fuels infrastructure supply household energy consumption energy rates the environment

T +31 (0)26 - 356 94 44 F +31 (0)26 - 445 13 47 [email protected] www.energiened.nl

Netbeheer Nederland Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus / P.O. box 1156 6801 BD Arnhem the Netherlands

T +31 (0)26 - 356 95 00 F +31 (0)26 - 442 83 20 [email protected] www.netbeheernederland.nl

ENERGIE IN NEDERLAND 2010 / ENERGY IN THE NETHERLANDS 2010

EnergieNed Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus / P.O. box 9042 6800 GD Arnhem the Netherlands

© Niets van deze uitgave mag worden

Bronnen / Sources

verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm,

APX-ENDEX

elektronisch of op welke andere wijze dan

CBS

ook. Dit boek is met zorg samengesteld.

EDSN

EnergieNed en Netbeheer Nederland

Eurelectric

aanvaarden echter geen aansprakelijkheid

Eurogas

voor de gevolgen van eventueel in deze

Eurostat

publicatie voorkomende onjuistheden.

Gasunie Geschillencommissie Energie en Water

© No part of this publication may be reproduced

TenneT

and/or published in any form or by any means, including printing, photocopying, microfilming

Colofon

or electronic storage. This publication has been compiled with great care. Nevertheless,

Ontwerp en illustraties / Design and illustrations

EnergieNed and Netbeheer Nederland accept no

2D3D

liability for the consequences of any inaccuracies in this publication.

Drukwerk / Printed by Drukkerij Roos en Roos B.V. 2010

inhoudsopgave

contents

inleiding

introduction

1 energie algemeen

energy

2 organisatie

organization

14

3 p r o d u c t i e / b r a n d s t o ff e n

production / fuels

22

4 infrastructuur

i n f r a s t ru c tu r e

32

5 levering

supply

44

6 energieverbruik huishoudens

household energy consumption

52

7 energiekosten

energy rates

58

8 milieu

the environment

64

bijlagen

appendices

75

–

4

6

general

Energy in the Netherlands 2010

3

inleiding

introduction

De energiebranche is door de liberalisering

As a result of liberalization, the energy sector

de afgelopen jaren ingrijpend veranderd.

in the Netherlands has undergone far-reaching

Productie, handel en verkoop van energie zijn

change. Production, trading and retailing of energy

commerciële activiteiten geworden, terwijl

have become commercial activities, while the

het beheer van de netten meer in dienst van

operation of energy networks has increasingly

de marktwerking is komen staan. Energie in

become a factor in establishing and maintaining

Nederland voorziet in de behoefte van een

free markets. Energy in the Netherlands provides

totaaloverzicht van de Nederlandse energie-

a comprehensive overview of the Dutch energy

keten, van herkomst, productie en transport

chain, including energy sources, production,

tot eindverbruik. Energie in Nederland bevat

transport and consumption. Energy in the

een groot aantal gegevens over 2009 en de

Netherlands contains a considerable amount

daaraan voorafgaande jaren. De gegevens zijn

of this information for 2009 and previous years

afkomstig van de Nederlandse energiebranche

provided by the Dutch energy sector itself, related

zelf, zusterorganisaties en andere nationale en

organizations and a number of other national and

internationale bronnen.

international sources,

De voorliggende uitgave is volledig geactuali-

Energy in the Netherlands contains the most up

seerd. Internationale cijfers zijn waar mogelijk

to date information available about the Dutch

opgenomen voor de volledige EU-27. Voor de

energy sector. Wherever possible, international

overzichtelijkheid zijn de landen in internatio-

data for the entire EU 27 have been included.

nale grafieken naar regio gerangschikt.

To simplify presentation, graphs and data are grouped by region.

Energie in Nederland is een uitgave van

4

de Energiezaak in samenwerking met de

Energy in the Netherlands is a publication of

brancheorganisaties EnergieNed, Vereniging

Energiezaak in collaboration with EnergieNed

van Energieproducenten, -handelaren en

(Association of Energy Producers, Traders and

-retailbedrijven in Nederland en Netbeheer

Retailers in the Netherlands) and Netbeheer

Nederland, Vereniging van Energienet-

Nederland (Association of Network Operators in

beheerders in Nederland.

the Netherlands).

Arnhem, juni 2010

Arnhem, June 2010

Energie in Nederland 2010

summar y of key dat a

s a m e n v a t t e n d o v e r z i ch t

2008

2009

wijziging 2009/2008 change 2009/2008

algemeen

general

aantal vergunninghouders *

number of licence holders *

38

33

-13.2%

aantal netbeheerders

number of network operators

12

12

0.0%

aantal productiebedrijven

number of production companies

7

7

0.0%

aantal werknemers

number of staff

32.000

33.000

3.1%

omzet in miljoenen EUR

turnover (EUR millions)

