GOD IN DE POLITIEK. From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Monday, January 02, :09 PM Subject: Johannes 1:14

GOD IN DE POLITIEK

From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Monday, January 02, 2012 8:09 PM Subject: Johannes 1:14.

Beste Jaap, Bedankt voor je Nieuwjaarswens voor 2012. Ik heb het aandachtig gelezen en vond de inhoud op berijming interessant. Wat ik niet begreep was dat er een tekst uit de Bijbel bij werd vernoemd, nl. Joh. 1:14: "Het Woord is Vlees geworden, en heeft onder ons gewoond." Waarom het opschrift: "Het woord is beeld geworden en heeft ons het lezen verleerd?" Misschien een domme vraag, maar ik ben er zeker van dat je me wilt vergeven. Ik lees juist heel veel. De tekst is erg voornaam, en het geeft me een goed gevoel dat Jezus een tijdje (33 jaar?) onder de mensen heeft doorgebracht. Er zijn dan ook Christenen die alleen tot Jezus bidden, zo ze zeggen, omdat Hij er alles van af weet hoe moeilijk het leven hier op aarde kan zijn. Voor mij is God, de Vader, net zo nabij als Jezus. Het herdenken van Jezus' geboorte is weer achter de rug. Hier is het lang niet meer zo eentonig gesteld in het kerkgebouw als vroeger. Vier (4) kerstbomen in de kerk. Kaarsen, en nog meer versieringen. Speciale kerkdiensten. Händel's Messiah en veel kerstliederen werden gezongen. Het begon in 't begin van December tot gisteren (nieuwjaarsdag) toe. Of we de wereld in de Kerk gehaald hadden? Nee, dat kwam helemaal niet in me op. Christenen moeten vrolijke opgewekte mensen zijn. Ik kan geen stijvigheid in de Bijbel ontdekken. Lees maar in Psalm 47 en Psalm 150 als een voorbeeld. Ik vroeg m'n zwager in Barendrecht (Chr. Geref.), afgelopen zomer, waarom de mensen allemaal zo gedwee en droevig in de Kerk zitten te kijken. Dat was een vorm van eerbiedigheid, zei hij. In de kerk wordt bij ons ook niet gepraat. Dat doet alleen de dominee. Maar voordat de mensen de "auditorium" binnengaan zijn ze eerst nog een tijd in de grote hal daarnaast met hun vrienden en bekenden in gesprek. De meeste mensen gaan de laatste 5 of 10 minuten pas naar binnen. Waar mensen zich al niet druk over maken. Mijn vader zei vaak: "Onze lieve Heer heeft rare kostgangers." Wordt die uitdrukking nog gebruikt? In ieder geval, al die verschillende kerken en kerkmensen met hun verschillende gewoontes en gebruiken hopen allemaal in de hemel terecht te komen. Daar is geen kerkgenootschap, slechts een groep van vergeven zondaren. Haast niet te geloven of er dan geen onenigheid ontstaat. Maar nee, daar bestaat geen zonde en moeite meer. Dat is maar goed ook. Dat was dan mijn preekje aan het begin van dit nieuwe jaar. Warm greetings from the Euwema's in the U.S.A.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Monday, January 09, 2012 4:46 PM ject: Re: Johannes 1:14.

Haren, 9 januari 2012 Beste Koen, Hartelijk dank voor je nieuwjaarspreekje als reactie op mijn seculiere (iets anders dan singuliere!) nieuwjaarsboodschap. Ik was me er goed van bewust dat ik een ‘voorname’ tekst parafraseerde, vandaar dat ik het gebruikelijke ‘vrij naar’ uitbreidde tot ‘vrij(zinnig) naar’. Ik geloof dat het een sluipend proces is, dat lezen-verleren, en dat je het zelf eerst nauwelijks merkt. Lees jij de krant nog even gedegen als jaren geleden, of doe je steeds meer aan ‘(kranten)koppensnellen’? En kijk je nog even aandachtig naar de TV en luister je nog net zo geconcentreerd naar de radio als voorheen? Het kan haast niet anders, je moet wel een schifting aanbrengen in de overmaat aan informatie die over je heen walst. Jij surft veel op internet, afgaande op wat je mij nu en dan toestuurt, en vooral daar is de overmaat overweldigend. Welke vraag je bijv. ook stelt aan Google, het roept vrijwel altijd vele (tien)duizenden ‘hits’ op en wordt daaruit maar eens wijs, dus beperk je je veelal tot de bovenste en dat is veelal Wikipedia, en daar ontleen je dus maar je wijsheid aan, maar of je daar nu echt veel wijzer van wordt? Ik geloof het niet. En dat ‘scherm(beeld)lezen’ is bijna per definitie een ‘even vluchtig doorlezen’ en dat moet wel van invloed zijn op het aloude echte (=aandachtig) lezen, daarover ging mijn rijmpje dus. Een treffende illustratie van dit ‘niet helemaal lezen’ als ‘helemaal niet lezen’ gaf onze 15-jarige kleinzoon, een (ondanks zijn ADHD) zeer goede leerling van 2e klas gymnasium: als een van de eersten reageerde hij op mijn nieuwjaarskaart met de volgende twitterkorte tekst: “God is licht en in Hem is in het geheel geen duisternis. 1 Johannes 1:5 En de mensen zonder god hebben vuurwerk Gelukkig nieuw jaar!” Ik was eerst verguld met deze spitse reactie, maar even later vroeg ik me af hoe hij toch aan die tekst kwam, want hoeveel hij ook leest, nooit in de bijbel, en ja hoor, hij had mijn tekst even gegoogeld, maar zo vluchtig en slordig dat hij uitkwam bij de brieven van Johannes i.p.v. het evangelie van Johannes, en op mijn vraag hoever hij was gekomen in mijn nieuwjaarsrijmpje antwoordde hij onbekommerd: “nou, alleen de eerste 2 regels natuurlijk” – daarmee dus een levend bewijs vormend van wat ik met dat rijmpje bedoelde te zeggen... Ik heb het machteloze gevoel dat ook deze tekst alweer te lang is geworden om nog helemaal te lezen, dus schakel ik maar over op een ander onderwerp, volg je me nog? Ik dank je voor de toezending van de paper van Dave Agema, jullie politieke vertegenwoordiger voor West-Michigan. Moet ik aannemen dat ook hij een fervent tegenstander is van jullie huidige president, of misschien zelfs een aanhanger van de Tea Party? Kan het wel kloppen dat hij een zoon is van Helen (= Hiltje) Euwema, die weer een dochter was van een broer van onze opa Jacob? Hij ziet eruit als minstens een generatie jonger dan wij, dus moet het misschien (achter)kleinzoon zijn? En welke broer van opa is zijn voorvader, Ralph, Ben of Herman? Misschien wil je eens de moeite nemen onze familiegeschiedenis erop na te slaan (en door te lezen...) www.euwema.schrijft.nl en dan de tweede die daar wordt genoemd, en daarvan pag. 42. Hier wordt verder verwezen naar de Amerikaanse versie van onze familiegeschiedenis van de hand van Leslie Smith Powell, ken je die, of wordt het je toch wat teveel, al dit leesvoer? En dat bedoelde ik dus... Met familiaire groet, Jaap Euwema

From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Monday, January 09, 2012 8:33 PM

Beste Jaap, Michigan heeft vorig jaar een nieuwe gouverneur gekregen. Deze keer een conservatieve Republikein. Een groot verschil met de vorige gouverneur Jennifer Granholm, een liberale Democraat. David Agema is een conservatieve Republikein en kan goed opschieten met de nieuwe gouverneur. Michigan is nu al beter af dan zoveel andere Staten. Tea Party? Die mensen zitten achter de vertegenwoordigers in Washington aan. De senators en "house" members. Goed dat ze invloed uitoefenen, en meehelpen om Pres. Obama er dit najaar uit te gooien. Hij wil Amerika veranderen van Kapitalistisch naar Socialistisch. Daar wil het merendeel hier niets van weten. Dit is altijd een land geweest voor mensen die met hard werken vooruit komen. Niet een land waar veel mensen naar de regering gaan en hun hand ophouden. Niemand hoeft hier om te komen van armoede of zonder medische hulp. Daar wordt voor gezorgd door heel veel liefdadige instellingen, kerken inbegrepen. Europa geeft de mensen daar vaak verkeerde voorlichting. Obama heeft hier al veel bedorven, door zijn onbekwaamheid en zijn grote mond. Het zal er nog spannen hier voor dit jaar voorbij is. Verkiezingen op 6 November. Hartelijk groetend, Neef Koen.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Thursday, February 02, 2012 11:49 AM

Beste Koen, ------- En dan wat jouw politieke oriëntatie betreft: ik neem aan dat de opmars van superkapitalist Mitt Romney jou het vertrouwen geeft dat crypto-communist Obama straks het loodje zal leggen, maar waar ik nou zo benieuwd naar ben is hoe dit te rijmen valt met jouw christelijke levenshouding, en met name met de Bijbelse fundering die je anders vaak aanvoert. Of vind je dat Jezus niet meer van deze tijd is, met zijn mededogen met achterblijvers en achtergestelde ‘verworpenen dezer aarde’ (je weet wel, van die laatsten die de eersten zullen zijn en zo)? Je hebt misschien in de digitale Trouw gelezen dat het CDA-congres ook hierop de nadruk wilde leggen: compassie, mededogen, en dan niet in de zin van (kerkelijke) liefdadigheid betrachten, maar in de zin van werken aan een rechtvaardige(r) maatschappij (met een betere ‘spreiding van kennis, macht en inkomen’, zoals de vroegere, van afkomst gereformeerde, socialistische voorman Joop den Uyl het ooit formuleerde). Ook de orthodox-christelijke partijen in ons parlement (de een soms wat linkser dan het CDA, de ander beduidend rechtser) heb ik nimmer horen beweren dat een kapitalistische maatschappij de voorkeur zou verdienen boven een socialistische, laat staan iets in deze richting op Bijbelse gronden (eerder zeer integendeel). Maar misschien is dit wat de multiculturele ‘meltingpot’ Amerika met nieuwkomers (zoals jullie) doet: het (Nieuwe)Wereldgelijkvormig maken? En je zult je toch nog wél herinneren dat ‘wereldgelijkvormigheid’ in gereformeerde kringen altijd in een zeer kwade reuk heeft gestaan! Hartelijk groetend, Jaap Euwema

From: J. Euwema To: euwema koen (conrad) Sent: Thursday, February 16, 2012 2:20 PM

Haren, 16 februari 2012 Beste Koen, Graag wil ik je nog eens herinneren aan de vragen die ik jou in mijn mailtje van 2 februari stelde n.a.v. jouw ‘statements’ in het mailtje van 9 januari. Vanmorgen las ik in Trouw dat er enige ophef is ontstaan over de lugubere gewoonte van Mitt Romney’s Mormonen om bijv. in ongeloof gestorven joden (en dan niet die talloze miljoenen van de holocaust, waar we het eerder over hadden, want daar was gewoon geen beginnen aan, maar enkele uitgelezen spraakmakenden, zoals Anna Frank, Wiesenthal en Elie Wiesel) postuum te dopen, middels een vast ritueel, teneinde ze alsnog van de hemelse zaligheid te verzekeren (waar ze anders geen schijn van kans op hadden, gezien het niet aanvaarden van Jezus als Zaligmaker). Of zie je dit ook als een vorm van liefdadigheid, van iets van je weelde (in geestelijke of materiële zin) aan minder bedeelden door willen geven, af willen staan, en dus als iets wat helemaal past bij een kapitalistische levensbeschouwing? En neem je daar genoegen mee, dat (ook) jij zoet wordt gehouden met de kruimels die van ‘s heeren tafel vallen, het genadebrood dat de rijken en machtigen dezer aarde voor je over laten óm je maar rustig te houden? Waar ik me vooral over verbaas is dat de niet-kapitaalkrachtigen (laat ik het zo maar noemen, om de naam armoedzaaiers te vermijden) ook nog dankbaar uit de hand van de rijkaards blijven eten als allang is gebleken dat hen een enorme loer is gedraaid door diezelfde kapitaalverschaffers, zoals nu met de kredietcrisis. Maar goed, ik ben dus heel benieuwd naar jouw ‘Bijbelse fundering’ – en die moet te bedenken zijn, want heel orthodox-christelijk rechts, een machtsfactor van doorslaggevende betekenis in Amerika, tapt uit hetzelfde vaatje, heb ik de indruk. Als vanouds groetend Jaap Euwema From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Saturday, February 18, 2012 8:15 PM

Beste Jaap, Je bent mij geweldig aan het uitdagen met allerlei vragen aangaande de huidige politieke en religieuze omstandigheden hier in de VS. Ik woon hier nu 55 jaar, en door de jaren heen, en nu, heb ik mijn mening gevormd in het licht van wat God's Woord mij voorhoudt. Er wordt een beetje ophef gemaakt dat Mitt Romney een Mormoon is. Dat heeft niets te betekenen voor Amerika. Indertijd was er ook ophef voordat Kennedy gekozen werd omdat hij R.K. was. Hoe zou ik nu met jou over de politiek hier kunnen gaan argumenteren. Zo kan ik ook niet met jou over Geert Wilders z'n ideeën praten, want ik woon niet in Nederland. Ook niet over dat idealistische idee in Nederland van ‘multiculturalisme’, een gezellig (zonder zorgen) samenleven met allerlei buitenlanders, muslims, enz. Een "reporter" van 'Trouw' komt hier even kijken en heeft het al gauw gezien, en gaat een verdraaid verhaal schrijven om Amerika weer eens even belachelijk te maken. Nogmaals, dit is een Kapitalistisch land, voor degenen die willen werken en vooruit willen komen. Niet een Socialistisch land, waar veel te veel mensen naar de overheid kijken en hun hand open houden. Misschien nu niet meer, maar jaren geleden had Nederland bijna een millioen mensen met z.g. rugklachten. Dat wordt hier veel beter uitgezocht. Ik kan ook met een Bijbelvers opkomen, n.l. "Ga naar de mieren gij luiaard”, en wat er verder volgt in Spreuken 6:6.

Jaap, het is onbegonnen en tijd verkwistend om hier verder op in te gaan. Onze meningen staan bij voorbaat al ver uit elkaar. Men zegt wel eens dat je moet niet met andere mensen praten over de politiek en godsdienst; dat loopt op onenigheid uit. Toch hebben we al heel wat jaren over godsdienst in het algemeen kunnen praten. Dat onderwerp ligt wel een beetje anders. In ieder geval moet Obama eruit, want hij blijft maar geld lenen en drukken, terwijl wij 16 triljoen dollars in de schuld zitten. Wij gaan Griekenland hard achterna. We moeten bezuinigen, net zo als in Europa. Hartelijk groetend, Neef Koen.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Wednesday, February 29, 2012 12:00 PM

Haren, 29 februari 2012 Beste Koen, Met alle respect voor jouw goed geschreven en ‘gevatte’ antwoord, je laat mijn belangrijkste vraag, naar de Bijbelse fundering, onbeantwoord, lees mijn mailtje van 11 februari er nog maar eens op na. Waar orthodox-christelijk (protestant, katholiek óf mormoon?) én republikeins zo ‘eenstemmig’ opereert, en daarmee een doorslaggevende machtsfactor kan zijn (ook bij deze voorverkiezingen), moet men het toch wel samen eens zijn over de uitleg van bepaalde bijbelteksten, en waar ik naar vroeg (en zeer benieuwd naar ben) is: welke dan met name? Intussen heeft ook jouw staat de voorkeur gegeven aan de mormoon Mitt Romney boven de orthodox-katholieke Rick Sentorum, die het nog heel wat bruiner bakt en naar mijn mening nauwelijks nog serieus is te nemen (‘krankjorem’ noemden we dat vroeger), en ik mag aannemen dat dit jou deugd doet, althans hoop geeft op een grondige afrekening met Obama. Dit deed bij mij de vraag opkomen: wie mogen er eigenlijk mee stemmen bij deze republikeinse voorverkiezingen, alleen leden van die partij? Het zou toch te gek zijn als iedereen zijn stem zou mogen uitbrengen, ook democraten – die dan bijv. lekker strategisch op een kandidaat zouden kunnen stemmen van wie Obama het minste te vrezen had. Het merkwaardige is dat de nieuwsmedia bij ons zulke eenvoudige vragen onbeantwoord laten. Met hartelijke groet, Jaap Euwema

From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Thursday, March 01, 2012 7:30 PM Subject: Socialism vs Capitalism. Take your choice.

