comité des prisonniers de guerre.. 330 Comité « Pro Hogar de los huerfanos belgas » .................................... 572 Comité de Ravitaillement du Nord de la France................................... 822 Comité des réfugiés .............. 822, 823 Comité regional belgo-suisse de l’Oberland ................................ 335 Comité Royal néerlandais pour le ravitaillement de la Belgique ... 314 Comité de Secours et d’Alimentation d’Anderlecht .................... 331, 538 Comité de Secours et d’Alimentation du Hainaut........ 326, 494, 501, 658 Comité de Secours et d’Alimentation de la province d’Anvers ... 412, 535 Comité de Secours et d’Alimentation de la Province de Brabant .. 74, 537 Comité de Secours et d’Alimentation de la Province de Flandre Orientale ................................................. 542 Comité de Secours et d’Alimentation de la province de Liège .... 540, 541 Comité de Secours et d’Alimentation de la Province de Limbourg ..... 539 Comité de Secours et d’Alimentation de la province de Luxembourg. 541 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Altenau im Harz .................................... 555 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Altengrabow............................. 556 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Celle ..... 557 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Dyrotz ................................................. 557 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Friedrichsfeld ........................... 558 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Giessen ................................................. 559

Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Göttingen.................................. 559 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Güstrow ................................................. 560 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Hamelen ................................................. 561 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Heilsberg .................................. 561 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Holzminden.............................. 562 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Kassebruch ............................... 563 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Kassel ................................................. 563 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Langensalza.............................. 564 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Limburg an der Lahn............................... 565 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Magdeburg ............................... 565 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Merseburg ................................ 566 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Munster ................................................. 567 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Parchim ................................................. 567 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Schneidemühl........................... 568 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Sennelager................................ 569

1006 – Index

Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Soltau ................................................. 569 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Stendal ................................................. 570 Comité de secours belge dans le camp de prisonniers de guerre à Wittenberg ............................... 571 Comité de secours « Nos prisonniers » ................................................. 286 Comité spécial du Katanga ........... 514 Comité vaudois de secours aux réfugiés .................................... 590 Comité de visite aux blessés belges ................................................. 400 Comité voor Volksontwikkeling... 280 Comité voor wederopbouw........... 281 Commandement supérieur de la Base de Calais................................... 128 Commandement supérieur territorial belge du Havre ......................... 129 commémorations ..20, 24, 60, 63, 103, 105, 109, 111, 259, 260, 269, 270, 274, 275, 280, 295, 360, 435, 437, 516, 597, 598, 600, 606, 668, 688, 690, 693, 698, 709, 715, 716, 717, 837, 846, 901 Commerce et industrie.................. 815 Commissaire général du gouvernement belge à Londres 230 Commissaris van de Belgische regering in Londen................... 230 Commissaris-generaal voor de burgerlijke bevoorrading.......... 342 Commissaris van de Koningin in Limburg ................................... 926 Commissaris voor de opvang van de Belgische vluchtelingen ........... 926 Commissaris voor de vluchtelingen in Brabant en Zeeland .................. 918 Commissie ter behartiging van de belangen van uit België uitgeweken Nederlanders......... 916 Commissie voor de herinrichting van Ieper ......................................... 641

Commissie voor Herstelbetalingen .... 57, 96, 222, 225, 324, 337, 348, 351, 777, 824, 871, 879, 884 Commissie voor de herziening van het verdrag van 1839...................... 345 Commissie voor Nationale Erkentelijkheid ............. 35, 74, 344 Commissie tot onderzoek van de schendingen van het volkenrecht ............. 33, 71, 207, 311, 339, 446 Commissie voor de Oorlogsarchieven 26, 32, 65, 70, 71, 76, 174, 178, 314, 339, 409, 546, 671, 678, 688, 696, 698 Commissies van Openbare Onderstand ............... 262, 264, 265 Commissie voor de verfraaiing van het landelijk leven .................... 259 Commission de l’Alimentation de l’Enfance .......................... 237, 535 Commission des Annales des Services Patriotiques... 33, 71, 626, 628, 629 Commission des Archives de la Guerre . 26, 32, 65, 70, 71, 76, 174, 178, 314, 339, 409, 546, 671, 678, 688, 696, 698 Commission belge du ravitaillement et de l’intendance ..................... 230 Commission Borms............... 190, 193 Commission centrale des déportés, réquisitionnés et prisonniers civils ................................................. 231 Commission centrale pour la reconstitution du foyer du militaire démobilisé ................................ 551 Commission d’Economie alimentaire du Hainaut ................................ 633 Commission d’enquête sur la violation des règles du droit des gens, des lois et des coutumes de la guerre ... 33, 71, 207, 311, 339, 449 Commission instituée en vue de constater les actes commis par l’ennemi en violation du droit des gens .......................................... 823

Index - 1007

Commission interalliée des réparations................................ 823 Commission interministérielle chargée de l’étude des mesures à prendre en vue de la reconstruction des regions dévastées par la guerre ................................................. 419 Commission Mayence .................. 177 Commission provinciale de la reconnaissance nationale.. 262, 263 Commission to negotiate peace .... 847 Commission de la Reconnaissance nationale....................... 35, 74, 344 Commission pour la reconstitution de l’industrie minière et métallurgie de la Russie méridionale .......... 602 Commission de recrutement de Folkestone................................ 136 Commission for Relief in Belgium 52, 90, 91, 101, 155, 220, 271, 272, 279, 309, 314, 342, 400, 534, 536, 540, 542, 543, 658, 775, 814, 822, 849, 853, 855-873, 878, 883 Commission de la répartition des charbons allemands.................. 226 Commission des Réparations... 57, 96, 222, 225, 324, 337, 348, 351, 777, 824, 871, 879, 884 Commission royale des Monuments et des Sites ................................... 181 Commission royale des Patronages ................................................. 553 Commission spéciale pour le choix de l’emplacement du monument national aux morts.................... 177 Commission des transports de La Haye.................................... 659 Committee on alleged German outrages.................................... 890 Committee of Imperial Defence .. 878, 886 Committee on public information. 848 Commonwealth War Graves Commission ............................. 887 Compagnie d’assurances contre l’incendie de Magdebourg ....... 462

Compagnie auxiliaire internationale des chemins de fer SA.............. 521 Compagnie belge d’électricité Siemens & Schuckert ............... 462 Compagnie belge pour les tramways et l’éclairage électriques de Saratow .................................... 524 Compagnie des Bronzes................ 514 Compagnie de carbonisation et de récupération des sous-produitsprocédés Evance Coppée.......... 521 Compagnie des Charbonnages belges ................................................. 502 Compagnie des Chemins de fer du Congo....................................... 808 Compagnie commerciale belge anciennement H. Albert de Bary ................................................. 808 Compagnie de fabrication des dérives de naphte en Russie.................. 521 Compagnie générale des conduites d’eau......................................... 783 Compagnie générale pour l’Éclairage et le Chauffage par le Gaz ........ 808 Compagnie de Gladbach ............... 463 Compagnie internationale des wagons-lits et des grand express européens SA ........................... 521 Compagnie du Kasai ..................... 638 Compagnie du Katanga......... 514, 808 Compagnie du Lomami................. 808 Compagnie des métaux d’OverpeltLommel ............................ 246, 779 Compagnie mutuelle de Tramways ................................................. 808 Compiègne ................................ 53, 92 Comptoir Belge de répartition des charbons allemands .......... 505, 507 Comptoir d’Escompte ................... 808 Comptoir Industriel belge SA ....... 454 Comptoir national pour la reprise de l’activité économique en Belgique ......................................... 222, 638 Conférence Internationale du Travail ................................................. 325

1008 – Index

Congo .....85, 113, 143, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 184, 211, 309, 311, 315, 336, 338, 345, 346, 347, 348, 354, 356, 357, 358, 370, 371, 373, 374, 378, 379, 380, 383, 384, 385, 388, 389, 390, 391, 393, 395, 401, 433, 485, 514, 520, 521, 525, 638, 645, 694, 772, 774, 775, 783, 795, 798, 800, 811, 879, 880, 888, 889 Coninckx....................................... 289 Conseil économique ............. 223, 659 Conseil de Flandre . 33, 49, 50, 71, 87, 315, 491, 511, 611, 613, 614, 617, 618, 619, 620, 621, 622, 687, 688, 772, 792, 800, 929, 930, 933 Conseil général des Réfugiés belges du Loiret................................... 575 Conseil de guerre ... 94, 112, 121, 251, 252, 255, 311, 694 Conseil interallié de l’armement et des munitions ................................. 814 Conseil international des Femmes ................................................. 602 Conseil des Ministres...... 80, 85, 101, 111, 308, 311, 314, 315, 339, 351, 352, 374 Conseil National des Femmes Belges ................................................. 686 Conseil national de la recherche scientifique............................... 174 Conseil supérieur de l’Enseignement technique.................................. 179 Conseils des Prud’hommes........... 250 Conservatoire Royal de Musique de Bruxelles .................................. 180 Conservatoire Royal de Musique de Liège ........................................ 180 Consulat de Belgique à Alexandrie ................................................. 157 Consulat de Belgique à Batavia .... 159 Consulat de Belgique à Beira....... 158 Consulat de Belgique à Bradford.. 154 Consulat de Belgique à Brisbane .. 159 Consulat de Belgique à Buenos-Aires ................................................. 156

Consulat de Belgique à Calais ...... 151 Consulat de Belgique à Capetown 158 Consulat de Belgique à Cardiff..... 155 Consulat de Belgique à Cherbourg ................................................. 151 Consulat de Belgique à Christchurch ................................................. 160 Consulat de Belgique à Dordrech . 152 Consulat de Belgique à Dunkerque ................................................. 151 Consulat de Belgique à Durban .... 158 Consulat de Belgique à East-London ................................................. 158 Consulat de Belgique à Flessingue, ................................................. 152 Consulat de Belgique à Folkestone ................................................. 153 Consulat de Belgique à Johannesburg ................................................. 158 Consulat de Belgique à Kobé........ 160 Consulat de Belgique à Maastricht ................................................. 152 Consulat de Belgique à Menton .... 151 Consulat de Belgique à Moulins ... 151 Consulat de Belgique à Quelimane ................................................. 158 Consulat de Belgique à Roosendaal ................................................. 152 Consulat de Belgique Rotterdam .. 152 Consulat de Belgique à Salisbury . 158 Consulat de Belgique à Shanghai.. 160 Consulat de Belgique à Tananarive ................................................. 158 Consulat de Belgique à Tiendsin .. 160 Consulat de Belgique à Tilburg .... 152 Consulat de Belgique à Tunis ....... 157 Consulat de Belgique à Wellington ................................................. 160 Consulat de Belgique à Zwolle ..... 152 Consulat général de Belgique en Grande-Bretagne ...................... 153 Consulats et ambassade de Belgique en Amérique du Nord............... 155 contrebande...... 51, 90, 290, 300, 338, 879, 914

Index - 1009

contributions de guerre .. 89, 236, 261, 314, 520, 521, 783, 803, 822 Coomans ....................... 282, 413, 414 Cooreman .....46, 47, 85, 92, 208, 308, 309, 310, 348, 602 Copenhague .................................. 163 Coppée..103, 206, 311, 316, 336, 347, 504, 688 Coppieters..................... 632, 633, 696 Cornet d’Elzius ............................. 633 Cornouailles.................................. 581 Corps d’armée, divisions, brigades et régiments.................................. 818 Corps des Auto-Canons en Russie131, 143, 709 Corps de Gendarmerie .................. 140 Corps de Transports...................... 130 Corps des Troupes auxiliaires du Génie........................................ 130 Correspondentie- en documentatiebureel .................. 577 Cortil-Wodon................................ 263 Coudeville..................................... 140 Couillet ......................................... 276 Couperus....................................... 676 coupures de presse . 34, 117, 134, 157, 187, 206, 229, 368, 373, 382, 389, 572, 640, 653, 658, 674, 685, 705, 829 Cour d’Appel de Bruxelles ........... 248 Cour d’Appel de Liège ................. 694 Cour d’Appel de Rennes............... 664 Cour de Cassation .......................... 88 Cour militaire........................ 251, 252 Courbet ......................................... 633 Cours d’Assises ............................ 249 Courtin.......................................... 360 Courtoy ......................................... 669 Courtrai (voir Kortrijk) Coutances ................................. 35, 73 CRB ....52, 90, 91, 101, 155, 220, 271, 272, 279, 309, 314, 342, 400, 534, 536, 540, 542, 543, 658, 775, 814, 822, 849, 853, 855-873, 878, 883 CRB Educational Foundation ....... 858

Credietvereniging voor Belgen in Den Haag (NV)................................ 515 Crédit Anversois ........................... 808 Crédit foncier Belgo-Suisse du Mexique ................................... 808 Crédit foncier d’extrême-orient .... 516 Crick ............................................. 634 Criel-sur-Mer .......................... 74, 135 Cristalleries du Val St-Lambert .... 783 Crockaert............................... 308, 315 Croix-Rouge. 103, 107, 141, 145, 157, 298, 342, 497, 535, 544, 545, 546, 548, 573, 585, 624, 633, 804, 935, 983 Croix-Rouge de Belgique à BuenosAires......................................... 157 Crosby........................................... 860 Cruysberghs .......................... 442, 443 Cruz Roya Belge, Buenos Aires ... 573 culture .. 108, 177, 180, 184, 185, 186, 187, 202, 274, 340, 341, 363, 397, 399, 400, 402, 403, 407, 410, 650, 666, 691, 977, 987 cultuur .. 108, 177, 180, 184, 185, 186, 187, 202, 274, 340, 341, 363, 397, 399, 400, 402, 403, 407, 410, 650, 666, 691, 977, 987 Curzon................... 101, 876, 891, 895 Cuvelier..................... 32, 70, 178, 676 D Daels .... 103, 314, 330, 606, 609, 617, 671 dagboek...... 64, 65, 69, 204, 272, 281, 301, 308, 317, 354, 356, 358, 359, 370, 371, 375, 376, 377, 381, 382, 384, 385, 386, 387, 390, 393, 401, 403, 404, 405, 409, 420, 430, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439, 441, 444, 446, 448, 450, 469, 516, 600, 606, 608, 609, 612, 613, 614, 616, 633, 635, 636, 637, 640, 644, 645, 646, 648, 651, 663, 668, 675, 676, 690, 691, 693, 694, 695, 696,

1010 – Index

796, 834, 852, 853, 854, 855, 862, 867, 868, 876, 894, 901, 903 Daimeries...................................... 670 Dalhem ......................................... 242 Danemark ..................................... 163 Dar-es-Salam ................................ 880 Davidson....................................... 892 Davignon ..46, 85, 101, 208, 238, 330, 335, 348, 579 Daye.............................................. 400 Deauville............................... 353, 694 Debakker....................................... 774 de Bassompierre ... 310, 348, 349, 378 de Beauffort .................................. 670 De Belgische Metaalbewerker ...... 530 De Belie ........................................ 615 de Bellefroid ................................. 350 de Bethune .................................... 646 de Bettignies ................................. 627 Debeuckelaere .....330, 332, 393, 671, 688 De Bilsenaar ............................. 37, 75 de Blanckart.................................. 635 Debois........................................... 424 de Boninge.................................... 600 De Borchgrave.............................. 334 de Borchgrave d’Altena................ 634 de Broqueville...30, 46, 47, 54, 69, 85, 92, 101, 113, 230, 308, 309, 310, 311, 314, 315, 316, 325, 330, 331, 333, 335, 336, 340, 348, 349, 350, 378, 402, 420, 844, 856 de Brouckère................. 321, 829, 933 De Brouwer................................... 668 De Bruycker.................................. 679 De Bruyne..................................... 671 de Caraman-Chimay ..................... 828 de Castella de Delley .................... 593 de Ceuninck ..45, 46, 84, 85, 113, 310, 360 De Ceuster ............................ 621, 696 De Clercq......249, 330, 605, 617, 618, 620, 792 Declercq........................................ 443 De Cneudt..................... 249, 915, 933 Deconinck..................................... 430

de Crombrugghe de Looringhe ..... 361 de Croÿ.................................. 627, 879 De Decker ..................... 618, 619, 671 de Dorlodot ........................... 310, 578 De Eendracht ........................ 616, 801 Deerlijk ..................................... 25, 64 De Fakkel...................................... 622 Défense côtière .... 133, 785, 786, 788, 789, 797 De Gazet van Gent.................... 37, 75 De Gazet van Leuven .................... 801 De Gentenaar............................ 37, 75 de Gerlache ........................... 308, 587 De Geyter...................................... 774 De Gheluwenaar ....................... 37, 75 de Greffulhe .................................. 827 De Groote...................... 335, 438, 703 de Groux ....................................... 679 de Grunne...................................... 129 de Hemptinne........................ 574, 635 De Heug ........................................ 709 de Hirsch ....................................... 458 De IJzer......................................... 668 Deinze ................................... 277, 542 De Jong ......................................... 928 Dejongh......................................... 588 De Jongh ....................................... 671 De Kempeneer .............................. 717 De Klerck...................................... 361 De Klinge...................................... 509 De Koninck ................................... 414 Delacroix........... 54, 92, 222, 324, 856 De Landbouwer............................. 259 De Landtsheer ...... 606, 607, 609, 671, 715, 717 de Lannoy ..................... 361, 362, 898 De Leender.................................... 693 De Leeuwenaar ......................... 37, 76 Délégation belge de la Commission des Réparations ........................ 221 Délégation belge auprès du GQG français ..................................... 367 Délégation belge de la SousCommission financière de la Commission Internationale d’Armistice de Spa................... 149

Index - 1011

Délégation belge à Versailles 148, 387 Délégation française à la Commission des Réparations ........................ 824 Délégation de Londres de la Commission d’enquête sur les violations des règles du droit des gens et des coutûmes de la guerre ................................................. 208 Del Gotal ...................................... 675 De Legerbode ....... 36, 44, 74, 83, 600 De Leiegalm.............................. 37, 76 De Leiekerels ............................ 37, 76 De Leval ....................................... 688 Delhaye......................................... 615 Delhouzée ..................................... 363 de Lichtervelde ............................. 336 Deliens.......................................... 362 Delvaen......................................... 613 Delvaux......................................... 401 Delvigne ............................... 669, 710 De Man ......................... 321, 829, 933 De Meerhoutenaar ........................ 436 de Merode ......101, 102, 105, 438, 548 Demeure ....................................... 232 demobilisatie................................. 300 démobilisation .............................. 300 De Moeren .................................... 691 De Muynck ........................... 278, 432 Den Haag ......197, 221, 222, 223, 229, 236,326, 347, 413, 515, 522, 583, 659, 706, 849, 930, 932 Dendermonde..81, 243, 250, 254, 277, 425, 435, 542, 641, 679, 680 De Nieuwe Gazet ...................... 37, 75 Denver .......................................... 155 De Oorlog ..................................... 277 De Panne...35, 36, 46, 73, 74, 85, 101, 233, 252, 294, 298, 312, 398, 441, 545, 679, 691, 694, 711, 713-715, 716, 719, 903 Department of State ...................... 848 de Patoul-Fieuru ........................... 633 De Patriot ................................. 38, 76 De Payot der taalgrens............. 38, 76 Depla..................................... 249, 618 De Poperinghenaar ...................... 516

De Poperingsche Keikop........... 38, 76 déportations.. 21, 22, 43, 50, 144, 207, 275, 377, 445, 658, 665, 682, 839 déportés 19, 24, 33, 34, 50, 63, 71, 72, 95, 231, 234, 261, 262, 264, 269, 270, 271, 276, 279, 281, 283, 284, 287, 289, 291, 295, 311, 316, 327, 421, 423, 424, 425, 442, 445, 494, 542, 649, 652, 658, 698, 927 Dépôt des Équipages..................... 133 Dépots de Mendicité ..................... 206 Deprez........................................... 600 de Radigues................................... 774 Derée............................................. 414 Dereume........................................ 433 Dergent ................................. 443, 693 De Ridder.................. 32, 70, 178, 774 Derolez.......................................... 676 De Rudder ............................. 600, 674 Deruette......................................... 129 de Ryckel ...................................... 101 Des Marez ......................... 32, 70, 178 des Ombiaux ................................. 402 de Sadeleer.... 310, 314, 322, 323, 856 De Sagher...................................... 636 Descantons de Montblanc ............. 636 de Schaepdrijver ................... 393, 618 De Scheldegalm ........................ 38, 76 De school op het front........... 443, 668 de Selliers de Moranville ..... 127, 128, 310, 314, 364, 365 déserteurs ................................ 60, 140 Desimpel ....................................... 668 De Smet ........................................ 615 Dessain.................................. 288, 420 dessins.. 250, 408, 412, 413, 416, 438, 601, 667, 679, 681, 693, 837, 861, 875 De Standaard ................................ 613 De Stem uit België..... 36, 75, 421, 436 De Stem uit Opwijk ........... 38, 76, 668 De Stobbeleir ................................ 637 Destrée .................................. 101, 405 Deswarte ............................... 620, 930 De Telegraaf ......................... 641, 875 Detroz ........................................... 365

