GEON'IEUWS 1AAfi]dL2U
jaur .=an-
(Puy-de-C76me, Ghasne dea Puys,
1f1°I' f31ELllScr12
-u'nr:ier
juni_i,r i
Frankrijk . )
KP1nLj
AntL!EPpEn
L'<<,J
Vereniging gesticht op 11 mei 19f-3 . 5tatuten, verschenen onder nr . 9525 in de Bijlage tot het aelgiso h StaatsLilad van 17 november '977 . Zetel gevestigd te 2000 Antwerpen, Cmmeganckstraat 26 .
PIJO:L- ;A.T :[ F .5 .Eeonieuw s Maandblad ; verschijnt niet in augustus . Redakteur en verantu2oordelijká uitgever : P . d 1 Hanen,, J . De Grooflaun 3 , bus 2, C-262G Hemiksem . Tel . 031Ie7 94 27 .
UE ROACE
dizE :' d
i= rakflku m Elke eerste zaterdag va g je maand van 5 .30 Lokaal : Eikblukst .raat 35 te 210L Deurne .
uur tot 12 .00 uur .
fJ'aanrJver-3derin n
Elke tweede vrijdag van de maand om 19 .30 uur . Lokaal ; Lange Lezanastraat 250/258 te 2000 Antuerper . OeuradverL]-de.rin q Elke tweede zaterdag van de maand van 10 .0C] uur tot 12 .00 uur . Lokaal : Ommeqaricks traat 2ïs te 2E100 Antwerpen . HF:LAf!GRTJ}',
:wi ;jzigingen plaats, datum en uur van dez e aktiviteiten zijn steeds mogelijk ! Gelieve steeds de mededelingen hierover in Gennieuw s te raadplegen .
Gevde en Geonieuw s
Op de Raad van Beheer van 9 nFcamber 1'.)75 Lerd Leslist cm me t de uitgave van GEODE te stoppen . Daar tegenover wordt gezet da t het maandblad CEC]NIELJlaJS zal uitgebreid uorden met het budget da t ,nrme :,1 voor REDDE ter aencfiikking .,-Laat . Artikels die we ander s in REDDE zouden publiceren zuller! vcort u J. -1 in CE ;7 :1i iEiJlJS ver schijnen .
Als redak teur van GECDE voel ik mij verplicht deze beslissin g tor te lichten . Tien REDDE voor het eerst in 1974 verscheen me=nden ue dat e r in de een hef-ioe Fte was om wetenscnappeli jke en vulyariserenu e artikels van eigen leden in het verenigf ;!-smiliee 'te verapreioen .
riet Las tnen onmcnelijk om maandelijks een ui tneCreid SE .Of . FEUI :' E te eroduceren en een jaarboek leek toen de geknipte oplossing o m onze eigGn leden een pucliknt,iemcgeli,jkhcid te geven . Ondanks de kans die de leden geboden werd, om hun uerk en verhandelingen kenbaar re maken was de recpunse op REDDE eerde r ,erinp . In reuer!dee1., het Lerd al ^uuu een opgave om voldoend e kopijen voor een jaarnuek Le verzamelen . Anderzijds uas het med e dank zij de toenemende financine middelen van de vereniging moeeli jk om 3EON1EUli5 uit te breiden . 5Ii -ikhaar wilden de lede n hun cublikEties ook licver in CELIÏJIELkiS kwijt, uellicht omdat d e dremrelvrees hier kleiner is en het tiidsinterval tussen inlevere n van een kopij er! haar publikatie korter is . d et doel van EECi7E is altijd geweest een evenwicht te vinde n tussen liefhebberij en uetunscneppel.i jke interesse . We nopen da t bi j!Je overschakelinr naar GEdf :iEUWS dit evenwicnt dehouder, blijf t en dat ons maandblad naast een bron van mededelingen tevens d e edukatieve werkind van de 'IKA zal hli j vr,n deer spiegelen .
P.