28.316

29.345

3.6%

24.856

25.628

3,1%

13.957

14.096

1,0%

113.210

118.577

4,7%

440

489

11,1%

79.325

74.659

-5,9%

46

44

-3,3%

p ro d u c t i e

production

opgesteld elektrisch vermogen in MW

installed generating capacity (MW)

hoogste belasting hoogspanningsnet in MW ** maximum load high-voltage network (MW **) elektriciteit in miljoenen kWh

electricity (million kWh)

maximale dagafgifte in miljoenen m3

peak daily supply (million m3)

gas in miljoenen m3

gas (million m3)

warmte in PJ

heat (PJ) (km)

l e n g te n e tte n i n k m

networks

elektriciteit

electricity

257.619

259.241

0,6%

gas

gas

136.846

138.732

1,4%

warmte

heat

4.621

4.711

1,9%

aantal afnemers

(x

1.0 0 0 )

number of customers

(1,0 0 0)

elektriciteit

electricity

7.856

7.926

0,9%

gas

gas

6.977

7.068

1,3%

warmte

heat

280

290

3,6%

v e r b ru i k

consumption

elektriciteit in miljoenen kWh

electricity (million kWh)

115.266

108.498

-5,9%

kleinverbruik

small consumers

37.310

35.388

-5,2%

grootverbruik

large consumers

77.956

73.110

-6,2%

gas in miljoenen m3

gas (million m3)

45.902

46.265

0,8%

kleinverbruik

small consumers

13.447

13.392

-0,4%

grootverbruik

large consumers

32.455

32.873

1,3%

warmte in TJ

heat (TJ)

38.600

37.400

-3,1%

g e m i d d e l d e e n e r g i e t a ri e v e n

average energy prices for small

v o o r k l e i n v e r b ru i ke r s i n e u r

consumers in eur

(incl.

e n e r g y t a x a n d v a t )***

gas

r e b e n b t w ) ** *

( e u r / m 3)

gas

(incl.

regulatory

( e u r / m 3)

kleinverbruik

small consumers

0,71

0,60

-15,5%

w.o. huishoudens

of which households

0,70

0,59

-15,7%

e l e k t ri c i t e i t

( e u r / kWh )

electricity

( e u r / kWh )

kleinverbruik

small consumers

0,32

0,29

-9,4%

w.o. huishoudens

of which households

0,32

0,29

-9,4%

34,87

30,11

-13,7%

w a rm t e

(eur/gj)

gemiddeld * per 1 januari van het daaropvolgende jaar * per 1 January of the following year

heat

(eur/gj)

average ** De hoogste belasting van het door TenneT waar-

*** Tarieven per 1 januari 2009 en 2010

genomen productievermogen plus de import.

*** Tariffs as on 1 January 2009 and 2010

** The highest output of generation capacity (as observed by TenneT) plus imports Energy in the Netherlands 2010

5

-

energie algemeen

energy

general

Het totale Europese energieverbruik bedraagt

Total annual European energy consumption

jaarlijks circa 1.700 MTOE (EU-27). Nederland

is approximately 1,700 MTOE (EU 27). The

heeft daarin een aandeel van 4,5%. Energie

Dutch share in this amounts to 4.5%. Energy is

wordt niet alleen gebruikt in de vorm van

consumed not only in the form of electricity and

elektriciteit en gas maar ook in de vorm van

gas, but also as motor fuel for transport. Almost

brandstof voor vervoer. Vrijwel alle energie is

all this energy originates from either gas, coal, oil

afkomstig van de energiebronnen gas, kolen,

or uranium. Thanks to its own extensive natural

olie en uranium. Dankzij de Nederlandse aard-

gas reserves, the Netherlands can provide for

gasvelden kan Nederland voor een aanzienlijk

most of its domestic demand for energy.

deel in de eigen energiebehoefte voldoen. energy balance balansen

Electricity Elektriciteit

In 2009, 123.5 billion kWh of electricity were

In Nederland ging in 2009 123,5 miljard kWh

produced in the Netherlands. Of that amount

om. Daarvan is – na aftrek van netverliezen

– after subtracting grid losses and exports –

en export – 108,5 miljard kWh ook werkelijk in

108.5 billion kWh were actually consumed in

Nederland verbruikt, 5,9% minder dan in 2008.

the Netherlands, 5.9% less than in 2008. Energy

Hiervan wordt 93,0 miljard kWh geleverd door

companies delivered 93.0 billion kWh of that

de energiebedrijven, het overige deel produ-

amount; the remainder was generated by large

ceren met name grote industriële bedrijven

industrial firms with their own combined heat

voor eigen gebruik met warmtekrachtcentrales.

and power generators. In 2009 the excess of

Het importsaldo (import minus export) bedroeg

imports over exports was 4.5% of consumption.

in 2009 4,5% van het verbruik. In voorgaande

In previous years, the excess import was usally

jaren was dit doorgaans 15% tot 20%.

15% to 20%.

Gas

Natural gas

Het totaal geproduceerde gasvolume bedroeg

The total volume of natural gas produced in the

in 2009 74,7 miljard m3. Na aftrek van het

Netherlands in 2009 amounted to 74.7 billion m3.

uitvoersaldo (export minus import) bedroeg

Subtraction of the excess of exports minus

het verbruik 46,3 miljard m3, 0,8% meer dan

imports gives a total gas consumption of

in 2008. Kleinverbruikers verbruikten in 2009

46.3 billion m3, 0.8% more than in 2008. In 2009,

0,4% minder, grootverbruikers 0,4% minder en

small-scale users consumed 0.4% less, large-

elektriciteitscentrales 6,0% meer dan in 2008.

scale users 0.4% less, and power stations 6.0% more gas than in 2008.