1012 – Index

De Turnhoutenaar ........................ 436 Deutsche Bank...................... 463, 805 Deutsche Effecten- und Wechselbank ................................................. 464 Deutscher Schulverein .......... 453, 469 Deutsche Vermittlungstelle C.N. ... 34, 73, 782 dévastations ......23, 63, 266, 269, 270, 277, 286, 341, 440, 452, 513, 588, 678, 679, 690, 693, 712, 716, 877 Devèze .......................... 314, 365, 366 de Villalobar ................................... 22 de Villegas .................................... 402 De Vlaamsche Klaroen ................. 668 De Vlaamsche Leeuw................ 38, 76 De Vlaamsche Stem . 36, 75, 617, 871, 930 De Vlaamsche Wachter............. 38, 76 De Vlaamse Post........................... 929 De Vlaming................................... 801 De Vreese ..................... 249, 257, 676 De Vrije Stem.................... 38, 76, 660 De Vroey ...................................... 693 Dewachter............................. 433, 444 Dewé............................................. 628 De Winde.............................. 600, 609 de Witte de Haelen ....................... 366 Dewulf .......................................... 449 de Wyels ....................................... 432 Dhuicque....................... 182, 183, 673 Dienst voor het Afrikaans personeel ................................................. 168 Dienst van de Duitse Krijgsgevangenen van de Belgische Middendienst voor de Krijgsgevangenen .................... 210 Dienst voor Duitse kolen .............. 224 Dienst voor Economische Recuperatie ................................................... 72 Dienst voor Geïnterneerden van het Belgisch Gezantschap in Bern . 162 Dienst voor de Herinrichting van de Landbouw ................................ 218 Dienst Oorlogsgraven ................... 233 Dienst protocol, eer en voorrang... 194

Dienst van het Sekwester van de Administratie der Domeinen te Brussel...................................... 191 Dienst van het Sekwester van het Bestuur der Registratie en Domeinen te Antwerpen .......... 192 Dienst der Verwoeste Gewesten .... 94, 217, 231, 232, 268, 347, 419 Dienst der Vluchtelingen .............. 260 Dieppe....................... 35, 73, 136, 252 Dierickx ........................................ 668 Diest.............................................. 544 Diesterweg Hulpkas voor behoeftige schoolkinderen ......................... 551 Dikkebus ............................... 232, 672 Diksmuide.... 183, 217, 232, 278, 352, 416, 438, 680, 690, 710, 712, 716, 719, 774 Dinant ..... 43, 81, 254, 263, 412, 666, 690, 691, 708, 915 diplomatie .... 146, 147, 148, 150, 307, 308, 309, 313, 318, 323, 334, 335, 339, 345, 347, 349, 350, 520, 772, 773, 774, 777, 779, 780, 801, 811, 812, 823, 824, 827, 849, 850, 853, 854, 855, 879, 889, 893, 913, 914, 915, 926, 932, 978, 987 Directie-generaal Oorlogsslachtoffers ................................................. 234 Direction des Établissements d’Artillerie................................ 132 Direction générale des Établissements pénitentiaires. Service des Grâces ................................................. 203 Direction générale des services généraux. Service de la légalisation des Textes................................. 201 Direction générale Victimes de la Guerre ...................................... 234 Direction des Services de l’Arrière ..... 127 Directoraat generaal Algemene Diensten. Dienst legalisaties .... 201 Dirr........................................ 795, 802 distinctions honorifiques ...... 24, 101, 166, 168, 171, 264, 269, 271, 279,

Index - 1013

286, 292, 295, 321, 390, 606, 651, 672, 712, 716 Division d’Armée .................. 122-126 Division des Charbonnages Belges et d’Hornu et Wasmes.................. 501 Divisionen..................................... 781 Dixmude en omstreken.............. 37, 75 Dixmude, voir Diksmuide Documentatie In Flanders Fieldsmuseum .......................... 672 Documentatie van het SintLucasarchief............................. 673 Documentation rassemblée par la Commission des Archives de la Guerre ...................................... 698 Doel .............................................. 509 Doffegnies .................................... 657 Dom Berlière .................... 32, 70, 178 Domela Nieuwenhuis... 616, 618, 794, 929 dommages de guerre .... 24, 34, 55, 57, 63, 72, 94, 103, 144, 171, 182, 191, 220, 222, 223, 264, 265, 236, 244, 245, 254, 259, 261, 262, 263, 269, 270, 273, 276, 277, 280, 281, 283, 284, 286, 287, 290, 291, 292, 293, 295, 301, 302, 304, 308, 309, 311, 316, 328, 334, 339, 342, 343, 417, 439, 449, 457, 502, 503, 506, 513, 516, 522, 523, 526, 528, 632, 636, 638, 640, 641, 642, 643, 645, 646, 648, 651, 658, 675, 679, 772, 824, 839, 879, 932 Doorn............................................ 909 Doornik, zie Tournai Dordrecht...................................... 152 Doren .................................... 782, 783 Dosfel ................... 330, 609, 618, 688 Dossiers de sous-officiers et soldats de l’armée belge....................... 115 Dossiers des officiers de l’armée belge......................................... 116 Dothey .......................................... 367 Doudelet ....................................... 408 Douhaerdt ..................................... 679 Dour.............................................. 414

Dranouter ...................................... 232 Drossens................................ 711, 712 Drugmant ...................................... 695 Drukkerij Sansen........................... 516 Drukkerij Trangotte Rien.............. 479 Du Bois ......................................... 278 du Faing d’Aigremont................... 368 Du Plessy ...................................... 717 Du Pré ........................................... 673 Dubar ............................................ 774 Dubois................................... 367, 774 Ducarne......................................... 783 Duffel................ 37, 75, 232, 332, 679 Duinkerke, zie Dunkerque Duits Equatoriaal-Afrika............... 388 Duits Oost-Afrika ...... 165, 166, 169, 172, 211, 338, 355, 358, 370, 373, 378, 380, 383, 385, 388, 389, 390, 391, 393, 839, 880 Duitse archieven uit Ruanda-Urundi ................................................. 170 Duitse glasplaten 1914-18............. 708 Duitse militaire begraafplaatsen.... 137 Duitsland.... 22, 27, 42, 48, 50, 52, 55, 56, 62, 80, 83, 89, 92, 95, 96, 112, 113, 114, 121, 143, 144, 145, 148, 163, 186, 190, 202, 210, 224, 225, 237, 274, 323, 326, 327, 338, 339, 381, 392, 421, 443, 449, 463, 464, 477, 497, 505, 512, 543, 549, 554, 583, 595, 618, 619, 620, 622, 627, 630, 635, 646, 658, 665, 694, 695, 714, 806, 835, 837, 847, 856, 875, 914 Dumont de Chassart...................... 517 Dumont-Wilden ............................ 403 Dunkerque..................... 151, 252, 835 Dupiereux...................................... 437 Dupont .................................. 637, 638 Duprez........................................... 674 Duwez ........................................... 353 Duynenblad............................... 37, 75 E Ebeling.......................................... 283

1014 – Index

Ebert ............................................. 927 École royale militaire............ 356, 376 Écoles de la Reine................. 104, 714 economie.95, 147, 191, 192, 221, 222, 223, 224, 225, 226, 227, 230, 244, 250, 337, 453, 454, 456, 457, 458, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 472, 473, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 482, 483, 484, 485, 486, 488, 489, 490, 492, 493, 494, 495, 496, 497, 498, 499, 500, 501, 502, 503, 511, 512, 513, 514, 516, 517, 518, 520, 522, 523, 526, 602, 635, 638, 659, 774, 776, 778, 779, 783, 802, 808, 815, 885, 918, 924 Économie Populaire de Ciney et des Etablissements Winandy.......... 505 Economische Raad in Den Haag .. 223 Ede........................................ 910, 911 Edegem ......................................... 332 Edmonton ..................................... 573 Eekelers ........................................ 530 Eekhoud........................................ 403 Eeklo............................. 250, 439, 542 Eerste Minister................ 95, 308, 310 Eggerickx...................................... 673 Eggewaartskapelle ........................ 294 Église catholique... 312, 422-427, 432, 438, 439, 442, 774, 775 Égypte........................................... 157 Eisenwerk Wülfel ......................... 491 Elebaers ................................ 330, 398 Elias .............................................. 931 Elisabeth (reine)....102, 104, 107, 108, 198, 398, 420, 548, 712, 716, 864, 876, 892 Eloesser......................................... 861 Elsene ........................... 439, 448, 471 Elzas-Lotharingen........................... 95 Emblem......................................... 332 Emelgem....................................... 636 Emile Deluc-verzameling ............. 872 Emissiedepartement...................... 520 Emma Bach................................... 458 Empain...................... 35, 73, 308, 351

enfants.... 19, 43, 52, 81, 91, 107, 198, 237, 275, 282, 329, 332, 538, 541, 552, 553, 587, 593, 612, 719, 851, 857, 858, 910, 921, 924 Enfants de l’Yser .......................... 198 Enghien aux Drapeaux ............. 37, 75 England ......................... 398, 438, 600 Engsbergen.................................... 436 enseignement ... 49, 87, 110, 169, 174, 175, 176, 179, 198, 202, 264, 266, 274, 275, 279, 282, 300, 301, 302, 314, 328, 421, 425, 437, 450, 451, 452, 562, 579, 584, 593, 775, 792, 885, 920, 921, 933 Entente économique interalliée..... 811 Entreprises allemandes mises sous séquestre................................... 455 Eppegem ............................... 233, 679 Erens ............................................. 435 eretekens ...... 24, 101, 166, 168, 171, 264, 269, 271, 279, 286, 292, 295, 321, 390, 606, 651, 672, 712, 716 Erhardt .......................................... 785 Ernst.......................................... 49, 88 Erp (d') ...................................... 32, 71 Errembault de Dudzele ................. 589 Errera ............................................ 639 Ertvelde......................................... 542 Esen............................................... 217 Espagne......... 22, 45, 62, 83, 105, 309 espionnage .... 142, 144, 362, 626, 819 Esplechin....................................... 696 Essen ......................... 25, 64, 434, 868 Est Africain allemand .. 165, 166, 169, 172, 211, 338, 355, 358, 370, 373, 378, 380, 383, 385, 388, 389, 390, 391, 393, 839, 880 estampes........................................ 837 Estland ...................................... 56, 96 Estonie ...................................... 56, 96 Etaples........................................... 299 Etappekommandanten................... 679 Etappenkommandanturen .... 542, 789, 791 Etappentroepen ............................. 130

Index - 1015

État major: dossiers concernant l’occupation de la Rhénanie..... 121 État-major de l’armée ................... 816 États-Unis ...22, 27, 45, 52, 62, 83, 91, 103, 105, 145, 146, 155, 319, 321, 322, 323, 350, 395, 406, 415, 421, 445, 543, 545, 619, 651, 709, 825, 839, 848, 854, 856, 873, 875 Ethe................................. 81, 232, 831 Etterbeek....................................... 713 Eu ..................................... 35, 73, 252 Eupen .......56, 95, 103, 112, 144, 300, 301, 302, 690, 691, 701,772, 777, 779, 813, 915 Eupen-Malmédy ...112, 144, 300, 301, 302, 690, 772, 777, 779, 813, 915 Europa..................... 95, 206, 847, 849 Évêché d’Anvers........................... 421 Évêché de Liège............................ 422 Évêché de Namur.......................... 424 Évêché de Tournai ........................ 426 Eyckmans ..................................... 368 F Faingnaert ................. 50, 88, 249, 928 Falisolle ........................................ 544 Falk ............................................... 466 Fallon............................................ 330 Fauconnier .................................... 674 Fécamp ............................. 35, 73, 252 Federatie Gent-Eeklo van de BondMoyson .................................... 530 Fédération de coopératives pour dommages de guerre ................ 526 Fédération des Mutualités Chrétiennes de Charleroi.............................. 531 Fédération nationale des anciens combattants .......................... 35, 74 Fédération nationale des Déportés. 35, 74, 548 Fédération Nationale des Invalides de Guerre ...................................... 599 Fédération nationale des militaires mutilés et invalides de la guerre..... 548

Fédération nationale des prisonniers politiques de la guerre .......... 36, 74 Fédération Nationale des Unions professionnelles des marchands et producteurs de beurre............... 610 Fédération des notaires belges en Angleterre................................. 577 Fédération des Sociétés d’Agriculture de la Suisse romande................ 195 Fédération des sociétés coopératives belges ....................................... 506 Fédération Royale des Officiers de la Garde Civique .......................... 360 femmes..... 19, 43, 53, 54, 81, 91, 157, 196, 271, 389, 602, 603, 686, 865, 903, 904 Ferrant........................................... 291 Fexhe-Slins ................................... 242 Fievez............................................ 694 Filatures et Tressages Vanham ..... 652 film...... 544, 545, 672, 715, 716, 717, 718, 808, 838, 841, 842, 843, 844, 848, 904 Filmcollectie van het Imperial War Museum.................................... 904 Filmdienst ..................................... 716 Finanzabteilung beim GeneralGouverneur in Belgien ......... 34, 72 Finland ...................................... 56, 96 Finlande .................................... 56, 96 Finoutremer................................... 514 Fitzgerald ...................................... 897 Flamandisation de l’université de Gand................................. 174, 452 Flamenpolitik . 22, 48, 62, 87, 88, 420, 449, 560, 612, 664, 775, 792, 794, 800, 928 Flandre ..... 84, 87, 239, 680, 788, 792, 847 Flandre Occidentale . 82, 94, 218, 232, 249, 265, 267, 268 Flandre Orientale .................. 183, 245 Flémalle-Haute.............................. 456 Fléron.................................... 242, 390 Flessingue ............................. 152, 922 Flon ............................................... 718

1016 – Index

Floreffe ......................................... 544 Florennes ...................................... 212 Foch .......92, 105, 449, 680, 827, 831, 832, 833, 898 Folkestone......137, 142, 153, 578, 644 Fondation royale de Messines..... 266, 548 Fonds Assistance publique et Affaires sociales de Bruxelles ............... 274 Fonds du Roi Albert ......... 35, 55, 235 Fontaine-l’Évêque ........................ 679 Force Publique......165, 166, 169, 170, 357, 373, 378, 379, 383 Foreign Office............................... 879 Forest .................................... 465, 613 Forminière .................................... 346 foto’s .......63, 64, 139, 140, 171, 179, 182, 183, 211, 231, 232, 265, 266, 282, 290, 291, 293, 294, 295, 308, 309, 318, 321, 324, 326, 327, 330, 341, 345, 349, 367, 369, 372, 375, 377, 378, 380, 382, 386, 390, 394, 400, 401, 408, 412, 413, 415, 419, 421, 424, 432, 433, 434, 436, 437, 439, 444, 447, 449, 460, 461, 467, 468, 469, 472, 473, 474, 486, 487, 491, 515, 516, 519, 544, 545, 550, 587, 588, 593, 600, 601, 607, 615, 627, 634, 640, 648, 651, 663-665, 668, 669, 672, 673, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 688, 689, 690, 691, 693, 698, 702, 708-714, 716, 790, 791, 792, 832, 836, 837, 838, 841, 846, 847, 848, 849, 850, 851, 853, 855, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 866, 872, 873, 874, 876, 877, 880, 883, 897, 898, 902, 904, 905, 920 Fourrier ......................................... 140 Foyer des Orphelins.............. 548, 874 Foyer du Soldat belge à Lourdes .. 575 France ...22, 27, 36, 42, 43, 45, 50, 51, 53, 74, 80, 81, 82, 83, 89, 92, 105, 132, 139, 145, 151, 152, 198, 199, 228, 236, 252, 282, 345, 372, 393, 402, 403, 405, 407, 410, 427, 434,

509, 534, 539, 576, 593, 658, 680, 700, 804, 813, 815, 820, 822, 825, 826, 832, 840, 875, 876 Franchimont .................................. 425 Franck ..... 54, 93, 323, 324, 330, 385, 676 François......................................... 539 François-Ferdinand ................... 42, 80 Francqui ...... 52, 54, 90, 92, 149, 314, 324, 339, 449, 521, 639, 856 francs-tireurs .... 43, 81, 177, 324, 423, 450, 631, 782, 798, 915 Frank & Cie .................................. 466 Frankfurt am Main ........................ 464 Frankrijk ... 22, 27, 36, 42, 43, 45, 50, 51, 53, 74, 80, 81, 82, 83, 89, 92, 105, 132, 139, 145, 151, 152, 198, 199, 228, 236, 252, 282, 345, 372, 393, 402, 403, 405, 407, 410, 427, 434, 509, 534, 539, 576, 593, 658, 680, 700, 804, 813, 815, 820, 822, 825, 826, 832, 840, 875, 876 Frans Equatoriaal-Afrika .............. 388 Frans-Ferdinand ........................ 42, 80 Franssen ........................................ 293 Fraternelle des anciens-combattants marins....................................... 370 Fraternelle des Anciens Combattants des 1er et 3e régiments de carabiniers de 1914-18 ............. 599 Fraternelle du 20ème de ligne . 396, 597 Fredericq ....................... 449, 676, 772 French ................... 873, 894, 897, 898 Frère...................................... 336, 337 Fresnes .......................................... 600 Friedrichsfeld ............................ 46, 84 Friends Ambulance Unit ............... 299 front.... 65, 83, 84, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 129, 131, 135, 139, 166, 182, 183, 185, 197, 198, 267, 294, 299, 316, 318, 349, 354, 363, 365, 366, 367, 368, 369, 372, 377, 378, 383, 384, 386, 392, 393, 395, 398, 399, 400, 429, 435, 437, 439, 440, 441, 446, 447, 448, 461, 530, 544, 578, 580, 583, 593,

Index - 1017

606, 607, 608, 609, 646, 653, 678, 680, 686, 695, 712, 713, 714, 715, 717, 718, 780, 847, 852, 875, 900 Frontbeweging ..45, 84, 330, 331, 332, 393, 600, 601, 605, 606, 608, 609, 651, 671, 674, 692, 933 frontbladen .......37, 84, 277, 372, 430, 451, 600, 601, 606, 608, 640, 641, 659, 668, 690, 698, 701, 933 frontleven......113, 119, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 135, 251, 255, 267, 353, 355, 356, 358, 359-361, 363, 364-366, 368, 371, 372, 375, 382, 383, 384, 386, 392, 395, 402, 430, 432, 446, 461, 490, 491, 575, 578, 580, 582, 584, 606, 609, 636, 646, 653, 668, 672, 675, 694-696, 847 Frontpartij ..................... 601, 605, 692 Fronttoneel.................................... 668 Fryatt..............689, 774, 785, 880, 883 Fuchs............................................. 338 Fulham.......................................... 663 Furnes ................................... 119, 183 Fürstenberg W. ..................... 466, 467 Fyfe............................................... 903 G Gaasterland ................................... 911 Gabriëls......................................... 676 Galet ............................. 310, 376, 392 Galliéni ................................. 813, 826 Gallipoli........................................ 891 Galmen uit het bisdom Gent ..... 37, 75 Gand, voir Gent Garde civique....... 196, 273, 277, 279, 281, 286, 288, 360, 387, 672 Garin ............................................. 640 Gascoyne-Cecil............................. 892 Gaumont ............................... 842, 843 Gaumont Pathé ............................. 843 Gazet van Brussel .... 37, 75, 616, 801, 870 Gazet van Grimbergen.................. 435 Gazetje van Tielt....... 37, 75, 600, 641 Gazetje van Tongerlo................ 37, 75

Gedelegeerde voor de vluchtelingen in Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren ................................ 920 gedeporteerden. 19, 24, 33, 34, 50, 63, 71, 72, 95, 231, 234, 261, 262, 264, 269, 270, 271, 276, 279, 281, 283, 284, 287, 289, 291, 295, 311, 316, 327, 421, 423, 424, 425, 442, 445, 494, 542, 649, 652, 658, 698, 927 gedichten...... 179, 393, 405, 434, 438, 607, 615, 655, 668, 676, 688, 902 Geerardyn...................... 398, 608, 609 gefusilleerden.......... 63, 270, 273, 689 geïnterneerden .... 21, 33, 44, 60, 114, 118, 139, 145, 152, 156, 161, 162, 169, 200, 203, 209, 210, 286, 289, 311, 335, 381, 385, 546, 548, 549, 550, 582, 583, 585, 589-592, 594, 595, 652, 679, 685, 698, 804, 912, 913, 914, 916, 917, 920, 921, 923, 927, 932 Gelrode ......................................... 443 Geluveld................................ 232, 416 Geluwe.......................... 217, 232, 416 Gendarmerie.................. 139, 140, 267 Generaal-Gouvernement .... 35, 36, 48 73, 74, 86, 666, 782, 783, 784 Generaal-Gouverneur ...... 86, 88, 89, 175, 420, 536, 679, 776, 783, 791, 797 Generaal hoofdkwartier van het 4e leger...................................... 34, 72 Generalkommissar für die Banken in Belgien ..................................... 464 Generallkommando van het XII. Armeekorps.............................. 791 Generallkommando van het XIII. Armeekorps.............................. 791 Generaalkommando des Marinekorps ................................................. 787 Generalaat van de Congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria (Scheutisten)............................. 432 Generale Staf: dossiers betreffende de Belgische bezetting van het Rijnland.................................... 121

