G E L A AG D E RUIM T E S SUPE RIMP O S E D E N V IR O NME N T S
TEXTURE Uitgave in het kader van
QUA ART QUA SCIENCE
Martha J. Haveman
Martha J. Haveman
G e l a a gde R uimtes
SUPERIMPOSED ENVIRONMENTS
Een nieuw boekje met de veelbelovende titel ‘Gelaagde Ruimtes’ is nu in tekst en beeld gerealiseerd. Zoals altijd wordt ook nu weer een poging gewaagd om het project door middel van deze uitgave bij u te introduceren. Het door ons gekozen thema voor de komende periode is ‘ Textuur’. Uitgenodigd is de schilder Joost Verhagen, omdat zijn kunst op een bijzondere manier past in onze opvatting van dit thema. Hij toont ons fragmenten van menselijke omgevingen, zoals b.v. bruggen, pleinen en stadsdelen. Zijn manier van schilderen laat een letterlijke gelaagdheid zien waardoor een statisch oppervlak nadrukkelijk dynamisch wordt. Hij schildert niet naar de werkelijkheid maar vanuit zijn herinnering, hetgeen een aandachtige kijker de mogelijkheid tot eigen invulling biedt. De wijze waarop door hem gekozen wordt voor de specifieke uitsnijding van een dergelijk beeld is weliswaar consequent maar tegelijkertijd intuïtief. Wat treft hem het indringendst, waar roept de keuze het meest intens voelbare bij hem op, waarin herkent hij zijn eigen herinnering, waardoor vindt hij het antwoord op zijn vraag aan het schilderij. De uitgesproken vorm maakt dat wat makkelijker, het vierkant werkt als een kader voor oog en ziel en kaatst datgene wat er toe doet terug naar de maker. Daarin schuilt ook de herkenning voor de kijker, alleen zij die er intens op in gaan zullen eenzelfde ervaring op doen. Uiteindelijk doet het er dan niet meer toe of de werken herkenbaar zijn, de herkenbaarheid van Joost Verhagen schuilt in het antwoord van het schilderij. De Volkstuin, 50 x 50 cm. 2010
A new booklet with the promising title ‘Superimposed Environments’ has now been realised with text and illustrations. Once again, an attempt is made to present the project to you by means of this edition. The theme we have selected for the coming period is ‘Texture’ for which we have invited the painter Joost Verhagen whose art corresponds in a special way with our concept of this theme. He shows us fragments of human environments, such as bridges, squares and town districts. His manner of painting shows a literal layering which turns a static surface explicitly into a dynamic one. His work does not reflect reality, but springs from his memory, which offers an attentive viewer the possibility to put his own interpretation on it. The way in which he opts for a specific cut of an image is consistent, but at the same time intuitive. What touches him most deeply, where does the choice evoke the most intensely felt sensation, wherein does he recognize his own recollections, what makes him find the answer to his question to the painting. The explicit form makes it somewhat easier; the square functions as a frame for the eye and soul and reflects to the maker what is important. In this aspect lies the recognition for the viewer; only those that enter intensely into it will have a similar experience. In the end it is of no consequence whether or not we can recognize the works; Joost Verhagen may be recognized by the answer of the painting.
Minstens zo ver van hetgeen wij als werkelijkheid ervaren, bevindt zich het onderwerp van Henk van Leeuwen: een computer die alom tegenwoordig is, zichtbaar of onzichtbaar. Vraag is of wij dat moeten wensen, immers er zijn meer onzichtbare zaken in ons leven die wij niet zouden willen missen. Maar hoe zit het dan met het uitleveren aan dit soort omgevingen die als ‘ambient intelligence’ te boek staan. Is er dan nog sprake van eigenheid, oorspronkelijkheid of zelfbeleving? Hoe gaan wij om met datgene wat als technologische vooruitgang op ons afkomt? Voldoende stof voor een opwindende discussie waarvoor wij als werkgroep de kunstenaar en de wetenschapper danken. Mijn persoonlijke dank gaat uit naar Andries Lohmeijer en Ells Louwerens, die dit project voor een groot deel hebben gedragen en voorbereid.
At least as far from what we experience as reality we find the subject of Henk van Leeuwen: an omnipresent computer, visible or invisible. The question is whether this is what we want, for there are more invisible things in our lives that we would not like to do without. But what are we to think about delivering ourselves up to this sort of environment, known as ‘ambient intelligence’ ? Will matters like individuality, originality or self-awareness still be relevant? How do we deal with the things that are presented to us as technological progress? Plenty of material for an exciting discussion for which we, the working party, thank the artist and the scientist. I would like to extend my personal thanks to Andries Lohnmeijer and Els Louwerens who have to a large extent carried and planned this project.