Warmte Op tientallen plaatsen wordt in Nederland

Heat

warmte geleverd, in 2009 in totaal 37,4 PJ –

Heat is supplied to scores of locations throughout

een afname van 3,1% ten opzichte van 2008.

the Netherlands. In 2009, 37.4 PJ of heat

De warmte wordt gebruikt voor verwarming

was distributed on numerous places in the

van huizen, gebouwen en kassen. De groot-

Netherlands; this represents an decrease of

schalig geproduceerde warmte wordt voor-

3.1% as compared to 2008. This heat was used

namelijk bij de elektriciteitsproductiebedrijven

in homes, buildings and greenhouses. The heat,

ingekocht. Afvalverwerkers en de industrie zijn

which is produced on a large scale, was primarily

andere warmte-aanbieders.

purchased from electricity generation companies. Waste processing companies and other industries also sell heat on the energy market.


7

breakdown of final consumption

finaal energieverbruik per sector

of energy by sector

overig

other

huishoudens

households

transport

transport

industrie

industry

3.000 PJ

2.500

2.000

1.500

1.000

500

2009

2008

2007

2006

2005

1995

1985

1975

0

n a tu r a l g a s i n t h e n e t h e r l a n d s

nederland aardgasland

gecumuleerde afzet

cumulative sales

voorspelde voorraad (Nederlands grondgebied)

estimated reserves (Dutch territory)

6.000 miljard m3 billion m3

5.000

4.000

3.000

2.000

1.000

8


2009

2008

2007

2006

2005

1995

1985

1975

0

supply and demand of electricity

elektriciteitsbalans

productie elektriciteitscentrales

production power stations

WKK

cogeneration

import

imports

export

exports

netverlies

network losses

eigen verbruik producenten

autoconsumption producers

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

130.000 miljoen kWh million kWh 65.032

9.116

120.000

68.235

10.564

4.678 17.199

110.000

4.403 15.482

100.000 37.310 90.000

35.388

80.000

70.000

60.000

39.062 60.757 57.628

39.778

50.000

40.000

30.000

20.000

24.966 15.452

10.000

2009

2008

0


9

supply and demand of gas

gasbalans

productie

production

import

imports

export

exports

elektriciteitscentrales

power stations

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

110.000 miljoen m3 million m3

100.000

79.325

58.504 74.659

52.717

90.000

80.000

70.000

60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

25.081

8.618

9.133

13.447

13.392

23.837

24.323

23.740

10.000

10


2009

2008

0

supply and demand of heat

warmtebalans

productie elektriciteitsproducenten

production by electricity generating companies

overige productie

other production

netverlies / meetverschillen

network losses / measurement discrepancies

kleinverbruik

small consumers

grootverbruik

large consumers

55 PJ

50

45

43,1

7,2 41,7

6,9

40 14,9

35

14,4

30

25 23,7

20

23,0

15

10

5 2,7

2009

2,6

2008

0


11

12

en S en Fin em lan we de ar d ke Fin n Lu n la xe nd D e m Ierl bu an nm ar d rg k I O Lu rela x os te em nd bo nr ur Fr ijk G D ank Au g ro ui st r i ot ts jk ri l an Br Fr a itt d a a Be G nce N nn e lg r ed ië ië ma er n B la Un nd ite elg y Th d K ium in e gd N e o Cy the m pr rla us nd s C G rie Ma yp ru lt ke s nl a M Po an al rt d ta ug G al ree c Sp Por e an tug je al Sp ai Es Ita tla lië n Bu n Ita lg d l Li ari Est y to je on uw Bu ia en lg a Le Lith ria tla ua nd ni a Po La Ts Slo le tv n je v i Po a ch en ië ië la Sl nd C Ro ze o em ch ven R ia e Sl ni epu ow ë bl R i ak om c H on ije a ga Sl nia ov rij e a H kia EU un g 27 ar y EU 27

D

Zw ed

finaal energieverbruik breakdown of final energy consumption

i n e u r o p a ( 20 08) i n e u r o p e (20 08)

overig other

warmte heat

elektriciteit electricity

olie oil

kolen coal

gas gas

100 %

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0


energy price development

energieprijsontwikkeling

stookolienotering

fuel oil quotation

gasolienotering

gasoil quotation

kolennotering

coal quotation

gasprijs kleinverbruik (excl. belastingen)

gas price small consumers (excluding all taxes)

elektriciteitsprijs kleinverbruik (excl. belastingen)

electricity price small consumers (excluding all taxes)

390 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100) 360 330 300 270 240 210 180 150 120 90 60 30

g e m i d d e l d e c o 2- e m i s s i e v a n e e n h u i s h o u d e n

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

a v e r a g e c o 2- e m i s s i o n o f a h o u s e h o l d

gasverbruik

gas consumption

elektriciteitsverbruik

electricity consumption

vervoer

traffic and transport

2009 (7.776 kg per huishouden per household)


13

organisatie

organization

De Nederlandse energiemarkt is per 1 juli 2004

The energy market in the Netherlands

geheel geliberaliseerd. De liberalisering is

was completely liberalized on 1 July 2004.

het directe gevolg van Europese regelgeving.

