Geochemische bodematlas van Nederland. Redactie: Gerben Mol Job Spijker Pauline van Gaans Paul Römkens

Geochemische bodematlas van Nederland

Redactie: Gerben Mol Job Spijker Pauline van Gaans Paul Römkens



Wageningen Academic P u b l i s h e r s

Redactie: Gerben Mol Job Spijker Pauline van Gaans Paul Römkens

Bestel een gedrukt exemplaar van dit boek via

www.WageningenAcademic.com/bodematlas

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever: Wageningen Academic Publishers, Postbus 220, 6700 AE Wageningen, www.WageningenAcademic.com, [email protected] Voorzover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). ISBN: 978-90-8686-186-6 e-ISBN: 978-90-8686-743-1 DOI: 10.3920/978-90-8686-743-1

Omslagontwerp: Vormgeverij Mol www.vormgeverijmol.nl

Eerste druk, 2012

© Wageningen Academic Publishers, Nederland, 2012

Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Disclaimer De data die in deze atlas worden gepresenteerd zijn met zorg gecontroleerd op mogelijke fouten. Fouten in complexe datasets komen echter vaak pas aan het licht bij intensief gebruik van de data. Dat geldt ook voor de data in deze atlas. We willen gebruikers van deze atlas en de data die erin worden gepresenteerd hier nadrukkelijk voor waarschuwen. Mocht u op mogelijke fouten stuiten, wilt u die dan melden bij een van de auteurs of via de website (www.geochemischebodematlas.nl). De individuele bijdragen in deze publicatie en alle verantwoordelijkheden die daar uit voortkomen blijven de verantwoordelijkheid van de auteurs. De uitgever, Alterra, Deltares, en RIVM aanvaarden geen aansprakelijkheid voor eventuele schade die voortvloeit uit het gebruik van de gegevens uit deze atlas.

Inhoud Woord vooraf

Gerben Mol, Job Spijker, Pauline van Gaans en Paul Römkens

11

Inleiding 13 Pauline van Gaans, Grishja van der Veer, Gerben Mol, Gerlinde Roskam en Paul Römkens

Achtergronden 13 Ontwikkelingen in bodeminformatie Het moedermateriaal van de Nederlands bodem Landgebruik en bronnen van diffuse verontreiniging

Deze atlas

13 14 14

17

Bemonstering 17 Analyses 17 Monster- en data-archivering 17 Gepresenteerde kaarten, grafieken en tabellen (Deel II) 18 Gepresenteerde toepassingen (Deel I) 18

Deel I.

Hoofdstuk 1.

Modellen en toepassingen

21

Geochemie en beschikbaarheid van metalen: van concept naar model

23

Bert Jan Groenenberg en Luc Bonten

Concept van beschikbaarheid van stoffen in de bodem 23 De geochemische bodematlas en de verschillende fracties van elementen in de bodem 24 Modellen 24 Van totaalgehalten naar reactieve gehalten Van reactieve gehalten naar concentraties in het bodemvocht

Belang van de geochemische bodematlas database

24 26

27

Hoofdstuk 2.

Van metingen op punten naar gebiedsdekkende kaarten Luc Bonten en Dick Brus

29

Inleiding 29 Schatting op basis van bodemeigenschappen en landgebruik 30 Interpolatie van lokale tot regionale afwijking op basis van meetwaarden 31 Combinatie: Zn in de bovengrond als voorbeeld 31

Hoofdstuk 3.

Natuurlijke achtergrondconcentraties van metalen in de Nederlandse bodem Job Spijker en Gerben Mol

33

Inleiding 33 De mineralogie van de Nederlandse bodem 34 Relaties tussen aluminium (Al) en sporenelementen 34 Natuurlijke achtergrondconcentraties schatten 36 De kartering van achtergrondgehalten voor lood (Pb) in de bovengrond 36

Hoofdstuk 4.

Ecotoxicologische risico’s van metalen in de bodem Gerben Mol, Job Spijker en Leo Posthuma

39

Inleiding 39 De methode in vogelvlucht 40 Reactiviteit van sporenmetalen in de bodem Toxicologische gevoeligheid van soorten: Species Sensitivity Distributions

De resultaten

Species Sensitivity Distributions voor vier sporenmetalen in de bodem Sporenmetalen en bodemtypes ecotoxicologisch rangschikken Ecotoxicologische risicobeoordeling en de beleidspraktijk

Hoofdstuk 5.

40 41

42

42 43 44

Uitspoeling van zware metalen naar het grond- en oppervlaktewater 47 Luc Bonten en Bert-Jan Groenenberg

Inleiding 47 Algemene modelaanpak 48 Cd en Zn uitspoeling in het stroomgebied van de Keersop, Kempen 48 Inleiding 48 Aanpak 48 Resultaten 49

Uitspoeling van metalen op landelijke schaal: emissieregistratie

49

Inleiding 49 Aanpak 50 Resultaten 50

Scenario’s: effecten van maatregelen in de landbouw op de kwaliteit van het oppervlaktewater

51

Inleiding 51 Aanpak 51 Resultaten 51

Hoofdstuk 6.

Bodemdata en voedselveiligheid: een noodzakelijke combinatie Paul Römkens en René Rietra

53

Inleiding 53 Algemene aanpak 54 Stadslandbouw: kan dat? 56 Cadmium in de Kempen: beheersbaar probleem? 57 Cadmium in reguliere landbouw in Nederland 59 Conclusies 60

Literatuur 61

Deel II.

Kaarten, grafieken en tabellen

65

Toelichting 67 Job Spijker, Gerben Mol, Grishja van der Veer, Simon Vriend, Pauline van Gaans, Gerlinde Roskam, Gerard Klaver, Paul Römkens

Kaartbeelden en legenda 68 Tabellen 68 Grafieken 69 Frequentieverdelingen 69 Scatterplots 69

Woord vooraf Gerben Mol, Job Spijker, Pauline van Gaans en Paul Römkens

Kaarten van de chemische bodemkwaliteit keren steeds vaker terug als ondersteunend gereedschap bij het beoordelen van milieuproblemen die betrekking hebben op de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater. Deze beoordelingen vinden deels plaats vanwege nationale regelgeving, maar steeds vaker ook in verband met rapportageverplichtingen die het gevolg zijn van Europese regelgeving. Enkele voorbeelden van vragen waarbij dit soort kaarten een rol spelen zijn de nieuwe normstelling die naast generieke normen ook locatie-specifieke achtergrondwaarden en lokale maxima nodig heeft; de uitspoeling van contaminanten (inclusief nutriënten) vanuit de bodem naar het grond- en oppervlaktewater; en de monitoring van de koolstofvoorraden in de Nederlandse bodem in verband met klimaatregelgeving. Betrouwbare, ruimtelijke informatie over de chemische samenstelling van de bodem (en eventueel de ontwikke lingen daarvan), maakt het voor de overheid mogelijk om het nationale bodembeleid beter gefundeerd uit te voeren, en vergemakkelijkt de invulling van rapportageverplich tingen in het kader van Europese richtlijnen. Wij hopen dat deze atlas hierbij behulpzaam kan zijn, niet alleen met de feitelijke informatie die erin is vervat, maar vooral ook door inzicht te geven in de complexe wereld van de geochemie van de Nederlands bodem.

Niet alleen voor de fundering van beleid is dit soort data bestanden van groot belang, ook onderzoek en onderwijs zijn er bijzonder bij gebaat. In Deel I van de atlas laten we zien dat onderzoek naar uitspoeling van metalen naar grond- en oppervlaktewater, opname van metalen in voedingsgewassen, en ecotoxicologische risico’s van metalen in de bodem veel profijt heeft van de uitgebreide data die we in deze atlas presenteren. Het spreekt voor zich dat ook voor het onderwijzen van deze vraagstukken, en van de chemie van de Nederlandse bodem in het algemeen deze atlas van grote waarde is. De Geochemische bodematlas van Nederland is het resultaat van meerdere jaren van voorbereiding en compilatie van data. De atlas is in zijn eerste vorm in 2006 uitgegeven als onderdeel van het proefschrift van Grishja van der Veer. Hij heeft voor die eerste editie samen met het laboratorium van TNO, nu onderdeel van Deltares, gewerkt aan het verzamelen van gegevens over de bulkchemische samenstelling van de vaste fase van de bodem. Op initiatief van het RIVM zijn in 2008 aan de monsters uit het monsterarchief van dit onderzoek aanvullende analyses uitgevoerd om de potentiële reactiviteit van de vaste fase te karakteriseren. In 2009 en 2010 is dit op initiatief van Alterra verder gecomplementeerd met een karakterisatie van de directe beschikbaarheid van de chemische elementen. Deze editie van de atlas beslaat alle gegevens die t/m 2010 zijn geanalyseerd. Naast een uitgebreid overzicht van de geochemie die per element is weergegeven bevat de atlas zes hoofdstukken die een illustratie geven van concrete toepassingen van de informatie in de atlas.


11

Projectverantwoording De eerste fase van dit werk (opzet en uitvoering van de bemonstering, analyse van de totaalgehalten, eerste opzet van de atlaspresentatie) is gefinancierd door NWO (project nr. 015.000.002), als onderdeel van het Aspasia programma van dr. P.F.M. van Gaans, met inhoudelijke ondersteuning van het laboratorium van TNO. De twee fasen van aanvullende analyses en de uitwerking daarvan zijn gefinancierd door de ministeries van I & M en EL & I (en hun voorgangers VROM en LNV). De Geochemische Bodematlas van Nederland past uitstekend in het traject “van bodem- en ondergronddata naar beleidsrelevante informatie” van het ministerie van I&M, en binnen het programma BIS 2014 dat wordt gefinancierd door het ministerie van EL&I. Dat programma is erop gericht om het Bodemkundig Informatie Systeem van Nederland, dat in beheer is bij Alterra, te ontwikkelen tot een kwalitatief goede, actuele en goed ontsloten database over de bodem van Nederland.

Met medewerking van: Grishja van der Veer, Simon Vriend, Gerlinde Roskam, Gerard Klaver, Rene Rietra, Luc Bonten, Bert Jan Groenenberg, Leo Posthuma en Dick Brus.

Website http://www.geochemischebodematlas.nl

12


Inleiding Pauline van Gaans, Grishja van der Veer, Gerben Mol, Gerlinde Roskam en Paul Römkens

Achtergronden Ontwikkelingen in bodeminformatie De oudste bodemkaart van Nederland dateert uit 1860, toen Staring zijn Schoolkaart publiceerde. De kaart gaf zowel de verschillende grondsoorten als een onderscheid in diverse typen landbouw (Koeman, 1983). In 1945 kreeg de Stichting voor Bodemkartering (Stiboka) formeel de taak om bodemkaarten te vervaardigen, met name voor agrarische doeleinden. Deze waren tot 1965 gebaseerd op de lithologische eenheden van Staring, in combinatie met de omstandigheden voor bodemvorming zoals beïnvloed door geomorfologie, vegetatie en grondgebruik (Heerema en Steur, 1964). Daarna werd, met dank aan de voortschrijding van meettechnieken, overgegaan op een classificatie op basis van kenmerken zoals zuurgraad, textuur, en percentage organisch materiaal en de eigenschappen van de horizonten van het bodemprofiel. In 1988 is begonnen met de “Steekproef voor de bodemeigenschappen en grondwatertrappen van de Bodemkaart van Nederland” (Visschers et al., 2007) vanuit de groeiende wens naar meer kwantitatieve informatie betreffende bodemeigenschappen en de mate van variatie binnen kaarteenheden. Hierbij werd ook een groter scala aan voor de landbouw relevante fysische en chemische kenmerken betrokken, zoals bijvoorbeeld de fosfaattoestand van de bodem.

Het vaststellen van de algemene bodemkwaliteit als referentie voor het bodemsaneringsbeleid startte met het onderzoek van Edelman (1984). Hij bepaalde met de toen nieuwe techniek van neutronen activatie analyse (NAA) het gehalte aan een grote reeks hoofd- en sporenmetalen in een 30-tal bodemmonsters afkomstig van locaties waar geen verontreiniging werd vermoed, als benadering van natuurlijke achtergrondwaarden. Mede op basis van dit onderzoek zijn in die tijd de eerste versies van de Streef- en Interventie-(S&I) waarden voor de Nederlandse bodem afgeleid, inclusief het systeem van bodemtypecorrectie op basis van kleien organisch stofgehalte. Aan het eind van de vorige eeuw was behoefte aan een update (AW2000), waarbij vanuit het nieuwe bodembeleid niet gezocht werd naar natuurlijke achtergrondwaarden, maar naar “gehalten zoals die op dit moment voorkomen in de bodem van natuur- en landbouwgronden waarvoor geldt dat er geen sprake is van belasting door lokale verontreinigingsbronnen” (Lamé et al., 2004). Invloed van diffuse verontreiniging is hier uitdrukkelijk dus wel ingecalculeerd; het AW2000 analysepakket bevatte naast metalen dan ook een grote reeks organische stoffen die niet van nature in de bodem voorkomen. De S&I waarden waren inmiddels gebaseerd op risico-modellen, de AW2000 achtergrondwaarden moesten dienen voor de opzet van een praktisch haalbaar toetsingssysteem voor grondverzet van niet- of licht verontreinigde bodem, en zo mogelijk ook om realistische functiegerichte terugsaneerwaarden te onderbouwen. Door de invloed van diffuse verontreiniging bleek de standaard bodemtypecorrectie niet goed bruikbaar voor de AW2000 dataset. Er ligt een duidelijk gat tussen de landbouwkundige benadering, met sterk aan de lithologie gebonden


13

bodemtypen, en de bodemverontreinigingsbenadering met slechts een beperkte, en niet altijd bruikbare, bodemtypecorrectie. Geen van beide kijkt echt naar de “natuurlijke” achtergrondwaarden van anorganische stoffen, en biedt daardoor ook niet de mogelijkheid om de mate van diffuse verontreiniging, en de mogelijk regionale variatie daarin, te meten. Daarom is begin 2001 vanuit de Universiteit Utrecht de taak opgepakt om de chemische gesteldheid van de bodem integraal te karteren (Van der Veer, 2006). Vanuit de insteek om zowel de van nature aan de verschillende lithologieën verbonden gehalten, als de antropogene invloed te achterhalen, is zowel de diepere bodem (C- of soms B-horizont met een lithologie-gedomineerde chemische samenstelling) als de toplaag (A-horizont, met een traceerbare antropogene beïnvloeding van de chemische samenstelling) bemonsterd. Informatie over lithologie, bodemtype en bodemgebruik zijn zowel gebruikt bij de bemonsteringsstrategie, als bij de interpretatie van de gegevens.

Het moedermateriaal van de Nederlands bodem De kaart van Nederland weerspiegelt op vele manieren het onderscheid tussen het hoger gelegen en overwegend zandige Pleistocene gebied in het oosten en zuiden, en het lager gelegen, venig-kleiige Holocene gebied in het westen en noorden. De ondergrond in beide gebieden wordt gevormd door sedimenten die hoofdzakelijk zijn afgezet door de rivieren Rijn en Maas (De Bakker en Locher, 1990; Van der Veer, 2006). Aan de basis van het Pleistocene sedimentpakket ligt de Formatie van Maassluis, mariene schelphoudende zanden en lokale kleilagen, die zijn afgezet toen het grootste deel

14


van Nederland nog door een ondiepe zee werd bedekt. Met het terugtrekken van de zee kregen Rijn (Formaties van Waalre, Sterksel en Urk) en Maas (Formatie van Beegden), samen met het Noord-Duitse rivierensysteem (Formaties van Peize en Appelscha), de gelegenheid een grote delta uit te bouwen, hoofdzakelijk bestaand uit fijn en grof zand, en later ook grind. De overwegend kalkloze aanvoer vanuit het Noordduitse systeem stagneert als in het Elsterien wat nu Noord-Nederland is onder het ijs wordt bedekt. In deze periode wordt daar ook de Formatie van Peelo afgezet, een smeltwatermeerafzetting bestaand uit zware klei. De fluviatiele sedimenten in het zuiden zijn later vaak lokaal verplaatst door water en wind en gesorteerd (Formaties van Stramproy en Boxtel). Tijdens het Saalien komt het ijs tot in centraal Nederland en worden de meeste stuwwallen gevormd. Rijn en Maas buigen naar het westen maar zetten nog steeds grofzandig sediment af (Formatie van Kreftenheye). In de warme periode die volgt op het Saalien worden in het centrale deel van Nederland weer mariene sedimenten afgezet (Eem Formatie). Aan de randen ervan ontwikkelen zich dikke veenlagen (Formatie van Woudenberg). Tijdens de laatste ijstijd (Weichselien) bereikt het ijs Nederland niet. Dekzanden en löss worden ten zuiden van het ijs afgezet, evenals fluvio-periglaciale afzettingen (Formatie van Boxtel). De terugtrekking van het ijs en de zeespiegelstijging tengevolge daarvan markeren het begin van het Holoceen. Het Rijn-Maas systeem wordt meer meanderend en de afzettingen zijn gemiddeld fijnkorreliger (overwegend klei en fijn zand; Formatie van Echteld). Met het verder stijgen van de zee ontstaan grote getijdebekkens en lagunes, min of meer ter plaatse van de huidige kustlijn, waarin meest kalkhoudende zanden en siltige kleien werden afgezet

(Formatie van Naaldwijk). De sedimentatie van Rijn en Maas trekt zich terug naar het midden en zuidoosten. Aan de randen van het intergetijdegebied vormen zich veengebieden, die zich naar het centrale en noordelijke gebied uitbreiden (Formatie van Nieuwkoop). Door een nieuwe transgressie van de zee wordt dit veen geërodeerd en bedekt met mariene kleien en fijnkorrelig Rijn-Maas sediment. Vanaf deze periode wordt ook de invloed van de mens op de sedimentatiepatronen, via bedijking, drainage, ontvening enz., steeds groter. De hierboven beschreven afzettingen vormen, wanneer ze aan het landoppervlak voorkomen, het moedermateriaal waarin bodemvorming is opgetreden. Gunstige condities voor bodemvorming zijn er pas sinds de laatste ijstijd; ten opzichte van andere regio’s heeft bodemvorming in Nederland vaak maar in beperkte mate plaatsgevonden. Vandaar dat de lithologie van het moedermateriaal sterk bepalend is voor de eigenschappen van de meeste Nederlandse bodems. Er kunnen vijf hoofdtypen onderscheiden worden: (eolisch) zand, löss, fluviatiele klei, mariene klei en veen (Figuur 1). Zand en klei verschillen niet alleen in termen van korrelgrootte, maar ook in mineralogische samenstelling. Zanden bestaan overwegend uit kwarts en veldspaten, kleien uit kleimineralen zoals smectiet en illiet. Die laatste bevatten relatief hogere concentraties van de meeste metalen, zodat dit onderscheid van belang is bij het bepalen van natuurlijke achtergrondwaarden.

Landgebruik en bronnen van diffuse verontreiniging Bodemvorming vindt plaats onder invloed van klimaat, reliëf, en de flora en fauna die zich in, en op de bodem

bodemtypes

veen zand mar.klei fluv.klei loess

Figuur 1. De hoofdindeling van de Nederlandse bodem in de lithologieklassen: veen, zand, mariene klei, fluviatiele klei, en löss. Tevens zijn de 358 bemonsteringslocaties aangegeven.

ontwikkelt. Dit leidt vooral tot veranderingen in de structuur van de bodem, en slechts in mindere mate tot bulk-chemische veranderingen. In een volledig natuurlijk systeem onttrekt de vegetatie weliswaar voedingsstoffen aan de bodem, maar brengt deze er ook weer in terug als de plantenresten vergaan en in bodem-organische stof worden omgezet. Ook als het plantaardige materiaal eerst door dier of mens wordt geconsumeerd is een dergelijke gesloten kringloop mogelijk. De samenstelling van de minerale bodem hoeft dus niet te veranderen, er is slechts sprake van een tijdelijk gebruik van de bodemstoffen. Doordat de vegetatie ook CO2 (in geval van vlinderbloemigen ook stikstof ) uit de atmosfeer opneemt, is er bij bodemvorming wel sprake van een toename van organische stof in de bodem. Langzame uitloging van vooral kalk en basische kationen, door de percolatie van relatief zuur neerslagwater, is een andere bulk-chemische verandering die met natuurlijke bodemvorming gepaard gaat. Door erosie kan een deel van het bodemmateriaal in zijn geheel naar elders worden afgevoerd. De schaal waarop deze kringlopen plaatsvinden is door menselijk ingrijpen in veel gevallen sterk vergroot, zowel wat betreft ruimte en tijd als wat betreft de omvang van de stofstroom. Bij intensieve landbouw worden veel voedingsstoffen uit de bodem met de oogst afgevoerd naar elders. Deze moeten dan worden aangevuld via kunstmest of via de mest van vee dat wordt gevoed met van buiten het bedrijf (en vaak van buiten Nederland) geïmporteerd veevoer. Ook bij industriële processen (inclusief transport) worden grondstoffen vanuit de hele wereld aangevoerd, en komen de stoffen uit de afvalstromen (via water en lucht) vervolgens lokaal of regionaal in de bodem terecht. Ofschoon natuurlijke bronnen zoals vulkanisme en


15

stofstormen op veel plekken in de wereld een significante bijdrage leveren aan het gehalte van sporenelementen in de bodem (Nriagu, 1989) is zeker in Nederland de antropogene bijdrage vele malen groter (Groenenberg, 2011). Ten opzichte van de compartimenten lucht en water is de bodem “geconcentreerd”. Lucht bevat vooral stikstof (80%) en zuurstof (20%), alle overige bestanddelen hebben samen een concentratie van minder dan 2%. Zeewater bevat gemiddeld in totaal slechts 3.5% zouten en zoet water maar een fractie daarvan. Maar in bodem zijn een groot aantal stoffen aanwezig in een breed scala aan concentratieranges. In tegenstelling tot lucht en water is bodem ook nauwelijks mobiel. Er treedt slechts in beperkte mate verversing op, door bijvoorbeeld opslibbing of aanvoer van nieuw materiaal vanuit de lucht (stof, vulkanische as), of doordat vanwege erosie of diepploegen “vers” materiaal hoger in het bodemprofiel komt. Enerzijds betekent dit dat veranderingen in de chemische samenstelling van de bodem door uitputting, of door verontreiniging door overmatige bemesting en industriële input, ten opzichte van de aanwezige voorraad relatief klein zijn. Anderzijds betekent het dat, op een tijdschaal van meerdere decennia tot eeuwen, een eenmaal opgetreden verandering meestal beklijft. In combinatie betekent dit, dat we voor wat betreft veranderingen in bodemsamenstelling door diffuse verontreiniging vooral kijken naar netto cumulatieve effecten op de langere termijn. Afbreekbare stoffen zijn in dat kader minder interessant, maar ook de meer persistente organische contaminanten worden hier niet belicht. De geochemische bodematlas beperkt zich, met uitzondering van het totaal gehalte aan organische stof, tot anorganische (minerale) stoffen. Op de ruimtelijke schaal en resolutie van deze atlas zijn belasting van de bodem via atmosferische

16


depositie, en via breed toegepaste landbouwpraktijken daarbij het meest relevant. In de voorbije eeuwen heeft energieopwekking uit steenkool een duidelijk zichtbare bijdrage geleverd aan atmosferische emissies. De rookgassen bevatten niet alleen het verzurende sulfaat, maar ook vluchtige verbrandingsresten van met de steenkool geassocieerde minerale deeltjes en geadsorbeerde sporenmetalen. Met name emissies van Hg, Se, As en Sb worden aan kolenverbranding toegeschreven, maar ook sporenmetalen zoals Cd, Sn, Pb en Zn kunnen hierbij vrijkomen. Tegenwoordig worden de rookgassen gefilterd en zijn de diffuse emissies beperkt. Metaalproducerende industrieën vormen een tweede belangrijke bron van atmosferische emissies. Voor wat betreft de ijzerindustrie gaat het grotendeels om dezelfde stoffen als bij kolenverbranding voor energieopwekking, omdat met steenkool ook het in het ijzererts aanwezige geoxideerde ijzer tot metallisch ijzer kan worden gereduceerd. Daarnaast draagt de ijzerindustrie bij aan atmosferische emissies van specifiek met Fe geassocieerde sporenmetalen zoals V, Cr, Ni en Mo. De productie van koper en zink is specifiek verantwoordelijk voor atmosferische emissies van Cu, Pb, Zn en Cd. Het verkeer is de derde belangrijke atmosferische bron voor het metaal Pb, dat vroeger aan benzine werd toegevoegd voor betere verbranding. Emissies vanuit de landbouw hebben vooral betrekking op stoffen die als bijmenging in mest, kunstmest, of bodemverbeteraar aanwezig zijn. Daarnaast zijn ook metaal-organische verbindingen in bestrijdingsmiddelen een bron van sporenmetalen (o.a. As, Pb, Cu, Zn, Mn, Hg en Sn; Senesi et al., 1999). Het gebruik in de fruitkweek is berucht, een sterk verhoogd Cu-gehalte in de bodem is niet

zelden te herleiden tot een voormalige boomgaard. Om ziekten te voorkomen en de voerconversie te stimuleren krijgt vee voeding die verrijkt is aan Cu en Zn. Deze metalen komen vervolgens ook in verhoogde concentraties in de mest terecht. Vooral varkensmest staat bekend om het hoge Cu-gehalte. Koper in mest kan ook afkomstig zijn van kopersulfaat, dat wordt gebruikt in voetbaden voor hoefontsmetting die vervolgens in de mestput worden geloosd. De bronnen voor fosfaatkunstmest zijn onder meer sedimenten die deels bestaan uit geaccumuleerde uitwerpselen van zeevogels. Ze bevatten vaak relatief hoge concentraties van het sporenmetaal Cd, afkomstig van de zeedieren op het vogelmenu. De toename van het kunstmestgebruik in de steeds intensievere landbouw heeft daarom bijgedragen aan aanrijking van de bodem met Cd. Zowel organische bodemverbeteraars zoals compost, als minerale toevoegingen zoals bagger of slib afkomstig van rioolwaterzuiveringen bevatten hogere (sporen) metaalgehalten dan de bodem zelf. Dit komt doordat sporenmetalen goed adsorberen aan zowel organische stof als aan slibdeeltjes. De historische toemaakdekken in het veenweidegebied zijn een andere vorm van bodemverbetering, waarbij met het nuttige materiaal (organisch stadsafval en kalium uit potas) ook ongewenste afvalstoffen in de bodem terecht zijn gekomen. Duidelijk is dat de meeste diffuse bronnen een combinatie van stoffen in de bodem kunnen brengen, en dat voor vrijwel elk sporenmetaal meerdere bronnen te vinden zijn. Uit massabalans studies (Fraters, 1991; Coppoolse et al., 1993) komt naar voren dat voor Nederland de historische atmosferische input vooral van belang is geweest voor Pb, Hg en As, terwijl Cd, Cu en Zn meer gerelateerd zijn aan de landbouwkundige praktijk.

Deze atlas Deze atlas bestaat uit twee delen, een data-deel en een toepassingen-deel. Hieronder wordt eerst beschreven hoe de data verzameld zijn en gepresenteerd worden, en vervolgens wat de rationale is achter de keuze voor de hoofdstukken in het toepassingen-deel. Voor de toegankelijkheid van de atlas hebben we ervoor gekozen het data-deel te presenteren als Deel II en het toepassingen-deel als Deel I.

Bemonstering De bemonstering en analyses van de totaalgehalten zijn uitgevoerd door Grishja van der Veer in het kader van zijn promotieonderzoek (Van der Veer, 2006). Voor de bemonsteringsopzet is gebruik gemaakt van beschikbare digitale kaarten van de bodem, geologie en het landgebruik in Nederland. Hieruit is een selectie gemaakt (doelgebied) van de bodems in het landelijk gebied, waarbij zeer ongewone types moedermateriaal (bijv. pre-Kwartaire afzettingen) en sterk gelaagde profielen (bijv. dunne kustafzettingen op fluviatiele klei) zijn weggelaten. Het overgebleven doelgebied (ca 26.000 km2) beslaat 76% van het totale Nederlandse landoppervlak en bestaat uit landbouwgebieden en bossen/natuurgebieden. Dit doelgebied is op basis van lithologie, landgebruik, en soms ook regio, onderverdeeld in een aantal subgebieden (strata). Naar rato van het oppervlak zijn 400 monsterlocaties over deze strata verdeeld en binnen de strata willekeurig gekozen (gestratificeerde random bemonstering). Uiteindelijk zijn 358 van de geplande locaties bemonsterd (90% realisatie). Hierbij zijn vooral de zuidelijke zandgronden (Noord-Brabant) en de zuidelijke zeekleigronden (Zeeland) enigszins ondervertegenwoordigd ten opzichte

van de overige strata. Op iedere locatie zijn telkens twee bodemmonsters genomen met een vast volume (ca. 0,22 dm3), één van de bovenste bodemlaag (0-20 cm) en één van een diepere bodemlaag (100-120 cm)1. De diepere monsters vertegenwoordigen de natuurlijke samenstelling van het moedermateriaal, waartegen de samenstelling van de toplaag, beïnvloed door bodemvorming en diffuse verontreiniging, kan worden geëvalueerd.

Analyses Alle analyses zijn uitgevoerd op de fractie < 2mm van bij 40 °C gedroogd bodemmateriaal. Voor het bepalen van de totale gehalten2 zijn diverse analytische methoden gebruikt, om een zo breed mogelijk scala aan elementen te bestrijken. De belangrijkste zijn (1) Röntgen-fluorescentie (XRF-analyse) van geperste tabletten van het fijngemalen monster voor hoofd- en sporenelementen, en (2) inductief gekoppeld plasma massa spectrometrie (ICP-MS analyse), na destructie van fijngemalen monster met behulp van een zuurmengsel gebaseerd op waterstoffluoride (HF). Kwik (Hg) is apart bepaald met behulp van een combinatie van pyrolyse en atomaire absorptie spectrometrie (py-AAS). Organisch stof en carbonaat zijn bepaald via thermogravimetrische analyse (TGA). Naast totaal-gehalten zijn bepalingen gedaan aan twee extracties, die verschillende gradaties van “beschikbare” gehalten vertegenwoordigen. Het betreft extracties met

Tenzij er tussen 80-130 cm een lithologie-overgang is aangetroffen, dan is het monster 10 cm boven die overgang genomen (minimum diepte dus 50-70 cm); bij nog ondiepere lithologie-veranderingen is de lokatieniet bemonsterd. 2 Zie Mol en Spijker (2007) voor een discussie van bruikbare analysemethoden voor totaalgehalten. 1

0,43M HNO3 en met 0,01M CaCl2. De eerste is een matig zure extractie waarmee beoogd wordt het potentieel “reactieve” deel van het totaal aanwezige gehalte te bepalen; de tweede is een zeer zwakke extractie die beoogt het “direct beschikbare” deel te meten (Houba et al., 2000). In beide extracties worden de opgeloste elementen gemeten via ICP-Atomaire Emissie Spectrometrie (ICP-AES; voor hoofdelementen) of ICP-MS (voor sporenelementen). In het CaCl2 extract wordt daarnaast ook een pH-bepaling gedaan, en wordt het gehalte opgelost organisch koolstof (DOC; Dissolved Organic Carbon) gemeten. De meeste gegevens worden uitgedrukt op basis van het 105 °C drooggewicht, zoals bepaald via TGA. De analyses aan de CaCl2-extracten worden uitgedrukt als concentratie in het extract. De kwaliteit van de analyses is vastgelegd door het gebruik van standaardmonsters (voor het kwantificeren van de juistheid) en duplo-monsters (voor de precisie).

Monster- en data-archivering Alle voor deze atlas verzamelde bodemmonsters (gedroogd materiaal) zijn opgeslagen in een monsterarchief dat in beheer is bij Deltares. Van zo’n 200 locaties zijn foto’s aanwezig van het bodemprofiel en het landschap. Het bodemprofiel is lithologisch, niet bodemkundig, beschreven. Deze locatie meta-informatie, alsook alle geanalyseerde data met hun metadata, is in digitale vorm opgeslagen bij het RIVM, in een relationele database met gegevens over chemische bodemkwaliteit die is samengesteld ten behoeve van het onderzoek naar achtergrondwaarden in de bodem (zie ook Mol en Spijker, 2007).


17

Gepresenteerde kaarten, grafieken en tabellen (Deel II) De gegevens betreffen de gehalten van een uitgebreide reeks aan hoofdelementen en sporenmetalen in de Nederlandse bodem op 358 bemonsterde locaties en op twee dieptes in het bodemprofiel. Ze worden gepresenteerd per gemeten variabele. Kaartbeelden voor onder- en bovengrond worden gegeven voor de totaalgehalten, de potentieel reactieve gehalten (HNO3-extractie) en de beschikbare gehalten (CaCl2-extractie). De gegevens van alle locaties zijn gegroepeerd naar lithologisch bodemtype (zand, mariene klei, fluviatiele klei, veen en löss). De tabellen en grafieken geven de statistische verdeling en de statistische kengetallen weer per lithologie. Bovendien is er voor de data van de diepere bodemlaag een eenvoudige relatie gelegd met het aluminium-gehalte, als proxy voor het kleigehalte.

Gepresenteerde toepassingen (Deel I) De indeling naar reactiviteit/beschikbaarheid en de koppeling met bodemtypen/kleigehalte is gebaseerd op ontwikkelingen in de geochemie en bodemkunde waaruit blijkt dat het gedrag van stoffen en de daaraan gerelateerde risico’s vrijwel nooit alleen maar bepaald worden door het totaalgehalte. Verschillen in bodemtype (zand of klei, kalkrijk versus kalkarm) hebben grote effecten op de beschikbaarheid van sporenmetalen. Daarnaast kunnen ook andere factoren een rol spelen, zoals de positie in het hydrologische landschap en het huidige of vroegere landgebruik. Deze variatie in de beschikbaarheid leidt vervolgens tot verschillen in zowel opname door organismen als uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater. Dit maakt dat voor het optimaal inschatten van effecten van potentiële risicostoffen in de bodem gegevens van zowel totale, reactieve en

18


beschikbare gehalten aan deze stoffen als ook van de overige bodemeigenschappen van belang zijn. Gemeten gehalten in de verschillende fracties (totaal, beschikbaar, reactief ) zijn belangrijk, maar het is evenzo belangrijk te beschikken over modelconcepten die in staat zijn verbanden te leggen tussen de gehalten in deze fracties onderling, en tussen deze gehalten en de bodemtyperende eigenschappen. Dit geldt alleen al omdat we niet beschikken over meetwaarden op elke plek in Nederland (of daarbuiten), maar ook omdat we soms toekomstige situaties (scenario’s) willen kunnen evalueren. Het is dus noodzakelijk om modellen te ontwikkelen (bijvoorbeeld op basis van de data uit deze atlas), of te valideren, om ook in afwezigheid van concrete meetwaarden effecten en risico’s te kunnen inschatten. Ook in geval van normstelling is het waarschijnlijk dat in de toekomst effecten gerelateerd gaan worden aan een hoeveelheid die reactief of beschikbaar is (of een combinatie van beide). Het ontwikkelen van modellen die de gehalten in de verschillende fracties met enige nauwkeurigheid kunnen schatten biedt dan grote mogelijkheden om sneller een betrouwbare lokatiespecifieke uitspraak te doen. Voor uitspraken op regionale of landelijke schaal biedt het daarnaast voordelen om modellen te ontwikkelen die – op basis van beschikbare informatie over bodemtype (textuur, organische stof en pH) en de concrete meetwaarden – op een betrouwbare manier vlakdekkende schattingen van de gehalten aan stoffen in de bodem kunnen maken. Deze atlas beschrijft de volledige keten van data, via modellen naar toepassingen (Figuur 2).

Het eerste hoofdstuk in Deel I van de atlas gaat in op een aantal modelconcepten die in de laatste jaren ontwikkeld zijn ten aanzien van de hoofdfactoren die reactiviteit en beschikbaarheid van sporenelementen in de bodem bepalen. Hoofdstuk 2 beschrijft op hoofdlijnen hoe we voor verschillende elementen in staat zijn de bestaande informatie over gehalten in de bodem en overige bodemeigenschappen op kunnen schalen naar landelijke kaartbeelden. De combinatie van dergelijke kaartbeelden en de chemische modellen beschreven in Hoofdstuk 1 vormen de basis voor toepassingen zoals het berekenen van uitspoeling (zie Hoofdstuk 5) en opname van stoffen door gewassen (zie Hoofdstuk 6). In de daarop volgende hoofdstukken presenteren we vier concrete cases die illustreren hoe de geochemische data, al of niet in combinatie met modelbewerkingen, in de praktijk kunnen worden gebruikt. Hoofdstuk 3 gaat in op het afleiden van achtergrondwaarden voor een reeks aan sporenelementen. Voor een juiste beoordeling van de bodemkwaliteit is het belangrijk te weten wat van nature in de bodem voor kan komen. Een koppeling tussen het gehalte aan sporenmetalen en de eveneens gemeten hoeveelheid aluminium in de bodem is daarbij gebruikt om de (bodemspecifieke) achtergrondwaarde vast te stellen. Dit geeft vervolgens de mogelijkheid om de aanrijking van de bovengrond met deze sporenmetalen vast te stellen. Dit laatste is weer relevant voor de beoordeling van de ecolo gische risico’s. Deze ecologische risicobeoordeling is verder uitgewerkt in Hoofdstuk 4.