Rorschach Garden, 50 x 50 cm. 2010
Martha J. Haveman
Martha J. Haveman
4 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 5
henk van leeuwen
henk van leeuwen
De computer verdwijnt, de omgeving wordt slim
The computer on its way out, the environment becomes smart
De kunstenaar Joost Verhagen brengt ruimtes op een eigen manier in beeld door middel van kleur, textuur en vorm. Met zijn kunstwerken weet hij gedachten en gevoelens op te roepen bij de aandachtige kijker. Het concept ambient intelligence gaat eveneens over de ruimte, maar dan als slimme omgeving, die alert is op de aanwezigheid van mensen en in kan gaan op hun wensen en behoeften. Ter verduidelijking eerst een korte beschrijving hoe de mens in de loop der eeuwen zijn leefruimte heeft aangepast en hoe een slimme omgeving kan reageren op mensen. Het begrip slim wordt toegelicht, evenals de technologie die dit mogelijk maakt met vragen als “Hoe ervaren mensen de ‘intelligente’ omgeving en welke ethische dilemma’s dienen zich aan? ”.
Using colour, texture and form, the artist Joost Verhagen represents environments in a manner entirely his own. With his works of art he is able to evoke thoughts and feelings in the attentive viewer. The concept of ‘ambient intelligence’ also deals with environment, but in the sense of a smart environment, alert to the presence of people and able to respond to their needs and desires. By way of illustration a brief description is given of how, throughout the centuries, man has adjusted the environment he lives in and how a smart environment may react to people. The notion of ‘smart’ will be clarified, as will the technology making this possible by asking questions such as “How do people experience the ‘intelligent’ environment and what ethical dilemmas present themselves?”
Altijd heeft de mens creatief ingegrepen in zijn omgeving. Vooral statische objecten zoals terpen, huizen, wegen, dijken en waterleidingen werden aangebracht. Er bleek behoefte aan veilige plekken om te wonen en aan begaanbare routes om door het land te trekken met vee, handelswaar of legers. Huizen beschermden tegen barre weersomstandigheden en boden comfort. Mensen waren en zijn aangewezen op elkaar, zodat gehuchten, dorpen en steden ontstonden en bezittingen werden afgebakend. Toen in de 19-de en 20-ste eeuw de technische ontwikkelingen daartoe mogelijkheden boden, werden naast statische ook dynamische elementen in de omgeving aangebracht. Hetgeen betekent: reactie op gebeurtenissen of bepaalde situaties. Zoals de beveiliging van spoorwegovergangen en de thermostaat in verwarmingssystemen. Begin van de 21-ste eeuw zet deze ontwikkeling zich voort. In de fysieke omgeving worden vrijwel onzichtbaar systemen aangebracht die een beeld kunnen vormen van wat er gebeurt. Wie is er aanwezig, wat doet die persoon, hoe zijn de behoeftes en gevoelens? Doordat waarnemingen verbonden worden met informatie over de persoon en zijn gewoontes, voorkeuren, gezondheid en werkzaamheden, ontstaat er een bewustzijn van de context waarin mensen leven en werken. Context bewustzijn omvat dan ook informatie over beschikbare hulpmiddelen om de persoon te ondersteunen in activiteiten en intenties. De omgeving kan zich op basis van context bewustzijn aanpassen om zo de kwaliteit van leven, het werkplezier en het comfort te bevorderen. Om ambient intelligence te realiseren, is het nodig dat de omgeving kan reageren of kan interacteren met de mens. De ruimte moet zich dynamisch kunnen aanpassen zodat de mens dit als natuurlijk en intuïtief begrijpelijk ervaart. Tal van omgevingsfactoren zoals verlichting, geluid, muziek en gesproken tekst spelen hierin een rol. Evenzo beelden, video of teksten die verschijnen in stoffen en op schermen, die geprojecteerd worden op wanden, vloeren of ruiten. Denk ook aan het werken met geuren en vergeet niet de vele persoonlijke apparaten die mensen bij zich dragen zoals b.v. smart phones. Dit soort apparaten kan zowel onderling communiceren, als met de omgeving. Vier belangrijke vragen dringen zich op rond begrippen als smart en intelligent. De eerste vraag betreft het interpreteren van een waarneming door een computer. Hoe kan een beeld van de
6 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Ziekenhuisruimte die patiënt geruststelt (bron: Philips)