Liberalization is a direct consequence of EU

Daarin is vastgelegd dat per 1 juli 2007 de

electricity and gas directives, which require that

energiemarkten in alle EU-landen moeten zijn

the energy markets of al EU member states be

vrijgegeven; de energiemarkt voor bedrijven

completely open by 1 July 2007. The directives

moest reeds vanaf 1 juli 2004 vrij zijn.

decreed that energy markets serving business sectors had to be liberalized by 1 July 2004.

Om keuzevrijheid mogelijk te maken zijn levering en het beheer van de netten van elkaar

To ensure freedom of choice, actual supply and

gescheiden. Klanten kunnen zodoende kiezen

the management of the supply networks were

tussen verschillende leveranciers. Het schema

legally separated. This makes it possible for

op pagina 16 geeft de diverse relaties weer.

customers to choose their own supplier. The

De liberalisering van de Nederlandse energie-

diagram on page 16 indicates the relationships

markt is vastgelegd in de Elektriciteitswet 1998

among various players in the energy sector in

en de Gaswet. De energiesector biedt vandaag

the Netherlands. Liberalization of the energy

de dag werk aan ruim dertigduizend mensen.

market in the Netherlands is laid down in the Electricity Act 1998 and the Gas Act. Currently

Het eigendom van de Nederlandse energie-

the energy sector in the Netherlands employs

bedrijven was tot 1999 volledig – direct of

more than 30,000 people.

indirect – in handen van de Nederlandse gemeenten en provincies. Nadien is een aantal

Until 1999, Dutch energy companies were

productie- en leveringsbedrijven overgegaan

owned – directly or indirectly – by municipalities

in buitenlandse handen. Ook heeft een aantal

and provincial governments. Since then several

nieuwe levereringsbedrijven zich sinds de

production and supply companies have passed

liberalisering op de energiemarkt begeven.

into the hands of foreign owners. In addition, since liberalization, a number of new supply

De netbeheerder en de netten die worden

companies have joined the market.

beheerd, tot 2009 veelal in handen van een energieconcern, mogen volgens de

Under Dutch laws, from 2011 onwards, network

Nederlandse wetgeving vanaf 2011 niet meer

operators and the networks under their

tot een energieconcern behoren dat ook

supervision – until now mostly owned by an

energie levert of produceert. De eigendom

energy company – may no longer belong to a

moet worden overgedragen aan de publieke

company that also supplies or produces energy.

aandeelhouders van het energieconcern.

Ownership must be transferred to the public

De netbeheerders krijgen daarmee in

shareholders of the company. In this manner,

Nederland een geheel zelfstandige positie

network operators will acquire a completely

op de energiemarkt.

independent role in the Dutch energy market.


15

organisatie van de energiemarkt

o r g a n i z a t i o n o f t h e d u t ch e n e r g y m a r k e t

in nederland

elektriciteitsproductie

l a n d e l i j k t r a n s p o rt n e t

electricity generation

national transport grid

programmaverantwoordelijken balance responsables

r e g i o n a l e n e tt e n regional grids brokers

a p x- e n d e x

leveranciers

klanten

meetverantwoordelijken

suppliers

customers

metering responsables

handelaren traders

r e g i o n a l e n e tt e n regional net works

shippers shippers

gasproductie

l a n d e l i j k t r a n s p o rt n e t

gas production

national transport net work

Vraagrichting van de handelsstroom. Afhankelijk

Direction of demand for traded energy. Depending on demand,

van de vraag wordt elektriciteit geproduceerd,

electricity is generated and imported, and gas is produced,

geïmporteerd of verhandeld dan wel gas gewonnen,

imported or exported.

geïmporteerd of geëxporteerd. Fysieke transport van elektriciteit en gas

Physical transport of electricity and gas

Bemiddelingsfunctie broker

Intermediary role of broker

Uitwisseling meetgegevens

Exchange of meter readings

Uitwisseling van gegevens tussen programma-

Exchange of data between balance responsables/shippers and

verantwoordelijken/shippers en netbeheerders

network operators to maintain the balance of the network.

voor balancering van het net.

16


legenda

Elektriciteitsproductie

Landelijk transportnet (TenneT)

• Grootschalige elektriciteitsopwekking door enkele markt-

De onafhankelijke beheerder van het hoogspanningsnet

partijen. • Elektriciteitsopwekking via warmtekrachtkoppeling, duur-

is sinds oktober 2001 voor 100 procent in handen van de rijksoverheid. TenneT bewaakt ook de balans van het

zame energie uit wind, water, zon en biomassa door vele

elektriciteitsnet, verzorgt de interconnectie met buitenlandse

marktpartijen.

netten en veilt de beschikbare importcapaciteit.