Database

Deel II Totaal XRF/HF

Reactief 0,43 N HNO3

Beschikbaar 0,01 M CaCl2

Modellen

Deel I

Hoofdstuk 1. Chemie (Concept Totaal-Reactief-Beschikbaar) Hoofdstuk 2. Ruimtelijk (van datapunten naar kaart)

Data toepassingen:

Data & model toepassingen:

Hoofdstuk 3. Afleiden achtergrondwaarden Hoofdstuk 4. Vaststellen ecologische risico’s

Hoofdstuk 5. Uitspoeling metalen van bodem naar grond- & oppervlaktewater Hoofdstuk 6. Invloed van bodemverontreiniging op productkwaliteit

Hoofdstuk 5 laat zien hoe kaartbeelden van sporenmetalen in combinatie met modellen die de beschikbaarheid berekenen gebruikt worden om de uitspoeling van de bodem naar het grond- en oppervlaktewater te berekenen. Zeker in Nederland is dat relevant vanwege hoge grondwaterstanden waardoor de belasting van de bodem op korte termijn kan leiden tot uitspoeling naar het grondwater. Een laatste voorbeeld van de koppeling van data met modellen betreft de berekening van de gehalten aan sporenmetalen in gewassen (Hoofdstuk 6). Vanwege het voorkomen van verhoogde gehalten in de bodem kan lokaal of regionaal sprake zijn van accumulatie in (landbouw)gewassen en groente geteeld in moestuinen. Voor een juiste inschatting van de risico’s is het essentieel modellen te ontwikkelen die de gehalten in de gewassen betrouwbaar kunnen voorspellen.

Figuur 2. Overzicht van de inhoud van de atlas.


19


Deel I. Modellen en toepassingen

Hoofdstuk 1.

Geochemie en beschikbaarheid van metalen: van concept naar model Bert Jan Groenenberg en Luc Bonten

Concept van beschikbaarheid van stoffen in de bodem

Fase

Proces

Biosfeer

micro organismen

Bodemvocht

MeDOC

bodem fauna

Mez+

planten

opname

MeCl

complexatie/ dissociatie sorptie/desorptie

Vaste fase Bodem

oplossen/neerslaan reactief Klei inert

Metaal oxiden

SOM

verwering/ veroudering

Figuur 3. Schematische weergave van voorkomen van sporenelementen in de bodem in relatie tot beschikbaarheid. (Me: willekeurig metaal; DOC: opgeloste organische koolstof; SOM: organische stof ).

In veel gevallen is er een slechte relatie tussen enerzijds totale gehalten van sporenelementen in de vaste bodemfase en anderzijds effecten op bodemleven en uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater. Ofschoon de grootste voorraad van een sporenelement in de vaste bodemfase zit, vindt transport van stoffen via de vloeistoffase plaats. Ook de blootstelling van bodemorganismen en vegetatie vindt voornamelijk plaats via het bodemvocht (Figuur 3). De beschikbaarheid (Peijnenburg en de Rooij, 1998; Peijnenburg et al., 2007) van sporenelementen in de bodem moet dus worden meegenomen bij het inschatten van risico’s van sporenelementen in de bodem; dit geldt voor risico’s voor bodemleven en vegetatie (Hoofdstuk 3), sporenelementgehalten in landbouwgewassen (Hoofdstuk 6) en uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater (Hoofdstuk 5). In deze atlas onderscheiden we daarom totaalgehalten, reactieve gehalten en beschikbare gehalten. Sporenelementen in de bodemoplossing beschouwen we daarbij als direct opneembaar door bodemleven en vegetatie (Figuur 3), dit deel wordt het beschikbare gehalte genoemd. Het reactieve gehalte in de vaste bodemfase is dat deel dat kan uitwisselen met het bodemvocht (Figuur 3)


23

en is daarom potentieel beschikbaar voor opname door organismen en uitspoeling naar grond- en oppervlakte water. Daarnaast is er een niet-reactieve of inerte fractie van sporenelementen in de vaste fase (Figuur 3) die niet tot zeer langzaam uitwisselt met de bodemoplossing, doordat ze bijvoorbeeld deel uitmaakt van bodembestanddelen zoals kleimineralen. Het totaalgehalte is het totaal van het beschikbare, reactieve en niet-reactieve deel van een element in de vaste fase van de bodem. De totaalgehalten in deze atlas zijn gemeten met röntgenfluorescentie (XRF) of door extractie met waterstoffluoride (HF). Met deze methoden wordt het werkelijke totaalgehalte van een element bepaald. In de praktijk van bodemonderzoek wordt meestal gebruik gemaakt van extractie met Koningswater (Aqua Regia). Hiermee wordt echter niet het hele metaalgehalte bepaald omdat zeer stabiele mineralen met deze extractie niet worden ontsloten. We noemen het gehalte dat met Koningswater bepaald wordt dan ook een “pseudo-totaal” gehalte. De mate waarin het totaalgehalte afwijkt van het pseudo totaalgehalte hangt overigens sterk af van het element. Zo wordt met Koningswater voor cadmium vrijwel 100% gemeten terwijl dit voor titanium of silicium minder dan 50% is. Het reactieve gehalte is gemeten met een verdunde salpeterzuur extractie (0,43 M HNO3), voor het meten van het beschikbare gehalte is een verdunde zoutoplossing (0,01 M CaCl2) gebruikt. Een dergelijke extractie benadert voor de meeste situaties de concentratie in het bodemvocht.

24


De geochemische bodematlas en de verschillende fracties van elementen in de bodem De dataset die wordt gepresenteerd in de geochemische bodematlas bevat voor ieder bodemmonster totaalgehalten, reactieve gehalten en beschikbare gehalten. Een dergelijke dataset op landelijke schaal is uniek en biedt daarom goede mogelijkheden voor het evalueren van gedrag en risico’s van sporenmetalen in de bodem. Veel andere datasets bevatten alleen totaalgehalten in de bodem. Dat betekent daarmee dat dergelijke data niet direct te gebruiken zijn voor risicoevaluaties. Om deze datasets toch te kunnen gebruiken zijn modellen ontwikkeld waarmee op basis van totaalgehalten en overige bodemeigenschappen de reactieve en beschikbare gehalten geschat kunnen worden. Dergelijke modellen zijn ook zeer bruikbaar voor het inschatten van veranderingen in de tijd zoals in de scenarioberekeningen voor koper- en zinkuitspoeling in Hoofdstuk 5. Dit hoofdstuk beschrijft twee voorbeelden van modellen waarmee de relaties tussen de verschillende fracties in de bodem worden beschreven. De data uit de atlas bieden goede mogelijkheden voor zowel de ontwikkeling als toetsing van dergelijke modellen. Voor het ontwikkelen van deze modellen is kennis nodig over de processen die de verdeling van sporenelementen over de verschillende fracties bepalen. Deze worden in Box 1 kort besproken.

Modellen Van totaalgehalten naar reactieve gehalten Zoals eerder al aangegeven zijn in veel gevallen alleen (pseudo)totaalgehalten van sporenelementen beschikbaar en niet de reactieve en beschikbare gehalten. De processen die de verdeling van sporenelementen over de inerte en reactieve fractie bepalen zijn vooralsnog onvoldoende bekend om (deterministische) procesmodellen op te stellen. Daarnaast is ook de lithologie en bodemvorming van invloed op deze verdeling. Zo is de inerte fractie van zink in kleibodem groter dan in een zandbodem omdat zink in klei van nature meer in het kristalrooster gebonden is of daar bij bodemvorming deel van uit kan maken. Omdat al deze processen niet via procesmodellen te beschrijven zijn en we toch een schatting willen maken van het reactieve gehalte van een sporenelement op basis van het totaalgehalte en algemene bodemeigenschappen, zijn empirische/statistische relaties ontwikkeld (Römkens et al., 2004). Een voorbeeld van zo’n empirische relatie is: log(Cdreactief) = a × log(Cdtotaal) + b × log(%OS) + + c × log(%klei)

[1]

met daarin: Cdreactief = het reactieve gehalte Cd, Cdtotaal= het totale gehalte Cd in de bodem, %OS = het percentage organische stof, % klei = het percentage klei. Met dergelijke modellen is het dus mogelijk ook veel data uit andere studies waarbij alleen totaalgehalten en algemene bodemeigenschappen bepaald zijn te gebruiken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de grote hoeveelheid data uit standaard bodemonderzoek waarbij naast het totaalgehalte

Box 1. Processen in relatie tot beschikbaarheid: inert – reactief – beschikbaar. Inerte fractie

Hun binding neemt juist toe bij afnemende pH omdat de

aan organische moleculen, deze komen in de bodem

Sommige sporenelementen zoals bijvoorbeeld koper

(Dissolved Organic Carbon = DOC). Van sporenmetalen

Het niet-reactieve deel van de sporenelementen kan

reactieve oppervlakken dan sterker positief geladen zijn.

kristalroosters van stabiele (niet oplosbare) mineralen of

(Cu) en chroom (Cr) binden zo sterk aan de organische

op allerlei manieren voorkomen zoals ingebouwd in

ingesloten in bodembestanddelen zoals organische stof of ijzer- en aluminium-oxiden. Niet-reactieve elementen

kunnen slechts zeer langzaam beschikbaar komen door trage processen zoals bijvoorbeeld door de verwering

van mineralen. Het tegenovergestelde proces waarbij juist een deel van de reactieve fractie overgaat naar

stof in de vaste bodemfase en aan de in het bodemvocht

opgeloste organische stof (DOC) dat hun concentratie in oplossing vooral bepaald wordt door de verhouding

tussen DOC in het bodemvocht en organische stof. De pH speelt dan slechts een beperkte rol (Figuur 4).

Beschikbare fractie

diffusie van sporenelementen van het oppervlak naar

waterfase (oplossing) van de bodem. In oplossing komen

Reactieve fractie De

reactieve

fractie

van

een

element

bestaat

voornamelijk uit dat deel van een element dat via sorptie

De beschikbare fractie bevindt zich voornamelijk in de sporenelementen voor als vrij ion of gebonden aan

andere ionen of organische moleculen (Figuur 3). Een

voorbeeld van binding aan een ander ion is de binding van cadmium aan chloride. Metalen kunnen sterk binden

gebonden is aan oppervlakken van bodembestanddelen

die van organische stof, aluminium (Al)- en iizer(Fe)oxiden en kleimineralen. Kationen zoals cadmium (Cd), koper (Cu), nikkel (Ni), lood (Pb) en zink (Zn) binden in het zure en neutrale pH gebied (pH 3-7) met name aan organische stof, en bij hogere pH binden ze

met name aan Al/Fe-oxiden. De binding neemt af bij lagere pH waarden (zuurdere bodem, pH <5) omdat de

reactieve oppervlakken dan minder negatief geladen zijn (Figuur 4). De (negatief geladen ) oxy-anionen

zoals arseen (As), antimoon (Sb) en molybdeen (Mo)

binden met name aan de positief geladen Al/Fe oxiden.

Cu-totaal (mol/l)

in de vaste fase. De belangrijkste oppervlakken zijn

Pb) is de concentratie vrije metaal ionen vaak slechts

een kleine fractie van de totale concentratie. Hoe hoger de pH des te sterker is de binding met DOC en des te

lager is de concentratie vrije metaalionen (Figuur 4).

Met name de vrije ionen kunnen opgenomen worden beschikbaar. De beschikbaarheid speelt zowel een rol

bij hoge concentraties wanneer stoffen giftig kunnen zijn als bij lagere concentraties bij de opname van essentiële

sporenelementen. De beschikbare fractie is vooral van

belang in relatie tot effecten op ecosysteem, opname door gewassen maar ook voor de uitspoeling van stoffen uit de bodem naar grond- en oppervlaktewater.

1.E-05

1.E-05

1.E-07

1.E-07

1.E-09

1.E-09

Cu-vrij (mol/l)

het kristalrooster van ijzer- en aluminium-oxiden.

die sterk binden aan opgeloste organische stof (Cr, Cu,

door bodemorganismen en vegetatie en zijn dus snel

de inerte fractie is ook waargenomen bij een aantal

elementen. Een mogelijk mechanisme is bijvoorbeeld

vooral voor in de vorm van opgeloste organische stof

1.E-11 1.E-13 1.E-15

1.E-13 1.E-15 1.E-17

1.E-17 1.E-19

1.E-11

2

3

4

5

pH

6

7

8

9

1.E-19

2

3

4

5

pH

6

7

8

9

Figuur 4. Totale koperconcentratie in het bodemvocht en vrije metaalconcentratie van koper in het bodemvocht als functie van de pH. De vrije koper ion concentratie is berekend met een multi-oppervlak-complexatie model.


25

van het metaal ook vaak textuur en gehalten aan organische stof bepaald worden.

Van reactieve gehalten naar concentraties in het bodemvocht De verdeling van sporenelementen over de reactieve fractie van de vaste fase en de vloeistoffase, ook wel partitie genoemd, kan op twee manieren worden berekend. Ten eerste met op regressiemodellen gebaseerde “partitierelaties” en ten twee met op proceskennis gebaseerde “multi oppervlak-complexatie modellen”. Beide type modellen worden gebruikt om op basis van gehalten in de bodem en algemene bodemeigenschappen de concentratie in oplossing te voorspellen. Partitie-relaties voorspellen de concentraties van sporenmetalen in het bodemvocht als functie van bodemeigenschappen zoals de sporenmetaalgehalten in de vaste fase, de gehalten van de reactieve oppervlakken (organische stof, Al/Fe-oxiden en klei), opgeloste organische stof (DOC) en de zuurgraad (pH) van de bodem (Römkens et al., 2004; Groenenberg et al., 2010). De vergelijking hieronder is een typisch voorbeeld van een dergelijke partitierelatie: log(Cdoplossing) = a × log(Cdbodem) + b × log(%OS) + + c × log(AlFeox) + d × log (DOC) + + e × pH

[2]

met daarin: Cdoplossing = de concentratie Cd in oplossing, Cdbodem= het reactieve gehalte Cd in de bodem, %OS = het percentage organische stof, AlFeox = de som van het oxalaat extraheerbare Al en Fe en DOC = de concentratie opgelost organisch koolstof.

26


De modelcoëfficiënten (a t/m e in het voorbeeld hierboven) van de partitiemodellen worden met regressie afgeleid van datasets met gemeten bodemdata en bijbehorende gemeten concentraties in oplossing. Datasets als die uit de geochemische bodematlas zijn bij uitstek geschikt om dergelijke modellen af te leiden of te valideren. Door hun eenvoud en snelle rekentijd zijn dit soort relaties bijzonder geschikt voor het uitvoeren van modelberekeningen op regionale of landelijke schaal (zie Hoofdstuk 5) en bij breed toegankelijke (web)applicaties zoals bijvoorbeeld de Risicotoolbox (www.risicotoolboxbodem.nl). Er zijn partitiemodellen beschikbaar zowel voor het berekenen van de totaal opgeloste concentraties van sporenelementen als voor het berekenen van de vrije ionconcentraties. Multi-oppervlak-complexatie modellen beschrijven de verschillende processen en interacties tussen de oplossing en de reactieve oppervlakken (Bonten et al., 2008a; Dijkstra et al., 2009). Dit gebeurt door een combinatie van afzonderlijke modellen voor de binding van sporenelementen aan de onderscheiden reactieve oppervlakken zoals vaste- en opgeloste organische stof, aluminium/ijzer-oxiden en klei. De benodigde modelparameters zijn voor een groot bereik van omstandigheden (lees: bodemtypen) en sporenelementen beschikbaar en toepasbaar. Voordelen van deze modellen zijn hun algemene toepasbaarheid en het inzicht dat ze geven in de verdeling en het chemische voorkomen van sporenelementen. Dit betreft bijvoorbeeld het berekenen van de hoeveelheid van een metaal dat gebonden is aan organische stof, de concentratie van het vrije ion in oplossing etc. Juist omdat risico’s van stoffen vaak gerelateerd zijn aan de chemische vorm van een element in de bodem geven dit soort berekening inzicht in de mate van

risico’s van stoffen. Verder helpt dit type procesmodellen bij de verdere ontwikkeling van de kennis over de binding van sporenelementen in de bodem. Een voorbeeld van een actuele praktijktoepassing van dit type modellen is de afleiding van de maximale uitloging van sporenelementen uit bouwstoffen om de kwaliteit van het grondwater te beschermen. Ondanks de fundamentele verschillen in de afleiding van partitie modellen en multi-oppervlak modellen zijn de prestaties vergelijkbaar (Groenenberg, 2011) wat betreft de voorspelling van de sporenelementconcentraties in oplossing binnen de voor de meeste bodems geldende condities (bijvoorbeeld in de pH range 3-8). Dit is te zien in Figuur 5 waarin zowel de met partitie-relaties (links) als met multi-oppervlak-complexatiemodellen (rechts) berekende concentraties vergeleken worden met de gemeten concentraties in CaCl2 extractie, poriewater en of uitgeslingerde bodemvochtmonsters (Groenenberg, 2011). Hiervoor zijn data verzameld met een grote spreiding in elementgehalten en belangrijke bodemeigenschappen zoals klei, pH en organische stof.

As

berekend

1.E-04

1.E-06

1.E-08

1.E-08

berekend berekend

1.E-08

1.E-06

1.E-05

1.E-07

1.E-07

1.E-09

1.E-09

1.E-09

1.E-07

1.E-05

1.E-11 1.E-11

1.E-03

1.E-03

1.E-05

1.E-05

1.E-07

1.E-07

1.E-09 1.E-09

1.E-07 1.E-05 gemeten

1.E-09 1.E-03 1.E-09

Belang van de geochemische bodematlas database

multi-oppervlak model

1.E-10 1.E-04 1.E-10

1.E-05

1.E-11 1.E-11

Cu

1.E-04

1.E-06

1.E-10 1.E-10

Cd

partitie relaties

1.E-08

1.E-09

1.E-06

1.E-07

1.E-04

1.E-05

1.E-07 1.E-05 gemeten

Voor het vaststellen van risico’s van chemische elementen in de bodem voor bodemorganismen, vegetatie, voedselkwaliteit en uitspoeling naar grond- en oppervlaktewater kan niet volstaan worden met alleen informatie over de totaalgehalten in de bodem. Deze atlas bevat unieke data waarin voor ieder element zowel de totaalgehalten, reactieve gehalten en beschikbare gehalten gemeten zijn in zowel de boven- als ondergrond. De gegevens in de atlas zijn daarom goed bruikbaar voor het verbeteren en toetsen van modellen die gebruikt worden voor het berekenen van ecologische risico’s, gewasopname en uitspoeling naar oppervlaktewater. Deze atlas bevat ook gegevens van metalen die zelden bepaald worden in regulier onderzoek (denk aan uranium, barium, molybdeen). Daarmee vormt deze set van data een goede basis om voor dit soort metalen ook modellen te ontwikkelen.

1.E-03

Figuur 5. Berekende concentraties met partitie-relaties (links) en een multi-oppervlak-complexatiemodel (rechts) uitgezet tegen concentraties gemeten in CaCl2-extracten (in mol/l). De gevulde symbolen vallen binnen de pH-range 3-8, de open symbolen daarbuiten.


27

Hoofdstuk 2.

Van metingen op punten naar gebiedsdekkende kaarten Luc Bonten en Dick Brus

Inleiding Het databestand van deze geochemische bodematlas bevat metingen van de gehalten van een groot aantal elementen in de bodem, inclusief potentieel verontreinigende sporenmetalen. Deze metingen zijn afkomstig van monsters die zijn genomen op een groot aantal punten verspreid over Nederland. Echter, in veel regionale studies zijn gegevens op puntniveau niet voldoende en is vlakdekkende informatie nodig. Ook als ruimtelijke informatie gecombineerd moet worden met gegevens afkomstig uit andere databestanden, met waarnemingen op andere locaties, is een vertaling naar vlakdekkende informatie vaak handig. Dit betekent dat iets gezegd moet worden over de gehalten in de ruimte tussen de punten. De meest eenvoudige manier is om de gemeten gehalten direct te interpoleren (bijv. door middel van Kriging). Echter, sporenelement-gehalten vertonen vaak relaties met andere bodemeigenschappen, zoals het organische stofgehalte, het kleigehalte en de zuurgraad van de bodem. Daarnaast is er ook een relatie met het gebruik van de bodem, waarbij vooral het verschil tussen landbouw en natuur belangrijk is. De relatie tussen sporenelementgehalten en overige bodemeigenschappen heeft twee

belangrijke oorzaken. In de eerste plaats zijn deze elementen natuurlijke bestanddelen van bodemmineralen (zie Hoofdstuk 1 en 3). Verder zullen elementen die vrijkomen uit stoffen die aan de bodem worden toegevoegd binden aan met name organische stof en klei. Hierdoor zullen bodems die rijk zijn aan klei en organische stof de sporenelementen sterk binden en hogere gehalten hebben dan armere bodems die zwakker binden. Dit betekent dat informatie over het bodemgebruik en de bodemeigenschappen gebruikt kan worden om betere schattingen te krijgen van de gehalten aan sporenmetalen in de bodem op vlakniveau (kaart). In dit hoofdstuk willen we laten zien hoe de vertaling van individuele metingen van geochemische data naar lands dekkende kaarten in zijn werk gaat, waarbij we op een slimme manier rekening houden met algemene bodemeigenschappen en bodemgebruik. Als voorbeeld laten we de berekeningen voor het element zink (Zn) in de bovengrond zien.


29

De methode die wij hier gebruiken om landsdekkende kaarten van elementen in de bodem te maken bestaat uit twee stappen (Bonten et al., 2008b). In de eerste stap wordt een relatie afgeleid tussen het sporenmetaal-gehalte in de bodem en relevante overige bodemeigenschappen. Zoals in Hoofdstuk 3 wordt besproken is een eenvoudig algemeen model op basis van alleen het aluminium-gehalte (Al) voor veel sporenelementen bruikbaar voor het schatten van achtergrondgehalten in minerale bodems. In plaats van Al kan ook voor het kleigehalte gekozen worden, beide eigenschappen zijn sterk gecorreleerd. Voor de binding van sporenmetalen in de bovengrond is daarnaast ook het organische stofgehalte van belang, zoals hierboven al aangegeven. Ook kan de pH een belangrijke rol spelen in de mate waarin antropogene aanrijking wordt vastgelegd of juist uitspoelt naar het grondwater. Het landgebruik is uiteraard van invloed op de te verwachten mate van aanrijking, vandaar dat dit ook meegenomen wordt in het model. In het gekozen voorbeeld voor Zn wordt onderscheid gemaakt in bodems in natuurgebieden en landbouw bodems. Voor de landbouwbodems is voor Zn de volgende relatie afgeleid: log(Zntotaal) = 0,757 + 0,327 × log(org.stof ) + + 0,366 * log(klei) + 0,056 × pH

30

[3]


Deze vergelijking laat zien dat het zinkgehalte in bodem hoger is bij een hoger organisch stofgehalte, een hoger kleigehalte en een hogere pH. Dit is logisch omdat bij een hoger organisch stof- en kleigehalte en een hogere pH zink sterker aan de bodem wordt gebonden. Verder bevatten kleimineralen ook van nature zink, waardoor een hoger kleigehalte meestal ook een hoger natuurlijk zinkgehalte tot gevolg heeft. Figuur 6 laat de gemeten gehalten van Zn in de bovengrond van landbouwbodems zien en de gehalten die worden berekend met de bovenstaande vergelijking. Voorspelde en gemeten concentraties komen uiteraard niet helemaal overeen. Dit komt deels doordat een deel van de (natuurlijke) variatie van de zink-gehalten niet verklaard wordt door de in het model opgenomen bodemeigenschappen in de bodem en deels doordat in het ene gebied meer van een bepaald element aan de bodem is toegevoegd dan in een ander gebied (bijvoorbeeld Kempen voor Zn en Cd en toemaakdekken voor o.a. Pb).

300

Zn-voorspeld (mg/kg)

Schatting op basis van bodemeigenschappen en landgebruik

250 200 150 100 50 0

0

50

100 150 200 250 Zn-gemeten (mg/kg)

300

Figuur 6. Gemeten totale Zn-gehalten (koningswater) in de bovengrond van landbouwbodems versus gehalten geschat op basis van organische stof, pH en textuur.

Interpolatie van lokale tot regionale afwijking op basis van meetwaarden

Combinatie: Zn in de bovengrond als voorbeeld

In de tweede stap van onze methode wordt voor dit soort regionale verschillen gecorrigeerd. In deze stap wordt namelijk per meetpunt eerst berekend wat de afwijking is tussen de voorspelde en gemeten gehalten. Deze afwijkingen worden vervolgens geïnterpoleerd (d.m.v. Kriging) zodat een vlakdekkende “verschillenkaart” ontstaat.

Met behulp van gebiedsdekkende informatie van algemene bodemeigenschappen en landgebruik kunnen door beide stappen te combineren gebiedsdekkende kaarten worden gemaakt van elementgehalten in de bovengrond. Voor zink is dit in Figuur 8 weergegeven.

In Figuur 7 is een deel van deze kaart weergegeven voor de Kempen op het grensgebied van Noord-Brabant en Limburg. Hierbij betekenen de kleuren rood, oranje en geel dat de werkelijke gemeten zinkgehalten hoger zijn dan verwacht op basis van de in het model opgenomen bodemeigenschappen en het landgebruik. Voor de groene gebieden zijn de gehalten ongeveer gelijk aan de verwachte waardes. In een klein aantal gebieden, bijvoorbeeld op keileem, zijn de werkelijke gehalten beduidend lager dan wat wordt verwacht op basis van de bodemeigenschappen. Duidelijk zichtbaar zijn de verhoogde zinkgehalten rondom de zinkfabriek in Budel. Decennialange uitstoot van zink naar de lucht door deze fabriek heeft de zinkgehalten in de bodem duidelijk verhoogd. Het oranje gebied ten westen hiervan is het gevolg van de uitstoot van drie zinkfabrieken net over de grens in België.

Figuur 7. Geïnterpoleerde afwijking tussen gemeten en voorspelde Zn gehalten. Rood/oranje/geel is hoger dan verwacht, groen is conform de model-verwachting.

In Figuur 9 zijn uitsnedes gemaakt van de kaart met zinkgehalten voor twee gebieden: het veenweidegebied ten westen van Utrecht (boven) en de Kempen (onder). Beide gebieden zijn op dezelfde schaal weergegeven. Eerder hebben we laten zien dat de gehalten van zink in de bodem van de Kempen sterk verhoogd waren door atmosferische depositie. Ook nu zijn deze gebieden in de onderste kaart terug te zien. Opvallend is dat de zinkgehalten in het veenweidegebied gelijk aan of zelfs hoger zijn dan die in de Kempen. Dit komt voor een belangrijk deel doordat de bodems in het veenweidegebied zink sterker binden dan de zandbodems in de Kempen. Bovendien is de dichtheid van organische bodems aanzienlijk lager dan die van minerale bodems, waardoor concentraties uitgedrukt als mg/kg ook hoger worden. In de hoofdstukken over uitspoeling (Hoofdstuk 5) en voedselveiligheid (Hoofdstuk 6) zullen we laten zien dat deze hogere gehalten niet direct leiden tot een grotere uitspoeling of grotere risico’s t.a.v de voedselveiligheid.


31

bodemeigenschappen

landgebruik

regionale verschillen

Figuur 8. Landsdekkende kaart van zinkgehalten op basis van kaarten van (1) algemene bodemeigenschappen, (2) landgebruik en (3) relatieve afwijkingen door aanrijking en geogene verschillen.

32


Figuur 9. Geïnterpoleerde geschatte zinkgehalten in de bovengrond in het veenweidegebied (boven) en in de Kempen (onder).

Hoofdstuk 3.

Natuurlijke achtergrondconcentraties van metalen in de Nederlandse bodem Job Spijker en Gerben Mol

Inleiding Voor diverse vraagstukken met betrekking tot de bodem, zoals bijvoorbeeld het stellen van normen voor metalen of het beoordelen van toxicologische risico’s, is het van belang om de natuurlijke concentratie van een sporenmetaal in de bodem te kunnen onderscheiden van de eventuele antropogene toevoeging of verhoging (Reimann et al., 2005; Salminen en Tarvainen, 1997). Twee concepten zijn van belang voor het schatten van deze natuurlijke achtergrondwaarden. Het eerste concept is dat de ondergrond (C-horizont) wordt gebruikt als model voor de natuurlijke samenstelling van de bodem. Het is uit diverse onderzoeken gebleken dat op het niveau van de bulkchemie de mens nog weinig invloed heeft gehad op de ondergrond (Blaser et al., 2000; Facchinelli et al., 2001; Shotyk et al., 2001; Spijker, 2005; Van der Veer, 2006). Dit betekent dat de bulkchemische samenstelling van de ondergrond overeenkomt met de natuurlijke samenstelling. De ondergrond kan dus gebruikt worden als model voor een onverstoorde bodem. Wanneer toch sprake is van

invloed van de mens op de bulkchemie van de ondergrond, dan is dat vrij eenvoudig te onderkennen aan de hand van het tweede concept. Dit tweede concept is dat het hoofdelement aluminium (Al) gebruikt wordt als schatter (of voorspeller) voor de natuurlijke gehalten van de sporenelementen. In de onverstoorde C-horizont wordt het verband bepaald tussen Al en de verschillende sporenelementen. Dit verband is vervolgens in de bovengrond te gebruiken om de natuurlijke achtergrondwaarden voor de sporenelementen te schatten. Door dit te vergelijken met de daadwerkelijk gemeten gehalten aan sporenelementen is de antropogene aanrijking te schatten.


33

Daarnaast wordt een hele reeks aan elementen in kleine tot zeer kleine hoeveelheden in het rooster ingebouwd. Dit zijn de zogenaamde sporenelementen (o.a. La, Dy, Pb, Ni, Hf ). Dit inbouwen van sporenelementen heeft te maken met de beschikbaarheid en met de chemische verwantschap tussen de verschillende elementen in het periodiek systeem. Tijdens verwering van de primaire mineralen naar secundaire mineralen (een essentieel

34


70 60 Ni totaal (mg/kg) 20 30 40 50

Door het bestaan van dergelijke correlaties is in het algemeen de variatie in sporenelementen te verklaren uit de variatie in bulkelementen. Daarbij moet wel terdege in het oog worden gehouden dat deze relaties kunnen variëren afhankelijk van vele factoren zoals de mate van verwering, het uitgangsmateriaal, transport en sortering van het verweerde materiaal, en chemische reacties tijdens transport en sedimentatie (Tebbens, 1999). Daarnaast spelen de tijdschaal waarop deze factoren een rol spelen, variërend van minuten tot miljoenen jaren, en het klimaat ook een rol. Dat betekent dat voor de verschillende bodemtypen (ontstaan onder verschillende omstandigheden) ook verschillen kunnen bestaan in de verhoudingen tussen bulk- en sporenelementchemie. Daar staat tegenover dat een aantal relaties vrijwel altijd terugkeert. Een voorbeeld hiervan is de sterke correlatie van de Ni-concentratie (sporenelement) met de Al-concentratie (bulkelement) (Figuur 10). Uit diverse studies blijkt dat er voor vele sporenelementen een goede relatie bestaat met Al (Bianchini et al., 2002; Huisman et al., 1997; Mol, 2002; Sharma et al., 2000; Spijker, 2005; Spijker et al., 2008; Sterckeman et al., 2004; Tack et al., 1997; Tebbens et al., 2000; Van der Veer, 2006; Wilcke et al., 1998). Aluminium is een belangrijke bouwsteen van de aluminium-silicaten waartoe ook klei behoort. Aluminium kan daardoor als proxy (schatter of voorspeller) gebruikt worden om de natuurlijke chemische samenstelling wat betreft vele sporenelementen te voorspellen.

toplaag onderlaag model bandbreedte model

10

De basis van deze relatie tussen het hoofdelement Al en de sporenelementen ligt in de mineraalsamenstelling van de bodem. Zoals beschreven in de inleiding kan Nederland, afgezien van een stuk Limburg, beschouwd worden als een sedimentair bekken dat voornamelijk bestaat uit Pleistocene zanden en Holocene mariene en fluviatiele afzettingen die over het algemeen veel kleiiger zijn. Beide komen voor in combinatie met veenvorming. De mineralen in de Nederlandse sedimenten zijn verweringsproducten van primaire silicaten uit de gesteenten van het achterland (o.a. olivijnen, pyroxenen, amphibolen, veldspaten). Tijdens de vorming van het kristalrooster van deze primaire silicaten worden de geëigende bouwstenen zoals Si, O, Al, Fe, en Mg in het rooster ingebouwd. Dit zijn de zogenaamde bulk- of hoofdelementen omdat zij het hoofdbestanddeel uitmaken van het totale kristalrooster. Op basis van deze hoofdsamenstelling krijgen de verschillende mineralen ook hun naam (Wehdepohl, 1978, 1995; Deer et al., 1992; Li, 2000).

onderdeel van de bodemvorming) blijft de associatie tussen de hoofdbestanddelen en de sporenelementen grotendeels bestaan. Er bestaan dus in de natuurlijke chemische samenstelling van de bodem vele relaties tussen elementen.

0

De mineralogie van de Nederlandse bodem

0

5 10 Al totaal (wt−% Al2O3)

15

Figuur 10. Het verband tussen Ni en Al als voorbeeld van een element dat niet antropogeen is aangerijkt. De regressielijn met 90%-betrouwhaarheidsinterval is gebaseerd op de ondergrondmonsters.

Relaties tussen aluminium (Al) en sporenelementen Er zijn vier verbanden tussen een natuurlijke proxy en een potentieel antropogeen beïnvloed element te onderscheiden. Bij het eerste verband is geen sprake van antropogene invloed. Er is dan geen verschil tussen de onder- en bovengrond, de puntenwolken liggen over elkaar heen. Een element dat dit patroon in grote lijnen volgt is nikkel (Figuur 10). Als er wel antropogene invloed

10

toplaag onderlaag

Ca totaal (wt−% CaO) 2 4 6 8

5

6

toplaag onderlaag

0

0

0

1

Mo totaal (mg/kg) 2 3 4

Pb totaal (mg/kg) 50 100 150

200

toplaag onder model bandbreedte model

0


15

0


15

0


15

Figuur 11. Het verband tussen Pb en Al als voorbeeld van een element dat in de bovengrond antropogeen is aangerijkt. De regressielijn met 90%-betrouwhaarheidsinterval is gebaseerd op de ondergrondmonsters (zie de tekst voor uitleg).

Figuur 12. Het verband tussen Mo en Al als voorbeeld van een element dat zowel in de bovengrond als in de ondergrond is aangerijkt, al dan niet antropogeen.

Figuur 13. Het verband tussen Ca en Al als voorbeeld van een element dat geen duidelijk verband vertoont met Al (al lijkt er wel sprake van een ondergrens in het Ca gehalte die toeneemt met het Al gehalte).

heeft plaatsgevonden, het tweede type verband, dan is dit zichtbaar door verhoogde concentraties in de bovengrond ten opzichte van de natuurlijke achtergrondconcentraties in de ondergrond. Een duidelijk voorbeeld hiervan is het element lood (Figuur 11). In dit geval ligt de puntenwolk van de bovengrond boven die van de ondergrond. In het derde geval is er tevens antropogene invloed geweest in de ondergrond. Dit is te zien aan de relatief hogere waarden van sommige monsters in de ondergrond ten opzichte van de overige waarden in de ondergrond. Dit patroon zal in

de praktijk herkenbaar zijn omdat het niet waarschijnlijk is dat binnen een groot en divers gebied de gehele ondergrond in gelijke mate is aangerijkt. Een praktijkvoorbeeld hiervan is het element Mo (Figuur 12). Dat een element als Mo ook is aangerijkt in de ondergrond heeft vermoedelijk te maken met de grote mobiliteit onder uiteenlopende chemische omstandigheden. Mo is mobiel tot zeer mobiel in geoxideerde milieus onder alle pH-omstandigheden, de enige belemmeringen zijn gereduceerde omstandigheden en de aanwezigheid van carbonaat (Reimann et al., 1998;

De Vos et al., 2006). In Nederlandse bodems spoelt het dus makkelijk naar beneden in het profiel. In het vierde voorbeeld is er geen relatie tussen de natuurlijke proxy en het antropogeen beïnvloede element. Een element dat in de praktijk grotendeels dit gedrag vertoont is calcium (Figuur 13). Hierbij valt echter wel op dat sprake lijkt van een ondergrens aan het Ca-gehalte die verband houdt met het Al-gehalte. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de Al-mineralen altijd voor een deel bestaan uit mineralen als Ca-veldspaat (anorthiet) en smectiet.