Throughout history man has intervened in his environment in a very creative manner. In particular static objects, such as knolls, houses, roads, dikes and water mains were introduced. There was a need for safe places to live and for passable roads to traverse the country with cattle, merchandise or armies. Houses protected people against inclement weather and offered comfort. People have always depended on each other and so hamlets, villages and towns were built and property limits demarcated. Apart from these static elements, dynamic elements were added to the environment, made possible by the technical developments of the 19th and 20th centuries. Dynamic means: reacting to events or certain situations, such as protected level crossings and thermostats to monitor the heating systems.At the beginning of the 21st century this development continues. In the physical environment systems are installed that are virtually invisible but that can form an image of what is going on. Who is present, what is that person doing, what are his needs and feelings? Because the observations are linked with information about the person and his habits, preferences, health and activities, awareness is created of the context in which people live and work. Context awareness comprises information about devices available to support the person in his activities and intentions. On the basis of context awareness the environment can adapt itself to further the quality of life, job satisfaction and comfort. In order to realize ambient intelligence it is necessary for the environment to react to or interact with human beings. It must be possible for the environment to adapt itself dynamically in such a way that one experiences this as natural and intuitively understandable. Numerous factors, such as lights, sound, music and spoken text play a part in this. By the same token, images, video or texts appearing on fabrics and screens, projected on walls, floors or windows. Think also of the use of smells and the many personal gadgets people carry with them, e.g. smart phones. These devices can communicate among themselves as well as with the environment. Four important questions come to the fore when dealing with concepts like smart and intelligent. The first question concerns the interpretation of an observation made by a computer. How can it construct an image of the environment so that context awareness arises? In the first place, an analysis will have to be made that takes recognized possibilities and their characteristics into account. Further information on the environment and people is also included in this. Consider the example of a calamity in a complex building where many people are present who want to leave the building safe and sound. It is necessary to know beforehand which parts of the building are unsafe, where people with or without physical limitations are present, which escape routes are safe. Subsequently, what possible alarm system, signposting and communication facilities are available and are they in working order.
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 7
henk van leeuwen
henk van leeuwen
omgeving worden opgebouwd zodat context bewustzijn ontstaat? Allereerst zal er een analyse moeten worden gemaakt die rekening houdt met onderkende mogelijkheden en hun eigenschappen. Daarin wordt ook andere informatie over de omgeving en mensen betrokken. Als voorbeeld, een calamiteit in een complex gebouw waarin zich veel mensen bevinden die het gebouw veilig willen verlaten. Vooraf is nodig te weten welke delen van het gebouw onveilig zijn, waar mensen met of zonder fysieke beperking aanwezig zijn, welke vluchtwegen veilig zijn. Vervolgens welke mogelijke alarmering, bewegwijzeringsystemen en communicatiefaciliteiten er beschikbaar zijn en of deze goed functioneren. De tweede vraag gaat over het redeneerproces dat, gebaseerd op het ontstane beeld van de situatie, tot een besluit komt welke reactie in de omgeving dat oproept en welke interactie op gang gebracht wordt. Wat is het doel? Bij deze afweging spelen onzekerheden een rol en moet de beste mogelijkheid gekozen worden. In bovenstaand voorbeeld gaat het erom voor iedereen een veilige vluchtroute te bepalen, ook voor mensen die in een rolstoel zitten. De derde vraag gaat over het hoe van de reactie. De presentatie speelt een belangrijke rol bij acceptatie en effectiviteit. Er zal een keus worden gemaakt uit het arsenaal van aanpassingsmogelijkheden en daarbij kan rekening gehouden worden met voorkeuren en beperkingen van de betreffende persoon. Er valt te denken aan dynamische aanduiding van vluchtroutes via pijlen op wanden of vloeren, ambient environment het afsluiten van gangen met een gevaarlijke richting, het regelen van verlichting, het sensors actuators geven van aanwijzingen via luidsprekers, schermen of smart phones. Effectiviteit en realiseerbaarheid van de reacties moeten bekend zijn. Waarbij oefeningen en respons interpretavan de gebruiker veel verduidelijken. De vierde vraag is “Hoe kan een omgeving als presentation tion een intelligent lerend systeem functioneren? ”. Als dat mogelijk is, ontstaat meteen de vraag of een omgeving kan anticiperen op behoeften van de mens en naast reactief, ook pro-actief kan optreden. Samenvattend in een generiek schema, een uitgebreide verreasoning sie van het sense-think-act paradigma. Door een belangrijke plaats toe te kennen aan decision vormen van intelligentie, heeft het begrip ambient intelligence ook een nadrukkelijke positie verworven in het spreken over de slimme omgeving. Het volgende schema vat De dataflow in ambient intelligence de hoofdkenmerken samen.