• Import. Landelijk transportnet (GTS) Gasproductie

Gastransport Services (GTS) verzorgt het transport van aard-

• Gaswinning uit het Groningenveld bij Slochteren. Gas

gas over het 11.000 kilometer lange hogedruknet voor gas in

afkomstig van de diverse kleine velden op de Noordzee,

Nederland, beheert het leidingsysteem en de installaties en

de Maasvlakte etcetera heeft voorrang om zo de gas-

bewaakt de balans van haar landelijk transportnet.

voorraad van Nederland te sparen (kleineveldenbeleid). Winning vindt plaats door de Nederlandse Aardolie

Regionale netten

Maatschappij (NAM) en kleinere producenten. Het gas

De regionale netbeheerders maken aansluitingen voor

wordt op de markt gebracht door Gasterra.

klanten en verzorgen het transport van elektriciteit en/of

• Import. Nederland is echter ook belangrijk exportland.

gas. De netbeheerders zijn in Nederland wel onderdeel van hetzelfde concern als waartoe de traditionele leveranciers

APX-ENDEX

behoren, maar zijn juridisch en qua bedrijfsvoering

De APX-ENDEX is de energiebeurs, waar kan worden

(unbundling) afgescheiden. Zij zijn onafhankelijk om eerlijke

gehandeld in elektriciteit en gas.

toegang voor derden te garanderen.

Handelaren

Programmaverantwoordelijken

Zij laveren tussen vraag en aanbod van elektriciteit en gas,

Zij stemmen de vraag en aanbod van elektriciteit voor de

proberen zo scherp mogelijk in te kopen en te verkopen.

volgende dag op elkaar af om onder/overbelasting van het

Een aantal leveranciers en producenten heeft inmiddels

transportnet te voorkomen en bij te dragen in de balans van

een eigen handelsvloer, anderen besteden dit uit aan

het voorzieningssysteem. Dit vloeit voort uit een wettelijke

externe partijen.

verplichting voor de aangeslotenen op het elektriciteitsnet. Deze rol kan door iedere partij op zich worden genomen,

Leveranciers

maar wordt in de meeste gevallen vervuld door handelaren

Zij zijn het administratieve en commerciële aanspreek-

en/of leveranciers. Hierdoor kunnen de netbeheerders het

punt voor de klant: degene die het product energie levert

transport faciliteren en kan TenneT de onbalans corrigeren en

en afrekent. De meeste bedrijven leveren zowel gas als

de kosten daarvan in rekening brengen.

elektriciteit. Er zijn 13 ‘traditionele’ leveranciers in Nederland (doorgaans in handen van provincies en gemeenten) en

Shippers

een groeiend aantal nieuwkomers, waaronder ‘dotcom-

Net als bij programmaverantwoordelijken is shipper een

bedrijven’ en buitenlandse partijen. Een producent kan ook

rol die door de leverancier, handelaar of klant op zich kan

een leverancier zijn.

worden genomen. De shipper is veelal een leverancier. Hij contracteert transportcapaciteit en heeft een verantwoorde-

Brokers

lijkheid in de balans van het voorzieningssysteem van gas.

Deze treden namens marktpartijen op als bemiddelaar

Ook Gasterra is een shipper.

(makelaar) tussen vraag en aanbod; zij hebben in tegenstelling tot een handelaar geen positie in de markt.

Meetverantwoordelijken Zij plaatsen meters, verrichten meteronderhoud en zor-

Klanten

gen voor het doorgeven van meterstanden aan de net-

• grootverbruikers voor elektriciteit zijn vrij sinds januari

beheerders. Soms treedt de netbeheerder zelf op als

1999 en voor gas sinds augustus 2000

meetverantwoordelijke. De netbeheerders geven de meet-

• klanten voor groene elektriciteit zijn vrij sinds 1-7-2001

gegevens door aan de leveranciers en – bij elektriciteit –

• middelgrote (zakelijke) klanten zijn vrij sinds 1-1-2002

aan de programmaverantwoordelijken, bij gas aan shippers.

• huishoudelijke en kleinzakelijke klanten zijn vrij sinds 1-7-2004.

For translation see page 80.


17

netbeheerders net work operators

aansluitingen

connections

gas

elektriciteit

nummer op kaart

gas

electricity

number on map

pagina 19 page 19 Cogas Intra en Beheer B.V.

137.000

54.000

1

Delta Netwerkbedrijf B.V.

186.000

206.000

2

Endinet*

452.000

106.000

3

1.899.000

2.610.000

4

148.000

-

5

2.137.000

2.861.000

6

101.000

32.000

7

1.869.000

1.949.000

8

51.000

54.000

Enexis B.V. Intergas Energie B.V. Liander N.V. RENDO Netbeheer BV Stedin B.V. Westland Infra Netbeheer BV TenneT TSO B.V. Gas Transport Services B.V.