35

Natuurlijke achtergrondconcentraties schatten Met de twee hiervoor beschreven concepten kunnen op basis van de samenstelling van de ondergrond relaties worden afgeleid tussen Al en de sporenelementen. Met deze relatie kan vervolgens op basis van het Al-gehalte in de bovengrond worden geschat wat het te verwachten gehalte aan sporenelementen is in de bovengrond. Wanneer van sommige sporenelementen de gehalten hoger zijn dan verwacht is sprake van (antropogene) aanrijking. Om dit voor Pb op 1 locatie concreet te maken staat in Figuur 11 een pijltje dat de aanrijking ten opzichte van de lineaire regressielijn aangeeft. De Al-concentratie van dit monster is ongeveer 10% op gewichtsbasis en de Pb concentratie is ongeveer 60 ppm. De regressielijn, gebaseerd op de onverstoorde ondergrondmonsters, geeft het natuurlijke verband aan tussen Al en Pb in de Nederlandse bodems en heeft als formule: Geschatte natuurlijke Pb-conc. = 1,72 × gemeten Al-conc. + 2,38

[4]

Ingevuld voor deze locatie met 10% aluminium levert dat een schatting op van het natuurlijke achtergrondgehalte voor lood van 19,58 mg/kg (1,72 × 10 + 2,38). Het gemeten Pb-gehalte was 60, dus de aanrijking wordt geschat op ongeveer 40 ppm. Op deze manier kan voor alle locaties de aanrijking worden geschat. Deze informatie kan vervolgens worden gebruikt om gemiddelde aanrijkingspercentages voor sporenelementen in de

36


Nederlandse bodem te schatten, of voor het maken van kaarten waarop ruimtelijke aanrijkingspatronen zichtbaar kunnen worden gemaakt. Omdat de mineraalsamenstelling uitgangpunt is, werkt bovenbeschreven benadering voornamelijk goed in minerale bodems. In bodems met hoge gehalten aan organische stof (OM) zijn de relaties minder duidelijk.

De kartering van achtergrondgehalten voor lood (Pb) in de bovengrond Met behulp van de hiervoor beschreven aanpak, bekend onder de naam geochemisch baseline model, is op iedere locatie een te verwachten natuurlijk gehalte aan sporenmetalen te berekenen. Meestal wil men dit echter voor een heel gebied weten, bijv. voor heel Nederland of voor een bepaalde regio. Je kunt dan bijv. gemiddeldes of medianen voor zo’n gebied berekenen, maar vaak wil men ook de ruimtelijke patronen achterhalen. Het is dan gebruikelijk om met kaartbeelden te werken. In dit hoofdstuk geven we als voorbeeld de kaartbeelden voor het element lood (Pb) weer. We hebben zowel kaartbeelden gemaakt van het daadwerkelijk gemeten gehalte als van het natuurlijk achtergrondgehalte en de aanrijking, geschat op basis van het geochemisch baselinemodel. De waarden zijn in de kaart weergegeven als bollen. De grootte van de bol geeft de hoogte van de waarde aan. De grootte-verdeling van de bollen is gebaseerd

op de statistische verdeling van de waarden. Let erop dat de schaal van de bollen is geoptimaliseerd per kaart; eenzelfde bolgrootte kan dus per kaart een verschillende concentratie weergeven. Als achtergrond voor de kaarten is de lithologische indeling van Nederland gebruikt (zie Figuur 1). Dankzij het gebruik van een robuuste regressietechniek die weinig last heeft van uitschieters en niet-normale verdelingen, kunnen voor veel elementen m.b.v. een algemeen model voor alle Nederlandse bodems op deze manier schattingen en kaartbeelden worden gemaakt van de achtergrondwaarden en de aanrijking in de bovengrond. Deze algemene benadering is gebruikt in Figuur 11. Toch levert het in de meeste gevallen winst, in de vorm van nauwkeuriger schattingen, op om per lithologie een apart geochemisch baseline model af te leiden. Voor sommige elementen (bijv. Barium) is dit zelfs onontkoombaar. De kaarten die hier gepresenteerd zijn voor lood zijn gebaseerd op baselinemodellen per lithologie. Ruimtelijke patronen die meteen opvallen zijn het effect van de lithologie en de vrijwel universele aanrijking van de Nederlandse bodem met lood. Het effect van de lithologie is duidelijk te zien aan het feit dat de totaalgehalten in de zandgronden over het algemeen laag zijn terwijl die in het kust- en rivierengebied, met zijn kleien veenbodems, veel hoger zijn. Dat dit effect duidelijker is in het kaartje met de geschatte natuurlijke achtergrondwaarden (Figuur 15) duidt erop dat er naast de klei-mineralogie ook andere factoren een rol spelen in de ruimtelijke spreiding van Pb in de bodem. In Figuur 14 zijn daarom grote bollen te zien in de zandgebieden die het gevolg zijn van diffuse verontreiniging.

Pb totaal toplaag

Natuurlijke achtergrond Pb

200 80 64 48 32 16 mg/kg

30 20 16 12 8 4 mg/kg

bodemtypes


Figuur 14. Kaart van de totaalgehalten (mg/kg) van Pb in de bovengrond.

bodemtypes


Figuur 15. Kaart van de geschatte achtergrondgehalten (mg/kg) van Pb in de bovengrond. (NB. De bollen zijn weliswaar ongeveer even groot als in Figuur 14, maar de schaalverdeling verschilt. Zie de tekst voor uitleg.)


37

Deze grote bollen verdwijnen wanneer we de natuurlijke achtergrondwaarden voor die gebieden karteren. Kaartjes van de werkelijke gehalten in de ondergrond vertonen meestal, net als de kaartjes van de geschatte achtergrondwaarden, een veel strakker verband met de lithologie. Dit geldt ook voor kaartjes van de bovengrondgehalten van elementen die niet of nauwelijks antropogeen zijn beïnvloed, zoals Ni. De vrijwel universele aanrijking van de bovengrond met lood vertoont ook nog wel enige structuur (Figuur 16). Voor de fluviatiele kleien geldt dat de aanrijking doorgaans binnen de range van de natuurlijk variatie blijft, dat wil zeggen onder het 90%-percentiel van het baseline model. De grootte van de aanrijking voor mariene kleien en zandgronden is vergelijkbaar met elkaar terwijl de totaalgehalten voor de kleien hoger zijn. Dit duidt erop dat het bodemtype geen doorslaggevende rol speelt bij de aanrijking, maar dat het diffuse verontreiniging betreft op grote ruimtelijke schaal die de klei en zandgronden op vergelijkbare wijze belast (met als bekendste voorbeeld lood in uitlaatgassen).

38


Aanrijking Pb 200 70 56 42 28 14 mg/kg

bodemtypes


Figuur 16. Kaart van de geschatte aanrijking (mg/kg) van Pb in de bovengrond. De grijze bollen duiden op een aanrijking die niet boven het 90-percentiel van het geochemisch baselinemodel voor achtergrondwaarden uitkomt, de zwarte bollen komen daar wel boven uit.

Hoofdstuk 4.

Ecotoxicologische risico’s van metalen in de bodem Gerben Mol, Job Spijker en Leo Posthuma

Inleiding Niet alleen de toxicologische risico’s van sporenmetalen in de bodem voor de mens zijn van belang (zie Hoofdstuk 6), ook de risico’s die zij met zich meebrengen voor het bodemleven (wormen, mollen, mijten) zijn van belang. Zonder een gezond en divers bodemleven is immers ook de gezondheid van de bodem in het geding. En een ongezonde bodem kan niet leveren wat wij van haar verwachten, zoals o.a. een goede structuur en waterbergend vermogen, ziektewerend vermogen, natuurlijke vruchtbaarheid en vastlegging van organische stof. Om ecotoxicologische risico’s in te schatten is het van belang te weten welk deel van de aanwezige sporenmetalen beschikbaar is voor opname door bodemdieren en- planten. Hiervoor is het belangrijk om onderscheid te maken tussen totaalgehalten, reactieve gehalten en beschikbare gehalten (zie ook Hoofdstuk 1). Het is in Nederland gebruikelijk om bij het beoordelen van ecotoxicologische risico’s alleen rekening te houden met de risico’s die worden veroorzaakt door antropogene verhogingen van gehalten aan sporenmetalen, en niet met de eventuele risico’s van natuurlijke achtergrondgehalten (Struijs et al. 1997; Crommentuijn et al., 1997, 2000). Daarvoor is het belangrijk om natuurlijke achtergrondgehalten goed in te kunnen schatten (zie Hoofdstuk 3) en te kunnen onderscheiden van al dan niet antropogene verhogingen.

In dit hoofdstuk illustreren wij hoe we de gegevens uit de Geochemische Bodematlas hebben gebruikt voor het schatten van de ecotoxicologische risico’s van de huidige bodembelasting met metalen. Nieuw is vooral het gebruik van reactieve gehalten in plaats van totaalgehalten, en het meenemen van realistische schattingen van achtergrondconcentraties in de risicobeoordeling. Nieuw is ook het aggregeren van risico’s van verschillende sporenmetalen tezamen. Op deze manier wordt zowel rekening gehouden met achtergrondconcentraties als met de potentiële maximale beschikbaarheid van alle aanwezige metalen, waardoor de ecotoxicologische risicobeoordeling veel realistischer wordt. We beschrijven in dit hoofdstuk twee onderdelen van de totale studie (Spijker et al., 2011). Ten eerste hoe we met behulp van Species Sensitivity Distributions (SSD, gevoeligheidsverdelingen van soorten) reactieve sporenmetaalgehalten van monsters uit het landelijke gebied hebben vertaald naar kwantitatieve inschattingen van de toxicologische risico’s voor het bodemleven. Ten tweede hoe we deze inschattingen kunnen gebruiken om de risico’s van metalen en de gevoeligheid van verschillende bodemtypes onderling te vergelijken. We gebruiken hiervoor de originele figuren uit het artikel van Spijker et al. (2011).


39

De methode in vogelvlucht Om ecotoxicologische risicobeoordelingen te doen zijn een paar stappen nodig. Ten eerste moet bekend zijn welke concentraties er aanwezig zijn in de bodem. In dit hoofdstuk gebruiken we daarvoor de gegevens uit de dataset van de Geochemische Bodematlas. Voor dit soort risicobeoordelingen in de bodem worden meestal totaalgehalten gebruikt (meestal gebaseerd op de zogenaamde koningswaterontsluiting). In deze studie willen we echter naar realistischer inschattingen van het risico, en wel specifiek het door de mens toegevoegde aandeel daarin. Dat doen we door bepalingen van de sporenmetaalconcentraties in de bodem te gebruiken die een goede indruk geven van de potentieel beschikbare fractie van het sporenmetaal. Ten tweede moeten de metaalconcentraties in de bodem worden vertaald naar een maat voor de toxiciteit voor de biologische leefgemeenschap in de bodem. Daarvoor gebruiken we het concept van de Species Sensitivity Distribution (Posthuma et al., 2002). Beide stappen worden in de volgende paragrafen uitgelegd.

Reactiviteit van sporenmetalen in de bodem Via de methode die we in deze paragraaf beschrijven komen we tot de keuze om de metaalconcentraties in 0,43 molair salpeterzuur (HNO3)-extracties te gebruiken als pragmatische schattingen voor de potentieel (maximaal) beschikbare fractie in de bodem, de fractie dus die toxische effecten teweeg zou kunnen brengen. De methode bestaat uit twee stappen.

40


In de eerste stap wordt, op basis van de totaalgehalten in boven- en ondergrond monsters, een schatting gemaakt van de totale aanrijking van de bovengrond met het sporenmetaal. Die aanrijking bestaat meestal uit een mix van antropogene en natuurlijk verhoging van de concentratie, waarbij het afhangt van het metaal welke bron de overhand heeft. In de tweede stap wordt een link gelegd tussen deze schattingen van de aanrijking en de concentraties in de HNO3-extracten. Deze worden over het algemeen gezien als een goede indicatie van de potentieel beschikbare, reactieve fractie. De stappen zullen aan de hand van Figuur 17 worden toegelicht. De eerste stap wordt weergegeven in de vier grafiekjes aan de linkerkant in Figuur 17. De grafiekjes geven voor de metalen lood, cadmium, koper, en zink (Pb, Cd, Cu, Zn) de relatie weer tussen het totaalgehalte aan deze metalen en het aluminium-gehalte (hier als Al2O3) in de bodem. De groene plusjes geven de ondergrondmonsters weer, en de zwarte bolletjes de bovengrondmonsters. De gehalten in de ondergrond worden beschouwd als niet of nauwelijks beïnvloed door menselijke activiteiten, en de regressielijnen in de grafiekjes, die alleen op de ondergrondmonsters zijn gebaseerd, worden beschouwd als de natuurlijke relaties tussen gehalten aan aluminium en die van de sporenmetalen. Op basis van dit natuurlijke verband kan voor de bovengrond een schatting worden gemaakt van de natuurlijke concentratie van het metaal. Door deze schatting te vergelijken met het daadwerkelijk gemeten gehalte kan vervolgens weer een inschatting worden gemaakt van de (antropogene) aanrijking van de bovengrond met dit metaal. In de linker grafiekjes van Figuur 17 is duidelijk te zien dat de meeste

bovengrondmonsters in Nederland verhoogde gehalten aan lood, cadmium, koper, en zink (Pb, Cd, Cu, Zn) vertonen, variërend van nauwelijks verhoogd tot forse verhogingen van vele keren de natuurlijke concentraties. (Zie voor een uitgebreidere uitleg van het schatten van achtergrondconcentraties en aanrijking Hoofdstuk 3). De tweede stap wordt weergegeven in de vier grafiekjes aan de rechterkant in Figuur 17. Deze grafiekjes geven voor dezelfde vier sporenmetalen de relatie weer tussen de aanrijking in de bovengrond geschat zoals hiervoor beschreven, en de gemeten gehalten in HNO3-extracten ("reactieve") van dezelfde bovengrondmonsters. De lijn die in de grafieken staat weergegeven is de ideale 1:1 lijn (dus geen regressielijn). Het is duidelijk dat voor deze vier metalen de concentraties in 0,43 M HNO3-extracten een uitstekende praktische inschatting opleveren van de aanrijking van de bovengrond. Of deze aanrijking nu antropogeen of natuurlijk is, algemeen wordt zij beschouwd als het meest reactieve deel van de sporenmetalen in de bodem. De metalen die van nature voorkomen in de bodemmineralen maken voor het grootste deel onderdeel uit van de inerte (niet-reactieve) fractie (zie ook Hoofdstuk 1). Doordat de 0,43 M HNO3-extractie eenvoudig uit te voeren is en dus een schatting geeft van de lokale aanrijking van de bovengrond, is deze benadering uitermate geschikt voor praktische (eco)toxicologische risicobeoordeling, mede omdat deze potentieel beschikbare fractie de maximale toxische belasting van het systeem is. Door lokale condities, zoals een zuurgebufferde bodem, kan het reactieve deel van de metalen alsnog lokaal minder beschikbaar zijn dan deze bovengrens.

15

totaal Cu (mg/kg) 0 10 20 30 40 50 totaal Zn (mg/kg) 0 50 100 150

0 10 20 30 40

5 10 Al2O3 (wt−%)

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8

0

0,2 0,4 0,6 reactief Cd (mg/kg)

0

5 10 15 reactief Cu (mg/kg)

0

20 40 reactief Zn (mg/kg)

0,8

5 10 15 20

15

0,0

40

0

5 10 Al2O3 (wt−%)

10 20 30 reactief Pb (mg/kg)

20

20 40 60 80

0

0

0

15

Pb verrijking (mg/kg)

5 10 Al2O3 (wt−%)

Cd verrijking (mg/kg)

0

Cu verrijking (mg/kg)

15

Zn verrijking (mg/kg)

totaal Pb (mg/kg) 0 20 40 60 80

5 10 Al2O3 (wt−%)

totaal Cd (mg/kg) 0,0 0,4 0,8

0

Toxicologische gevoeligheid van soorten: Species Sensitivity Distributions

60

80

Om de gevoeligheid van soorten voor chemische stoffen vast te stellen worden ecotoxicologische tests uitgevoerd waarbij verschillende soorten afzonderlijk worden blootgesteld aan oplopende concentraties van de stof die wordt onderzocht. Voor al die soorten worden per geteste stof een aantal cruciale concentratie (effect) niveaus bepaald. Twee bekende voorbeelden hiervan zijn de “no observed effect concentration” (NOEC) en de LC50, de concentratie waarbij 50% van de individuen van de geteste soort de test niet overleeft. De gegevens over de gevoeligheid (bijv. de NOEC’s) van alle geteste soorten voor een stofje, bijv. cadmium, kunnen worden gecombineerd in een grafiek zoals weergegeven in Figuur 18. Dit levert een zogenaamde Species Sensitivity Distribution op (zie Posthuma et al. 2002; Posthuma en Suter, 2011). Op de X-as staat de concentratie van het stofje (op een logaritmische schaal), op de Y-as staat de fractie van de getoetste soorten die een effect zou ondervinden bij blootstelling (de Potentieel Aangetaste Fractie ofwel: PAF). Ieder bolletje in de grafiek geeft de NOEC van een soort weer. Gecombineerd levert dit een verdeling op die de gevoeligheden van een biologische leefgemeenschap in de bodem representeert. Je kunt deze verdeling twee kanten op gebruiken. Als je de concentratie weet die in de bodem voorkomt, dan kun je op de Y-as aflezen welke deel van de soorten potentieel een effect ondervindt. Als je weet welk deel van de soorten je wilt beschermen, bijv. 95% zoals ook in de grafiek staat weergegeven, dan kun je aflezen wat je kritische concentratie in de bodem is (in dit geval “Hazardous Concentration for 5% of the species” of HC5).

Figuur 17. Grafieken die de manier weergeven waarmee in dit hoofdstuk de potentieel beschikbare reactieve fractie van de metalen Pb, Cd, Cu, en Zn worden geschat (Spijker et al., 2011).


41

De resultaten

Cumulatieve kans

1,0 0,9

Species Sensitivity Distributions voor vier sporenmetalen in de bodem

0,8 0,7 0,6 0,5 0,4

PAF

In Figuur 19 staan de SSD’s voor Cd, Pb, Cu, Zn gebaseerd op de ecotoxicologische data van Crommentuijn et al. (1997, 2000) in relatie tot de concentraties in de Nederlandse bodem gebaseerd op de geochemische bodematlas. Een paar belangrijke zaken worden zichtbaar in deze figuur.

NOEC data

0,3

Species Sensitivity Distribution

0,2 0,1 0,0

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

Log Concentratie (mg/kg) EQC

HC5

Figuur 18. Het concept van de Species Sensitivity Distribution. “EQC” betekent Environmental Quality Criterion, ofwel: bodemnorm (Spijker et al., 2011).

Hoewel er wat kritiek is geweest op de absolute waarden voor HC5 en PAF die de SSD-aanpak oplevert, is tenminste duidelijk dat een beperktere, relatieve interpretatie van de uitkomsten voor bijvoorbeeld het rangschikken van stoffen naar toxiciteit op basis van HC5-waarden goed mogelijk is (Posthuma en De Zwart, 2006; Posthuma en Suter, 2011). Hetzelfde geldt voor het rangschikken van PAF-waarden voor bodemmonsters. In Nederland wordt de HC5 gebruikt om het Maximaal Toelaatbaar Risico voor ecosystemen (MTR-eco) van stoffen te bepalen, en speelt de aanpak dus een belangrijke

42


rol bij de normstelling. Vanwege deze eigenschappen zullen we de uitkomsten ook gebruiken voor het rangschikken van sporenmetalen naar ecotoxicologische risico, en voor het rangschikken van bodemtypes naar ecotoxicologische gevoeligheid. Voor het vertalen van de sporenmetaalconcentraties in de bodem naar PAFs via SSDs gebruiken we de ecotoxicologische data van Crommentuijn et al. (1997, 2000).

Ten eerste is te zien dat de verbanden tussen de concentraties en het toxische effect niet lineair zijn; een toename in de concentratie levert niet een evenredige toename in toxische schade (uitgedrukt als PAF) op. De SSD’s hebben een S-vorm met eerst een vlak stuk waarin een concentratieverhoging nagenoeg geen effect heeft, vervolgens een stuk waarin een concentratieverhoging een gestaag oplopend effect laat zien, en in het derde deel vlakt dit effect weer af op een hoog schadeniveau. Ten tweede is te zien dat het ene metaal toxischer is dan het andere. De SSD voor cadmium (Cd) begint al te stijgen bij een concentratie van 1 mg/kg terwijl die voor zink (Zn) pas begint te stijgen bij een concentratie van zo’n 100 mg/kg. De andere metalen zitten daar tussenin. Ten derde blijkt voor deze vier sporenmetalen dat de potentieel maximaal beschikbare concentraties die in de Nederlandse bodem worden aangetroffen, weergegeven als grijze zones (Figuur 19), in het zeer lage traject van de SSD’s liggen, en dus niet of nauwelijks leiden tot ecotoxicologische risico’s (verhoogde PAF-waarden, in dit geval boven 5%, het MTR). Voor de zekerheid

1,0

1,0

0,8

0,8

PAF

0,6

0,6 0,4

0,4 0,2 0,1

1

10

100

1000

0,1

1

10

100

1000

100

1000

Pb

aca col cru ins iso mac mol nem oli

0,0

0,0

0,2

0,2

0,4

0,4

PAF

PAF

0,6

0,6

0,8

0,8

1,0

1,0

Cd

Sporenmetalen en bodemtypes ecotoxicologisch rangschikken Zoals in de vorige paragraaf toegelicht, is de volgorde waarop de metalen (op basis van mg/kg-concentraties) gerangschikt kunnen worden naar toenemende ecotoxiciteit als volgt: Zn, Pb, Cu, Cd. Het is interessant om met deze gegevens duidelijk vast te stellen dat de mate van aanrijking van een bodem met sporenmetalen lang niet altijd een goede indicatie is voor het optreden van ecotoxische effecten. Uit een eerdere studie op basis van deze geochemische dataset bleek dat de aanrijking van Zn, Pb, en Cu in absolute zin veel groter is dan die van Cd, maar uit de ecotoxicologische analyse blijkt dat toch voor Cd de grootste effecten zijn te verwachten. Dit fenomeen wordt veroorzaakt door het complexe samenspel tussen concentraties in de bodem, hun beschikbaarheid die afhankelijk is van bodemeigenschappen als pH en bindingscapaciteit, en hun toxische werking (die vaak ook weer afhankelijk is van pH en andere omstandigheden in het milieu van het organisme).

soorten

0,0

0,0

0,2

PAF

benadrukken we dat een overschrijding van de NOEC, waarmee de SSD’s in Figuur 19 bepaald zijn, impliceert dat voor een aantal test-soorten in zo’n bodem het geen-effect niveau zou worden overschreden, maar dat dit nog lang geen lethale effecten zijn voor die soorten, noch voor de lokale soorten. Er zit een groot verschil tussen de NOEC van een test en de concentratie waarbij bodemorganismen daadwerkelijk sterven. Om sterfte van soorten in te schatten zouden de SSD’s moeten worden gebaseerd op hogere kritische concentraties zoals de LC50. Deze curves zouden veel verder naar rechts liggen t.o.v. de x-as, wat weer betekent dat de grijze zones nog verder naar links in de staart van deze SSD’s uitkomen.

0,1

1

10

100 Cu

1000

0,1

1

10 Zn

Figuur 19. Species Sensitivity Distributions voor Cd, Pb, Cu, en Zn. Op de x-as staan concentraties (in mg metaal/ kg bodem). De tekentjes (bolletjes, driehoekjes, kruisjes, enz.) zijn NOEC-gegevens die zijn gebaseerd op ecotoxicologische tests met chronische blootstelling met verschillende soorten. Deze gegevens zijn overgenomen uit Crommentuijn et al. (1997). Om de vergelijkbaarheid te vergroten zijn de assen in de 4 grafiekjes hetzelfde. (Geteste soorten: aca=mijten, col=springstaarten, cru=crustacea, iso=isopods, ins=insecten, mac=planten, mol=slakken, nem=aaltjes, oli=regenwormen.). De grijze zones geven de spreiding aan van de reactieve metaalfracties zoals die in de bovengrond van niet-specifiek belaste gebieden in Nederland worden aangetroffen (Spijker et al., 2011).


43

Een dergelijke gecombineerde analyse en de daaruit resulterende rangschikking van metalen biedt bijzonder nuttige aanknopingspunten voor het ontwikkelen van effectief beleid. De effecten van beleidsmaatregelen voor de reductie van de Cd-belasting van de bodem zullen namelijk groter zijn dan maatregelen voor de reductie van de Zn-belasting. De leefgemeenschappen in bodems worden natuurlijk nooit blootgesteld aan een enkel sporenmetaal, maar vrijwel altijd aan een mix van metalen, die op elke plek weer anders kan zijn. Om een indruk te krijgen van de gevoeligheid van de bodemtypes in Nederland voor deze vier metalen hebben we volgens de methode van De Zwart en Posthuma (2006) de netto toxiciteit van de mengsels gemodelleerd. Het voert te ver om dat hier uit te leggen, maar die modellering resulteert in zogenaamde msPAFs, de meer-stoffen PAF. Dat is per lokatie één waarde die uitdrukt welke fractie van soorten aangetast zou worden bij een bepaald mengsel. We noemen deze eenheid de toxische druk. In Figuur 20 staan boxplots weergegeven van de msPAFs voor de 5 hoofdbodemtypen die we hebben onderscheiden, namelijk löss, rivierklei, zeeklei, zand, en veen. Deze figuur suggereert dat de toxische druk die door de aanrijking in zand en mariene kleigronden kan ontstaan relatief (gemiddeld) het laagste is, al moet daarbij wel worden opgemerkt dat deze twee grondsoorten een grote spreiding vertonen en flink wat uitschietende waarden naar boven. Verder lijken veengronden een wat hogere toxische druk voor leefgemeenschappen op te leveren. Dit kan te maken hebben met het feit dat een deel van de veenmonsters afkomstig is uit gebieden met toemaakdekken. Dit zijn bodems waarop enkele eeuwen

44


loess fluv.klei mar.klei zand veen 0,00

0,02

0,04 0,06 mspaf

0,08

Figuur 20. Boxplots van de chronische toxische druk van mengsels (msPAF waarden gebaseerd op NOECs) van de vier metalen voor de vijf hoofdbodemtypen die zijn onderscheiden (Spijker et al., 2011).

pre-industrieel huishoudelijk afval is gedeponeerd. Al met al concluderen wij dat op basis van deze algemene analyse voor de Nederlandse bodems er geen reden is om onderscheid te maken in risicobeleid ten aanzien van de verschillende bodemtypen. Veel belangrijker is het om in concrete situaties de lokale omstandigheden van bodem goed te bepalen. Immers, het effect van de pH en de bindingscapaciteit van de bodem op de beschikbaarheid van sporenmetalen en daardoor op hun toxiciteit kan enorm groot zijn (zie ook Hoofdstuk 5). Dit kan in de praktijk betekenen dat een zandgrond met relatief lage sporenmetaalgehalten maar ook met een lage pH toch een hoge toxiciteit voor het ecosysteem heeft, terwijl een kleigrond met hogere gehalten maar ook een hoge pH een veel lagere toxiciteit heeft.

Ecotoxicologische risicobeoordeling en de beleidspraktijk Tot slot van dit hoofdstuk is een kleine vergelijking van de resultaten met de huidige beleidspraktijk nuttig. Dit doen we aan de hand van Figuur 21. Daarin is voor de vier sporenmetalen de relatie weergegeven tussen de totale concentratie in de bodem en de toxiciteit uitgedrukt als PAF. Merk op dat de PAFs gebaseerd zijn op de reactieve concentraties en niet op de totaalconcentraties. Er is in deze figuur echter juist voor totaalconcentraties langs de x-as gekozen omdat dit vergelijking met de huidige bodemnormering mogelijk maakt. Verder is in de figuren een horizontale stippellijn aangebracht die het MTReco, het beleidscriterium van 95% bescherming van het ecosysteem, weergeeft (PAF=5%; ofwel de fractie die waarschijnlijk wordt blootgesteld onder het niveau van enig effect is 100-5=95%). Daarnaast is een verticale stippellijn

0,06 0,05

Deze twee toetswaarden uit het huidige beleid verdelen elk grafiekje in vier kwadranten. Deze opdeling van de punten in de grafiekjes geeft inzicht in hoe de gestelde toetswaarden zich verhouden tot de toxicologische inschatting van de concentraties die in de bodem worden gemeten.

0,02 0,00

0,01

0,03

PAF (−)

0,04

0,06 0,05 0,04 0,03 0,02 0,01 0,00

PAF (−)

aangebracht die de Streefwaarde voor de bodemkwaliteit weergeeft. Het 95% beschermingscriterium is in elk plaatje 0,05 op de y-as, de streefwaarde is voor ieder metaal anders zoals te zien is op de x-as.

0

20

40

60

80

100

120

0,0

0,2

0,8

1,0

1,2

0,06 0,05 0,00

0,01

0,02

0,03

PAF (−)

0,04

0,05 0,04 0,03 0,00

0,01

0,02

PAF (−)

0,6

Cd (mg/kg)

0,06

Pb (mg/kg)

0,4

0

20

40 Cu (mg/kg)

60

80

0

50

100 150 200 250 300 350 Zn (mg/kg)

Figuur 21. Grafieken van de totaalconcentraties van Pb, Cd, Cu, en Zn tegen de potentieel aangetaste fracties (PAFs) die zijn gebaseerd op de reactieve concentraties van de metalen. De horizontale stippellijn geeft de HC5 weer, de verticale lijn de streefwaarde voor de bodemkwaliteit.

Twee kwadranten geven aan dat er overeenstemming is tussen de toxicologische analyse en de toetswaarden. Punten die in het linker benedenkwadrant liggen blijven zowel onder de streefwaarde voor bodemkwaliteit als onder het 95% beschermingscriterium. Het klopt dus dat een metaalconcentratie onder de streefwaarde als voldoende beschermend voor het ecosysteem kan worden beschouwd. Punten die in het rechter bovenkwadrant liggen zijn ook in overeenstemming met het beleid. Het zijn waarden die boven de streefwaarde voor de bodemkwaliteit uitkomen, en ze leveren inderdaad potentieel meer dan 5% schade op aan het ecosysteem. De andere twee kwadranten geven aan dat de toetswaarden in het beleid niet zo realistisch zouden zijn. Punten in het rechter benedenkwadrant duiden op een overschrijding van de streefwaarde voor de bodemkwaliteit terwijl er nog geen ecologische schade is boven de 5%. Hier is de streefwaarde dus scherp genoeg om de ongewenste toxicologische schade aan het ecosysteem te beperken, maar in extreme gevallen kan een norm dan tegelijkertijd als veel te streng worden bekritiseerd. Punten in het linker bovenkwadrant duiden op de omgekeerde situatie; de streefwaarde voor


45

bodemkwaliteit wordt nog niet overschreden, maar er is al wel meer dan 5% van het ecosysteem dat potentieel schade oploopt. De normen zijn in dit geval dus niet streng genoeg om deze schade te voorkomen. Het merendeel van de punten voor alle vier metalen ligt in de beide benedenkwadranten. Dit betekent dat ze voorkomen in concentraties die op minder dan 5% van de soorten een effect hebben. Voor lood en cadmium ligt zo’n 10% van de waarden in het rechter benedenkwadrant en dus boven de streefwaarde, voor koper en zink is dat slechts zo’n 3%. Voor al deze 4 sporenmetalen blijken de huidige streefwaarden dus toereikend voor de bescherming van ecosystemen tot het gedefinieerde niveau (minimaal 95% van de soorten beschermd tegen enig effect). Voor zink lijkt de streefwaarde vanuit ecotoxicologische perspectief laag gesteld; zelfs bij een overschrijding van de streefwaarden vertoont de PAF nog nauwelijks een verhoging. Voor de andere metalen lijkt de streefwaarde wel realistisch; er treedt een gestage stijging van de PAF op bij oplopende concentraties.

46


Hoofdstuk 5.

Uitspoeling van zware metalen naar het grond- en oppervlaktewater Luc Bonten en Bert-Jan Groenenberg

Inleiding

Transport naar andere bodemlagen

Aanvoer naar de bodem

Gehalten in de vaste fase

Concentraties in het bodemvocht

Emissies naar het oppervlaktewater

Hydrologie

Algemene bodemeigenschappen

Meteo

Figuur 22. Schematische weergave van het model voor de berekening van de uitspoeling uit de bodem.

In grote delen van Nederland is er een grote interactie tussen de bodem, het grondwater en het oppervlaktewater. Dit betekent dat de bodemkwaliteit ook voor een belangrijk deel de grond- en oppervlaktewaterkwaliteit bepaalt. Informatie over de bodemkwaliteit is dus nodig om iets te kunnen zeggen over grond- en oppervlaktewaterkwaliteit. In het bijzonder geldt dit voor een aantal zware metalen waarvan de concentraties in het oppervlaktewater reeds de geldende normen voor oppervlaktewaterkwaliteit overschrijden. In dit hoofdstuk laten we zien hoe geochemische data kunnen worden gebruikt om de uitspoeling van sporenmetalen van de bodem naar het oppervlaktewater te berekenen. Verder laten we zien hoe (veranderingen van) de bodemkwaliteit van invloed zijn op de waterkwaliteit. Dit hoofdstuk geeft drie voorbeelden van het gebruik van geochemische data voor berekeningen van de uitspoeling van stoffen uit bodems naar het grond- en oppervlaktewater: • Historische reconstructie van Cd en Zn uitspoeling op regionale schaal (Keersop stroomgebied). • Schatting van uitspoeling op landelijke schaal (emissieregistratie). • Effecten van maatregelen op de toekomstige uitspoeling.


47

Algemene modelaanpak In alle drie de voorbeelden wordt een vergelijkbare modelaanpak gebruikt. Figuur 22 geeft schematisch deze aanpak weer. Uitgangspunt in de berekeningen zijn de gehalten in de bodem. Omdat we uitspoeling berekenen op regionale of landelijke schaal worden hiervoor vlakdekkende kaarten van gehalten gebruikt. In Hoofdstuk 2 is beschreven hoe de individuele metingen in de geochemische database kunnen worden vertaald naar deze kaarten. De gehalten in de bodem worden vertaald naar concentraties in het bodemvocht. Hoofdstuk 1 beschrijft hoe data uit de geochemische database hiervoor kunnen worden gebruikt. Met informatie over grondwaterstromen (=hydrologie) wordt vervolgens het transport in de bodem en de uitspoeling gemodelleerd. Bij dynamische berekeningen worden ook veranderingen van de vaste fase-gehalten door uit- en inspoeling en door aanvoer van buitenaf naar de bodem meegenomen.

Cd en Zn uitspoeling in het stroom gebied van de Keersop, Kempen

model de ontwikkeling van deze uitspoeling in de tijd gemodelleerd (Kroes et al., 2008).

Inleiding

Aanpak

De Keersop is een klein riviertje op de grens van de Belgische en Nederlandse Kempen (zie Figuur 23). In de omgeving staan vier zinkfabrieken waar sinds het einde van de 19e eeuw zink wordt geproduceerd. Deze zinkproductie leidde tot ca. 1970 tot grote uitstoot van o.a. zink, cadmium en lood naar de lucht. Hierdoor is de bodem in de omgeving van de fabrieken verontreinigd geraakt met deze stoffen (zie ook Hoofdstuk 2). Deze bodemverontreiniging leidt vervolgens tot uitspoeling van deze stoffen naar het grond- en oppervlaktewater.

Startpunt van de berekeningen is het jaar 1890. Op dat moment was de zinkproductie nog heel klein en was er dus ook nauwelijks bodemverontreiniging. De natuurlijke gehalten in de bodem (zie Hoofdstuk 3) zijn daarom als uitgangspunt genomen.

Om na te gaan wat de historische en de te verwachten kwaliteit van grond- en oppervlaktewater is, is met een

Figuur 24 geeft een overzicht van de aanvoer van zink naar de bodem voor de periode 1890 tot 2000. Deze figuur laat duidelijk de toename van de depositie zien in de tijd. Ook de afnames door vermindering van de productie tijdens de beide wereldoorlogen zijn duidelijk zichtbaar. Vanaf 1970 is het productieproces aangepast waardoor de uitstoot sterk daalde. Verder zijn afvalstoffen die bij de productie

Figuur 23. Stroomgebied van de Keersop. Ligging van de zinkfabrieken staat weergegeven in de middelste kaart.

48


6 4

2000

1990

1980

1970

1960

1950

1940

1930

1920

1910

0

1900

2

Jaar

Figuur 24. Aanvoer van zink naar de bodem in het stroomgebied van de Keersop.

van zink vrijkomen, de zogenoemde zinkassen, gebruikt voor de verharding van wegen en erven in de wijde omtrek van de fabriek. Uit deze zinkassen spoelt ook zink uit naar de onderliggende bodem. In Nederland worden deze zinkassenwegen momenteel gesaneerd, waardoor deze bron van bodembelasting op termijn zal verdwijnen. De grootste belasting van de bodem met zink komt op dit moment van de landbouw (Figuur 24). Gebruik van zink in diervoeding leidt tot hoge gehalten in mest en door gebruik van mest op de bodem komt een groot deel van dit zink uiteindelijk op de bodem terecht (zie ook voorbeeld 3).