Tambuyser
2
M KA - Aktiviteite n * Deze maand is er GEEN praktikum . WR I,JDAG 11 OA7VIJAR I 19HL) : JAARVERRADER ING van de MKA vzw in he t lokaal van de Lan p e Lozana5traat 25a/258 te 200Ci Antwerpen . 19 .3C uur : gelegennoid tot transakties, raadplegen van de hidlioteek, aanbieding van met mioeraal van de maand, enz . Mineraal van de maand : kvaniet ; meer gegevens ove r dit mineraal vindt u verder in dit nummer . 20 .15 uur : officile algemene ledenvergadering van de MKA vzu , waarop alle effektieve en toetredende leden worde n uit`?enodi,d . De agenda en praktische schikkingen vindt u elder s in dit nummer . Dit bericht geldt als enise uitnodiging . 4( 2ATERD*G 12❑ AALIA,RI 148Q : JEUGDVERGADERING in het lokaal Ome Jaockstraat 26 te 200Q Antwerpen van 10 . DO tot 12 .00 uur ; d e leiding berust dit maal bij de heer L . Van G ❑ ethem .
MKA - Nieuw s * 'ríon trihutie
1981J .
De leden van de MKA vzw worden verzocht, indien ze het n ❑ r_, nie t zouden gedaan hebben, zo spoedig mogelijk de bijdrage voor 198 0 te storten op P .R . ❑ 00-1155 ❑ 95-19 t .n .v . Mineralogische Krin g Antu.:erpen vLir, Deuzeldlaan 16 bus 1, te 21217 Scnoten . Een detalingsrarnulier vond u in het vorig nummer van Ge ❑ nieuws . De kontributie bedraagt 350 BF ; jeugdleden onder de 18 jaar betalen slechts 250 HF . 4(
Iezell.ig Samenzij n Dit samenzijn met koud buffet gaat door ❑ p VRIJDAG1FELRLARI E*3C] te 20 .00 uur in zaaJ. Pax, 5terlinger*;traat 8C] t e r 2200 Gorgerhout . Deelname : 375 AF/persoon ; inschrijvingen geschieden door stortin g van het verschuldigde bedrag op P .R . ODO-1155n95-19 t .n .v . d e Kineralolische Kring Antwerpen v7w, Deuzeldi ;aan 16 bus 1 te 812 0 Schoten, met vermelding "Koud Buffet" . Uiterste inscmrijvingsdatum : 15 januari 1980 .
4(
;-let Rijksuniversitai r Centrum te Antwerpen richt een voordracht i n cp donderdag 2 1+ januari 19E1a te 15 .0J uur in het auditorium A 302 , Middelheimlaan 1 te 2020 Antwerpen : "Moderne OnderzoekmetnQden in de Edelsteenkunde " door Professor Dr . P . Zwaan van de Rijksuniversiteit te Leide n direkteur van het Nederlands Edelsteen Laboratorium en het Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie .
3
Algemene Vergadering van 11 januari 1980 . De jaarlijkse algemene ledenvergadering van de Mineralogische Krin g Antwerpen vzw qaat door up vrijdag 11 januari 1980 om 20 .15 uur i n het lokaal van HEK, Lange Lozanastraat 250/253 te 2000 Antwerpen . Uclgens do statuten nebben op deze vergadering enkel de effektiev e leden stemrecht . Tnetredende leden worden wel vriendelijk uitgenodiqd ❑ m de vergadering bij te wonen en er eventueel vragen te stellen . In 1H75 waren er 58 effektieve Bal K . 3asl R. dloch P . ;3 ❑❑ nr❑ y M .L . dRrz e M . Caele n R . CortQis P . C ❑ veliers R . Daems F . De 5ruyn M . De J ❑ nqhe J . d' Hanens P . Dillen H . FQulon J . (t) Gelders M . Gielen H . Kansen R . Heirman W . Isrcl W . Cu ;,gen L . Luyten -W ❑ Uters C .
leden :
Luyten J . Michiels L . Muchez G . Mutsaars P . Op de Beeck E . Pirotte Y . Plinke P . Ruyc,sen C . 5chuyhroeck C . 51uy ts M . 5medts G . átaut M . Tamnuyser G . Tamduy ser P . -Farmer P . Terryn M . Trnch n . Tyck J . Uan Uastelaer e 'dan Heveron M . Van Craen M .