Beste Jaap, De Staat Michigan hield z'n primary election ten aanzien van de overgebleven 4 Republikeinse kandidaten voor President in de komende verkiezing. In een aantal Staten mogen alleen de geregistreerde Republikeinen stemmen, wat dan duidelijk maakt wie de winnaar is. In Michigan echter mocht iedereen stemmen, met als het gevolg dat de Democraten tegen Mitt Romney stemden. Romney, (en dat wordt steeds duidelijker) kan Pres. Obama verslaan in de komende verkiezing. Romney is ervaren en bekwaam. Dat moeten we hebben. Dat hebben we hier nodig. hard nodig. We gaan nu helemaal de verkeerde kant uit met Obama. Mr. Sentorum is veel minder bespraakt dan Romney. Geen kandidaat denkt over alles niet zoals ik. Moet je dan maar niet stemmen? Neen, dan stem ik voor de beste van de groep om dit land een betere toekomst te verzekeren. Mr. Sentorum is R.K., Romney Mormoon, Pres. in naam een christen, maar in werkelijkheid een Muslim. Wij hebben eigenlijk maar 2 partijen. Jullie meer dan 2, dus kan je maar kiezen. Ik geloof niet dat je resultaten zal hebben in Nederland als je (om je gewetens wil) alleen maar op de partij GPV zou stemmen. Romney een lugubere gewoonte tegenover de Joden? Wat om zich als kerk 'de enige ware' te noemen. Dat lijkt ook nergens op. Jaap, ik weet niet welke vraag ik nog moet beantwoorden. Ik heb je e-mailings van 2 Febr., 16 Febr., en 29 Febr. NIET VAN 11 FEBR. Gr. neef Koen.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Friday, March 02, 2012 11:56 AM Subject: Re: Socialism vs Capitalism. Take your choice.

Haren, 2 maart 2012 Beste Koen, Bedankt voor je snelle en verhelderende reactie. Je hebt gelijk, ik bedoelde niet 11 maar 16 februari en die heb je naar de letter wel naar beste weten beantwoord, maar niet naar de geest. Het ging me er ook niet om jou in verlegenheid te brengen met mijn vraag naar de bijbelse fundering van het kapitalisme, ik bedoelde vraagtekens te zetten bij het beroepen op de Bijbel voor wereldse (politieke) zaken in het algemeen (en bijv. die toch krankjorem Sentorem wil zelfs de scheiding van kerk en staat afschaffen, als ik het goed heb begrepen, en schijnt zich een voorbeeldig christen te vinden met een uitspraak als ‘the bible in your left hand and a gun in your right hand”...). Dat houdt ook in dat ik christelijke partijen ‘uit den boze’ vind, waar en wanneer en van welke richting dan ook. Jij noemt de GPV (waar onze ooms zeer actief in waren!) maar die is allang ondergegaan in de Christen Unie en daardoor heel wat naar links opgeschoven, en de aloude ARP en KVP beschouwen zich als CDA vooral als een ‘samenbindende’ middenpartij voor heel het volk en mijden alles wat hen zou kunnen ‘brandmerken’ als een partij voor het kerkvolk: ’men kent haar vindplaats zelfs niet meer’ – of het moest al zijn dat de bijeenkomsten nog altijd worden begonnen met gebed en dat er graag geschermd wordt met vage christelijke waarden als rentmeesterschap en zo. Hoe ver ze van huis zijn geraakt blijkt uit

het feit dat ze de moslims bijna als ‘geloofsgenoten’ zijn gaan beschouwen, en zeker als vergelijkbare gelovigen die dezelfde rechten kunnen doen gelden op onze grondrechten van godsdienstvrijheid en bescherming tegen smadelijke godslastering, zonder enig voorbehoud. Aan de vanouds gereformeerde Vrije Universiteit (je weet wel van Abraham Kuyper!) en aan de vanouds rooms-katholieke Radboud Universiteit in Nijmegen studeren inmiddels kennelijk veel orthodox-vrome moslims (die bijv. ook mogen weigeren om colleges te volgen over de evolutietheorie!), want voor hen zijn speciale gebedsruimten ingericht voor hun dagelijkse gebedsrituelen, en aan de ‘openbare’ Hogeschool in Amsterdam eisen ze nu dezelfde rechten op door demonstratief hun gebedsmatten uit te rollen in de gangen van de school, en ook hierin vinden ze vooral steun bij de christelijke ‘broeders’ - die in een nog niet zo ver verleden met volle overgave en veel inzet zending en missie plachten te bedrijven in moslimlanden. Ik denk dat jij met heel wat minder goede reden jouw gekozen president uitmaakt voor een moslim... Dit moest me nog even van het hart, maar ik heb niet de illusie dat het jouw ‘geloofszekerheid’ (in de zin van ‘geloof in eenvoudige eenduidige Bijbelse waarheden’) op losse(re) schroeven zal zetten. Het zou me echter al een lief ding waard zijn als een gerespecteerd lid van onze respectabele familie iets minder klakkeloos de grootst mogelijke onzin van rabiate republikeinse christenen nabauwde (zoals bijv. over pres. Obama: nog erger dan een socialist, en nu dus al een als christen vermomde moslim…). Met familiaire groet, Jaap Euwema

Haren, 19 maart 2012 Beste Koen, Voor-vorige zaterdag stond in Trouw een column van Hans Goslinga waarin werd verwezen naar een eerdaags verschijnend boek van theoloog en historicus Eginhard Meyering ‘Hoe God verdween uit de Tweede Kamer – de ondergang van de christelijke politiek’ en waarin het volgende werd geschreven over de vergelijkbare toestand in ‘christelijk Amerika’: “Vooral de protestanten kijken nog altijd met afgunst en hoop naar de Verenigde Staten, waar de naoorlogse sprong naar welvaart en moderniteit niet gepaard is gegaan met ontkerkelijking en secularisatie. ------ In het jongste nummer van Foreign Affairs beschrijven de politicologen David Campbell en Robert Putnam op basis van onderzoeken hoe vooral onder jonge Amerikanen de secularisatie de laatste jaren spectaculair toeneemt. Het aandeel van de onkerkelijken was decennialang stabiel tussen de vijf en zeven procent. In de jaren negentig steeg het naar twaalf procent, vorig jaar liep het verder op naar negentien procent. Deze generatie (van onder de dertig jaar) is niet anders gewend dan dat religie en politiek nauw verknopt zijn. Dit proces kwam in de jaren tachtig sterk op als reactie op de moderniteit van abortusvrijheid, vrije seks en afwijzing van het gezin. Voor veel twintigers staat religie gelijk aan republikeins, intolerant en homofoob. De wetenschappers trekken hieruit de conclusie dat vermenging van godsdienst en politiek voor beide slecht uitpakt. In de politiek treft dit vooral de Republikeinse partij, die de afgelopen jaren een conservatiefchristelijke partij is geworden.”

Zo hoor je het ook eens van een ander: het gaat de Republikeinen bepaald niet voor de wind en dat zou inderdaad best eens gevolg kunnen zijn van het feit dat ze gegijzeld worden door rabiaat rechts-conservatieve christenen (zoals hier de o-zo-tolerante liberalen en CDA’ers gegijzeld worden door hun ‘gedoogpartner’ Wilders met zijn monomane anti-islam-issue). Was het al niet zo dat bij de verkiezingsstrijd van Bush-2 topics als abortus en euthanasie een grotere rol speelden dan de omstreden inval in Irak? En dan in de zin dat je tegen het eerste moest zijn en voor die oorlog, wilde je nog enige kans maken op het presidentschap. Het zal nu, al bij deze voorverkiezingen, nog erger zijn, want naar ik heb begrepen is die fundamentalist Sentorum zelfs een fel tegenstander van (vergoeding van) geboortebeperking (die hij misschien als een eerste stap richting abortus beschouwt), wat doet denken aan de rooms-katholieke terreur die vanouds werd uitgeoefend op het gebied van voortplanting, waarbij onder het mom van christelijke waarden een bevolkingspolitiek werd gevoerd met het uitsluitende doel de katholieke kerk én de Katholieke Volkspartij groter en machtiger te maken. Aan dit voorbeeld valt overigens goed te illustreren wat ik tegen heb op christelijke politiek: kijk Koen, de kerk (de godsdienst) moest het hebben van eenstemmigheid van de gelovigen, die het in grote lijnen eens moeten zijn met de gedeelde opvattingen omtrent God en Gebod – en als dat niet meer opging, ook niet na vermaningen van hogerhand, zat er niets anders op dan de kerk de rug toe te keren (wat zich eerst vooral bij de katholieken voordeed) óf om samen met gelijkgezinden een andere kerk te stichten (wat vooral bij de zgn. protestanten al eeuwenlang aan de orde is). Elke groepering achtte zichzelf altijd de (meest) ware kerk, dat spreekt vanzelf, anders zouden ze immers geen rechtvaardiging hebben voor hun afsplitsing. Bij het jodendom heb je meer alle mogelijke gradaties in orthodoxie en vrijzinnigheid, met de bijpassende waarheidsclaims, maar zonder elkaar letterlijk naar het leven te staan; bij de islam zijn er de twee hoofdstromingen, Soenieten en Sjiïeten, die elkaar ook al eeuwenlang op leven en dood bevechten en beiden aanspraak maken op die ene en absolute waarheid. De staat (de politiek) moet het daarentegen juist hebben van meerstemmigheid, van verschil van mening, vrijheid van mening, van overtuigingskracht én van de tegenkrachten hiertegen (‘countervailing power’) – en als dit machtsevenwicht wordt verbroken is het gedaan met de democratie en krijg je de dictatuur, ook dat hebben we alleen al in ons leven aan alle kanten en in alle soorten kunnen zien: Rusland, China, Spanje, Duitsland, Italië, en noem maar op. In de laatstgenoemde landen speelden christelijke partijen een rol, of waren zelfs partij in het conflict, maar echt tegenwicht hebben ze toch niet kunnen bieden, en bij het herstel van de democratie speelden ze ook een tamelijk ondergeschikte rol. Het zijn - kortom - totaal verschillende speelvelden met totaal verschillende spelregels die je niet met elkaar moet vermengen. (Om ook eens een bijbeltekst aan te halen: “Geef dan den keizer wat des keizers is, en Gode dat Gods is” Mattheüs 22:21) Ook dit valt weer het beste te illustreren aan de zgn. medisch-ethisch kwesties (waar ik in mijn vroegere werk veel mee te maken heb gehad). Om bij het begin te beginnen (en dan sla ik geboortebeperking over, want bezwaar daartegen is pas echt uit de tijd): over abortus mag je denken wat je wil, maar je kunt in het politieke steekspel niet tegen legalisering ervan zijn op louter bijbelse gronden, om de eenvoudige reden dat die niet als argument gelden voor andersdenkenden. Je zou nog wel kunnen aanvoeren dat het leven (zo niet heilig dan toch wel) volstrekt onaantastbaar moet zijn, elk leven, ieders leven, en dit zou dan natuurlijk in nog veel sterkere mate moeten gelden voor zaken als de doodstraf en het gelegaliseerd in opdracht doden in een oorlog. Zo’n standpunt zou ik graag delen, maar het merkwaardige is dat dit nu juist haast nooit wordt ingenomen door christelijke partijen: hoe meer tot het extreme ‘pro life’-stand-

punt geneigd, hoe minder bezwaar iemands leven te nemen of op te laten offeren voor een goede zaak. Ik begrijp dat niet, zoals ik ook niet begrijp hoe men zo fanatiek voor het nog ongeboren (en dus ‘zielloze’) leven in het geweer kan komen (soms zelfs letterlijk met een moordaanslag…) en tegelijkertijd een al even fel en fanatiek tegenstander kan zijn van elke inperking van het vrije bezit van dodelijke wapens. Kun jij het me nog eens proberen uit te leggen – bijv. door eens op een rijtje te zetten hoe die bijbelse argumenten precies luiden? Ik neem aan dat het neerkomt op dat opmerkelijke uitgangspunt dat elke mensenziel als een persoonlijk schepsel van God mag (en moet) worden beschouwd, en dat je daar dus niet aan mag komen, en zeker in dat weerloze beginstadium af moet blijven. Nu heeft elke gelovige uiteraard het volste recht dit te geloven, alleen zou je kunnen tegenwerpen, ook in de arena van de politiek, dat het toch wel van gebrek aan respect voor ‘de ziel’ getuigt als je ervan uit gaat dat deze al aanwezig is in dat klompje cellen dat zich aan het opdelen is tot een vrucht. Nog niet zo lang geleden heeft de Katholieke Kerk het leerstuk van het ‘voorgeborchte’ verworpen, omdat men het niet meer nodig vond voor doodgeborenen een voorportaal van de hemel in stand te houden, ze hadden nog niet echt geleefd en ook niet kunnen zondigen en mochten dus rekenen op een plaatsje in de gewone hemel. Van hieruit even terug redenerend zou je dus kunnen zeggen dat ook een nog ongeboren vrucht eenzelfde recht heeft op een ‘status aparte’ – in de zin van een nog onbewuste en schuldeloze ‘ziel’ die van het Laatste Oordeel niets heeft te vrezen (en het risico van een zondig leven a.h.w. zo ontloopt…). Tot welke waanzinnige en godslasterlijke excessen het Pro Life-fanatisme kan leiden bleek dezer dagen weer eens: in enkele Belgische plaatsen werden de RK-rouwdiensten vanwege de verongelukte schoolkinderen verstoord door mensen die vonden (en in pamfletten uitdroegen) dat het een straf van God was voor het instemmen van de kerk met een toleranter abortusbeleid, dat al die kinderen in de bloei van hun jonge leventje werden weggerukt… Om je gerust te stellen: ook ik sta de grootst mogelijke terughoudendheid voor wat abortus betreft, maar dat niet uit godsdienstige of levensbeschouwelijke overwegingen, maar uit puur respect voor menselijk leven, dat bestaat bij de gratie van voortplanting en ‘ouderzorg’en dat laatste moet je niet te licht opvatten (zeg ik op grond van mijn kinderpsychiatrische ervaring), om te beginnen al van voor de zwangerschap. Onze menselijke (in dit geval ook dierlijke) natuur zorgt ervoor dat een abortus (spontaan of opgewekt) niet niks is en wel degelijk een rouwreactie oproept (zelfs bij zoogdieren!) en deze natuurlijke reactie (wezenlijk voor de evolutie én voor onze beschaving) moet je vooral geen geweld aandoen door te doen of het gelijkstaat aan het trekken van een kies, of af is te doen met kreten als ‘baas in eigen buik’. Wat weer niet wegneemt dat ik natuurlijk geen enkel bezwaar heb tegen een abortus na verkrachting of als het leven (of het welzijn) van moeder of kind gevaar zou lopen, en ik denk eigenlijk dat ook iemand die op bijbelse gronden tegen abortus is toch tenminste deze ‘vrijheid van denken’ zou moeten opeisen, desnoods tegen kerkelijke autoriteiten in. Nou ja, en voor euthanasie, aan het eind van het leven, geldt - mutatis mutandis - hetzelfde: de grootst mogelijke terughoudendheid is geboden (en nooit mag het de kant opgaan die ons door die krankjorem Sentorum wordt aangewreven – en waarover zelfs al cabareteske grappen worden gemaakt), maar ‘in geval van nood’ moet een mens wel over zijn eigen leven kunnen beschikken. Net vandaag krijgt onze vroegere buurvrouw uit Leeuwarden, waar ik eerder over schreef, te horen of haar verzoek om uit het lijden te worden verlost kan worden gehonoreerd, en zo ja, dan zal ze morgen wat heet ‘actieve euthanasie’ ondergaan

