Commissie Rechtvaardigheid en Vrede en Heelheid van de Schepping Bisdom Antwerpen
Gemeenteraadsverkiezingen in België Geven om de ander. Een reflectie met aanbevelingen. De Commissie Rechtvaardigheid en Vrede en Heelheid van de Schepping (CRVHS) van het Bisdom Antwerpen, biedt kiezers en kandidaat gemeenteraadsleden een reflectie aan naar aanleiding van de komende gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2012. Sinds geruime tijd staat de Commissie stil bij de vraag “wat leeft er in de onderbuik van de samenleving?” Het gaat om een reflectie over het samenleven van mensen in een tijd van toenemende globalisering en diversiteit. Waarom zijn zovelen ontevreden in onze samenleving en wat zijn daar de oorzaken van? Wat is de ziel van onze maatschappij en waar of hoe ervaren we die? Zou de tijd niet rijp zijn voor het omzetten van ergernis naar verontwaardiging? En van verontwaardiging naar actie? Kan een gemeentelijk beleid hiertoe een bijdrage leveren? Ja, dat is mogelijk en ook noodzakelijk stelt de Commissie! Onze democratie kan uitsluitend bestaan dankzij de betrokkenheid van de burgers ook bij de organisatie van het publieke leven. Voor de Commissie is rechtvaardigheid en een solidaire betrokkenheid in een eerlijke, open en inclusieve samenleving de norm. Van gelatenheid naar verontwaardiging De laatste jaren overheerst gelatenheid onze gevoelens. Onze samenleving is veel te weinig verontwaardigd over bestaande wantoestanden: de stuitende ongelijkheid, de klimaatcrisis, de graaicultuur, de bankencrisis en verkilling van de samenleving. Het gebrek aan verontwaardiging is in deze tijd een algemeen Europees fenomeen van defaitisme. We zijn niet meer verontwaardigd, omdat we niet geloven dat we nog iets kunnen veranderen. Velen leggen zich neer bij de feiten. De onverschilligheid domineert. Verontwaardiging is de eerste en noodzakelijke stap van bewustwording en zo naar verandering. Wij moeten onze stem verheffen en opkomen voor de zwaksten in de samenleving. Wij moeten ons actief en geweldloos verzetten om de dingen te kunnen veranderen. En dat is nodig, want 1
de armen worden armer, de rijken worden rijker, de graaicultuur neemt niet af, de flexibiliteit is een dekmantel geworden voor het dumpen van mensen. Wij kijken toe en zeggen: het is de globalisatie... en wij leggen er ons bij neer. Her en der in de wereld zijn volkeren, ondanks hun extreme diversiteit, opgestaan tegen de ergste aspecten van de ongebreidelde macht van het geld: Arabische landen, Israël, Chili, Spanje, Griekenland, Ijsland, enz. Die actieve verontwaardiging zou ook in onze gemeenten de overhand moeten krijgen. Scheppen is weerstand bieden. Weerstand bieden is scheppen. Ieder voor zich? Het materialisme en het egoïsme die het hedendaagse leven kenmerken, zijn geen natuurlijke kenmerken van de mens. Veel van wat vandaag de dag “vanzelfsprekend” lijkt – de obsessie voor het creëren van rijkdom, de voorliefde voor privatiseringen en de particuliere sector, de ongelijkheid tussen rijk en arm – heeft zich de laatste decennia doorgezet en laat zich duidelijk voelen o.m. sinds de financiële crisis van 2008. De retoriek die daarmee gepaard gaat is o.m. kritiekloze bewondering voor een onbegrensde vrije markt, minachting voor de publieke sector en het waandenkbeeld van de onbeperkte groei. Iedereen wordt geacht verantwoordelijk te zijn voor eigen succes of mislukking. De “survival of the fittest”. Er is een groeiende groep van mensen die zich mislukt voelt met als gevolg een toename van zelfdoding en zinloos geweld. Een depressief iemand is heel vaak depressief door machteloosheid: ik kan niets doen, niets helpt, alles is mijn eigen schuld! De stap van vernedering, wanhoop en wraakgevoelens naar geweld is zeer klein. Ongelijkheden bron van conflict Sommige rijken die kunnen arrogant worden. Armen die steeds maar armer worden zijn de wanhoop nabij. Stijgende armoede gaat gepaard met toenemende ongelijkheid en maatschappelijke onzekerheid. Ongelijkheid kenschetst en versterkt het verlies aan sociale cohesie. Ook breder is de toenemende ongelijkheid in en tussen samenlevingen de oorzaak van talloze sociale misstanden. In landen met meer inkomensongelijkheid is er minder vertrouwen tussen mensen, meer geweld, een lagere levensverwachting; zijn er meer mentaal zieken, meer obese mensen, slechtere schoolprestaties, meer 2