Va n den Bossche L . Va n Goethem J . Va n Goethem L . Va n hee P . Va n hee--5chnenmaeckers A . Va n Immerseels G . Va n Laer F . Van Tichelen W . Vorcammen A . Verhallen F . Vermet ten R . Wermeylen J . Weyns H . Wijns 5 . allen van 5elgiscn e nationalitei t Feenstra E . Gordijn E . van Nederlands e nationaliteit .
Daarenboven hebben de v ❑ lyende toetredende leden in de loop va n 1979 de wens ❑ itgerirukt ❑ m effektief lid te worden : 7osschaart- [, . Huydreedts W . Kusso J . Marvel .lie Z .
F'elckmans H . : -]ipidn Stefens J .
Van Caemelbeke M . Uerl ❑❑ y ï . Vervl ❑ et H .
Personen die alsnog effektief lid wensen te worden dienen voqr he t begin ven de vergadering het daartoe voorziene formuliertje (elder s in dit nummer) ❑ ndertekend aan de sekretaris te bezorgen . Personen die zich kandidaat willen stellen v ❑ *r de Raad van Behee r kunnen hun kandidatuur schriftelijk richten tot de vnorzitter . Ieder efl= ektief lid dat de algemene vergadering niet kan bijwone n kan zich laten vertegenwoordigen door een ander effektief lid . Dit gebeurt door middel van een volmacht (zie elders in dit riumne r het daartoe voorziene formuliertje) . Niemand kan ochter houder zij n van meer dan `_2n volmacht .
4 Agenda van de algemene jaarvergedering : 1. Verkiezing van een nieuwe Raad van Beheer . De v ❑ lrlende leden van de Raad van Beheer zijn uittreden d (en herkiesbaar) : d' I-lanens H . Op de Reeck E . Dillen H . Tambuyser J . Michiels L . dan hee P . 2. daedkeuring van de rekeningen ever 1979 en een budget vuu r 19ao . Voorlezing van het verslag van de kommissariseen (de here n 7roch en 5chuytr ❑ eck) . 3. Vaststelling van het bedrag van de ledenbijdrage voor 1981 . 4. Diversen .
De amethystgrveve te Fishbach
E . Vervloe t
Fisbbach is gelegen ten noorden van Idar-Dberstein in Weet-Duitsland . Om er. te: kamer, rijdt men hij vcorkeur van Idar naar Bad-h5reuznach, tel t men np zijn linkerkant een vierkante, ❑ ngeveex twintig meter hog e toren tegenkomt met reklame v ❑❑ r t',irn(er) Pils . Deze gepasseerd, mne t men -e eerate c .eg links nemen, eer, spoorweg over . Eer, wegwijzer vermeldt : Fiahdach 1 krr . Men moet het ganse atai je door (hierin een kopermijn die het bezoeker : test waard is), tot men na ❑ neeveer drie km de grote groeve cp d e rechterkant ziet . Aan de ❑ verkc;n.t is een parkeerruimte voor minsten s vijftig r:;a,nens er, tevens een slijperij die men kan bezichtigen en waa r men eventueel vondsten kan laten slijper . De groeve ingaan ia zQeis overal in principe verboden, maar mer, ma g op eigen risico zijn qsrq qaam . De groeve zelf is neneveer een kilometer lang en bestaat uit twe e grote delen : a) Een wend van ca . 40 :7 m lang, die men gemakkelijk kan beklimme n langs de brede wegen die daar zijn aangelegd voorde vrachtwaqerfs . riet is de minderheid die deler gaat zoeken, maar er is a .a . een r1e ❑ de gevonden var, mel. 3D cm doorsnede (van buiten naa r Linnen verandert de kleur van uit naer dieppurper met mooi e kristallen die ten holte van F3 cm overlieten) ; natuLtrlijk behaart dit tot de zeldzame v ❑ nr!s}en . á) Een centrale put uaer het merendeel van de speurders wedijvert . De bodem bevindt zich ongeveer 25 rn ❑ ndEr straatnivecu, zoda t wanden antataan var z ❑ 'n 100 meter hoon . De kuil zelf meet nneevrier 100 bij 15J ne'.-er . Hier en daar liggen reusachtige puinhopen waa,r mer, een deel van de wand `it.eft ❑ pgeb .lazen . De rotsblokken vcri Lrer van een 20 cm tot meer dan een meter in doorsnee . Een zware hamer, ❑ f beter nog een voorhamer is het geschikte materiaal ❑ m hieruit de amethyst/kwarta--"eieren" te halen . Deze hebben een lenqte van minimum E em . De MEEEtE zijn binneni n wit of doorschijnend ; maar vanafeen doorsnee van meer dar. 10 c m r: ❑ rden de kristallen die dan in geodevurm voorkomen (de kleiner e zijn val) licht telt diep paars . Ook kan men er gendetjes vinde n van caleiet/kw_rtr-; . Het eerste in gele kristallen, het tweed e doorzichtig met grijze everkorating .