Resultaten Figuur 25 laat als resultaat van de modellering de gemiddelde uitspoeling van zink naar de Keersop zien. Uit deze figuur blijkt duidelijk de toename van de zinkuitspoeling in de afgelopen 120 jaar.

3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 1890 1910 1930 1950 1970 1990 2010

100% Percentage

8

Depositie Zinkassen Landbouw

Zn uitspoeling (kg/d)

10

1890

Aanvoer van zink (kg/ha/jr)

12

80% 60% 40% Berekend Gemeten

20% 0%

0

Jaar

100

200 300 Zn (mg/kg)

400

500

Figuur 25. Gemiddelde uitspoeling van zink uit de bodem naar het oppervlaktewater in het stroomgebied van de Keersop voor de periode 1890-1910.

Figuur 26. Frequentieverdelingen van berekende en gemeten zinkgehalten in de bovengrond in het stroomgebied van de Keersop.

Figuur 25 laat zien dat de uitspoeling in de Keersop zo’n factor drie is toegenomen ten opzichte van de natuurlijke achtergronduitspoeling. Verder lijkt de uitspoeling zijn maximale waarde te hebben bereikt rond 1990 en neemt de uitspoeling momenteel af.

Uitspoeling van metalen op landelijke schaal: emissieregistratie

Het model schat ook de veranderingen van de gehalten in de vaste fase van de bodem vanaf het jaar 1890. De geschatte gehalten voor het jaar 2000 kunnen dan worden vergeleken met recent gemeten gehalten (b.v. uit de geochemische database). Op deze manier kan de betrouwbaarheid van het model getoetst worden. Figuur 26 laat zien dat de frequentieverdeling van berekende gehalten in de bovengrond voor het jaar 2000 goed overeenkomt met die van recente metingen van zinkgehalten.

Inleiding Informatie over alle emissies van stoffen naar lucht, bodem en oppervlaktewater worden in Nederland verzameld in de database van de Emissieregistratie (www.emissieregistratie. nl). Een van deze emissies is de uitspoeling van de bodem naar het oppervlaktewater. De grootte van deze emissie kan niet of nauwelijks worden gemeten en wordt voor de Emissieregistratie daarom geschat met modelberekeningen (Bonten et al., 2008b; Bonten en Groenenberg, 2009). De Emissieregistratie gebruikt de gegevens voor een groot aantal nationale en internationale rapportageverplichtingen, zoals bijvoorbeeld de Kaderrichtlijn Water. Daarnaast geven de emissiegegevens inzicht in wat de grootste bronnen zijn en waar eventuele maatregelen dus het effectiefst kunnen worden ingezet.


49

Aanpak Het uitgangspunt voor de schatting van de landelijke uitspoeling zijn metingen van stoffen in de bovengrond en in de ondergrond uit geochemische databases die zijn vertaald naar landsdekkende kaarten (zie Hoofdstuk 2). Deze kaarten van elementgehalten in de bodem worden gecombineerd met landsdekkende modellen van waterstromen in de bodem (STONE), waarmee de uitspoeling kan worden berekend.

Resultaten Figuur 27 toont de uitspoeling van zink uit de bodem naar het oppervlaktewater. Deze figuur laat duidelijk zien dat de hoogste uitspoeling optreedt in gebieden met de hoogste grondwaterstand, zoals de veengebieden en in de beekdalen. In deze gebieden treedt uitspoeling op uit de bovenste bodemlagen en dat zijn juist de lagen waar de sporenelementgehalten het hoogst zijn. De laagste uitspoeling wordt berekend voor de hoger gelegen gebieden als de Veluwe en Zuid-Limburg. Ook de uitspoeling uit kleigronden is laag, doordat het zink hier sterk wordt gebonden aan de vaste fase van de bodem. De uitspoeling uit de bodem kan vervolgens worden vergeleken met andere bronnen van oppervlaktewaterbelasting, zoals rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI’s), fabrieken, depositie enz. Figuur 28 laat voor vijf zware metalen zien dat uitspoeling een belangrijke bron is van oppervlaktewaterbelasting. Voor nikkel en zink is uitspoeling zelfs de grootste bron.

Figuur 27. Zinkuitspoeling uit de bodem naar het oppervlaktewater.

50


Cadmium

Koper

Nikkel

Depositie Corrosie bouwmetalen

• Minder Cu en Zn in veevoer: de inname van koper en zink door vee wordt gehalveerd. Dit kan óf door lagere gehalten in veevoer óf door minder veevoeradditieven. • Cu-vrije hoefontsmettingsbaden: additioneel wordt ook geen koper meer gebruikt als hoefontsmettingsmiddel.

Consumenten Handel, diensten en overheid

Resultaten

Uitspoeling

Industrie Overstorten, ongerioleerde lozingen

Lood

Zink

Rioolwaterzuiveringsinstallaties Scheepvaart Verkeer en vervoer Overig

Figuur 28. Bronnen van oppervlaktewaterbelasting voor vijf zware metalen (cadmium, koper, nikkel, lood en zink).

Scenario’s: effecten van maatregelen in de landbouw op de kwaliteit van het oppervlaktewater Inleiding In veel Nederlandse oppervlaktewateren zijn de concentraties van koper en zink te hoog, d.w.z. ze overschrijden de geldende normen voor oppervlaktewater. In voorbeeld 2 hebben we al laten zien dat uitspoeling uit de bodem een zeer belangrijke bron is van deze stoffen in het oppervlaktewater. In de meeste gebieden in Nederland zijn deze sporenmetalen in de bodem afkomstig uit de landbouw, via veevoer, veevoeradditieven en voor koper ook hoefontsmettingsmiddelen. Slechts in een beperkt aantal gebieden zoals de Kempen (zie voorbeeld 1) zijn ook andere bronnen van sporenmetalen in de bodem

belangrijk. Om de effecten verschillende maatregelen op koper en zink in het oppervlaktewater te evalueren gebruiken we modellen met scenarioberekeningen (Bonten et al., 2009; Groenenberg, 2011).

Aanpak Het startpunt voor de berekeningen zijn de gehalten aan koper en zink in de bodem in het jaar 2000 (zie voorbeeld 2). Vervolgens worden vier scenario’s doorgerekend, elk met een verschillende aanvoer van koper en zink naar de bodem: • Constante belasting: de aanvoer van koper en zink blijft gelijk aan de aanvoer in 2000. • Generiek mestbeleid (GMB): een lagere aanvoer van koper en zink doordat er minder bemest wordt als gevolg van het mestbeleid in Nederland.

Figuur 29 laat zien wat het effect is van de verschillende maatregelen op de uitspoeling van koper en zink in de komende 100 jaar. Hieruit blijkt dat als er geen maatregelen worden genomen de uitspoeling van koper toeneemt met een factor 3. Voor zink is de toename kleiner, ongeveer 20%. Bij het scenario met de meest stringente maatregelen treedt er een stand-still van de uitspoeling op. De verschillende scenario’s leiden ook tot een verschil in de mate van ophoping of juist afname van koper en zink in de bodem. Figuur 30 laat deze effecten voor koper zien. Bij de huidige belasting en het generieke mestbeleid nemen de kopergehalten in de landbouwbodems en uitspoeling uit de bodem sterk toe. Deze toename is duidelijk lager bij minder koper in het voer. Als er ook geen koper meer wordt gebruikt voor hoefontsmetting zullen de kopergehalten in een aantal landbouwbodems, met name de zandgronden, licht dalen. De uitspoeling blijft zoals gezegd dan ongeveer gelijk. Bovenstaande berekeningen laten zien dat maatregelen in de landbouw een verdere verslechtering van de oppervlaktewaterkwaliteit kunnen tegengaan. En daadwerkelijke verbetering lijkt niet mogelijk en zal dus moeten worden gerealiseerd door aanvullende maatregelen op andere bronnen van oppervlaktewaterbelasting.


51

120

25

100

Zn uitspoeling (tn/jr)

Cu uitspoeling (tn/jr)

30

20 15 10 5 0 2000

2020

2040

2060 Jaar

2080

2100

Huidige belasting = constant Generiek mestbeleid (GMB)

80 60 40 20 0 2000

2020

2040 2060 Jaar

2080

2100

GMB + minder Cu en Zn in veevoer GMB + veevoer + voetbaden

Figuur 29. Uitspoeling van koper (links) en zink (rechts) voor verschillende scenario’s voor de periode 2000-2100. Huidige belasting ‘business as usual’

Generiek mestbeleid (GMB)

GMB + veevoer

< -30 mg/m2/jr -30 – -10 -10 – 0 0 – 10 10 – 30 > 30

Figuur 30. Ophoping (rood/oranje/geel) en afname (blauw/groen) van koper in de bouwvoor van de bodem voor de verschillende scenario’s.

52


GMB + veevoer + voetbaden

Hoofdstuk 6.

Bodemdata en voedselveiligheid: een noodzakelijke combinatie Paul Römkens en René Rietra

Inleiding

Gewas kwaliteit Ecosystemen en biodiversiteit

Gezondheid mens en dier Bodemkwaliteit en bodembescherming

Koolstof voorraad

Lucht en water kwaliteit

Figuur 31. De bodem is op veel manieren gekoppeld aan allerlei aspecten van het milieu. Niet in de laatste plaats is de bodem daarbij ook van belang voor de kwaliteit van landbouwgewassen en, direct en indirect, van invloed op de gezondheid van mens en dier.

Al sinds het begin van de jaartelling is de invloed van de mens op de bodemkwaliteit in Nederland heel groot. Niet alleen is er door middel van inpoldering nieuw land ontstaan, veel vaker is er sprake van een grote invloed van het landgebruik op de kwaliteit van de bodem. Nederland kent verschillende gebieden op regionale schaal met duidelijk aanwijsbare bronnen van verontreiniging. Zo hebben onder meer het Veenweidegebied, de Kempen, de uiterwaarden elk een geschiedenis van aanvoer van verschillende soorten verontreinigingen. Aanvoer van stedelijk afval in het veenweidegebied, oorspronkelijk mede bedoeld om het land op te hogen hebben geleid tot hoge gehalten aan onder meer lood in een groot deel van het Zuid- en Noordhollands veenweidegebeid. Aanvoer van verontreinigd slib door de grote rivieren leidde tot hoge gehalten aan sporenmetalen in de uiterwaarden van grote (Rijn, Maas) maar ook kleine rivieren zoals de Geul. Tenslotte kan de lokale aanwezigheid van industrie reden zijn voor regionale aanrijking zoals bijvoorbeeld in de Kempen het geval is. Daarnaast is er in Nederland in het stedelijk gebied vaak sprake van lokale verontreinigingen als gevolg van lokale activiteiten in het verleden. Voorbeelden hiervan zijn onder meer gasfabrieken en tankstations.

Al deze activiteiten leidden er toe dat de gehalten aan stoffen in de bodem lokaal of regionaal verhoogd zijn. Deze verhoogde gehalten kunnen er toe leiden dat er ongewenste effecten optreden, zowel nu als in de toekomst. Voorbeelden van dergelijke effecten zijn ondermeer invloed op het bodemecosysteem (verminderde biodiversiteit, zie Hoofdstuk 4), invloed op het grond- en oppervlaktewater (zie ook Hoofdstuk 5) maar ook een negatieve invloed op de kwaliteit van eetbare plantaardige en dierlijke producten (Figuur 31). Daarbij valt te denken aan de opname van stoffen door landbouwgewassen, de overdracht van stoffen via veevoer naar dieren en dierlijke organen, en ook de opname van stoffen in moestuinen en andere kleinschalige landbouwprojecten. De sterke invloed van bodem op de kwaliteit van voedsel, zowel dierlijk als plantaardig, maakt dat het van belang is de invloed van de bodemkwaliteit op de opname van stoffen te kennen. Duidelijk is dat daarbij niet alleen het totaalgehalte van belang is maar dat de opname van stoffen vaak afhangt van een combinatie van het gehalte en bodemeigenschappen als zuurgraad (pH), organische stof en/of klei (Franz et al., 2008; Römkens et al., 2009). Het


53

grote voordeel van de beschikbaarheid van een database zoals in deze atlas gepresenteerd is daarom ook dat op landelijke schaal inzicht verkregen kan worden in die factoren die de opname van stoffen en daarmee de kwaliteit van landbouwproducten bepalen. In dit hoofdstuk komen drie voorbeelden aan de orde die duidelijk laten zien dat kennis van de gehalten in de bodem in samenhang met belangrijke algemene bodemeigenschappen als textuur, organische stof en pH de enige manier is om risico’s van verhoogde gehalten in de bodem te kunnen duiden. Deze voorbeelden gaan over zowel lokale als regionale “gevallen” van bodemverontreiniging terwijl ook toepassingen op landelijke schaal aan bodem komen: 1. Stadslandbouw: kan dat? 2. Cadmium in de Kempen: beheersbaar probleem? 3. Cadmium in reguliere landbouw in Nederland: kansen op een rijtje.

Algemene aanpak Kenmerkend voor de beoordeling van de bodemkwaliteit in relatie tot voedselveiligheid is dat we gebruik maken van data van zowel bodemchemische concentraties, algemene bodemeigenschappen als gewasgegevens. Vaak zijn er veel gegevens beschikbaar over de totaalgehalten

aan verontreinigingen in de bodem. De eerste toetsing van de bodemkwaliteit vindt immers plaats aan de hand van de resultaten van een verkennend bodemonderzoek. Echter, om de mogelijke gevolgen van de aanwezigheid van verontreinigingen op lokale dan wel regionale schaal in beeld te brengen is meer nodig dan alleen het totaalgehalte in de bodem. Plant opname

Bodemvocht

Beschikbare fractie (vrije metaalionen, gecomplexeerde stoffen, o.a. aan DOC of Cl)

Reactieve fractie (geadsorbeerd aan organische stof, klei, oxiden en makkelijk oplosbare verbindingen)

Totaalgehalte

Vaste fase

verwering/ fixatie

Inerte fractie (in mineralen)

Figuur 32. Schematische weergave van de verdeling van verontreinigingen, in dit geval metalen over een beschikbare en niet beschikbare fase (naar Rodrigues et al., 2010). DOC: opgeloste organische koolstof.

54


Figuur 32 geeft een beeld van de processen die in de bodem een rol spelen in relatie tot de opname in planten. Figuur 33 toont de relatie tussen opname van metalen in de plant en voedselveiligheid. Het vaststellen van de beschikbaarheid van stoffen in relatie tot opname is cruciaal. De methodiek die in deze atlas centraal staat maakt onderscheid tussen het totaalgehalte, een “reactieve” fase en een beschikbare fractie.

Diergezondheid

Deze aanpak gebruiken we hier ook voor het schatten van de gehalten aan metalen als lood (Pb), cadmium (Cd) en zink (Zn) in gewassen. In de dagelijkse praktijk beschikken we echter vaak niet over meetgegevens ten aanzien van al deze drie vormen; meestal is alleen het (pseudo)totaalgehalte van

Productkwaliteit

Gezondheid

De aanpak waarbij we in feite Figuur 32 en 33 achter elkaar “plakken” maakt dat we voor verschillende stoffen de invloed van de bodem en het gehalte aan stoffen op de kwaliteit van landbouwgewassen maar ook dierlijke producten beter kunnen beoordelen. De hierna volgende 3 voorbeelden maken duidelijk hoe belangrijk dergelijke gekoppelde gegevens zijn.

Plant opname

As

Cd Pb

Ni

As

Cr

Zn

Cu Stoffen in de bodem Cu Zn Pb

sporenmetalen beschikbaar, naast een aantal algemenere bodemeigenschappen zoals kleien organisch stofgehalte en pH. Databestanden zoals die voor deze atlas, stellen ons in staat om relaties af te leiden tussen totaalgehalte, reactief gehalte en/of beschikbare concentratie, op basis van algemene bodemeigenschappen. Deze relaties kunnen vervolgens gebruikt worden in situaties waar niet alles gemeten is. Om vervolgens ook de gewasopname te kunnen voorspellen, moeten ook gegevens beschikbaar zijn waaruit de relatie tussen bodemgehalten en gewas gelegd kunnen worden. Tot voor kort waren dergelijke databestanden erg schaars maar met de herziening van Bodemkundig Informatie Systeem (BIS) van Alterra is het mogelijk data te selecteren waarvoor geldt dat er zowel bodem als gewasgegevens voorhanden zijn.

Sb

g

H

Figuur 33. Schematische weergave van de invloed van verontreinigingen in de bodem op de kwaliteit van landbouwproducten en de mens.


55

bodemeigenschappen en in dit geval gehalten in gewassen bevat. Op basis van deze data is voor lood een beter model afgeleid dat meer dan nu het geval is de gehalten in de plant kan schatten in afhankelijkheid van het bodemtype en het gehalte aan lood in de bodem. In Figuur 35 staat een voorbeeld van de toepassing van dit model waarbij voor 13 tuinen de blootstelling van de mens (in dit geval uitgedrukt als de risico-index voor kinderen) gemeten is (data), berekend is met het huidige model én berekend is met het verbeterde model.

Figuur 34. Stads(moes)tuin in Amsterdam (links) en moestuincomplex aan de rand van Ede (rechts).

In en rondom veel stedelijke gebieden in Nederland liggen moestuincomplexen waar bewoners die zelf geen tuin hebben recreëren en deels hun eigen groente en fruit telen. Ook ontstaan er steeds meer initiatieven om binnentuinen in centra van steden als Amsterdam en Rotterdam als moestuin in te richten (Figuur 34). De kwaliteit van de bodem is in dergelijke stedelijke gebieden echter niet altijd optimaal voor het gebruik als moestuin (Römkens en Rietra, 2010). Zo komt het vaak voor dat de gehalten aan lood in de bodem hoger zijn dan gewenst voor gebruik als moestuin. Wanneer bij een eerste bodemonderzoek dergelijke verhoogde gehalten aangetroffen worden, leidt dit vaak tot ongerustheid bij gebruikers van de tuin die vaak al jarenlang gebruik maken van de producten van hun moestuin. Voor de eigenaren

56


van de grond, gemeente of woningbouwcorporaties, leidt dit ook vaak tot vraagtekens want de consequentie (saneren) van dergelijke gehalten in de bodem zijn mogelijk ingrijpend en duur. Er bestaat dus duidelijk behoefte aan een verbeterde systematiek voor de beoordeling van de kwaliteit van de bodem in het stedelijk gebied. Die systematiek moet in staat zijn beter in te schatten of een grond veilig te gebruiken is als moestuin. Een probleem bij de beoordeling van de bodemkwaliteit was dat er weinig of geen gegevens beschikbaar waren waarbij zowel gegevens van de bodemchemie, de algemene bodemeigenschappen én de gewassamenstelling op dezelfde plaats bepaald zijn. Dat is een voorwaarde om te komen tot een verbetering van de huidige methode die deels gebaseerd is op literatuurgegevens. Samen met RIVM is in 2010 daarom een database opgesteld die, analoog aan de data in deze atlas zowel bodemchemische gegevens, algemene

Risico-index (kind)

Stadslandbouw: kan dat?

2,0

Huidig model Data Verbeterd model

1,6 1,2 0,8 0,4 0,0

A B C D E F G H

I

J

K L M

Tuin

Figuur 35. Berekening van de “Risico-index” die aangeeft in welke mate de blootstelling voor kinderen acceptabel is (RI <1) of onacceptabel (RI >1). De risico index is een maat voor de totale inname van lood gedeeld door de norm. Een getal hoger dan 1 betekent dus een inname die hoger ligt dan de norm voor lood (Römkens en Rietra, 2010).

De eerste beoordeling van deze tuinen op basis van het bestaande model gaven aan dat er in de helft van de tuinen sprake was van te hoge loodgehalten in de bodem (“Huidig model” in Figuur 35). Om de werkelijke kwaliteit van de bodem te bepalen zijn daarna metingen aan het loodgehalten in verschillende gewassen gedaan en op basis van deze metingen is opnieuw de blootstelling voor kinderen berekend (“Data” in Figuur 35). Aan de hand van dergelijke locatiespecifieke metingen kan uiteraard vervolgens vastgesteld worden wat de risico’s zijn. Het verbeterde model (“Verbeterd model” in Figuur 35) blijkt echter ook veel nauwkeuriger in staat om de werkelijke blootstelling te berekenen. Uiteindelijk geldt voor dit specifieke geval dat ondanks de verhoogde gehalten aan lood in de bodem, deze van voldoende kwaliteit is om gebruikt te worden als moestuin omdat het lood niet beschikbaar is voor plantopname. Verdere maatregelen of gebruiksbeperkingen zijn dan ook niet aan de orde. De combinatie van gegevens van bodemchemie, algemene bodemeigenschappen aangevuld met metingen in gewassen blijkt dus een voorwaarde te zijn om voor deze groep van stoffen (onder andere lood maar ook metalen als cadmium) een juiste beoordeling van de risico’s te maken. In de toekomst zal deze aanpak ook voor andere verontreinigingen verder ontwikkeld moeten worden en een databestand met daarin informatie over het voorkomen en beschikbaarheid zoals in deze atlas is daarbij essentieel.

Cadmium in de Kempen: beheersbaar probleem? De cadmiumverontreiniging in zowel de Nederlandse als Belgische Kempen geldt inmiddels al als een “klassiek” voorbeeld van de invloed van industriële ontwikkeling op de regionale bodemkwaliteit. Gedurende meerdere decennia heeft de uitstoot van cadmium en zink uit verschillende ertsverwerkende bedrijven in de Kempen geleid tot deels sterk verhoogde gehalten aan metalen als cadmium, zink, lood en arseen aan weerszijden van de Belgisch-Nederlandse grens. Ofschoon het feit dat er meer sporenmetalen in de bodem aanwezig zijn, al lang bekend is, bleef het onduidelijk in hoeverre deze metalen op regionale schaal risico’s vormen voor de kwaliteit van voedselgewassen en dierlijke producten. Om op die vraag een antwoord te geven was het nodig om metingen van de gehalten in de bodem te combineren met algemene bodemeigenschappen en metingen van sporenmetalen in gewas en in dierlijke organen zoals schematisch in Figuur 33 is weergegeven. Aan de hand van deze data is in samenwerking met Rikilt en RIVM een zogenaamd ketenmodel opgesteld (zie Figuur 36, links) dat de invloed van de gehalten aan cadmium in de bodem op de gehalten in verschillende producten en uiteindelijk de blootstelling van de mens in beeld brengt. Wanneer we vervolgens een dergelijk model combineren met regionale data over gehalten aan stoffen in de bodem en algemene bodemeigenschappen dan levert dit uiteindelijk ook een regionaal beeld op van de te verwachten kwaliteit van dierlijke producten zoals in dit geval de gehalten aan cadmium in de nieren van runderen (Figuur 36, rechts, uit: Römkens et al., 2007)

Een dergelijke aanpak kan vervolgens leiden tot het nemen van maatregelen om te voorkomen dat producten die te veel cadmium bevatten in de voedselketen terecht komen. In dit geval is een van de maatregelen het regionaal uit de handel nemen van orgaanvlees wat de mogelijke inname van cadmium via voeding in hoge mate beperkt. Het belang van de koppeling tussen het gehalte in de bodem en algemene bodemeigenschappen is vooral voor elementen als cadmium en zink van groot belang, want onder meer de zuurgraad en het organische stof gehalte zijn van invloed op de beschikbaarheid van beide metalen. Juist wanneer de grond zuur is, is de beschikbaarheid hoog wat kan leiden tot ongewenst hoge gehalten aan vooral cadmium in bladgroente. Om te zien of maatregelen zoals het verlagen van de zuurgraad effect hebben op de kwaliteit van gewassen, zijn verschillende proeven op veldschaal gedaan (Figuur 37, boven) waarbij de pH door middel van kalk en cement is verhoogd (merk op dat een hogere pH hetzelfde is als een lagere zuurgraad). Daaruit bleek onder meer dat in de nabijheid van de fabriek (<1 km) de gehalten aan cadmium in de bodem zo hoog zijn dat bekalken weliswaar leidt tot lagere gehalten aan cadmium in prei maar dat deze nog steeds boven de warenwet liggen (Figuur 37, onder; Rietra en Römkens, 2007). Vooral voor cadmium geldt dat gecombineerde data (gehalten en algemene bodemeigenschappen) essentieel zijn om risico’s voor de kwaliteit van gewassen juist in te kunnen schatten. Data en modelontwikkeling op basis van dergelijke gecombineerde metingen vormen daarmee de basis van een verbeterde risico-inschatting die op basis van alleen totaalgehalten niet mogelijk zou zijn.


57

Cadmium in de bodem Bodem – plant model Cd in diervoer Inname via voeder

Inname via drinkwater Dier – consumptie model Cd inname (blootstelling) Berekend

Overdracht parameters Overdracht model

Data Modellen Cd in nieren

Scen I, mediaan 0–1 1 – 2,5 2,5 – 5 5 – 15 >15

Cd in lever

Figuur 36. Van model naar kaart. Toepassing van een ketenmodel voor de berekening van de gehalten aan cadmium in nieren (links) om geografische weergaven te kunnen maken van risico’s van de bodemverontreiniging voor de productkwaliteit (rechts). In dit geval zijn die gebieden geel en rood gekleurd waar op basis van de algemene bodemeigenschappen en het gehalte aan cadmium naar verwachting de warenwetnorm voor orgaanvlees overschreden wordt.

58


Cd gewas (mg/kg vers)

0,7

Inname via grond

Prei 2004 Prei 2005

0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0

4

5

6

7

8

pH

Figuur 37. Voorbeelden van veldonderzoek (boven) om de beschikbaarheid van cadmium voor prei te verlagen. Duidelijk te zien is dat de gehalten bij hogere pH afnemen maar zelfs bij pH 7 liggen de gehalten nog steeds boven de warenwetnorm. Noot: dit betreft resultaten van een experimenteel veld en niet van reguliere landbouwgronden. Prei wordt in dit gebied niet zo dicht bij de fabriek geteeld.

Cadmium in reguliere landbouw in Nederland Cadmium is een sporenmetaal dat in hoge mate toxisch is voor mens en dier. Het is daarom van belang te weten wanneer een landbouwgrond geschikt is voor het telen van bepaalde gewassen en wanneer niet. De beschikbaarheid van cadmium is sterk afhankelijk van zowel het gehalte in de bodem als van de zuurgraad en het organische stof gehalte. Mede daarom houden we bij de beoordeling van de geschiktheid van de bodem rekening met deze bodemeigenschappen. Om op landelijke schaal een uitspraak te doen over de kwaliteit van de bodem moeten we dus beschikken over data zoals in deze atlas gepresenteerd. Alleen door de combinatie van metaalgehalten die op verschillende manieren zijn bepaald en de overige bodemeigenschappen is immers na te gaan wat de verwachte beschikbare gehalten aan cadmium zijn in de bodem. De modellen die we hiervoor gebruiken zijn uiteraard niet perfect. Dat betekent dat we rekening moeten houden met de modelonzekerheid bij het voorspellen van de kwaliteit van de bodem. Met recent ontwikkelde statistische methoden is het echter goed mogelijk om op basis van de data en zorgvuldig ontwikkelde modellen een uitspraak te doen over de kans dat het gehalte aan cadmium in tarwe hoger ligt dan de geldende voedselwarennorm. Wanneer deze kans klein genoeg is, stel minder dan 5%, dan geldt de kwaliteit van de bodem als voldoende. Aan de hand van landelijke data over organische stof, pH en uiteraard het cadmiumgehalte is met behulp van het bodem-plant model een dergelijke kaart voor Nederland gemaakt. Erg leerzaam aan deze aanpak is dat blijkt dat de gehalten aan cadmium in de bodem zelf vaak niet bepalend zijn voor de gehalten aan Cd in de gewassen, en dus de geschiktheid

van de bodem voor dergelijke gewassen. In Figuur 38 (links) staat het gehalte aan cadmium in de bovengrond van Nederland. In de rechterfiguur staat de kans dat tarwe, indien geteeld op de bodem, meer dan 0.1 mg/kg cadmium bevat (Brus et al., 2002). Uiteraard is het zo dat op veengronden zeer waarschijnlijk geen tarwe verbouwd wordt, maar wat deze figuur wel toont is dat ofschoon in bepaalde gebieden de gehalte aan cadmium relatief hoog zijn, de opname door tarwe laag

is. Dit komt vooral door het hoge gehalte aan organische stof in veengronden waardoor cadmium sterk aan de bodem gebonden is en niet of beperkt beschikbaar voor opname door de plant. Ook in vrijwel alle kleigebieden van Nederland is de kans dat tarwe niet voldoet aan de warenwet minder dan 5%; deels door het hoge kleigehalte en deels door de hoge pH, zeker in de kalkrijke kleigronden. Gebieden waar de kans hoger is dat tarwe meer dan 0.1 mg/kg cadmium bevat, zijn onder meer Zuid-Limburg en het Veenkoloniale gebied. Dit is deels het gevolg van de

Figuur 38. Gehalte aan cadmium in de Nederlandse bodem (links) en de kans dat tarwe geteeld op de betreffende bodem meer dan 0.1 mg/kg cadmium bevat (rechts).


59

hogere gehalten in de bodem in Zuid-Limburg, de invloed van industrie in de nabijheid (Ruhrgebied/Luik) en, in geval van het veenkoloniale gebied, relatief lage gehalten aan organische stof. Daarmee biedt een database met zowel gehalten aan elementen als algemene bodemeigenschappen ook op landelijke schaal mogelijkheden om die gebieden te selecteren waar nu of in de toekomst de kwaliteit van de bodem wat betreft metalen optimaal is.

60


Conclusies De invloed van de bodem op de kwaliteit van ons voedsel is groot. In Nederland is verreweg het grootste deel van de bodem schoon genoeg om veilig voedsel te telen, zowel in de reguliere landbouw als in moestuinen. Toch zijn er regionaal en lokaal situaties waarvoor het noodzakelijk is te beschikken over methoden om de invloed van de bodemkwaliteit op de gewaskwaliteit te berekenen. Omdat de relatie tussen bodemkwaliteit en gewaskwaliteit niet alleen afhangt van het totaalgehalte maar juist van bodemeigenschappen als pH en organische stof is het essentieel te beschikken over databases waarin dergelijke informatie gekoppeld is. Uiteindelijk zal dit ook leiden tot meer betrouwbare schattingen van de kwaliteit van de bodem en het nut dan we de noodzaak van het nemen van maatregelen. Dit leidt er toe dat beschikbare financiën daar ingezet kunnen worden waar het rendement het grootst is.

Literatuur

concentrations in soils in the Netherlands. Journal of Environmental Quality 31(6): 1875-1884. Coppoolse, J., Van Bentum, J.F., Schwartz, M., Annema, J.A. en Quarles Van Ufford, C. (1993). Zware metalen in oppervlaktewater: bronnen en maatregelen. RIZA nota Bianchini, G., Laviano, R., Lovo, S. en Vaccaro, C. (2002). Chemical-mineralogicalcharacterisation of clay sediments

93.912/ RIVM Rapport 773003001. Crommentuijn, T., Polder, M.D. en Van de Plassche, E.J. (1997).

around ferrara (italy): a tool for an environmental analysis.

Maximum permissible concentrations and negligible

Applied Clay Science 21: 165-176.

concentrations for metals, taking background concentrations

Blaser, P., Zimmermann, S., Luster, J. en Shotyk, W. (2000). Critical examination of trace element enrichments and depletions in soils: As, cr, cu, ni, pb, and zn in swiss forest soils. Science of The Total Environment, 249: 257-280. Bonten, L.T.C.; Groenenberg, J.E.; Weng, L. en Van Riemsdijk,

into account. RIVM Rapport 601501001, Bilthoven, Nederland. Beschikbaar op: http://www.rivm.nl/bibliotheek/ rapporten/601501001.pdf. Crommentuijn, T., Sijm, D., De Bruijn, J., Van den Hoop, M., Van Leeuwen, K. en Van de Plassche, E.J. (2000). Maximum

W.H. (2008a). Use of speciation and complexation models

permissible and negligible concentrations for metals

to estimate heavy metal sorption in soils. Geoderma 146:

and metalloids in The Netherlands, taking into account

303-310.

background concentrations. Journal of Environmental

Bonten, L.T.C., Römkens, P.F.A.M. en Brus, D.J. (2008b). Contribution of heavy metal leaching from agricultural

Management, 60(2): 121-143. De Bakker, H. en Locher, W.P. (1990). Bodemkunde van

soils to surface water loads. Environmental Forensics 9 (2):

Nederland, deel 2 Bodemgeografie. Malmberg, Den Bosch,

252-257.

Nederland, 279 pp.

Bonten, L.T.C. en Groenenberg, J.E. (2009). Uitspoeling

De Vos, W., Tarvainen, T., Salminen, R., Reeder, S., De Vivo, B.,

van zware metalen uit bodems in het landelijk gebied.

Demetriades, A., Pirc, S., Batista, M., Marsina, K., Ottesen,

Modelberekeningen voor de emissieregistratie 2009. Alterra-

R., O’Connor, P., Bidovec, M., Lima, A., Siewers, U., Smith,

rapport nr 1882, Alterra, Wageningen, Nederland.

B., Taylor, H., Shaw, R., Salpeteur, I., Gregorauskiene, V.,

Bonten, L.T.C., Groenenberg, J.E. en Römkens, P.F.A.M.

Halamic, J., Slaninka, I., Lax, K., Gravesen, P., Birke, M.,

(2009). Mogelijkheden voor maatregelen en invloed van

Breward, N., Ander, E., Jordan, G., Duris, M., Klein, P.,

voorgenomen beleid m.b.t. nutriënten op de uitspoeling van

Locutura, J., Bellan, A., Pasieczna, A., Lis, J., Mazreku, A.,

zware metalen naar het oppervlaktewater. Alterra-rapport nr

Gilucis, A., Heitzmann, P., Klaver, G. en Petersell, V. (2006).

1818, Alterra, Wageningen, Nederland.

Geochemical Atlas of Europe. Part 2 - Interpretation of

Brus D.J, De Gruijter, J.J., Walvoort, D.J.J., De Vries, F, Bronswijk,

Geochemical Maps, Additional Tables, Figures, Maps, and

J.J.B., Römkens, P.F.A.M. en De Vries, W. (2002). Mapping

Related Publications. Geological Survey of Finland, Espoo,

the probability of exceeding critical thresholds for cadmium

Finland, 692 pp.


61

De Zwart, D. en Posthuma, L. (2006). Complex mixture toxicity for single and multiple species: Proposed methodologies. Environmental Toxicology and Chemistry, 24: 2665-2672. Deer, W.A., Howie, R.A. en Zussman, J. (1992). An Introduction

Genootschap 81: 489-502. Houba, V.J.G., Temminghoff, E.J.M., Gaikhorst, G.A. en Van Vark, W. (2000). Soil analysis procedures using 0.01

bodem t.b.v. de Risico Toolbox. Alterra-rapport 1460, Alterra, Wageningen, Nederland. Nriagu, J.O. (1989). A global assessment of natural sources of atmospheric trace metals. Nature 338: 47-49.

to the Rock-forming Minerals. 2nd ed, Longman Scientific

M calcium chloride as extraction reagent. Commun.

and Technical, London, UK, 696 pp.

Communications in Soil Science and Plant Analysis 31:

bodemkwaliteit kan beter. Biobeschikbaarheid metalen vanuit

1299-1396.

een fysisch-chemisch perspectief. Bodem 8: 12-13, 25.

Dijkstra, J.J. Meeussen, J.C.L. en Comans, R.N.J. (2009). Evaluation of a generic multisurface sorption model for

Huisman, D.J., Vermeulen, F.J.H., Baker, J., Veldkamp, A.

Peijnenburg, W.G.J.M. en De Rooij, N.M. (1998). Beoordeling

Peijnenburg, W.J.G.M.; Zablotskaja, M.; Vijver, M.G., Monitoring

inorganic soil contaminants. Environmental Science and

Kroonenberg S.B. en Klaver, G.T. (1997). A geological

metals in terrestrial environments within a bioavailability

Technology 43: 6196-6201.

interpretation of heavy metal concentrations in soils

framework and a focus on soil extraction. Ecotoxicol. Environ.

and sediments in the southern Netherlands. Journal of

Saf. 2007, 67, 163-179.

Edelman, T. (1984). Achtergrondgehalten van stoffen in de bodem. Staatsuitgeverij, Den Haag, Nederland. Facchinelli, A., Sacchi, E. en Mallen, L. (2001). Multivariate

Geochemical Exploration 59: 163-174. Koeman, C. (1983). Geschiedenis van de kartografie

Posthuma, L. en De Zwart, D. (2006). Predicted effects of toxicant mixtures are confirmed by changes in fish species

statistical and GISbased approach to identify heavy metal

van Nederland: zes eeuwen land- en zeekaarten en

assemblages in Ohio, USA, rivers. Environmental Toxicology

sources in soils. Environmental Pollution 114: 313-324.

stadsplattegronden. Canaletto, Alphen aan den Rijn,

and Chemistry 25(4): 1094-1105.