The second question deals with the reasoning process which, based on the image that has emerged from the situation, decides which reaction in the environment it evokes and which interaction is initiated. What is the intended purpose? During the assessment uncertainties come into play and the best option must be chosen. In the above example the point is to determine a safe escape route for everybody, including people in wheelchairs. The third question concerns the how of the reaction. Presentation plays an important role in acceptation and effectiveness. A choice will be made from a range of adaptation possibilities, whereby preferences and limitations of the person involved may be taken into account. One option could be a dynamic indication of escape routes via arrows on walls or floors, closing off corridors that go in a dangerous direction, adjusting the lights, giving instructions through loudspeakers, screens or smart phones. Understanding of the effectiveness and feasibility of the reactions may be obtained from drills and the feedback of users. Questions number four asks “How can an environment function as an intelligent learning system?” If this is possible, the question immediately arises as to whether an environment can anticipate human needs and Embedding Devices are integrated invisibly in your environment. can act not only reactively, but also proactively. All this Context awareness The environment recognizes you can be summarized in a generic diagram, an extended verand your specific circumstances. sion of the sense-think-act paradigm.
De computer verdwijnt Duidelijk zal zijn dat er tal van technologische ontwikkelingen waren en komen, die een slimme omgeving mogelijk maken. Het belangrijkste aspect is dat de computertechnologie zo fundamenteel blijkt te zijn, dat ze opgaat in dingen van het dagelijks leven en niet meer wordt opgemerkt Figuur 13: Informatiestromen in een ambient systeem. als iets dat zich van die dingen onderscheidt. Die vergaande miniaturisatie is mogelijk gemaakt door de ontwikkeling van de micro- en nano-electronica. Een tweede ontwikkeling is dat vroeger computers vooral gekarakteriseerd konden worden als metafoor voor de hersenen: ze konden denken, rekenen en hadden een geheugen. De trend van de afgelopen tien jaren heeft de computertechnologie verrijkt met oren, ogen en ander zintuigen - sensoren -, met een mond die symbool staat voor communicatie en met armen en benen - actuatoren- om in de fysieke wereld dingen te kunnen doen. Bij de verdere ontwikkeling van slimme omgevingen komen niet alleen technische uitdagingen naar voren. Belangrijk is vooral hoe mensen zulke omgevingen zullen ervaren. Wordt de technologie inderdaad zo transparant ingezet dat mensen intuïtief begrijpen wat er gebeurt? Is de omgeving werkelijk zo empathisch dat gevoelens worden herkend en er rekening mee wordt gehouden?
8 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
By attributing an important place to forms of intelligence, the notion of ambient intelligence has also acquired an explicit position when speaking about the smart environment. The following diagram summarizes the main characteristics.
Personalisation
Services are tailored to your needs and desires.
Adaption
The environment adapts itself automatically to you.
Anticipation
The environment anticipates your needs automatically.
Key characteristics of ambient intelligence
Figuur 3: Sleutelkenmerken van Ambient Intelligence
The computer on its way out It may be sufficiently clear that there have been and will be numerous technological developments that make a smart environment possible. The main aspect is that computer technology has turned out to be so fundamental that it merges into the matters of our daily lives and is no longer noticed as something that distinguishes itself from those matters. This high degree of miniaturisation has been made possible by the development of micro and nano electronics. Another development is that a computer used to be characterised specifically as a metaphor for brains: computers were able to think, calculate and possessed a memory. The trend of the past ten years has also given computer technology ears, eyes and other senses - sensors -, a mouth symbolic of communication and arms and legs - actuators - in order to be able to do things in the physical world. As smart environments are developed further, we will be confronted with more than just technical challenges. Of importance is especially how people will appreciate these environments. Will the technology indeed be used in such a transparent manner that people will intuitively understand what is happening? Will the environment really be so empathetic that feelings are recognized and taken into account? Does the smart environment indeed evoke feelings of safety and comfort or quite the reverse, will we get annoyed because we think we are no longer in control of the environment? Designers still have a long way to go to organize environments in such a way that independent people feel at home in them. It is therefore of prime importance to allow people from the outset to participate in the thinking and decision making process with
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 9
henk van leeuwen
henk van leeuwen
Roept de slimme omgeving inderdaad veiligheid en comfort op, of gaan we ons juist ergeren omdat we niet meer de controle over de omgeving in eigen handen denken te hebben?