5
Ky aniet
H . Dille n
Mineraal van de maan d Dit mineraal, met de eenv ❑ g diqe formule A1 2 SiD 5 , is gezegend me t nogal wat namen, die kris-kras door elkaar worden gebruikt in d e literatuur : kyaniet, cyaniet, distheen, . . . . De naam kyaniet is afgeleid van het Griekse átUo4,9o5(d ❑ nkerblauw ) waaraan ❑ ok cyaanzuur (blauwzuur) zijn naam ontleende . Naast kyanie t vindt men in de natuur nog twee polymorfen (d .i . mineralen met dezelfde chemische samenstelling, maar een verschillende kristalstruktuur), nl . andalousiet en sillimaniet . Welke van deze drie minerale n in een bepaalde paragenese ❑ ntstaat hangt voornamelijk af van d e temperatuur en van de druk . Hit het fasendiagram dat in figuur 1 wordt weerqegeven blijkt ook dat bv . sillimaniet door een sterk e drukverhoging kan worden ❑ mgezet in kyaniet ; dit verschijnsel ka n zich voordoen in metamorfosep1'ocessen .
*'f{
16
14
Silltmanitc
4
AndaSus
ge
2
_ 2110
400 I ;i;prr:rrrrr
Fi e tlur
600
i $00
('C )
1 .
Fasendiaqram van rtil 2 Si0 5 -mine ralen, (naar dell F .H ., Science , 139, 1f355 (1963) .
Ficuer 2 . De kristalsLruktuur van kyanie t (naar Strunz, Mineral ❑ ]isch e Tabellen, Akademisches 1lerlagsqeselschaft Leipzig 1978) .
Chemisch is kyaniet nagenoeg zuiver .A 1 2 SiC1 5 , met slechts spore n Fe en Cr . Het behoort tot de neosilikaten (geisnlecrde 5i0 4 -tetra eders) en is triklien . Kyaniet komt vooral voor in bladerige kristalagyregaten, en eF_de r zelden in goedgevormde benindiqde kristallen . De habitus is tabuLai r tot prismatisch . Het e100) -vlak vertoont meestal een parelmoerglans, te wijte n aan de zeer goede splijting evenwijdig met deze richting . Ky .3nietkristallen zijn soms min of moer buigzaam, en wanneer men een krista l middendoor breekt is de breuk vezelachtig .
6
KYANITE p jl
7-w,11 a ,I a[i0o ]
cI00l1
S
2
^
0 (1101 .,
C
tio) * róo l
n ia oi
IQ5'
8er,
cleorope vlon e
ALL FORMS ARE PINACOID S
Figuur J . Kyaniet-kristal en tweelingkristal (naar 5inkankas, vlineral ❑ gy, 'Jan fJostrand Reinhold Eo ., New York, 1964) .
Figuur 14
.
Het verband tussen kristal struktuur en (anisotrope ) hardheid van kyaniet , (naar Klockmann's Lehrbuc h der Mineralogie, EnkeVerlag, Stuttgart, 1978) .