Franz, E., Römkens, P.F.A.M., Van Raamsdonk, L. en Van der FelsKlerx, I. (2008). A chain modeling approach to estimate the

Nederland. Kroes, J.G., Bonten, L.T.C., Groenendijk, P. en Van der Grift,

Posthuma, L. en Suter, G.W. (2011). Ecological risk assessment of diffuse and local soil contamination using species

impact of soil cadmium pollution on human dietary exposure.

B. (2008). Dynamische modellering van cadmium- en

sensitivity distributions. In: F.A. Swartjes (ed.), Dealing

Journal of Food Protection 71(12): 2504-2513.

zinktransport in het stroomgebied van de Keersop; Bijdrage

with contaminated sites. From theory towards practical

Fraters, B.J.G. (1991). Verontreiniging door zware metalen. In: Nationale Milieuverkenning 2 1990-2010. RIVM, Bilthoven, Nederland, pp. 331-346. Groenenberg, J.E., Römkens, P.F.A.M., Comans, R.N.J., Luster, J.,

aan een grondwatermodel voor de Vlaamse en Nederlandse Kempen. Alterra-rapport nr. 1643, Alterra, Wageningen, Nederland. Lamé, F., Brus, D. en Nieuwenhuis, R.H. (2004).

Pampura, T., Shotbolt, L., Tipping, E. en De Vries, W. (2010).

Achtergrondwaarden 2000. Hoofdrapport fase 1. TNO

Transfer functions for solid solution partitioning of cadmium,

NITG 04-242-A, TNO, Utrecht, Nederland.

copper, nickel, lead and zinc in soils: Derivation of relations for free metal ion activities and validation on independent

Li, Y.-H. (2000). A Compendium of Geochemistry. Princeton University Press, Princeton, NJ, USA, 440 pp.

application. Springer, Berlijn, Duitsland, pp. 625-691. Posthuma, L., Traas, T.P. en Suter, G.W. (2002). Species sensitivity distributions in ecotoxicology. Lewis Publishers, Boca Raton, FL, USA, p. 587. Reimann, C., Äyräs, M., Chekushin, V., Bogatyrev, I., Boyd, R., Caritat, P., Dutter, R., Finne, T., Halleraker, J., Jger, Kashulina, G., Lehto, O., Niskavaara, H., Pavlov, V., Räisänen, M., Strand, T. en Volden, T. (1998). Environmental geochemical

data. European Journal of Soil Science 61: 58-73.

Mol, G. (2002). Soil acidification monitoring in the Netherlands.

atlas of the central Barents region. Geological Survey of

Groenenberg, J.E. (2011). Evaluation of models for metal

Geologica Ultraiectina. PhD thesis, Utrecht University,

Norway, E. Schweizerbart science publishers, Stuttgart,

partitioning and speciation in soils and their use in risk assessment. PhD Thesis, Wageningen University, Wageningen, Nederland, 218 pp. Heerema, J.P. en Steur, G.G.L. (1964). Enkele kartografische aspecten van de bodemkaart van Nederland, 1 :50000.

62

Tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskunde


Utrecht, Nederland. Mol, G. en Spijker, J. (2007). Natuurlijke achtergrondgehalten

Duitsland, 745 pp. Reimann, C., Filzmoser, P. en Garrett, R.G. (2005). Background

van zware metalen in de Nederlandse bodem.

and threshold: critical comparison of methods of

Geochemische methode voor het schatten van natuurlijke

determination. Science of the Total Environment 346(1-3):

achtergrondgehalten van zware metalen in de Nederlandse

1-16.

Rietra, R.P.J.J. en Römkens, P.F.A.M. (2007). Cadmium en zink in

Senesi G.S., Baldassarre, G., Senesi, N. en Radina, B. (1999). Trace

Tack, F.M.G., Verloo, M.G., Vanmechelen, L. en Ranst, E.V.

de bodem en landbouwgewassen in de Kempen 2006. Alterra

element inputs into soils by anthropogenic activities and

(1997). Baseline concentration levels of trace elements as

rapport 1422, Alterra, Wageningen, Nederland.

implications for human health. Chemosphere 39: 343-377.

a function of clay and organic carbon contents in soils in

Rodrigues, S.M., Henriques, B., Ferreira da Silva, E., Pereira,

Sharma, V.K., Rhudy, K.B., Cargill, J.C., Tacker, M.E. en Vazquez,

M.E., Duarte, A.C. en Römkens, P.F.A.M. (2010). Evaluation

F.G. (2000). Metals and grain size distributions in soil of the

of an approach for the characterization of reactive and

middle rio grande basin, texas USA. Environmental Geology

available pools of twenty potentially toxic elements in soils:

39: 698-704.

Part I – The role of key soil properties in the variation of contaminants’ reactivity. Chemosphere 81: 1549-1559. Römkens, P.F.A.M., Groenenberg, J.E., Bonten, L.T.C., De Vries,

Shotyk, W., Weiss, D., Kramers, J.D., Frei, R., Cheburkin, A.K., Gloor, M. en Reese, S. (2001). Geochemistry of the peat bog at etang de la grure, jura mountains, switserland, and its record

Flanders (Belgium). Science of the Total Environment 201: 113-123. Tebbens, L. (1999). Late Quaternary evolution of the Meuse fluvial systems and its sediment composition. A reconstruction based on bulk sample geochemistry and forward modelling. PhD thesis, Wageningen Agricultural University, Wageningen, Nederland.

W. en Bril, J. (2004). Derivation of partition relationships to

of atmospheric pb and lithogenic trace metals (sc, ti, y, zr, and

calculate Cd, Cu, Ni, Pb and Zn solubility and activity in soil

REE) since 12,370 14C yr BP. Geochmica et Cosmochimica

Natural compositional variation of the river Meuse (Maas)

solutions. Alterra, Wageningen, Nederland.

Acta 65: 2337-2360.

suspended load: a 13 ka bulk geochemical record from the

Römkens, P.F.A.M., Zeilmaker, M.J., Rietra, R.P.J.J., Kan, C.A., Van Eijkeren, J.C.A., van Raamsdonk, L.W.D. en Lijzen, J.P.A. (2007). Blootstelling en opname van cadmium door runderen in de Kempen: een modelstudie. Alterra rapport 1438, Alterra, Wageningen, Nederland. Römkens, P.F.A.M., Koopmans, G.F., Guo, H.Y., Chu, C.L., Liu, T.S. en Chiang, C.F. (2009). Prediction of Cadmium uptake

Spijker, J. (2005). Geochemical patterns in the soils of Zeeland. Academisch proefschrift Universiteit Utrecht, Utrecht, Nederland, 205 pp. Spijker, J., van Vlaardingen, P.L.A., en Mol, G. (2008).

Geosciences 79: 391-409. Van der Veer, G. (2006). Geochemical soil survey of the Netherlands. Atlas of major and trace elements in topsoil and parent material; assessment of natural and anthropogenic

Spijker, J., Mol, G. en Posthuma, L., (2011). Regional

improve soil protection guidelines. Environmental Pollution

enrichment of heavy metals. Environmental Geochemistry

157: 2435-2444.

and Health 33: 409-426. Sterckeman, T., Douay, F., Baize, D., Fourrier, H., Proix, N.,

onderzoek naar de risico’s van lood in moestuinen.

en Schvartz, C. (2004). Factors affecting trace element

Gehalten aan lood in de bodem en moestuingewassen in het

concentrations in soils developed on recent maine deposits

volkstuincomplex ‘Aan het Meer’ te Heerenveen’. Alterra

from northern France. Applied Geochemistry 19: 89-103.

rapport 2107, Alterra, Wageningen, Nederland.

Limburg. Geologie en Mijnbouw/Netherlands Journal of

Nederlandse bodem. RIVM-rapport 711701074/2008. ecotoxicological hazards associated with anthropogenic

Salminen, R. en Tarvainen, T. (1997). The problem of defining

upper Kreftenheye and Betuwe formations in northern

Achtergrondconcentraties en relatie met bodemtype in de

by brown rice and derivation of soil–plant transfer models to

Römkens, P.F.A.M. en Rietra, R.P.J.J. (2010). Locatiespecifiek

Tebbens, L.A., Veldkamp, A. en Kroonenberg, S.B. (2000).

Struijs, J., Van de Meent, D., Peijnenburg, W.J.G.M., Van den

enrichment factors. Academisch proefschrift Universiteit Utrecht, Utrecht, Nederland, 250 pp. + CD-ROM. Visschers, R., Finke, P.A. en De Gruijter, J.J. (2007). A soil sampling program for the Netherlands. Geoderma 139: 60-72. Wehdepohl, K.H. (executive editor) (1978). Handbook of Geochemistry. 5 volumes, Springer-Verlag, Berlin, Germany. Wehdepohl, K.H. (1995). The composition of the continental crust. Geochimica et Comsmochimica Acta 59: 1217-1232. Wilcke, W., Muller, S., Kanchanakool, N. en Zech, W. (1998).

Hoop, M.A.G.T. en Crommentuijn, T. (1997). Added risk

Urban soil contamination in Bangkok: heavy metal and

geochemical baselines. A case study of selected elements

approach to derive maximum permissible concentrations

aluminium partitioning in topsoils. Geoderma 86: 211-228.

and geological materials in finland. Journal of Geochemical

for heavy metals, how to take into account the natural

Exploration 60: 91-98.

background levels? Ecotoxicology and Environmental Safety 37: 112-118.


63


Deel II. Kaarten, grafieken en tabellen

Toelichting Job Spijker, Gerben Mol, Grishja van der Veer, Simon Vriend, Pauline van Gaans, Gerlinde Roskam, Gerard Klaver, Paul Römkens

In het tweede deel van deze atlas presenteren we de gegevens van alle analyseresultaten, in hoofdstukken per element, in de vorm van kaarten, tabellen en figuren. In de meeste hoofdstukken geven we 6 kaarten, 3 tabellen en 5 figuren. Ze geven voor het betreffende element de totale, reactieve, en beschikbare gehalten weer, waarbij aparte kaarten gepresenteerd worden voor toplaag en onderlaag van de bodem (zie Tabel 1 en de Inleiding). Sommige hoofdstukken zijn niet “compleet”, doordat het element niet in alle extracties gemeten is of de gegevens

niet informatief zijn. Dit laatste geldt bijvoorbeeld wanneer het grootste deel van de gemeten gehalten beneden de detectielimiet ligt, wat regelmatig voorkomt bij de beschikbare gehalten. Voor koolstof (C) geldt dat onderscheid gemaakt is in organisch en anorganisch C. Voor organisch C zijn het totaalgehalte, als organische stof, en het beschikbaar gehalte, als opgelost koolstof, gemeten. Voor anorganisch C is alleen het totaalgehalte bepaald, in de vorm van carbonaat (CO3).

Tabel 1. Overzicht van de gebruikte analysemethoden om de verschillende fracties te bepalen. Fractie

Methode

Totaal gehalte

Hoofdelementen: XRF-analyse Sporenelementen: ICP-MS analyse na destructie met HF Kwik (Hg): py-AAS Organsiche stof (OM, als maat voor organisch C): TGA Carbonaat (als maat voor anorganisch C): TGA

Reactief gehalte

Hoofdelementen: ICP-AES-analyse na 0.43 M HNO3 extractie Sporenelementen: ICP-MS-analyse na 0.43 M HNO3 extractie

Beschikbaar gehalte

Hoofdelementen: ICP-AES-analyse na 0.01 M CaCl2 extractie Sporenelementen: ICP-MS-analyse na 0.01 M CaCl2 extractie Organisch C: DOC-bepaling in 0.01 M CaCl2 extractie pH: pH(CaCl2)

Zie voor meer uitleg over de analysemethoden de Inleiding.


67

Kaartbeelden en legenda De kaartbeelden in deze atlas zijn zogenaamde “bollenkaarten”. De gemeten gehalten op de bemonsterde locaties staan daarop weergegeven als bollen die in grootte variëren met het gehalte. In de kaarten is het verloop in bollengrootte overigens niet alleen afhankelijk van het gehalte, maar ook van de statistische verdeling (zie voor meer informatie Gustavson et al., 19973). De gemiddelde bollengrootte is daardoor niet voor elke kaart gelijk. Voor de meeste kaarten geldt dat de onderliggende data niet normaal verdeeld zijn. Dit geldt voor de bepalingen aan zowel beschikbaar, reactief als totaal gehalte. Het is in principe mogelijk om de kaartlegenda daaraan aan te passen, door de klassengrootte mee te laten variëren, maar dat is soms lastig te interpreteren. Hier delen we de legenda in in vijf klassen van gelijke grootte, waarbij als bovengrens het 95-percentiel is genomen. De klassengrootte is dus steeds gelijk aan de 95-percentielwaarde gedeeld door 5. De waarde van de klassengrenzen ronden we af naar het dichtstbijzijnde gehele getal. De grootte van de bij de bovengrens behorende bollen in de legenda weerspiegelt wel de frequentieverdeling van de data. Naast deze vijf klassen geven we per element ook de maximale waarde weer indien die, afgerond, groter is dan de 95-percentielwaarde. Het verschil tussen de maximale waarde en de 95-percentielwaarde geeft aan in hoeverre er sprake is van uitschieters. Alle waarnemingen die tussen de niet afgeronde 95-percentiel en het maximum liggen, zijn in

3 Gustavsson, N., Lampio, E. en Tarvainen, T. (1997). Visualization of geochemical data on maps at the Geological Survey of Finland. Journal of Geochemical Exploration, 59(3), pp.197-207.

68


Tabellen het kaartbeeld grijs gekleurd. De laagste concentraties op de kaart zijn in de legenda opgenomen door onder de bol die de bovengrens van de laagste klasse weergeeft nog een bol toe te voegen die het afgeronde minimum weergeeft. Op deze manier hebben we zowel het kaartbeeld als de legenda zo informatief mogelijk gemaakt De ondergrond van de kaart is een versimpelde bodemkaart van Nederland in de hoofdgrondsoorten (bodemlithologie) overeenkomstig de gestratificeerde bemonstering: veen, zand, mariene klei, fluviatiele klei, en löss.

In de tabellen staan per bodemlaag en per hoofdgrondsoort een aantal statistische kengetallen inclusief het aantal waarnemingen per hoofdgrondsoort (n). Dit zijn de minimum- en maximumgehalten(“min” en “max”), de 5-, 25-, 75-, en 95 percentielwaarden (“p5”, “p25”, “p75”, “p95”), de mediaan (“med”) en de deviatie van de mediaan (“mad”: median absolute deviation, zie Reimann et al., 20084).

4 Reimann, C., Filzmoser, P., Garrett, R. en Dutter, R., (2008). Statistical Data Analysis Explained: Applied Environmental Statistics with R. John Wiley & Sons Ltd, Hoboken, NJ, USA, 343 pp.

Grafieken Frequentieverdelingen

Scatterplots

De statistische verdeling geven we weer in de vorm van een cumulatief frequentie-diagram. Hierbij staan de percentielen, op schaal van de normale waarschijnlijkheidsverdeling, op de X-as en het bijbehorende gehalte (de precentiel-waarde) op de Y-as. Daarbij wijst een rechte lijn van waarnemingspunten op een normale verdeling. Een zogenaamde “hockey-stick” curve, met veel lage waarden en enkele hogere waarden bij hogere percentielen, duidt op een log-normale of anderszins scheve verdeling. Ook hier gaat het weer om totale, reactieve, en beschikbare gehalten.

In de scatterplots staan de totaalgehalten van het betreffende element (Y-as) uitgezet tegen het totaalgehalte Al (X-as). Hier presenteren we steeds twee figuren:

De frequentieverdelingen geven we per hoofdgrondsoort, met uitzondering van löss vanwege het beperkte aantal monsterlocaties (4). Tenslotte maken we onderscheid tussen metingen in de toplaag van de bodem (0-20 cm) en die in de onderlaag (diepte variërend van 50 tot 120 cm). Door deze weergave zijn verschillen tussen grondsoorten en tussen de bovenlaag en de onderlaag snel te zien. Dit laatste kan een indicatie zijn voor de menselijke (of natuurlijke) aanrijking van sommige sporenmetalen in de toplaag.

1. Een figuur waarbij we met symbolen onderscheid maken tussen de toplaag en de onderlaag van de bodem. Deze figuur toont eventuele verschillen tussen de verschillende bodemlagen, zoals bijvoorbeeld een aanrijking in de toplaag. 2. Een figuur met alleen de metingen in de ondergrond met aparte symbolen per hoofdgrondsoort. Deze figuur illustreert de variatie in elementgehalte tussen en binnen de hoofdgrondsoorten. Klei heeft bijvoorbeeld voor veel sporenelementen hogere gehalten dan zand.


69

Al totaal toplaag

20 10 8 6 4 2 wt−% Al2O3

20 10 8 6 4 2 wt−% Al2O3

bodemtypes

bodemtypes


veen zand mar.klei fluv.klei loess toplaag onderlaag

1

veen Al totaal (wt−% Al2O3)

Al – aluminium

Al totaal onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10 5 0 10

50

90

99

1

percentiel

70


10

50

50

fluv.klei

15

1

10

90

99

90

99

Al reactief toplaag

80 32 24 16 8 3 mg/kg

100 40 30 20 10 3 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

100

Al reactief (mg/kg)

10

80 60

90

99

Al – aluminium

Al reactief onderlaag

40 20 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


71

Al CaCl2 extractie toplaag

30,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,01 mg/l

20,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,01 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Al CaCl2 extractie (mg/l)

Al – aluminium

Al CaCl2 extractie onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10 5 0 10

50

90

99

1

percentiel

72


10

50

50

fluv.klei

15

1

10

90

99

90

99

Al – totaal gehalten (wt-% Al2O3) top

onder

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

15,0

17,9

n

veen

0,622

1,08

2,77

6,55

5,54

8,85

zand

0,859

1,28

1,90

2,34

0,713

2,92

mar.klei

1,61

4,28

6,92

9,10

2,96

10,7

12,4

13,1

115

fluv.klei

2,08

3,20

6,94

9,84

4,67

13,3

16,0

16,7

28

4,37

loess

6,52

6,71

7,49

7,90

0,586

8,14

8,51

veen

0,202

0,520

1,86

3,01

3,17

7,50

9,87

zand

0,325

1,35

2,02

2,42

0,690

mar.klei

1,07

2,90

5,46

8,35

3,88

fluv.klei

2,43

2,57

7,36

loess

9,29

9,31

9,40

10,1 9,86

3,02 10,8

4,45 12,9

7,53

33 178

8,60 12,3 9,19

4 33 178

14,1

115

6,13

14,5

17,7

19,0

28

0,725

10,3

10,4

10,4

4

Al – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

3,00

8,10

zand

3,00

mar.klei

3,00

fluv.klei loess onder

min

6,00 14,0

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

17,5

30,5

25,2

53,0

73,3

100

32

5,00

11,0

19,0

11,9

26,0

36,4

53,0

172

8,00

12,0

17,0

22,0

28,0

35,0

81

10,7

16,0

28,5

43,2

58,6

66,0

28

14,3

15,5

16,5

17,8

19,6

20,0

4

veen

3,00

4,90

7,25

21,0

zand

3,00

3,00

6,00

10,0

mar.klei

3,00

4,00

9,00

14,0

fluv.klei

4,00

6,75

loess

22,0

22,0

22,5

35,0

22,0

23,5

7,41 20,8 2,22 20,8

35,2

49,5

51,0

30

7,41

16,8

31,0

84,0

162

7,41

19,0

26,2

30,0

77

46,8

63,2

85,0

28

25,5

26,7

27,0

4

19,3 2,22

Al – aluminium

laag


73

Al – aluminium

Al – beschikbare gehalten (mg/l)

74

laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0197

0,0307

0,700

1,92

2,09

5,26

13,1

18,5

32

zand

0,0153

0,0892

0,309

0,718

0,877

3,30

8,28

10,8

171

mar.klei

0,00250

0,00555

0,0133

0,0206

0,0159

0,0409

0,300

0,602

79

fluv.klei

0,00370

0,00740

0,0196

0,0398

0,0394

0,164

0,784

4,28

28

loess

0,00710

0,00952

0,0192

0,0264

0,00526

0,0297

veen

0,0294

0,0549

0,423

1,01

1,04

3,79

zand

0,00140

0,0220

0,238

0,833

1,000

1,69

3,89

mar.klei

0,0004

0,00280

0,00480

0,0105

0,00993

0,0185

0,0271

0,294

73

fluv.klei

0,0003

0,00458

0,0138

0,0172

0,00801

0,0268

1,33

1,48

27

loess

0,0125

0,0126

0,0131

0,0136

0,000964

0,0145

0,0162

0,0166

onder


0,0302 14,2

0,0303

n

4

33,2

28

13,6

164

4

As totaal onderlaag

As totaal toplaag 80 16 12 8 4 0,5 mg/kg

As – arseen

300 16 12 8 4 0,5 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

As totaal (mg/kg)

60 40 20 0 10

50

90

99

1

percentiel

76


10

50

50

fluv.klei

80

1

10

90

99

90

99

As reactief onderlaag

As reactief toplaag 20,0 5,6 4,2 2,8 1,4 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

20

As reactief (mg/kg)

10

90

99

As – arseen

20,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,1 mg/kg

15 10 5 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


77

As – arseen

As – totaal gehalten (mg/kg)

78

laag

bodemtype

min

p5

top

veen

2,00

2,43

4,50

zand

0,713

1,20

1,84

mar.klei

1,92

5,77

fluv.klei

3,72

6,11

9,52

loess

8,08

8,09

8,15

veen

0,579

0,926

1,58

zand

0,465

0,662

0,956

mar.klei

0,966

1,70

5,87

10,8

fluv.klei

1,80

2,50

8,74

11,2

loess

9,11

9,20

9,55

onder

p25

11,8

mediaan 10,9 2,66

mad

p75

p95

9,65

17,4

22,6

1,42

3,89

8,87

max

n

25,9

33

79,1

178

14,8

4,63

18,2

23,8

29,8

115

14,7

7,19

19,3

30,7

37,2

28

9,48

2,01

11,2

12,2

12,4

4

7,65

8,35

11,2

16,9

20,0

33

1,31

0,693

18,5

178

58,6

115

9,88

7,87

2,20

5,08

16,4

24,2

5,31

16,8

28,0

0,710

10,2

10,6

269

28

10,7

4

As – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,103

0,186

0,568

1,32

1,17

2,62

5,04

10,2

32

zand

0,0155

0,0856

0,237

0,467

0,387

0,887

1,94

mar.klei

0,0158

0,908

2,88

3,64

2,02

6,14

9,95

18,2

81

fluv.klei

0,220

0,247

0,632

1,27

0,920

1,76

3,53

12,4

28

loess

0,451

0,532

0,857

1,14

0,327

1,32

1,41

1,43

veen

0,0156

0,0161

0,0723

0,753

1,02

2,00

4,58

5,00

31

zand

0,0155

0,0306

0,0515

0,113

0,103

0,205

0,733

2,24

162

mar.klei

0,0156

0,170

1,51

2,45

2,30

4,48

9,47

fluv.klei

0,0300

0,0359

0,0860

0,470

0,584

1,13

2,79

6,65

27

loess

0,144

0,147

0,159

0,166

0,0173

0,216

0,333

0,362

4

onder


3,82

21,6

172

4

77

As tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

60


20

30

As totaal (mg/kg)

40

10

20

0

0

As totaal (mg/kg)

40

60

50

toplaag onderlaag

As – arseen

80

As tegen Al per diepte

0

5

10 Al totaal (wt−% Al2O3)

15

0

5

10

15

Al totaal (wt−% Al2O3)


79

Ba totaal onderlaag

Ba totaal toplaag 700 383 323 263 203 143 mg/kg

Ba – barium

800 360 320 280 240 200 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Ba totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

400

200

10

50

90

99

1

percentiel

80


10

50

50

fluv.klei

600

1

10

90

99

90

99

Ba reactief onderlaag

Ba reactief toplaag 200 80 60 40 20 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Ba reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

ba – Barium

300 64 48 32 16 1 mg/kg

150 100 50 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


81

Ba CaCl2 extractie onderlaag 600 240 180 120 60 5

µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

600 400 200 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

800

1

82

800 320 240 160 80 5

toplaag onderlaag

Ba CaCl2 extractie (μg/l)

Ba – barium

µg/l

Ba CaCl2 extractie toplaag

90

99

90

99

Ba – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

108

151

233

277

82,0

379

641

697

33

zand

104

121

165

190

38,7

218

259

336

178

mar.klei

153

229

273

295

23,4

307

319

349

115

fluv.klei

178

195

341

411

560

597

620

28

loess

382

400

405

406

4

293

437

557

33

onder

veen zand

385

394

398

92,2

106

145

236

48,3

164 6,36 126

n

133

178

201

39,7

235

276

398

178

mar.klei

125

211

237

265

44,9

296

316

355

115

fluv.klei

155

194

322

408

loess

406

406

407

409

128 3,70

511

718

754

28

413

417

418

4

Ba – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

1,68

8,42

zand

0,560

1,36

2,98

mar.klei

0,0864

3,16

6,79


min

2,74 29,4

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

19,1

32,7

29,0

56,5

218

246

32

16,3

49,2

88,9

29,8

31,3

34,1

veen

0,0857

0,155

5,36

zand

0,633

0,998

1,83

mar.klei

0,0857

1,47

fluv.klei

3,87

6,87

loess

33,4

5,85 10,5

33,6

3,66

11,6 2,64 5,35

47,2

91,7

34,6

35,6

5,12

11,5

25,0

63,3

172

5,56

14,3

33,7

63,1

81

82,0 5,10 13,7 1,81 3,15 67,3 2,10

169

205

244

28

37,0

38,7

39,2

25,0

65,6

81,3

31

12,6

53,5

162

49,3

77

4,90 8,50 136 36,7

24,3 230 37,9

291 38,1

4

Ba – barium

laag

27 4


83

Ba – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

top

veen

0,180

zand

0,180

Ba – barium

mar.klei

84

onder

min

0,180

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

29,7

114

282

250

452

661

812

32

122

265

548

171

128

79

481

28

0,180 0,180

10,5 1,46

fluv.klei

14,1

52,6

loess

56,5

58,2

65,1

veen

22,7

23,9

76,0

zand

0,180

0,180

mar.klei

0,180

0,180

132

21,2 0,180

48,5 7,95 231 88,6 106 57,1 0,180

fluv.klei

56,0

70,6

106

192

loess

81,2

85,0

100

121


71,7 11,5 149

19,3 334

88,9 455

n

39,1

114

125

128

4

60,9

156

444

632

28

74,9

139

292

513

164

155

73

131 38,0

2,49

47,4

291

448

560

27

141

154

158

4

Ba tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

400

500

600

700


100

200

300

Ba totaal (mg/kg)

500 400 300 200 100

Ba totaal (mg/kg)

600

700

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Ba – barium

Ba tegen Al per diepte



85

Be totaal onderlaag

Be totaal toplaag 4,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Be totaal (mg/kg)

Be – beryllium

4,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,1 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2 1 0 10

50

90

99

1

percentiel

86


10

50

50

fluv.klei

3

1

10

90

99

90

99

Be reactief onderlaag

Be reactief toplaag

bodemtypes

bodemtypes



1

Be reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

1,0

90

99

Be – beryllium

1,0 0,5 0,4 0,2 0,1 0,01 mg/kg

1,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,001 mg/kg

0,5

0,0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


87

Be – beryllium

Be – totaal gehalten (mg/kg)

88

laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0927

0,156

0,347

0,963

0,794

1,45

2,70

3,65

33

zand

0,0967

0,146

0,222

0,284

0,109

0,384

0,626

1,27

178

mar.klei

0,292

0,625

1,13

1,55

0,597

1,91

2,27

2,58

115

fluv.klei

0,258

0,549

1,31

1,64

0,849

2,43

3,12

3,34

28

loess

1,07

1,09

1,15

1,18

0,0699

1,20

1,25

1,27

4

veen

0,0372

0,0554

0,248

0,416

0,487

1,15

1,65

2,01

33

zand

0,110

0,170

0,250

0,315

0,109

0,401

0,736

1,45

178

mar.klei

0,153

0,454

0,937

1,38

0,746

1,99

2,53

3,09

115

fluv.klei

0,316

0,340

1,25

1,77

1,11

2,71

3,30

3,64

28

loess

1,42

1,44

1,52

1,58

0,0736

1,62

1,65

1,65

4

onder

n

Be – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0175

0,0269

0,0938

0,274

0,270

0,476

1,07

1,24

32

zand

0,00200

0,00400

0,0168

0,0342

0,0322

0,0635

0,171

0,336

172

mar.klei

0,000510

0,0408

0,158

0,235

0,146

0,373

0,442

0,539

81

fluv.klei

0,00350

0,101

0,288

0,469

0,283

0,653

1,03

1,05

28

loess

0,180

0,186

0,213

0,230

0,0148

0,238

0,243

0,244

4

veen

0,0005

0,00201

0,0202

0,112

0,153

0,308

0,440

0,642

31

zand

0,0005

0,00403

0,00712

0,0132

0,0107

0,0260

0,0920

0,935

162

mar.klei

0,0005

0,0304

0,0565

0,117

0,0967

0,204

0,364

0,521

77

fluv.klei

0,0165

0,0278

0,275

0,403

0,344

0,801

1,23

1,38

27

loess

0,212

0,214

0,221

0,239

0,0304

0,258

0,269

0,272

4

onder


Be tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


2,0 1,0

1,5

Be totaal (mg/kg)

2

0,0

0,5

1 0

Be totaal (mg/kg)

2,5

3

3,0

3,5

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

Be – beryllium

Be tegen Al per diepte


89

Bi totaal onderlaag

Bi totaal toplaag 2,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,01 mg/kg

Bi – bismut

1,00 0,24 0,18 0,12 0,06 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Bi totaal (mg/kg)

1.0

0.5

0.0 10

50

90

99

1

percentiel

90


10

50

50

fluv.klei

1.5

1

10

90

99

90

99

Bi reactief onderlaag

Bi reactief toplaag 200 189 187 185 184 182 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

205

Bi reactief (µg/kg)

10

90

99

Bi – bismut

400 198 194 190 186 182 µg/kg

200 195 190 185

1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


91

Bi – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0611

0,108

0,179

0,251

0,179

0,415

0,727

1,40

33

zand

0,0143

0,0428

0,0577

0,0774

0,0295

0,0969

0,148

0,360

178

mar.klei

0,0207

0,0937

0,159

0,233

0,109

0,300

0,347

0,383

115

fluv.klei

0,111

0,122

0,179

0,341

0,191

0,434

0,984

1,65

28

loess

0,168

0,169

0,171

0,182

0,0173

0,194

0,200

0,201

4

veen

0,0168

0,0199

0,0289

0,0797

0,0867

0,184

0,280

0,510

33

zand

0,0144

0,0193

0,0246

0,0316

0,0125

0,0421

0,0798

1,15

178

mar.klei

0,0216

0,0326

0,0824

0,172

0,142

0,280

0,364

0,407

115

fluv.klei

0,0313

0,0417

0,161

0,219

0,113

0,339

0,428

0,454

28

loess

0,146

0,148

0,155

0,168

0,0151

0,178

0,178

0,178

4

Bi – bismut

onder

92

n

Bi – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

182

182

182

182

-

183

183

185

32

zand

182

182

182

182

-

182

182

183

172

mar.klei

182

182

183

185

2,16

189

199

229

81

fluv.klei

182

182

183

183

2,16

185

190

195

28

loess

182

182

182

182

-

182

183

183

4

veen

182

182

182

182

-

183

210

220

31

zand

182

182

182

182

-

182

183

198

162

mar.klei

182

182

186

194

8,64

199

207

389

77

fluv.klei

182

182

182

183

2,16

195

204

207

27

loess

182

182

182

183

1,08

183

183

183

4

onder


Bi tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


0,4

0,6

Bi totaal (mg/kg)

1,0

0,2

0,5

0,0

0,0

Bi totaal (mg/kg)

0,8

1,0

1,5

toplaag onderlaag

Bi – bismut

Bi tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



93

Ca totaal onderlaag

Ca totaal toplaag 9,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,01 wt−% CaO

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Ca totaal (wt−% CaO)

Ca – calcium

10,0 5,6 4,2 2,8 1,4 0,01 wt−% CaO

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

8 6 4 2 0 10

50

90

99

1

percentiel

94


10

50

50

fluv.klei

10

1

10

90

99

90

99

Ca reactief onderlaag

Ca reactief toplaag 800 320 240 160 80 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Ca reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

800

90

99

Ca – calcium

900 560 420 280 140 1 mg/kg

600 400 200 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


95

Ca – calcium

Ca – totaal gehalten (wt-% CaO) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0796

0,185

0,418

0,930

0,843

1,50

2,50

5,07

33

zand

0,00663

0,0230

0,0738

0,174

0,152

0,300

0,540

0,890

178

mar.klei

0,172

0,716

1,13

2,59

2,44

4,90

6,38

9,27

115

fluv.klei

0,0833

0,154

0,457

0,870

0,673

1,36

2,76

3,34

28

loess

0,578

0,582

0,596

0,611

0,0311

0,627

0,644

0,648

4

veen

0,0607

0,0830

1,33

2,90

2,33

4,42

6,91

9,01

33

zand

0,00148

0,0229

0,0573

0,0877

0,0596

0,145

0,545

5,85

177

mar.klei

0,0475

0,250

2,43

3,98

2,90

5,99

8,50

10,3

115

fluv.klei

0,0460

0,0943

0,687

1,19

1,21

4,24

7,89

9,48

28

loess

0,488

0,494

0,519

0,544

0,0524

0,584

0,645

0,660

4

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

10,3

32,4

83,3

83,7

151

214

259

32

onder

Ca – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top


onder

min 5,40 0,600 20,6 2,50 48,7

0,600 57,3

16,9 185

48,0

91,3

49,5

52,9

56,8

0,600

1,86

zand

0,600

0,600

mar.klei

3,70

fluv.klei

0,600 38,1

1,37 107

16,6

veen

loess

96

n

14,4 4,87 39,1


72,2 0,600 264 69,9 43,1

208 1,95

23,4 161 78,2 4,00 193 2,00

101

172

372

36,1

629

838

81

150

314

385

28

59,3 326 5,90

67,5

59,6 444 58,8

59,7

4

784

30

475

162

506

295

646

846

884

77

120

138

505

735

843

28

44,7

4,89

47,6

54,4

56,1

4

Ca tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

6

8

10


0

2

4

Ca totaal (wt−% CaO)

6 4 2 0

Ca totaal (wt−% CaO)

8

10

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Ca – calcium

Ca tegen Al per diepte



97

Carbonaten onderlaag

Carbonaten toplaag 7,0 3,2 2,4 1,6 0,8 0,02 wt−%

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Carbonaten (wt−%)

Carbonaten

9,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,01 wt−%

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

6 4 2 0 10

50

90

99

1

percentiel

98


10

50

50

fluv.klei

8

1

10

90

99

90

99

Carbonaten – totaal gehalten (wt-%) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,109

0,123

0,203

0,374

0,316

0,645

0,948

3,88

33

zand

0,0203

0,0615

0,0937

0,125

0,0505

0,159

0,251

0,523

178

mar.klei

0,103

0,321

0,707

1,77

1,77

3,72

4,94

7,23

115

fluv.klei

0,0750

0,182

0,410

0,544

0,350

0,830

2,22

2,62

28

loess

0,370

0,375

0,397

0,409

0,0318

0,423

0,449

0,455

4

veen

0,0536

0,0658

0,189

0,473

0,326

0,645

1,56

7,59

33

zand

0,00975

0,0403

0,0620

0,0773

0,0290

0,110

0,405

4,93

178

mar.klei

0,0344

0,0964

1,43

3,16

2,62

5,00

7,14

8,66

115

fluv.klei

0,0512

0,104

0,391

0,726

0,636

3,78

6,70

7,89

28

loess

0,358

0,365

0,390

0,426

0,0552

0,457

0,472

0,476

4

onder

n

Carbonaten

laag


99

Carbonaten tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

2

4

6

8


0

2

4

Carbonaten (wt−%)

6

8

toplaag onderlaag

0

Carbonaten (wt−%)

Carbonaten

Carbonaten tegen Al per diepte

0

5


100 Geochemische bodematlas van Nederland

15

0

5


15

Cd totaal onderlaag

Cd totaal toplaag 6,00 0,64 0,48 0,32 0,16 0,02 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Cd totaal (mg/kg)

Cd – cadmium

1,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,01 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2

1

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

3

1

10

90

99

90

99

Cd reactief onderlaag

Cd reactief toplaag 5,00 0,48 0,36 0,24 0,12 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Cd reactief (mg/kg)

3.0

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

2.5 2.0

90

99

Cd – cadmium

0,60 0,16 0,12 0,08 0,04 0,001 mg/kg

1.5 1.0 0.5 0.0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel

Geochemische bodematlas van Nederland 103

Cd CaCl2 extractie onderlaag

Cd CaCl2 extractie toplaag 90,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,1 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Cd CaCl2 extractie (µg/l)