1018 – Index

Generalstab ................................... 780 Genève.................................. 546, 935 Génie..................................... 819, 829 Gent ......34, 54, 87, 93, 174, 242, 243, 245, 250, 252, 254, 279, 309, 313, 314, 320, 425, 426, 437, 438, 439, 449, 542, 544, 616, 631, 644, 678, 679, 688, 689, 700, 707, 708, 903, 929, 932 Gentbrugge ................................... 707 Georgine ....................................... 903 Gepts............................................. 613 Geraardsbergen....34, 53, 92, 250, 542 Gérard ........................................... 103 gerecht ......49, 86, 88, 144, 202, 203, 204, 206, 207, 239, 242, 243, 244, 246, 248, 249, 250, 251, 254, 255, 256, 257, 476, 520, 623, 642, 643, 648, 649, 655, 656, 661, 664, 669, 774 Germania Lebens-VersicherungsAG zu Berlin................................... 467 Gerretson ...................... 929, 930, 931 Gerstcentrale................................. 343 Gerstein......................................... 801 Gesantschafte................................ 772 Gesetz- und Verordnungsblatt ..... 259, 262, 871 gevangenis ....204, 262, 281, 308, 447, 465, 480, 613, 620 Gevers................................... 404, 435 Gewestelijk comité Gent-stad....... 542 Geyl .............................. 876, 930, 931 Gezondheidsdienst en Rode Kruis 141 Ghlin ............................................. 689 Ghysbrechts .................................. 435 Ghysdael ....................................... 338 Gibson............852, 853, 856, 873, 876 Giebens ......................................... 437 Gielen ........................................... 699 Giessen ..................................... 46, 84 Gijsen............................................ 715 gijzelaars ......271, 281, 283, 649, 774, 804 Gillain ........................................... 119 Gillès de Pélichy................... 398, 641

Gils................................................ 695 Gits................................................ 369 Gladstone ...................................... 893 Goblet d’Alviella ..... 47, 85, 101, 312, 335 Goebbels-Copette.......................... 699 Goedhuys ...................................... 774 Goemans ....................................... 257 Goldschmidt.................................. 639 Goldschmidt Frères....................... 467 Goldstein....................................... 468 Golenvaux..................................... 666 Goole............................................. 579 Goossenaerts ......................... 616, 617 Goovaerts ...................................... 293 Göttingen . 46, 84, 600, 605, 614, 617, 621, 663, 772, 792, 800, 802 Gottschalk ..................................... 694 Gouda............................ 910, 911, 921 Gough ........................................... 898 Gouvernement belge ...... 62, 91, 109, 110, 111, 308, 309, 312, 315, 318, 319, 322, 330, 331, 334, 336, 337, 339, 342, 345, 346, 351, 374, 534, 772, 853, 914, 915 Gouvernement Général .... 35, 36, 48, 73, 74, 86, 666, 782, 783, 784 Gouvernement impérial de Dar-esSalam........................................ 171 Gouvernement Luik ...................... 782 Gouvernements Eupen-Malmédy . 300 Gouvernements, Festungen, Kommandanturen..................... 782 Gouverneur-Général .. 86, 88, 89, 175, 420, 536, 679, 776, 783, 791, 797 Gouverneur-Generaal van Belgisch Congo....................................... 388 Gouverneur-Général du Congo belge ................................................. 388 Gouzée de Harven......................... 394 Goyens .................................. 369, 439 GQG – 1ère section ........................ 119 GQG – 2ème section ....................... 119 GQG – 3ème section ....................... 120 GQG – 4ème section ....................... 120 GQG – TSF militaire .................... 121

Index - 1019

Graff ............................................. 202 Gräffe........................ 32, 70, 468, 469 Gram ............................................. 700 Grammont, voir Geraardsbergen Grand Quartier Général ........ 119, 815 Grand Quartier Général des armées alliées ....................................... 816 Grande Poste de Bruxelles............ 667 Grande-Bretagne.... 22, 27, 33, 36, 42, 43, 45, 62, 74, 75, 80, 81, 82, 83, 105, 145, 199, 220, 238, 381, 386, 410, 420, 433, 434, 444, 530, 543, 578, 579, 580, 581, 637, 648, 651, 678, 804, 824, 825, 856, 875, 884, 886 Grands Magasins Leonhard Tietz . 485 Granville ................................... 35, 73 Grauwet ........................................ 370 Gravelinnes............................. 73, 370 Graville ........................................... 35 Gravis ........................................... 696 Gray .............................................. 856 Grèce......................................... 45, 83 Green .................................... 861, 872 Gregory......................................... 861 Greindl.......................................... 308 Grey ...................... 879, 893, 894, 895 Griekenland .............................. 45, 83 Grietens........................................... 25 Grimbergen........................... 435, 679 Groene Kruis van België .............. 542 Groenendaal.................................. 774 Groener ......................................... 796 Groeningerwacht .......................... 613 grondwetsherziening.... 101, 103, 111, 311, 314, 316, 324 Groot-Brittannië.... 22, 27, 33, 36, 42, 43, 45, 62, 74, 75, 80, 81, 82, 83, 105, 145, 199, 220, 238, 381, 386, 410, 420, 433, 434, 444, 530, 543, 578, 579, 580, 581, 637, 648, 651, 678, 804, 824, 825, 856, 875, 884, 886 Groot Hoofdkwartier – 1e afdeling ................................................. 119

Groot Hoofdkwartier – 2e afdeling ................................................. 119 Groot Hoofdkwartier – 3e afdeling ................................................. 120 Groot Hoofdkwartier – 4e afdeling...... 120 Groot Hoofdkwartier – communicatie ................................................. 121 Grootjans....................................... 641 Grootmaarschalk van koning Albert I ................................................. 105 Groot-Nederlandse beweging ....... 930 Grosses Hauptquartier Belgien ..... 771 Groupement des négociants en charbons pour la vente des charbons allemands .......... 505, 506 Groupement des sociétés charbonnières du couchant de Mons ........................................ 500 Groupes d’armées et armées ......... 817 gruweldaden. 22, 23, 62, 63, 145, 172, 177, 202, 207, 208, 259, 269, 270, 271, 316, 324, 339, 420, 423, 434, 437, 445, 446, 450, 664, 690, 692, 693, 713, 772, 773, 774, 811, 823, 826, 839, 853, 862, 878, 890, 913, 915 Gueluy........................................... 433 Gugenheim.................................... 862 Guillaume .. 47, 50, 70, 257, 335, 680, 809, 912, 913 Guillaume II..... 47, 50, 680, 809, 912, 913 Guislain................................. 404, 405 Guizetti ......................................... 783 Gütersloh....................................... 676 Gutt ............................................... 222 H Haacht ................................... 435, 679 Haase............................................. 927 Hachy............................................ 425 Haegemans.................................... 679 Haesen........................................... 675

1020 – Index

Hafeneinfahrtskommandant Oostende ................................................. 788 Haig ...................................... 894, 898 Hainaut ..............48, 87, 249, 539, 802 Haine-Saint-Pierre ........................ 511 Haking .......................................... 880 Hal, voir Halle Haldane................................. 894, 898 Halen............................. 233, 435, 716 Hall ............................................... 862 Halle ..........37, 76, 280, 613, 614, 708 Halle en Omstreken .................. 37, 76 Hamelen.................................... 46, 84 Hamme ......................................... 679 Hamme-Zele ................................. 542 Hamont-Achel .......................... 25, 63 Handschriftenverzameling van de Gentse Universiteitsbibliotheek675 Handschriftenverzameling van de Koninklijke Bibliotheek........... 675 Handzame ..................................... 183 Hannover ...................................... 792 Hanquet......................................... 549 Harderwijk ............ 663, 680, 911, 912 Harmignie ..................... 32, 54, 70, 92 Harry..................................... 374, 408 Hasse............................................. 677 Hasselkus...................................... 469 Hasselt ..243, 246, 254, 262, 281, 338, 438, 656, 679, 689 Hastière......................................... 308 Haushalt-Küpfer-Sammelstellen... 778 Haut Commissaire pour le retour dans la Flandre Occidentale ............. 267 Haute Commission interalliée des territoires rhénans .................... 824 Hautier .......................................... 686 Havelange ..................................... 425 Healy............................................. 872 Heeresgruppe Herzog Albrecht ... 781, 791 Heeresgruppe Kronprinz Rupprecht ......................................... 781, 796 Heiddersfield ................................ 154 Heidonk ........................................ 332 Heinze........................................... 691

Heist-op-den-Berg .................... 25, 64 Hellens .......................................... 405 Helleputte. 46, 85, 101, 310, 314, 316, 331, 349, 398, 418 Henderickx.................................... 618 Henderson ............................. 326, 927 Hendrickx...................................... 432 Henegouwen ..... 48, 87, 249, 539, 802 Hennebicq ............................. 353, 370 Henry .................................... 299, 339 Henry de la Lindi .......................... 371 Herbert Hoover subject collection 873 Herbiet .......................................... 371 herdenkingen ...... 20, 24, 60, 63, 103, 105, 109, 111, 259, 260, 269, 270, 274, 275, 280, 295, 360, 435, 437, 516, 597, 598, 600, 606, 668, 688, 690, 693, 698, 709, 715, 716, 717, 837, 846, 901 Hereng........................................... 372 Herent ........................................... 679 Herinnes.......................................... 34 Herlin ............................................ 338 Hersleven ...................................... 713 Herstal........................................... 390 herstelbetalingen .... 22, 55, 57, 61, 96, 102, 103, 144, 149, 185, 221, 222, 224, 225, 292, 314, 324, 337, 346, 347, 348, 351, 505, 507, 643, 650, 772, 777, 823, 824, 871, 878, 879, 883-885, 892, 895 Hertoginnedal................................ 656 Herve......................................... 43, 81 Herwording van Merkem.............. 343 Het Belfort/Le Beffroi ................... 594 Het Duinenblad............................. 430 Het Handelsblad ....................... 37, 75 Het kanton Haacht onder de wapens ..................................... 37, 76, 668 Het Kerelsblad .............................. 668 Het Lisseweghenaarke .................. 668 Het Soete Waesland .. 38, 76, 372, 668 Het Vlaamsche Nieuws ......... 616, 801 Het Volk .................................... 37, 75 Heusden ........................................ 703 Heuvelland .................................... 183

Index - 1021

Heylen................................... 348, 424 Heyman..............38, 76, 330, 372, 398 Heymans ....................................... 432 Heyn ............................................. 694 Heynderickx.................................. 618 Heyndrickx ................................... 603 Heyse ........................ 36, 74, 687, 688 Hillquit.......................................... 326 Hindenburg ................................... 689 Hobooksch Frontblaadje .......... 37, 76 Hoei, zie Huy Hof van Beroep van Brussel ......... 248 Hof van Cassatie ............................. 88 Hof van Uitstel.............................. 342 Hoge Commissaris voor de terugkeer in West-Vlaanderen ................. 267 Hoge Koninklijke Commissarissen ................................................. 217 Hoge Raad van de Technisch Onderwijs................................. 179 Hollebeke...................................... 232 Hollogne-aux-Pierres.................... 242 Holzminden .................. 350, 663, 689 Home Office ................................. 883 Hommelen .................................... 371 Honfleur.................... 35, 73, 169, 391 Hongarije .................... 56, 83, 95, 149 Hongrie ....................... 56, 83, 95, 149 Hontenisse .................... 910, 911, 919 Hoofdcommissie voor Weggevoerden, Opgeëisten en Burgerlijke Gevangenen ............................. 231 Hoofdwaterschoutsambt ............... 220 Hoog Commissaris van België in het Ruhrgebied............................... 654 Hooger-Op .................................... 613 Hoog Koninklijk Commissaris voor de Oostkantons......................... 691 Hoog Koninklijk Commissariaat voor de wederopbouw van Ieper ...... 417 Hoog Koninklijk Commissaris van Oost-Vlaanderen/Antwerpen ... 264 Hooglede............................... 232, 821 Hoogstade ......................... 35, 73, 233 Hoogstraten................................... 207 Hooreman ............................. 641, 642

Hoover ..... 52, 90, 101, 272, 310, 324, 339, 521, 534, 543, 849, 850, 853, 854, 856, 857, 859, 861, 863, 864, 868, 869, 870, 871, 872, 873, 874, 875, 987 Hôpital civil de La Louvière ......... 296 Hôpital Saint-Jean à Bruxelles...... 297 Hôpital Saint-Pierre à Bruxelles ... 297 Hôpital Saint-Thomas à Louvain .. 298 Hôpitaux d'Ypres, Poperinge, SintIdesbald, La Panne, Furnes, Malassise, Neuville et Etaples.. 298 Hoppenbrouwers ........................... 434 Horta ............................................. 415 Hoste ..... 330, 331, 416, 620, 673, 930 Hou ende trouw............................. 451 House .... 847, 850, 853, 854, 856, 873 Houtem ................. 113, 119, 121, 252 Houthulst....................... 232, 233, 821 Hoven van Assisen.................. 94, 249 Hoven voor Oorlogsschade........... 254 Hoyt .............................................. 872 Huart (d')....................................... 637 Hubert ............................... 46, 85, 676 Huldebetoon aan de vorsten en PV’s ................................................. 195 Hulp en Bescherming aan de daklozen van Sint-Gilles.......................... 547 Hulp en Bescherming aan Kinder- en Wezenwerken........................... 540 Hulpbureau voor Krijgsgevangenen in Bern.......................................... 594 Hulpcomité van Tongerlo ............. 435 Hulpcomité voor de Belgische Geïnterneerden in de regio Leysin ................................................. 591 Hulpcomité voor de Belgische Geïnterneerden in de regio Montreux.................................. 592 Hulpfonds voor Werkloze Journalisten .............................. 406 Hulpkantoor in Kortrijk van het Belgisch Inlichtingsbureel voor Krijgsgevangenen en Geïnterneerden ......................... 437

1022 – Index

Hulpkantoor te Luik van het Belgisch Inlichtingsbureel voor Krijgsgevangenen en Geïnterneerden......................... 549 Hulpkantoor te Mechelen van het Belgisch Inlichtingsbureel voor Krijgsgevangenen en Geïnterneerden......................... 550 Hulp- en Voedingscomité van Anderlecht........................ 331, 538 Hulp- en Voedingscomité van de provincie Antwerpen................ 535 Hulp- en Voedingscomité van de provincie Brabant............... 74, 537 Hulp- en Voedingscomité van de provincie Limburg ................... 539 Hulp- en Voedingscomité van de provincie Oost-Vlaanderen ...... 542 Humbeek....................................... 435 Hurtekant ...................................... 668 Huy ............................... 254, 329, 541 Huyghe de Mahenge ............. 373, 378 Huysmans ............. 325, 326, 330, 927 Hymans...46, 47, 54, 85, 92, 101, 308, 310, 313, 314, 330, 334, 335, 345, 350, 374, 378, 382, 844, 876 I iconografie ... 408, 450, 600, 634, 663669, 671, 672, 674, 676-685, 688, 690, 693, 696, 700, 710-712, 837, 838, 851, 871, 872, 875, 901, 903 Iconografische collectie van de Commissie voor de Oorlogsarchieven ..................... 678 Iconografische verzameling van het Prentenkabinet ......................... 679 Iconografisch fonds van het Gentse Stadsarchief.............................. 680 Iconografisch fonds van het Legermuseum........................... 711 Iconografisch fonds van de stad Brussel ..................................... 710 iconographie 408, 450, 600, 634, 663669, 671, 672, 674, 676-685, 688,

690, 693, 696, 700, 710-712, 837, 838, 851, 871, 872, 875, 901, 903 Ieper ..... 45, 55, 83, 94, 127, 128, 183, 217, 232, 246, 250, 254, 266, 282, 298, 334, 415, 416, 663, 672, 680, 690, 691, 696, 712, 715, 844, 878, 880, 898, 906 IJzendijke ...................................... 646 IJzer ...... 5, 74, 81, 82, 384, 386, 545, 600, 607, 678, 712, 715, 883 IJzerbedevaart ............... 668, 671, 715 IJzerbedevaartcomité .................... 606 IJzerbedevaarten ... 265, 600, 606, 607 Ik ben Roeland .......................... 37, 76 Imhoff ........................................... 470 impôts de guerre.............................. 51 Indépendance, neutralité, défense militaire .................................... 147 Indes néerlandaises ....................... 159 Indiana Committee........................ 857 Infanteriebataljon Hagen........... 34, 72 Ingelmunster ................................. 636 Ingenbleek............. 101, 103, 310, 340 inkwartieringen .... 23, 46, 55, 63, 89, 197, 259, 269, 270, 271, 281, 282, 289, 290, 293, 300, 411 Inlichtingenbureel voor de Belgische vluchtelingen in Den Haag....... 583 Inlichtingenbureel te Folkestone... 141 Inspection Générale de l’Armée ... 126 Inspection Générale des Services de l’Intendance.............................. 138 Institut des invalides et mutilés de guerre ................................... 35, 73 Institut de reéducation militaire 35, 73 Institut Royal Météorologique ...... 181 Instruction publique de la ville de Bruxelles .......................... 274, 275 Inter-Allied Armistice Commission ................................................. 880 Inter-allied commission for the economic reconstruction of Belgium............................ 882, 885 Inter-Allied Rhineland High Commission ..................... 121, 879

Index - 1023

Interalliierten Rheinlandkommission ................................................. 777 Intérêts belges ............................... 147 Intergeallieerd Bevoorradingscomité ................................................. 138 Intergeallieerde Commissie voor het Rijnland............................ 121, 879 Intergeallieerde Militaire Controlecommissie .................. 121 Interministriële comité voor de wederopbouw........................... 419 Internationaal Liefdewerk voor Gewonden en Krijgsgevangenen in Maastricht ................................ 586 Internationaal Socialistisch Bureau ......................................... 326, 927 International Garden Cities and Town Planning Association ............... 413 internationale hulpverlening .... 23, 62, 104, 118, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 323, 332, 339, 341, 407, 415, 445, 534, 536, 537, 538, 543, 555, 572, 573, 574, 580-582, 587, 840, 853, 854, 855, 856, 859, 860, 861, 862, 863, 864, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 872, 873, 875, 903, 924 Internationale Vrouwenraad ......... 602 Internationale Wapenstilstandcommissie........ 149 internés ......21, 33, 44, 60, 114, 118, 139, 145, 152, 156, 161, 162, 169, 200, 203, 209, 210, 286, 289, 311, 335, 381, 385, 546, 548, 549, 550, 582, 583, 585, 589-592, 594, 595, 652, 679, 685, 698, 804, 912, 913, 914, 916, 917, 920, 921, 923, 927, 932 Intrepid ......................................... 689 inval .....5, 23, 42, 43, 63, 80, 81, 141, 145, 207, 208, 269, 270, 376, 420, 423, 424, 427, 436, 445, 449, 554, 664, 703, 710, 717, 718, 775, 784, 820, 837, 891

invalides de guerre .. 35, 73, 111, 301, 302, 317, 328, 409, 495, 535, 548, 599, 632, 876 invasion 5, 23, 42, 43, 63, 80, 81, 141, 145, 207, 208, 269, 270, 376, 420, 423, 424, 427, 436, 445, 449, 554, 664, 703, 710, 717, 718, 775, 784, 820, 837, 891 Iphigenia ....................................... 689 Italie .. 45, 83, 103, 308, 448, 824, 838 Italië .. 45, 83, 103, 308, 448, 824, 838 Ixelles............................ 439, 448, 471 Izegem........................................... 232 J Jackson.......................................... 864 Jacob ............................. 330, 617, 931 Jacobs-Pauwels ............................. 874 Jacopssen ...................................... 642 Jacques.......................................... 834 Jacques de Dixmude ..................... 280 Jadot...................... 520, 521, 525, 659 Jamar............................................. 642 Janson ............................................. 54 Janssens......................................... 436 Janus Droogstoppel....................... 663 Japan ................. 45, 83, 146, 161, 824 Japon ................. 45, 83, 146, 161, 824 Jaspar ........ 54, 93, 308, 314, 324, 351 Jeannes.......................................... 688 Jemappes....................................... 232 Jena ............................................... 676 Jennings ........................................ 849 Jeugdrechtbanken.......................... 243 Joegoslavië................................ 56, 95 Joffre ..................................... 105, 898 John Cockerill - Division des Charbonnages belges et d’Hornu et Wasmes SA ...................... 501, 502 Jonckx ........................................... 618 Jong-Vlaanderen .. 616, 619, 800, 929, 930 Jonkherr-verzameling ................... 874 journal de guerre .. 353, 354, 356, 358, 371, 377, 382, 387, 390, 401, 403,

1024 – Index

404, 409, 444, 636, 645, 694, 695, 834 journaux .....24, 25, 36, 37, 38, 45, 51, 76, 84, 171, 179, 229, 237, 238, 269, 277, 282, 286, 293, 349, 370, 372, 381, 389, 401, 430, 434, 451, 487, 496, 497, 600, 601, 606, 608, 627, 640, 641, 645, 653, 659, 668, 676, 679, 681, 684, 690, 694, 698, 700-703, 705, 710, 780, 818, 822, 835, 875, 933 journaux clandestins ............... 38, 701 journaux du front ..... 37, 84, 277, 372, 430, 451, 600, 601, 606, 608, 640, 641, 659, 668, 690, 698, 701, 933 Jungbluth .............. 101, 310, 374, 659 justice .......49, 86, 88, 144, 202, 203, 204, 206, 207, 239, 242, 243, 244, 246, 248, 249, 250, 251, 254, 255, 256, 257, 476, 520, 623, 642, 643, 648, 649, 655, 656, 661, 664, 669, 774 Justice de Paix .............................. 239 K kaarten ..121, 140, 166, 171, 188, 191, 355, 367, 369, 371, 380, 393, 431, 433, 435, 525, 637, 665, 667, 678, 679, 680, 681, 684, 685, 689, 711, 714, 780, 781, 786, 787, 788, 790, 791, 802, 821 846, 847, 849, 857, 872, 879, 880, 883, 898, 906 Kaaskerke ............................. 232, 600 Kabinet der Koningin ................... 907 Kabinet van de Brusselse burgemeester............................ 273 Kabinet van de gouverneur van de provincie Luik.......................... 261 Kabinet van koning Albert I ......... 101 Kabinet van het Ministerie van Defensie ................................... 112 Kabinet van de rector van de Gentse universiteit ............................... 449 Kabinetsarchief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken .......... 909

Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ... 912, 913 Kabinetsarchief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken (politieke rapporten van Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers in het buitenland)...................... 913 Kahn.............................................. 841 Kaiserliche Bezirksgerichte ...... 49, 88 Kaiserlichen Werft Brugge ........... 787 Kaiserliches Gouvernement der Festung Antwerpen .................. 782 Kaiserliches Marinekabinett ......... 785 Kaizerliches Deutsches Telegraphenamt in Belgien ...... 661 Kamer van Volksvertegenwoordigers ................................. 109, 199, 328 Kanegem ....................................... 679 Kantoor te Brussel van rubberfabriek Traun (NV)............................... 488 Kappellen-op-den-Bos .......... 357, 435 karikaturen ... 262, 278, 641, 668, 676, 677, 678, 679, 688, 689, 690, 691, 698, 705, 873, 874, 875, 876, 877 Karlsruhe....................................... 663 Kassel.................................... 644, 663 Katanga ................. 370, 380, 390, 514 Katholieke Aalmoezeniersdienst... 430 katholieke kerk...... 312, 422-427, 432, 438, 439, 442, 774, 775 Katholieke Partij ........................... 381 Kato............................................... 384 Kautsky ......................................... 927 Keesen........................................... 316 Keiem.................................... 232, 233 keizer Wilhelm II ..... 47, 50, 680, 809, 912, 913 Kellogg ......... 853, 856, 865, 872, 873 Kemmel......................... 217, 232, 680 Kempers ........................................ 923 Kempisch steenkoolbekken .. 776, 795 Kerelsblad ................................. 37, 76 Kerkfabrieken ....................... 264, 265 Keuringsbureel bij het Belgisch Gezantschap in Den Haag ........ 197 Keurvels ........................................ 405

Index - 1025

Keyes ............................................ 899 Keym ............................................ 681 Kibwesi......................................... 393 Kigoma ......................................... 389 kinderen ..19, 43, 52, 81, 91, 107, 198, 237, 275, 282, 329, 332, 538, 541, 552, 553, 587, 593, 612, 719, 851, 857, 858, 910, 921, 924 King Albert's hospitals.............. 35, 73 King George ................................. 689 Kirby............................................. 865 Kirchen ......................................... 688 Kitchener .............. 715, 880, 894, 898 Kittredge ....................................... 866 Kivu ...................................... 371, 380 Klein ............................................. 681 Klerken ............................. 34, 72, 232 Klokke Roeland......................... 37, 76 Knocker ........................................ 903 Knokke ......................................... 689 Knoote .......................................... 911 Kobé ............................................. 160 Koch ............................................. 680 Kohlenzentrale...................... 465, 497 Kollwitz ........................................ 715 Komen .......................................... 232 Komen-Waasten ........................... 667 Kommandantur Brussel ................ 782 Kommandantur de Jurbise ............ 643 Kommandantur Luik..................... 782 Kommandantur Middelkerke........ 788 koning Albert I..30, 36, 42, 47, 69, 74, 80, 92, 101, 102, 105, 106, 108, 259, 287, 308, 309, 314, 322, 327, 331, 332, 340, 345, 348, 349, 352, 354, 364, 365, 374, 386, 388, 420, 444, 577, 639, 648, 656, 659, 669, 671, 678, 682, 689, 700, 712, 713, 716, 717, 772, 818, 819, 826, 829, 856, 873, 876, 889, 892 koning Albert II ............................ 369 Koning Albertfonds . 74, 94, 232, 235, 281, 282, 287, 641 Koning Alfonso XIII....................... 62 koning Boudewijn......................... 369

koningin Elisabeth ...... 102, 104, 107, 108, 198, 398, 420, 548, 712, 716, 864, 876, 892 Koningshooikt............................... 332 Koningshuis .. 101, 316, 345, 348, 398 Koninklijke Academie der Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België...... 177 Koninklijke Besluiten van provinciale en gemeentelijke zaken ............ 196 Koninklijke Bibliotheek...... 178, 314, 374, 675, 923 Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen ................................................. 181 Koninklijke Landmacht: Generale Staf ........................................... 916 Koninklijke Militaire School 356, 376 Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis .................... 184, 634 Koninklijke Nederlandse Schouwburg ................................................. 279 Koninklijk Gesticht van Mesen.... 266, 548 Koninklijk Hoog Kommissariaat voor Eupen-Malmédy....................... 301 Koninklijk Meteorologisch Instituut ......................................... 181, 182 Koninklijk Museum der Natuurwetenschappen .............. 186 Koninklijk Museum voor Schone Kunsten .................................... 185 Koninklijk Muziekconservatorium te Brussel...................................... 180 Koninklijk Muziekconservatorium te Luik .......................................... 180 Kontich ..................................... 25, 64 Koolenverdeling voor Vlaanderen ................................. 611, 612, 620 Koppel........................................... 456 Korbeek-Lo........................... 435, 679 Korps der Belgische Auto-kanonnen in Rusland ................................ 131 Korps der Hulptroepen van de Genie ................................................. 130 Kort en Bondig (Aalst) .................. 668

1026 – Index

Kortemark..................................... 232 Kortrijk .245, 250, 254, 266, 282, 283, 434, 437, 439, 542, 680, 689, 708 Kortrijks Oorlogsblad............... 37, 76 Koukia .......................................... 642 Krankentransport-Abteilung der 6e. Armee .................................. 34, 73 kranten ..24, 25, 36, 37, 38, 45, 51, 76, 84, 171, 179, 229, 237, 238, 269, 277, 282, 286, 293, 349, 370, 372, 381, 389, 401, 430, 434, 451, 487, 496, 497, 600, 601, 606, 608, 627, 640, 641, 645, 653, 659, 668, 676, 679, 681, 684, 690, 694, 698, 700703, 705, 710, 780, 818, 822, 835, 875, 933 Krantencollectie Rijksarchief Eupen ................................................. 701 krantenknipsels ...... 72, 109, 150, 179, 230, 238, 272, 277, 279, 293, 300, 315, 317, 324, 341, 343, 345, 359, 364, 369, 381, 390, 408, 435, 436, 441, 449, 536, 545, 609, 614, 637, 641, 663, 676, 677, 687, 688, 690, 693, 698, 699, 700, 702, 703, 705, 706, 707, 775, 807, 847, 848, 850, 854, 858, 859, 860, 862, 865, 876, 879, 902, 904, 924, 925, 927, 929 Kreischef Mechelen .................. 34, 72 Kreischef Nivelles .................... 34, 72 Kreischefs ......................... 48, 86, 679 Kriegsernährungsamts .................. 301 Kreises Eupen ............................... 300 Kreises Malmédy.......................... 302 Kriegsgefangenenlager Göttingen 792 Kriegsgeschichtliche Forschungsanstalt des Heeres .. 784 Kriegslazarett du Palais des Académies.................................. 34 Kriegsmetall AG........................... 779 Kriegsministerium ................ 775, 791 Kriegsverwertungsstelle für das Papierfach ................................ 491 Kriegswissenschaftliche Abteilung der Marine................................ 788 Krijgsauditoraten .......................... 255

krijgsgevangenen ... 21, 22, 23, 33, 34, 46, 53, 60, 62, 63, 72, 91, 114, 148, 162, 163, 203, 209-211, 227, 264, 269, 270, 273, 274, 277, 279, 281, 285, 286, 289, 291, 300, 302, 316, 332, 335, 350, 367, 377, 381, 392, 408, 414, 421, 437, 443, 463, 464, 546, 548, 549, 550, 555-571, 585, 586, 589, 594, 595, 597, 614, 621, 642, 646, 650, 652, 653, 654, 655, 663, 678, 680, 689, 693, 698, 771, 773, 774, 779, 780, 792, 795, 800, 804, 847, 879, 910, 935, 936 Krijgshof ............................... 251, 252 Krijgsraden..... 94, 112, 121, 251, 252, 255, 311 krijgsverloop ...... 113, 117, 119, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 128, 130, 131, 132, 133, 135, 143, 311, 353, 354, 355, 356, 358, 359, 360, 362, 364-367, 369, 371, 375, 376, 378, 380, 386, 389, 390-392, 396, 672, 687, 690, 775, 780, 781, 782, 784, 785, 786, 787, 788, 789, 790, 791, 796, 797, 798, 813, 815, 816, 817, 818, 819, 820, 831, 832, 833, 847, 854, 875, 876, 878, 880, 881, 882, 891, 897, 898, 899 Krochmal .............................. 470, 471 Kroonraad ..................................... 349 Kufferath............................... 595, 675 Künzer........................................... 279 kustverdediging.... 133, 785, 786, 788, 789, 797 Kwatrecht...................................... 439 L La Belgique Nouvelle................ 36, 75 La Belgique ......... 36, 37, 75, 459, 870 La Belgique, journal des réfugiés: organe quotidien des réfugiés belges en Hollande................... 870 La Boëssière-Thiennes.................. 643 La Brugeoise et Nicaise et Deluve 783 Lacoste.......................................... 416

Index - 1027

La Cravache ............................. 38, 76 La Dame Blanche ................. 629, 902 Ladeuze......................................... 450 La Famille belge ........................... 110 La Fleur de l’Orphelin .................. 652 La Fontaine ................... 208, 406, 686 La Germania ................................. 467 La Haye ......197, 221, 222, 223, 229, 236,326, 347, 413, 515, 522, 583, 659, 706, 849, 930, 932 La Haye-du-Puits ...................... 35, 73 La Libre Belgique .... 38, 76, 437, 438, 782, 870 La Louvière...283, 296, 539, 640, 684, 709 La Mallette et la Valise du Soldat. 652 Lambin.......................................... 643 Lambotte....32, 70, 178, 340, 341, 876 L'âme belge....................... 38, 76, 660 Lamertin ....................................... 518 La Métropole ............................ 36, 75 La Meuse, SA belge de navigation intérieure à Anvers................... 455 L'Ami de l’Ordre........................... 401 Lammens-Verhaegen.................... 644 Lampernisse.................................. 712 Lamy............................................. 435 La Nation belge ........................ 36, 75 landbouw ..24, 63, 195, 207, 211, 218, 236, 259, 269, 270, 286, 300, 342, 343, 421, 534, 536, 537, 538, 601, 648, 918 Landstreitkräfte der kaiserlichen Marine...................................... 788 Langaskens ........................... 679, 691 Langemark .................................... 232 Langenberg ................................... 301 Lannoo.......................................... 609 La Nouvelle-Orléans..................... 155 Lansing ..849, 850, 853, 856, 873, 876 L'Anti-boche.............................. 38, 76 L'Antiprussien........................... 38, 76 La Paix...................................... 38, 76 La Panne ...35, 36, 46, 73, 74, 85, 101, 233, 252, 294, 298, 312, 398, 441,

545, 679, 691, 694, 711, 713-715, 716, 719, 903 La Patrie ................................... 37, 75 La Patrie belge.......................... 36, 75 Laplume ........................................ 374 La semaine belge .......................... 716 La Terre Wallonne ........................ 397 L'Atlas........................................... 457 Laurens ......................................... 679 Lausanne ....................................... 588 L'Autre Cloche .......................... 38, 76 L'Avenir..................................... 37, 75 La Vérité ................................... 38, 76 La Victoria .................................... 488 Leach............................................. 872 Lebbeke................................. 278, 679 Le Belge ................ 37, 38, 75, 76, 660 Le Bien Public........................... 37, 75 Leblanc ......................................... 837 Le Bruxellois ..................... 37, 75, 257 Le camp de Göttingen ................... 792 Le catholique................................. 397 L'Echo belge ............. 36, 75, 259, 871 L'Echo d’Anvers........................ 36, 75 L'Echo de Bruxelles .................. 37, 75 L'Echo de Jemelles........................ 425 L'Echo de Liège ........................ 37, 75 L'écho de Mouscron.................. 37, 75 L'écho des Leux ou Paturaches. 37, 76 Le Cinacien ............................... 37, 75 Leconte ......................................... 134 Lecoq ............................................ 695 Le Courrier belge...................... 37, 75 Le Courrier de la Meuse ........... 36, 75 Le Cri de Londres ..................... 36, 75 Lede .............................................. 425 Ledeberg ....................................... 707 Le Dîner du Soldat........................ 652 Leefdaal ........................................ 619 Leest.............................................. 332 Leeuwarden................................... 385 Lefébure ........................ 162, 682, 683 Lefebure ........................................ 436 Lefebvre ........................................ 444 Lefèvre de Arric............................ 375 Le Flambeau ..................... 38, 76, 639

1028 – Index

Lefort ............................................ 837 Le Foyer belge .............................. 110 Le Frondeur.............................. 38, 76 Légation de Belgique à Copenhague ................................................. 163 Légation de Belgique aux États-Unis ................................................. 155 Légation de Belgique à La Haye... 139 Légation de Belgique à Rome....... 163 Légation de Belgique à Washington ................................................. 135 Légations étrangères ..................... 148 legerdivisie............................. 122-126 Legros ........................................... 774 Le Havre .....23, 35, 46, 62, 73, 85, 91, 109, 110, 114, 129, 150, 166, 209, 252, 309, 310, 312, 316, 319, 337, 342, 343, 347, 348, 349, 386, 418, 577, 644, 656, 659, 895, 915 Leiden ........................................... 932 Leipzig.......................................... 350 Le Jeune................................ 308, 593 Lejeune ......................................... 701 Le Journal de Gand .................. 37, 75 Leke .............................................. 232 Lemaire................................. 645, 696 Leman ................... 105, 310, 345, 376 Le Mans ............................ 35, 73, 252 Le Messager de Bruxelles......... 37, 75 Leopoldsburg ................................ 233 Le Pays de Genappe en exil...... 38, 76 Le Pays Wallon............................. 397 Le Quotidien ............................. 37, 75 Lesaffre......................................... 376 Les Anciens de Soltau .................. 597 Les établissements Schulz ............ 465 Les grandes briqueteries de la Campine ................................... 517 Les Nouvelles............................ 36, 75 Le Socialiste belge/De Belgische Socialist........................ 36, 74, 654 Le Soir .......................................... 875 Lessines ........................................ 519 Les sinistrés de la région de Hal ... 280 Les tramways de Kazan ................ 524 Les Vacances du Soldat belge ...... 335

Letland ............................................ 96 Lettonie ........................................... 56 Leuridan................................ 608, 609 Leuven ... 23, 43, 50, 81, 88, 174, 177, 232, 243, 246, 254, 284, 298, 329, 367, 413, 437, 439, 444, 446, 451, 619, 622, 647, 649, 679, 690, 708, 715, 774, 775, 915 Leveillé ......................................... 837 Le Vengeur................................ 38, 76 Levie ............................. 325, 335, 521 Lévy-Morelle ............................ 49, 88 Leysen........................................... 435 Leysin ........................................... 591 Libert............................................. 143 Liberty Loan ................................. 395 Librairie H. Lamertin .................... 518 liederen 179, 361, 434, 447, 598, 609, 621, 655, 663, 668, 688, 690, 703 Liège .. 43, 46, 81, 105, 194, 227, 245, 246, 249, 251, 252, 254, 262, 285, 329, 362, 390, 422, 439, 456, 541, 544, 689, 690, 708, 783, 820 Liégeois......................................... 377 Lier...... 232, 233, 286, 332, 386, 612, 679, 708, 715 Lierre, voir Lier Liétart & Lipper ............................ 471 Liezele........................................... 332 Ligue belge la Fédération internationale des Ligues des droits de l'Homme .............................. 839 Ligue du droit des femmes............ 686 Ligue des droits de l’homme......... 839 Ligue des marchands et producteurs de beurre du Brabant ................ 610 Ligue nationale contre la tuberculose ......................................... 535, 548 Lille....................... 822, 834, 836, 857 Limbourg .............. 149, 377, 423, 657 Limburg ........................ 540, 703, 926 Limburgs soldatenblaadje voor oorlogstijd ............................ 37, 76 Limburgse Coöperatieve Vereniging ................................................. 540 Lindemans..................................... 278

Index - 1029

Lindner ......................................... 471 Lippelo.......................................... 332 Lippens ................................. 645, 646 Lismann ........................................ 804 Litouwen......................................... 96 Lituanie........................................... 56 Lloyd George....56, 95, 449, 830, 856, 876, 882, 889, 895, 898 Lloyd Royal Belge................ 220, 521 Lo ..................183, 217, 232, 712, 716 L'Océan..298, 545, 691, 715, 716, 719 logements .......23, 46, 55, 63, 89, 197, 259, 269, 270, 271, 281, 282, 289, 290, 293, 300, 411 Loker............................................. 232 Lokeren..250, 287, 439, 542, 679, 712 Lombardsijde ................................ 232 Lombise ........................................ 643 Loncin........................................... 716 Londen....33, 35, 36, 73, 75, 103, 166, 169, 208, 220, 221, 223, 228, 229, 230, 238, 313, 318, 326, 337, 341, 346, 347, 372, 378, 381, 406, 433, 522, 525, 544, 574, 579, 580, 636, 783, 849, 856, 901, 913 Londense Afdeling van de Commissie tot Onderzoek van de Schendingen van de mensenrechten, oorlogswetten en -gebruiken.... 208 Londerzeel .................................... 679 Londres ...33, 35, 36, 73, 75, 103, 166, 169, 208, 220, 221, 223, 228, 229, 230, 238, 313, 318, 326, 337, 341, 346, 347, 372, 378, 381, 406, 433, 522, 525, 544, 574, 579, 580, 636, 783, 849, 856, 901, 913 Longville....................................... 530 Lootens ......................................... 609 Lophem........................................... 54 L'Opinion wallonne .................. 36, 74 Loppem.....92, 93, 309, 324, 336, 633, 696 Lo-Reninge ................................... 183 Losange......................................... 346 Losseau ......................................... 684 Loudon.................................. 876, 926

Lourdes ......................................... 575 Louvain, voir Leuven L'Ouvrier propriétaire SA ............. 518 Loveling........................................ 676 Loven Boven.............................. 37, 76 Lovendegem.................................. 439 Lovenjoel .............................. 439, 440 Lowie ............................................ 691 Luchtvaart en Luchtwaarneming .. 135 Ludendorff ............................ 339, 784 Luia ............................................... 642 Luik, zie Liège Lunddenfoot.................................. 154 Lunghai ......................................... 659 Luxembourg..... 48, 53, 62, 87, 92, 95, 145, 149, 249, 335, 423, 445, 541, 826 Luxemburg...... 48, 53, 62, 87, 92, 95, 145, 149, 249, 335, 423, 445, 541, 826 Lyautey ................................. 813, 828 Lyr................................................. 407 Lysens ................................... 377, 605 M Maandblad der Belgen in Zwitserland ................................................. 434 Maareyt ......................................... 668 Maastricht ..................... 152, 549, 586 Mabesoone .................................... 646 Madrid........................................... 349 Maes.............................. 341, 342, 343 Maeterlinck ........... 402, 403, 407, 408 Magasins Généraux du Borinage .. 494 Magdeburger Feuerversicherungsgesellschaft 462 Magits ........................................... 619 Mahenge ............................... 373, 380 Maier Loew................................... 472 Maillen-Goreux............................. 696 Maindiaux ..................................... 646 Maison Hirsch & Cie .................... 519 Maison royale 101, 316, 345, 348, 398 Malassise....................................... 299 Malfeyt.................................. 338, 371

1030 – Index

Mali........................................... 35, 73 Malines, voir Mechelen Mallinger ...................................... 647 Malmédy........................... 56, 95, 103 Manneback............................ 343, 344 Mannekensvere............................. 232 Manuscrits de guerre, voir journaux de guerre Marchal......................................... 140 Marche-les-Dames........................ 254 Mariekerke.................................... 332 Marine Belge ........................ 133, 134 Marine marchande ........................ 219 Marinekorps.....34, 785, 786, 788, 789 Marinewerften, Arsenale und Depots der kaiserlichen Marine............ 787 Marinis.................. 420, 429, 437, 439 Marinus......................................... 713 Marke............................................ 719 Marlinnes...................................... 439 Martens ......................................... 249 Marx & Hertz................................ 472 Maschinengewehr-SchaftschützenKommando West ....................... 34 Maschinengewehr-ScharfschützenKommando West ....................... 72 Masereel ....................................... 679 Massart ......................................... 696 Massenhoven ................................ 332 Masson...................... 54, 93, 326, 327 Masure .......................................... 684 Mata Hari...................................... 715 Maton............................ 377, 378, 381 Matzke .......................................... 783 Maubeuge ..................................... 783 Maus ..................................... 588, 594 Max.......273, 310, 314, 316, 639, 659, 665, 687 Max Marawske verzameling......... 875 Mayer & Cie ................................. 473 Mechelen ..37, 76, 232, 243, 246, 250, 254, 256, 288, 332, 420, 435, 439, 544, 550, 612, 675, 690, 708, 774 Mechelen aan ’t front................ 37, 76 Mechelse Commissie voor Oorlogsgeschiedenis ................ 289

médailles ...... 110, 300, 308, 386, 682, 693, 861 Medisch Comité van het Rode Kruis van België ................................ 545 Meert............. 331, 618, 619, 620, 676 Meeus............................................ 444 Meldeamt Verviers........................ 520 Meldeämter ..................................... 51 Melle ............................................. 439 Mélot............................................. 101 Melsele.......................................... 439 Menen ........................................... 232 Mensuel des belges en Suisse........ 434 Menton.......................................... 151 Mercier. 22, 30, 36, 51, 62, 69, 74, 90, 105, 259, 308, 310, 314, 316, 324, 325, 333, 348, 349, 398, 420, 421, 422, 426, 434, 444, 445, 640, 678, 698, 700, 772, 783, 794, 800, 843, 873 Merkem 217, 232, 342, 343, 390, 448, 716 Merksplas...................... 203, 207, 440 Merry Del Val............................... 856 Mesen.................... 232, 672, 715, 878 Metallsammel-stellen.................... 778 Mexico .......................................... 783 Micara ........................................... 314 Middelkerke ...................... 34, 72, 232 Midden-Afrika .............................. 345 Middencomité voor de landbouwbelangen.................... 342 middenstand . 191, 192, 244, 258, 453, 454, 458, 460, 468, 470, 471, 472, 474, 475, 476, 478, 480, 481, 483, 484, 485, 487, 489, 490, 492, 518, 519, 594, 610 Middlesbrough .............................. 580 Militair Huis van koning Albert I . 374 Militair Huis van koning Leopold III ................................................. 388 Militaire VeiligheidsdienstStudiebureau............................. 142 Militär Bauamt.......................... 34, 72 Militär General Direktion der Eisenbahn ............................. 34, 72