Kyaniet is het type-voorbeeld van anisotrope mineralen (d .w .z . da t bepaalde eigenschappen niet in alle richtingen gelijk zijn) ; de hardheid ❑ p het vlak (1C7[]) cv . is ❑ ngeveer in de lengterichting (c-au ) en kan dus in die richting gemakkelijk worden gekrast met een mes ; in de richting loodrecht ❑ p de c-as is de hardheid 7 tot 7,5 . De dichtheid is 3,65 . f4yaniet is dcnrschijnend en soms zelfs doorzichtig . De kleur ka n variëren van blauw tot groenachtig en wit . Vaak vertoont één krista l verschillende kleurschakeringen . De streek is kleurlcos . Optisch i s kyaniet twee-assig negatief . Kyaniet ontstaat meestal in metamorfe kristallijne schieffers, e n bijna nonit in dieptegesteenten . Erg mooie kyanietkristallen komen van de Pizzo Forno in Zwitserland , waar ze in een parag ❑ niet-m3caschiat voorkomen vergezeld van prismatische staurdlietkristall.en .
De specimens die deze keer als "mineraal van de maand" werde n aangeboden zijn fragmenten van kristallen, die een lengte van tientallen centimeter kunnen bereiken . De vindplaats is Capelinhas, Minas Gerais, Brazilië .
7
Uit onze tijdschrifte n Hona,
14 (3), okt 197 9
2-5 6•-10 11-15
Eo En vloed ; Slikken * en schorren ; Geschiedenis van onze zeekust .
Der Aufschluss, 3G (11), nov 197 9 Zeugen der lJrzeit unterm MU11 (lueinheim, Alzey) ; Eine mineralPqische Grabunrg im Mittleren 5chwarzusaid ; lJnhekannte Fundstellen rundum SobernheimlNahe ; Tungrube !.dillershausen, ein yeolor.,isches Naturdenkmal ; Seltene Minerale in einem xmphib ❑ litv ❑ rkammens a m 5chauinsland nei Freiburg im Schwarzwald ; 412--415 Vesignieit aus dem 5tubensandstein des Schw6lis ❑ hen Weides ; Zwei Generationen von Fluor-Apatit aus alpinen Niineral416-418 ZerrklDften ; 419--426 Moldavite und Ihre lJeruéndung . 361-368 380-3f32 383--388 389-408 409-411
Nlinéraux et Fcssiles,
n° 3'3,
nov-dec
197 9
6-11 6d .-r :ne de Tucsan, Arizona, USA ; 12-18 Les vielles mines F3asques ; 19-2C1125 Le gisement á empreintes de pas de reptiles du Veilla n Vendée (Infralias) ; 26-27130 Le diamant ; 34-36 Museum de Lyon ; Déterrninati ❑ n micrechimid. ue des minraux e 38 Mineralien Magazin, 3(8), nov 1L77 9 397-356 Pflanzenfossilien der Braunk p hlenzeit (Frechen, Knr) ; 397-401 Rutil in alpinen Zerrklliften ; 402-408 Armmpniten ; Die naturliche ErdLArme - eine alternative Energieform ; 411-415 4i7-42G Flachschliff automatisch ; Die Gruhe Clara und ihre Mineralien . 423-427 Lapis,
4
5-7 9-14 15--20 21-24 25 26--27 28--29 30-32135
(11),
nov
197 9
Cerussit ; Lapi,`:; Lazuli vun 5ar-e-5anq, Afdhanistan ; Korsika ; Mineralien aus tJngarn (Hnnc . ariie) ; Diaspoor (5ivec, Macedonie, joeyaslavi) ; 'Jiviahit sus der iletterau (Duitsland) ; Kluftmineralzen aus den aayerischen Wald ; Kristallfcrmen, 2S . Qrtharhombische5 Mristalsyatem .
5chwcizer 5trahier 5('+), nov 197 9 141-151 MinPralneufunde (Alpen) ; 166-174 Zwei Calcit-enerationen in unyeE:hhnlicher Verwachsun q aus alhier Kluft im Pilatusqehiet (Luzern) .