Cd – cadmium

20,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,1 µg/l

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

15 10 5 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

20

1

10

90

99

90

99

Cd – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,149

0,216

0,381

0,612

0,342

0,841

1,85

3,08

33

zand

0,0233

0,0428

0,131

0,194

0,0993

0,262

0,405

4,62

178

mar.klei

0,0414

0,144

0,269

0,324

0,0908

0,405

0,545

0,739

115

fluv.klei

0,0522

0,221

0,413

0,521

0,150

0,614

2,87

6,34

28

loess

0,692

0,702

0,744

0,818

0,0927

0,877

0,885

0,887

4

veen

0,0266

0,0339

0,0831

0,144

0,135

0,329

0,551

1,16

33

zand

0,0136

0,0207

0,0267

0,0383

0,0192

0,0542

0,109

0,330

178

mar.klei

0,0200

0,0434

0,103

0,143

0,0728

0,203

0,361

0,486

115

fluv.klei

0,0266

0,0328

0,169

0,211

0,0941

0,311

0,444

0,797

28

loess

0,181

0,184

0,195

0,218

0,0399

0,240

0,251

0,254

4

onder

n

Cd – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,00457

0,126

0,308

0,491

0,281

0,679

1,67

2,82

32

zand

0,00250

0,0128

0,0855

0,149

0,111

0,226

0,306

0,920

172

mar.klei

0,000510

0,0365

0,143

0,200

0,0900

0,260

0,315

0,512

81

fluv.klei

0,0250

0,161

0,273

0,334

0,106

0,436

2,41

5,07

28

loess

0,488

0,490

0,500

0,575

0,116

0,655

0,679

0,685

4

veen

0,0005

0,00100

0,0138

0,0890

0,116

0,171

0,446

0,597

31

zand

0,00100

0,00150

0,00312

0,00683

0,00642

0,0125

0,0552

0,123

162

mar.klei

0,0005

0,00790

0,0330

0,0517

0,0360

0,0957

0,149

0,225

77

fluv.klei

0,00400

0,00795

0,0700

0,113

0,0575

0,152

0,303

0,597

27

loess

0,0270

0,0283

0,0336

0,0424

0,0112

0,0495

0,0506

0,0509

4

onder

Cd – cadmium

laag


Cd – cadmium

Cd – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,220

0,777

1,43

3,54

3,31

7,94

62,6

89,9

32

zand

0,110

0,480

1,20

2,04

1,42

3,15

8,68

39,0

171

mar.klei

0,0700

0,0790

0,140

0,220

0,133

0,485

1,74

fluv.klei

0,0900

0,110

0,893

2,35

3,05

4,63

6,43

loess

0,710

0,921

1,77

2,18

0,163

2,26

2,32

veen

0,0700

0,0770

0,140

0,270

0,245

0,752

4,24

zand

0,0700

0,0800

0,140

0,195

0,119

0,410

1,28

4,46

164

mar.klei

0,0900

0,140

0,140

0,140

-

0,140

0,140

0,650

73

fluv.klei

0,0800

0,119

0,140

0,160

0,119

0,775

1,55

2,29

27

loess

0,200

0,200

0,200

0,245

0,0667

0,302

0,333

0,340

4

onder


2,57 15,2 2,34 17,0

n

79 28 4 28


0,4

0,6

Cd totaal (mg/kg)

2,0 1,5

0,2

1,0 0,5

0,0

0,0

Cd totaal (mg/kg)

0,8

2,5

1,0

3,0

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Cd – cadmium

Cd tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

1,2

3,5

Cd tegen Al per diepte



Cr totaal onderlaag

Cr totaal toplaag 100 90 72 54 36 18 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

100 80 60 40 20

1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

120

Cr totaal (mg/kg)

Cr – chroom

100 80 60 40 20 5 mg/kg

90

99

90

99

Cr reactief onderlaag

Cr reactief toplaag 10,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Cr reactief (mg/kg)

15

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Cr – chroom

4,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,1 mg/kg

10

5

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Cr CaCl2 extractie onderlaag

Cr CaCl2 extractie toplaag

µg/l

6,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,1

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Cr CaCl2 extractie (µg/l)

Cr – chroom

20,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,1 µg/l

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

4

2

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

6

1

10

90

99

90

99

Cr – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

top

veen zand

onder

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

8,59

18,1

29,9

44,1

23,6

70,8

99,9

116

8,81

12,1

16,8

21,0

26,4

36,5

7,24

mar.klei

12,6

30,4

60,7

71,7

17,1

83,4

fluv.klei

16,1

31,3

51,9

75,3

34,9

98,7

loess

69,6

70,5

74,1

76,5

11,4

18,5

6,85

4,99

veen

5,90

zand

6,01

10,4

14,7

18,3

mar.klei

8,01

19,2

49,3

68,1

27,5 32,5

fluv.klei

15,3

19,8

55,4

74,0

loess

78,1

78,4

79,3

81,8

13,7 7,07

4,27

96,1 116

57,9

n 27 178

123

115

128

28

78,6

81,6

82,3

4

38,8

78,7

78,8

18

81,9

178

24,2 85,2 103 84,6

39,0 101

112

115

122

126

28

86,3

86,7

4

Cr – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0375

0,0855

0,471

1,15

1,19

2,13

3,82

3,95

32

zand

0,0255

0,130

0,347

0,646

0,544

1,06

1,58

3,05

172

mar.klei

0,0218

0,534

0,854

1,14

0,472

1,52

2,25

3,60

81

fluv.klei

0,238

0,538

0,954

1,64

1,01

2,27

4,71

14,7

28

loess

1,01

1,02

1,03

1,10

0,118

1,19

1,24

1,25

4

veen

0,0217

0,0217

0,136

0,255

0,280

0,545

1,39

2,80

31

zand

0,0445

0,0778

0,174

0,273

0,142

0,367

0,713

1,75

162

mar.klei

0,0217

0,161

0,814

1,08

0,741

1,82

3,20

3,68

77

fluv.klei

0,0900

0,212

0,859

1,55

1,53

2,66

3,18

4,14

27

loess

0,548

0,557

0,592

0,639

0,0903

0,717

0,828

0,856

4

onder

Cr – chroom

laag


Cr – chroom

Cr – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

top

veen

0,100

0,310

1,37

2,40

1,56

3,35

5,26

6,30

32

zand

0,100

0,100

0,400

0,600

0,445

1,00

1,98

3,40

165

mar.klei

0,100

0,170

0,600

0,600

0,148

0,900

2,36

3,00

75

fluv.klei

0,200

0,235

0,550

0,600

0,297

0,850

2,97

3,80

28

loess

0,300

0,330

0,450

0,600

-

0,600

0,600

veen

0,100

0,100

0,750

1,25

0,815

1,62

5,50

zand

0,100

0,100

0,200

0,400

0,297

0,600

0,945

5,30

152

mar.klei

0,100

0,200

0,600

0,600

-

0,600

0,600

0,900

67

fluv.klei

0,100

0,100

0,600

0,600

-

0,600

2,04

3,30

25

loess

0,600

0,600

0,600

0,600

-

0,600

0,600

0,600

3

onder


max

0,600 18,4

n

3 28

Cr tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

120 80 40

60

Cr totaal (mg/kg)

100 80 60 40

20

20

Cr totaal (mg/kg)


100

120

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Cr – chroom

Cr tegen Al per diepte

Al totaal (wt−% Al2O3)]


Cs totaal onderlaag

Cs totaal toplaag 20 8 6 4 2 0,1 mg/kg

Cs – cesium

20 8 6 4 2 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Cs totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

5

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

15

1

10

90

99

90

99

Cs reactief onderlaag

Cs reactief toplaag 30 8 6 4 2 0,5 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

40

Cs reactief (µg/kg)

10

90

99

Cs – cesium

100 16 12 8 4 0,5 µg/kg

30 20 10 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Cs – cesium

Cs – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

top

veen

0,130

0,281

0,819

4,18

4,61

6,72

zand

0,214

0,422

0,623

0,781

0,277

1,05

mar.klei

0,602

1,88

3,89

6,05

3,20

fluv.klei

0,837

1,46

3,95

6,96

4,68

loess

2,39

2,44

2,65

2,76

0,295

2,89

3,12

veen

0,0346

0,0966

0,526

1,36

1,58

5,03

8,20

zand

0,125

0,449

0,607

0,749

0,242

0,973

mar.klei

0,405

0,927

2,66

5,32

4,21

8,34

fluv.klei

0,734

0,834

3,85

7,09

6,26

loess

3,42

3,47

3,69

3,92

0,269

onder

p75

8,07 10,1

12,0 4,09

p95

max

13,7

16,4

1,61

4,53

n 33 178

10,0

11,6

115

13,1

14,7

28

1,67

3,17 10,1 4,68

4 33 178

11,5

14,0

115

15,9

17,5

28

4,13

4,14

4

Cs – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

top

veen

0,500

0,775

1,50

3,00

2,22

5,92

zand

0,500

0,500

1,50

2,50

2,22

5,00

mar.klei

0,500

0,520

1,57

2,60

1,63

4,57

fluv.klei

0,500

0,500

0,880

1,51

1,11

2,14

4,56

7,56

28

loess

0,500

0,500

0,500

0,500

-

0,625

0,925

1,00

4

veen

0,500

0,500

1,50

2,00

1,48

4,01

13,1

zand

0,500

1,00

3,50

4,50

2,54

7,38

12,5

mar.klei

0,500

2,60

7,34

10,8

7,78

17,3

29,4

41,2

77

fluv.klei

0,500

1,81

4,00

7,11

6,64

12,9

21,4

24,2

27

loess

3,00

3,00

3,01

3,27

0,393

onder


p75

3,77

p95

max

n

23,5

30,0

32

13,0

172

19,1

81

8,50 10,3

4,35

34,7 103

4,50

31 162

4

Cs tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

15


0

5

10

Cs totaal (mg/kg)

10 5 0

Cs totaal (mg/kg)

15

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Cs – cesium

Cs tegen Al per diepte



Cu totaal onderlaag

Cu totaal toplaag 80 32 24 16 8 0,1 mg/kg

Cu – koper

50 16 12 8 4 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Cu totaal (mg/kg)

60 40 20 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

80

1

10

90

99

90

99

Cu reactief onderlaag

Cu reactief toplaag 40,0 16,0 12,0 8,0 4,0 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Cu reactief (mg/kg)

40

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Cu – koper

20,0 6,4 4,8 3,2 1,6 0,1 mg/kg

30 20 10 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Cu CaCl2 extractie onderlaag

Cu CaCl2 extractie toplaag 40,0 16,0 12,0 8,0 4,0 1,0 µg/l

Cu – koper

20,0 4,3 3,5 2,7 1,0 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

Cu CaCl2 extractie (µg/l)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

30 20 10 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

40

1

10

90

99

90

99

Cu – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

top

veen

2,17

3,85

zand

0,137

0,668

mar.klei

0,354

fluv.klei

4,39

loess onder

min

10,3

p5

4,27

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

10,8

16,3

11,0

2,65 9,99

7,21 15,2

12,4

17,4

28,5

10,8

12,4

13,4

n

35,1

50,0

79,2

33

6,53

11,4

20,3

36,3

170

6,41

18,4

29,3

44,2

115

38,5

65,1

76,4

28

16,5 2,51

14,7

17,1

17,7

4

veen

0,596

0,894

2,67

8,35

9,03

14,5

31,2

37,1

26

zand

0,0175

0,0869

0,712

1,35

1,00

mar.klei

0,0186

0,867

3,30

7,07

6,60

fluv.klei

1,63

5,12

loess

7,79

7,84

12,2 8,04

20,0 9,91

10,5 2,90

17,4

131

12,8

2,05

18,2

5,79

24,1

113

26,2

37,3

49,1

27

12,4

14,2

14,7

4

Cu – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

top

veen

0,0706

0,908

2,75

onder

mediaan 5,49

mad

p75

p95

max

n

5,23

12,6

17,2

21,3

32

zand

0,0485

0,300

0,775

4,12

4,78

6,62

11,8

18,7

172

mar.klei

0,0376

1,22

3,10

4,38

3,03

8,41

17,5

24,0

81

fluv.klei

1,22

4,62

7,37

32,3

39,0

28

loess

4,91

5,25

6,58

11,8 7,44

7,20

17,1

1,14

7,97

8,53

8,67

4

veen

0,0373

0,0373

0,180

0,578

0,802

3,36

7,10

10,5

31

zand

0,0400

0,0576

0,110

0,230

0,225

0,496

1,60

12,8

162

14,3

77

21,6

27

mar.klei

0,0373

0,313

1,12

1,96

1,68

fluv.klei

0,0790

0,344

2,91

5,48

5,33

loess

1,17

1,23

1,46

1,56

0,176

3,73 10,3 1,62

6,21 14,2 1,76

1,79

Cu – koper

laag

4


Cu – beschikbare gehalten (µg/l) laag top

Cu – koper

onder

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

13,6

22,7

28,1

32

11,7

27,9

171

veen

1,40

1,84

3,50

9,25

8,67

zand

1,40

1,85

2,60

3,70

2,08

6,80

4,30

10,5

17,8

44,9

79

5,63

17,8

29,9

41,4

28

10,4

10,7

6,35

mar.klei

2,60

2,90

4,60

fluv.klei

3,40

6,95

9,07

loess

7,10

7,35

8,38

9,55

1,48

10,8

4

veen

1,30

1,64

2,38

2,60

0,371

2,92

7,77

16,7

28

zand

1,30

1,90

2,60

2,60

-

2,60

3,57

17,8

164

mar.klei

1,30

1,40

2,10

2,60

0,148

2,60

3,82

12,4

fluv.klei

1,40

1,50

2,30

2,60

0,297

2,70

7,77

loess

2,60

2,60

2,60

2,60

-

2,60

2,60


7,60 10,8 2,60

73 27 4

Cu tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

50


30 20

Cu totaal (mg/kg)

40

10

20

0

0

Cu totaal (mg/kg)

60

40

toplaag onderlaag

Cu – koper

80

Cu tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



DOC onderlaag

DOC toplaag 700 160 120 80 40 5 mg/l

DOC

400 160 120 80 40 2 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

DOC (mg/l)

400

200

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

600

1

10

90

99

90

99

DOC – gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

20,9

43,1

138

198

123

306

491

677

32

150

171

zand

12,1

24,8

34,6

18,7

55,1

86,5

mar.klei

15,9

23,2

32,9

46,6

27,0

87,5

158

225

79

fluv.klei

11,6

30,7

43,5

54,9

23,2

83,0

130

182

28

loess

34,7

35,0

36,1

veen

6,10

9,62

zand

2,40

3,26

mar.klei

2,00

5,94

fluv.klei loess

3,40 12,5

6,50 12,6

60,9 4,90 12,1

37,3 179 6,75

2,52 84,2 3,34

20,0

11,7

16,5

21,2

12,3

12,9

16,4

5,34

38,9 227 9,97 27,5

40,7 330 22,3 62,4

32,6

62,6

20,0

20,7

41,2

4

362

28

104

164

86,0 130 20,9

73 27 4

DOC

onder

4,10

n


Fe totaal onderlaag

Fe totaal toplaag 9,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,01 wt−% Fe2O3

Fe – ijzer

20,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,1 wt−% Fe2O3

bodemtypes

bodemtypes



1

Fe totaal (wt−% Fe2O3)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

5

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

15

1

10

90

99

90

99

Fe reactief onderlaag

Fe reactief toplaag 200 80 60 40 20 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Fe – ijzer

300 80 60 40 20 1 mg/kg

Fe reactief (mg/kg)

300

200

100

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Fe – totaal gehalten (wt-% Fe2O3) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

top

veen

0,107

0,376

1,40

3,85

3,59

5,91

7,74

9,10

33

zand

0,00389

0,0483

0,144

0,355

0,324

0,640

1,71

6,08

175

mar.klei

0,188

0,899

2,25

3,53

1,73

4,58

5,48

6,94

115

fluv.klei

0,321

1,12

2,15

3,76

2,43

5,29

6,22

8,81

28

loess

1,88

1,96

2,25

2,38

0,337

2,49

veen

0,0834

0,151

0,668

5,12

3,66

6,68

zand

0,0171

0,0579

0,144

0,233

0,190

0,430

0,962

4,07

174

mar.klei

0,0501

0,269

1,59

3,07

2,50

4,94

6,41

8,95

115

fluv.klei

0,358

0,529

2,94

4,03

1,64

5,06

6,52

loess

3,13

3,13

3,14

3,37

0,351

3,63

3,69

Fe – ijzer

onder

p95

2,76 10,3

max

n

2,83 12,9

16,5

4 32

28

3,71

4

Fe – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

3,90

zand

0,300

mar.klei

7,70

onder

min

p5 6,03 2,05

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

20,8

76,5

79,2

119

175

191

32

20,1

49,8

113

172

14,3

29,8

4,50

10,3 44,6

21,9

58,2

96,1

120

81

18,7

64,4

99,4

102

28

20,7

24,1

fluv.klei

11,4

12,3

29,0

35,7

loess

14,8

14,9

15,2

17,3

3,34

0,800

0,980

6,10

0,300

0,300

0,425

mar.klei

0,800

3,70

17,0

34,3

30,2

66,3

fluv.klei

1,80

2,00

13,2

28,1

29,4

48,9

79,5

96,6

28

loess

9,60

9,66

13,7

14,7

15,0

4


11,7

1,19

2,74

74,5 2,80

150 20,7 107

324

4

zand

1,10

50,6

25,0

veen

9,90

38,4

9,86

36,4 140

30 162 77

Fe tegen Al per diepte

10

Fe – ijzer

15


5

5

10


15

toplaag onderlaag

0

0


Fe tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0

5


15

0

5

10

15



Ga totaal onderlaag

Ga totaal toplaag 20 16 12 8 4 2 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

20 15 10 5

1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

25

Ga totaal (mg/kg)

Ga – gallium

30 16 12 8 4 1 mg/kg

90

99

90

99

Ga reactief onderlaag

Ga reactief toplaag 2,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

2,5

Ga reactief (mg/kg)

10

2,0

90

99

Ga – gallium

5,0 0,6 0,5 0,3 0,2 0,01 mg/kg

1,5 1,0 0,5 0,0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Ga – gallium

Ga – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

2,50

2,84

4,19

zand

1,81

2,61

3,16

mar.klei

2,63

5,55

8,05

10,8

4,00

13,4

15,9

17,4

115

fluv.klei

3,78

5,00

8,31

12,0

5,91

16,7

22,0

22,3

28

loess

7,43

7,66

8,60

9,13

0,564

9,39

veen

1,26

1,69

2,78

3,85

2,72

9,12

zand

1,57

2,23

2,89

3,27

0,647

mar.klei

2,14

3,64

6,59

9,89

5,27

13,6

16,7

12,5

7,70

18,9

24,3

26,2

28

11,2

0,925

11,7

11,9

12,0

4

onder

fluv.klei loess

min

3,12 10,1

p5

3,49 10,2

p25

9,45 10,6

mediaan

mad

p75

p95

max

8,67

6,14

11,0

19,1

22,9

3,62

0,767

4,18

3,81

5,19

9,68 12,0 5,72

8,80

n 33 178

9,75

4

14,9

33

11,4

178

19,3

115

Ga – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0264

0,162

0,352

0,502

0,291

0,702

2,06

2,39

32

zand

0,0195

0,0563

0,113

0,156

0,0715

0,222

0,342

0,724

172

mar.klei

0,00102

0,0485

0,114

0,170

0,0866

0,229

0,341

0,828

81

fluv.klei

0,117

0,224

0,558

1,02

0,771

1,61

2,42

2,48

28

loess

0,372

0,379

0,407

0,436

0,0508

0,462

0,482

0,487

4

veen

0,00101

0,00227

0,0793

0,190

0,144

0,260

0,588

0,686

31

zand

0,0150

0,0200

0,0345

0,0558

0,0348

0,0824

0,151

0,714

162

mar.klei

0,00101

0,0294

0,0617

0,0947

0,0609

0,144

0,264

0,468

77

fluv.klei

0,0590

0,0730

0,455

0,867

0,692

1,60

2,99

4,65

27

loess

0,340

0,341

0,347

0,423

0,116

0,501

0,510

0,513

4

onder


Ga tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

15

20

25


5

10

Ga totaal (mg/kg)

15 10 5

Ga totaal (mg/kg)

20

25

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Ga – gallium

Ga tegen Al per diepte



Hf totaal onderlaag

Hf totaal toplaag 7,0 4,0 3,2 2,4 1,6 0,8 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Hf totaal (mg/kg)

Hf – hafnium

7,0 3,2 2,4 1,6 0,8 0,1 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

4

2

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

6

1

10

90

99

90

99

Hf reactief onderlaag

Hf reactief toplaag 100 48 36 24 12 1 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Hf reactief (µg/kg)

120

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

100 80

90

99

Hf – hafnium

80 24 18 12 6 1 µg/kg

60 40 20 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Hf – hafnium

Hf – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,200

0,265

0,961

1,60

0,952

2,23

2,95

2,95

33

zand

0,364

0,668

1,13

1,50

0,597

1,96

3,23

5,47

178

mar.klei

0,376

1,66

2,59

3,03

0,590

3,37

4,05

4,54

115

fluv.klei

0,941

1,59

2,05

2,72

0,777

3,09

3,77

5,26

28

loess

5,97

6,00

6,12

6,19

0,183

6,35

6,68

6,77

4

veen

0,0880

0,144

0,457

0,832

0,557

1,30

2,63

4,21

33

zand

0,392

0,567

0,926

1,38

0,722

1,91

3,47

7,01

178

mar.klei

0,374

1,26

2,36

2,91

0,709

3,36

3,80

5,02

115

fluv.klei

0,815

1,08

2,50

2,76

0,614

3,24

3,67

4,92

28

loess

5,43

5,45

5,51

5,83

0,513

6,22

6,47

6,54

4

p5

p25

onder

n

Hf – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

top

veen

0,500

0,775

zand

0,500

1,27

10,0

19,7

30,0

172

mar.klei

0,510

5,00

15,9

26,7

16,4

38,8

53,4

64,5

81

9,42

23,0

38,0

22,4

57,7

79,6

92,2

28

22,0

24,2

27,4

30,9

31,8

4


min

2,50 20,5

20,8

6,62 4,50

mediaan

mad

p75

p95

max

n

28,1

30,7

44,2

102

118

32

6,50

veen

0,500

0,500

1,52

7,50

zand

0,500

2,03

4,50

7,00

mar.klei

0,500

2,40

fluv.klei

3,50

4,15

8,28

loess

8,50

8,50

8,50


10,0

14,0 13,8 9,04

3,71

4,08 10,4

14,8

24,9

38,1

31

4,45

10,5

18,0

29,5

162

9,03

21,0

28,5

37,2

77

22,5

34,2

76,1

27

10,9

11,1

4

10,9 0,801

9,96

Hf tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

4

5

6

7


0

1

2

3

Hf totaal (mg/kg)

4 3 2 1 0

Hf totaal (mg/kg)

5

6

7

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Hf – hafnium

Hf tegen Al per diepte



Hg totaal onderlaag

Hg totaal toplaag 2,00 0,16 0,12 0,08 0,04 0,01 mg/kg

Hg – kwik

0,50 0,06 0,04 0,03 0,01 0,001 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Hg totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

0,4 0,2 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

0,6

1

10

90

99

90

99

Hg – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0305

0,0472

0,103

0,164

0,0958

0,228

0,483

0,609

33

zand

0,00312

0,0126

0,0253

0,0362

0,0215

0,0562

0,123

1,06

178

mar.klei

0,00278

0,0296

0,0501

0,0665

0,0280

0,0957

0,152

0,302

115

fluv.klei

0,0351

0,0376

0,0530

0,0617

0,0244

0,0932

0,723

1,56

28

loess

0,0498

0,0513

0,0576

0,0650

0,0149

0,0763

0,0919

0,0958

4

veen

0,00372

0,00476

0,0333

0,0521

0,0331

0,0976

0,197

0,465

33

zand

0,00130

0,00222

0,00343

0,00489

0,00243

0,00714

0,0192

0,0713

178

mar.klei

0,00248

0,00381

0,0101

0,0205

0,0158

0,0323

0,0554

0,124

115

fluv.klei

0,00465

0,00613

0,0219

0,0456

0,0276

0,0583

0,153

0,253

28

loess

0,0140

0,0142

0,0149

0,0177

0,00455

0,0206

0,0216

0,0218

4

onder

n

Hg – kwik

laag


Hg tegen Al per diepte

Hg tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0,15 0,10

0,4

Hg totaal (mg/kg)

0,20

0,6

0,25


0,05

0,2

0,00

0,0

Hg totaal (mg/kg)

Hg – kwik

toplaag onderlaag

0

5



15

0

5

10 Al totaal (wt−% Al2O3)]

15

K totaal onderlaag

K totaal toplaag 3,0 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 wt−% K2O

K – kalium

3,0 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 wt−% K2O

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

K totaal (wt−% K2O)

2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

3,0

1

10

90

99

90

99

K CaCl2 extractie onderlaag 100 16 12 8 4 0,3 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

K – kalium

70 8 6 4 2 0,3

K CaCl2 extractie (mg/l)

mg/l

K CaCl2 extractie toplaag

100 80 60 40 20 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


K – totaal gehalten (wt-% K2O) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0872

0,244

0,684

1,21

0,774

1,60

2,16

2,39

33

zand

0,290

0,434

0,635

0,779

0,197

0,897

1,12

1,71

178

mar.klei

0,628

1,19

1,68

1,95

0,347

2,16

2,36

2,57

115

fluv.klei

0,746

0,805

1,59

1,95

0,606

2,40

2,52

2,73

28

loess

1,80

1,83

1,92

1,98

0,0875

2,02

2,06

2,07

4

veen

0,0617

0,0830

0,308

0,713

0,601

1,07

1,72

2,21

33

zand

0,0887

0,476

0,724

0,859

0,224

1,02

1,38

1,91

178

mar.klei

0,475

1,05

1,48

1,73

0,471

2,13

2,47

3,07

115

fluv.klei

0,637

0,850

1,67

2,00

0,498

2,25

2,88

3,10

28

loess

2,08

2,09

2,12

2,16

0,0781

2,21

2,27

2,28

4

mediaan

K – kalium

onder

n

K – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

top

veen

2,16

2,84

4,91

zand

0,294

0,539

1,37

mar.klei

3,18

4,36

7,38

onder

mad

p75

p95

max

n

7,17

3,89

10,9

24,3

109

32

3,07

3,31

16,1

29,7

171

22,3

76,8

79

15,1

27,7

28

12,7

13,1

4

10,8

5,44

fluv.klei

1,29

1,53

3,13

4,84

3,59

loess

7,14

7,45

8,71

9,91

2,56

8,55 15,0 9,57 11,2

veen

0,334

0,656

1,21

2,37

2,01

7,37

zand

0,294

0,420

0,565

0,831

0,549

2,15

5,89 18,1

66,8

28

12,7

164

mar.klei

0,326

1,17

3,11

6,09

5,21

fluv.klei

0,565

0,844

1,22

1,75

0,956

2,50

4,28

7,46

27

loess

2,52

2,52

2,52

2,58

0,0815

2,67

2,76

2,78

4


11,4

34,8

28,2

73

K tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

2,0

2,5

3,0


0,0

0,5

1,0

1,5


2,0 1,5 1,0 0,5 0,0


2,5

3,0

toplaag onderlaag

K – kalium

K tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



La totaal onderlaag

La totaal toplaag 40 24 18 12 6 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

30 20 10 0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

40

La totaal (mg/kg)

La – lanthaan

40 32 24 16 8 1 mg/kg

90

99

90

99

La reactief onderlaag

La reactief toplaag 10,0 5,6 4,2 2,8 1,4 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

10

La reactief (mg/kg)

10

8 6

90

99

La – lanthaan

10,0 6,4 4,8 3,2 1,6 0,01 mg/kg

4 2 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


La – lanthaan

La – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

1,51

2,95

6,97

zand

2,42

3,42

4,74

mar.klei

4,33

11,6

22,3

27,1

fluv.klei

5,02

10,3

20,5

28,0

31,7

32,2

32,5

loess onder

min

31,6

p5

p25

mad

p75

p95

max

15,0

12,6

24,0

37,7

40,8

33

12,8

19,9

178

29,9

34,3

38,7

115

35,8

41,8

43,5

28

6,15

32,8

33,5

33,7

4

6,97

14,8

25,0

30,0

33

5,83

2,37

0,885

zand

2,49

3,29

mar.klei

2,59

6,50

18,0

26,1

6,14

20,2

29,1

35,9

37,4

loess

5,20 34,3

34,6

5,74 11,5

7,97

0,665

0,430

4,46

2,34

n

6,88

veen

fluv.klei

3,61

mediaan

8,76 15,0 1,59

12,3

31,1

178

30,7

8,03

38,6

41,8

115

39,2

42,3

44,6

28

38,4

38,6

38,6

4

La – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,362

0,649

1,10

3,91

3,42

5,29

8,06

9,54

32

zand

0,0735

0,143

0,363

0,682

0,534

1,31

2,56

4,57

172

mar.klei

0,00457

2,81

4,21

5,30

1,32

5,90

6,89

7,96

81

fluv.klei

0,218

1,83

3,65

6,10

3,08

7,97

9,59

9,75

28

loess

3,80

3,87

4,13

4,53

0,542

4,86

4,95

4,97

4

veen

0,00454

0,0121

0,176

0,791

1,14

2,61

5,66

8,10

31

zand

0,0260

0,0845

0,146

0,214

0,167

0,643

2,14

3,47

162

mar.klei

0,00454

0,538

3,53

4,90

2,63

6,98

8,04

9,65

77

fluv.klei

0,194

1,36

3,03

6,02

4,46

8,62

9,85

9,87

27

loess

5,74

5,84

6,22

6,54

0,703

6,92

7,47

7,61

4

onder


La tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

30

40


0

10

20

La totaal (mg/kg)

20 10 0

La totaal (mg/kg)

30

40

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

La – lanthaan

La tegen Al per diepte


Li totaal onderlaag

Li totaal toplaag 100 48 36 24 12 1 mg/kg

Li – lithium

100 48 36 24 12 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

120

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Li totaal (mg/kg)

80 60 40 20 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

100

1

10

90

99

90

99

Li reactief onderlaag

Li reactief toplaag 1,00 0,64 0,48 0,32 0,16 0,06 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Li reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Li – lithium

1,00 0,56 0,42 0,28 0,14 0,06 mg/kg

1.0

0.5

0.0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Li – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

0,708

1,90

6,69

zand

3,25

4,62

6,09

mar.klei

6,98

14,2

25,4

36,2

16,2

fluv.klei

7,81

14,8

30,4

44,6

26,2

20,4

21,9

22,6

Li – lithium

loess onder

min

20,0

p5

p25

mad

p75

p95

max

23,0

24,0

35,3

83,9

115

7,46

0,838

178

47,0

57,3

64,2

115

67,9

90,9

93,9

28

23,0

23,5

23,7

4

26,8

41,2

54,0

33

15,7

36,8

178

65,7

78,3

115

3,81

4,54

mar.klei

5,40

8,72

18,6

32,9

21,8

49,1

9,32

25,1

47,7

33,7

71,2

28,4

30,0

8,23 24,3

25,1

1,96

0,433

33

32,1

zand

7,71

n

15,4

0,863

loess

10,4

9,55

0,331

6,51

7,99

2,35

veen

fluv.klei

4,94

mediaan

9,17

30,2

103 30,3

107

28

30,3

4

Li – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0580

0,0580

0,0580

0,0770

0,0282

0,150

0,457

0,718

32

zand

0,0580

0,0580

0,0580

0,0580

-

0,0580

0,0580

0,114

172

mar.klei

0,0580

0,0732

0,278

0,415

0,253

0,603

0,944

1,13

81

fluv.klei

0,0580

0,0580

0,163

0,386

0,454

0,741

0,954

1,11

28

loess

0,0670

0,0800

0,132

0,168

0,0237

0,182

0,185

0,186

4

veen

0,0580

0,0580

0,0582

0,0761

0,0268

0,137

0,439

0,614

31

zand

0,0580

0,0580

0,0580

0,0580

-

0,0580

0,0716

0,215

162

mar.klei

0,0580

0,0609

0,133

0,330

0,271

0,511

0,849

1,09

77

fluv.klei

0,0580

0,0580

0,170

0,488

0,492

0,797

1,23

1,35

27

loess

0,288

0,295

0,324

0,340

0,0421

0,407

0,558

0,596

4

onder


Li tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


60 20

40

Li totaal (mg/kg)

60 40 20

0

0

Li totaal (mg/kg)

80

80

100

100

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Li – lithium

Li tegen Al per diepte



Mg totaal toplaag

3,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,01 wt−% MgO

2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,01 wt−% MgO

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Mg totaal (wt−% MgO)

Mg – magnesium

Mg totaal onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

2,5

1

10

90

99

90

99

Mg reactief toplaag

100 48 36 24 12 4 mg/kg

60 32 24 16 8 4 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

100

Mg reactief (mg/kg)

10

80 60

90

99

Mg – magnesium

Mg reactief onderlaag

40 20 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Mg CaCl2 extractie toplaag

200 40 30 20 10 0,1 mg/l

mg/l

80 32 24 16 8 0,1

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Mg CaCl2 extractie (mg/l)

Mg – magnesium

Mg CaCl2 extractie onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

100

50

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

150

1

10

90

99

90

99

Mg – totaal gehalten (wt-% MgO) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0141

0,0785

0,161

0,586

0,706

1,15

1,71

2,14

31

zand

0,000125

0,00249

0,0150

0,0250

0,0224

0,0502

0,146

0,421

153

mar.klei

0,0190

0,244

0,820

1,21

0,455

1,45

1,78

1,96

115

fluv.klei

0,00356

0,0840

0,472

1,01

0,873

1,68

2,00

2,08

28

loess

0,307

0,330

0,423

0,468

0,124

0,513

0,608

0,632

4

veen

0,0171

0,0289

0,296

0,669

0,680

1,19

1,89

2,42

31

zand

0,000201

0,00270

0,0100

0,0271

0,0260

0,0459

0,169

0,875

145

mar.klei

0,00959

0,0752

0,797

1,23

0,635

1,64

1,95

2,21

114

fluv.klei

0,0255

0,0384

0,546

1,48

0,929

1,82

2,32

2,54

28

loess

0,695

0,698

0,713

0,780

0,109

0,869

0,934

0,950

4

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

6,52

13,0

24,4

28,9

32

onder

n

Mg – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

top

veen

4,00

4,00

zand

4,00

4,00

mar.klei

4,00

6,20

onder

4,75 4,00 14,8

fluv.klei

4,00

4,00

6,20

loess

4,00

4,00

4,00

veen

4,00

4,00

zand

4,00

4,00

mar.klei

4,00

4,00

fluv.klei

4,00

4,00

6,33

loess

4,00

4,09

4,45

12,7 4,00 28,5

9,50 4,00 23,0 11,3 4,10 18,4 4,00

13,9 8,08 0,148 11,9 -

12,9

172

33,0

4,00

48,6

58,0

81

18,2

39,9

40,7

28

5,32 27,0 4,00

6,04

8,02 72,2 4,00

8,70

4

105

30

23,5

162

41,6

14,4

49,0

60,0

68,6

77

12,7

12,8

50,0

71,4

75,7

28

4,75

0,667

5,05

5,41

5,50

4

Mg – magnesium

laag


Mg – magnesium

Mg – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

1,94

5,88

12,1

25,6

13,3

32,4

56,8

83,6

32

zand

0,140

0,360

19,7

33,7

171

mar.klei

2,73

4,89

fluv.klei

1,32

5,56

loess

5,97

6,16

veen

0,0200

0,957

zand

0,01000

0,0200

0,130

0,970

1,36

mar.klei

1,09

1,57

4,02

7,85

7,99

17,1

46,1

7,06

17,3

29,7

onder

1,21 7,15 12,1 6,93 22,5

fluv.klei

0,0200

2,15

7,46

loess

4,85

4,86

4,90


5,25

6,14

9,75

5,65

26,5

49,7

55,2

79

8,23

23,8

32,5

32,8

28

16,6 9,00 41,5

11,6 6,09

3,54 30,1

1,78

9,80

n

11,7

13,9

14,4

4

61,0

142

166

28

30,8

161

76,4

73

32,7

27

2,66

7,60

6,71

8,44

8,65

4

Mg tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

2,5 1,5 0,5

1,0

Mg totaal (wt−% MgO)

2,0 1,5 1,0 0,5

0,0

0,0

Mg totaal (wt−% MgO)


2,0

2,5

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

Mg – magnesium

Mg tegen Al per diepte


Mn totaal onderlaag

Mn totaal toplaag 0,30 0,08 0,06 0,04 0,02 0,001 wt−% MnO

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

0,5

Mn totaal (wt−% MnO)

Mn – mangaan

0,50 0,08 0,06 0,04 0,02 0,001 wt−% MnO

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

0,3 0,2 0,1 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

0,4

1

10

90

99

90

99

Mn reactief onderlaag

Mn reactief toplaag 10,0 6,4 4,8 3,2 1,6 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Mn reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

10

90

99

Mn – mangaan

10,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,1 mg/kg

5

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Mn CaCl2 extractie onderlaag

Mn CaCl2 extractie toplaag 20,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,01 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Mn CaCl2 extractie (mg/l)