regard to the smart arrangement of their environment and to give them a taste of it, especially now that people are developing different lifestyles, are becoming more r mobile, are often on the move, and find themselves in different environments all Processo Radio Memory the time. Many people are terribly busy, how do they communicate with each other? What do they expect in the way of comfort when they come home after a busy working day? With a view to a greying population, how can smart technology be used to Sensor r increase the independence and better the quality of life, so that there is less loneliPower Actuato ness and the feeling of security increases? If in all those different environments sensors are embedded that observe us, what will happen with all that information obtained about us in this way? This is already an issue on the World Wide Web, Intelligent systems need a Brain, but they also need Ears, Eyes, Arms and Legs. where people leave numerous digital traces. Is this information published with their Figuur 5: More than Moore (naar ENIAC (2007)). (Bron: Eniac) consent? Are confidential matters properly safeguarded on the net? Are smart environments protected against this potentially ‘dark’ side? Another ethical aspect, trust, concerns the question if we can rely on the integrity of the smart environment. Think of matters such as the identification of individuals, interpretation of language, feelings, intentions. What will the consequences be if the system makes mistakes that lead to incorrect actions that may inflict harm or injury on people?
Het zal voor ontwerpers nog een lange leerweg zijn om omgevingen dusdanig in te richten dat mondige mensen zich er prettig voelen. Daarom is het van groot belang om van meet af aan mensen mee te laten denken en besluiten over de slimme inrichting van hun omgeving en ze deze te laten ervaren. Zeker nu mensen andere levensstijlen ontwikkelen, mobieler worden, vaker onderweg zijn en voortdurend in andere omgevingen verkeren. Veel mensen hebben het ontzettend druk, hoe communiceren ze met elkaar? Wat verwachten ze thuis aan comfort na een drukke werkdag? Hoe kan, met het oog op vergrijzing, slimme technologie worden ingezet om de zelfredzaamheid en kwaliteit van leven uit te breiden, zodat vereenzaming afneemt en het gevoel van veiligheid groter wordt? Als in al die verschillende omgevingen sensoren worden ingebed die ons observeren, wat gebeurt er dan met alle informatie die zo over ons wordt verkregen? Dit speelt nu al op het world wide web, waar mensen tal van digitale sporen achterlaten. Wordt dit gepubliceerd met hun instemming? Staan vertrouwelijke zaken goed beveiligd op het net? Worden slimme omgevingen beschermd tegen deze potentieel “donkere” kant? Een ander ethisch aspect, vertrouwen, heeft ermee te maken of de omgeving betrouwbaar is. Denk aan zaken als identificatie van personen, het interpreteren van taal, gevoelens, intenties. Wat zijn de gevolgen als het systeem hier fouten maakt die tot verkeerde acties leiden waardoor mensen verwondingen of schade oplopen? Ook hier geldt dat vanaf de eerste ontwikkeling van concepten voor ambient intelligence, al deze ethische aspecten betrokken moeten worden. Als daar in alle vrijheid en met respect aandacht voor blijft, kan veel narigheid voorkomen worden. Gebeurt dit niet, dan ontstaan er mogelijk omgevingen waarin mensen zich niet meer thuis zullen voelen. Technologische ontwikkelingen lijken vaak een autonoom proces. De voortgang is niet te stoppen maar ontwikkelingen zijn wel te sturen. Veel moois ontstaat als we integriteit en menselijke waardigheid hoog in het vaandel houden. Mooi in de zin van een soort intrinsieke schoonheid: technologie blijft boeien. Maar ook mooi in de zin dat mensen er vreugde aan beleven.
10 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
More Moore
More than Moore
It is clear that from the initial development of concepts for ambient intelligence all these ethical aspects have to be taken into account. If these aspects remain a focus of attention, in a free and respectful way, a lot of misery would be precluded. If not, environments may be created in which people will no longer feel at home. Technological developments often seem to be an autonomous process. The advance cannot be stopped, but developments can be channelled. Beautiful things can be realized if integrity and human dignity are our beacons. Beautiful in the sense of a kind of intrinsic beauty: technology remains fascinating. But also beautiful in the sense that people get enjoyment from it.