en dus inslapen – in het volste vertrouwen, het vaste geloof, dat haar de hemel wacht. Hun van origine gereformeerde dominee (en huisvriend) staat hen bij, en er bestaat geen enkele twijfel ‘of dit wel mag van God’ - want God is in hun beleving een genadig en liefdevol God die zijn schepselen niet nodeloos wil laten lijden (een God waarvan je in ‘de ure des doods’ meer te hopen dan te vrezen hebt, zoals ik ook eerder hierover schreef). Je schreef dat je over godsdienst en politiek beter niet kunt praten, omdat het toch altijd op onenigheid uitloopt. Ik heb geprobeerd duidelijk te maken dat het in de politiek juist ook om die onenigheid is begonnen, en dat in de kerk, of de godsdienst in het algemeen, ‘het debat’ een goed middel zou zijn om extremisme en fanatisme te vermijden (van ‘ware kerk’ en het enige ware geloof en zo). Onze vaders hielden van felle discussies en lokten deze ook maar al te graag uit, maar wisten dit met zoveel relativerende humor te kruiden dat het nooit is uitgelopen op een breuk in de familie. Ze lieten het ‘verketteren’ graag aan hun broers over, die de waarheid in pacht meenden te hebben, en kwamen niet in het minst onder de indruk van de ‘banvloeken’ die over hen werden uitgesproken, omdat ze wel beter wisten. Ik wilde in deze traditie onze gedachtewisseling voortzetten, wie-weet leidt het nog eens ergens toe. Jij vond dat we van geluk mochten spreken dat we de keus hadden uit meerdere partijen (en noemde daarbij als voorbeeld het GPV), terwijl jullie uit twee ‘kwaaien’ (i.c. niet christelijke partijen) de minst kwade moesten kiezen (maar intussen is dus de Republikeinse partij een soort GPV geworden, naar ik heb begrepen). Ik stel dit even nadrukkelijk zo omdat met het Gereformeerd Politiek Verbond een partij naar het hart van jullie Sentorum op het toneel verscheen, in wezen wars van de al te nadrukkelijke scheiding van kerk en staat en erop uit om de christelijke beginselen algemeen geldend te verklaren voor de seculiere samenleving. Zoals nu nog de Staatkundig Gereformeerde Partij in ruil voor de gedoogsteun aan het Ruttekabinet wat probeert af te dingen op koopzondagen en - daar gaan we weer - voortgaande liberalisering van abortus en euthanasie. Jaren geleden schreef ik n.a.v. de moord op Theo van Gogh een (lang!) stuk over dit onderwerp ‘Theo tegen theocratie – een ongelijke strijd’ en daar voegde ik een stuk bij uit Trouw waarin Piet Hein Donner, vooraanstaand lid van het CDA (en door deze partij voorgedragen als vicevoorzitter van de Raad van State) en zoon van een vroegere voorman van de ARP, loepzuiver onder woorden brengt hoe belangrijk - voor een parlementaire democratie - die scheiding van kerk en staat is, voor zowel de kerk als voor de staat. Het is eenzelfde soort ‘zuivere’ redenering waarin ook Hans van Mierlo uitblonk, de oprichter van D’66 – de partij waarin ik een tijdje actief lid ben geweest (vanaf 1970 zelfs als afdelingsbestuurslid) en waarop ik nog steeds mijn stem uitbreng. Maar tot de staatkundige hervormingen waar Hans van Mierlo toe opriep behoorde ook de afschaffing van politieke partijen met een religieuze binding (waar D66 trouwens nog steeds de meest felle tegenstander van is!), en die conclusie trekt Donner nu net niet, hoewel die eigenlijk automatisch voortvloeide uit zijn betoog (wél kerkelijke of godsdienstige inspiratie van de politiek, maar geen geloofsgebonden partijen). Nu ja, lees zelf maar (als je het tenminste helemaal tot hier toe hebt weten vol te houden…): OVER DE SCHEIDING VAN KERK EN STAAT door Marcel ten Hooven

(in Trouw)

0p het eerste gehoor was de boodschap waarmee Piet Hein Donner een gezelschap Haagse predikanten bezocht tamelijk provocerend. De CDA-politicus begon zijn verhaal over de rol van levensbeschouwing in de samenleving met een vermaning aan de kerken. Hun oproep aan de regering om naastenliefde en barmhartigheid te betrachten is gevaarlijk, zei Donner, en kan de overheid op het verkeerde, zelfs totalitaire pad lokken. Donner licht toe: "Niets is verlokkelijker voor een staat dan het koninkrijk der hemelen hier maar vast te vestigen, zei Hölderlin, maar dat streven heeft zo'n staat vaak tot een hel gemaakt. Zo is het. Het is verre van mij te zeggen dat de kerk de staat niet mag toespreken. Als zelfs iedere vakbond het mag, dan zeker de kerk. De kerk moet niet zwijgen, mits ze wél erkent dat de staat een andere ethiek heeft dan een levensbeschouwelijke. De staat heeft geen geloof. Het zou zelfs gevaarlijk zijn als de staat wél een geloof zou hebben. Dan zou hij zijn bezweken voor de derde verzoeking waaraan Jezus Christus in de woestijn blootstond, toen de duivel Hem in ruil voor een knieval alle

koninkrijken van de wereld in al hun pracht praal aanbood. We roepen een totalitair systeem over ons af als we van de staat verwachten dat hij onze christenplicht vervult. Lenin, Savonarola, Cromwell: de geschiedenis kent talloze voorbeelden van totalitaire leiders die tot het goede wilden dwingen en met bloed aan de handen eindigden." Als de staat zijn macht in dienst stelt van waarden als naastenliefde, barmhartigheid of deugdzaamheid, kan hij zich volgens Donner bezondigen aan willekeur. Niet voor niets steunt het handelen van de overheid op andere dan dit soort levensbeschouwelijke beginselen. De overheid is het enige gezag dat democratisch is gelegitimeerd om over anderen te beslissen of hun te bevelen, ook als iemand afzonderlijk het daarmee hartgrondig oneens is. Alleen dan kan de overheid geschillen beslechten en de regels handhaven, omwille van de vrede in de samenleving. Zij kan dat alleen doen als zij niemand willekeurig voortrekt en zich dus baseert op de grondregel van ieders gelijkheid voor de wet. In dat licht zijn naastenliefde en barmhartigheid volgens Donner de slechtst denkbare motieven voor wetgeving. Want zij zetten de overheid onder druk die grondregel los te laten en de een anders te behandelen dan de ander, uit liefde voor deze naaste of uit erbarmen. Donner: "De overheid doet iets anders dan naastenliefde bedrijven. Zij handelt uit een visie op de samenleving die inhoudt dat zij mensen niet mag laten verkommeren. Dat is een geldig motief voor de overheid om op te komen voor de armen en de zwakken. Dat streven berust niet op het idee dat de staat diaconale taken heeft. De diaconie handelt namens de kerk, met wat we gezamenlijk uit geloof opbrengen voor de armen". "De kerk kan naar mijn mening niet tegen de overheid zeggen: 'Wij lezen in de Bijbel dat we voor de vreemdelingen in onze steden moeten zorgen, dus overheid, wilt u maar in uw vreemdelingenbeleid die bijbelse waarde tot uitdrukking brengen.’ Ook een christelijke partij kan zich dat niet laten gezeggen. Zij heeft haar eigen zienswijze op de waarde van mensen, op goed en kwaad, en op de rol van de gemeenschap en van de overheid. En de overheid heeft te maken met het onherroepelijke feit dat hoe meer vreemdelingen zij hier opvangt, hoe groter de stroom wordt. Eén ding is zeker. Op een gegeven moment gaat die stroom de capaciteiten van de overheid te buiten en zal de wal het schip keren. Dan krijgen we de veel naargeestiger situatie dat mensen hier eerst in een uitzichtloze situatie belanden, waarna de overheid hen er toch weer moet uitzetten." Donner meent dat ondanks hun gescheiden rollen, de overheid de kerk nodig heeft, zelfs meer dan ooit. Zij kan haar gezag alleen behouden als de samenleving een fundament biedt van gedeeld geloof, waarden en tradities. Wetten en beleid moeten daarop rusten. Want als wetten dat fundament missen en ingaan tegen de diepste overtuigingen van mensen, resteert de overheid op den duur alleen dwang en desnoods geweld om hen tot gehoorzaamheid te bewegen. De overheid heeft in Donners visie dus een "groot belang bij het bestaan, de beleving en het onderhoud van waarden en normen in de samenleving: Zonder die waarden en normen is ook de sterkste overheid een reus op lemen voeten." Hoewel Donner beklemtoont dat christelijk geloof in deze tijd slechts één van de vele bronnen van levensbeschouwing vormt, heeft het volgens hem niettemin veel te bieden voor de vragen van deze tijd. "We zitten in een overgangstijd. Lange tijd was het beeld van het autonome individu dat aan zichzelf genoeg heeft, het dominerende mensbeeld. Dat loopt vast, net als de ermee verbonden opvatting over vrijheid. De vrijheid van het individu houdt de afwezigheid van dwang, verplichtingen, beperkingen in. Dat gaf oriëntatie toen ons leven nog door beperkingen, bijgeloof, regels, normen was gestempeld. Toen was die vrijheidsdrang een grote emancipatoire kracht. Maar nu zijn die beperkingen zozeer wegvallen, zowel fysiek als moreel, dat alles moet kunnen tenzij de wet het verboden heeft." "Ik schrijf ook wel in stukken aan de Tweede Kamer dat de overheid er niet primair is om mensen rechten te geven, maar om mensen tot hun recht te laten komen. We zijn hier neergezet met een bepaalde bestemming, zin. Mijn vrijheid is om mijn bestemming te realiseren." "Daarom verwerp ik ten principale de analyse van Adam Smith dat wanneer iedereen zijn eigen belangen volgt, dat als vanzelf een meerwaarde oplevert. Dat gebeurt alleen als een grote overheid alle regels schept om die meerwaarde te waarborgen. Anders dreigt de chaos waarin de sterkste de ander het hoofd inslaat." Donner erkent dat de opkomst van een islamitische gemeenschap in Nederland het fundament van gedeelde waarden en tradities aan het wankelen heeft gebracht. "Dat is het grote probleem van deze tijd. De ontwikkeling die we de afgelopen eeuwen hier hebben doorgemaakt, is dat we God hebben weggehaald uit een aantal christelijke waarden. We zijn ze eerst humanistische waarden gaan noemen, en later hebben we ze verheven tot algemeen geldende, objectieve waarden. Ik heb het over de idee van gelijkheid van mensen, van verdraagzaamheid, van scheiding van staat en kerk. En nu komen andere levensbeschouwingen onze samenleving in die van heel andere waarden uitgaan. De islam is er een." "Het blijkt niet zo te zijn dat onze waarden objectief, onbetwistbaar zijn. Dat zullen we ook moeten erkennen nu we met andere levensbeschouwingen worden geconfronteerd. Het heeft geen zin te zeggen dat wij de objectieve waarheid in pacht hebben en zij slechts een subjectieve waarheid. De idee dat er geen God bestaat is evenzeer een geloof als dat wat atheïsten het geloof plegen te noemen. Vandaar dat de confrontatie met mensen uit een andere geloofscultuur in deze tijd zo heftig is. Het moderne denken eist dat de ander zich eerst aanpast voordat een gesprek mogelijk is, omdat wat men zelf doet redelijk en waar is." "Naar mijn idee kunnen de aanhangers van geen enkele levensvisie het bewijs van de eigen juistheid leveren. Nee, we hebben allebei een subjectieve waarheid en desondanks moeten we het probleem dat we met elkaar hebben oplossen. Daartoe zijn we veroordeeld sinds de toren van Babel. We hebben lange tijd gedacht dat probleem te kunnen oplossen door iedereen zijn eigen cultuur te laten. Dat werkte niet. Maar het werkt ook niet als we beslissen dat de meerderheid uitmaakt naar welke cultuur iedereen zich zal moeten voegen. Minderheden zullen dat als onderdrukkend ervaren. We moeten het gevoel hebben dat we worden beschermd in onze diversiteit, zij het wél onder het voorbehoud dat we allemaal de basale waarden onderschrijven die ons in staat stellen hier met elkaar samen te leven. Ik heb het over de erkenning van de gelijkwaardigheid van mensen en de afzwering van geweld als middel om het eigen gelijk te krijgen." "Ik ben er heilig van overtuigd dat de christen-democratie op het probleem van de multi-etnische samenleving antwoorden heeft die de moeite waard zijn. Dat begint met de erkenning dat we pas tot een discussie komen over wat we gemeenschappelijk hebben, als we eerst beginnen met iedereen te respecteren in zijn eigen levensovertuiging en als de staat ook bescherming biedt aan die eigen kring. Dat vergt uiteraard dat we dezelfde taal spreken, anders begrijpen we elkaar nooit. Die vrijblijvendheid zijn we voorbij." "Voor mij staat vast dat als we de toekomst alleen maar zien als een tijd waarin we bedreigingen moeten wegwerken, we een heel negatief beeld van onze ontwikkeling hebben. Dan zijn we alleen maar aan het vechten om meer ruimte, zonder dat we ons ooit afvragen waarvoor we die ruimte gebruiken. Dat debat moeten we in Europa voeren. Daarin hebben de kerken een kardinale rol, in de voeding van de notie waartoe we samenleven en waarom we samenleven."