VULKANISME
1. il u -ei
d'Ha-en s
(Geonieuws december 79 )
2. Het ^ia :m a Wnuer vulka e:isme ,erstaat men die processen waar-ij gesmolten qe:,teen te (magme) uit het. inwendige van de aaree een de oppervlakt e treedt . Dit naar buiten treden geschiedt op die plaetsen waer Ge aarekorst scheuren of zuakke ?lekken vertoont . Hierbij denkt men voora l aan vulkanen . f,ochtans zi?n aktieve vulkanen niet de enige plaatoe n waar mee-na na"•r buiten komt . Volgens de sehollentektoniek ontstaan d e bodems van de oceanen door stolling van magma dat in de mid-oceanisch e rungen neer buitenwelt, zoeder dat er overal vulkaren ontstaan . In de _eolneie spreekt men dan ook ver "hot spots" of "gloeipunten" . Wloeirunten zijn plaatsen waar eer ❑ pstijgende magmastroom doordrine t in de aardkorst . Men neemt hierbij aan dat deze opstijgende maqmestroom ten ❑ pzichte van de diepere delen van de aardmantel een vast e eositie inneemt en dus niet meehe :! eegt met de kontinenten . Wanneer het magma niet uitgeworpen wordt els lava of Els velkanisc h as, maar vast wordt onder h et aardoppervlak dan spreekt men van ee n plutoon of matimatisct-ie intrusie . Deze gesteenten komen meestal slecht s aan het daglicht deer er- e . Het natuurlijk ver,,chijnsel vee een vulkanische uitbarsting geef t ons het Direkte oewi j, van het eestaan van gesmolten gesteente in he t binnenste der eerde . Dit gesteente, het magma geeft na stolling ne t ontstaan van een mamatiseh rleu,teente . Deze magmatische gesteenten kan men a .a . indelen naargelang hu n voorkomen nl . extrusieve en intrusieve gesteentn . Extrunieve eesteenten ❑ ntstaan uit magma dat het aardoppervla k heeft bereikt en uitvloeit als gesmolten lava en ofwel in een erupti e naar buiten wordt qeworpen onder de vorm van gloeiende deeltjes , drup-:,eltjes en vaste 5rokken . In dit proces verliest het ma :ma vee l gassen . De lava kan ontwijken langs spleten en barsten ofwel doo r ronde afvnerkanalen . Het ex-losief uitgeworpen materiaal neemt me n pyroklastica el omvat vulkanische hemmen, lapilli, vulka7isch zand e n vulkanische Er . Het zweerdere materiael dat alzo uitgeworpen word t valL rond het eruptiepunt terug neer en stapelt zich langzaam op to t een :ere : de ,.. . .lkaan . let heel fijne materieel kan zeer ver weg worden weggeblazen en hoog in de atmosfeer terecht komen, weer het ove r grote afstaiieen kan worden getransporteerd . Veestal beetaan de vulkaarkerr els niet alleen uit deze neergcu :aalde materialen maar ook ui t la\ ;a . Klassiek is de opbouw van de vulkaan uit afgewisseld lagen a s en tuf en lagen lava doordat Dij ,;e explosie eerst materiaal word t uit :eulazen er dan gevol . :d wordt duur uitvloeiing van leve ; mer. noem t dit een stratovulkaan . Intrusieve gesteeeten hebben we reeds vermeld als plutonen . rie t manma is in de aardkorst achtergebleven en daar gestold . Het i s slechts door erosie dat zij aan het daglicht komen .
9
Een andere indeling van de magrratische gesteenten berust ❑ p hu n chemische samenstelling . Zo kan men ze indelen naargelang het gehalt e kiezelzuur (ái0 2 ) dat ze bevatten . Men onderscheidt dan de volgend e gesteenten : 5i0 2 -ge`salte y 64 gew% - zure gesteenten - intermediaire gesteenten
5i0 2
z 33-64
- basische ]esteenten
5i0 2
1'45-53 gew%
510 2
4t 45 gew%
ultraCaoisGhe gesteenten
_gew;o
Zure magma levert een zure lava die taai-vloeioaar is ; ❑ mrgekeer d is basische lava dun-vloeibaar . Dit verschil in lavatype heeft invloed in de wijze van vulkanische aktiviteit, zoals we verder zulle n zien .