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 11
henk van leeuwen
joost verhagen
c U R R I c UlU M V I TaE h E N K VaN lE EUw E N
c U R R I c UlU M V I TaE j O OS T V E R h aGE N
Henk van Leeuwen (1949 ) studeerde af in wiskunde en informatica aan de Universiteit Utrecht in 1985, op een onderzoek naar gedistribueerde bedrijfssystemen. Gaf jaren les in het lager en voortgezet onderwijs. In 1984 docent bij het Hoger Informatica Onderwijs te Enschede, in 1988 benoemd tot opleidingsdirecteur. Leidde in de jaren ’90 landelijke informaticaopleidingen in HBO projecten inzake competenties van afgestudeerden, om te komen tot opleidingsprofielen. Binnen Saxion als lid van het managementteam ICT, verantwoordelijk voor samenwerking met de industrie. In 2000 benoemd tot lector. Werkte met Thales Nederland aan ontwikkeling en invoering van onderwijs in Real-time and Embedded Systems. Vervolgens het initiatief genomen tot het lectoraat Software Engineering voor Real-time and Embedded Systems binnen Saxion, sinds 2006 Ambient Intelligence genoemd. Schreef samen met collega’s ter gelegenheid van zijn lectorale rede het boek “De computer verdwijnt, leve de computer!”
Henk van Leeuwen (1949 ) graduated in Mathematics and Computer Science at the University Utrecht in 1985. Several years in primary and secondary education, he researched distributed operating systems. In 1984 lecturer computer science at the University of Applied Sciences in Enschede, became program director in 1988. In the 90s he explored market demands for competences of IT-graduates, focusing on education profiles. As member of the management of the ICT-institute in Saxion responsible for cooperation with industry. In 2000 appointed as associated professor.Worked with Thales Netherlands in the development and implementation of education in real time and embedded systems. Has taken the initiative to establish the research group Software Engineering for Real Time and Embedded Systems in Saxion, renamed Ambient Intelligence in 2006. On the occasion of his public lecture wrote together with his colleagues the book “The computer disappears, long live the computer!” in which these ideas are explored and demonstrated.
Name
Joost Verhagen
Place of birth
Arnhem, 1958
Domicile
Wassenaar
Education
Koninklijke Academie Beeldende Kunsten, Den Haag, 1984 Royal Academy of Art, The Hague, 1984
Exhibitions 1984 1984 1985 1988 1993 1995 1999 2000 2002 2003 2005 2009 2010 2010 Master of Art at 1988 1989 1991 1996 1999 2004
Hervormd Licht 2, 80 x 80 cm. 2010
12 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
1993 2002 2002 2008 2004 heden
De Muzeval Orez Mobiel Nouvelles Images Liesbeth Lips Inkt Kunstkring Vista Art Gallery De Tobbe-gallerie Hofboerderij De Verwarring Pulchri Studio’s Koorenhuis K&A Gallerie ArtiBrak
Emmen Den Haag Den Haag Amsterdam Den Haag Den Haag Wijchen Voorburg Wateringen Breda Den Haag Den Haag Leiden Voorburg
Vereniging Arles Vereniging Ars et Studium Vrije Academie Vlietstreek Koorenhuis K&O Atelier-2
Den Haag Wassenaar Voorburg Den Haag Katwijk/Voorschoten Voorburg On the road again, 3-luik, 150 x 50 cm. 2009
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 13
joost verhagen
joost verhagen
“VERSTIlDE RENbaaN”
“RacETRacK IN SIlENcE”
“Dynamische ruimte”
“Dynamic space”
Als ventje van tien jaar zat ik voor Het Joodse Bruidje van Rembrandt en dat schilderij deed iets onbeschrijfelijks met mij. Wat, was niet duidelijk en dat is het nog steeds niet helemaal, maar het voelde geweldig. Toen nam ik de beslissing dat ik kunstenaar was. Dus niet om het later te worden, niets daarvan, ik was het. Er stonden kerels in dure pakken voor, veel te luid te blaten over een prachtig impasto. En ik dacht als tienjarige: “Donder op, jullie staan alleen maar in de weg”. Een normaal jochie van die leeftijd zou zo’n woord als impasto, niet onthouden. Ik kennelijk wel. Ik houd van schilderkunst. Het geploeter van iedereen die tubes en de kwast ter hand neemt boeit mij. Installaties en videoperformances zijn alleen de moeite waard als ze door exceptionele talenten worden gepresenteerd. Er is zoveel verschrikkelijk onhandige schilderkunst die geweldig is om naar te kijken. Het gaat mij er om met mijn schilderijen mensen te beroeren. Ik heb een grote Belgische kerel in tranen uit zien barsten voor mijn Rijswijkseplein. Het is genoeg voor mij, om te weten dat ik een enkeling net zo onderhuids heb weten te raken als Rembrandt mij als tienjarig jongetje.