From: Conrad Euwema To: [email protected] Sent: Friday, June 22, 2012 9:10 PM

Beste Jaap, Een tijd niks van je gehoord, dus maar eens wat zeggen over een onderwerp waar iedereen anders over denkt, n.l. de politieke situatie. Veel mensen durven het daarom niet "aan te snijden." Jij en ik wel, want we worden niet wrevelig als je het niet met je medemens eens bent. Men kan zeggen hier en in Nederland we het nog heel goed hebben, ondanks dat er zwarte wolken aan de horizon te zien zijn. Dat is waar voor degenen die boven de 65 van de regering trekken en ook wat geld achter de hand hebben, zoals jij en ik. Verder de mensen die een volle baan hebben, kunnen heel wat doen. Toch zie je dat de regeringen in veel landen financiële moeilijkheden hebben omdat er nu minder geld in komt en meer geld uitgaat. De overheid moet nodig inkrimpen, maar dat is niet populair, en dat willen de mensen niet. Daarbij komt er nog bij dat met de Euro ieder land staat er weer anders voor. Nederland nog heel goed vergeleken als b.v. met Spanje. Die bijeenkomsten van die staatshoofden van vorige week in Mexico haalde niet veel uit. Alles wat ze konden doen is elkaar wat beschuldigen, en er wat over filosoferen. Een echte oplossing was er niet. Pres. Obama stond er helemaal wat in om te zwammen. Wij hebben ook geen geld, en we zijn 16 Trillioen in de schuld. Obama blijft maar geld drukken en van China lenen. Hij wil bovendien nog veel meer billioenen uitgeven hier in de VS en werk verschaffen zoals wegen en bruggen bouwen. Geld uitgeven terwijl we diep in de schuld zitten, zoiets kan jij en ik niet doen. Dan ben je niet goed bij je hoofd. Bovendien lopen hier 23 millioen mensen zonder werk. De enige manier is het zetten van "de tering naar de nering." De regering hier kan ontzettend inkrimpen.Veel overbodige administratie en departementen, en wordt de industrie steeds meer aan banden gelegd. De zaak loopt absoluut vast, en er moet drastisch ingegrepen worden; om de zaak weer terug op poten te zetten. Gelukkig, hier lijkt het er steeds meer op dat die zeer onbekwame Obama er in November uitgegooid wordt. Amerika beging een grote fout hem als president te verkiezen. Vorige week las ik nog het een en ander in het dagblad "Trouw." Ze komen er nu achter dat Obama steeds meer ongezien is hier in de VS, en Mitt Romney steeds meer naar voren komt. Jaap, dat is mijn kleine bijdrage. Mijn persoonlijke gevoelens. Als je het er niet mee eens bent, of het anders bekijkt, dan gewoonweg niet op reageren en annuleren (delete). Na de verkiezingen hier zal mogelijk de rust weerkeren. Als Obama blijft dan is de ramp voor de toekomst niet te overzien. Hij heeft geen idee wat hem hier in de VS te doen staat. Hij wil op z'n eentje als leider Amerika socialistisch maken zoals in Europa. Dit in plaats van kapitalisme verder te bevorderen, en de industry niet verder aan onnodige banden te leggen. Dat is het hier altijd geweest. Mensen komen hier vooruit met hard werken; niet met hulp te verwachten van de regering. De regering verkwist veel geld, afkomstig van de belasting dat de werker opbrengt. Hartelijk groetend, Koen.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Saturday, June 23, 2012 3:52 PM

Haren, 23 juni 2012 Beste Koen, Je noemt niet de derde mogelijkheid, naast niet op reageren of deleten, nl. er gewoon wél op reageren, wat ik bij dezen (dus per omgaande) doe. Wat ik je al had willen vragen n.a.v. jouw mailtje van 9 maart: waren jullie eigenlijk verzekerd tegen dgl. dure ziektekosten (als MRI-scan en zo) – en is dat nu niet wat die sociaal-denkende (iets anders dan socialistische) Obama iedereen zou gunnen, ook de onverantwoordelijken die het erop aan laten komen maar vroeger of later voor onbetaalbare zorguitgaven komen te staan? Wij hebben nooit aan een uitvaartverzekering gedacht (of durven denken) en als we dat nu alsnog zouden willen afsluiten kost het je zoveel dat je net zo goed de werkelijke kosten kunt afwachten. Ik neem aan dat menige Amerikaan het er net zo op aan laat komen, ook de niet perse onverantwoordelijken. En dan is het toch wel goed dat je door de overheid tegen jezelf in bescherming wordt genomen, zeker op het punt van ziekte- en zorgkosten, want die lopen zo op (vooral ook door de vergrijzing waar ook wij een aandeel aan leveren door almaar nog niet dood te gaan!) dat ze echt voor vrijwel iedereen onbetaalbaar worden. Ik begrijp dat jij ook onze politiek zo’n beetje volgt, en dan zal je niet zijn ontgaan dat het hier vooral de PVV van Wilders is die met de soort eenvoudige ‘volkse’ oplossingen schermt als bij jullie die TeaParty, van weg uit de eurozone, terug naar de gulden, alleen bezuinigen door minder overheid, enz. enz. Dat gaat erin als koek (of ‘als gods woord in een ouderling’ zoals dat vroeger heette), dus ik vrees dat ze een flinke zetelwinst zullen boeken. Ik hoop dat het gezonde verstand bij jullie toch de overhand krijgt en dat je in elk geval liever door de waakse hond Obama dan door de valse kat Mitt Romney gebeten wordt. Daar hangt ook voor ons hier veel van af, want we zijn helaas allang net zo kapitalistisch en zo als ons gidsland Amerika, en kunnen slechts hopen dat we samen wat op de ‘dwalingen onzes wegen’ terug zullen komen . Hartelijk groetend. Jaap Euwema From: J. Euwema To: euwema koen (conrad) Sent: Friday, June 29, 2012 10:59 AM

Haren, 29 juni 2012 Beste volle neef, De nipte overwinning van ‘Obamacare’ is hier voorpaginanieuws en maakt me extra nieuwsgierig naar jouw antwoord op de vragen in mijn mailtje van 23 juni. Ik voeg er nog een vraag aan toe: kun je bij jullie met een auto de weg op zonder minstens een verplichte (!) WA-verzekering? En hoe was dat bij jouw recente auto-ongeluk met dodelijk slachtoffer? Kwam de total loss van de auto van jullie zoon, waarin jij toen reed, voor rekening van zoon’s verzekering of voor die van jou óf van de schuldige van de aanrijding? En wie draaide op voor de peperdure juridische rompslomp van zo’n zaak? Vind je nou echt dat dit allemaal niet opweegt tegen de vrijheid van de burger-medeweggebruiker die zelf wel zal uitmaken of en voor wat hij zich verzekert? Groetjes, neef Jaap Euwema

From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Friday, June 29, 2012 5:20 PM

Beste Jaap, Direct maar even antwoorden op je e-mail met vragen om opheldering. Ja, dat was inderdaad een 'schok' speciaal voor de Republikeinen, waar ik ook bij behoor, dat Obamacare goedgekeurd werd door het Hoge Gerechtshof (Supreme Court). We konden onze ogen niet geloven (TV), dat het er door ging. Steeds zien en horen we hier dat het merendeel van de bevolking er op tegen is. De TV liet heel wat ogenblikken zien waar Pres. Obama zei: "het gaat de mensen geen cent kosten." Nu zegt het Hoge Gerechtshof dat het een "tax" (belasting) wordt die betaald moet worden, of men krijgt boete. En dat in deze tijd als naar geschat hier 23 millioen mensen naar werk uitkijken, en we hier 16 trillioen dollar in de schuld zitten. Kijk niet alleen naar de z.g. overwinning, maar naar de staart die hier achteraan komt. Dus door blijven lezen in "Trouw" wat hiermee te maken heeft. De mogelijke nieuwe president (Mitt Romney) heeft al gezegd dat hij de wet ongedaan zal maken. Dat kan een nieuwe president doen. De regeringswet werd alleen beoordeeld door het gerechtshof. Dit wil ik nog even herhalen, want ik heb het al eerder gezegd, n.l.: iedereen hier in de VS wordt geholpen door dokters en ziekenhuizen, ook al hebben ze geen verzekering. Degenen die wel verzekering hebben betalen daar uiteindelijk voor. Het zou ideaal zijn als iedereen verzekering had. Maar niet de OBAMACARE. Het moet gezamenlijk opgelost worden, en dat is niet gebeurd, omdat toen de Democratische partij de meerderheid had, konden ze de "Obamacare erdoor krijgen. Dat is nu heel anders. De verkiezingen in November zal het duidelijk maken welke kant het heen zal gaan. Verder, de auto van m'n zoon, waar ik mee reed, in Florida, en waar ik een ongeluk mee had was ten volle verzekerd. Bovendien had ik toestemming om er mee te rijden, dus werd de ongeveer $42.000, ten volle uitgekeerd. Hij legde er ongeveer $1.500 bij en kocht een andere nieuwere 2012 8-pers. Chrysler Van, Town and Country weer, met al de extras inbegrepen. De verwondingen die we opliepen worden allemaal door twee auto verzekeringen betaald. Dat is de verzekering van die man die het ongeluk veroorzaakte, en mijn auto verzekering. Het gaat over de ambulance, trauma center in het ziekenhuis, X-rays, scans, MRI's, dokters naderhand; zelfs worden mijn mijlen die ik rij naar de dokter, vergoed. Het heeft me nog niets gekost. Tinie is nog steeds onder dokter's behandeling, want haar been geeft haar nog veel pijn en moeilijkheden. Als we uiteindelijk klaar zijn met de auto verzekeringen, dan kunnen we ook nog beloond worden voor "pain and suffering." Alle weggebruikers zijn hier verplicht verzekerd. Indien er toch een is die z'n verzekering heeft laten verlopen en een ongeluk teweeg brengt dan krijgt hij/zij een boete en betaalt de Staat degene die geen schuld heeft. Ieder jaar betalen wij (weggebruikers) voor wegenbelasting met een nieuw plakplaatje op je nummerbord - een ieder voor of op op z'n verjaardag. Het plakplaatje heeft ieder jaar een andere kleur, dus goed te zien door de politie. Juridische rompslomp? Tot nog toe zijn we nog niet gedagvaard. Is dat het juiste woord? Wel hebben Tinie en ik een verzegeld formulier in moeten zenden, verklarende wat er precies gebeurd is. Als degene die dat ongeluk teweeg bracht zich onschuldig verklaart, dan moeten we opdagen. Het zou mogelijk kunnen zijn dat hij dat doet om z'n straf te ontkomen. Zijn vrouw verloor haar leven door zijn fout die hij beging. Tot nog toe hebben we geen advocaat nodig gehad, maar het zou kunnen gebeuren. De verzekering dekt alle schade.Tot nog toe heb ik nog niets betaald.

Jaap, zo zie je dat alles hier een beetje anders ligt als dat men in het buitenland denkt. De krant vertelt je alleen maar wat sensationeel en opschrikbarend is. Anders kijk je er overheen naar wat anders. Tot besluit, "Waakse Hond Obama?' en "Valse Kat Romney?" Volgens mij word je helemaal verkeerd voorgelicht. Obama is zeer onbekwaam en onervaren om president te zijn. Romney is zeer bekwaam en ervaren om ons eventueel uit de moeilijkheden te halen. Jaap, ik ga je nog weer eens bellen. Ik zal van te voren zeggen (per e-mail) wanneer dat zal zijn. De hartelijke groeten van Neef Koen.

From: Conrad Euwema To: J. Euwema Sent: Tuesday, September 11, 2012 3:46 PM

Beste Jaap, Zoals ik je al eerder vertelde, lees ik vaak wat Hollandse kranten op het internet. Interessant, en blijf ik wat op de hoogte wat er gaande is in Nederland. Ook ga ik dan kijken wat er gezegd wordt in "Buitenlands Nieuws." Ik kijk het meest in "Trouw" en het "Reformatorisch Dagblad." Ook wel in "Het Parool," en "Algemeen Dagblad," en zelfs (voor de aardigheid) in "Het Nieuwsblad van het Noorden." Iemand in Nederland stuurde mij een artikel, waarschijnlijk uit dagblad "Trouw," met de titel: Doemdenken vanuit de auto. "Geert Mak doorkruist Amerika, maar neemt geen risico. Al eerder viel mijn oog op een artikel in het "Reformatorisch Dagblad," met het opschrift: "Geert Mak beschrijft neergang van het grote Amerika." (4 pagina’s). Dit ging over hetzelfde geval. In het najaar van 1960 maakte schrijver John Steinbeck (1902 - 1968), een ontdekkingsreis dwars door Amerika, samen met zijn poedel Charley. Hij beschreef zijn tocht in "Reizen Met Charley" - in "Reizen zonder John." "Op zoek naar Amerika" volgt Geert Mak zijn spoor. Ik beschouw Geert Mak als een begaafde schrijver. Ik denk maar aan het boek "De Eeuw Van Mijn Vader," (524 pagina’s), dat in 1999 verscheen. Het volgende jaar in maart verscheen al reeds de zesde druk! Dat was een interessant boek. Het beschreef wat er gebeurde een geslacht eerder, maar wat wij ook voor de helft hebben meegemaakt. Het verhaal in "Reformatorisch Dagblad" geeft meer details van wat er gaande is hier te lande. Wat het verhaal betreft, is het wel zo dat Geert Mak van huis ging, uit een socialistisch land naar een kapitalistisch land. Dat is de eerste moeilijkheid voor hem om een vergelijking te maken. Dat kan gewoonweg niet. President Obama heeft tot nu toe geprobeerd om dit land ook socialistisch te maken, en de Staten veel van hun rechten te ontnemen en alles vanuit Washington te regelen. Dat vindt heel veel tegenstand, en zal hij (hopelijk) z’n presidentsschap o.a. daardoor verliezen. Dan kunnen we weer terug gaan naar het Amerika waar men met hard werk vooruit kan komen. Niet met luilakkerij en de hand ophouden bij de regering. De regering hier in Washington, D.C., is veel te groot geworden, en moet nodig ingekort worden. Dikke lonen worden daar verdiend, en ze produceren niets voor het land. Een hoop kan door de Staten worden verhandeld. Bovendien is de corruptie in Washington D.C. erg toegenomen.

In het bovengenoemde artikel in Ref. Dagblad, beschrijft Hans Krabbendam de toestand hier. Er is veel van waar. De 2 partijen hier staan ver uit elkaar. Pres. Obama zou er tussen moeten staan en met compromis een tussenweg moeten vinden. Dat heeft hij in de laatste (bijna 4 jaar) niet gedaan, en we hebben ook nooit een "budget" (staatsbegroting) gezien. Intussen werd er al die tijd maar geld geleend (van China), en geld gedrukt, en zitten we nu voor 16 trillioen dollar in de schuld - meer dan alle Euro-landen bij elkaar. Nu zegt Pres. Obama "geef me nog 4 jaar en ik zal samenwerken." Hij ziet wel dat de zaak is vastgelopen. Ik ben het eens met Hans Krabbendam in het Ref. Dagblad, als hij weergeeft wat Geert Mak waarnam, namelijk, dat: "welvaart en consumptiegedrang; de Amerikaanse gemeenschapszin, en daarmee het welbevinden, ondermijnen." Bij voorbeeld: De teloorgang van het gezinsleven. Het falen van het onderwijs. De schijnwereld van de media. De schadelijke gevolgen van de schaalvergroting in de landbouw. De polarisatie in de politiek. De schadelijke gevolgen van gedwongen mobiliteit. De uitpuilende gevangenissen. De macht van lobby's. De torenhoge militaire uitgaven. En het beperkte zicht op de wereld. Het achterop komen van de infrastructuur. Daar moet een hele bekwame man aan de pas komen. Een man zoals Mitt Romney. Niet zo'n onbekwaam iemand als Barak Obama. Romney moet zorgen dat de staatsschuld niet groter wordt, en onnodige uitgaven stoppen. Ook de onnodige overbodige departementen sluiten. Veel obstakels van regeringswege moeten uit de weg, zodat de industrie weer op gang kan komen, en de banken weer geld willen lenen. Er is hier heel veel geld onder de zakenwereld; naar schatting 2.2 trillioen dollar. Maar het blijft daar maar zitten, omdat hun niet weten waar het heengaat met de regering. Uit nieuwsgierigheid heb ik even mijn "Webster" woordenboek geraadpleegd, en gezien wat eigenlijk een trillioen is. Ik las dat dit in Amerika en Frankrijk duizend billioens betekend, n.l., een 1 met 12 nullen. In Engeland en Duitsland is dat een millioen billioens, n.l., een 1 met 15 nullen. Waarom dit verschil, dat begrijp ik niet. Dit is altijd een vrij land geweest, en is niet te vergelijken met Nederland. Meer en meer wetten van overheidswege legt iedereen aan kostbare banden. Ik hoop dat Mitt Romney daar verandering in zal brengen, als hij gekozen wordt. Dat zal niet meevallen, want nu al bijna 4 jaar wordt er speciaal van overheidswege veel meer geld uitgegeven als wat er in komt. Daarom wordt er nu al ernstig gewaarschuwd dat we volgend jaar een financiële en economische "aftershock," zullen krijgen, veel erger als we in 2007 zagen. Jaap, je kan mijn gedachten en gevoelens een beetje lezen; misschien niet begrijpen. Ik kon wel doorgaan met je te vertellen wat ik persoonlijk waarneem en wat er hier verkeerd is, maar toch zijn wij nog steeds na 56 jaar zeer tevreden dat we indertijd voor Amerika gekozen hebben. Hart. groetend, Neef Koenraad.