Index - 1031

Militärgouvernement .................... 259 Militär-Gouverneur............... 542, 798 Militärverordnungsblatt des Generalgouvernements in Belgien ................................................. 871 Militie- en verblijfsvergoedingen . 196 Millerand .............................. 813, 826 Milner ........................................... 895 Miltenberg .................................... 792 Min ............................................... 696 Ministère des Affaires économiques ................................................. 224 Ministère des Affaires étrangères .. 45, 70, 101, 146, 150, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 163-165, 315, 345, 349, 350, 914 Ministère de l’Agriculture ............ 217 Ministère de l’Armement.............. 814 Ministère des Colonies 165, 168, 169, 688 Ministère des Communications .... 219 Ministère de la Défense . 113-114, 233 Ministère des Finances . 166, 188, 189 Ministère de la Guerre .. 112-114, 116, 137, 166 Ministère de l’Industrie et du Travail ................................................. 227 Ministère de l’Intérieur . 194, 233, 911 Ministère de la Justice .......... 201, 426 Ministère de la Reconstitution ...... 350 Ministère des Sciences et des Arts 185 Ministère des Travaux publics..... 212214, 217 Ministerie van Binnenlandse Zaken ................................. 194, 233, 911 Ministerie van Buitenlandse Zaken .....45, 70, 101, 146, 150, 155, 157, 158, 159, 160, 161, 163-165, 315, 345, 349, 350, 914 Ministerie van Defensie 113, 114, 233 Ministerie van Financiën ..... 166, 188, 189 Ministerie van Justitie........... 201, 426 Ministerie van Koloniën ...... 165, 168, 169, 688 Ministerie van Landbouw ............. 217

Ministerie van Landsverdediging.113114 Ministerie van Nijverheid en Arbeid ................................................. 227 Ministerie van Oorlog ...112-114, 116, 137, 166 Ministerie van Openbare Werken 212214, 217 Ministerie van Verkeer ................. 219 Ministerraad ..... 80, 85, 101, 111, 308, 311, 314, 315, 339, 351, 352, 374 Ministre des Affaires économiques ................................................. 223 Ministry of Health......................... 884 Ministry of Munitions ................... 881 Ministry of Work .......................... 884 Minneapolis .................................. 155 Mission catholique suisse en faveur des prisonniers de guerre.......... 434 Mission Dhuicque . 182, 183, 341, 417 Mission militaire belge aux États-Unis ................................................. 401 Missions militaires ........................ 819 Mitrofanovic Puriskevic................ 647 mobilisatie.... 23, 42, 63, 80, 141, 144, 269, 270, 273, 275, 281, 286, 288, 311, 357, 380, 391, 393, 452, 782, 815, 916 mobilisation . 23, 42, 63, 80, 141, 144, 269, 270, 273, 275, 281, 286, 288, 311, 357, 380, 391, 393, 452, 782, 815, 916 Mockel .......................................... 408 Moelingen ..................................... 232 Moeskroen .................................... 542 Molenbeek Saint-Jean...... 38, 76, 441, 469, 668 Molitor .......................................... 378 Monceau-sur-Sambre.................... 276 Moncheur ...................................... 856 monnaies de nécessité ... 23, 25,63, 90, 236, 269, 270, 271, 279, 281, 283, 293, 920 Mons 53, 54, 227, 326, 494, 499, 529, 652, 684, 686, 708 Montignies .................................... 439

1032 – Index

Montreux ...................................... 592 monumenten ....19, 24, 56,59, 95, 105, 109, 111, 172, 173, 177, 181-183, 194, 195, 231, 259, 261-265, 269, 276, 277, 280, 284, 295, 301, 352, 415, 421, 424, 429, 447, 514, 515, 516, 597, 631, 668, 675, 680, 688, 691, 693, 698, 709, 713, 772, 774, 778, 813, 846, 880, 884, 887, 899, 901, 902 monuments ......19, 24, 56,59, 95, 105, 109, 111, 172, 173, 177, 181-183, 194, 195, 231, 259, 261-265, 269, 276, 277, 280, 284, 295, 301, 352, 415, 421, 424, 429, 447, 514, 515, 516, 597, 631, 668, 675, 680, 688, 691, 693, 698, 709, 713, 772, 774, 778, 813, 846, 880, 884, 887, 899, 901, 902 Moorslede ..................................... 232 Morel de Boucle Saint-Denis........ 279 Moresnet ......................................... 56 Morlanwelz................................... 658 Mortier.................................. 433, 438 Moscou ................................. 113, 702 Motus ........................................ 38, 76 Moulaert ............................... 379, 389 Moulins......................................... 151 Mouscron...................................... 542 Mouvement wallon ............... 623, 624 Moyersoen ............................ 327, 648 Mulier ................................... 620, 688 Muller ........................................... 379 Müller ........................................... 474 Muls.............................. 331, 605, 609 Mumm .......................................... 794 Mummet ....................................... 474 Mundeanum ........................... 685-686 Munich............................................ 33 Munster......................................... 669 Munsterlager......................... 680, 691 Musée instrumental du Conservatoire royal de Bruxelles .................... 407 Musée royal d’Afrique centrale .... 184 Musée Royal d’Histoire Naturelle de Belgique................................... 186

Musée Royal de Peinture et de Sculpture .................................. 185 Musées Royaux d’Arts et d’Histoire ......................................... 173, 184 Musées Royaux des Beaux-Arts de Belgique ................................... 185 Mutualistische Maatschappij van de Persbond................................... 406 Mutualité Saint Michel de SaintGilles ........................................ 531 N Namen, zie Namur Namur .... 43, 46, 50, 81, 88, 105, 212, 251, 252, 254, 310, 355, 357, 423, 439, 445, 506, 632, 666, 669, 679, 689, 690, 695, 783, 798 Namur-Salzinnes........................... 439 Nancy............................................ 424 Nationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis .................... 686, 687 Nationaal Secretariaat van het Davidsfonds ............................. 603 Nationaal Verbond voor de Heropbeuring van de Landbouw in België ....................................... 342 Nationaal Werk voor Kinderwelzijn ......................... 103, 237, 324, 351 Nationaal Werk voor Oorlogsinvaliden................................... 548 Nationaal Werk voor Oorlogswezen ......................... 103, 280, 351, 553 National Projectile Factory ........... 881 Nationalbank für Deutschland ..... 474, 475, 490 Nationale Bank .... 149, 235, 236, 318, 324, 348, 467, 520, 803, 808 Nationale Belgische Bond tegen de Tering....................................... 542 Nationale Belgische Vereniging tegen Tuberculose...................... 535, 548 Nationale Maatschappij voor Krediet aan de Nijverheid ................. 55, 95 Nationale Oud-Strijdersbond van Tienen ...................................... 293

Index - 1033

Nationale Tewerkstellingsdienst in Frankrijk .................................. 228 Navarra ......................................... 717 Nederland ...22, 27, 35, 36, 43, 44, 45, 51, 53, 62, 75, 81, 82, 83, 90, 92, 114, 139, 152, 197, 200, 209, 210, 214, 223, 237, 309, 339, 350, 381, 404, 408, 416, 434, 449, 515, 582, 584, 585, 587, 616, 618, 619, 620, 621, 622, 648, 658, 671, 674, 678, 685, 706, 826, 912, 914, 915, 925, 926, 927, 932 Nederlands Comité tot onderzoek van de oorzaken van de Eerste Wereldoorlog ........................... 924 Nederlands consulaat-generaal te Antwerpen........................ 915, 916 Nederlandse Ambassade in België 915 Nederlandse crisisinstellingen in verband met de Eerste Wereldoorlog ........................... 918 Nederlandse Ministerie van Binnenlandse Zaken.......... 909-910 Nederlandse Overzee Trustmaatschappij .................... 918 Nederlandse Raad van Ministers .. 907 Nederlands Steuncomité te ’s Gravenshaage........................... 916 Négociations de paix ...... 85, 95, 311, 312, 314, 316, 324, 334, 335, 336, 337, 339, 345, 346, 347, 348, 382, 521, 771, 772, 773, 774, 775, 802, 803, 847, 850, 853, 879, 889, 892, 893, 895, 913, 914, 932 Neigem ......................................... 636 Nélis........................................ 32, 178 Nerinckx ............... 314, 348, 648, 649 Neufchâteau .................................. 254 Neuilly ...................... 56, 95, 103, 315 Neu-Moresnet ............................... 875 Neuray ...101, 308, 310, 330, 331, 348 neutralité .......22, 42, 62, 80, 101, 144, 147, 165, 307, 313, 338, 348, 349, 650, 774, 775, 782, 802, 819, 839, 878, 879, 913, 914, 916

neutraliteit .... 22, 42, 62, 80, 101, 144, 147, 165, 307, 313, 338, 348, 349, 650, 774, 775, 782, 802, 819, 839, 878, 879, 913, 914, 916 Neuve-Eglise, voir Nieuwkerke Neuville......................................... 299 Nève.............................................. 687 Neven............................................ 597 New York.. 35, 73, 308, 544, 856, 857 New York State Committee .......... 857 NHVC 34, 36, 52, 73, 90, 91, 92, 102, 197, 212, 237, 277, 283, 289, 292, 324, 330, 339, 342, 343, 351, 424, 483, 495-497, 509, 521, 534, 536, 538, 539, 543, 547, 553, 554, 612, 624, 632, 639, 640, 644, 677, 685, 687, 690, 707, 783, 803, 822, 834, 856, 857, 859, 870, 871, 874 Nice............................................... 405 Nidrum.......................................... 807 Niederfullbacher Stiftung.............. 783 Niel ............................................... 523 Nieuport, voir Nieuwpoort Nieuwe Rotterdamsche Courant .. 702, 706, 931 Nieuwendam ................................. 928 Nieuwkapelle ........................ 232, 712 Nieuwkerke........................... 232, 418 Nieuwpoort ...... 44, 45, 55,82, 83, 94, 183, 217, 232, 680, 690, 712, 716, 774, 845 Nieuw-Zeeland.................. 22, 62, 160 Nihoul ........................................... 179 Nijlen ............................................ 332 Nijs................................................ 693 Nijvel, zie Nivelles Nilssen .......................................... 326 Ninove................................... 542, 679 Nivardus........................................ 439 Nivelle........................................... 898 Nivelles ................................. 254, 708 Nobels ........................................... 398 Noël............................................... 649 Noelke........................................... 475 Nolf ............................................... 314

1034 – Index

noodgeld ......23, 25,63, 90, 236, 269, 270, 271, 279, 281, 283, 293, 920 Noord-Belgische Provincie van de Congregatie van de Allerheiligste Verlosser (Redemptoristen) ..... 433 Noord-Frankrijk.... 139, 509, 534, 680 Noordschote.................................. 716 Nord de la France . 139, 509, 534, 680 Norbertijnerabdij Grimbergen ...... 434 Norbertijnerabdij Tongerlo ........... 435 Norden .................................. 257, 475 Norden Frères ............................... 476 Norwich ........................................ 901 Nothomb ............... 101, 348, 362, 715 Notre Belgique.......................... 36, 75 Nouvelle-Zélande ............. 22, 62, 160 Nunspeet ............................... 910, 911 Nuyten .......................................... 376 Nyns...................................... 344, 345 O Obergericht ............................... 49, 88 Oberkommando ............................ 781 Obreen .................................. 676, 702 occupant .....22, 23, 47, 49, 50, 51, 54, 62, 63, 87, 88, 89, 90, 186, 193, 201, 204, 208, 212, 236, 262, 264, 265, 269, 270, 271, 281, 285, 287, 290, 314, 323, 324, 339, 343, 422, 425, 427, 434, 435, 437, 439, 442, 445, 449, 458, 463, 464, 491, 518, 521, 534, 536, 537, 544, 610, 612, 617, 635, 644, 708, 783, 857, 901, 902, 929 occupation.....59, 60, 63, 70, 109, 113, 121, 144, 170, 172, 173, 175-178, 183-185, 187, 188, 196, 202, 207, 208, 216, 227, 259, 260, 270, 273, 275, 283, 297, 302, 311, 320, 325, 326, 338, 343, 348, 354, 368, 389, 405, 420, 434, 436, 465, 491, 542, 546, 617, 636, 647, 677, 678, 691, 698, 700, 707, 717, 718, 771, 772, 774, 777, 803, 814, 826, 837, 858, 873, 913, 915, 927

Octeville............................ 35, 74, 252 Oelegem........................................ 332 Oelzentrale .................................... 465 Oeren............................................. 233 Œuvre d’Assistance aux Mutilés et Blessés...................................... 308 Œuvre d’assistance temporaire aux Belges réfugiés en France ........ 575 Œuvre belge d’Alexandrie ............ 157 Œuvre pour l’exhumation et l’identification des soldats belges ................................................. 553 Œuvre de la Feuille d’Etain .......... 552 Œuvre de l’hospitalité ................... 274 Œuvre International de Louvain ... 348 Œuvre internationale pour blessés et prisonniers de guerre à Maastricht ......................................... 335, 586 Œuvre du lait pour les petits ......... 332 Œuvre nationale des invalides de guerre ............................... 495, 876 Œuvre Nationale des Orphelins de la Guerre ...................... 429, 535, 553 Œuvre des orphelins de guerre dans la commune de Schaerbeek.......... 292 Œuvre des prisonniers de guerre de l’Institut International de Bibliographie............................ 650 Œuvre Philantropique belge.......... 335 Œuvre de Protection de la Jeune Fille ................................................. 429 Œuvre de restauration de l’Université de Louvain................................ 323 Œuvres de la Rue Lamir ............... 652 Œuvre « La Santé à l’Enfance » à La Haye .................................... 586 Œuvre de Secours aux blessés alliés ................................................. 652 Œuvre de Secours aux déportés .... 652 Œuvre des Tuberculeux de la guerre ................................................. 548 Office de l’Agence belge des Renseignements pour les Prisonniers de Guerre et les Internés à Malines .................... 550 Office belge de l’Aube.................. 576

Index - 1035

Office belge à Lausanne ............... 588 Office belge ‘Patrie et Liberté’ .... 229, 236, 694, 706 Office central belge pour les prisonniers de guerre et les internés ........................... 33, 203, 209, 210 Office Central de Documentation féminine ................................... 686 Office central d’identification ..... 548, 554 Office des Charbons allemands .... 224 Office de gestion et de liquidation des assurances sur la vie allemandes ................................................. 476 Office de Liquidation des Comités de Ravitaillement des Régions Libérées.................................... 822 Office de la Naissance et de l’Enfance ................................................. 237 Office national belge du travail en France ...................................... 228 Office de propagande belge . 146, 229, 238, 314, 323 Office des Questions Commerciales ................................................. 337 Office de la Reconstitution agricole ................................................. 218 Office des Régions dévastées 55, 231, 268, 418 Office du Travail pour les internés belges à Lausanne .................... 594 Officieel Belgisch Comité voor Engeland .......................... 199, 876 Officieel Belgisch Comité voor Nederland......... 139, 200, 330, 638 Officieel Belgisch Hulpcomité voor de vluchtelingen in Frankrijk ... 198 Officieel Comité voor Hulp aan de Vluchtelingen in onbezet België ................................................. 342 Officiële akten .............................. 167 Officiële verslagen van BelgischCongo....................................... 169 Officiële verslagen van de Belgische administratie in Ruanda-Urundi..... 170

Oissel ........................................ 35, 73 Okkupationsgerichte. ................ 48, 86 Oldenbroek............ 314, 385, 910, 911 Oleffe ............................................ 679 Olieslagers .................................... 715 Olsen ............................................. 380 OLV-Waver ...................... 25, 64, 332 Onafhankelijkheid, neutraliteit en landsverdediging ...................... 147 onderwijs.. 49, 87, 110, 169, 174, 175, 176, 179, 198, 202, 264, 266, 274, 275, 279, 282, 300, 301, 302, 314, 328, 421, 425, 437, 450, 451, 452, 562, 579, 584, 593, 775, 792, 885, 920, 921, 933 Ons Land............................... 616, 801 Ons Leven ......................... 38, 76, 451 Ons Limburg ................................. 668 Ons Sinjorenblad ...... 38, 76, 668, 691 Ons Vaderland .................. 36, 74, 600 Ons Vlaanderen ........................ 36, 75 Onze Iseghemnaar ........................ 641 Onze Taal.............................. 617, 792 Onze Temschenaars . 38, 76, 606, 607, 668 oorlogsbelastingen . 89, 236, 261, 314, 520, 521, 783, 803, 822 Oorlogscomité............................... 315 Oorlogsdagboeken ...... 353, 354, 356, 358, 371, 377, 382, 387, 390, 401, 403, 404, 409, 444, 636, 645, 694, 695, 834 oorlogsinvaliden ...... 35, 73, 111, 301, 302, 317, 328, 409, 495, 535, 548, 599, 632, 876 Oorlogsmuseum van Zeebrugge ... 688 oorlogsschade... 24, 34, 55, 57, 63, 72, 94, 103, 144, 171, 182, 191, 220, 222, 223, 264, 265, 236, 244, 245, 254, 259, 261, 262, 263, 269, 270, 273, 276, 277, 280, 281, 283, 284, 286, 287, 290, 291, 292, 293, 295, 301, 302, 304, 308, 309, 311, 316, 328, 334, 339, 342, 343, 417, 439, 449, 457, 502, 503, 506, 513, 516, 522, 523, 526, 528, 632, 636, 638,

1036 – Index

640, 641, 642, 643, 645, 646, 648, 651, 658, 675, 679, 772, 824, 839, 879, 932 oorlogsslachtoffers. 24, 27, 63, 66, 91, 95, 101, 111, 234, 236, 254, 256, 264, 265, 269, 270, 276, 278, 281, 283, 284, 291, 295, 300, 308, 324, 332, 341, 351, 426, 495, 535, 542, 547, 574, 691, 904 oorlogsweduwen....................... 54, 93 oorlogswezen ......52, 53, 91, 103, 118, 156, 161, 234, 252, 254, 280, 295, 332, 351, 421, 426, 429, 535, 553, 548, 572, 587, 652, 685, 774 Oost-Afrika................................... 345 Oostduinkerke............................... 232 Oostende .......23, 33, 46, 62, 85, 140, 220, 250, 252, 266, 663, 689, 690, 786, 787, 788, 789, 809, 821, 842, 878, 882, 883, 891, 899 Oostenrijk .22, 42, 45, 62, 83, 95, 149, 185, 806 Oostkantons .......................... 300, 913 Oostnieuwkerke .............................. 34 Oost-Vlaanderen................... 183, 245 Oostvleteren.......................... 183, 252 opeisingen...22, 55, 57, 61, 63, 72, 89, 90, 96, 102, 103, 144, 149, 185, 221, 222, 224, 225, 259, 261, 264, 267, 270, 271, 273, 277, 279, 281, 282, 283, 286, 287, 288, 290, 291, 292, 293, 302, 314, 324, 337, 346, 347, 348, 351, 427, 505, 507, 521, 643, 650, 679, 772, 777, 803, 823, 824, 871, 878-880, 883-885, 892, 895 Openbaar onderwijs van de stad Brussel ............................. 274, 275 Openbare Veiligheid: vreemdelingendossiers............. 205 Openbare weldadigheid en sociale zaken van de stad Brussel ........ 274 opérations militaires..... 113, 117, 119, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 128, 130, 131, 132, 133, 135, 143, 311, 353, 354, 355, 356, 358, 359, 360,