1.100

* De nieuwe naam voor B.V. Netbeheer Haarlemmermeer, ObragasNet N.V. en NRE Netwerk B.V. * The new name of B.V. Netbeheer Haarlemmermeer, ObragasNet N.V. and NRE Netwerk B.V. ** Landelijk netbeheerder elektriciteit (zie kaart op pagina 34) ** National network operator electricity (see map on page 34) *** Landelijk netbeheerder gas (zie kaart op pagina 35) *** National gas network operator (see map on page 35)

18


9 ** ***

elektriciteitsnetwerken

electricit y net works

( m e d i o 2010)

( m i d - 2010)

4

7

1

6 9

8

2

3

gasnetwerk en

gas net works

( m e d i o 2010)

( m i d - 2010)

4

7

1

3

6 9

8

5

2

3

13


19

g r o o t s ch a l i g e p r o d u c t i e - e e n h e d e n i n 2010

l a r g e - s c a l e g e n e r a t i o n u n i t s , 2010

Delta / EDF E.ON Benelux Electrabel Nederland Elsta Eneco EPZ Essent

Windpark Westereems 156 MW Eemshaven Eemscentrale 2.469 MW Delesto 530 MW

Nuon Nuon / Shell Rijnmond Energie

Bergum 664 MW

Air Liquide / Shell Akzo Nobel afvalcentrale wast processing plant

Offshore Windpark Egmond aan Zee 108 MW

Velsen 846 MW Prinses Amalia Windpark 120 MW IJmond 144 MW AEC/HCR Amsterdam 160 MW Amsterdam 1.229 MW Den Haag 78 MW

WKC Klazinaveen 63 MW WKC Erica 63 MW Flevocentrale 119 MW Harculo Purmerend 69 MW 356 MW Almere WKC 118 MW Salinco 60 MW Diemen 249 MW WKC Enschede 60 MW

HVC Alkmaar 94 MW

Leiden 81 MW Delft 93 MW

Utrecht Merwedekanaal 416 MW

Utrecht Lage Weide 247 MW Maasvlakte 1.052 MW RoCa 269 MW UCML 80 MW AVR Botlek 124 MW PerGen 300 MW Rijnmond Energie 790 MW Nijmegen Rotterdam Galileïstraat 209 MW Geertruidenberg Gelderland centrale 590 MW Amercentrale 1.245 MW

Moerdijk 339 MW

Borssele 915 MW waarvan: 480 MW Kernenergie

Dongecentrale 121 MW

Sloecentrale 870 MW Terneuzen Elsta 405 MW Buggenum 253 MW Maasbracht Clauscentrale 1.280 MW Geleen Swentibold 231 MW

20


employment

werkgelegenheid

werknemers Nederland

employees in the Netherlands

werknemers energiesector

employees in the energy sector

130 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100)

120

110

100

90

80

70

60

50

40

30

20

10

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

0


21

p r o d u c t i e / b r a n d s t o ff e n

production/fuels

Elektriciteit

Electricity

De elektriciteit in Nederland wordt voor het

Most electricity produced in the Netherlands

merendeel grootschalig geproduceerd door

comes from five large-scale generation

de elektriciteitsproductiebedrijven: Electrabel

companies, while the rest is generated

Nederland, E.On-Benelux, Essent, Nuon, en

decentrally. As compared to other countries,

EPZ. Daarnaast wordt elektriciteit decentraal

the proportion of installed decentralized capacity

opgewekt. In vergelijking met het buiten-

in the Netherlands is very high. Much of this

land is het aandeel opgesteld decentraal

capacity is attributable to cogeneration plants in

vermogen in Nederland bijzonder hoog. Dit

industry and horticulture. Waste processing plants

decentrale productievermogen staat opge-

also produce electricity. Sustainable generation

steld als warmtekracht bij de industrie en

capacity in the Netherlands – energy from sources

de glastuinbouw. Daarnaast produceren ook

such as sun, wind and water (hydropower) –

afvalverwerkers elektriciteit. Duurzaam elek-

was 9.3% of electricity consumed in 2009.

triciteitsvermogen – in Nederland energie uit

Furthermore, in recent years between 15% and

zon, wind, waterkracht en biomassa – produ-

20% of total consumption in the Netherlands

ceerde 9,3% van het elektriciteitsverbruik in

has been imported. In 2009, this proportion

2009. De afgelopen jaren werd tussen de 15%

was much lower: 4,5%. Increasingly, trading in

en 20% van het totale Nederlands verbruik per

electricity takes place on the Dutch spot market

saldo geïmporteerd. In 2009 lag dit percentage

of APX-ENDEX. The total amount of electricity

echter veel lager: 4,5%. De handel in elektrici-

traded on the exchange in 2009 was equivalent

teit vindt voor een steeds groter deel plaats op

to about 27% of electricity consumption in the

de Nederlandse spotmarkt van APX-ENDEX.

Netherlands.

In 2009 bedroeg de totale handel 27% van het Nederlandse elektriciteitsverbruik.