From: J. Euwema To: Conrad Euwema Sent: Saturday, September 15, 2012 2:26 PM

Haren, 13 september 2012 Beste Koen, We hebben hier gisteren jullie 6 november gehad, zoals je misschien al in een van jouw digitale kranten hebt gelezen, en (ook) wij hadden de keus tussen een kapitalistische Rutte (van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie) en een socialistische Samsom (van de Partij van de Arbeid) - én/of voor kleinere partijen die meer of minder uitgesproken naar rechts of naar links lonkten. Ook het CDA (Christen Democratisch Appèl) behoort nu tot die kleineren en is zelfs kleiner uitgevallen dan de SP (de échte Socialistische Partij), maar gelukkig heeft ook radicaal-rechts (de PVV van de roemruchte Wilders) een flinke veer moeten laten en die lijkt dus voorlopig uitgespeeld (Wilders zette alles op de kaart van anti-Europa en onverhuld nationalisme - net als bij jullie die tea-party zeg maar - en dat sprak de kiezers kennelijk toch minder aan dan zijn rabiate anti-islam en anti-immigratie standpunten). Wat het CDA parten heeft gespeeld is misschien niet eens dat de C wel erg klein was geworden (net als moderne dominees kregen ze het woord God niet of nauwelijks nog uit de mond; de lijsttrekker wist te vertellen dat hij 1 x per 14 dagen nog naar een vrijzinnige kerkdienst placht te gaan), want dan zouden de orthodox-christelijke partijtjes (CU en SGP) daar wel goed garen bij hebben gesponnen (en ook die boekten geen winst van betekenis); maar ik denk dat het ‘katholieke volksdeel’ zich niet meer thuis voelde in een partij waar de hele top zo ongeveer in protestantse handen was (er is nog wel een noodgreep gedaan door als nr. 2 een katholiek te nemen, doch die Mona Keizer uit Volendam was een toonbeeld van zwakte, iets beter hadden ze kennelijk niet meer in huis, die waren eerst al massaal de kerk uitgelopen en nu dus ook uit wat nog over was van de oude Katholieke Volkspartij in het CDA). Maar nu vergat ik bijna het belangrijkste: de kapitalistische Rutte, die alle heil verwacht van ondernemers en een goede ondernemersgeest (dus net als jullie Mitt Romney) heeft het net gewonnen van de (salon-)socialistische Samsom, die heeft bezworen dat hij nooit de zwakkeren uit onze samenleving de tol zal laten betalen voor het debacle van de kredietcrisis - je weet wel, dat wat jullie vermaledijde verziekte kapitalisme en credit-consumentalisme (consumptiedwang via het kopen op afbetaling) ook bij ons in Europa hebben aangericht. Beide ‘richtingen’ hebben een ongekende verkiezingswinst geboekt en samen zouden ze een solide coalitieregering kunnen vormen, áls ze het samen maar goed genoeg kunnen vinden daarvoor... Nou ja, daar zal het de komende weken (of maanden) over gaan, want bij ons heb je niet zomaar in één klap een totaal andere regering, zoals bij jullie. En dat heeft zijn voordelen, vooral het voordeel dat het afhoudt van radicalisme (in welke richting ook) en dat het tendeert naar de ‘gulden middenweg’ van wat we liefkozend ‘ons poldermodel’ zijn gaan noemen. Bij ons staat D66 zo ongeveer model voor zo’n midden(positie)partij en bij eerdere verkiezingen luidde de slogan dan ook ‘het redelijk alternatief’: de partij voor mensen die hun verstand durven gebruiken (ze hadden nu de reclametekst van de Triodosbank kunnen gebruiken: ”Volg je hart, gebruik je hoofd”). Ik ben al in 1967 lid geworden van die partij (voor het eerst van mijn leven me ergens vrijwillig ‘toe bekend’, daarvoor alleen van de Vereniging van Openbaar Onderwijs, a.h.w. als voorzetje voor D’66 ) en ben zelfs enige tijd bestuurslid geweest van de afdeling Groningen, maar dat was toch niks voor mij, dat wekelijkse vergaderen over punten en komma’s. Ik ben allang geen (actief) lid meer, maar ben er wel op blijven stemmen, misschien ook een beetje gemakshalve (als de minst kwaaie). Fenny stemde later veelal wat linkser en soms zelfs radicaal links (als PSP: Pacifistisch Socialistische

Partij, later ten ondergegaan in Groen Links, nu een van de grootste verliezers omdat ze dit pacifisme ontrouw waren geworden). Deze keer kon ik haar er niet van af brengen om op Diederik Samsom te stemmen, net als de meeste van onze kinderen. Mijn argument was dat de PvdA toch wel groot genoeg zou worden, gezien de peilingen, maar hopelijk niet groter dan de VVD, zodat Rutte premier kon blijven maar het wankele machtsevenwicht met de PvdA hem ertoe zou dwingen een middenpartij - als D66 - erbij te nemen. Het lijkt deze kant nu ook op te gaan, en wat dat betreft ben ik dus best tevreden met de verkiezingsuitslag, alleen dreigt het gevaar dat niet D66 maar het gekortwiekte CDA de meest acceptabele regeringspartner wordt, als het minst bedreigend voor de beide eigenlijke ‘machthebbers’. D66 is bij uitstek de vooruitstrevende hervormingspartij (de verkiezingsleus luidde dan ook: ‘En nu vooruit!’), het CDA stelt eigenlijk niks meer voor en kan ook in geen enkel opzicht nog ‘het verschil maken’. Jij hebt het over dat nieuwste boek van Geert Mak, je weet misschien nog dat deze domineeszoon jaren geleden beroemd is geworden met het boek ‘Hoe God verdween uit Jorwerd’, nou, zijn volgende bestseller zou wel eens kunnen heten ‘Hoe God verdween uit Nederland’. Daarvoor zou hij dan als illustratie kunnen gebruiken de kaartjes die vandaag - het is intussen vrijdag - in Trouw stonden en waarin Nederland ingekleurd was naar de grootste partij per gemeente bij de Tweede Kamer-verkiezingen: in 2006 was bijna heel het land, uitgezonderd het noorden en de grotere steden, nog CDA-groen gekleurd, in 2010 was al het meeste groen verdreven door VVD-blauw in het westen en midden van het land en door PVV(Wilders)-zwart in Limburg en delen van Brabant en Zeeuws-Vlaanderen, en nu in 2012 ligt bijna heel het land er blauw bij, weer uitgezonderd de grootstedelijke gebieden én de drie noordelijke provincies, en het CDA is alleen nog als grootste partij aan te treffen in een miniem stukje biblebelt in Overijssel, waarin ook in de rest van het land de SGP (Staatkundig Gereformeerde Partij) hier en daar nog de kop opsteekt... Het zal je niet verbazen dat ik dit op-zich een gunstige ontwikkeling vind, want (mét vooral een partij als D66) ben ik van mening dat God en Gods Woord niet gebruikt (c.q. misbruikt) mogen worden in de platte politiek (zeker ook niet bij zaken als abortus en euthanasie: je kunt wél het leven als een ‘heilig goed’ beschouwen en daar de consequentie uit trekken door volstrekt tegen doodstraf en oorlog te zijn, maar je kunt niet verwachten, laat staan eisen, dat andere mensen het rare idee onderschrijven dat elk mens een hoogstpersoonlijk schepsel van God zou zijn, om slechts een voorbeeld te noemen). Aan de andere kant heeft de politiek zich ook niet met God en godsdienst te bemoeien, anders dan in de zin dat de vrijheid van godsdienst, net als de vrijheid van meningsuiting in het algemeen, absoluut gegarandeerd dient te worden, in alle opzichten (dus is de grootste terughoudendheid geboden bij zaken als besnijdenis, ritueel slachten en weigerambtenaren, om even drie voorbeelden te noemen). Maar het was me heel wat liever geweest als ik die ‘ontkerkelijking’ van de politiek zou kunnen toeschrijven aan voortschrijdend inzicht, aan het zich (eindelijk) ontworstelen aan ‘bisschoppelijke mandementen’ en zo, die jij nog van nabij hebt meegemaakt in het donkere roomse zuiden waar jullie als eenzame protestanten ‘in de verstrooiing’ leefden. Maar zo is het waarschijnlijk niet (gegaan), eerder is het een teken van roomse voosheid en onstandvastigheid: met hetzelfde gemak als waarmee men toen overliep naar die Wilders (uit Venlo), schaart men zich nu achter de vlag van de liberalen. En vergelijk dat nu eens met de ‘kleurvastheid’ van het protestantse én progressief-socialistische noorden! Je kent toch wel die afspraak die vroeger heette te bestaan tussen ondernemer Ragoût en het bisdom: “Houd jij ze dom, dan houd ik ze arm” – en dat zet zich tot op de dag van vandaag voort, zij het dat het nu heet: “Zorg jij dat ze hun verstand niet gebruiken, dan maak is ze krediet-afhankelijk”.

Je voelt het misschien al aankomen: intussen heb ik het niet alleen over ons domme (dom gehouden) stemvee, maar ook over jullie (jouw) stemgedrag op 6 november. Ik heb daar al eerder vraagtekens bij gezet, vanuit jouw christelijk geloof en jouw bijbelopvatting, maar daar eigenlijk nooit een helder antwoord op gekregen (zie bijv. mijn mails van 16 februari, 2 maart en 29 juni). Ben je misschien toen toch meer ‘geïnfecteerd’ door je roomse omgeving dan je zelf in de gaten hebt gehad? Je wilt toch hopelijk niet beweren dat die Krabbendam van het Ref. Dagblad Obama verantwoordelijk acht voor al die ellende die hij noemt, hooguit heeft hij willen zeggen dat Obama tot nu toe onvoldoende heeft kunnen doen aan de door de Bush’es e.a. republikeinen aangerichte rotzooi, en dat dit een reden zou kunnen zijn een krachtiger leidsman te kiezen. Maar ja, dit lijkt dan wel op het willen uitdrijven van de duivel met Beëlzebul, als je begrijpt wat ik bedoel. Ik heb dat laatste boek van Geert Mak niet gelezen maar ken hem al wel voldoende om te weten dat hij beslist niet eerder (of meer) heil zal verwachten van Romney dan van Obama, wat jij nog steeds zegt te doen – en wat ik onbegrijpelijk vind van een zo gerespecteerd lid van onze zo kritische familie. Maar misschien valt het inderdaad te verklaren uit wat ik zojuist beschreef: als je 56 jaar geleden niet was geëmigreerd maar gewoon in Zevenbergsche Hoek was blijven wonen, was je wellicht nu ook het CDA ontrouw geworden en overgestapt naar de o-zo-kapitalistische VVD met sterke man Mark Rutte als Romney. Je kent toch nog wel ons oude spreekwoord ‘Wie met pek omgaat wordt ermee besmet’? Maar misschien had het ook al geholpen als je i.p.v. onze oude kerkvaders wat meer de boeken van Amerikaanse topauteurs had gelezen – wat ik wél heb gedaan. Zo was nu net de John Steinbeck die jij noemt de eerste die al in het begin van mijn studiejaren in mijn boekenkast prijkte: ‘To a God unknown’ – waarschijnlijk vanwege de intrigerende titel voor nog geen 2 gulden tweedehands gekocht. Moet je eens lezen, het is het verhaal van de soort eigenzinnige pioniers waar Amerika het van moest hebben, maar die zelf niets moesten hebben van hun wereldlijke en kerkelijke overheid (het boek eindigt met Father Angelo die over zijn hart strijkt en zijn dierbare kudde, die zich te buiten gaat aan een heidense danceparty - house zouden we nu zeggen - als dank voor de regen die eindelijk gevallen is, niet bestraft maar vergeeft). Er staan nu zeker 7 boeken van Steinbeck in mijn kast, naast Erskine Caldwell (‘Gods little acre’- alweer zo’n intrigerende titel) en natuurlijk de hele groten Faulkner en Hemingway en Scott Fitzgerald, om me tot de oudere generatie te beperken; en wil je iemand die nog leeft én nog geweldig schrijft: Toni Morrison – Google die maar eens, er gaat een wereld voor je open. Ik zeg dit, durf dit te zeggen, tegen de zoon van een vader die ik het meest heb bewonderd om zijn moed oude zekerheden los te laten en nieuwe mogelijkheden onder ogen te zien – en dat deed hij n.m.m. vooral als lezer! Bijv. van schrijvers als Dostojewski, die ook mijn vader heeft beïnvloed, zo niet ‘bekeerd’: een ander mens gemaakt; dat is wat lezen met een mens kan doen, kan uitrichten! (Vandaag lees ik in Trouw een verslag over de ‘read-in’ die gisteren werd gehouden, een ludieke actie tegen de onmiskenbare ‘ontlezing’, en daarover zegt de VU-hoogleraar Engelse letterkunde dat de leescultuur duidelijk verandert en “mogelijk verloren gaat als we ons daar niet van bewust zijn. Lezen laat je reflecteren. Op jezelf, op de wereld om je heen. We worden gebombardeerd met visuele impulsen. Dat passief consumeren beloont de kijker direct. Maar de vertraagde beloning van een goed boek... die bevredigt veel meer.”) Met hartelijke groeten van huis tot huis, familie tot familie, Jaap Euwema

From: Conrad Euwema Sent: Wednesday, October 31, 2012 12:33 AM To: [email protected]