362, 364-367, 369, 371, 375, 376, 378, 380, 386, 389, 390-392, 396, 672, 687, 690, 775, 780, 781, 782, 784, 785, 786, 787, 788, 789, 790, 791, 796, 797, 798, 813, 815, 816, 817, 818, 819, 820, 831, 832, 833, 847, 854, 875, 876, 878, 880, 881, 882, 891, 897, 898, 899 Opperbevel van de basis in Le Havre ................................................. 129 Opperbevel van de basis van Calais ................................................. 128 Opperleiding der nieuwe vluchtelingenkampen en interneringsdepots van het Ministerie van Binnenlandse Zaken ................................................. 912 Opvoedingscentrale voor Arbeiders ................................................. 622 Opwijk .......................................... 278 ORAM .......................................... 628 Orde der Advocaten ........................ 88 Ordre des Avocats........................... 88 Orenstein & Koppel - Arthur Koppel AG............................................ 477 Orenstein et A. Koppel ................. 456 Orianne ......................... 353, 553, 694 Orival ........................................ 35, 73 Orjo de Marchovelette (d') ............ 129 Orléans.......................................... 575 Orne .............................. 600, 607, 608 orphelins de guerre..... 52, 53, 91, 103, 118, 156, 161, 234, 252, 254, 280, 295, 332, 351, 421, 426, 429, 535, 553, 548, 572, 587, 652, 685, 774 Orts ....................... 101, 308, 315, 345 Ortskomandantur Oudenburg........ 788 Orts-Milner-akkoord ..................... 345 Ost......................... 408, 678, 679, 691 Ostende, voir Oostende Osterreichische Credit-Anstalt für Handel und Gewerbe................ 454 Oszwald ................................ 664, 784 otages ... 271, 281, 283, 649, 774, 804 Otlet ...................................... 649, 705 Otquet ........................................... 613

Index - 1037

Ottawa........................................... 573 Oudenaarde...183, 232, 243, 250, 254, 542 Oudenburg .................................... 679 oud-strijders .......21, 24, 63, 103, 111, 193, 227, 265, 269, 270, 272, 273, 276, 281, 282, 284, 286, 287, 290, 295, 305, 369, 386, 414, 597, 598, 599, 664, 668, 669, 680, 693, 715, 719, 905 oud-strijdersverenigingen ............. 112 Ouganda........................................ 338 Ougrée .......................................... 233 Oultremont (d') ............. 587, 637, 853 Oxford................................... 441, 890 P pacifisme.......312, 313, 406, 631, 650, 666, 692, 718 Padiham .......................................... 33 Pagnier.......................................... 774 Painlevé ................................ 813, 829 pamfletten .....289, 293, 359, 393, 441, 530, 654, 663, 677, 782, 860, 862, 871, 872, 904 Paquay .......................................... 703 Paquet ........................................... 437 Paquot ........................................... 399 Paradise......................................... 866 Parente ...................................... 52, 90 Parigné-l’Evêque ...... 35, 73, 252, 517 Parijs .....35, 42, 73, 80, 128, 145, 221, 222, 223, 228, 278, 285, 326, 335, 337, 342, 345, 346, 347, 348, 382, 402, 522, 576, 705, 773, 783, 837, 847, 850, 866, 932 Paris ......35, 42, 73, 80, 128, 145, 221, 222, 223, 228, 278, 285, 326, 335, 337, 342, 345, 346, 347, 348, 382, 402, 522, 576, 705, 773, 783, 837, 847, 850, 866, 932 Parket van de Procureur des Konings in Antwerpen............................ 257 Parket-generaal van Brussel.......... 257

Paroisse Saint-Michel et SainteGudule...................................... 429 Parquet de Bruxelles ............. 610, 649 Parquet général à Bruxelles........... 257 Parquet du Procureur du Roi à Anvers ................................................. 257 Parquet du Tribunal de Première Instance à Malines................... 256 Parti catholique ............................. 381 Parti communiste de Belgique ...... 305 Parti Ouvrier belge................ 304, 305 Passé ............................................. 278 Passelecq.. 32, 70, 178, 229, 310, 330, 348, 398 Passendaele, zie/voir Passendale Passendale............................. 232, 898 Passezentrale............................. 34, 72 Pate ............................................... 867 Pathé ............................................. 844 Patrie ........................................ 38, 76 Pattist ............................................ 920 Pauwels ................................. 668, 874 Pays-Bas ... 22, 27, 35, 36, 43, 44, 45, 51, 53, 62, 75, 81, 82, 83, 90, 92, 114, 139, 152, 197, 200, 209, 210, 214, 223, 237, 309, 339, 350, 381, 404, 408, 416, 434, 449, 515, 582, 584, 585, 587, 616, 618, 619, 620, 621, 622, 648, 658, 671, 674, 678, 685, 706, 826, 912, 914, 915, 925, 926, 927, 932 peintures.......................... 21, 415, 837 Pellenberg ..................................... 680 Peltzer ................... 330, 335, 348, 703 Pennsylvania Committee .............. 857 Peret .............................................. 380 Péricard ......................................... 369 Permanent Hof van Internationale Justitie ...................................... 932 Perrin............................................. 867 pers.. 36, 37, 38, 39, 52, 59, 71, 74-76, 91, 229, 236, 249, 257, 300, 309, 311, 338, 348, 401, 406, 459, 491, 516, 541, 545, 616, 626, 674, 682, 685, 690, 698-706, 771, 773, 775,

1038 – Index

804, 817, 821, 838, 839, 848, 870, 875, 913 Pershing ................ 847, 854, 863, 898 persknipsels ....34, 117, 134, 157, 187, 206, 229, 368, 373, 382, 389, 572, 640, 653, 658, 674, 685, 705, 829 Personeelsdossiers Belgische officieren.................................. 116 Personeelsdossiers van soldaten en onder-offcieren......................... 115 Persyn ........................................... 620 Péruwelz ......................................... 34 Pervijze ......................... 217, 712, 716 Pessoa ........................................... 105 Pétain .................................... 831, 876 Peters Union Mitteldeutsche Gummiwarenfabrik .................. 477 Peterson ........................................ 153 Petit....52, 90, 105, 291, 431, 662, 717 Petrograd....................................... 321 Peulis ............................................ 612 Peutemans..................................... 650 Peutie ............................................ 716 Philadelphie .................................. 155 Pholien.................................. 308, 381 photographies... 63, 64, 139, 140, 171, 179, 182, 183, 211, 231, 232, 265, 266, 282, 290, 291, 293, 294, 295, 308, 309, 318, 321, 324, 326, 327, 330, 341, 345, 349, 367, 369, 372, 375, 377, 378, 380, 382, 386, 390, 394, 400, 401, 408, 412, 413, 415, 419, 421, 424, 432, 433, 434, 436, 437, 439, 444, 447, 449, 460, 461, 467, 468, 469, 472, 473, 474, 486, 487, 491, 515, 516, 519, 544, 545, 550, 587, 588, 593, 600, 601, 607, 615, 627, 634, 640, 648, 651, 663665, 668, 669, 672, 673, 676, 677, 678, 679, 680, 681, 688, 689, 690, 691, 693, 698, 702, 708-714, 716, 790, 791, 792, 832, 836, 837, 838, 841, 846, 847, 848, 849, 850, 851, 853, 855, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 866, 872, 873, 874, 876,

877, 880, 883, 897, 898, 902, 904, 905, 920 Pianos P. Riesenburger ................. 480 Picard .................... 308, 405, 675, 931 Picon ............................................. 696 Pie X ............................................. 420 Pierlot............................................ 506 Pijnenburg..................................... 615 Pil ......................................... 393, 651 Pil - Van Gastel............................. 651 Pilipili ........................................... 346 Pira................................................ 608 Pirenne . 32, 33, 70, 71, 177, 178, 314, 408, 409, 449, 562, 676, 772 Pittem............................................ 509 Pius X............................................ 420 Place d’Ypres................................ 127 Place de Paris ................................ 128 Plakatsammlung............................ 807 Planche.......................................... 346 Plancquaert.................................... 249 Plank ............................................. 478 plans..... 120, 122, 123, 124, 125, 126, 129, 132, 171, 184, 313, 357, 380, 411, 497, 498, 502, 511 Platt ............................................... 872 Ploegsteert............................. 232, 672 Plumer........................................... 898 Poelkapelle.................................... 232 Poetgens........................................ 520 Pohl ............................................... 326 Poincaré 105, 310, 327, 449, 680, 716, 826, 827, 876 Polen ......................... 56, 95, 652, 824 Police de Bruxelles ....................... 275 Politie van Brussel ........................ 275 Police générale.............................. 821 Politieke briefwisseling................. 146 politieke gevangenen ... 234, 271, 286, 292, 557, 559, 560, 562, 569, 571, 698, 773 Politierechtbank ............................ 242 Politische Abteilung. 48, 87, 536, 772, 775, 782, 800, 801 Pollet ............................. 230, 574, 587 Pologne ..................... 56, 95, 652, 824

Index - 1039

Pompe ........................................... 412 Poncelet ........................................ 328 Pontisse......................................... 390 Pontus ........................................... 382 Poperinge......183, 232, 252, 289, 298, 402, 516, 672, 679 Poreye ........................................... 651 Port Bail.................................... 35, 73 Port-Villez ................................ 35, 73 Posen............................................... 95 Postel ............................................ 310 Potsdam .......................................... 33 Poullet.......46, 85, 101, 174, 182, 308, 310, 314, 316, 330, 331, 348, 372, 398, 620 Pourquoi Pas ? ............................. 403 Praemonstratenzenabdij Averbode 436 Pratt............................................... 857 Préfecture du Nord........................ 822 Preisprufungstelle ......................... 301 Première direction générale .......... 167 prentbriefkaarten...140, 238, 266, 367, 440, 516, 601, 641, 663, 669, 672, 680, 689, 691, 693, 790, 792, 858, 877, 902 prenten .......................... 289, 677, 679 Présence militaire belge à l’étranger ................................................. 142 presse ... 36, 37, 38, 39, 52, 59, 71, 7476, 91, 229, 236, 249, 257, 300, 309, 311, 338, 348, 401, 406, 459, 491, 516, 541, 545, 616, 626, 674, 682, 685, 690, 698-706, 771, 773, 775, 804, 817, 821, 838, 839, 848, 870, 875, 913 presse clandestine ................. 626, 685 Pressedelegierte für das Gouvernements-Gericht von Brussel ................................. 34, 72 Presse-delegierten ......................... 536 Prims............................................. 398 Prins...................... 308, 348, 553, 989 prisonniers de guerre.... 21, 22, 23, 33, 34, 46, 53, 60, 62, 63, 72, 91, 114, 148, 162, 163, 203, 209-211, 227, 264, 269, 270, 273, 274, 277, 279,

281, 285, 286, 289, 291, 300, 302, 316, 332, 335, 350, 353, 367, 377, 381, 392, 408, 414, 421, 437, 443, 463, 464, 546, 548, 549, 550, 555571, 585, 586, 589, 594, 595, 597, 614, 621, 642, 646, 650, 652, 653, 654, 655, 663, 678, 680, 689, 693, 698, 771, 773, 774, 779, 780, 792, 795, 800, 804, 847, 879, 910, 935, 936 prisonniers politiques ... 234, 271, 286, 292, 557, 559, 560, 562, 569, 571, 698, 773 Prisons.. 204, 262, 281, 308, 447, 465, 480, 613, 620 Privatsammlungen (RA Eupen) .... 690 Privé-secretariaat van koning Albert I ................................................. 106 Privé-secretariaat van koningin Élisbeth .................................... 107 Probst ............................................ 257 programma’s 279, 289, 291, 341, 419, 435, 606, 621, 663, 668, 682, 690, 715 propaganda..... 50, 118, 144, 146, 150, 156, 157, 161, 229, 236, 237, 238, 301, 311, 314, 321-323, 327, 335, 340, 344, 350, 395, 402, 415, 429, 436, 560, 573, 574, 612, 620, 678, 689, 694, 709, 716, 717, 771, 773, 777, 792, 801, 848, 875, 927 Propaganda- en Documentatiebureel in Londen ................................. 238 propagande..... 50, 118, 144, 146, 150, 156, 157, 161, 229, 236, 237, 238, 301, 311, 314, 321-323, 327, 335, 340, 344, 350, 395, 402, 415, 429, 436, 560, 573, 574, 612, 620, 678, 689, 694, 709, 716, 717, 771, 773, 777, 792, 801, 848, 875, 927 propositions de paix 22, 148, 313, 812 prostitutie ...................... 275, 279, 284 prostitution .................... 275, 279, 284 Province de Liège. Cabinet du gouverneur ............................... 261

1040 – Index

Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Antwerpen ...... 259, 260, 271, 323, 332 Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Brabant ...................... 261, 328 Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Limburg..................... 656, 874 Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van Oost-Vlaanderen 264, 287, 688 Provinciaal Hulp- en Voedingscomité van West-Vaanderen................ 273 Provinciaal Vluchtelingencomité in Zeeland .................................... 924 Provinciale Commissie voor de Oorlogsarchieven ..................... 259 Provinciale Commissie voor Nationale Erkentelijkheid 260, 264 Provinciale Noodcommissie voor Limburg ................................... 540 Provinciale Raad van WestVlaanderen ............................... 265 Provincie der Vlaamse jezuïeten... 437 Provinciebestuur Antwerpen ........ 259 Provinciebestuur Brabant.............. 260 Provinciebestuur Limburg ............ 262 Provinciebestuur Namen............... 263 Provinciebestuur Oost-Vlaanderen ..... 263 Provinciebestuur West-Vlaanderen ......................................... 265, 267 Provincieraad ................................ 259 provinziale Ernte-Kommission .... 784, 791 provinziale-Ernte-Kommission Limburg ................................... 784 Provoost........................................ 704 Prus Piolunowski .......................... 652 Puurs ....................................... 34, 612 Q Quarels d’Ufford........................... 931 Québec.......................................... 574 Qestion flamande..230, 330, 331, 336, 342, 393, 397, 421, 441, 600, 609,

613, 617, 676, 772, 774, 794, 800, 879, 913, 915, 929, 930, 933 Quirijnen ....................................... 438 R Raad van de Orde der Advocaten . 381 Raad van Vlaanderen .. 33, 49, 50, 71, 87, 315, 491, 511, 611, 613, 614, 617, 618, 619, 620, 621, 622, 687, 688, 772, 792, 800, 929, 930, 933 Rabosée......................................... 390 Radermecker ................................. 652 Radio 2 West-Vlaanderen ............. 719 Raemaekers.. 641, 678, 691, 871, 875, 876, 877 Raemdonckcomité......................... 607 Ramskapelle.. 232, 233, 363, 663, 716 Rapports officiels de l’administration belge au Ruanda-Urundi .......... 170 Rapports officiels du Congo belge 169 Raskin ................................... 433, 693 ravitaillement ...... 24, 52, 73, 90, 101, 118, 122, 123, 124, 125, 126, 138, 144, 156, 161, 171, 194, 220, 230, 259, 263, 264, 269, 271, 274, 276, 277, 278, 280, 283-290, 309, 311, 313, 314, 320, 324, 328, 329, 331, 332, 339, 342, 343, 346, 350, 351, 354, 365, 423, 427, 435, 494, 495, 501, 520, 521, 534, 536-543, 601, 639, 644, 648, 649, 657, 658, 679, 691, 771, 778, 779, 795, 802, 811, 813, 814, 817, 822, 834 849, 856, 857, 859, 860, 861, 862, 863, 865, 866, 867, 868, 869, 870, 872, 873, 878, 880, 888, 892, 918, 919, 924 Rawlingson ................................... 898 Rechtbank van Eerste Aanleg ...... 246, 256, 656 Rechtbanken van Koophandel ...... 244 Rechtbanken voor Oorlogsschade.. 94, 234, 254 Reckheim, voir Rekem reconstruction... 22, 34, 55, 61, 73, 94, 95, 103, 173, 174, 181, 183, 214,

Index - 1041

217, 218, 221, 222, 223, 225, 231, 235, 244, 254, 259, 260, 262-266, 268, 277, 278, 279, 282, 285, 289, 311, 316, 320, 332, 334, 336, 342, 343, 346, 350, 411-420, 427, 450, 466, 507, 518, 523, 526, 536, 635, 638, 640, 648, 649, 650, 667, 673, 775, 777, 839, 843, 858, 870, 879, 883 recrutement .....50, 114, 118, 127, 128, 136, 137, 156, 169, 819 Red Cross Motor Ambulance Volunteer Corps....................... 903 réfugiés .19, 21, 23, 24, 27, 43, 44, 52, 53, 60, 63, 65, 66, 81, 82, 91, 107, 109, 110, 118, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 158, 161, 174, 194, 197, 198, 199, 200, 208, 223, 228, 232, 235, 238, 251, 259, 261, 264, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 276, 279, 281, 282, 283, 285, 288, 290, 311, 313, 314, 316, 330, 340, 342, 386, 404, 405, 406, 407, 408, 410, 420, 423, 424, 427, 433, 435, 436, 437, 439, 441, 444, 515, 530, 534, 535, 536, 537, 538, 539, 541, 574, 575, 576, 577, 578, 579, 580, 581, 582, 583, 584, 585, 588, 590, 593, 631, 637, 638, 641, 645, 648, 663, 668, 678, 679, 693, 698, 711, 775, 814, 822, 834, 837, 842, 858, 870, 878, 883, 884, 886, 888, 891, 893, 894, 903, 904, 907, 909, 910, 911, 913, 914, 916, 917, 918, 919, 920, 921, 922, 924, 926, 927, 928, 931 921, 972 Réfugiés belges de l’Aube ............ 576 Regeringscomité tot behartiging der belangen van vluchtelingen te Vlissingen ........................ 152, 922 Regeringscommissaris inzake de huisvesting van familieleden van geïnterneerde Belgische militairen ......................................... 922, 923 Regeringscommissaris van het vluchtoord Hontenisse/Uden.... 919

Regeringscommissaris voor de vluchtelingen in Noord-Brabant en Zeeland..................................... 920 Regimenten zware artillerie .......... 132 Régiments d’Artillerie lourde ....... 132 Regina ........................................... 573 Reichsbank.................................... 236 Reichsicherheitshauptamt ............. 664 Reichskanzlei ................................ 771 Reichsmarineamt .......................... 785 Reichsministerium des Innern....... 774 Reichsministerium für die besetzten Gebiete ..................................... 777 Reichsministerium für Wiederaufbau ................................................. 776 Reichspostministerium.................. 776 Reichswirtschaftsministerium....... 775 Reigersvliet ................................... 716 Reims ............................................ 424 Reine Elisabeth .... 102, 104, 107, 108, 198, 398, 420, 548, 712, 716, 864, 876, 892 Rekem ................... 203, 207, 438, 439 Relief Work for the Victims of the War in Belgium, Canada .......... 573 Remans ......................................... 439 Rémion.......................................... 653 Rémont.......................................... 653 Rémunérations de milice et indemnités de logement............ 196 Reninge ................................. 232, 712 Reningelst ............................. 217, 232 Renkin.. 46, 54, 85, 93, 101, 309, 314, 315, 335, 345, 348, 374 Renouvard..................................... 679 renseignements (services de) ...... 117, 131, 132, 141, 142, 151, 157, 158, 159, 160, 161, 171, 197, 200, 206, 210, 231, 262 réparations.. 22, 55, 57, 61, 63, 72, 89, 90, 96, 102, 103, 144, 149, 185, 221, 222, 224, 225, 259, 261, 264, 267, 270, 271, 273, 277, 279, 281, 282, 283, 286, 287, 288, 290, 291, 292, 293, 302, 314, 324, 337, 346, 347, 348, 351, 427, 505, 507, 521,

1042 – Index

643, 650, 679, 772, 777, 803, 823, 824, 871, 878-880, 883-885, 892, 895 Répertoire Universel de Documentation......................... 704 repressie .......206, 248, 332, 609, 649, 655, 704, 933 répression......206, 248, 332, 609, 649, 655, 704, 933 réquisitions .....23, 34, 50, 51, 52, 144, 208, 212, 269, 276, 284, 285, 498, 513, 643, 661 résistance ......43, 49, 51, 81, 90, 204, 308, 315, 387, 409, 420, 435, 442, 626, 627, 628, 629, 630, 646, 661, 676, 701, 807, 901, 902 Restverwaltung für Reichsaufgaben ................................................. 779 Retinne.......................................... 390 Revue belge des livres, documents et archives de la guerre ............... 688 Revue de la presse .......................... 38 Revue de Saint-Louis en campagne ............................................. 38, 76 Revue hebdomadaire de la presse française .................................... 38 Revue prémontrée ......................... 436 Rhénanie ...56, 95, 121, 202, 255, 362, 771, 772, 777 Ribot ............................................. 829 Richardson .................................... 872 Riechers ................................ 478, 479 Rijkscommissie voor Vakantiekinderen uit Duitsland en België ................................................. 910 Rijkswacht .................... 139, 140, 267 Rijksweldadigheidskolonies . 206, 207 Rijnland ....56, 95, 121, 202, 255, 362, 771, 772, 777 Rijsel..................... 822, 834, 836, 857 Robberechts .................................. 436 Robert Dürr & Fils........................ 465 Rode Kruis....103, 107, 141, 145, 157, 298, 342, 497, 535, 544, 545, 546, 548, 573, 585, 624, 633, 804, 935, 983

