Glans & glorie van kalief & sultan archeologe Annet van Wiechen conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld drs A. van Wiechen Archeologe Annet van Wiechen geeft al jaren lezingen, cursussen en studiedagen over de kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld. De opzet van Glans & glorie van kalief & sultan is chronologisch van de zevende tot het begin van de twintigste eeuw. Behalve de architectuur heeft ze aandacht voor geglazuurd aardewerk, ivoren en glazen objecten, schilder– en beeldhouwkunst, iconografie, textiel, handschriften, miniaturen en calligrafie. Dit alles wordt geplaatst in de context van de politieke en religieuze geschiedenis. Ze heeft al de steden, monumenten en ruïnes zelf ter plekke bestudeerd. Indeling: deel I • Omayyaden & Abbasiden deel II • Fatimiden, Turken & Franken, tijd van de ‘kruistochten‘ deel III • Al-Andalus & Noord-Afrika deel IV • Seljuken van Rum & Mamlukken deel V • Ottomanen In principe bestaat elk deel uit zes colleges van twee uur (inclusief pauze) of twee studiedagen, maar alles kan aangepast of uitgediept worden.
drs Annet van Wiechen cultureel ondernemer, conens & van wiechen adres: Dr. ten Bokkel Huininkweg 4 - 7241 HV Lochem - tel.: 0573 256 272
[email protected] - www.OudWeb.nl
Na haar studie (kunstgeschiedenis, archeologie en Perzisch, Rijksuniversiteit Leiden) heeft archeologe Annet van Wiechen zich vooral gespecialiseerd in de (cultuur)geschiedenis van de mediterrane landen, die ze goed leerde kennen tijdens lange reizen samen met haar partner fotograaf Ruud Conens. Ruim dertig jaar geeft ze professioneel lezingen, cursussen en studiedagen (volwassenen) door heel Nederland. Haar passies zijn de klassieke, middeleeuwse en islamitische werelden. Alle ruïnes, monumenten en objecten in de mediterrane islamitische wereld die ze bespreekt, heeft ze zelf gezien en bestudeerd. Naast de architectuur heeft ze ook aandacht voor delicate ivoortjes, kleurrijk aardewerk, hout- en koperwerk, voor miniaturen en glas, voor verhalen, calligrafie, geometrische patronen en figuratieve voorstellingen. Als spreekster zoekt ze steeds onverwachte invalshoeken en weet ze met haar deskundigheid en enthousiasme iedereen te boeien. Foto's uit het eigen, zeer grote beeldarchief ondersteunen haar woorden en brengen haar verhalen tot leven. Onlangs verscheen haar boek over de fascinerende geschiedenis van de ezel: www.deEZEL.nl Meer informatie over de spreekster vindt u op haar eigen webstek: www.OudWeb.nl Meer cursussen, zoals Hadrianus’ wereld, De kracht van het beeld etc. zie
www.OudWeb.nl/cursussen
Hasan-complex, Cairo, midden veertiende eeuw © conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld indeling deel I • Omayyaden & Abbasiden Inleiding. Abd al-Malik (r.685-705): munthervormingen & Rotskoepel in Jeruzalem. Al-Walid I (r.705-715): verovering van Spanje, grote moskee in Damascus met schitterende mozaïeken (betekenis?), Al-Aqsa en de paleizen van Jeruzalem. Verder aandacht voor het dagelijkse leven in o.a. Baalbek, Palmyra, Gerasa en Taxt-e Suleiman, munten en aarde- & glaswerk. In de eerste helft van de achtste eeuw bouwde de Omayyaden elite de zgn. ‘woestijnkasteeltjes’ buiten de steden die gedecoreerd werden met schilderingen, beeldhouwwerk en mozaiëken. Besproken worden die in Syrië, Libanon, Jordanië en Israël/Palestijnse gebieden. Vanaf 750 waren de Abbasiden aan de macht en zij stichtten Bagdad. Kalief Harun ar-Rashid (r.786-809), bekend van de 1000-Nacht, verbleef graag in het Syrische Raqqa, waar hij paleizen liet bouwen. In 836 trok kalief al-Mutasim (r.833-842) liever naar zijn nieuwe paleizen in Samarra, ca. 125km ten noorden van Bagdad. Ruim vijftig jaar later verliet de elite alweer deze paleisstad, waar Duitse archeologen in begin 20e eeuw veel onderzoek hebben gedaan. Grote moskee in Kairouan (836), ribats in Tunesië (rond 800) & Ibn Tulun moskee in Cairo (879). In deze periode maakte het geglazuurde aardewerk in de islamitische wereld een stormachtige ontwikkeling door.
Atlant in Khirbat al-Mafjar t.t.v. kalief Hisham (r.724-743) © conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld indeling deel II • Fatimiden, Turken & Franken Inleiding. Fatimiden, Fustat en de stichting van Cairo: al-Azhar moskee (ca. 975), al-Hakim moskee (1012), stadsmuren en al-Aqmar moskee (1125). Dagelijks leven met aandacht o.a. voor aardewerk, ivoortjes, textiel, glas & bergkristal. De vroege geschiedenis van de Turken, ontstaan van het groot-Seljukse rijk (1038-1194) en conflicten met Byzantium. Locale dynastieën in Syrië en Anatolië van de Zangiden (1127-1234) en de Ayyubiden (1174-1249). Kort de ontwikkelingen in Europa en de gebeurtenissen in het oosten die leidden tot de kruistochten, de Latijnse koninkrijkjes en de verovering van Jeruzalem (1099). Begrip ‘kruisvaarderskunst’, interactie tussen de verschillende groepen en samenleving in het oostelijk Middellandse Zeegebied. Melisende, koningin van Jeruzalem (†1161). Nieuw elan: Nur ad-Din (1146-1174), Salah ad-Din of Saladin (1138-1193), verovering van Jeruzalem (1187). Cairo, het mausoleum van de sultanin Shajarat ad-Durr (1250). Militaire aspecten van deze kruisvaarderstijd en de wederzijdse beïnvloeding van de strijdende partijen. Burchten: Marqab, Montreal/Shobeq, Belvoir, Crac des Chevaliers, Qalaat Djabar etc.