Beste Jaap, Deze e-mail was aan mij gericht, maar ook aan 17 anderen. Opnieuw doe jij je best om je vrienden en familie in onze actuele discussies te mengen. Ik geef je gelijk, want speciaal je kinderen en kleinkinderen zullen zich later afvragen: "waarom heb ik niet meer met mijn ouders en grootouders gepraat toen ze nog in leven waren.” Het is begrijpelijk dat de jongere generatie van tegenwoordig andere dingen belangrijker vinden. Denk alleen maar aan al die "gadgets" die hum fascineren, en die wij vroeger niet hadden. Waar jij en ik ons mee bezig houden is ook heel belangrijk. Zeker als je als jong persoon graag algemeen ontwikkeld wil zijn. Dan moet je van alles zoveel mogelijk op de hoogte zijn. Opnieuw heb je alles "op een rijtje gezet" (jouw woorden), om duidelijk weer te geven, wat wij bepraten. Natuurlijk kan men niemand dwingen zich in bepaalde gesprekken te mengen. Politieke en religieuze gespreken zijn voor veel mensen "off-limits." Ze zijn bang zich te uiten, en willen geen onenigheid veroorzaken. Dat is helemaal niet nodig, vind ik. Men moet alles rustig kunnen bepraten. Ik hoor graag een ander z'n mening. Nog een week en er wordt hier o.m. weer een president gekozen. Ik heb al eerder verteld bekend gemaakt dat ik President Obama er uit wil hebben. Hoe het zal verlopen weten we niet. Veel mensen hebben al gestemd. Tinie en ik ook. Wij kunnen een "absentee ballot" krijgen omdat we ouder dan 65 jaar zijn. We vinden dat gemakkelijk: we kunnen thuis blijven, en de "ballot" rustig bekijken, en in te vullen. Ook gehandicapten, mensen op reis, in het ziekenhuis, enz., kunnen het allemaal op deze manier doen. Om nog even terug te komen op wat Geert Mak schreef over Amerika in "Trouw" en "Reformatorisch Dagblad," waar in Amerika erg negatief beschreven werd, is omdat schrijver van huis ging met de gedachte dat Kapitalisme niet goed is, maar Socialisme wel. Is hij er van bewust dat o.m. hier alle schoolkinderen in de school door de regering gevoed worden, terwijl de ouders eigenlijk daarvoor aansprakelijk zijn. Iedereen krijgt hier medische hulp, of ze verzekerd zijn of niet. Niemand mag geweigerd worden. Ziekteverzekering is belangrijk, maar niet de Obama-manier (Obamacare). De democratische partij voerde dat in toen ze in de meerderheid waren; zonder 1 stem van de Republikeinen. Er behoeven geen hongerige mensen te zijn, want overal zijn "shelters" waar eten en een bed aanwezig is. De regering, Kerken, en zoveel andere instellingen zorgen voor de (werkelijk arme of hulpbehoevende mensen.) Er is veel verkeerde voorlichting in Europa aangaande Amerika. Dit bovengenoemde heb ik dus nog eens weer uitgelegd. Ik voel me als Christen helemaal niet schuldig om voor Kapitalisme te stemmen. Nederland is ook niet meer zo'n ideaal land. Op het station in Rotterdam, b.v., werd ik lastig gevallen door een zgn. dakloze met een boodschappenzak aan z'n hand. Het leek me toe dat het zijn keuze was om zo z'n geld te verdienen. Moeten we er toch medelijden mee hebben? In Augustus heb ik weer een keer gelezen in "NRC de week" (Handelsblad), het verhaal over wat Geert Mak hier in de VS gezien heeft. Allemaal negatief. De titel luidde: "Alles is aan het glijden geslagen." Ook dat Amerika een heel eind achterop komt. Amerika heeft sinds 1940 zoveel goed gedaan in de wereld, en wordt toch verwenst. 't Is time dat Amerika zich overal van terug trekt, en laat een ieder maar "in z'n eigen sop gaar koken." Okay, weer genoeg om over na te denken. Altijd even goeie vrienden, Neef Koen.

From: Conrad Euwema Sent: Monday, November 19, 2012 6:41 PM To: [email protected] Subject: The morning after the Election.

Dear Jaap, Good for you with all your efforts to get many friends and relatives involved with our discussions, that at least one friend of you responded. Left and right in politics are far away from each other, as far as reaching agreements. I do not find myself as ultra-right, but a lot more to the middle. I could find a sharp, hurting word for the ultra-left people in politics as well. However I'm not going to do that. There's nothing wrong to belong to a political party that has conservative principles. We have to have respect for each other. The day after the election I received the following reaction from my son Kenneth in Washington, D.C. For those who do not acknowledge God in everything, this response can be laughed at and condemned as well. Your Cousin, Conrad E. Dad, I'm sure that many, like me, went to bed last night disheartened and disappointed at the election results but I'm hoping that this morning I can give you a few words of encouragement. When I woke this morning my first thought was "now what"? As I went through the morning routine of getting my self up, making lunches for the kids, getting them up and going, etc, God placed something on my heart that has made the difference in my day already. Here is what it is... God is still in control! He reminded me that when life offers up challenges, those challenges are only 10% of the story, the other 90% is how I choose to deal with them. When I feel dispair creaping in, I've learned to remind myself of Phillipeans 4:6-8 and it always gives me an option for staying positive and I offer it up to you now: "Do not be anxious about anything, but in every situation, by prayer and petition, with thanksgiving, present your requests to God. And the peace of God, which transcends all understanding, will guard your hearts and your minds in Christ Jesus. Finally, brothers and sisters, whatever is true, whatever is noble, whatever is right, whatever is pure, whatever is lovely, whatever is admirable—if anything is excellent or praiseworthy—think about such things." So, I leave you with this question... will you join me in

redoubling your efforts to pray for our country and then go out to do your best, trusting God for the rest? In Christ, Ken Euwema. Ik moet je zeggen dat ik onder de indruk ben van deze aardige én waardige reacties van vader en van zoon – en dat het me zelfs met een zekere familietrots vervult. Koen mag dan niet de juiste boeken lezen (in mijn ogen althans - en misschien mede daardoor tot de verkeerde inzichten zijn gekomen), hij is wel een echte (goede) lezer en het is hem zeker niet ontgaan dat ik vooral met onze kinderen tot een gedachtewisseling over god en godsdienst probeer te komen – en dat ik dus wat dit betreft reden heb hem te benijden... J.E.

Haren, 1-12 - 12 - 2012 Beste Koen, Ik heb met de beantwoording van jouw mailtje van 31 oktober willen wachten tot na mijn verjaardag op 6 november, omdat ik dan wellicht jouw reactie op ‘de dag des oordeels’ had vernomen – maar nu ben ik blij dat ik de plaagstootjes die ik in gedachten had niet heb uitgedeeld. Uit de bijzonder aardige en troostende brief van jullie zoon Ken maak ik op dat dit jou inderdaad erg hoog zit en dat het niet iets is om grapjes over te maken. Dat respecteer ik, zoals ik ook ten volle respecteer dat jij conservatieve standpunten inneemt. En omdat jij hetzelfde doet wat mijn linkse standpunten betreft, kunnen we lekker ‘bekvechten’ via internet zonder ruzie te krijgen, maar ook zonder de ander in zijn sop gaar te laten koken… Op de avond van mijn verjaardag moesten onze oudste kleindochter en haar vriend naar de ’election night’ die werd georganiseerd door (Film)Forum-Images, waar ze een baantje hebben, in de bioscoop aan het Hereplein in Groningen; deze bijeenkomst werd door honderden mensen bijgewoond, die er allemaal een flinke entreeprijs voor over hadden, en in-

derdaad werd het een hele vrolijke ‘happening’ omdat Obama glansrijk won. Ook ik was erg blij en opgelucht toen ik de volgende morgen het nieuws hoorde: de massamedia hadden ons immers wijsgemaakt dat het, tot het laatste toe, een bloedstollend spannende strijd zou worden – maar nu verneem ik van verschillende kanten dat het voor de echte insiders allang van tevoren vast stond dat Obama, zoals gebruikelijk, voor een tweede termijn zou worden herverkozen, en die hele (miljarden kostende!) poppenkast diende er dus alleen maar voor om het geld te laten rollen in de richting van degenen die aan de massamedia dik verdienen. Helemaal in de geest en de lijn van jullie zo hoog genoteerde onvolprezen kapitalisme dus... Ik las vandaag in ‘Letter & Geest’ van Trouw een stuk over de Joods-Amerikaanse filosofe Susan Neiman (die nu in Berlijn het ‘Einstein Forum voor intellectuele innovatie’ leidt) en daarin betoont ze zich een bevlogen Obama-volgeling (“De dag dat Obama werd gekozen was een van de mooiste dagen van mijn leven”), juist omdat hij geen grote idealistische woorden gebruikt, maar gewoon uit is op een wat rechtvaardiger samenleving dan het kapitalisme toelaat. “Je kunt in Amerika natuurlijk niet zeggen dat je socialist bent, maar ik denk dat Obama dat in zijn hart wel is” - doch dan niet in de zin van marxistisch idealist of zo, want daar moet ze niets van hebben, het gaat haar om socialisme van de daad: hoe beteugel je de macht van het wereldwijde en o-zo-verleidelijke kapitalisme. Moet iedereen dan niet voor zichzelf kunnen uitmaken hoe hij of zij gelukkig wordt? “Dat is de neoliberale leugen: we laten iedereen vrij. Maar ondertussen is onze cultuur helemaal niet neutraal. De boodschap waarmee we dagelijks gebombardeerd worden, is dat alleen je uiterlijk en het kopen van nog meer spullen belangrijk is. – Ik walg van een cultuur die mij vertelt dat de betekenis van het leven eruit bestaat om zoveel mogelijk geld te verdienen en zoveel mogelijk dingen te kopen!” Vanuit dit gezichtspunt had je dus gelijk Koen: Obama zou van het kapitalistisch Amerika een socialistisch Amerika willen maken, maar dan wel socialisme in deze ‘verlichte’ niet-dogmatische en niet-conservatieve zin. Ik heb al eerder de politieke tegenstellingen bij jullie vergeleken met die bij ons, waar het is uitgedraaid op een coalitie tussen rechts en links, VVD en PvdA (zeg maar republikeinen en democraten), en waar de vlam al in de pan sloeg nog voor de ministers waren beëdigd. Wat de deur dicht deed was de voorgenomen inkomensafhankelijke ziektekostenpremie, erop uitdraaiend dat de middeninkomens beduidend meer zouden moeten betalen en de laagstbetaalden de zorg voor bijna niks zouden kunnen krijgen. De Telegraaf (zeg maar jullie Fox) stookte het vuurtje op met koppen als ‘Marx Rutte’, de Mark Rutte die zich had laten inpakken door die slimme socialist Diederik Samsom, en het gevolg was dat de plannen moesten worden gewijzigd: nu zouden via de belastingen de minst draagkrachtigen worden ontzien, wat ook voor de socialisten wel acceptabel was. Maar met dat oorspronkelijke plan hadden ze ook nog iets anders op het oog, namelijk de hervorming van ons zorgstelsel (zeg maar jullie Obamacare), dat al in de nabije toekomst volstrekt onbetaalbaar dreigt te worden als niet iedereen ‘naar vermogen’ eraan bij draagt, d.w.z. heel wat meer gaat betalen dan nu. Wat hier aan de orde was en onder spanning kwam te staan was de solidariteit, een oud en gevoelig geschilpunt tussen links en rechts: hoe ver mag de overheid gaan in haar bevoegdheid tot ‘herverdelen’? Ik las in het (linkse) opinieweekblad De Groene Amsterdammer (van 15 november) dat de eerder genoemde (van huis uit gereformeerde) Joop Den Uyl al in 1956 waarschuwde voor het verdoezelen van dit strijdpunt: ook de tot volwaardige burgers opgeklommen arbeiders kunnen niet in alle opzichten voor zichzelf zorgen, ze hebben, misschien

meer dan ooit, de sturende-stimulerende hand van de overheid nodig om zich te ontplooien in meer dan materiële zin. Den Uyl was bang dat de ‘nachtwakersstaat’, met een overheid die alleen een vangnet bood voor de ergste armoede en zich verder zo weinig mogelijk met de samenleving bemoeide en alles overliet aan het vrije spel van maatschappelijke krachten (kortom de soort ‘liberale’ maatschappij waar bij jullie vooral de republikeinen dol op zijn…), dat die ook door de gearriveerde, tot een zekere welstand gekomen, arbeiders nagestreefd zou worden – en dat dus meer dan een halve eeuw geleden! “De achterdocht tegen de staat en het geloof in de natuurlijke zelfordening van individu en groep is overeind gebleven” bij de liberalen van de VVD (en bij jullie republikeinen…), de sociaal-democraten van de PvdA zagen daarentegen een blijvende taak voor de overheid weggelegd in de beteugeling van het kapitalisme, ook bij een hoog welvaartspeil. Er waren wel cynici die er een zwaar hoofd in hadden dat arbeiders in hun leven ooit meer zouden verlangen dan “een warme stal, goed voer en een pretje op z’n tijd”- zoals de socialist Jacques de Kadt, tegen wie ik meer dan 50 jaar geleden eens een verontwaardigd ingezonden stuk moet hebben geschreven. Ik was in die tijd trouwens ook niet zo gecharmeerd van Joop Den Uyl’s ‘verkondigende’ preektoon, maar was het wel hartgrondig eens met diens politieke programma “om de arbeiders een grotere greep op het eigen bestaan te geven: met hogere overheidsinvesteringen wilde hij welzijnswerk, cultuur, degelijk onderwijs, fatsoenlijke zorg en goede woningen binnen hun bereik brengen, om hun kansen op zelfontplooiing en sociale stijging te vergroten.” ‘Volksverheffing’ niet in lijdzame zin maar “om hun kansen op zelfontplooiing (!) en sociale stijging te vergroten”, dat is waar de sociaal-democratie voor stond, en geen marxistische kretologie meer, daarvan hadden we met het boosaardige staatscommunisme ons bekomst gekregen. In hetzelfde nummer van De Groene’ stond een artikel over de verpauperde Vlaamse vml. industriestad Charleroi, ooit een toonbeeld van die volksverheffing, nu zo’n stad waar alleen de hoogte van de uitkeringen er nog toe doet en een kwart van de beroepsbevolking werkloos is (zoals bij jullie bijv. Detroit). “Links is z’n emancipatoire ambitie kwijt. Volksverheffing is zelfs een beladen woord geworden, een paternalistisch woord om je voor te schamen.” Alleen het opschrift boven een deur van de Université du Travail herinnert daar nog aan: “Lis et profit, vois et imite, réflèchis et travaille” oftewel vrij vertaald: “Lees en profiteer, kijk en imiteer, denk erover na en doe er wat aan”!! Dit zou de lijfspreuk van onze familie kunnen zijn, die ook in het teken stond van deze sociale stijging ‘op eigen kracht’. Onze ouders en grootouders profiteerden wel van het lezen in de Bijbel, doch dan ook in die zin dat ze een ruimere en scherpere kijk op de wereld kregen en niet alles voor zoete koek slikten wat gezagsdragers beweerden: de leuze ‘tegen de revolutie het evangelie’ van de Anti-Revolutionaire Partij konden ze wel onderschrijven, maar dat dit evangelie hen zou verplichten tevreden te zijn met de nederige maatschappelijke positie die hen was toebedeeld, dat ging er bij hen niet in. En ze vielen gelukkig niet in de valkuil om alleen met wrok en afgunst naar de beter bedeelden te kijken, ze misgunden hen hun betere positie niet, maar betoonden hen respect door hen te willen imiteren, tot hun niveau op te willen klimmen. En daar hadden ze niet alleen over nagedacht, daar werkten ze ook hard aan. Dat was waarschijnlijk de reden dat ze zeer werden gewaardeerd in een tijd dat de revolutie in de lucht hing en de socialisten en communisten over één kam werden geschoren als opstandig gespuis: onze opa Jacob Euwema door de directeuren met wie hij in het bestuur van Patrimonium zat, mijn omoe Knoop door de ‘dikke boeren’ die haar niet klein konden krijgen. Onze vaders konden het wat rustiger aan doen, zoals zo vaak bij een volgende generatie, en streefden vooral in cultureel opzicht naar een ‘hogere stand’, terwijl onze ooms wel druk in