tienerzwangerschappen, meer gevangenen en minder gelijke kansen. Buitensporig ongelijke samenlevingen zijn instabiele samenlevingen. Er ontstaat interne verdeeldheid, en vroeg of laat ook interne strijd. Wij zijn getuige van de geleidelijke verplaatsing van algemene verantwoordelijkheden naar de particuliere sector, zonder dat de maatschappij als geheel daar enig zichtbaar voordeel van heeft. IJveren onze politici wel voldoende voor het algemeen welzijn van iedereen? Toenemende armoede Het grootste schandaal van deze tijd is een economisch schandaal: dat van de maatschappelijke ongelijkheid, van het naast elkaar bestaan van extreme rijkdom en extreme armoede in een wereld waar alles met alles te maken heeft. Dit doet zich niet enkel en alleen voor in de arme landen, maar ook in eigen samenleving waar de kloof tussen arm en rijk groter is geworden. De strijd om die kloof minder diep te maken is volstrekt ontoereikend. In de millenniumdoelen van de Verenigde Naties voor 2015 is de halvering opgenomen van het aantal mensen dat in armoede leeft. We zijn nog ver verwijderd van dat doel. Het gaat zelfs de verkeerde richting uit. De Commissie heeft het thema “armoede in eigen samenleving” op een systematische wijze doorgenomen. Cijfers geven aan dat de armoede in ons land is toegenomen. 15% van de bevolking leeft onder de armoedegrens en meer mensen leven op de rand van de armoede. De groep van kansarmen is vergroot. In het bijzonder kinderen zijn slachtoffer van de toenemende armoede. Vooral het tolereren van de toename van de kinderarmoede druist regelrecht in tegen de zo geroemde doelstelling van duurzaamheid, want menselijk kapitaal wordt zo op grote schaal verspild. De toename van ongelijkheid, sinds de almacht van het economische neoliberalisme, vergroot de armoede in al haar verschijningsvormen. Deze onrechtvaardigheid is niet te verdragen. Gemeenten blijven een cruciale rol vervullen in armoedebestrijding en in het mee helpen wegwerken van het structurele armoedeprobleem. Het lijkt alsof wij ons minder verantwoordelijk voelen voor de armen elders in de wereld. De lokale situatie overweldigt ons al enorm. Overal in Europa draait het om het behoud van de eigen identiteit en om het belang van de markt. De vraag hoe we verantwoordelijk kunnen zijn voor elkaar raakt steeds meer op de achtergrond terwijl dit een absolute ‘must’ wordt. We hebben een sociale 3
verantwoordelijkheid want de inkomensongelijkheid neemt toe en als deze trend zich doorzet dreigt een sociale tijdbom die niemand wil. De ethiek vindt haar oorsprong in de verantwoordelijkheid en de solidariteit. Ontwikkelingssamenwerking, ook op gemeentelijk niveau, blijft van belang en mag niet worden afgebouwd. Velen worden geconfronteerd met onzekerheid in het leven en dat kweekt angst. Angst voor verandering, voor aftakeling, voor vreemdelingen en voor een onbekende wereld. Angst of vrees ondermijnt het vertrouwen en de wederzijdse afhankelijkheid waar beschaafde samenlevingen op gebaseerd zijn. Het kan zijn dat verandering ontregelt. En in onze open samenlevingen zal de roep toenemen om de instroom van vreemdelingen te beperken en vrijheid en grondrechten op te offeren voor “veiligheid”. Hoe evenwaardiger men in een samenleving is, hoe groter het vertrouwen. Naar een inclusieve samenleving Alle mensen moeten op een waardige manier aan de samenleving kunnen deelnemen. Niemand mag worden uitgesloten, bijvoorbeeld op grond van armoede, kleur, gender, een geloof of een andere achtergrond. Die zorg gaat iedereen aan. In een goed werkende samenleving dient plaats gemaakt voor een verscheidenheid aan opvattingen en religies. Het is van belang dat mensen zich ergens thuis voelen want dat geeft het leven houvast. Het is door het ondervinden van geborgenheid dat eenieder tot zelfvertrouwen kan komen. We zullen verschillen erkennen als basis om samen te werken. Samen naar een gemeenschappelijk doel toewerken is een bron van grote tevredenheid en resulteert in samenhorigheid. Gemeenten zullen investeren in publieke ruimte, in echte sociale netwerken en in sociale economie. Hierbij roept de Commissie op tot een bewust burgerschap, waardoor er een vervlechting komt met de zorg voor de ander, geven om de ander! De gemeenten zullen ook werken aan een vredesbeleid. Vrede waarmaken in een gemeente heeft ook te maken met een participatief beleid. Werken aan een verdraagzame samenleving, leren omgaan met conflicten, een duurzaam sociaal, economisch en ecologisch beleid, ontwikkelingssamenwerking en internationale solidariteit.