Mn – mangaan

10,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,01 mg/l

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

8 6 4 2 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

10

1

10

90

99

90

99

Mn – totaal gehalten (wt-% MnO) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,00317

0,00672

0,0198

0,0462

0,0402

0,0733

0,166

0,254

33

zand

0,000821

0,00228

0,00512

0,0126

0,0102

0,0186

0,0444

0,0886

178

mar.klei

0,00711

0,0227

0,0381

0,0547

0,0340

0,0928

0,124

0,197

115

fluv.klei

0,00574

0,0261

0,0578

0,0999

0,0619

0,138

0,194

0,249

28

loess

0,0713

0,0715

0,0724

0,0754

0,00426

0,0781

0,0784

0,0785

4

veen

0,00371

0,00413

0,0344

0,0711

0,0561

0,109

0,245

0,327

33

zand

0,000451

0,00154

0,00356

0,00527

0,00311

0,00783

0,0180

0,212

178

mar.klei

0,00181

0,00823

0,0248

0,0396

0,0310

0,0832

0,145

0,311

115

fluv.klei

0,00536

0,0108

0,0267

0,0902

0,0852

0,123

0,258

0,483

28

loess

0,0497

0,0527

0,0650

0,0703

0,00567

0,0723

0,0766

0,0777

4

onder

n

Mn – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,130

0,135

0,635

2,10

2,77

4,11

9,63

12,3

32

zand

0,0300

0,0300

0,0600

0,895

1,13

1,58

3,39

mar.klei

0,620

1,15

2,55

3,28

1,47

4,89

8,08

10,9

81

fluv.klei

0,170

1,15

3,78

5,16

2,83

8,10

10,1

12,7

28

loess

4,18

4,27

4,65

4,95

0,252

5,11

5,13

veen

0,0300

0,0390

0,503

2,00

2,82

4,30

9,37

zand

0,0300

0,0300

0,0300

0,0400

0,0148

0,137

0,728

4,49

162

mar.klei

0,0300

0,0840

1,11

1,97

1,41

3,26

7,07

9,88

77

fluv.klei

0,0600

0,130

1,07

2,65

2,99

4,99

7,31

8,48

28

loess

0,480

0,526

0,713

0,815

0,0741

0,852

0,882

0,890

4

onder

5,80

5,14 11,7

172

4 30

Mn – mangaan

laag


Mn – mangaan

Mn – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,310

0,321

1,55

2,69

2,29

4,46

5,73

20,0

zand

0,01000

0,0300

0,190

0,880

1,07

1,60

4,21

9,41

171

mar.klei

0,0700

0,139

0,230

0,430

0,371

0,960

3,10

4,22

79

fluv.klei

0,290

0,391

0,767

2,15

2,17

4,16

6,73

8,20

28

loess

0,870

1,02

1,60

2,09

0,467

2,38

2,45

veen

0,0300

0,0435

0,303

1,35

1,85

3,47

9,72

zand

0,01000

0,01000

0,0300

0,0700

0,0741

0,220

1,33

5,47

150

mar.klei

0,01000

0,0140

0,0300

0,0600

0,0593

0,140

0,538

1,84

69

fluv.klei

0,01000

0,0330

0,0650

0,320

0,415

0,885

5,51

9,85

27

loess

0,250

0,277

0,385

0,430

0,0667

0,453

0,506

0,520

4

onder


2,47 11,4

n 32

4 28

0,3

0,4


0,0

0,1

0,2


0,3 0,2 0,1 0,0


0,4

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Mn – mangaan

0,5

Mn tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0,5

Mn tegen Al per diepte



Mo totaal toplaag

10,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,1 mg/kg

20,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

5 4 3 2 1 0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

6

Mo totaal (mg/kg)

Mo – molybdeen

Mo totaal onderlaag

90

99

90

99

Mo reactief toplaag

1.000 64 48 32 16 2 µg/kg

1.000 40 30 20 10 2 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Mo reactief (µg/kg)

200

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

150 100

90

99

Mo – molybdeen

Mo reactief onderlaag

50 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Mo CaCl2 extractie toplaag

40,0 16,0 12,0 8,0 4,0 0,1 µg/l

10,0 6,4 4,8 3,2 1,6 0,1 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Mo CaCl2 extractie (µg/l)

Mo – molybdeen

Mo CaCl2 extractie onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

30 20 10 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

40

1

10

90

99

90

99

Mo – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,287

0,372

0,652

1,12

0,975

2,32

3,36

3,61

33

zand

0,0772

0,115

0,184

0,259

0,122

0,354

0,654

21,7

178

mar.klei

0,0933

0,243

0,437

0,604

0,272

0,841

1,42

2,59

115

fluv.klei

0,256

0,376

0,509

0,595

0,263

0,845

1,44

2,03

28

loess

0,252

0,267

0,327

0,463

0,238

0,726

1,09

1,18

4

veen

0,0583

0,105

0,229

0,624

0,719

1,25

3,51

4,00

33

zand

0,0514

0,0629

0,0833

0,107

0,0383

0,139

0,397

1,22

178

mar.klei

0,0803

0,131

0,350

0,542

0,318

0,795

2,20

11,2

115

fluv.klei

0,0887

0,114

0,302

0,447

0,297

0,745

1,91

2,57

28

loess

0,198

0,199

0,203

0,223

0,0328

0,316

0,492

0,536

4

onder

n

Mo – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

top

veen

6,05

zand

2,00

mar.klei

2,03


min

4,03 10,5

p5 7,50 3,50 10,2 7,59 10,9

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

12,4

25,8

24,1

55,1

115

180

32

6,50

10,5

20,7

31,0

12,5

15,1

12,8

14,8

7,41

17,1

31,5

63,0

172

41,3

58,0

1.043

81

6,82

22,0

72,6

95,3

28

4,17

17,6

21,1

22,0

4

21,2

51,5

177

31

12,0

566

162

15,3

veen

2,00

2,00

2,26

8,50

9,64

zand

2,00

2,00

2,00

2,06

0,0964

mar.klei

2,00

5,00

fluv.klei

2,00

2,00

2,51

8,77

8,67

loess

2,00

2,00

2,01

2,02

0,0148

17,1

28,3

23,8

4,00 55,9 13,7 2,39

166 42,3 3,28

1.159

77

79,5

27

3,50

4

Mo – molybdeen

laag


Mo – molybdeen

Mo – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

top

veen

0,0800

0,176

0,370

2,37

3,21

7,14

8,68

11,5

32

zand

0,0600

0,0700

0,110

0,300

0,282

0,550

5,11

14,7

171

mar.klei

0,100

0,576

1,23

2,14

1,07

2,81

4,60

fluv.klei

0,0600

0,0835

0,530

6,95

2,55

8,04

9,86

loess

1,82

1,82

1,84

2,17

0,497

3,10

4,58

4,95

4

veen

0,0600

0,110

0,110

0,370

0,385

0,870

5,98

7,00

28

zand

0,0600

0,110

0,130

3,67

5,11

mar.klei

1,07

3,90

6,48

8,83

4,71

fluv.klei

0,0600

0,110

0,185

0,700

0,875

6,67

loess

0,110

1,19

5,52

7,59

0,956

8,04

onder


p75

6,62 13,5

p95

max

6,79 14,0

n

79 28

10,3

41,9

164

32,8

43,8

73

10,6

25,5

27

8,50

8,62

4

Mo tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

4

5

6


0

1

2

3

Mo totaal (mg/kg)

4 3 2 1 0

Mo totaal (mg/kg)

5

6

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

Mo – molybdeen

Mo tegen Al per diepte


Na totaal onderlaag

Na totaal toplaag 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 wt-% Na2O

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Na totaal (wt-% Na2O)

Na – natrium

2,0 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 wt-% Na2O

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

1,5 1,0 0,5 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

2,0

1

10

90

99

90

99

Na CaCl2 extractie onderlaag

Na CaCl2 extractie toplaag 60,0 6,4 4,8 3,2 1,6 0,2 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

Na CaCl2 extractie (mg/l)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

30

90

99

Na – natrium

400,0 16,0 12,0 8,0 4,0 0,1 mg/l

20 10 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Na – natrium

Na – totaal gehalten (wt-% Na2O) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0273

0,101

0,345

0,466

0,124

0,540

0,933

1,07

33

zand

0,112

0,224

0,354

0,462

0,162

0,572

0,806

1,03

178

mar.klei

0,322

0,547

0,684

0,784

0,167

0,910

1,08

1,22

115

fluv.klei

0,336

0,373

0,485

0,699

0,242

0,847

1,15

1,28

28

loess

1,07

1,07

1,11

1,14

0,0164

1,15

1,15

1,15

4

veen

0,0463

0,112

0,192

0,344

0,270

0,607

0,941

1,58

32

zand

0,0452

0,200

0,414

0,533

0,194

0,672

0,963

1,24

178

mar.klei

0,246

0,519

0,707

0,851

0,242

1,03

1,29

2,31

115

fluv.klei

0,236

0,402

0,555

0,698

0,235

0,885

1,20

1,34

28

loess

1,02

1,03

1,08

1,10

0,0672

1,13

1,19

1,21

4

mediaan

mad

p75

onder

n

Na – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

top

veen

0,760

1,27

3,77

6,16

3,74

8,17

zand

0,230

0,350

0,655

1,06

0,697

1,69

3,33

mar.klei

0,800

1,25

1,94

2,49

1,30

4,86

7,80

fluv.klei

0,370

0,664

2,02

2,75

1,73

4,25

7,52

8,73

28

loess

1,29

1,35

1,60

2,43

1,37

3,25

3,49

3,55

4

veen

0,250

0,383

5,83

zand

0,0800

0,182

0,350

0,550

0,378

0,875

mar.klei

0,360

0,954

1,62

3,23

2,79

5,58

fluv.klei

0,250

0,621

1,28

2,74

2,52

5,11

9,58

loess

1,92

2,03

2,48

2,72

0,400

2,87

3,14

onder


17,3

17,4

23,7

p95

max

n

56,9

61,9

32

156 1,64 37,7

5,88 53,9

337 4,68

171 79

28 164

436

73

18,4

27

3,21

4

Na tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


2,0 1,5 0,5

1,0

Na totaal (wt-% Na2O)

1,5 1,0 0,5

0,0

0,0

Na totaal (wt-% Na2O)

2,0

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Na – natrium

Na tegen Al per diepte



Nb totaal onderlaag

Nb totaal toplaag 20 16 12 8 4 1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Nb totaal (mg/kg)

Nb – niobium

20 16 12 8 4 1 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

15 10 5

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

20

1

10

90

99

90

99

Nb reactief onderlaag

Nb reactief toplaag 200 48 36 24 12 1 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Nb reactief (µg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

150

90

99

Nb – niobium

100 32 24 16 8 1 µg/kg

100

50

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Nb – niobium

Nb – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

1,52

2,18

4,20

zand

1,98

2,44

3,48

mar.klei

2,14

5,56

fluv.klei

3,38

5,26

loess onder

min

14,8

p5

15,0

p25

10,4 8,92 15,7

mediaan

mad

p75

p95

max

7,87

5,45

11,2

16,8

17,9

4,20

1,27

5,17

7,36

9,65

n 33 178

12,5

2,83

14,0

16,0

16,7

115

12,8

6,61

17,2

20,6

22,5

28

16,1

0,184

16,2

16,3

16,3

4

11,8

13,1

33

veen

1,32

1,59

2,32

zand

1,54

2,14

2,88

15,7

178

mar.klei

1,68

4,24

8,55

11,8

4,10

14,4

16,2

17,9

115

9,14

13,4

6,36

17,7

21,0

22,3

28

15,7

0,317

15,9

16,1

16,1

4

fluv.klei loess

2,94 15,4

3,63 15,4

15,5

3,42

2,30

3,58

1,18

7,18 4,58

6,80

Nb – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

1,02

1,77

14,0

29,9

37,0

62,8

130

180

32

zand

0,500

3,55

10,8

15,5

24,8

46,4

85,0

172

mar.klei

0,510

5,59

12,9

23,7

12,6

31,8

47,5

63,5

81

fluv.klei

6,50

8,41

15,8

23,4

10,9

loess

8,50

8,57

8,88

veen

0,500

0,500

3,80

zand

0,500

1,00

2,50

onder

29,0

56,1

63,0

28

3,79

14,0

14,8

15,0

4

6,50

8,90

20,9

64,0

7,00

8,15

15,9

38,0

11,3

mar.klei

0,500

2,44

6,34

11,2

fluv.klei

0,500

0,650

2,76

11,0

loess

1,50

1,50

1,51


9,96

1,51

7,69 13,3 0,00741

20,2

40,5

23,4

57,2

1,63

1,93

94,5 100 48,2 119 2,00

31 162 77 27 4

Nb tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

15

Nb totaal (mg/kg)

5

10

20 15 10 5

Nb totaal (mg/kg)


20

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Nb – niobium

Nb tegen Al per diepte



Ni totaal toplaag

Ni totaal onderlaag 70 32 24 16 8 0,1 mg/kg

Ni – nikkel

60 32 24 16 8 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Ni totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

40

20

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

60

1

10

90

99

90

99

Ni reactief onderlaag

Ni reactief toplaag 20,0 5,6 4,2 2,8 1,4 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Ni reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

15

90

99

Ni – nikkel

20,0 4,8 3,6 2,4 1,2 0,01 mg/kg

10

5

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Ni CaCl2 extractie onderlaag 400 16 12 8 4 1

µg/l

90 32 24 16 8 1

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Ni CaCl2 extractie (µg/l)

Ni – nikkel

µg/l

Ni CaCl2 extractie toplaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

60 40 20 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

80

1

10

90

99

90

99

Ni – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

top

veen

0,00676

2,56

8,44

zand

0,0220

0,192

0,976

mar.klei

1,73

6,41

15,6

23,7

10,4

29,1

fluv.klei

0,681

6,37

18,7

32,4

21,5

47,1

17,0

18,0

loess onder

min

14,2

p5

14,8

p25

mad

p75

p95

max

17,2

17,2

30,0

50,5

62,0

24

18,0

103

35,9

41,0

114

59,8

63,2

28

19,1

21,3

21,8

4

25,8

32,6

37,1

16

1,55

2,91

7,38

2,11

zand

0,0301

0,296

14,1

33,6

88

mar.klei

0,0172

1,46

11,3

20,6

15,9

33,5

39,8

52,7

114

2,39

24,7

37,6

22,1

53,4

67,8

71,1

28

25,5

26,9

29,2

32,2

32,9

4

loess

2,12 24,3

24,5

2,20

17,5

3,06

1,44

0,998

18,8

1,19

n

veen

fluv.klei

5,42

mediaan

2,40

2,71

4,62

Ni – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,328

0,678

1,85

3,98

3,33

7,33

13,2

15,6

32

zand

0,0345

0,0892

0,296

0,476

0,301

0,757

1,65

3,16

172

mar.klei

0,0137

1,55

2,53

3,86

1,92

5,11

6,38

7,46

81

fluv.klei

0,358

0,835

3,24

4,69

2,48

6,35

7,58

9,86

28

loess

0,962

1,05

1,39

1,56

0,0380

1,58

1,59

1,59

4

veen

0,0136

0,0248

0,306

1,83

2,60

5,23

zand

0,0215

0,0260

0,0446

0,0875

0,0760

0,198

mar.klei

0,0136

0,278

1,58

2,90

2,05

4,72

fluv.klei

0,0630

0,124

2,45

4,00

2,12

5,15

loess

0,556

0,563

0,595

0,776

0,288

0,990

onder

10,4 1,52 6,59 13,2 1,10

12,5 4,60

31 162

10,6

77

16,9

27

1,13

Ni – nikkel

laag

4


Ni – nikkel

Ni – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

1,00

4,20

10,8

20,5

17,0

35,0

71,3

86,0

32

zand

1,00

1,00

3,00

17,0

38,0

167

mar.klei

1,00

1,00

2,00

10,0

28,0

40,0

76

fluv.klei

2,00

2,00

4,00

25,2

46,6

52,0

28

loess

1,00

1,00

1,00

2,00

1,48

veen

1,00

1,00

4,00

5,50

6,67

zand

1,00

1,00

1,00

2,00

1,48

4,00

mar.klei

1,00

1,00

1,00

3,00

2,97

4,75

fluv.klei

1,00

1,10

3,50

4,00

1,48

7,00

loess

1,00

1,00

1,00

1,00

-

1,00

onder


5,00 3,00 10,0

4,45 2,97 10,4

9,00

3,00 16,2

3,00 70,5 17,6 9,00 37,6 1,00

3,00 394

n

4 28

67,0

129

29,0

62

46,0

23

1,00

2

Ni tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

70 40 20

30

Ni totaal (mg/kg)

50

50 40 30 20

10

10

0

0

Ni totaal (mg/kg)


60

60

70

toplaag onderlaag

Ni – nikkel

Ni tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



organisch stof toplaag

100,0 48,0 36,0 24,0 12,0 0,2 wt−%

90,0 16,0 12,0 8,0 4,0 0,5 wt−%

bodemtypes

bodemtypes



1

veen organisch stof (wt−%)

organische stof

organisch stof onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

60 40 20 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

80

1

10

90

99

90

99

Organische stof – totaal gehalten (wt-%) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

top

veen

2,42

6,15

16,1

25,0

20,0

41,9

89,1

92,8

33

zand

0,441

1,68

3,40

4,72

2,44

7,19

11,6

18,6

178

mar.klei

0,437

2,48

3,76

5,44

2,90

8,23

13,3

22,9

115

fluv.klei

1,80

3,50

5,64

7,07

2,54

9,20

13,9

18,8

28

loess

3,36

3,37

veen

0,490

0,700

zand

0,237

0,317

0,482

0,667

0,324

0,992

mar.klei

0,366

0,580

1,71

3,58

3,13

6,55

16,9

fluv.klei

0,358

0,579

2,63

3,84

2,70

6,18

18,1

loess

2,01

2,03

2,12

2,23

0,123

2,31

onder

3,40 24,2

3,61 63,9

0,323 35,5

3,90 74,8

4,15 91,3 3,32

2,32

max

4,21

n

4

95,3

33

18,8

178

21,3

115

23,6

28

2,32

4

organische stof

laag


Organische stof tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

70

toplaag onderlaag

40 30 20

40

60

organisch stof (wt−%)

50

80

60


10

20

0

0

organisch stof (wt−%)

organische stof

Organische stof tegen Al per diepte

0

5



15

0

5


15

P totaal onderlaag

P totaal toplaag 1,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,01 wt−% P2O5

P – fosfor

0,60 0,16 0,12 0,08 0,04 0,01 wt−% P2O5

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

P totaal (wt−% P2O5)

0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

1,0

1

10

90

99

90

99

P reactief onderlaag

P reactief toplaag 30,0 16,0 12,0 8,0 4,0 2,0 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

30

P reactief (mg/kg)

10

90

99

P – fosfor

20,0 6,8 5,6 4,4 3,2 2,0 mg/kg

25 20 15 10 5

1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


P – totaal gehalten (wt-% P2O5) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0508

0,112

0,223

0,307

0,209

0,460

0,686

1,02

33

zand

0,00721

0,0143

0,0375

0,149

0,119

0,210

0,288

0,559

178

mar.klei

0,0286

0,131

0,184

0,225

0,0567

0,257

0,348

0,554

115

fluv.klei

0,0462

0,115

0,192

0,248

0,0863

0,320

0,423

0,485

28

loess

0,200

0,200

0,203

0,205

0,00471

0,214

0,234

0,239

4

veen

0,00882

0,0106

0,0646

0,114

0,0890

0,194

0,354

0,589

33

zand

0,00530

0,00769

0,0112

0,0147

0,00704

0,0240

0,0756

0,337

178

mar.klei

0,00645

0,0235

0,0819

0,123

0,0574

0,154

0,227

0,284

115

fluv.klei

0,0197

0,0205

0,0984

0,123

0,0604

0,168

0,231

0,263

28

loess

0,108

0,108

0,108

0,119

0,0170

0,139

0,160

0,166

4

p75

P – fosfor

onder

n

P – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

top

veen

2,00

2,00

2,00

4,50

3,71

zand

2,00

2,00

2,00

5,00

4,45

mar.klei

2,00

4,00

7,00

9,00

2,97

fluv.klei

2,00

2,00

3,00

6,50

5,19

9,25

loess

5,00

5,15

5,75

6,50

1,48

7,25

7,85

veen

2,00

2,00

2,00

2,00

-

2,75

8,30

14,0

30

zand

2,00

2,00

2,00

2,00

-

2,00

2,00

19,0

162

13,0

77

onder

p95

max

n

7,25

13,4

21,0

32

9,00

15,4

30,0

172

15,0

16,0

81

14,0

16,0

28

11,0

4

mar.klei

2,00

2,00

4,00

5,00

1,48

6,00

fluv.klei

2,00

2,00

2,00

3,00

1,48

4,00

6,65

8,00

28

loess

2,00

2,00

2,00

2,00

-

3,00

5,40

6,00

4


11,0

8,00

P tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0,6


0,4 0,3 0,1

0,2


0,6 0,4 0,2

0,0

0,0


0,8

0,5

1,0

toplaag onderlaag

P – fosfor

P tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



Pb totaal onderlaag

Pb totaal toplaag 200 80 64 48 32 16 mg/kg

Pb – lood

100 30 24 18 12 6 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Pb totaal (mg/kg)

150 100 50 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

200

1

10

90

99

90

99

Pb reactief onderlaag

Pb reactief toplaag 100 40 30 20 10 0,02 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Pb reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Pb – lood

70 8 6 4 2 0,02 mg/kg

100

50

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Pb CaCl2 extractie onderlaag

Pb CaCl2 extractie toplaag 700,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,2 µg/l

Pb – lood

50,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,2 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

Pb CaCl2 extractie (µg/l)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10 5 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

15

1

10

90

99

90

99

Pb – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

12,5

20,8

35,3

62,2

33,1

80,5

169

13,1

17,4

zand mar.klei

onder

4,20 7,37

9,89

7,49

24,1

192

33

44,6

111

178

62,1

166

115

203

28

17,6

23,2

29,5

10,1

36,7

fluv.klei

21,4

24,9

34,8

45,8

19,4

74,0

loess

32,1

32,3

32,8

34,8

3,31

37,5

39,7

11,3

8,66

18,6

43,3

183

40,2

1,61

2,30

zand

2,68

4,19

11,7

48,6

178

mar.klei

6,16

7,06

11,3

16,4

8,47

22,8

29,5

34,3

115

6,92

20,2

24,5

7,52

29,9

46,4

52,9

28

18,2

18,5

0,535

19,0

19,2

19,3

4

loess

6,21 18,1

18,1

5,59

6,78

1,85

8,05

138

4

veen

fluv.klei

5,67

n

33

Pb – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

0,708

7,88

zand

0,284

3,29

6,85

10,4

5,87

14,9

27,4

71,4

172

mar.klei

0,0158

4,62

9,87

13,8

6,20

18,0

30,0

45,5

81


min

8,94 16,5

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

20,7

27,7

15,1

45,0

101

109

32

11,0

12,9

19,0

16,6

16,7

17,4

10,3 1,04

43,4 18,3

veen

0,0156

0,0207

1,02

3,34

3,92

8,89

zand

0,244

0,449

0,631

0,804

0,342

1,22

mar.klei

0,0156

1,05

3,40

6,12

4,41

fluv.klei

0,597

0,902

3,91

8,83

5,55

loess

2,45

2,48

2,59

2,76

0,330

9,68 11,2 2,94

117

141

28

19,2

19,4

22,4

67,5

31

13,4

162

15,2

20,2

77

18,5

34,9

27

3,35

3,05

3,08

4

Pb – lood

laag

4


Pb – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,300

0,515

1,65

4,70

6,23

25,9

75,0

142

32

zand

0,150

0,250

0,300

1,35

1,63

19,9

60,0

176

171

mar.klei

0,150

0,250

0,300

0,300

-

0,300

fluv.klei

0,150

0,150

0,300

0,300

-

0,400

loess

0,300

0,300

0,300

0,300

-

0,937

veen

0,150

0,250

0,300

0,350

0,148

1,48

zand

0,150

0,150

0,300

0,450

0,297

0,950

3,22

mar.klei

0,250

0,300

0,300

0,300

-

0,300

0,300

2,75

73

fluv.klei

0,150

0,250

0,300

0,300

-

0,300

1,14

2,55

27

loess

0,300

0,300

0,300

0,300

-

0,300

0,300

0,300

4

Pb – lood

onder


1,45 13,1 2,47 10,0

2,85 722 2,85

n

79 28 4

17,5

28

45,8

164

Pb tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

140


100 80 40

60

Pb totaal (mg/kg)

100

20

50

0

0

Pb totaal (mg/kg)

150

120

toplaag onderlaag

Pb – lood

200

Pb tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



pH CaCl2 onderlaag

pH CaCl2 toplaag 8,0 5,5 4,8 4,0 3,3

pH

8,0 5,5 4,8 4,0 3,3

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

8

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

pH CaCl2 (−)

6 5 4 3 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

7

1

10

90

99

90

99

pH bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

2,61

2,85

3,71

4,66

0,986

4,92

6,07

6,94

32

zand

2,94

3,14

3,68

4,74

1,13

5,37

6,20

7,23

171

mar.klei

4,61

5,20

6,39

7,05

0,311

7,22

7,38

7,55

79

fluv.klei

3,00

4,87

5,45

5,93

0,927

6,60

6,76

6,80

28

loess

6,48

6,48

6,50

6,53

0,0593

6,63

6,80

6,84

4

veen

2,81

3,12

3,90

4,47

0,852

4,93

6,29

6,76

28

zand

3,45

4,10

4,40

4,65

0,526

5,29

6,16

7,00

164

mar.klei

4,59

6,48

6,75

6,92

0,208

7,04

7,19

7,90

73

fluv.klei

4,44

4,65

5,38

6,27

0,756

6,68

7,17

7,58

27

loess

5,72

5,73

5,80

5,89

0,178

5,99

6,06

6,08

4

onder

n

pH

laag


Rb totaal onderlaag

Rb totaal toplaag 200 100 80 60 40 20 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

100

50

0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

150

Rb totaal (mg/kg)

Rb – rubidium

200 100 80 60 40 20 mg/kg

90

99

90

99

Rb reactief onderlaag

Rb reactief toplaag 2,0 0,6 0,4 0,3 0,1 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Rb reactief (mg/kg)

2,5

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

2,0 1,5

90

99

Rb – rubidium

2,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,01 mg/kg

1,0 0,5 0,0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Rb CaCl2 extractie onderlaag 40 16 12 8 4 0,1

µg/l

100 10 8 6 4 2

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

50

Rb CaCl2 extractie (µg/l)

Rb – rubidium

µg/l

Rb CaCl2 extractie toplaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

30 20 10 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

40

1

10

90

99

90

99

Rb – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

top

veen

4,40

zand

9,61

onder

min

p5 8,50

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

43,9

76,6

122

143

22,1

51,7

15,1

21,1

26,1

7,70

31,3

41,5

72,6

n 33 178

mar.klei

22,5

43,0

67,9

86,6

29,2

106

125

143

115

fluv.klei

29,6

33,6

69,4

90,6

37,7

119

145

150

28

loess

66,7

67,8

72,2

74,1

12,3

23,9

veen zand

3,24 4,63

4,24

2,93 21,3 7,10

75,1

77,5

53,0

84,9

17,3

24,5

28,9

16,1

34,8

54,8

77,3

35,0

104

131

152

115

fluv.klei

23,5

29,5

70,5

93,4

39,3

122

152

168

28

loess

78,4

78,9

80,8

84,3

87,5

48,9

88,5

76,9

4 33

mar.klei

5,27

35,3

78,1 113

178

88,7

4

Rb – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0706

0,0746

0,130

0,195

0,128

0,397

0,988

1,54

32

zand

0,0325

0,0498

0,0922

0,146

0,0871

0,214

0,364

0,498

172

mar.klei

0,0137

0,121

0,250

0,388

0,253

0,624

0,977

1,51

81

fluv.klei

0,0795

0,0953

0,126

0,170

0,0751

0,222

0,371

0,467

28

loess

0,137

0,137

0,139

0,156

0,0263

0,189

0,227

0,237

4

veen

0,0136

0,0136

0,0565

0,136

0,152

0,292

0,951

1,32

31

zand

0,0210

0,0496

0,0886

0,140

0,0942

0,223

0,398

0,496

162

mar.klei

0,0136

0,122

0,520

0,956

0,568

1,29

2,01

2,44

77

fluv.klei

0,0465

0,0824

0,190

0,317

0,218

0,463

0,832

0,888

27

loess

0,352

0,356

0,374

0,389

0,0335

0,405

0,425

0,430

4

onder

Rb – rubidium

laag


Rb – rubidium

Rb – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,920

1,82

2,93

4,17

2,71

10,8

67,7

96,9

32

zand

0,630

1,50

3,07

4,41

2,55

6,46

15,5

171

mar.klei

1,85

2,65

3,84

5,87

3,45

8,82

20,0

79

fluv.klei

0,510

0,818

1,32

1,95

0,971

3,13

loess

2,06

2,09

2,22

2,45

0,415

2,89

veen

0,610

1,04

1,95

4,40

4,53

8,96

20,3

37,9

28

zand

0,650

1,06

2,40

4,15

3,19

6,99

13,0

20,8

164

mar.klei

1,40

2,42

5,76

9,71

6,63

23,0

27,1

73

fluv.klei

0,120

0,207

0,720

1,91

1,63

2,71

8,12

18,1

27

loess

3,66

3,73

4,00

4,41

0,771

4,84

5,17

onder


15,0

9,95 12,6 4,83 3,53

5,74 3,69

5,25

n

28 4

4

Rb tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

150


0

50

100

Rb totaal (mg/kg)

100 50 0

Rb totaal (mg/kg)

150

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

Rb – rubidium

Rb tegen Al per diepte


S totaal onderlaag

S totaal toplaag 2,0 0,4 0,3 0,2 0,1 0,001 wt−% S

S – zwavel

8,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,001 wt−% S

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

S totaal (wt−% S)

2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

2,5

1

10

90

99

90

99

S – totaal gehalten (wt-% S) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0158

0,0359

0,188

0,436

0,376

0,691

2,18

2,48

33

zand

0,00122

0,00530

0,0115

0,0245

0,0233

0,0529

0,104

0,201

133

mar.klei

0,00219

0,0130

0,0320

0,0741

0,0732

0,143

0,287

0,408

104

fluv.klei

0,00718

0,0101

0,0248

0,0361

0,0338

0,0644

0,190

0,380

22

loess

0,0197

0,0199

0,0211

0,0222

0,00239

0,0252

0,0309

0,0323

veen

0,0407

0,186

0,770

2,02

2,04

3,39

5,49

7,90

29

zand

0,00177

0,00493

0,0134

0,0314

0,0325

0,0567

0,453

0,870

14

mar.klei

0,00108

0,00548

0,0202

0,112

0,154

0,622

1,53

2,09

85

fluv.klei

0,00147

0,00605

0,0200

0,0964

0,117

0,169

0,705

0,804

10

loess

-

-

-

-

-

-

-

-

4

0

S – zwavel

onder

n


S tegen Al per diepte

8


4

0,5

2

1,0

1,5

S totaal (wt−% S)

6

2,0

2,5

toplaag onderlaag

0

0,0

S totaal (wt−% S)

S – zwavel

S tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0

5



15

0

5


15

Sb totaal onderlaag

Sb totaal toplaag 4,0 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

4

Sb totaal (mg/kg)

Sb – antimoon

1,0 0,8 0,6 0,5 0,3 0,2 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2 1 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

3

1

10

90

99

90

99

Sb reactief onderlaag

Sb reactief toplaag 300 80 64 48 32 16 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Sb reactief (µg/kg)

300

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

250 200

90

99

Sb – antimoon

100 30 24 18 12 6 µg/kg

150 100 50 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Sb CaCl2 extractie onderlaag 2,0 0,4 0,3 0,2 0,1 0,02

20,0 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Sb CaCl2 extractie (µg/l)

Sb – antimoon

µg/l

Sb CaCl2 extractie toplaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2 1 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

3

1

10

90

99

90

99

Sb – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,365

0,508

0,761

1,32

0,815

1,86

2,66

3,85

33

zand

0,180

0,292

0,399

0,473

0,165

0,649

1,01

2,47

178

mar.klei

0,246

0,351

0,593

0,689

0,154

0,799

0,987

1,79

115

fluv.klei

0,500

0,663

0,937

1,23

0,423

1,50

1,81

2,67

28

loess

0,823

0,826

0,837

0,858

0,0267

0,875

0,877

0,878

4

veen

0,0823

0,105

0,191

0,337

0,258

0,616

1,13

1,30

33

zand

0,156

0,175

0,201

0,246

0,0747

0,316

0,450

0,981

178

mar.klei

0,186

0,245

0,375

0,487

0,172

0,604

0,665

0,788

115

fluv.klei

0,234

0,303

0,603

0,758

0,239

0,924

1,24

1,35

28

loess

0,555

0,560

0,580

0,603

0,0324

0,621

0,630

0,632

4

onder

n

Sb – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

top

veen

3,05

zand

1,50

mar.klei

0,510

onder

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

10,8

28,1

45,2

34,5

76,7

130

172

32

9,78

19,0

28,5

13,3

37,0

61,2

262

172

8,50

22,2

30,2

11,9

37,8

47,5

116

81

19,3

66,1

290

28

fluv.klei

15,8

18,7

34,7

44,7

loess

35,5

35,9

37,4

38,7

136

2,82

41,1

45,4

46,5

4

veen

0,500

0,500

4,75

8,00

4,45

10,8

36,8

40,1

31

zand

1,00

4,00

6,00

8,00

3,71

11,4

16,5

42,8

162

mar.klei

0,500

6,87

14,1

5,46

17,8

30,0

47,0

77

fluv.klei

2,02

5,48

8,78

15,5

7,90

17,7

52,4

loess

3,53

3,53

3,53

10,5

5,26

2,57

7,62

9,12

108 9,50

27 4

Sb – antimoon

laag


Sb – antimoon

Sb – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

top

veen

0,170

0,251

0,638

1,04

0,563

1,33

2,70

zand

0,0300

0,140

0,265

0,390

0,193

0,565

1,04

mar.klei

0,160

0,199

0,350

0,470

0,208

0,610

0,844

1,69

79

fluv.klei

0,190

0,193

0,360

0,540

0,326

0,840

1,36

3,81

28

loess

0,570

0,576

0,600

0,730

0,208

0,950

1,19

1,25

4

veen

0,0200

0,0400

0,0600

0,290

0,341

0,503

1,42

1,68

28

zand

0,0200

0,0200

0,0400

0,0600

0,0445

0,120

0,500

0,850

164

mar.klei

0,0600

0,116

0,150

0,190

0,0741

0,250

0,484

0,880

73

fluv.klei

0,0300

0,0330

0,0600

0,110

0,0890

0,245

0,715

1,49

27

loess

0,0200

0,0215

0,0275

0,0350

0,00741

0,0400

0,0400

0,0400

onder


max 3,40 20,1

n 32 171

4

Sb tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

1,4


0,8 0,4

0,6

Sb totaal (mg/kg)

2

0,2

1 0

Sb totaal (mg/kg)

1,0

3

1,2

4

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Sb – antimoon

Sb tegen Al per diepte



Sc totaal onderlaag

Sc totaal toplaag 20 8 6 4 2 0,3 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

15 10 5 0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

20

Sc totaal (mg/kg)

Sc – scandium

20 8 6 4 2 0,1 mg/kg

90

99

90

99

Sc reactief onderlaag

Sc reactief toplaag 2,00 0,72 0,54 0,36 0,18 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Sc reactief (mg/kg)

4

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

3

90

99

Sc – scandium

4,00 1,60 1,20 0,80 0,40 0,01 mg/kg

2 1 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Sc – totaal gehalten (mg/kg) laag

Sc – scandium

top

onder

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

16,9

18,3

n

veen

0,614

0,939

2,12

7,11

6,02

9,45

zand

0,301

0,712

1,50

2,00

0,892

2,70

mar.klei

1,30

3,75

6,82

10,0

3,32

11,6

13,3

15,0

115

fluv.klei

1,51

4,13

6,39

10,2

5,71

13,9

17,7

18,1

28

loess

5,64

5,82

6,56

7,32

0,978

7,88

veen

0,221

0,991

1,65

3,58

3,38

8,34

zand

0,100

0,781

1,50

2,01

0,899

mar.klei

1,20

2,25

6,35

8,74

4,38

12,1

fluv.klei

2,00

2,24

6,23

6,83

15,1

loess

8,00

8,07

8,38

10,5 9,07

1,22

2,71

9,89

4,04

8,13 11,2 3,53 14,2

6,70

32 177

8,19 12,4 9,12

4 30 177

16,3

115

18,7

20,4

28

10,5

10,6

4

Sc – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,00750

0,00778

0,0459

0,232

0,330

0,631

1,06

1,42

32

zand

0,00750

0,00850

0,0244

0,0410

0,0322

0,0811

0,219

0,509

172

mar.klei

0,00762

0,179

0,302

0,486

0,253

0,647

0,878

1,24

81

fluv.klei

0,0175

0,121

0,271

0,593

0,466

0,807

1,22

1,54

28

loess

0,290

0,294

0,310

0,320

0,0249

0,331

0,348

0,352

4

veen

0,00750

0,00750

0,0188

0,0665

0,0875

0,267

1,50

2,91

31

zand

0,00750

0,0196

0,0341

0,0572

0,0397

0,0982

0,335

0,530

162

mar.klei

0,00756

0,0576

0,535

0,798

0,521

1,36

1,84

2,33

77

fluv.klei

0,0870

0,144

0,512

0,873

1,04

1,98

3,55

3,83

27

loess

0,486

0,512

0,620

1,09

0,735

1,55

1,64

1,66

4

onder


Sc tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

15

20


0

5

10

Sc totaal (mg/kg)