de weer bleven om ‘hogerop’ te komen in ‘kerk, staat en maatschappij’. Onze generatie nam het voor lief (‘take for granted’ – heet dat niet zo?) en weet niet beter of ze horen thuis op het maatschappelijke niveau waarin ze zijn terecht gekomen, en onze nakomelingen zijn zich al helemaal niet meer bewust van wat ze allemaal aan hun voorouders te danken hebben. (Dat is ook de reden waarom ik onze familiegeschiedenis ben gaan schrijven, als ‘voorouderverering’ zeg maar, want ik vind echt dat de enigen die onze verering verdienen onze voorouders zijn: door hen zijn we geschapen, aan hen hebben we ons bestaan te danken, en van hen kunnen we bepaalde dingen weten en gewaar worden, zij hebben nl. ook echt bestaan, en dat kun je van de speciaal voor die verering ‘bedachte’ goden en godjes niet zeggen…) De sociale stijging waar ik het hier over heb lukt alleen als én de capaciteiten én de ambitie aanwezig zijn (in onze familie was dat ruimschoots het geval, in mijn familie zelfs van beide kanten) en die volksverheffing was er vooral op gericht de nog niet tot ontplooiing gekomen talenten tot hun recht te laten komen (en niet om iedereen ‘opwaarts te stuwen in de vaart der volken’). Ik heb mezelf altijd als een product van die volksverheffing gezien, als iemand die wel de (aangeboren) talenten had om ‘hogerop te komen’ maar die kans kreeg van zijn ouders, die er, zoals dat heet, krom voor lagen om hem te laten studeren. Dat dit niet vanzelfsprekend was zag ik aan mijn vrienden en mijn dorpsomgeving, waar ik altijd trouw aan ben gebleven en me nooit boven verheven heb gevoeld. Ik was de eerste in de familie (van beide kanten) die ‘door kon leren’ aan een universiteit. (En dat nog wel aan een openbare rijksuniversiteit, wat eigenlijk niet door de beugel kon, maar mijn vader kon een kosthuis in Amsterdam, zodat ik aan de VU kon studeren, niet betalen, dus werd dit hem vergeven…) Wat ik vooral ‘vereer’ in mijn ouders is dat ze me echt nooit tot dankbaarheid hebben verplicht: ik kon naar hartelust deelnemen aan het studentenleven, zij het voor een lager tarief qua contributie, en als ik dan tot het middaguur mijn roes lag uit te slapen na een fuif hoorde ik mijn vader druk bezig in de werkplaats waar mijn studeerkamer boven lag – en nooit is daarbij enig schuldgevoel bij me opgekomen (nu wél, nu ik er achteraf over nadenk). Ik voelde met zelfs niet verplicht mijn uiterste best te doen en zo snel mogelijk af te studeren, en de tijd die ik besteedde aan activiteiten buiten mijn studie om (eerst nog braaf voor de JV en zo maar allengs meer in een richting die me vervreemde van het christelijk verenigingsleven) leidde er uiteindelijk toe dat ik, aan het eind van mijn studietijd, het dooplidmaatschap van de gereformeerde kerk opzegde, tot verdriet van mijn moeder maar met (voorzichtig) begrip van mijn vader (én van jouw vader, met wie ik toen hierover heb gecorrespondeerd). En ook hierover is me nooit een verwijt gemaakt, want mijn ouders wisten dat het me ernst was (en geen oppervlakkige of puberale bevlieging). Dat had overigens ook weer met een familietrek te maken, te weten een neiging tot rechtzinnigheid: zo uitgesproken en overtuigd als ik (nog) gelovig was, was ik ook als ‘afvallige’ (eerst nog alleen wat de kerk betreft, pas later ook qua geloof) – en dat ben ik tot de dag van vandaag (zoals ook wel weer blijkt uit dit stuk…). In het begin van ons huwelijk kregen we regelmatig bezoek van de hervormde studentenpredikant Krop (van ‘Brieven aan mijn gereformeerde vriend’) en onze felle discussies leidden bij hem steevast tot de conclusie dat ik nog een rasechte gereformeerde calvinist was… Maar om terug te komen op de politiek: Fenny en ik hebben eerst nog braaf op de partij van onze ouders gestemd, zij op de CHU en ik op de ARP. Ik was ook beslist niet tegen het militair ingrijpen in ‘ons Indië’, en trouwens sowieso nogal geporteerd van onze krijgsmacht. (Ik had zelfs wel naar de KMA gewild, wat vlak na oorlog en bevrijding zo ongewoon niet was.) In de tijd dat we in ons eerste eigen (huur)huis woonden, van 1958 tot 1964, waren we van de ‘volksverheffende’ Partij van de Arbeid. De bovenburen waar we mee omgingen waren dat ook: de een was hoogleraar Oude Kerkgeschiedenis, de ander was lector biologie, en

beiden waren ze van eenvoudige komaf. (De vrouw van laatstgenoemde was zelfs actief bij ‘de rode vrouwen’, wat ons wel een beetje deed denken aan de gereformeerde orthodoxie.) Ze waren ook in cultureel opzicht aan hun milieu van afkomst ontstegen en wisten veel van klassieke muziek: naar hun voorbeeld (‘kijk en imiteer’!) zijn wij ons daar toen ook voor gaan interesseren. Wij waren meer gericht op literatuur, toen nog niet zozeer op beeldende kunst. D’66 kwam voor ons als geroepen: vrijzinnig democraten i.p.v. sociaal democraten. De enige keer dat ik mijn stem heb durven verheffen in een drukbezochte vergadering was toen de kandidaten moesten worden gekozen voor de gemeenteraadsverkiezingen: ik stelde voor om hen te laten verklaren op welke partij ze de vorige keer hadden gestemd, VVD of PvdA, en toen zal Jos Staatsen, die later wethouder zou worden, van de ‘goede kant’ zijn gekomen en dat was in mijn ogen de linkse (later is hij zelfs burgemeester van Groningen geworden maar toen was hij alweer teruggekeerd naar de PvdA). Het was in die jaren ‘not done’ om rechts resp. liberaal te zijn, zeker niet bij ‘intellectuelen’ van eenvoudige komaf, zoals ik, en zelfs als D’66-er werd je ervan verdacht dat je stiekem toch een ‘overloper’ was naar rechts. Dat we toen de PvdA de rug hebben toegekeerd had alles te maken met het feit dat die dat idee van volksverheffing en sociale stijging losliet. Met ‘Nieuw Links’ werden (ook in 1966) de marxistisch veren van ‘de partij van de arbeiders’ flink opgeschud - en dat marxistische idee van de klassenstrijd en de eindoverwinning van de arbeidersklasse stond haaks op die volksverheffing: je moest juist niet aan je klasse willen ontstijgen doch daar trouw aan blijven, ook aan het culturele niveau ervan (vandaar dat ‘arbeideristisch’ praten en kleden van de salonsocialisten en revolutionaire studenten in die jaren). En wat nog belangrijker was: voor die sociale mobiliteit (Den Uyl’s ‘spreiding van kennis, macht en inkomen’) verkoos men de makkelijke weg van de minste weerstand, die van de nivellering. Door de lat steeds lager te leggen konden steeds meer mensen steeds hoger onderwijs volgen, zonder daar nog veel moeite voor te hoeven doen (want daar was men niet meer voor te vinden, het ‘loonde’ immers niet meer om naar een hogere stand of status te streven, dat leverde toch niks op). De gevolgen lieten zich raden: van volksverheffing wordt eigenlijk nooit meer iets vernomen, klasse- en standsverschillen bestaan immers niet meer, hooguit nog in materialistische zin: ondernemers (of ‘zakenmensen’) vormen de nieuwe elite, daar wordt tegenop gekeken, ook wat hun culturele niveau betreft. (Denk maar eens aan jullie voorkeur voor Mitt Romney!) Bij jullie was dat waarschijnlijk 50 jaar geleden ook al het geval (hier gebeurt alles 50 jaar later) want het heeft te maken met dat vermaledijde ‘amerikanisme’ dat vaardig over ons is geworden. (Ik heb het - zo’n 60 jaar geleden al - ‘ons belangrijkste importartikel’ genoemd!) Geen van onze kinderen heeft er ook maar over gepiekerd om een opleiding in zakelijke richting te volgen, zoiets ‘deed je niet’ in die tijd als je uit een intellectueel milieu kwam (manager in dienst van een particuliere onderneming kon er nog wel net mee door). Maar ook zij ontkwamen vervolgens niet aan die ‘popcultuur’ die uit Amerika was komen overwaaien: populair in de betekenis van beroemd en bemiddeld kon je alleen worden door uit te blinken in sport of popmuziek, en niet door je in intellectuele of artistieke richting te ontwikkelen. Dat is tot op de dag van vandaag mijn belangrijkste bezwaar tegen een volkssport als (bij ons) voetbal, dat het ‘volksverlagend’ werkt i.p.v. ‘volksverheffend’, dat het de massa dom houdt en niet stimuleert om hogerop te komen qua opleiding, ontwikkeling en dus qua beschaving. Dezer dagen is er ophef ontstaan over een incident bij het amateurvoetbal (een grensrechter werd zo in elkaar geschopt en geslagen door drie jonge spelers dat hij aan de gevolgen ervan overleed): iedereen roept op tot bezinning (“hier moet een eind aan komen”) en aan een stille tocht namen duizenden deel, iedereen is het er ook over eens dat het een

algemeen maatschappelijk verschijnsel is (de verruwing van de omgangsvormen en het zgn. ‘korte lontje’) - maar wat niemand durft te zeggen (of zelfs ook maar te denken) is dat ons beschavingspeil intussen is gezakt tot het laagste niveau, d.w.z. tot dat van de laagste sociale klasse. In wat vroeger ‘achterbuurten’ en later volksbuurten werden genoemd was het altijd al normaal om je gemoed te luchten door zo grof mogelijk schelden en/of erop slaan (ik heb in mijn werk als sociaalpsychiater vooral met deze ‘lagen van de bevolking’ te maken gehad en weet dus waar ik het over heb; ik heb ook nimmer de neiging gehad om de autochtone of allochtone onderklasse te idealiseren in marxistische zin, ik vond juist dat je blij moest wezen dat je eraan ontkomen was en dat je dit andere ‘gegadigden’ ook moest gunnen!), en dat het ook zo hoorde dat je fanatiek voor je eigen partij of club was en even fel tegen de tegenpartij. En dergelijke ‘normen en waarden’ zijn nu dus algemeen gangbaar en dominant geworden, dank zij die nivellering… We zijn in een maatschappij beland, alweer naar Amerikaans model, dat niet je afkomst telt (qua materieel óf cultureel niveau!) maar hooguit nog je opleidingsniveau. Je zou denken dat hiermee het ideaal van die vroegere volksverheffers is bereikt: de meritocratie van een vrij goed opgeleide grote middenklasse, vredig zonder klassestrijd en standsverschillen. Maar dit was buiten de waard gerekend: hield geen rekening met de behoefte van ‘gewone mensen’ om op anderen (‘minderen’) neer te kunnen kijken. (De immigranten hebben ook hier in deze behoefte voorzien: de onderklasse kreeg een nog lagere klasse onder zich geschoven, maar al gauw domineerden ze de volksbuurten zo dat de oorspronkelijke bewoners zich er niet meer thuis voelden, wat nog steeds een politieke top-topic is!) Orwell’s stelling blijft van kracht: ‘Alle dieren zijn gelijk, maar sommige zijn wel meer gelijk dan de ander’ - en tot die laatste laagste categorie wil niemand graag worden gerekend. Bovendien bracht die zgn. diplomademocratie ook een diplomabureaucratie met zich mee, met regelingen die voor een ongediplomeerd burger niet meer te begrijpen en te gebruiken zijn. Zo ontstond toch weer die aloude tweedeling in ‘have’s’ en ‘have-not’s’: zij die wel en zij die niet een diploma bezitten en daar hun voordeel mee weten te doen. Verschil moet er zijn… En dat verschil neemt toe doordat er naar verschillende scholen wordt gegaan en van verschillende media (verschillende radio- en TV-programma’s) gebruik wordt gemaakt. De populaire media bevestigen veelal wat mensen toch al denken, de hogere cultuur zet eerder aan tot kritische reflectie (de derde van die drieslag: ‘denk na en doe er wat aan’). De vraag is echter of dit verschil op dit niveau wel stand houdt als de ‘volksverdomming’ verder voortschrijdt en nu de lagere cultuur ‘salonfähig’ is geworden. Het ‘academisch niveau’ stelt niet veel meer voor, zeker niet waar het de geesteswetenschappen betreft (de exacte ICT-kant is ondenkbaar met een lage lat, die moet het nog steeds hebben van beta-talent en ‘nerds’) en van een intellectuele en culturele elite wordt ook weinig meer vernomen, die zijn op de achtergrond geraakt (ook in de politiek). Ook het niveau van het hoger, middelbaar en lager (maar dit woord mag niet meer worden gebruikt!) beroepsonderwijs is schrikbarend gezakt, en ook dat zal mede te maken hebben met waar deze mailwisseling mee begon: ‘Het woord is beeld geworden en heeft ons het lezen verleerd’. Nou ja, deze desolate ‘electronische leeromgeving’, duldt geen dissidenten, er zit niets anders op dan met de tijd en met de tijdgeest mee te gaan: de nieuwste iPad schijnt het meest gevraagde Sinterklaascadeau te zijn met alle aps (en downs) die daarbij aangeboden worden, ter lering en ter vermaak, maar vooral het laatste naar mag worden aangenomen: we vermaken ons zo langzamerhand suf-suffer(d)-sufst… Deze tirade moest deze teleurgestelde (en verbitterde?) oude man even van het hart.

Maar terug naar de politiek: onze links-rechts-coalitie heeft als voornaamste doelstelling de verlaging van de staatsschuld middels drastische bezuinigingen op de staatsuitgaven (het zal jou aanspreken, je verwijt Obama dat die dit te weinig doet). De vorige kabinetsformatie is gestrand omdat de PvdA dit niet voor z’n verantwoording durfde nemen (en toen kreeg dus het CDA een laatste kans, wat toen werkte als een splijtzwam en bij de laatste verkiezingen leidde tot de decimering die ik eerder noemde). Deze keer betoonde de nieuwe PvdA-leider zich wél bereid aan de bezuinigingen mee te werken (zelfs op gevoelige punten als ontslagbescherming en AOW/pensioenleeftijd) mits de sterkste schouders de zwaarste lasten te dragen zouden krijgen en de laagste inkomensgroepen zouden worden ontzien (ook dit zal je bekend voorkomen). Nou ja, en daar dreigde het dus direct al mis te gaan omdat bij doorberekeningen bleek dat vooral de middengroepen een flinke veer moesten laten, de hele hoge inkomens geen nog hogere premie zouden gaan betalen, en de laagste inkomens de zorg voor bijna niks zouden krijgen. Dit dreigde zelfs de splijtzwam voor de VVD te worden, vooral toen de nieuwe partijvoorzitter (de enige die gekleed gaat en praat als een vuurrode arbeider!) dit ‘een feestje van nivellering’ noemde. Dit was zoiets als vloeken in de rechtse kerk (en ook dit zal jou aanspreken) en had tot gevolg dat dit feestje voortijdig moest worden afgebroken. Maar met volksverheffing had die nivellering toch al niets meer te maken, het ging uitsluitend om vermindering van de inkomensverschillen, wat ik op-zich ook wel een nobel streven vind, zolang het maar gaat om de meest schrijnende verschillen tussen puisant rijk en straatarm, en niet om een beetje meer of minder (afgunst) in de middencategorie. Ik ben blij dat ons straatbeeld niet wordt ontsierd door echte behoeftige bedelaars. Je had ook groot gelijk die zgn. dakloze in het station van Rotterdam geen geld te geven, dat doe ik ook nooit, zelfs voel ik me zelden gedwongen aan liefdadigheid te doen, omdat ik het behaaglijke gevoel heb dat onze verzorgingsstaat zulke dingen afdoende regelt - en daar heb ik ook best flink wat belasting voor over! Dat was overigens wat Geert Mak het meest verbaasde bij zijn rondreis (in de voetsporen van John Steinbeck) door Amerika, getuige een TV-uitzending die hieraan was gewijd (het boek heb ik nog steeds niet gelezen en ga ik ook niet lezen, jij wel?), dat men er daar helemaal geen moeite mee had dat de een zich een wanstaltige (smakeloze) luxe kon veroorloven, terwijl een ander bittere armoe leed en aangewezen was op liefdadigheid (‘de kruimken’s van ’s heren tafel’). Want daar hadden ze hun geloof immers voor: de een was het nu eenmaal gegeven, de ander niet. (Dat moet je wel héél bekend voorkomen!) En dat is nu net het punt waar onze wegen scheiden, onze politieke opvattingen verschillen. Ik heb je uiteengezet dat die volksverheffing voor mij ‘heilig’ is en een richtsnoer voor mijn verdere politieke keuzes. Niet (alleen) omdat dit in de lijn (en de geest) van onze familie is, en ik mijn eigen bevoorrechte positie eraan te danken heb, maar (vooral) ook omdat dit mijn enige hoop is voor de toekomst van onze nakomelingen. Het kan alleen goed (of beter) gaan met deze wereld als mensen tot het inzicht komen dat zij het zelf in de hand hebben: dat zij kunnen kiezen voor wat goed is voor mens en samenleving én voor het tegendeel - en dat zij de verantwoordelijkheid hiervoor niet op een hogere macht of godheid kunnen afschuiven. Wat me altijd het meest treurig stemt is als gelovigen hun god (welke ook) loven en prijzen als hen een ramp is overkomen of als zij daaraan zijn ontkomen. Heel navrant zag je dat na die verschrikkelijke aardbevingsramp op Haïti: de zondag erna werd in de kathedraal van de hoofdstad een dankdienst gehouden waar duizenden dank betuigden aan God die hen had gespaard - doch dus niet die familieleden waarvan iedereen er wel een of meer had verloren! Zo’n begin van een gedachte moet toch wel bij een ieder zijn opgekomen, zou je zo zeggen, en waarom dan niet even door denken en je afvragen of je wel in zo’n god van willekeur wilt geloven, en nog even verder denkend: of het niet godslasterlijk zou zijn een goede god zoiets

