Groep B streptokokken en zwangerschap Informatie voor patiënten
F0538-3415 oktober 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070 357 44 44 MCH Westeinde, Lijnbaan 32, Postbus 432, 2501 CK Den Haag 070 330 20 00
Inleiding Deze folder geeft informatie over de groep B streptokokkenziekte. Ook wordt besproken in welke situaties voorzorgsmaatregelen genomen kunnen worden om ziekte bij de baby te voorkomen.
Groep B streptokokken De ‘groep B streptokok’ is een bacterie die bij veel zwangere vrouwen in de vagina aanwezig is. Meestal kan deze bacterie geen kwaad voor de zwangere en haar kind, maar in een enkel geval wordt de baby ernstig ziek door een infectie met deze bacterie. Streptokokken zijn alleen zichtbaar onder de microscoop. Er bestaan verschillende soorten streptokokken. Groep B streptokokken is er een van. Ze worden in deze folder afgekort als GBS.
Hoe vaak komt GBS voor bij zwangeren? GBS komt bij één op de vijf volwassenen voor zonder dat er klachten zijn. Eén op de vijf zwangere vrouwen draagt deze bacteriën bij zich; zij worden dragers genoemd. GBS bevinden zich samen met andere bacteriën in de darm. Vaak zijn ze ook in de baarmoedermond of vagina te vinden zonder dat er klachten zijn. GBS-bacteriën kunnen een blaasontsteking veroorzaken. De bacteriën kunnen dan teruggevonden worden in een urinekweek.
De gevolgen van GBS voor pasgeboren baby’s Ongeveer de helft van de vrouwen die deze streptokokken bij zich dragen geeft ze tijdens de bevalling door aan hun kind. Eén op de vijf zwangere vrouwen (20%) is draagster van GBS. Dit heeft tot gevolg dat 10% van alle pasgeboren baby’s met GBS besmet wordt. De bacteriën zijn dan alleen op de huid of op de slijmvliezen van het kind aanwezig. Dan wordt de baby er niet ziek van. Van alle pasgeborenen wordt ongeveer één op de duizend ziek door een infectie met GBS. De bacteriën dringen dan ook het lichaam binnen. Het kind kan dan zeer ernstig ziek zijn. Kinderen van moeders die GBS-draagster zijn worden in één op de honderd gevallen ziek. Deze ziekte kan goed behandeld worden met een antibioticum.
Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
2
Hoe kan een kind besmet en ziek (geïnfecteerd) worden? Als een zwangere vrouw GBS bij zich draagt, kan het kind al in de baarmoeder besmet worden. Dit kan ook tijdens de bevalling of na de geboorte gebeuren. Hieronder wordt uitgelegd hoe besmetting en infectie met GBS plaatsvindt, en welke verschijnselen kunnen optreden. In de baarmoeder Als een kind al in de baarmoeder besmet wordt met GBS, gebeurt dat meestal na het breken van de vliezen. De streptokokken komen vanuit de vagina via de baarmoedermond in de baarmoeder en bereiken zo het ongeboren kind. Het kind drinkt vruchtwater en heeft ook vruchtwater in de longen. Zo kan de baby al voor de geboorte worden besmet en ziek worden. Deze kans is groter naarmate de vliezen langer gebroken zijn. In uitzonderingssituaties vindt besmetting en infectie in de baarmoeder plaats zonder dat de vliezen gebroken zijn. Temperatuurverhoging van de moeder en een snelle hartslag van de baby zijn aanwijzingen voor een infectie. Tijdens de bevalling Als GBS in de vagina aanwezig zijn, wordt ongeveer de helft van de kinderen tijdens de bevalling besmet. Gewoonlijk veroorzaken de streptokokken dan geen ziekteverschijnselen. Ze blijven alleen op de huid en de slijmvliezen van de baby aanwezig. In een enkel geval, ongeveer 1%, wordt de baby wel ziek, meestal al vrij snel na de geboorte. Na de geboorte In minder dan één derde van de gevallen wordt de baby pas na de eerste levensweek ziek. Kinderen kunnen tot in de eerste drie levensmaanden ziek worden. Soms zijn ze dan al tijdens de geboorte besmet, maar ontstaat ziekte door de GBS-bacterie pas later. In andere gevallen wordt het kind na de geboorte besmet, bijvoorbeeld via de handen van een volwassene. Ook als een kind pas later ziek wordt als gevolg van GBS is het ziekteverloop vaak zeer ernstig.
Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
3
GBS-ziekte bij het kind De meeste baby’s die geïnfecteerd zijn met GBS worden meteen, op dezelfde dag, ziek. Het zieke kind ademt vaak zacht kreunend of snel en oppervlakkig. Soms houdt het ademen even op. De kleur van de huid is niet mooi roze, maar grauw, blauw of bleek. Het kind kan slap aanvoelen en suf zijn. Soms reageert de baby erg sterk op prikkels, zoals aanraking, en er kunnen stuipen (convulsies) ontstaan. Eerste signalen Het zacht kreunende geluid is een belangrijk eerste waarschuwingssignaal, maar ook de snelle ademhaling of een afwijkende kleur kunnen de aandacht trekken. Voedingsproblemen, zoals spugen of niet willen drinken, koorts of juist ondertemperatuur zijn soms ook een teken van de GBS-ziekte. Ernstig verloop De ziekte kan ernstig verlopen door ontstekingen, zoals een longontsteking (pneumonie), een bloedinfectie (sepsis) of een hersenvliesontsteking (meningitis). Sommige kinderen krijgen meer ontstekingen tegelijkertijd. Hersenvliesontsteking zien we vaker bij kinderen die wat later na de geboorte ziek worden. De ziekte kan zich in heel snel tempo ontwikkelen, soms binnen enkele uren. Daarom komt medische hulp soms te laat. Het komt zelfs voor dat de ziekte slecht afloopt, terwijl de behandeling wel snel was gestart. Ongeveer 5 op de 100 kinderen met de GBS-ziekte overlijdt aan de infectie. Als u vermoedt dat uw baby een van bovenstaande verschijnselen heeft, neem dan contact op met de huisarts of huisartsenpost.