3 . Opbouw var, een vulkaan - vulkarisobe verschijnsele n DAMPEN e«
aonrlerl
F,rssr't
EIy LAPiLL r
In het vorige huufdstuk is reeds beschreven hoe het magma al s uitgeworpen en uitgevloeid materiaal aan de oppervlakte komt . Een vulkaan blijft werken tnt de druk van het magma verminder t of tot de krater ❑ f net afvaerkanaal verstopt geraakt door gestold e lava . Soms Lordt een nieuwe krater ❑ pengebr ❑ ken zodat een nevenkrater ontstaat . Zeer brede kraters kunnen ❑ ntutaan+ door explosi e en uitblazing van enorme gashoeveelheden of door Een verzakking e n instorting in de top van de ti•ulkaarkece] . ; door het leegstromen va n magmakamers ontstaan er namelijk inwendige holten die dergelijk e verzakkingen kunnen veroorzaken ; zulke reuz-enkr-aters noemt me n cai.deira' s .
10
rlanneEr de vulkaar , zijn aktiviteit blijvend gaat verliezen word t de vulkcankegel niet meer opgehouLrd en kunnen de Erosdekrecnten he t vulka :nJ .ichaam aantasten . Meestal is de kraterpijp harder en weerst a g diyer -e-en de eru ,ie en blijft een nualrlv ❑ rmiy lic g aa m in ho t landschap ac7ter .
Fig . 1 . Le Rochnr .-' Azg_ilhe in Le Fuy, Frankrijk . Ee g mooi vonr oeeld van een vulkanische nra ; .
Zelf=: dij een inaktieve vulkaan kunnen op sommige plaaLsEn no g warme of hete gassen ontwijken ; zulke gasbronnen noemt men fumurolor: (meestal hete dampen en gassen), s ❑ lfatarer (he-,E water- e n zravold2mpen) en motetten (koolzuuroampen) . Ook stoom- on warmwsteror ❑ nn e g en raeisers behoren tot de vulka-nisc g e nar_erkinq<_,verschi jnselen . Vulkanen zijn -erucht door hun plotse werking . Dikwijls is hu t niet de ui tYl ❑ eie«de lava die voor eer ramp zorgt maar zijn ne t gloed .u ❑ lkrn, g ete asregens en modderstromen die het meest katastr ❑ fa31 zij g . 7e r]lcedwolk die in I*J02 hij de Munt Pele vrijkwEm was zozee r verzwaard met. puin dat. zij als een lauine naar beneden gleed en d e st2d daint Pierre ❑ edolf . PuinapticUingen kunnen door aanhoudend e r e g ens veia .deren in een modderstro ❑ m ❑ f "larinr" ; rierculaneum werd door zo'n lahar bedolven . En Po m p ei neeft zijn ❑ ndergaing te danke n san +ersclir ❑ ei p nde asreqens . ❑ ikui jl .; Lorden vulkanische uitbarstingen vcorafgensan en verqe zeld van plaatselijke aardschokken en bevingen .
11
Figuur 2 . Reeds g edeeltelijk bed p lven onder as en puin en volle dig verlater, donr de bewoners uaci-It deze stad de toekomst af . . . (Hezmaey, IJsl.and a 1973) .
Fi-uur. 3 . f'uy de Lassnlas, Frankrijk . Deze naktieve vulkaa n behoort tot het 5trombalitype .