Rodhain......................................... 388 Roelandts ...................................... 654 Roemenië .................................. 45, 83 Roesbrugge ................................... 252 Roeselare......................... 34, 250, 434 ROHMA ................................... 34, 72 roi Albert Ier ... 30, 36, 42, 47, 69, 74, 80, 92, 101, 102, 105, 106, 108, 259, 287, 308, 309, 314, 322, 327, 331, 332, 340, 345, 348, 349, 352, 354, 364, 365, 374, 386, 388, 420, 444, 577, 639, 648, 656, 659, 669, 671, 678, 682, 689, 700, 712, 713, 716, 717, 772, 818, 819, 826, 829, 856, 873, 876, 889, 892 roi Alphonse XIII............................ 22 Rolin ..................................... 310, 382 Rolin-Jaequemyns. 101, 310, 548, 654 Rolland.......................................... 383 Rombaut........................................ 608 Rome............................................. 420 Romus ........................................... 705 Ronse .................... 250, 290, 439, 542 Rooms ........................................... 792 Roosendaal.................................... 152 Roques .......................................... 813 Rose Frères ................................... 479 Rosenthal & Cie............................ 480 Rotterdam ..................... 152, 544, 857 Rouen.................. 35, 73, 74, 252, 410 Roulers.......................................... 818 Rouling ......................................... 383 Roumanie .................................. 45, 83 Rouquerol ..................................... 819 Ruanda-Urundi..... 165, 169, 170, 171, 345, 384 Rubbens ........................................ 314 Rucquoy........................................ 119 Ruddervoorde................................ 509 Rudelsheim ................................... 257 Ruhr ...... 57, 96, 113, 255, 354, 359, 360, 365, 366, 368, 372, 772, 777, 825, 892, 913 Ruhrgebied...... 57, 96, 113, 255, 354, 359, 360, 365, 366, 368, 372, 772, 777, 825, 892, 913

Index - 1043

Rumst............................................ 332 Rusland .....42, 45, 56, 62, 83, 96, 103, 131, 143, 319, 321, 469, 521, 522, 602, 648, 709, 783, 829, 830, 839, 847, 933 Ruslandfonds ........................ 113, 211 Russel ........................................... 408 Russie ......42, 45, 56, 62, 83, 96, 103, 131, 143, 319, 321, 469, 521, 522, 602, 648, 709, 783, 829, 830, 839, 847, 933 Rutshuru-Kibati ............................ 388 Rutten ....308, 314, 316, 348, 422, 445 Ruttiens......................................... 655 Ruys de Beerenbrouck.. 919, 920, 926 Ruyssen......................................... 663 Ruzette...................... 54, 93, 314, 344 Rwanda ..165, 169, 170, 171,172, 345, 371, 384, 390 Ryckmans ..................................... 384 S Sabaut ........................................... 272 Sabbe ................................ 33, 72, 295 Sachisches Kriegsministerium...... 791 Saint-Aubin..................................... 35 Sainte-Adresse ......35, 46, 73, 85, 109, 313, 334, 436 Saint-Germain-en-Laye ... 56, 95, 103, 185, 315 Saint-Ghislain ............................... 232 Saint-Gilles ...262, 442, 532, 542, 544, 547, 627, 639, 662, 901, 902 Saint-Hubert.................................. 644 Saint-Josse-ten-Noode .................. 532 Saint-Michel ............................. 38, 76 Saint-Servais................................. 666 Saksische eenheden ...................... 790 Samenwerkende Maatschappij Het Licht .................................. 508 Samenwerkende Maatschappij De Proletaar................................... 507 Samenwerkende Maatschappij Het Volksrecht ......................... 508

Samenwerkende Maatschappij voor voorschotten en leningen.......... 509 Samenwerkende Maatschappij De Vooruitgang........................ 509 Samenwerkende Maatschappij De Werker ................................ 507 Sammlung Benker......................... 807 Sammlung Geschäftsberichte........ 808 San Francisco................................ 574 Sanders.......................................... 326 Sanders Van Loo........................... 676 Sansen ........................................... 516 Santa-Fé ........................................ 572 santé publique 127, 141, 296, 297, 298 Sap ........................ 314, 316, 330, 331 Sarajevo ........................ 42, 56, 80, 95 Saura ................................. 54, 92, 272 Scandinavische Afdeling van het Belgian Orphan Fund ............... 587 Schaarbeek .................... 291, 320, 439 Schaerbeek .................... 291, 320, 439 Scharpé ......................................... 330 Scheffermeyer ............................... 289 Scheidsgerecht voor Schadeloosstelling van Duitse onderdanen ....................... 272, 775 Scheller ......................................... 481 Schepers........................................ 384 Schetter ......................................... 876 Scheven......................................... 774 Scheveningen ................................ 330 Schilde .......................................... 332 Schiltz ........................................... 140 Schmit ........................................... 328 Schmitz ................................. 423, 445 Schneider ...................................... 774 Schneider & Ströbel...................... 481 Schobbens ..................................... 259 Schoenaers .................................... 436 Schollaert ..... 101, 109, 110, 310, 314, 316, 348, 398, 420 Schoolkolonies in Frankrijk en Zwitserland............................... 198 Schore ........................................... 232 Schoukens ..................................... 718 Schütte Alfred H. .......................... 482

1044 – Index

Schwager ...................................... 482 Schwalgé....................................... 483 Schwertfeger................. 782, 783, 801 SDN ...................... 148, 313, 603, 821 Seck Frères ................................... 483 Secretariaat van koning Albert I en koningin Elisabeth ................... 102 Secretariaat van koningin Elisabeth ................................................. 104 Sécretariat du roi Albert et de la reine Elisabeth .................................. 102 Secretary of State for War ............ 896 Section belge du comité bernois de secours aux prisonniers de guerre ................................................. 588 Section de Folkestone de la Ligue des Patriotes de Belgique ............... 153 Security Service............................ 885 Segers ...25, 46, 64, 85, 101, 103, 310, 314, 317, 330, 331, 659 Seghers ................................. 425, 679 sekwester ......103, 191, 192, 235, 246, 256, 257, 258, 324, 453, 454, 455, 456, 457, 458, 459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485, 486, 487, 488, 489, 490, 491, 492, 493, 519, 522, 523, 635, 772, 779, 783 Sencie ........................................... 446 Senne ............................................ 701 Sennelager ................................ 46, 84 séparation administrative ...... 49, 180, 185, 218, 228 séquestre ...... 103, 191, 192, 235, 246, 256, 257, 258, 324, 453, 454, 455, 456, 457, 458, 459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466, 467, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485, 486, 487, 488, 489, 490, 491, 492, 493, 519, 522, 523, 635, 772, 779, 783 Seraing.......................................... 497 Serbie........................................ 45, 83

Service cinématographique ... 716, 717 Service des Distinctions honorifiques ................................................. 168 Service de l’internement de la légation belge à Berne............................ 162 Service du Personnel d’Afrique .... 168 Service des prisonniers allemands de l’Office central belge pour les prisonniers de guerre et les internés ................................................. 210 Service du protocole, honneurs et préséances ................................ 194 Service de Ravitaillement de la Ville de Liège.................................... 286 Service des Régions dévastées ...... 94, 217, 231, 232, 268, 347, 419 Service de renseignements de Folkestone ................................ 141 Service de Santé et Croix-Rouge .. 141 Service des Sépultures militaires . 137, 233 Service des Séquestres de l’Administration des Domaines ......................................... 191, 192 Services belges des Restitutions et Réparations............................... 224 Services de Santé .......................... 127 Servië ........................................ 45, 83 Servranckx .................................... 437 Sevens ........................................... 331 Severijns ....................................... 257 Sèvres........................................ 56, 95 Shanghai ....................................... 160 Shangugu ...................................... 380 Shockley ....................................... 872 Siegburg................................ 627, 629 Siemens & Halske................. 483, 484 Sigmund........................................ 484 Silvercruys .................................... 872 Simpson ........................................ 872 Sint-Amands ................. 333, 509, 668 Sint-Amands Studentenblad .......... 668 Sint-Amandsberg .......................... 707 Sint-Denijs-Helkijn ....................... 439 Sint-Gillis..... 262, 442, 532, 542, 544, 547, 627, 639, 662, 901, 902

Index - 1045

Sint-Idesbald................................. 298 Sint-Jacobs.................................... 712 Sint-Jans-Molenbeek 38, 76, 441, 469, 668 Sint-Jansziekenhuis in Brussel...... 297 Sint-Job-in-‘t-Goor ....................... 333 Sint-Joost-ten-Node ...................... 544 Sint-Joris-Weert............................ 390 Sint-Katelijne-Waver ...... 25, 63, 232, 333, 680 Sint-Margriete-Houtem......... 233, 293 Sint-Niklaas .....34, 245, 250, 292, 679 Sint-Pieterziekenhuis in Brussel ... 297 Sint-Rombouts .......................... 38, 76 Sint-Thomasziekenhuis in Leuven 298 Sint-Truiden.................... 64, 439, 679 sluikbladen......76, 644, 655, 663, 698, 700 Sluiskil.......................................... 584 Smeesters .................................. 52, 90 Smet.............................................. 613 Smets ............................................ 613 smokkel.....51, 90, 290, 300, 338, 879, 914 Sobry..................................... 446, 447 Socialistische Vrijdenkers Gent.... 306 Sociétaires de la Société civile des Usines et Mines de houille du Grand-Hornu............................ 502 Société par actions pour la fabrication de papier, coloris et de colle forte ................................................. 481 Société Anonyme Banque de Bruxelles .................................. 783 Société Anonyme des Charbonnages de Bonne-Espérance, Batterie et Violette .................................... 496 Société Anonyme Compagnie des Charbonnages belges ............... 501 Société Anonyme des Glaces d’Auvelais................................ 783 Société Anonyme de glaces nationales belges ....................................... 783 Société Anonyme du Grand Buisson ................................................. 501

Société Anonyme des haut-fourneaux, forges et acieries de Thy-leChâteau et Marcinelles............. 783 Société Anonyme d’Hornu et Wasmes ................................................. 501 Société Anonyme John Cockerill. 501, 783 Société Anonyme La Lainerie....... 783 Société Anonyme des laminoirs, hautfourneaux, forges, fonderies et usines La Providence................ 783 Société Anonyme Normalzeit des horloges de précision................ 455 Société Anonyme d’Ougrée-Marihaye ................................................. 513 Société Anonyme pour le peignage des laines .................................. 455 Société Anonyme des pétroles de Grosny...................................... 521 Société Anonyme du Pétrole Olex 455 Société Anonyme du Phoenixconstruction de machines à Gand ................................................. 489 Société Anonyme Sambre et Escaut ................................................. 487 Société Anonyme Société financière des transports et d’entreprises industrielles .............................. 783 Société belge de bienfaisance ....... 840 Société belge des Chemins de Fer en Chine ........................................ 659 Société belge de tramways............ 524 Société Commerciale belgoallemande du Congo................. 484 Société Coopérative d’Alimentation du Borinage ...................... 494, 499 Société coopérative d’Avances et de Prêts.................. 193, 216, 509, 521 Société d’exploitation des chemins de fer du réseau intérieur du Borinage ................................................. 494 Société franco-belge de matériel de chemins de fer .......................... 783 Société Générale .. 309, 467, 484, 485, 520, 521, 525, 602, 639, 659, 803, 811, 822

1046 – Index

Société générale charbonnière ...... 455 Société générale de tramways de transports et d’électricité à Smyrne ................................................. 524 Société géologique et minière de la Sambre belge............................ 522 Société métallurgique Russo-belge..... 521 Société des Mines du Grand-Buisson à Hornu .................................... 503 Société Nationale de Crédit à l’Industrie............................. 55, 95 Société nationale des industries de construction.............................. 518 Société des Nations (SDN) .. 148, 313, 603, 821 Société des officiers retraités ........ 386 Société régionale pour briqueteries et tuileries .................................... 523 Société de Téléphonie perfectionnée L’Otomat.................................. 454 Soennecken (F.) ............................ 486 Soesterberg ................................... 911 Sofia de Société Balkanique d’Entreprises Générales ........... 659 Soignies ........................................ 377 Soiron ........................................... 650 Soissons ........................................ 425 Soltau.................46, 84, 367, 377, 663 Solvay .......52, 90, 521, 639, 640, 675, 682, 687 Sottegem aan het Front................. 668 Sou du Mutilé ............................... 103 Soumagne ................................. 43, 81 Spa .................103, 285, 679, 773, 779 Spaans-Nederlands Comité...... 52, 91, 339, 536, 542, 543, 856, 857, 915 Spaarfonds voor geïnterneerde Belgische militairen ................. 923 Spanje ............22, 45, 62, 83, 105, 309 Spannagel ............................. 782, 783 Speleers......................... 618, 931, 932 Speybrouck ................................... 417 Spiegel .......................................... 655 Spincemaille ......... 618, 620, 621, 671 Spinox........................................... 288

spionneren..... 142, 144, 362, 626, 819 Spruner Von Mertz ....................... 486 Staatsveiligheid......................205-206 Staden ........................... 183, 232, 719 Stamford Hill ................................ 433 Stanford/Palo Alto Committee...... 857 Stange ................................... 560, 792 Starkstromabteilung beim AOK4... 35, 73 Stauning ........................................ 326 Stedelijke Commissie van Monumenten en Stadsgezichten ................................................. 680 Steeghers....................................... 385 Steenbakkerij Landuyt NV ........... 523 Steenbrugge .................................. 447 Steenkerke..................................... 233 Steenkoolmijn van Beringen......... 503 Steenkoolmijn van Winterslag ...... 504 Steenstraete ................................... 607 Steinlen ......................................... 837 Stekene...................................... 25, 64 Stellingwerff ................................. 656 Stettner.......................................... 487 Steuncomité voor de Belgische vluchtelingen in Zeeland .......... 641 Stilke ............................................. 487 Stillemans ............................. 425, 426 Stinglhamber................................. 688 St-Leonards-on-Sea....................... 437 Stockholm ..................... 326, 632, 927 Stockton ................................ 868, 872 Stoclet ........................................... 511 Stoffels.......................................... 437 Storck............................................ 718 Stracke .......................................... 688 Strauss........................................... 868 Ström............................................. 326 Stuivekenskerke .................... 232, 716 St-Vith............................................. 56 Suarlée .......................................... 439 Sub-committee on Aliens in Wartime ................................................. 886 Sudetenland................................... 806 Sudètes.......................................... 806

Index - 1047

Suisse .......22, 45, 40, 62, 77, 83, 114, 162, 198, 209, 210, 308, 335, 381, 415, 496, 586, 590, 593, 595, 792, 804 Sûreté de l’État ...................... 205-206 Sûreté militaire belge............ 120, 142 Surété Publique...................... 205-206 Suyckers ....................................... 696 Swaythling .................................... 659 T Tabora...166, 373, 378, 380, 388, 389, 390, 395, 680, 880 Tack .......................... 49, 87, 315, 668 Talence ......................................... 407 Tamines ............................ 43, 81, 232 Tandel ........................................... 629 Tanganyika ....379, 380, 389, 393, 395 Tassier................................... 385, 386 Tchécoslovaquie ....................... 56, 95 Tehuis voor Belgische kinderen in Amsterdam............................... 924 TEI................................................ 370 Teirlinck ....................................... 676 tekeningen.....250, 288, 408, 412, 413, 416, 420, 438, 601, 667, 679, 681, 693, 837, 861, 875 dessins...250, 288, 408, 412, 413, 416, 420, 438, 601, 667, 679, 681, 693, 837, 861, 875 Temmerman.................................. 386 Terhagen ....................................... 523 Terlinden....................................... 387 Termonde........................................ 43 Tervate.......................................... 637 Tervuren ........................... 25, 64, 437 Terwagne .............................. 237, 330 Tewerkstellingsdienst voor de Belgische Geïnterneerden in Lausanne .................................. 594 Tewkesbury .................................. 693 Thans ............................................ 439 Théâtre de la Monnaie .................. 275 Théâtre du Parc............................. 186 Théâtre flamand............................ 275

Theodor......................................... 656 Thésaurie....................................... 193 Thetis ............................................ 689 Theunis ......... 222, 230, 314, 346, 351 Thibaut.................................. 437, 438 Thielemans.................................... 329 Thiriar ........................................... 679 Thiry ............................................. 618 Thisquien ...................................... 656 Thomas ................................. 389, 830 Thonet ................................... 329, 390 Thuin............................................. 658 Tielt................. 35, 250, 439, 542, 844 Tiendsin ........................................ 160 Tienen ........................... 293, 544, 619 Tilburg .......................................... 152 Tilkens .................................. 387, 388 Tilley............................................. 418 Tir National........................... 195, 291 Tisselt............................................ 333 Tombeur........................ 101, 388, 390 Tongeren ............... 243, 254, 439, 679 Topografisch-historische atlas ...... 690 Torgau........................................... 381 Torhout ............................. 34, 72, 183 Toronto ......................................... 573 Torpedobootflotille Flandern 786, 787 Torrey ........................................... 872 Törring .......................................... 772 Tournai. 254, 412, 426, 427, 430, 431, 439, 708 Tractionel ...................................... 523 Tramways et éclairage de la ville d’Orel ....................................... 524 Tramways et éclairage électriques de Salonique.................................. 524 Tramways de Koersk .................... 524 Transportkorps .............................. 130 Treasury ........................................ 883 Trench Warfare Departement........ 888 Trépont.......................................... 834 Trésignies.............................. 435, 717 Trianon.............................. 56, 95, 315 Tribunaal van uitstel ..................... 342 Tribunaux de Commerce............... 244

1048 – Index

Tribunaux et Cours des Dommages de guerre ......................... 94, 234, 254 Tribunaux de la Jeunesse .............. 243 Tribunaux Militaires et Cour Militaire ................................................. 251 Tribunaux de Police...................... 242 Tribunaux de Première Instance .. 246, 256, 656 Tribune Congolaise .................. 36, 75 Troelstra................................ 326, 927 Troupes d’Étapes .......................... 130 Tseng-Tsiang ................................ 447 Tsjecho-Slowakije .................... 56, 95 Tuck...................... 548, 868, 869, 872 Tunisie .......................................... 158 Turkije .............................. 45, 83, 149 Turnhout ............25, 64, 254, 310, 439 Turnhout en omstreken ..... 38, 76, 668 Turquie ............................. 45, 83, 149 Tutelier ......................................... 717 Tytgat............................................ 679 U U-Bootflotille Flandern ........ 786, 787 U-Bootsamt................................... 786 Uccle............................................. 639 Uden ..................... 910, 919, 920, 927 Udjiji............................................. 388 Uilenspiegel .................................. 622 Ulrich Heymann & Cie................. 470 UNESCO ...................................... 935 UNICEF........................................ 867 Union Anglo-belge ....................... 153 Union belge de Folkestone ........... 153 Union des Dames du Hainaut pour l’Art et la Charité ..................... 652 Union des exploitations électriques et gazières en Belgique ................ 524 Union des femmes belges à BuenosAires......................................... 157 Union française pour la Belgique . 840 Union des Fraternelles de l’Armée de campagne 1914-1918 ............... 598 Union internationale des villes ..... 416 Union Minière....................... 525, 808

Union Mutuelle de Saint-Josse-tenNoode....................................... 532 Union patriotique des internés et prisonniers belges à Genève..... 595 Université nouvelle de Bruxelles .. 451 Ursel Bovenal ............................... 608 Ursi ............................... 619, 621, 622 US Food Administration ............... 856 US Grain Corporation ................... 849 Usine de désargentation SA .......... 455 Usine de produits chimiques O. Goebel ...................................... 456 Utrecht .................................. 930, 931 Uytendale ...................................... 615 V Vaderlandslievende Unie van Geïnterneerden en Krijgsgevangenen in Genève ... 595 Vaes .............................................. 679 Valckenaere .................................. 668 Valgaren........................................ 621 Valognes ........................... 35, 73, 252 Val Saint-Lambert................. 456, 525 Vanacker ....................................... 292 Van Acker ..................................... 715 Van Assche ........................... 447, 448 Van Bleyenberghs......................... 903 Van Caeneghem ............................ 774 Van Cauwelaert.... 101, 310, 314, 316, 330, 331, 398, 605, 801, 930 Van Clé ............................. 25, 64, 436 Van Crombrugghe’s Genootschap 604 Van De Male................................. 394 Van Den Abeele............................ 629 Van Den Bergh ..................... 903, 916 Van Den Berghe............................ 679 Van Den Broeck............................ 622 Van Den Broucke.......................... 668 Vanden Bussche............................ 668 Van Den Eynde ............................. 618 Vanden Hende............................... 391 Van Den Heuvel... 101, 308, 310, 314, 335, 347, 349 van den Steen de Jehay ......... 101, 402

Index - 1049

Vandepeereboom .......................... 331 Van De Perre 101, 316, 330, 331, 332, 398, 605 Van De Pitte.................................. 391 Vandepitte..................................... 668 Vandeplas ..................................... 436 Van Der Cruyssen......................... 398 Van Der Elst .101, 316, 335, 345, 348, 349 Van Der Essen .............. 230, 310, 314 Vanderhaeghe ............................... 407 Vanderlinden ................................ 627 Vandermeulen.......315, 332, 429, 600, 605, 607 Vanderschueren ............................ 691 Vanderstichel ............................ 25, 64 Vander Straeten ............................ 631 van der Straten Waillet et Ponthoz ................................................. 657 Vandervelde..47, 54, 85, 92, 101, 304, 308, 314, 318, 319, 320, 321, 326, 330, 331, 687, 702, 829, 839, 927, 933 Vanderwaeren............................... 436 Van Der Zeypen............................ 613 Van De Vyvere ...... 46, 85, 101, 310, 314, 316, 318, 325, 330, 337, 348, 398, 609, 856 van de Werve ................................ 332 Van Eecke..................................... 437 Van Eetvelde................. 310, 314, 350 Van Ermengen .............................. 405 Van Extergem ............................... 660 Van Eysinga.................................. 932 Van Gastel .................................... 651 Van Groenwoud............................ 433 Van Haelst ................................ 25, 64 Van Hal......................................... 582 Van Hassel.................................... 624 Van Hees ...................................... 434 Van Herck................................. 25, 64 Van Hoebroeck ............................. 657 Van Hullebusch ............................ 433 Van Loocke................................... 668 Van Louwe ................................... 692 Van Maasdijk................................ 339