Gas In the Netherlands, natural gas is not only

Gas

extracted from Dutch fields but is also imported:

Nederlands aardgas is niet alleen afkomstig

in 2009 some 24.3 billion m3. However, annually

van de Nederlandse gasvelden maar wordt

more gas is exported than imported: in 2007

ook geïmporteerd: in 2009 24,3 miljard m3

the difference amounted to 52.7 billion m3.

aardgas. Er wordt jaarlijks echter meer gas

The highest daily consumption usually occurs

geëxporteerd: in 2009 52,7 miljard m3 aardgas.

on the coldest day of the year. The record for

De maximale dagafgifte vindt meestal plaats

consumption is 558 million m3, on 2 January 1997.

op de koudste dag van het jaar. Het record dateert van 2 januari 1997; op die dag werd

Heat

558 miljoen m3 aardgas geleverd.

Heat is purchased primarily from the electricity generation branch, and to a small extent from the

Warmte

waste processing industry. Heat suppliers also

De ingekochte warmte is afkomstig van de

produce heat themselves, in smaller cogeneration

elektriciteitsproductiesector en voor een klein

units. Auxiliary heat boilers provide a backup

deel van afvalverwerkers en de industrie.

during peak demand for heat, for example during

De warmteleveranciers produceren ook zelf

extremely cold weather.

warmte in kleinere warmtekrachtcentrales. Hulpwarmteketels voorzien in de piekvraag tijdens koude dagen.


23

origin of electricity consumed

herkomst elektriciteit

importsaldo

import surplus

WKK (incl. duurzame energie)

cogeneration (sustainable energy generation included)

nucleaire productie

nuclear generation

thermische productie

thermal generation

120 miljoen kWh million kWh Voor opwekking duurzame

110

energie zie pag. 66.

100 90

For sustainable energy generation see page 66.

80 70 60 50 40 30 20 10

production by power stations

importsaldo

import surplus

WKK

cogeneration


2000 (105 miljard kWh billion kWh)

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

productie elektriciteitscentrales

2009 (113 miljard kWh billion kWh)

24

1995

1994

1993

1992

1991

1990

0

origin of gas consumed

herkomst gas

import

imports

winning

extraction

110 miljoen m3 million m3 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

gasveld in Groningen

Groningen gas field

velden op zee / overige velden

offshore fields

import

imports

2009 (99 miljard m3 billion m3)

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

0

2000 (86 miljard m3 billion m3)


25

catagories of installed generating capacity

o p g e s t e l d e l e k t r i s ch p r o d u c t i e v e r m o g e n naar categorie

elektriciteitscentrales

power stations

WKK

cogeneration

duurzaam

sustainable

30 duizend MW thousand MW

25

20

15

10

5

wkk e.d. naar categorie

chemische industrie

chemical industry

glastuinbouw

horticulture

aardolieraffinaderijen

oil refineries

afvalverbrandingsinrichtingen

waste incineration

papier en karton industrie

food and tobacco industry

voedings- en genotmiddelen industrie

paper and board industry

overige

other

gezondheidszorg

public health

overige industrie

other industries

rioolwaterzuivering

sewage purification

2009 (39,778 million kWh)


2009

2008

2007

sector contributions to cogeneration

2009 (39.778 miljoen kWh)

26

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

gemiddelde maandelijkse dagvolume op

average monthly day-volume of electricit y

de apx

traded on the apx

piekuren

peak hours

daluren

off-peak hours

90.000 MWh MWh 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000

12-2009

11-2009

9-2009

10-2009

7-2009

8-2009

6-2009

5-2009

4-2009

3-2009

1-2009

2-2009

11-2008

12-2008

9-2008

10-2008

8-2008

7-2008

6-2008

5-2008

4-2008

3-2008

1-2008

2-2008

0

gemiddelde maandelijkse prijzen op

average monthly prices of electricit y traded

de apx

on the apx

piekuren

peak hours

daluren

off-peak hours

alle uren

all hours

170 EUR/MWh EUR/MWh 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

12-2009

11-2009

9-2009

10-2009

8-2009

7-2009

6-2009

5-2009

4-2009

3-2009

1-2009

2-2009

11-2008

12-2008

10-2008

9-2008

8-2008

7-2008

6-2008

5-2008

4-2008

3-2008

1-2008

2-2008

0


27

import and export of gas

i m p o rt e n e x p o rt v a n ga s

import

imports

export

exports

30.000 miljoen m3 million m3 20.000 10.000 0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

60.000

import and export of electricit y

i m p o rt e n e x p o rt v a n e l e k t r i c i t e i t

import

imports

export

exports

27.500 miljoen kWh million kWh 25.000 22.500 20.000 17.500 15.000 12.500 10.000 7.500 5.000 2.500 0 2.500 5.000 7.500 8.000

28


2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

8.500

maximum load high-volt age net work

hoogste belasting hoogspanningsnet

16.000 MW MW 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

0

peak day-volume of gas supplied

m a x i m a l e d a ga f g i ft e ga s

600 miljoen m3 million m3 550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