Crac des Chevaliers in ondergaande zon © conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld indeling deel III • Al-Andalus & Noord-Afrika Inleiding. Het emiraat - later kalifaat - van Córdoba beleefde een bloeiperiode in de tiende eeuw. Ruime aandacht voor de grote moskee van Córdoba en de koninklijke stad Medinat Azahara. Ziryab uit Bagdad was een van de gasten aan het hof. Hij introduceerde onder andere tafelmanieren en deodorant! Ivoren kistjes. Mozarabisch. Begin elfde eeuw braken opstanden onder de moslims en aan het kalifaat kwam een eind. Verschillende islamitische koninkrijkjes met rijke hofhoudingen, zoals in Zaragoza en Málaga. Aan het eind van de elfde eeuw hadden de Almoraviden NW-Afrika veroverd (moskee Tlemcen) en kwamen ook naar Spanje, waar Toledo (1085) in de reconquista door de christelijke vorsten was heroverd. De Almohaden namen in de twaalfde eeuw het heft in handen (Giralda, Sevilla & moskee Rabat). Na de grote nederlaag van 1212 was Granada het laatste moslim bolwerk (Alhambra-paleizen) tot 1492. Mudejár. Vanaf het midden van de dertiende eeuw de Meriniden in NW-Afrika (medressen, Meknes & Fez). Marokko, Algerije en Tunesië: Barbarijse zeerovers, Europese inmenging en zoektocht naar eigen verleden (koninklijk mausoleum Rabat, 1971).
Alhambra-paleize, detail van de stucdecoratie © conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld indeling deel IV • Seljuken & Mamlukken Inleiding. Seljukse sultanaat (1074-1308) van Rum, hoofdstad Konya (Turkije), karavanserais of ‘staatsherbergen’ zoals de twee door de sultan gesticht bij Aksaray (1228) en Kayseri (1235), medressen en grafmonumenten. Schitterende, geglazuurde tegels in de paleizen. Jalal ad-Din Rumi ofwel Mewlana (1207-1273). Eind van de Seljukse macht maakte ontstaan van verschillende moslim rijkjes, zgn. beyliks, mogelijk. Schaarse resten te zien in Selçuk (Ephese, moskee 1375) en Milete (moskee 1404). Reiziger Ibn Battuta reisde door dit gebied rond 1330 (reisverslag). Vanaf 1260 regeerden de Mamlukken vanuit Cairo. Zij versloegen de Mongolen en uiteindelijk veroverden ze de laatst Frankische stad Akko (Acre) in 1291. Veel nieuwe religieuze complexen gebouwd in Cairo, bijv. van de sultans Qalawun 1285, al-Nasir Mohammed ibn Qalawun 1300, Hasan 1360, al-Ashraf Qaytbay 1475. Ook in Damascus en in het Libanese Tripoli. Kenmerkend is het gebruik van verschillende kleuren natuursteen. Zeker aandacht voor aardewerk, metalen en glazen voorwerpen beschilderd met schitterende kleuren glasverf en vergudsel. Bloeiperiode veertiende en vijftiende eeuw. Kalila & Dimna handschriften.
Tegel uit Seljuks paleis, Konya © conens & van wiechen
Glans & glorie van kalief & sultan kunst & architectuur van de mediterrane islamitische wereld indeling deel V • Ottomanen Inleiding. Veroveringen van Ottomanen, eerste hoofdstad Bursa (Ulu moskee, rond 1400). Janitsaren. Opvolgingsproblemen. Sultan Mehmed I (r.1413-1421) bouw Groene moskee in Bursa (vanaf 1417), aardewerk tegels met nieuwe techniek, begin ontwikkeling zgn. Iznik-aardewerk. Mehmed II veroverde in 1453 Constantinopel, nieuwe hoofdstad. Hagia Sophia kerk werd moskee. Begin bouw Topkapı-paleis. Opnieuw opvolgingsproblemen, Djem zocht zijn toevlucht bij de Johannieters op Rhodos. Bayazid II (1481-1512), religieuze complex in Edirne (1488) en moskee in hoofdstad. In 1514 versloeg Selim I de Mamlukken van Egypte. Expansie Ottomaanse macht in Syrië en Egypte. Bloeiperiode t.t.v. sultan Suleÿman de Grote (r.1520-1566), veroveringen (Belgrado, Rhodos, Tabriz, deel Hongarije) en de sultan voor Wenen (1529). Belangrijkste Ottomaanse architect Sinan bouwde veel in opdracht van sultan en de elite. Vond zijn Selim II moskee in Edirne (1574) zijn mooiste bouwwerk. Uitvoerig aandacht voor Topkapı-paleis, inrichting & functies. Woonhuizen in Cairo en Damascus. Naast aardewerk en textiel worden ook handschriften en miniaturen behandeld. Mohammed Ali gouverneur in Cairo. Europese invloed vanaf begin achttiende eeuw (Dolmabahçe paleis, 1853).
Istanbul, Topkapı paleis © conens & van wiechen