12
Julkaantype s Men kan de vulkenen indelen in een aantal typen waarvan de onderlinge vezeohillen berusten op de chemische samenstelling van he t maqma en de heersende gasdruk . a) Het Hawaltvpe . Hot is een vulkaentype met dunvlaezhare en gasarme lava zoda t geen duidelijke kegel kan ❑ pge h q uwrf worden . De lavastromen, di e ven tijd tot tijd over de rand stromen, stollen boven up elkaa r en rd_ev.en_het ❑ ntstaan aan een " .,ohildvormig" relzLf . Een voorbeeld is de Kilauea op Hawal . h) H e t Et romdol i type . Dit type heeft oen hogere gasdruk en de 1ave, is minder vloeibaar zodat stolling in de kraterpijp plastsvindt en deze verstopt geraakt . Hij voldoende gasdruk ontstaat een Explosie e n kan de lava terug stijgen in de kraterpijp, stollen door afkoeling en de krater ❑ pnieuw verstoppen . . . c) Het Perret- ❑ f Vuloan ❑ type . De lava is zeer taai en verstopt de kraterpijp zodat de uitbarstingen slechts plaats vinden na lange rustpauzen . Voorbeelden hiervan zijn de Vesuvius en de Krakatau . d) Het Peletype . Hier is de lava zuur en zeer taai.-vlaeibaar . Het gestolde magm a in de krdter :i,jp vormt een stevige prop die ❑ ndsr enorme tro k van de gassen langzaam uit de kraterpijp opgestuwd 'wordt E n hierbij deels afbrokkelt, zodat puin en as als een lawine lang s de hellin,en naar beneden komt . De gassen kunnen niet lan g s haven ❑ nt,sri3ppon maar ontwijken zijdelings met een enprm e kracht . Tot dit type behoort de Puv-de-D?fine (zie foto op omslag) .
Figuur 4 . Le Cha1nL des Puys, Frankrijk . Bij Clermont-Ferran d komen 112 uitgedoofde vulkanen (Puys) voor :ie al s Het aare een keten vormen, waarva, de Puv-de-Am e de ho ❑ o .nte en meerL gekende ie .
5EKRETARIAAT
:Mi4A vztw, RipsLraat 108, H-2"160 Oint-_zillls-LJaac . Tel . 031/70 EO 07 .
HETALINGEiV op P .R .
000-1155095-19 t .n .v .
P°1KA uzu,
Dnuzeldlaan
16 bus 1 ,
B-212C] Schoten . Tel . i731/45 29 14 .
RAAD VAN BEHEE R De Bruyn M .
Op de aneck E . Bchoenmaeckers P . Tambuyser J .
d'Han2n .; P . Dillen H . Michiels L .
'Jan LzQethem L .
Wan hee P . 'Jercamm2 n
Tambu'yl .r_2r P .
BESTIJIJRS- EN .:Ir:DERE F - Jf, ;TIE S Voorzitter
: L.
E3akkersdreef r +1, H--21E0 KalTnthout . 031/Ob 92 32 .
Michiels,
rel . Ondervoorzitter :
Bekretaris
: H . Dillen, Ripstraat 105, Tel . 031/70 50 07 .
Fennin .Dmeesterec
Bibliotekaris
:
:]-2780 Sint-C,illis-Waes .
: Mevr . P . Wan hee-5ch ❑ enmaeckerc, Deuzeldl ;an 1G, bus 1 , B-2120 Schoten . Tel . 03 1/45 29 14 . ,0000. L . Van L-:Qethem, Tommelt-laan 17, F3-251C) M ❑ rt :ae l Tel . 031/49 92 91 .
Redakteur L-;eode : F . Tambuyser, 2an 5ami j :,laan 37, B-2100 Deurne . Tel . 031/25 03 93 . Redakteur Geonieuws
:P . d'Hanens, W . De Gronflaan 3, bus 2 , B-2620 Hemiksem . Tel . C131/E7 94 27 .
K ❑ Mrdi na.t.or (beurzen en tentoonntellingen) : P . Wan hee, DeuLeldlaarti 16 , bus 1, B-212U Schoten . Tol . 031/45 29 14 . Wuugdafdelin-
Public
: L . Wan Goethem, Tomrneltlaan 17, 3-251I7 h3ortsel . Tel . []31/49 92 91 .
relations/exkursies
L+ indplaa{senkartoteFk C7 okumentatiedz .enst
:
: A . Wercammer., Palmansh ❑ evestraat 21 , Ei-2610 Wilrijk, Tol . 031/27 32 11 .
: K . Bal, Wan Amstelstraat 1e4, E3-2100 H . Dillen, :-2ipstraat Tel . 031/70 G0 07 .
10b,
Deun
.
H-2780 Sint-Gill' .s-Waas .