4
Gemeenten voor sociale en ecologische rechtvaardigheid Burgers maken zich zorgen om hun stijgende energiefactuur. Dagelijks worden we geconfronteerd met de eindigheid van grondstoffen in combinatie met stijgende behoeftes. De klimaatverandering is al voelbaar in onze steden en gemeenten. Deze hebben een niet te onderschatten rol in het tegengaan van de klimaatverandering en het bewust maken van hun burgers. Denk globaal, begin lokaal, is geen loze slagzin. Het is de essentie voor een ecologisch en sociaal rechtvaardige samenleving. Gemeenten dienen hun burgers te sensibiliseren, bijvoorbeeld door het stimuleren van groepsaankopen van groene stroom, het voeren van een sociaal en ecologisch afvalbeleid en het steunen van burgerinitiatieven zoals autodelen. Iedere burger moet betrokken worden bij het streven naar een koolstofarme samenleving. Het is onaanvaardbaar dat een ecologische levenswijze enkel mogelijk is voor hogere sociale klassen. Gemeenten dienen zichzelf zo in te richten, dat milieubewust leven en consumeren een automatisme wordt. Bijvoorbeeld door hun eigen patrimonium en sociale woningen te voorzien van isolatie en ecovriendelijke technologie. Door in te zetten op goed openbaar vervoer en veilige fietspaden kunnen ze het gebruik van de auto gevoelig terugdringen. Bovendien moet de gemeente energiebesparende maatregelen toegankelijk maken voor iedereen, inclusief kansengroepen, door premies en andere tegemoetkomingen. De schonere lucht die hiervan het resultaat is, komt iedere burger ten goede. Zo kunnen gemeenten een belangrijke functie vervullen in het streven naar een maatschappij, waarin de integratie van ecologische en sociale rechtvaardigheid geen utopie, maar een vanzelfsprekendheid is. Deze reflectie van de Commissie wil wijzen op het verband tussen het gemeentelijke en het wereldomvattende dat in evenwicht zou moeten zijn. De visie op de wereld van morgen als een meer rechtvaardige, meer solidaire, meer duurzame wereld, kan niet anders dan wereldomvattend zijn. Maar de verwezenlijking, het handelen dat bijdraagt aan de totstandkoming van een dergelijke wereld moet ook plaatselijk worden ingevuld.
5
Aanbevelingen: De Commissie wil aandacht vragen voor de volgende specifieke uitdagingen voor de gemeenten: 1. Gemeenten zetten hun schouders onder het dichten van de diepe kloof tussen de politiek en mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie. Sociale thema’s worden op de politieke agenda geplaatst. Politici luisteren meer dan ooit naar de wakkere burger en zullen toekomstperspectieven aanbieden. 2. Gemeenten vervullen een cruciale rol in armoedebestrijding en het meehelpen wegwerken van het structurele armoedeprobleem. Gelijke onderwijskansen zijn hierbij van groot belang. 3. Gemeenten werken aan een actief vredesbeleid. Ze opteren voor een participatief beleid op o.a. de volgende domeinen: werken aan een verdraagzame samenleving, integratie van asielzoekers en vreemdelingen, een duurzaam sociaal, economisch en ecologisch beleid, ontwikkelingssamenwerking en internationale solidariteit. Ontwikkelingssamenwerking op gemeentelijk niveau blijft van belang en mag niet worden afgebouwd. 4. Gemeenten kiezen voor betaalbaar wonen en geven antwoord op de vraag naar meer sociale woningen. Tegelijkertijd maken ze werk van duurzaam huisvestingsbeleid, met aandacht voor het isoleren en renoveren van oudere woningen en het aanleggen van duurzame woonwijken.
Antwerpen, 27 juni 2012 Meer informatie zie http://antwerpen.netrv.be
6