At the age of ten I observed The Jewish Bride by Rembrandt. That painting moved me beyond words, how I did not realize but it felt great. At that moment I guess, I decided to be an artist, rather then becoming an artist. Some suited guys in front of the painting were bragging about a fine “impasto”. But I was thinking: “Piss off, you block my sight”. An ordinary boy at that age is not likely to remember the word “impasto”, but obviously I did. I love painting. I am fascinated by everyone drudging with canvas, paint and brushes. But I can only appreciate video installations or video art presented by exceptional talented artists. There is a lot of clumsy painting that is worth watching. My goal is to move people with my paintings. Once I observed a Belgian giant shedding tears in front of my “Rijswijkseplein”. It suffices to know that I was able to affect just a single person in such a way Rembrandt did to me as little boy.
Oliver Sacks stelt, voor zover het door mij begrepen is, in een van zijn essays uit het boek “Het innerlijk oog”, dat er zonder visualisatie geen zien is. Iedereen bouwt in zijn leven aan een eigen beeldenbibliotheek en gebruikt die om het geziene te herkennen. Volgens mij moet een kunstenaar werk creëren dat het visualisatieregister op meerdere manieren kan prikkelen. Als die Belg Libanon herkent in mijn Rijswijkseplein heeft hij volledig gelijk. De kunstenaar die zijn werk uitlegt creëert een probleem: Wat hij zegt wordt absoluut. De visie op mijn eigen werk verandert ook. Niet het schilderij verandert, maar ik verander. Over mijn Malieveld valt uit te leggen dat het gaat over het verlangen van het jongetje uit het niets van de randgemeente, naar het alles van de stad. Of het betreft een persoonlijke terugblik op een levendig verleden. Oliver Sacks betoogt dat kijken iets is dat je doet dóór het oog, met je hersens. Zelf werk ik in uiterste concentratie vanuit het geheugen. Ik weet precies wat ik doe en waarom, maar denk slechts één streep vooruit. Tijdens dit proces kan het beeld een onvermoede kant opgaan, die uiteindelijk, na misschien een paar depressieve dagen, tot nieuwe inzichten leidt. Het levensmotto van een Ierse dichter “falen als geen ander” is ook van toepassing op mijn geploeter. En om met Johan Cruijff te spreken “goed schilderen is van je ongelukkies je gelukkies maken”. Nu weet ik dat het Malieveld over verlangen gaat. Als de laatste streep gezet is ben ik ook publiek. Een schilderij heeft vele waarheden, voor ieder een eigen waarheid!
Oliver Sacks states in his book “The Mind’s Eye” that we cannot see without visualisation. Everybody creates his own visual library that facilitates visualisation of what the eye sees. In my opinion an artist should persue work that triggers the visual library in different ways. So, if that Belgian recognises Libanon in my Rijswijkseplein painting, he is right without doubt. The danger of explaining your work is, that every description becomes explicit. Despite the fact that you perceive the work different the next day. It is not the painting that changes, but I am changing. I may suggest my “Malieveld” is about the longing of a little boy, living in the country, for the excitement of a big town. Likewise it could be a personal retrospective of a vivid past. Oliver Sacks postulates that one sees through the eye, by the brain. With intense concentration I create my paintings from memory. I am conscious of every step I take but I think just one stroke ahead. During this process the image may choose an intended direction, which finally will lead to new understanding. “Failure is an option” certainly applies to my drudging. Soccer Guru Johan Cruijff would say: “Good painting is transforming accidents into lucky events”. Afterwards I can state that Malieveld is about desire, that is my actual perception. After the last stroke on the canvas I am considered spectator as well. A painting has many truths, for each a private truth!