Welke baby’s hebben een verhoogde kans om ziek te worden door een infectie met GBS? Een GBS-infectie treedt vaak zonder aanleiding op. Tijdens de zwangerschap of de bevalling waren er geen aanwijzingen voor een verhoogde kans op deze ziekte. In een aantal gevallen weten we dat de baby wel een verhoogde kans loopt op ziekte door een GBS-infectie, namelijk bij: • een vroeggeboorte (zwangerschapsduur minder dan 37 weken) • langdurig gebroken vliezen (langer dan 18-24 uur) Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
4
• temperatuurverhoging van de moeder tijdens de bevalling (hoger dan 37,8 - 38,0 graden Celsius) • een blaasontsteking door GBS bij de moeder tijdens de zwangerschap • een eerder kind met GBS-ziekte
Onderzoek naar GBS tijdens de zwangerschap Onderzoek bij elke zwangere wordt in Nederland niet geadviseerd. GBS wordt immers bij één op de vijf zwangere vrouwen gevonden en heeft maar zeer zelden gevolgen. In het Medisch Centrum Haaglanden worden alle zwangere vrouwen die onder controle zijn van de gynaecoloog, getest op GBS. De streptokokken kunnen dan worden aangetoond met behulp van een kweek. Deze kweek wordt rond de 36ste zwangerschapsweek afgenomen. De verpleegkundige strijkt met een wattenstokje eerst langs de ingang van de vagina en dan langs de anus. Zo haalt ze wat materiaal weg, dat in een laboratorium wordt onderzocht. De uitslag duurt meestal twee tot drie dagen.
Voorkomen van GBS-infectie bij de baby Er zijn verschillende manieren ontwikkeld om de GBS-ziekte bij pasgeborenen te voorkomen. Het lastige is dat de methoden die goed werken (die dus GBS-ziekte goed voorkomen) ook veel nadelen hebben. Een manier is bijvoorbeeld om zwangere vrouwen antibiotica te geven. Dit voorkomt veel gevallen van de GBS-ziekte, maar verhoogt het risico op allergische reacties op de antibiotica en verhoogt de resistentie (ongevoeligheid) van bacteriën voor de antibiotica.
Preventie Het is niet mogelijk om in alle gevallen besmetting met GBS bij de baby te voorkomen. In Nederland wil men zo weinig mogelijk antibiotica preventief gebruiken, omdat bacteriën hiervoor ongevoelig (resistent) kunnen worden. Bij resistentie gaat het vaak om andere bacteriën dan GBS, maar dit kan wel leiden tot andere, eveneens ernstige problemen. De arts kan wel voorzorgsmaatregelen nemen bij baby’s die op basis van de eerder genoemde risicofactoren een verhoogde kans hebben om ziek te worden.
Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
5
Antibiotica Sommige vrouwen krijgen al tijdens de bevalling een antibioticum. Daarvoor zijn verschillende redenen: - koorts tijdens de bevalling - een eerder kind dat de GBS-ziekte heeft gehad - een blaasontsteking met GBS tijdens de zwangerschap - vastgestelde besmetting met GBS en een dreigende vroeggeboorte - vastgestelde besmetting met GBS en langdurig gebroken vliezen Soms krijgt ook de baby na de geboorte antibiotica, bijvoorbeeld als de moeder koorts had tijdens de bevalling. In andere situaties wordt de baby de eerste 48 uur extra in de gaten gehouden, waarvoor het de eerste 24 uur in het ziekenhuis moet blijven. Het gebeurt maar zelden dat de moeder na de bevalling een antibioticum nodig heeft.
GBS al duidelijk voor de zwangerschap Een enkele keer is al vóór de zwangerschap duidelijk dat een vrouw GBS heeft, bijvoorbeeld in een kweek die wordt gemaakt omdat de vrouw afscheiding heeft. Dit heeft geen gevolgen voor het beleid rond de bevalling. Als er ook andere risicofactoren zijn, zoals vroeggeboorte, koorts tijdens de bevalling of vliezen die langdurig gebroken zijn, wordt de vrouw wel preventief behandeld.
Vaccinatie Er is geen vaccin om besmetting met GBS te voorkomen.
Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze bespreken met uw verloskundige of gynaecoloog. Ook kunt u informatie over GBS en/of GBS-ziekte vinden bij: Stichting Ouders van Groep B Streptokokken-patiënten (OGBS) Voorberghlaan 8, 3123 AW Schiedam Email:
[email protected] www.ogbs.nl Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
6
Deze folder is met toestemming overgenomen van/gebaseerd op de tekst van de folder ‘Groep B streptokokken en zwangerschap’ van NVOG. De inhoud is aangepast aan de situatie zoals deze zich voordoet in het Medisch Centrum Haaglanden. Andere folders op het gebied van verloskunde, gynaecologie en voortplantingsgeneeskunde kunt u vinden op de website van de NVOG: www.nvog.nl, rubriek Voorlichting.
Groep B streptokokken en zwangerschap • F0538-3415 • oktober 2015
7