10 5 0

Sc totaal (mg/kg)

15

20

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Sc – scandium

Sc tegen Al per diepte



Se totaal onderlaag

Se totaal toplaag 2,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,05 mg/kg

Se – seleen

2,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,02 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Se totaal (mg/kg)

1,5 1,0 0,5 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

2,0

1

10

90

99

90

99

Se reactief onderlaag

Se reactief toplaag 0,30 0,15 0,13 0,11 0,09 0,07 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

0,35

Se reactief (mg/kg)

10

90

99

Se – seleen

0,40 0,15 0,13 0,11 0,10 0,08 mg/kg

0,30 0,25 0,20 0,15 0,10 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Se – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0609

0,257

0,479

0,806

0,572

1,35

1,72

1,96

33

zand

0,0381

0,0731

0,175

0,276

0,141

0,369

0,706

0,970

162

mar.klei

0,0778

0,259

0,462

0,864

0,386

1,04

1,31

1,65

114

fluv.klei

0,219

0,303

0,664

1,04

0,515

1,37

1,63

1,93

28

loess

0,332

0,333

0,336

0,338

0,00477

0,342

0,351

0,353

4

veen

0,0313

0,0683

0,392

0,849

0,500

1,08

1,60

1,70

31

zand

0,0219

0,0435

0,117

0,180

0,112

0,264

0,546

0,981

132

mar.klei

0,0817

0,220

0,621

0,884

0,390

1,13

1,41

1,59

113

fluv.klei

0,249

0,278

0,613

1,02

0,609

1,40

2,00

2,24

27

loess

0,338

0,347

0,384

0,401

0,00304

0,403

0,403

0,404

4

Se – seleen

onder

n

Se – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0755

0,0755

0,0755

0,0764

0,00134

0,127

0,196

0,241

32

zand

0,0755

0,0755

0,0755

0,0755

-

0,0755

0,0760

0,134

172

mar.klei

0,0755

0,0755

0,113

0,136

0,0320

0,155

0,180

0,343

81

fluv.klei

0,0755

0,0755

0,0799

0,133

0,0577

0,165

0,191

0,227

28

loess

0,0860

0,0866

0,0890

0,103

0,0218

0,117

0,119

0,120

4

veen

0,0755

0,0755

0,0755

0,0755

-

0,0761

0,126

0,215

31

zand

0,0755

0,0755

0,0755

0,0755

-

0,0755

0,0767

0,163

162

mar.klei

0,0755

0,0755

0,0803

0,123

0,0542

0,142

0,181

0,202

77

fluv.klei

0,0755

0,0755

0,0755

0,144

0,102

0,206

0,269

0,354

27

loess

0,0755

0,0755

0,0755

0,108

0,0479

0,144

0,153

0,156

4

onder


Se tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

1,5

2,0


0,0

0,5

1,0

Se totaal (mg/kg)

1,0 0,5 0,0

Se totaal (mg/kg)

1,5

2,0

toplaag onderlaag

Se – seleen

Se tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



Si totaal onderlaag

Si totaal toplaag 100 96 92 88 84 60 wt−% SiO2

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

120

Si totaal (wt−% SiO2)

Si – silicium

100 96 92 88 84 60 wt−% SiO2

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

80 60 40 20

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

100

1

10

90

99

90

99

Si reactief onderlaag

Si reactief toplaag 40 16 12 8 4 2 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Si reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

30

90

99

Si – silicium

30 16 12 8 4 2 mg/kg

20

10

1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Si – silicium

Si – totaal gehalten (wt-% SiO2) laag

bodemtype

top

veen

onder

min

p25

mediaan

mad 18,7

12,5

49,7

62,3

zand

79,3

88,4

96,2

99,0

mar.klei

65,2

68,4

71,7

75,0

fluv.klei

65,0

69,2

73,0

78,3

loess

82,3

82,7

84,0

84,7

16,5

28,4

veen

8,43

p5

5,26

7,36

zand

80,1

95,5

101

104

mar.klei

63,2

64,2

68,9

75,2

fluv.klei

55,1

65,0

70,5

73,9

loess

79,4

79,5

79,8

80,5

p5

p25

mediaan

4,07 7,40 10,2 1,84 26,6 2,89

p75 72,6 102

p95 94,4 105

max 97,2

n 33

112

178

83,3

93,4

104

115

87,2

99,5

101

28

85,5 59,6

87,7

4

107

33

108

115

178

83,3

102

105

115

8,67

84,9

102

105

28

1,09

81,2

81,4

p75

p95

10,4

105

87,3 104

81,4

4

Si – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

2,00

2,00

zand

2,00

2,00

mar.klei

2,00

3,00

fluv.klei

2,00

2,00

5,00

loess

5,00

5,15

5,75

veen

2,00

2,00

zand

2,00

2,00

mar.klei

2,00

2,00

6,00

11,0

8,90

18,0

fluv.klei

2,00

2,35

5,00

12,0

8,90

16,2

11,0

0,741

11,8

onder

loess

min

10,0

10,2


2,00 2,00

mad

2,00

-

2,00

-

4,25

n

11,0

32

3,00

10,0

172

4,45

15,0

24,0

36,0

81

9,00

7,41

16,0

21,0

22,0

28

6,00

0,741

6,50

7,70

2,00

2,00

-

2,75

6,20

22,0

30

2,00

2,00

-

2,00

5,00

21,0

162

25,0

28,0

77

25,6

28,0

28

13,6

14,0

4

10,0

10,8

13,0

2,00

max

8,00

8,00

4

Si tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

80

100


40

60


80 60

20

40 20


100

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Si – silicium

Si tegen Al per diepte



Sn totaal onderlaag

Sn totaal toplaag 20,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,3 mg/kg

Sn – tin

7,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,2 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

Sn totaal (mg/kg)

15 10 5 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

20

1

10

90

99

90

99

Sn reactief onderlaag

Sn reactief toplaag 500 48 36 24 12 4 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Sn reactief (µg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

90

99

Sn – tin

200 20 16 12 8 4 µg/kg

fluv.klei

150

100

50

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Sn – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,744

1,18

1,82

3,02

2,06

4,58

8,09

12,0

33

zand

0,271

0,553

0,791

1,06

0,496

1,42

3,08

19,8

178

mar.klei

0,489

1,36

2,27

2,88

0,821

3,40

4,18

fluv.klei

1,06

1,53

2,18

3,65

1,96

4,43

12,0

loess

2,13

2,22

2,57

2,89

0,669

3,19

3,54

3,62

4

veen

0,169

0,210

0,320

0,910

0,939

1,63

3,71

3,95

33

zand

0,172

0,256

0,342

0,428

0,151

0,547

0,970

2,75

178

mar.klei

0,255

0,444

1,18

1,94

1,09

2,59

3,24

3,75

115

fluv.klei

0,402

0,450

1,83

2,53

1,19

3,56

4,84

7,08

28

loess

1,72

1,76

1,93

2,02

0,0443

2,04

2,06

2,06

4

Sn – tin

onder

5,14 14,7

n

115 28

Sn – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

3,53

4,08

12,6

19,0

17,2

41,7

111

164

32

zand

3,50

3,50

6,50

mar.klei

3,53

3,56

5,63

fluv.klei

3,53

3,71

6,20

loess

5,50

5,66

6,29

10,8

veen

3,53

3,53

6,25

12,5

zand

3,50

3,50

3,51

5,50

2,97

mar.klei

3,50

3,53

3,72

4,50

1,36

6,38

fluv.klei

3,50

3,50

3,57

5,50

2,92

8,38

loess

3,53

3,61

3,91

4,27

0,719

4,75

onder


12,0

8,90

20,6

47,4

82,0

172

9,58

7,47

29,0

57,0

69,7

81

8,03

6,28

15,6

7,04

18,1

10,1

127 25,6

470 27,5

28 4

20,9

37,0

50,6

31

11,0

17,5

62,5

162

15,0

77

9,75 18,7 5,35

172 5,50

27 4

Sn tegen Al per diepte

Sn tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


4 2

3

Sn totaal (mg/kg)

10

1

5

0

0

Sn totaal (mg/kg)

5

Sn – tin

15

6

7

20

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15



Sr totaal toplaag

300 160 120 80 40 10 mg/kg

300 160 120 80 40 10 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

200 150 100 50 0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

250

Sr totaal (mg/kg)

Sr – strontium

Sr totaal onderlaag

90

99

90

99

Sr reactief toplaag

3,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0,01 mg/kg

3,0 0,8 0,6 0,4 0,2 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Sr reactief (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

3

2

90

99

Sr – strontium

Sr reactief onderlaag

1

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


mg/l

Sr CaCl2 extractie toplaag

3,0 0,5 0,4 0,2 0,1 0,02

mg/l

2,0 0,6 0,5 0,3 0,2 0,001

bodemtypes

bodemtypes



1

veen Sr CaCl2 extractie (mg/l)

Sr – strontium

Sr CaCl2 extractie onderlaag

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

2

1

0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

3

1

10

90

99

90

99

Sr – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

16,6

17,9

42,2

65,4

34,5

97,6

122

169

zand

13,6

18,6

27,4

33,7

10,1

41,3

mar.klei

33,3

73,8

93,5

108

31,7

156

175

265

115

fluv.klei

30,0

33,4

70,1

91,3

33,0

113

125

127

28

loess

77,8

78,5

81,2

82,9

veen

28,0

33,6

55,8

83,1

44,3

zand

7,04

2,23

83,9 113

85,3

4

208

33

18,8

30,3

35,6

10,1

162

178

18,5

50,8

110

142

46,9

173

241

264

115

fluv.klei

20,3

33,6

78,7

112

53,1

149

198

220

28

loess

83,9

84,3

86,1

87,5

90,0

63,6

33 178

mar.klei

3,25

44,8

85,1 175

77,0

94,1

95,2

4

Sr – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,00800

0,0523

0,179

0,394

0,336

0,662

1,04

1,24

32

zand

0,00800

0,00800

0,0130

0,0630

0,0741

0,112

0,236

0,411

172

mar.klei

0,104

0,165

0,380

0,559

0,360

0,997

1,86

3,48

81

fluv.klei

0,0150

0,0397

0,161

0,354

0,310

0,639

0,837

1,13

28

loess

0,0800

0,0813

0,0868

0,0955

0,0163

0,108

0,122

0,126

4

veen

0,00800

0,0141

0,433

0,919

0,758

1,38

2,28

2,53

30

zand

0,00800

0,00800

0,00800

0,00900

0,00148

0,0220

0,344

1,67

162

mar.klei

0,0230

0,0574

0,601

1,35

0,904

1,86

2,97

3,41

77

fluv.klei

0,00800

0,0185

0,273

0,560

0,619

1,35

2,05

2,55

28

loess

0,116

0,120

0,135

0,144

0,0126

0,150

0,156

0,158

4

onder

Sr – strontium

onder

52,7

n


Sr – strontium

Sr – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0911

0,270

0,419

0,660

0,364

0,895

1,25

1,94

32

zand

0,0002

0,00336

0,0242

0,112

0,130

0,194

0,432

0,945

170

mar.klei

0,251

0,323

0,467

0,564

0,141

0,639

0,784

1,05

79

fluv.klei

0,0214

0,109

0,328

0,535

0,221

0,662

0,877

1,14

28

loess

0,128

0,138

0,180

0,204

0,0276

0,217

0,231

0,235

4

veen

0,0004

0,0252

0,623

1,08

0,709

1,55

2,59

3,10

28

zand

0,0002

0,0004

0,00105

0,0107

0,0153

0,0572

0,245

0,992

163

mar.klei

0,0004

0,0759

0,377

0,498

0,228

0,709

1,03

1,29

73

fluv.klei

0,0004

0,0512

0,380

0,603

0,290

0,769

1,14

1,42

27

loess

0,290

0,296

0,322

0,344

0,0483

0,370

0,405

0,414

4

onder


n

Sr tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

250 150 50

100

Sr totaal (mg/kg)

200 150 100 50

0

0

Sr totaal (mg/kg)


200

250

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5


15

Sr – strontium

Sr tegen Al per diepte


Th totaal toplaag

Th totaal onderlaag 10 8 6 4 2 0,4 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

5

0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

15

Th totaal (mg/kg)

Th – thorium

10 8 6 4 2 0,1 mg/kg

90

99

90

99

Th reactief onderlaag

Th reactief toplaag 0,60 0,16 0,12 0,08 0,04 0,001 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Th reactief (mg/kg)

1,2

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

1,0 0,8

90

99

Th – thorium

1,00 0,56 0,42 0,28 0,14 0,001 mg/kg

0,6 0,4 0,2 0,0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Th – totaal gehalten (mg/kg) laag

Th – thorium

top

onder

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

veen

0,404

0,885

1,94

4,81

4,25

7,52

zand

0,810

1,11

1,49

1,92

0,704

2,45

mar.klei

1,31

3,35

6,64

8,20

2,09

fluv.klei

1,56

2,94

6,49

8,56

3,98

9,37 11,4

p95

max

11,5

14,0

3,86

33 178

10,8

11,8

115

13,1

14,8

28

loess

9,09

9,11

9,18

9,30

0,225

9,50

9,76

veen

0,130

0,253

1,11

1,76

1,68

4,76

8,93

0,737

1,07

1,39

1,90

0,777

0,792

1,93

5,46

7,91

3,38

10,1

11,8

12,9

115

9,20

4,32

12,3

13,6

14,2

28

0,0936

10,7

10,7

10,8

4

1,66 9,92

1,94 10,0

6,34 10,4

10,6

9,78

4 33

zand fluv.klei

3,88

9,83 10,4

mar.klei loess

2,48

6,17

n

178

Th – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,00900

0,0118

0,0238

0,0655

0,0778

0,130

0,189

0,248

32

zand

0,00100

0,00250

0,00750

0,0118

0,00927

0,0200

0,0437

0,0645

172

mar.klei

0,00102

0,0305

0,0661

0,111

0,0718

0,165

0,361

0,614

81

fluv.klei

0,00800

0,0184

0,0494

0,0730

0,0432

0,102

0,234

0,290

28

loess

0,0235

0,0245

0,0284

0,0369

0,0122

0,0445

0,0461

0,0465

4

veen

0,00100

0,00101

0,00583

0,0250

0,0356

0,0585

0,455

0,753

31

zand

0,00300

0,00650

0,0140

0,0235

0,0163

0,0406

0,0970

0,216

162

mar.klei

0,00101

0,0223

0,221

0,351

0,222

0,508

1,03

1,17

77

fluv.klei

0,0160

0,0167

0,0362

0,128

0,140

0,243

0,656

0,878

27

loess

0,0670

0,0745

0,104

0,170

0,116

0,243

0,290

0,301

4

onder


Th tegen Al per grondsoort voor de ondergrond


8 6

Th totaal (mg/kg)

0

0

2

4

5

Th totaal (mg/kg)

10

10

12

14

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Th – thorium

15

Th tegen Al per diepte



Ti totaal onderlaag

Ti totaal toplaag 1,0 0,6 0,5 0,3 0,2 0,05 wt−% TiO2

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

1,0

Ti totaal (wt−% TiO2)

Ti – titanium

1,0 0,6 0,5 0,3 0,2 0,03 wt−% TiO2

90

99

90

99

Ti reactief onderlaag

Ti reactief toplaag 30 10 8 6 4 2 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

30

Ti reactief (mg/kg)

10

90

99

Ti – titanium

30 8 6 4 2 0,03 mg/kg

20

10

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Ti – titanium

Ti – totaal gehalten (wt-% TiO2) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0686

0,0993

0,177

0,368

0,303

0,576

0,799

0,852

33

zand

0,0599

0,0887

0,129

0,173

0,0681

0,222

0,329

0,458

178

mar.klei

0,0645

0,252

0,491

0,594

0,148

0,694

0,797

0,840

115

fluv.klei

0,115

0,230

0,402

0,593

0,283

0,776

0,941

1,03

28

loess

0,729

0,733

0,753

0,770

0,0299

0,784

0,798

0,801

4

veen

0,0317

0,0503

0,0870

0,168

0,140

0,392

0,598

0,651

33

zand

0,0415

0,0663

0,104

0,143

0,0697

0,200

0,308

0,778

178

mar.klei

0,0428

0,155

0,399

0,581

0,227

0,710

0,801

0,869

115

fluv.klei

0,104

0,137

0,414

0,632

0,315

0,813

0,968

1,02

28

loess

0,756

0,758

0,768

0,785

0,0267

0,801

0,806

0,808

4

onder

n

Ti – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,556

3,67

5,27

8,35

5,68

17,3

20,7

28,1

32

zand

0,707

1,67

3,21

5,17

3,09

7,65

11,0

15,0

172

mar.klei

0,0305

2,00

2,99

3,93

1,71

5,63

8,24

13,6

81

fluv.klei

1,74

1,90

3,09

3,74

1,12

4,59

9,63

12,8

28

loess

5,34

5,43

5,80

6,05

0,609

6,69

7,95

veen

0,0302

0,0368

1,78

3,83

5,62

9,97

21,8

31,1

31

zand

0,0300

0,633

1,93

3,41

2,71

5,50

10,0

16,9

162

mar.klei

0,0302

2,03

3,74

4,93

2,51

8,47

12,2

19,8

77

fluv.klei

0,571

0,686

1,51

4,31

4,28

7,49

12,8

25,6

27

loess

4,15

4,32

5,00

5,60

0,917

6,07

onder


6,43

8,27

6,52

4

4

Ti tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

1,0 0,6 0,2

0,4


0,8 0,6 0,4 0,2

0,0

0,0



0,8

1,0

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Ti – titanium

Ti tegen Al per diepte



Tl totaal onderlaag

Tl totaal toplaag 1,0 0,7 0,6 0,4 0,3 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

1,2

Tl totaal (mg/kg)

Tl – thallium

1,0 0,7 0,6 0,4 0,3 0,1 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

0,8 0,6 0,4 0,2 0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

1,0

1

10

90

99

90

99

Tl reactief onderlaag

Tl reactief toplaag 70 8 6 4 2 0,5 µg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Tl reactief (µg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

40 30

90

99

Tl – thallium

70 8 6 4 2 0,5 µg/kg

20 10 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Tl – thallium

Tl – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,0761

0,120

0,200

0,390

0,283

0,573

0,958

1,12

33

zand

0,0534

0,0949

0,155

0,186

0,0632

0,235

0,325

0,542

177

mar.klei

0,146

0,277

0,425

0,512

0,124

0,591

0,695

0,761

115

fluv.klei

0,252

0,281

0,511

0,652

0,304

0,897

1,02

1,10

28

loess

0,432

0,433

0,437

0,442

0,00971

0,451

0,465

0,469

4

veen

0,0247

0,0291

0,0971

0,203

0,195

0,365

0,592

0,627

32

zand

0,0283

0,0835

0,145

0,180

0,0614

0,225

0,324

0,535

174

mar.klei

0,122

0,218

0,335

0,438

0,178

0,585

0,714

0,809

115

fluv.klei

0,157

0,186

0,513

0,609

0,266

0,846

1,12

1,16

28

loess

0,447

0,454

0,480

0,493

0,00502

0,496

0,497

0,498

4

onder

n

Tl – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

1,01

1,50

3,40

6,28

5,97

13,7

41,0

70,0

32

zand

0,500

1,25

2,50

3,50

1,48

5,00

8,00

14,0

171

mar.klei

0,500

2,02

3,02

4,03

1,50

5,22

8,32

13,8

80

fluv.klei

1,00

1,01

1,51

2,29

1,53

3,78

6,35

14,0

28

loess

2,50

2,50

2,51

3,01

0,741

3,62

3,92

veen

0,500

0,500

1,90

3,77

3,71

zand

0,500

0,500

0,500

1,00

0,741

2,00

mar.klei

0,500

2,00

4,56

5,94

2,49

8,19

fluv.klei

0,500

0,500

1,50

2,50

2,97

9,65

loess

2,50

2,50

2,51

2,76

0,371

3,00

onder


11,8

23,8

4,00

4

67,5

28

24,5

160

13,2

15,6

75

23,5

31,4

27

4,02

3,02

3,02

4

0,8

1,0


0,0

0,2

0,4

0,6

Tl totaal (mg/kg)

0,6 0,4 0,2 0,0

Tl totaal (mg/kg)

0,8

1,0

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Tl – thallium

1,2

Tl tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

1,2

Tl tegen Al per diepte



U totaal onderlaag

U totaal toplaag 10,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,1 mg/kg

U – uranium

10,0 2,4 1,8 1,2 0,6 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

U totaal (mg/kg)

8 6 4 2 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

10

1

10

90

99

90

99

U reactief onderlaag

U reactief toplaag 3,0 0,5 0,4 0,2 0,1 0,001 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

3

U reactief (mg/kg)

10

90

99

U – uranium

3,0 0,5 0,4 0,2 0,1 0,001 mg/kg

2

1

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


U CaCl2 extractie onderlaag

U CaCl2 extractie toplaag 2,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,01 µg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

1,5

U CaCl2 extractie (µg/l)

U – uranium

3,00 0,32 0,24 0,16 0,08 0,01 µg/l

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

0,5

0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

1,0

1

10

90

99

90

99

U – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,139

0,305

0,703

1,79

1,61

2,88

8,91

10,9

zand

0,271

0,350

0,497

0,638

0,239

0,804

1,37

2,07

178

mar.klei

0,317

0,991

1,64

1,96

0,484

2,27

2,71

3,25

115

fluv.klei

0,451

0,978

1,62

2,32

0,893

2,83

3,65

4,04

28

loess

2,26

2,27

2,31

2,35

0,0733

2,39

2,42

2,43

4

veen

0,0515

0,0900

0,368

0,636

0,802

1,99

7,39

9,69

33

zand

0,216

0,297

0,379

0,485

0,206

0,656

0,984

2,85

178

mar.klei

0,267

0,519

1,29

1,77

0,668

2,22

2,73

4,50

115

fluv.klei

0,404

0,458

1,60

2,12

1,13

3,16

6,43

9,68

28

loess

2,18

2,19

2,26

2,31

0,0573

2,34

2,36

2,36

4

33

U – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,0110

0,0155

0,0726

0,249

0,318

0,706

2,71

2,95

32

zand

0,00700

0,0125

0,0298

0,0820

0,0782

0,135

0,220

0,550

172

mar.klei

0,00102

0,116

0,207

0,276

0,102

0,342

0,546

1,02

81

fluv.klei

0,0190

0,122

0,169

0,234

0,138

0,475

0,823

1,20

28

loess

0,184

0,186

0,194

0,203

0,0185

0,220

0,244

0,250

4

veen

0,00101

0,00200

0,0119

0,0570

0,0830

0,249

1,21

2,54

31

zand

0,00350

0,00600

0,0100

0,0162

0,0122

0,0325

0,103

0,716

162

mar.klei

0,00101

0,0313

0,150

0,232

0,114

0,299

0,577

1,13

77

fluv.klei

0,00950

0,0466

0,155

0,254

0,239

0,593

2,17

3,10

27

loess

0,112

0,116

0,129

0,136

0,0165

0,143

0,154

0,157

4

onder

U – uranium

onder

n


U – uranium

U – beschikbare gehalten (µg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,01000

0,0155

0,0675

0,185

0,230

0,470

1,39

1,66

32

zand

0,01000

0,01000

0,0300

0,0500

0,0297

0,0900

0,150

0,350

167

mar.klei

0,01000

0,01000

0,0500

0,0900

0,0890

0,175

0,357

0,730

79

fluv.klei

0,01000

0,01000

0,0275

0,0550

0,0519

0,115

0,380

0,660

28

loess

0,01000

0,01000

0,01000

0,0150

0,00741

0,0275

0,0455

0,0500

veen

0,01000

0,01000

0,0200

0,0900

0,119

0,310

0,388

2,83

24

zand

0,01000

0,01000

0,01000

0,0300

0,0297

0,0500

0,173

0,390

135

mar.klei

0,01000

0,0200

0,0800

0,140

0,119

0,255

1,02

3,48

71

fluv.klei

0,01000

0,0175

0,0800

0,130

0,0815

0,218

0,633

1,12

16

loess

-

-

-

-

-

-

-

-

onder


n

4

0

U tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

10

U tegen Al per diepte

6 4

U totaal (mg/kg)

6

2

4 2

0

0

U totaal (mg/kg)

8

U – uranium


8

10

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15



V totaal onderlaag

V totaal toplaag 200 80 60 40 20 5 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

100

50

0 1

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

10

50

fluv.klei

150

V totaal (mg/kg)

V – vanadium

200 80 60 40 20 1 mg/kg

90

99

90

99

V reactief onderlaag

V reactief toplaag 40 16 12 8 4 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

40

V reactief (mg/kg)

10

30

90

99

V – vanadium

20 8 6 4 2 0,01 mg/kg

20 10 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


V – vanadium

V – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

6,65

zand

4,63

mar.klei

9,81

fluv.klei

9,09

loess onder

min

50,9

veen

1,32

zand

5,41

mar.klei

6,41

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

11,9

34,1

65,5

55,4

105

141

156

11,5

17,2

25,6

53,7

73,4

32,1

30,5

48,9

74,8

49,3

52,0

56,4

60,3

7,53

2,46 6,47

9,15 8,72

20,9 11,4

8,92

7,75 24,8 4,00

11,8

37,0

63,5

40,8 48,8

fluv.klei

11,1

13,0

51,0

68,3

loess

66,6

66,8

67,5

71,0

5,56

23,7 95,1 109

42,9 119

134

115

140

28

67,7

48,9

86,0

92,7 108 74,5

28 178

133

64,0 14,0

55,8

n

22,6

68,6 103 63,5

4 25 178

124

149

115

140

157

28

75,5

75,7

4

V – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

0,161

1,90

6,46

8,62

7,01

25,2

37,6

42,7

32

zand

0,0500

0,265

0,759

3,94

4,87

7,53

14,7

20,9

172

mar.klei

0,00457

2,96

6,12

7,22

1,96

9,02

12,5

17,7

81

fluv.klei

0,944

2,33

4,56

6,18

2,86

9,18

15,8

18,6

28

loess

5,43

5,77

7,14

8,04

0,724

8,46

veen

0,00454

0,0265

0,690

3,35

4,55

8,05

zand

0,0430

0,0906

0,170

0,314

0,257

0,656

mar.klei

0,00454

0,399

3,13

5,59

3,99

9,55

fluv.klei

0,192

0,263

2,15

5,18

4,97

8,43

loess

1,82

1,90

2,20

2,34

0,241

2,43

onder


8,64 13,3

8,68

4

14,8

31

11,6

162

15,4

17,8

77

16,2

17,4

27

2,66

2,61

2,66

4

50

100

150


0

50

V totaal (mg/kg)

100

150

toplaag onderlaag

0

V totaal (mg/kg)

V tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

0

5


15

0

5

10

15

V – vanadium

V tegen Al per diepte



Y totaal onderlaag

Y totaal toplaag 40 30 24 18 12 6 mg/kg

Y – yttrium

50 30 24 18 12 6 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Y totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

30 20 10

10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

40

1

10

90

99

90

99

Y reactief onderlaag

Y reactief toplaag 10,0 7,2 5,4 3,6 1,8 0,01 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Y reactief (mg/kg)

15

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Y – yttrium

10,0 7,2 5,4 3,6 1,8 0,01 mg/kg

10

5

0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Y – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

2,85

3,85

6,78

zand

3,92

4,50

5,86

mar.klei

5,44

11,8

21,9

25,4

fluv.klei

5,15

11,3

19,5

25,2

30,5

31,7

32,5

Y – yttrium

loess onder

min

30,2

p5

p25

mad

p75

p95

max

14,3

11,1

20,3

31,1

33,2

33

14,2

19,8

178

28,2

30,9

32,9

115

32,9

38,3

38,4

28

7,32

33,5

35,1

35,5

4

5,60

14,4

25,3

28,4

33

6,67

2,14

2,69

zand

3,52

4,46

mar.klei

4,48

7,44

18,0

24,8

7,21

21,6

27,8

35,4

36,1

loess

6,62 35,3

35,3

4,27 10,8

8,76

1,96

2,37

5,40

2,15

n

7,97

veen

fluv.klei

4,69

mediaan

7,03 13,0 1,13

12,2

35,3

178

29,0

8,37

32,0

33,9

115

36,5

40,5

46,1

28

37,1

37,9

38,1

4

Y – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

top

veen

0,201

0,499

1,15

4,36

4,27

6,21

zand

0,0445

0,0986

0,210

0,493

0,497

0,947

3,01

5,94

172

mar.klei

0,00457

2,99

4,68

6,28

1,87

7,12

8,61

9,72

81

onder

p75

p95

max

n

10,4

11,2

32

fluv.klei

0,119

1,94

4,83

7,19

3,77

9,76

loess

4,07

4,15

4,46

5,16

0,960

5,76

5,86

veen

0,00454

0,0174

0,136

0,978

1,41

3,25

7,17

11,5

31

zand

0,0180

0,0421

0,0825

0,151

0,133

0,626

2,66

12,4

162

mar.klei

0,00454

0,524

4,00

5,97

3,05

9,11

10,8

77

fluv.klei

0,160

1,81

4,24

8,43

5,97

14,7

27

loess

6,86

7,00

7,59

7,86

0,773


8,08 11,4 8,23

11,1

14,6 9,02

11,5 5,88

9,22

28 4

4

Y tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

30

40


10

20

Y totaal (mg/kg)

30 20 10

Y totaal (mg/kg)

40

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Y – yttrium

Y tegen Al per diepte



Zn totaal onderlaag

Zn totaal toplaag 700 80 60 40 20 1 mg/kg

Zn – zink

300 80 60 40 20 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

Zn totaal (mg/kg)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

400 200 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

600

1

10

90

99

90

99

Zn reactief onderlaag

Zn reactief toplaag 300 32 24 16 8 0,1 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

10

50

fluv.klei

90

99

Zn – zink

90 16 12 8 4 0,1 mg/kg

Zn reactief (mg/kg)

200 150 100 50 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Zn CaCl2 extractie onderlaag

Zn CaCl2 extractie toplaag 6,00 0,40 0,30 0,20 0,10 0,001 mg/l

Zn – zink

1,00 0,08 0,06 0,04 0,02 0,001 mg/l

bodemtypes

bodemtypes



1

Zn CaCl2 extractie (mg/l)

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

1,0

0,5

0,0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

1,5

1

10

90

99

90

99

Zn – totaal gehalten (mg/kg) bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

10,1

19,1

44,5

67,4

57,5

128

303

501

19,5

15,7

zand

0,820

mar.klei

5,81

32,0

51,8

77,4

35,4

fluv.klei

5,01

47,2

87,5

121

46,9

148

86,5

88,0

97,1

14,4

107

17,3

34,7

35,8

loess onder

86,2

2,70

8,29

veen

1,05

3,30

zand

0,0997

0,746

mar.klei

0,583

4,82

24,1

48,2

36,6

7,69

56,7

75,9

34,5

47,8

51,8

fluv.klei loess

3,26 46,6

46,8

1,95

4,03

3,34

6,53

29,4 99,6

73,9 6,60 77,2 104 55,8

50,8

98,2

n 33 175

117

136

115

421

744

28

110

111

4

139

290

31

16,4

124

167

97,2

121

115

174

28

163 56,8

57,1

4

Zn – reactieve gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

top

veen

0,656

9,05

zand

0,194

0,798

3,13

mar.klei

0,0483

3,24

7,91


min

3,11 25,1

p5

9,76 25,2

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

17,6

24,0

13,5

38,2

160

202

32

9,69

17,8

29,5

48,5

172

12,3

8,73

5,93

15,9

22,7

49,2

81

16,5

21,7

7,51

26,2

25,6

28,5

4,56

31,5

32,2

32,3

22,9

66,5

91,2

31

15,6

162

13,5

18,3

77

20,6

74,8

27

veen

0,0479

0,0612

0,938

zand

0,124

0,214

0,384

10,8 0,622

14,9 0,440

mar.klei

0,0479

0,611

3,16

5,20

4,21

fluv.klei

0,218

0,431

5,02

7,59

4,70

loess

2,94

2,98

3,11

3,18

0,189

0,974 9,09 13,4 3,50

142

3,66

4,24

275

4,43

28 4

Zn – zink

laag

4


Zn – beschikbare gehalten (mg/l) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

top

veen

0,00110

0,0334

0,0976

0,229

0,256

0,652

2,97

5,60

32

zand

0,00200

0,0163

0,0703

0,146

0,115

0,223

0,460

0,741

171

mar.klei

0,0001

0,0002

0,0007

0,00200

0,00252

0,00720

0,0961

0,163

77

fluv.klei

0,0004

0,0008

0,00678

0,0388

0,0549

0,107

0,263

0,422

28

loess

0,00360

0,00484

0,00982

0,0130

0,00252

0,0144

0,0151

0,0153

veen

0,0004

0,00346

0,0140

0,0326

0,0410

0,216

0,969

1,35

28

zand

0,0002

0,0008

0,00315

0,00840

0,00882

0,0188

0,0534

0,317

164

mar.klei

0,0001

0,0001

0,0003

0,0008

0,000297

0,0008

0,00286

0,149

68

fluv.klei

0,0002

0,000215

0,000750

0,00120

0,00141

0,00550

0,0378

0,0727

24

loess

0,0001

0,000220

70004

0,00100

0,000741

0,00130

0,00178

0,00190

4

Zn – zink

onder


n

4

Zn tegen Al per grondsoort voor de ondergrond veen zand mar.klei fluv.klei loess

150 100

Zn totaal (mg/kg)

400

50

200

0

0

Zn totaal (mg/kg)

200

600

250

toplaag onderlaag

Zn – zink

300

Zn tegen Al per diepte

0

5


15

0

5

10

15



Zr totaal onderlaag

Zr totaal toplaag 700 400 320 240 160 80 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

Zr totaal (mg/kg)

Zr – zirkoon

800 400 300 200 100 10 mg/kg

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

400 200 0 10

50

90

99

1

percentiel


10

50

50

fluv.klei

600

1

10

90

99

90

99

Zr reactief onderlaag

Zr reactief toplaag 3,00 1,60 1,20 0,80 0,40 0,02 mg/kg

bodemtypes

bodemtypes



1

veen

10

50

90

99

1

zand

mar.klei

50

fluv.klei

3.000

Zr reactief (µg/kg)

10

2.500

90

99

Zr – zirkoon

2,00 0,64 0,48 0,32 0,16 0,02 mg/kg

2.000 1.500 1000 500 0 1

10

50

90

99

1

10

50

90

99

percentiel


Zr – totaal gehalten (mg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

top

veen

13,1

25,4

103

147

zand

35,7

99,4

181

248

Zr – zirkoon

mar.klei

onder

p75

p95

66,0

178

256

484

33

331

432

614

178

111

max

n

180

232

260

54,6

336

448

611

115

fluv.klei

120

151

176

191

37,5

241

297

368

28

loess

588

591

603

612

20,2

627

655

662

4

49,1

118

254

507

33

veen

35,2

mad

6,06

zand

36,5

mar.klei

40,6

fluv.klei loess

66,5 513

14,1 53,0

30,1

60,7

135

219

334

518

758

178

145

208

259

144 90,7

333

462

644

115

128

173

218

70,4

267

320

381

28

514

517

547

46,6

580

591

593

4

Zr – reactieve gehalten (µg/kg) laag

bodemtype

min

p5

p25

mediaan

mad

p75

p95

max

n

top

veen

23,0

23,8

186

793

803

1.225

2.900

3.024

32

zand

23,0

27,8

120

217

156

364

607

1.104

172

mar.klei

23,4

216

517

805

513

1.193

1.666

2.043

81

59,5

266

867

1.191

742

1.854

2.584

2.669

28

638

642

744

154

847

851

852

4


638

veen

23,0

23,0

196

257

437

622

926

31

zand

23,0

52,3

111

173

118

284

568

881

162

mar.klei

23,2

47,3

240

413

257

567

926

1.186

77

fluv.klei

64,5

84,3

188

369

302

715

1.212

1.955

27

188

244

306

344

354

4

loess

160

166


45,0

96,6

Zr tegen Al per grondsoort voor de ondergrond

600


0

200

400

Zr totaal (mg/kg)

400 200 0

Zr totaal (mg/kg)

600

toplaag onderlaag

0

5


15

0

5

10

15

Zr – zirkoon

Zr tegen Al per diepte



Geochemische bodematlas van Nederland. Redactie: Gerben Mol Job Spijker Pauline van Gaans Paul Römkens

Recommend Documents