Verstilde renbaan, zie pagina 3
Kneuterdijk, 4-luik, 50 x 200 cm. 2009
14 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 15
16 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
joost verhagen
joost verhagen
Boskoop - Waddinxveen 4 km, 2-luik, 50 x 100 cm. 2011
The Passenger, 4-luik, 142 x 142 cm. 2010
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 17
hans muiderman
hans muiderman
DE SchIlDER jOOST VERhaGEN
ThE PaINTER jOOST VERhaGEN
Bij de eerste aanblik lijken de schilderijen van Joost Verhagen abstracte voorstellingen, waaruit al snel landschappelijke elementen te voorschijn komen, die weer verworden tot abstracte beelden naarmate je beter kijkt. Het zijn lege ruimtes, die voor zich zelf spreken, en niets méér behoeven. De keuze voor het vierkante doek lijkt een statement. Zijn schilderijen vertonen een gelaagdheid in de opbouw van het beeld. Hij verwerkt stukjes foto, die hij overschildert of juist te voorschijn laat komen. Het beeld krijgt diepte, en met die diepte ook letterlijk een eigen verleden.
At first sight the paintings of Joost seem to be abstract images. But soon elements of landscape reveal themselves to the spectator. Looking thoroughly, these elements turn to be absorbed in an abstract space again. They are empty spaces, existing on their own, not needing anything more. His preference for the square canvas as basic shape seems to be a statement. His landscapes are built up in layers. He’s processing pieces of pictures, which he covers with paint, or makes them appear on the surface. The painting gains depth, and so, literally gets his own past.
Als Hagenaar herken ik veel van de locaties die Joost heeft geschilderd. Volgens mij speelt hij een spel met verleden en toekomst, herinnering en een dreigend verval. Hij plaatst mij op de enige plek die ik in tijd en ruimte inneem: Tussen mijn herinnering die ik graag wat mooier maak en de toekomst die onmiskenbaar het einde in zich draagt. Precies op dat snijvlak raakt hij mij diep. Ik kan maar één ding doen: Stilstaan en kijken.
As resident of The Hague I recognize many of the locations Joost depicted. In my perception he plays with the past and the future, memory and the threat of future decline. He places me on the only spot I occupy in time and space: Between my memory (which I tend to embellish a bit) and the future, which intrinsically incorporates the end. Exact on that intersect he moves me deeply. The only thing I can do: Stand still and look.
Hollands Diep, 8-luik, 100 x 400 cm. 2010
18 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 19
20 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
joost verhagen
joost verhagen
Vloerdelen, 3-luik, 115 x 115 cm. 2010
Duindigt P, 2-luik, 50 x 100 cm. 2009
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 21
22 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
joost verhagen
joost verhagen
Rijswijkseplein, 4-luik, 100 x 100 cm. 2009
Dutch Delight, 3-luik, 150 x 50 cm. 2010
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 23
joost verhagen
joost verhagen
Willem Witsenplein, 4-luik, 50x200 cm. 2009
24 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Gelaagde ruimtes - Texture ❘ 25
joost verhagen
cOlOFON Een uitgave van stichting Qua Art - Qua Science, w w w.qaqs.nl Vormgeving : Studio Wegener SpeciaalMedia onderdeel van Wegener Huis-aan-huisMedia Coördinatie : Martha J. Haveman Tekst : Martha J. Haveman, Henk van Leeuwen, Joost Verhagen, Ells Louwerens, Andries Lohmeijer, Hans Muiderman Fotografie : Joost Verhagen Redactie : Martha Haveman, Paul Clason, Ells Louwerens, Andries Lohmeijer, Hebe King, Sylle Vis (vertaling Henk van Leeuwen)
It smells like Victory, 4-luik, 142 x 142 cm. 2009
Galerie Beeld & Aambeeld Walstraat 13 7511 GE Enschede 053 - 4 30 03 57 w w w.beeldenaambeeld.nl
Faculty Club Universiteit Twente Postbus 217 7500 AE Enschede facultyclub @ utwente.nl w w w.utwente.nl/facultyclub
26 ❘ Gelaagde ruimtes - Texture
Werkgroep Qua Ar t - Qua Science : Dave Blank, Paul Clason, Steven Dorrestijn, Martha Haveman, Petran Kockelkoren, Gertjan Koster, Andries Lohmeijer, Rinus Roelofs, Ruben Sinkeldam, Anky Stapel, Elisabeth Woudstra Druk : Wegener Huis-aan-huisMedia
www.qaqs.nl