in de schoenen te schuiven. Ik moet je zeggen dat dit me nog steeds het meeste dwars zit, ook omdat ik het maar niet kan begrijpen, dat jij vanuit jouw geloof vrede kunt hebben met het beeld van een rechtvaardige god die alleen diegenen voor eeuwig in zijn nabijheid duldt die Jezus hebben aanvaard als hun zaligmaker – en dus niet die talloze miljarden of biljoenen die dat niet hebben kunnen doen (zoals al die joden van de holocaust: hun ‘verdiende loon’?) Zoekend naar een verklaring, ik heb tenslotte doorgeleerd voor psychiater, kan ik niks anders bedenken dan dat het een vorm van grootheidswaanzin moet zijn, die gedachte dat jij je in de persoonlijke aandacht en liefde van de Almachtige mag verheugen, dat jij ‘uitverkoren’ bent, tot de ‘kleine schare’ van gods geliefde gelovigen behoort – en de meeste anderen (waaronder waarschijnlijk ook geliefde naasten) niet… Het is toch ‘te gek voor woorden’? Dat het niet als zodanig in de DSM, het psychiatrische diagnoseboek, voorkomt zegt niet zoveel, want dit exclusiviteitsdenken, het jezelf uitnemender achten dan de ander, is zo’n algemeen-menselijk verschijnsel dat je het eerder normaal mag noemen dan afwijkend. Het zou trouwens ook te makkelijk zijn, om dit af te doen als ‘gekte’, als een psychotisch gebrek aan werkelijkheidszin, en dus als iets waar je zelf ook niks aan kan doen, als iets wat jou is overkomen (of ‘gegeven’ om in jouw termen te spreken: het geloof als gave). Je zou er ook te makkelijk mee weg komen, vind ik, want geloof en levensbeschouwing en politieke overtuiging mogen je dan zijn ‘overkomen’ (omdat je het van huis uit hebt meegekregen bijv.), je bent en blijft verantwoordelijk voor wat je doet met wat je overkomt (je levenservaring) – en dat betekent weer dat je ‘volledig toerekeningsvatbaar’ bent als en zolang je over voldoende verstandelijk capaciteiten beschikt. En dat is ook in jouw geval ruimschoots het geval… Wat ons gescheiden houdt is hoe en in welke mate en richting we ons verstand gebruiken. Ik heb in het bovenstaande die ‘drietrapsraket’ om hogerop te komen (qua ontwikkeling en beschaving) gebruikt om duidelijk te maken hoe ik er tegenaan kijk: eerst dat lezend leren, dan de kunst afkijken en imiteren, en last but not least je verstand (goed) gebruiken en hard eraan werken (of ‘ervoor gaan’ zoals dat tegenwoordig heet). Ik denk dat bij jou (en de jouwen) meer wordt geloofd (en gedaan: gepraktiseerd) in het oude ‘ora et labora’: bid en werk. Jullie zoon Ken gaf dat goed weer in zijn mailtje van election-night: He reminded me that when life offers up challenges, those challenges are only 10% of the story, the other 90% is how I choose to deal with them.

- wat treffend overeenkomt met mijn stelling dat het er vooral (voor bijna de volle 100%) om gaat wat je doet met wat je overkomt, maar dan wel met dien verstande dat bij hem dat omgaan met, dat werken aan, dat verwerken van levensproblemen, neerkomt op het berustend overlaten aan God, in het vertrouwen dat Hij alles in de hand heeft en ten goede zal keren. Daar is niks mis mee en past zelfs wel bij die drieslag die ik noemde: het lezen (van Gods Woord) heeft jullie dit geleerd, het navolgen (de ‘imitatio christi’ zeg maar) bepaalde jullie richting en gedrag, en jullie hebben er vast goed over nagedacht, daar twijfel ik niet aan. Maar het moet wel aan een andere manier van lezen van andere boeken, en aan het kiezen van andere mensen en meningen ter navolging, én aan een heel andere manier van denken liggen dat we zo totaal verschillend uitkomen. Het heeft me altijd gespeten dat ik nooit ben toegekomen aan het bestuderen van de filosofie, want daar verwachtte ik de ‘verheldering’ van het denken van die me ook beter in staat zou stellen met anderen van gedachten te wisselen. Nu las ik net gisteren in Trouw een stukje van huisfilosoof Ger Groot over het verschil tussen de Griekse en de Romeinse manier van denken resp. filosoferen: de Grieken zagen wijsbegeerte vooral als een stoorzender, ze zette alles op losse schroeven wat vast leek te staan en zaaide twijfel waar ijzeren overtuigingen heersten (zoals bijv. Socrates), maar in het Romeinse Rijk veranderde dat, daar moest de filosofie bewijzen dat ze ergens goed voor was, dat het praktisch nut had, en dit idee is intussen helemaal ingeburgerd. “Wellicht betalen we daarmee de tol voor onze almaar exclusievere oriëntatie op de Verenigde Staten, praktische

natie bij uitstek. Amerika als het nieuwe wijsgerige Rome en Europa als de erfgenaam van Griekenland …” schrijft Groot; zo simpel is het niet, maar iets ervan is wel herkenbaar: ook onze rechtspraak is al vanouds op Romeinse leest geschoeid, maar nergens neemt dat zulke zakelijke en bizarre vormen aan als bij jullie, waar de wet naar de letter wordt uitgelegd en uitgevoerd, ook als dit haaks lijkt te staan op de geest ervan (met begrippen als ‘schuld en boete’ kun je een mooie roman schrijven, in de alledaagse praktijk koop je meer voor aansprakelijkheid en genoegdoening, om maar iets te noemen). Dat letterlijk lezen en rechtlijnig (logisch) denken zou je in deze zin ook Romeins kunnen noemen, en dat is iets wat ons onderscheidt: net als ons beider vaders (!) ben ik meer van het gewaagde, verwarrende en ontdekkende literaire lezen, ook tussen de regels door. Ik heb wel eens gezegd dat letterlijk lezen zo ongeveer de ergste onderschatting is wat je een kunstwerk, zoals de Bijbel ook is, kunt aandoen. Trouwens: de exegese, de tekstuitlegkunde, stond in gereformeerde kringen toch ook hoog aangeschreven (preken werden erop beoordeeld en zolang het maar geen ‘schriftkritiek’ op de Bijbel als Gods Woord betrof, was ‘tekstkritiek’ eerder geboden dan verboden). Dat jij ervoor gekozen hebt om met de kerkelijke mainstream mee te gaan die ‘op zeker vaart’ bepaalt het punt waarop onze wegen uiteen zijn gaan lopen, zoals dat heet, en die behoefte aan zekerheid komt, naar mijn mening, voort uit angst voor het Laatste Oordeel. (De Bijbel als de polis van de eeuwigelevensverzekeringsmaatschappij noemde ik het eerder – en een polis moet je natuurlijk letterlijk nemen tot in de kleinste lettertjes.) De paradox is dat juist dat riskante literaire lezen dat alles op losse schroeven zet je van deze angst had kunnen verlossen (want er is helemaal geen leven na dit leven, weten we zeker na Darwin) terwijl dat angstvallige letterlijk lezen je in de ban van de ónzekerheid houdt (want je weet het maar nooit, het zou ook nog verkeerd kunnen aflopen: hoe orthodoxer hoe banger…). En die onzekerheid, die angst, doet je dan weer krampachtig vasthouden aan de traditie, vandaar dat elke godsdienst, op deze angst gebaseerd, behoudend is - en conservatiever naarmate men orthodoxer is. En dan heb ik het over al die godsdiensten die zich op een Heilige Schrift beroepen en deze meer of minder letterlijk nemen, in volgorde van opkomst jodendom, christendom en islam. De hierop gebaseerde politiek staat altijd op gespannen voet met de democratie, neigt altijd tot theocratie, en remt altijd de ontwikkeling van een cultuur. Wij mogen dan 50 jaar achterlopen bij jullie (wat trouwens allang niet meer geldt, we zijn jullie helaas allang voorbij gestreefd…), de islamitische culturen lopen eeuwen en eeuwen achter en mogen dan ook zonder meer als ‘achterlijk’ worden aangemerkt. En nu - eindelijk - terugkomend op onze politiek, een politiek waar god gelukkig ‘uit’ is: het blauw-rode kabinet van VVD en PvdA wil door drastische bezuinigingen op de overheidsuitgaven ons land sterker uit de economische crisis laten komen (daarop mogen ze worden afgerekend, zoals dat heet) – en daarbij doelt men uitsluitend op sterker in economische zin. Net als bij jullie wordt hier alle heil van verwacht, als eenmaal de werkgelegenheid en het consumentenvertrouwen weer ‘op orde’ is zal de rest vanzelf goed komen, meent men. Nou ja, dat heb ik hierboven proberen duidelijk te maken, ik geloof dat de ‘Moral’ prioriteit zou moeten krijgen en niet het ‘Fressen’. Daarom ben ik D66 trouw gebleven en vind ik het erg jammer dat die niet aan het kabinet te pas is gekomen, want D66 is de partij die alles op één kaart zet en dat is ONDERWIJS. Om alle hervormingen die nodig zijn, op vrijwel elk publiek terrein, mogelijk te maken, is het voor alles nodig de komende generatie, die het zal moeten doen, daarvoor rijp te maken (d.w.z. hen te doen inzien welke opofferingen ze zich zouden moeten getroosten om onze beschaving weer wat op peil te brengen). Ik bedoel: niet alleen (of in de eerste plaats) onderwijs dat betere technici, ondernemers en handelaren oplevert,

maar onderwijs dat leidt tot betere wereldburgers, zich verantwoordelijk voelend voor meer dan de eigen kleine leefomgeving. Net op dit punt laat de PvdA verstek gaan: series bewindslieden van socialistisch huize hebben het onderwijs bedolven onder steeds weer andere hervormingsplannen, maar ondertussen is het peil alleen maar gezakt. En in dit kabinet heeft men gekozen voor iemand die in het universitair onderwijs haar sporen heeft verdiend, en de prominenten die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het vormend basisonderwijs zijn minister van sociale zaken en (zelfs) minister van financiën geworden, waar ze wel veel kunnen betekenen voor de (kennis)economie en de werkgelegenheid, maar niet zozeer voor de onderwijshervorming die ik hier op het oog heb. En dat zou bij D66 niet zijn voorgekomen. Het is ook mijn voornaamste bedenking tegen het huidige kabinet dat men onderwijs en dus volksverheffing op een laag pitje heeft gezet: de PvdA-minister van ‘onderwijs, cultuur en wetenschap’ wil zich vooral richten op cultuur (de ‘high culture’ toegankelijk maken voor de ‘heffe des volks’) en laat onderwijs over aan de staatssecretaris. En om nog even aan te geven in welke zin (en richting) ik onderwijshervorming nodig vind: Ewald Engelen, de hoogleraar financiële geografie die voor de TV vaak een heel eigen geluid laat horen (die je ‘te denken geeft’) bracht het in Trouw zo onder woorden: “Scholen doen hun uiterste best om de natuurlijke nieuwsgierigheid van jonge mensen zo snel mogelijk in de kiem te smoren. Het huidige onderwijssysteem is een machine die zich enkel richt op extrinsieke en cognitieve waarden. In plaats van lesjes af te draaien die horen bij toetsen om leerlingen te kwantificeren, zou het onderwijs zich meer moeten richten op het bevredigen en het opwekken van nieuwsgierigheid.” Die ‘natuurlijke’ nieuwsgierigheid kan alleen een rol blijven spelen in het leven als men ergens door ‘gefascineerd’ (geboeid) wordt, als men ergens voor wil gaan (en dat kan van alles zijn: sport, muziek, politiek, literatuur, internet en noem maar op) én als men daarin nastrevenswaardige voorbeeldfiguren onderkent. En dat is misschien wel waaraan het nog het meest ontbreekt in onze genivelleerde maatschappij (en dus ook onderwijs): de vervluchtiging van de interesse, het steeds oppervlakkiger bezig gehouden worden door steeds meer externe indrukken, en het uiteindelijk nergens meer warm voor lopen, zich nergens meer in ‘verdiepen’ - én niemand meer als ‘leidsman’ respecteren. DIt is in feite het beeld van ADHD, dat hier in het westen en in Amerika zo veel voorkomt dat het eigenlijk nauwelijks nog als een echte afwijking kan worden beschouwd, maar wel eens ‘de ziekte van onze tijd(geest)’ zou kunnen zijn. In onderwijstechnische zin zou dit betekenen dat niet steeds meer prikkels moeten worden aangeboden maar juist steeds minder, dat niet naar verbreding van de belangstelling moet worden gestreefd maar juist naar toespitsing en verdieping, en dat onderwijsgevenden weer respect afdwingen als identificatiefiguren… As usual yours respectfully, Jaap Euwema P.S.: In het voorgaande heb ik het begrip ‘amerikanisme’ gebruikt, daarom hierbij een nadere verklaring ervan: “In 1955 (ik was toen nog niet eens afgestudeerd!) had ik me al eens gericht tot de redactie van ‘Wending - Maandblad voor Evangelie en Cultuur’, met de suggestie eens een apart artikel of zelfs een speciaal nummer te wijden aan “de Amerikaanse cultuur, of aan het nog wat ruimere begrip ‘Amerikanisme’- hét Europese importartikel, waaraan ik toevoegde: “De Amerikanisering beperkt zich immers sinds langere tijd niet meer tot de filmverslindende ‘man-in-the-street’, en zelfs als dit zo zou zijn, dan nog was er reden te over voor verontrusting.” (We zijn nu een halve eeuw verder en een dezer dagen hoorde ik Wouter Bos in een verkiezingsspeech zeggen dat de PvdA zich van het CDA onderscheidde door een kritischer houding tegenover het Amerikanisme!)