Van Mieghem ............................... 679 Vannérus ................... 32, 71, 178, 350 Vanneste ....................................... 696 Van Overstraeten .......... 143, 305, 392 Van Passen...................................... 25 Van Petegem ................................. 392 Van Puymbroeck........................... 393 Van Puyvelde........ 330, 353, 694, 706 Van Raemdonck... 330, 600, 606, 607, 674 Van Raemdonckcomité ................. 606 Van Roey ...................................... 448 Van Sante...................................... 257 Van Schaik.................................... 272 Van Seghbroek.............................. 435 Van Severen.. 393, 394, 608, 609, 715 van Tuyll-Van Serooskerken ........ 911 van Vollenhoven ........... 272, 915, 926 Van Weede............................ 915, 926 Van Wesemail............................... 278 Van Zuylen ................................... 335 Variétés et actualités ..................... 660 Varlez............................................ 706 Vaticaan ... 22, 62, 105, 348, 420, 424, 426, 772 Vatican..... 22, 62, 105, 348, 420, 424, 426, 772 Veenhuizen ........................... 910, 911 Veerle............................................ 436 Velge............................................. 351 Velm ............................................. 439 Veltem-Beisem ............................. 233 Verbeke......................................... 668 Verbessem..................................... 335 Verbond der Groeningerwachten .. 613 Verbond der samenwerkende vennootschappen voor oorlogsschade........................... 526 Verbond der Vlaamse Oud-strijders ......................................... 598, 704 Verbrande Brug............................. 435 Verbrugge ..................................... 433 Vercruysse .................................... 631 Verdeyen....................................... 919 Verdun .............................. 45, 83, 424

1050 – Index

Verenigd syndicaat van boek en papier van Brussel.................... 532 Verenigde Staten.... 22, 27, 45, 52, 62, 83, 91, 103, 105, 145, 146, 155, 319, 321, 322, 323, 350, 395, 406, 415, 421, 445, 543, 545, 619, 651, 709, 825, 839, 848, 854, 856, 873, 875 Vereniging van gepensioneerde ambtenaren............................... 699 Vereniging van gepensioneerde officieren.................................. 386 Verfaillie....................................... 668 Verhaegen..................... 308, 644, 695 Verhaeren ..................... 340, 410, 842 verkiezingen..103, 111, 260, 264, 265, 316, 342, 807 Verkiezingszaken.......................... 195 Vermeire ........................... 38, 76, 933 Vermeulen .................................... 435 vernederlandsing Gentse universiteit ..........308, 331, 449, 617, 676, 932 verordeningen .63, 72, 86, 88, 89, 270, 271, 278, 279, 284, 286, 288, 300, 301, 679, 689, 783, 871, 872 Vers l’Avenir................................. 660 Versailles ..56, 95, 103, 285, 301, 313, 315, 321, 324, 347, 348, 386, 387, 421, 447, 476, 772, 780, 825, 879, 889, 892, 893, 895, 896, 913 Verschaeve....393, 394, 398, 432, 608, 609, 671, 715 Verschingel................................... 394 Verschuere .................................... 295 Versmissen ..................................... 25 Verstreken..................................... 695 Vervi vola.................................. 38, 76 Verviers ...........43, 254, 541, 544, 653 Vervliet ......................................... 451 Vervloet ........................................ 394 Verwaltungschef........... 175, 771, 776 Verwaltungschef Flandern ...... 34, 72, 784, 800 Verwaltungschef Wallonien ......... 784 Verwilghen ........... 232, 418, 419, 673

verwoestingen .. 23, 63, 266, 269, 270, 277, 286, 341, 440, 452, 513, 588, 678, 679, 690, 693, 712, 716, 877 Verzameling archieven van (hoge) Britse militairen........................ 897 Verzameling gedrukte stukken van A. Borgnet et F. Golenvaux .......... 665 Verzameling loopgravenkaarten van het Imperial War Museum........ 905 Verzameling muziekpartituren...... 666 Verzameling Oorlogsarchieven..... 664 Verzameling oorlogsdagboeken en verslagen van de Commissie voor de Oorlogsarchieven................. 696 Verzameling oorlogsdagboeken van het archief van het bisdom Brugge ................................................. 695 Verzameling oorlogsdocumentatie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken.................. 150 Verzameling persoonlijke archieven an het Imperial War Museum... 902 Verzameling van het Stedelijk Museum in Aarschot ................ 692 Verzameling Wochenschauen en Dokumentarfilmen ................... 808 verzet...... 43, 49, 51, 81, 90, 204, 308, 315, 387, 409, 420, 435, 442, 626, 627, 628, 629, 630, 646, 661, 676, 701, 807, 901, 902 Vesting Ieper................................. 127 Vesting Parijs................................ 128 Veurne.. 183, 243, 250, 252, 254, 294, 298, 342, 663, 668, 712 veuves de guerre ....................... 54, 93 victimes de guerre .. 24, 27, 63, 66, 91, 95, 101, 111, 234, 236, 254, 256, 264, 265, 269, 270, 276, 278, 281, 283, 284, 291, 295, 300, 308, 324, 332, 341, 351, 426, 495, 535, 542, 547, 574, 691, 904 vie au front ... 113, 119, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 135, 251, 255, 267, 353, 355, 356, 358, 359-361, 363, 364-366, 368, 371, 372, 375, 382, 383, 384, 386, 392, 395, 402, 430,

Index - 1051

432, 446, 461, 490, 491, 575, 578, 580, 582, 584, 606, 609, 636, 646, 653, 668, 672, 675, 694-696, 847 Vie de la Cathédrale...................... 429 Viersel........................................... 333 Vilain XIIII ................................... 633 Villalobar....54, 62, 92, 105, 272, 288, 308, 310, 314, 349, 449, 521, 656, 853, 856, 873 Vilvoorde...................... 435, 439, 713 Vincennes ..................................... 837 Vincke........................................... 435 Vindictive ..................................... 689 Vinkem ..................... 35, 73, 294, 545 Virton.................................... 789, 831 Visé........................... 43, 81, 232, 690 Vive Namur po tot..................... 38, 76 Viviani .......................................... 830 Vlaamsch Leven, Zelfstandig Vlaamsch Geïllustreerd Weekblad ................................................. 613 Vlaamsche Gouwbonden .............. 619 Vlaamsch-Socialistisch Verbond.. 619 Vlaamse Hogeschool . 49, 87, 93, 332, 449, 617, 676, 688, 775 Vlaamse kwestie ...230, 330, 331, 336, 342, 393, 397, 421, 441, 600, 609, 613, 617, 676, 772, 774, 794, 800, 879, 913, 915, 929, 930, 933 Vlaamse Revolutionaire Socialistenpartij ....................... 619 Vlaanderen .......84, 87, 239, 680, 788, 792, 847 Vladslo.......................................... 232 Vlaeminck..................................... 249 Vlamertinge .................. 217, 232, 672 Vliebergh ...................... 330, 331, 603 vluchtelingen ....19, 21, 23, 24, 27, 43, 44, 52, 53, 60, 63, 65, 66, 81, 82, 91, 107, 109, 110, 118, 151, 152, 153, 154, 155, 156, 158, 161, 174, 194, 197, 198, 199, 200, 208, 223, 228, 232, 235, 238, 251, 259, 261, 264, 268, 269, 270, 271, 272, 273, 276, 279, 281, 282, 283, 285, 288, 290, 311, 313, 314, 316, 330, 340,

342, 386, 404, 405, 406, 407, 408, 410, 420, 423, 424, 427, 433, 435, 436, 437, 439, 441, 444, 515, 530, 534, 535, 536, 537, 538, 539, 541, 574, 575, 576, 577, 578, 579, 580, 581, 582, 583, 584, 585, 588, 590, 593, 631, 637, 638, 641, 645, 648, 663, 668, 678, 679, 693, 698, 711, 775, 814, 822, 834, 837, 842, 858, 870, 878, 883, 884, 886, 888, 891, 893, 894, 903, 904, 907, 909, 910, 911, 913, 914, 916, 917, 918, 919, 920, 921, 922, 924, 926, 927, 928, 931 921, 972 Vluchtoord Gouda......................... 921 Vluchtoord Veenhuizen ................ 921 Volkenbond ... 312, 382, 893, 927, 932 volkenrecht............ 291, 295, 913, 932 volksgezondheid .. 296, 298, 300, 301, 910 Volksopbeuring.... 611, 612, 616, 620, 800 Voluntary Aid Detachments.......... 900 von Bayern................ 53, 92, 790, 796 von Bethmann-Hollweg ............ 48, 87 Von Bienen & Fischbein............... 489 von Bissing .. 47, 51, 86, 89, 449, 656, 676, 772, 796, 800, 853, 856 von der Golz............................ 47, 856 von der Lancken.... 336, 640, 772, 856 von Falkenhausen 49, 51, 88, 89, 315, 695, 784, 797 von Gallwitz.................................. 797 von Hatzfeldt-Trachenberg ........... 546 von Hertling .................................. 794 von Hurt ........................................ 798 von Jagow ..................................... 856 Von Le Suire................................. 802 von Lumm............................. 783, 802 Von Oerdingen.............................. 489 von Payer ...................................... 794 von Sandt .................. 47, 86, 772, 783 von Schröder ......................... 772, 788 von Tirpitz..................................... 798 von Württemberg .................. 784, 796 Voormezele................... 217, 232, 632

1052 – Index

Voortman ...................................... 642 Vooruit.................................... 75, 508 Vorst ..................................... 465, 613 Vos................................................ 931 Vosselaar .......................... 25, 63, 821 Vottem .......................................... 390 Vredegerecht................................. 239 vredesonderhandelingen .. 85, 95, 311, 312, 314, 316, 324, 334, 335, 336, 337, 339, 345, 346, 347, 348, 382, 521, 771, 772, 773, 774, 775, 802, 803, 847, 850, 853, 879, 889, 892, 893, 895, 913, 914, 932 Vreemdelingenpolitie ................... 205 Vrienden Ondereen....................... 608 Vriendengroet aan Oostackers Oudleerlingen........................... 668 Vrij België................. 36, 75, 330, 871 vrijschutters ......43, 81, 177, 324, 423, 450, 631, 782, 798, 915 vrouwen ....19, 43, 53, 54, 81, 91, 157, 196, 271, 389, 602, 603, 686, 865, 903, 904 VRT ........................................ 59, 715 W Waarloos....................................... 333 Waasten ........................................ 217 Waerbecke .................................... 774 Waffelaert ..................................... 427 Waffenstilstandkommission ......... 778 Walcheren..................................... 920 Walem................................... 333, 680 Walter ........................................... 663 Walter Barth & Co........................ 489 Wandre ......................................... 233 wapenstilstand ......53, 54, 92, 94, 103, 144, 252, 285, 287, 290, 292, 309, 313, 348, 386, 419, 452, 457, 515, 619, 620, 622, 623, 715, 716, 771, 772, 773, 774, 800, 818, 831, 847, 879, 914, 927 War Babys Cradle......................... 574 War Cabinet..878, 890, 891, 892, 895, 896

War Committee............. 878, 890, 895 War Council.................. 878, 891, 892 War Office ............................ 215, 880 War Refugees Committee ..... 878, 884 War Trade Intelligence Department ................................................. 879 Waregem............................... 294, 295 Waremme...................................... 541 Warichez ....................................... 427 Warneton....................................... 232 Warnier ......................................... 599 Warocqué ...................................... 658 Washington ........................... 155, 857 Watermael-Boitsfort ..................... 681 Watou............................................ 252 Wauters ............................. 54, 92, 293 Wauthier-Braine............................ 652 Waver, zie Wavre Wavre............................................ 386 Waxweiler..................... 332, 335, 337 Wecker.................................. 453, 490 wederopbouw.. 22, 34, 55, 61, 73, 94, 95, 103, 173, 174, 181, 183, 214, 217, 218, 221, 222, 223, 225, 231, 235, 244, 254, 259, 260, 262-266, 268, 277, 278, 279, 282, 285, 289, 311, 316, 320, 332, 334, 336, 342, 343, 346, 350, 411-420, 427, 450, 466, 507, 518, 523, 526, 536, 635, 638, 640, 648, 649, 650, 667, 673, 775, 777, 839, 843, 858, 870, 879, 883 Weerde.......................................... 435 Weermacht .................................... 165 Wellington ............................ 160, 872 Wendelen ...................................... 435 Wenen ........................................... 783 Werbrouck .................................... 315 Werk der tijdelijke bijstand aan de Belgische vluchtelingen in Frankrijk................................... 575 Werk der Vlamingen in Parijs....... 576 werklozen... 23, 34, 50, 52, 63, 72, 89, 91, 180, 259, 264, 269, 270, 272, 275, 279, 284, 289, 332, 538 Werkrechtersraden ........................ 250

Index - 1053

Wervik .......................................... 416 Wervingsbureel van Dieppe ......... 136 Wervingscommissie van Folkestone ................................................. 136 Wespelaer ..................................... 903 Westende ...................................... 232 Westhoek .........59, 181, 265, 667, 672 Westouter...................................... 232 West-Pruisen................................... 95 Westrozebeke................................ 232 West-Vlaanderen ..... 82, 94, 218, 232, 249, 265, 267, 268 Westvleteren ................. 183, 233, 607 Wetteren ................................. 34, 542 Weygand....................................... 832 Whitlock ...... 272, 308, 310, 853, 854, 855, 873, 876 Wibaut .......................................... 326 Wibier ........................................... 395 Wickes .......................................... 872 Widmer-Curtat.............................. 592 Wiedamann........................... 490, 491 Wielemans ............................ 119, 310 Wiener ...................... 38, 76, 374, 659 Wiener Bankverein ....................... 454 Wieringen ..................................... 909 Wiescher ............................... 472, 492 Willaert ................................. 437, 438 Willebroek ............................ 509, 612 Willebroek aan ’t front.............. 38, 76 Willems................................. 396, 690 Willemsfonds................................ 676 Wilmet .......................................... 435 Wilrijk........................................... 411 Wilson.......56, 95, 105, 323, 449, 716, 844, 847, 850, 851, 853, 856, 863, 873, 874, 876 Wingene........................................ 509 Winksele ....................................... 680 Winnipeg ...................................... 573 Winterbottom................................ 903 Wintgens....................................... 172 Wirth & Cie (L.) ................... 492, 493 Wirtschaftskommission ................ 782 Withages ....................................... 660 Wittmeur....................................... 521

Wodon........................................... 352 Woeste .................. 310, 314, 333, 348 Woesten ........................ 183, 232, 712 Women’s war collection ............... 903 Wondelgem................................... 635 Wortel ........................................... 207 Woumen........................................ 232 Wouters................................. 435, 679 Wulpen.......................................... 232 Wulvergem.................................... 232 Wulveringem ........ 104, 211, 252, 774 Wunderlich & Cie (A.) ................. 493 Württembergse eenheden.............. 791 Wurzburger ................................... 492 X Xhardez......................................... 162 Y Yokolo .......................................... 358 Young Memorial Museum verzameling.............................. 872 York .............................................. 154 Yougoslavie .............................. 56, 95 Yperman ....................................... 696 Ypres, voir Ieper Yser Journal .................................. 716 Yseux ............................................ 651 Z Zaffelare................................ 439, 542 Zandhoven .................................... 332 Zandvoorde ................................... 232 Zarren.................................... 217, 232 Zaventem ................................ 34, 696 Zeebrugge .... 688, 689, 690, 786, 788, 789, 809, 878, 882, 883, 891, 899 Zeebrugge Association.................. 899 Zeeuws-Vlaanderen ...... 95, 909, 920, 921, 926 Zeist .............................. 668, 910, 914 Zemst ............................................ 435 Zending Dhuicque. 182, 183, 341, 417

1054 – Index

Zentraleinkaufsgesellschaft mbH für Belgien............................. 777, 779 Zentral-Ernte-Kommission ........... 784 Zentrales ....................... 34, 50, 73, 89 Zentralnachweiseamt für Kriegerverlüste und Kriegergräber ................................................. 778 Zentralstelle für Auslanddienst..... 773 Ziekenhuizen van Ieper, Poperinge, Sint-Idesbald, De Panne, Veurne, Malassise, Neuville en Etaples ................................................. 298 Zillebeke ............................... 672, 680 Zivilgouverneur ............................ 801

Zivilkommissäre ....................... 48, 86 Zivilkommissar van het Kreis Brussel-Land ........................ 34, 73 Zivilverwaltung...... 63, 270, 332, 536, 542, 782, 783, 800, 802 Zomergem..................................... 653 Zonnebeke..... 232, 416, 672, 680, 719 Zottegem ................................. 34, 542 Zusters van Liefde ................ 438, 439 Zwitserland ...... 22, 45, 40, 62, 77, 83, 114, 162, 198, 209, 210, 308, 335, 381, 415, 496, 586, 590, 593, 595, 792, 804 Zwolle ........................................... 152

Collection Studies on World War One Studies over de Eerste Wereldoorlog Études sur la Première Guerre mondiale 1-16 o

JANSSENS P., Belgische veldhospitalen tijdens de Eerste Wereldoorlog, Bruxelles, AGR, 2001 (n° 1). Publ. 3636 / 7,5 €.

o

FRANCOIS A., Les événements du mois d'août 1914 à Dinant. Essai sur la genèse d'un massacre et réflexions autour de la culture de guerre, Bruxelles, AGR, 2001 (n° 2). Publ. 3638 / 9 €.

o

ALEXANDRE S., Mémoire d'une "Cité martyre". Le massacre de Tamines du 22 août, Bruxelles, AGR, 2001 (n° 3). Publ. 3639 / 10 €.

o

CARNEL S., La reconstruction des régions dévastées après la Première Guerre mondiale: le cas de Neuve-Église, Bruxelles, AGR, 2002 (n° 4). Publ. 3859 / 9 €.

o

VRINTS A., Bezette stad. Vlaams-nationalistische collaboratie in Antwerpen tijdens de Eerste Wereldoorlog, Bruxelles, AGR, 2002 (n° 5). Publ. 3895 / 16 €.

o

DE MAESSCHALCK K., ENGELEN C., MARX M., PERSOONS E., Oorlogsmonumenten 1914-1918 in Vlaams-Brabant, Bruxelles, AGR, 2002 (n° 6). Publ. 3932 / 9 €.

o

CLAISSE S., La Mémoire de la guerre 1914-1918 à travers les monuments aux morts des communes d'Etalle, Habay, Léglise et Tintigny, Bruxelles, AGR, 2002 (n° 7). Publ. 4009 / 12 €.

1056 – Studies on World War One

o

COOL K., Het leven van de Vlaamse krijgsgevangenen in Duitsland in de Eerste Wereldoorlog, Bruxelles, AGR, 2002 (n° 8). Publ. 4010 / 9,5 €.

o

TALLIER P.-A., BOIJEN R. (red.) (préface par/woord vooraf door VAN OVERSTRAETEN D. et/en LEFEVRE P.), La Belgique et la Première Guerre mondiale. État des sources - État de la recherche. Actes du colloque des 8 et 9 novembre 2001 (Musée royal de l'Armée, salle 1418). België en de Eerste Wereldoorlog. Bronnen - Stand van het onderzoek. Acta van het colloquium van 8 en 9 november 2001 (Legermuseum, zaal 14-18), Bruxelles, AGR, 2002 (n° 9). Publ. 4022 / 13 €.

o

DETOURNAY C., La Grande Guerre sous le regard de l’élite tournaisienne occupée. Contribution à la culture de guerre, Bruxelles, AGR, 2003 (n° 10). Publ. 4177 / 13 €.

o

JAUMAIN S., AMARA M., MAJERUS B. et VRINTS A. (sous la direction de), Une guerre totale? La Belgique dans la Première Guerre mondiale : Nouvelles tendances de la recherche historique, Bruxelles, AGR, 2005 (n° 11). Publ. 4443 / 25 €.

o

BENVINDO B., Des hommes en guerre. Les soldats belges entre ténacité et désillusion 1914 - 1918, Bruxelles, AGR, 2005, 185 p. (n° 12). Publ. 4487 / 10 €.

o

STANDAERT O., La mémoire d’une « Ville Martyre ». Manifestations et évolution de la mémoire de la Grande Guerre à Andenne, 1918 – 1940, Bruxelles, AGR, 2005, 149 p. (n° 13). Publ. 4488 / 9 €.

o

DE SCHAEPDRIJVER S., « We who are so cosmopolitan » : The War Diary of Constance Graeffe, 1914-1915, Bruxelles, AGR, 2008, 560 p. (n° 14). Publ. 4729 / 21 €.

o

RENARD J., Le cahier gozéen de la grande Guerre (1914-1918), Bruxelles, AGR, 2009, 386 p. (n° 15). Publ. 4812 / 25 €

Studies on World War One - 1057

o

BACLIN G., BERNARD L. et ROUSSEAUX X., En première ligne. La justice militaire belge face à « l’incivisme » au sortir de la Première Guerre mondiale, Bruxelles, AGR, 2010, 249 p. (n° 16). Publ. 4895 / 11 €.

Numéro hors série / Nummer buiten reeks Special issue number o

DEBRUYNE E., PATERNOSTRE J., La résistance au quotidien 19141918. Témoignages inédits, Bruxelles, Editions Racines, 2009, 221 p.

GUIDE DES SOURCES DE LA PREMIÈRE GUERRE MONDIALE EN BELGIQUE ARCHIEVENOVERZICHT BETREFFENDE DE EERSTE WERELDOORLOG IN BELGIË VOL

Recommend Documents