0


29

30

xe m

bu

D

rg

en

Lu x Ie em em rlan bo ur ar d ke Ire g n la nd Be D lg enm i Fi ë B ar k N nl e ed an lg O iu o er d m la ste F G n in nr ro d ot Th ijk lan d Br e A us N itt e Z tr an t w ed her ia ni la ë e n U n ni Sw d s te e Fr d K de D ank ing n ui ts rijk dom la nd Fr a G nce e M rm a an Cy lta y G rie pru M al ke s t nl Cy a pr Po an us rt d ug G al ree Po ce r Ita tug Sp lië al a I Es nje tal y tla nd Spa Le Es in t Sl tla ov nd oni a Li en ië Lat to uw S via en lov Sl en ow L ak ith ia H Ts on ije uan je ga ia Sl ch ov is Bu rije a ch lg H kia e a u R Re ri ng o pu em je ar B y e bl ie nië ulg k a Cz Ro ria ec m a h R ni Po ep a ub le n li Po c la nd

Lu

o p g e s t e l d e l e k t r i s ch v e r m o g e n installed generating capacity


overig other

wind wind

waterkracht hydro

nucleair nuclear

conventioneel conventional

aandeel duurzaam vermogen in totaal contribution of renewable capacity to total

140 duizend MW thousand MW


170.992 MW aandeel share %

130

120

110

100 100

90 90

80 80

70 70

60 60

50 50

40 40

30

30

20

20

10

10

0

0

Zw ed e Fr n a n k Sw D ui e ts rijk de la n nd Fr a Fi G nce er nl an m O an D ost d y en Fi e G nl em nr ro i an ot ar jk Br ke Au d itt n s an Be D tria ni lg enm ë i U ë B ar ni k N te elg ed d iu er Ie Kin m la Lu nd rlan gd om d xe Th e m I bu Ne rela th nd rg e G rie Lu rla ke xe nd m s n bo Po lan ur rt d g ug G al ree c Sp Por e an tug je al Sp I Cy tali ain ë pr Ts us Ita je l ch M Cy y al is ch ta pru e Po M s Re S pu lo len alta * bl ven P ie ië ola k Cz Sl nd ec ov e Es h R ni a e t Bu lan pub lic lg d E a st Sl r on ow ije Bu ia Li aki je lga to u Sl ria Ro we o em n L vak en ith ia H ua i on ë ga Ro nia m rij an e Le Hu ia tla ng nd ar y EU La 27 tvi a EU 27

p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g b r a n d s t o ff e n p a k k e t breakdown of fuel sources for

voor de totale elektriciteitsproductie in total electricity generated in

e u r o p a (2 0 07 ) e u r o p e (20 07)

overig other

wind wind

waterkracht hydraulic

uranium uranium

olie fuel oil

kolen coal

aardgas natural gas

100 %

90

80

70

60

50

40

30

20

10

0

* niet beschikbaar

* not available


31

infrastructuur

i n f r a s t ru c tu r e

De kilowatturen, kubieke meters gas en

Kilowatt hours of electricity, cubic metres of

gigajoules lijken als vanzelf de stopcon-

natural gas and gigajoules of heat appear to

tacten, gaskranen en radiatoren te bereiken.

reach wall sockets, gas taps and radiators

In Nederland wordt die gedachte nog eens

by themselves. In the Netherlands, this idea

versterkt doordat de netten ook grotendeels

is reinforced by the fact that the distribution

onzichtbaar zijn: de in totaal 400.000 km

networks are usually invisible: most of the

leidingen en kabels liggen voor het over-

pipelines and cables (a total of 400,000 km)

grote deel onder de grond. Daardoor zijn de

are installed underground. As a result, these

netten minder gevoelig voor weersinvloeden.

networks are less sensitive to adverse weather.

Bovendien is door een fijne vermazing van

What is more, because of the networks’ high

de netten en een uitgekiend stelsel van bevei-

density and advanced systems of safety facilities,

ligingen de bedrijfszekerheid van de netten

their operational reliability is extremely high. The

bijzonder hoog. Het Nederlandse gasnet

natural gas network in the Netherlands is one of

behoort tot de meest fijn vermaasde ter wereld.

the densest in the world.

Het elektriciteitsnet

Electricity grid

Het Nederlandse elektriciteitsnet bestaat uit een

The electricity network in the Netherlands

landelijk net, beheerd door TenneT, dat de regio-

comprises a national grid that connects the

nale netten en de meeste elektriciteitscentrales

regional grids and the electricity power stations

met elkaar verbindt. Het landelijke net heeft

with each other. The national grid uses voltages

hoogspanningsniveaus van 380 en 220 kilovolt.

of 380 and 220 kilovolts. The electricity is

Op iets lagere hoogspanningsniveaus – 150,

transmitted within the regions at lower levels

110 en 50 kilovolt – wordt de elektriciteit naar de

of high voltage – 150, 110 or 50 kilovolts – from

regio’s getransporteerd. Op middenspannings-

which it is supplied to bulk users at medium

niveau – 3 tot 25 kilovolt – wordt elektriciteit aan

voltages – 3 to 25 kilovolts. Distribution to house-

grootverbruikers geleverd en verder gedistribu-

holds and smaller large-scale users is done at low

eerd naar de laagspanningsnetten (230/400 volt),

voltages through the low-tension (230/400 volts)

waarop met name huishoudens maar ook klei-

network.

nere grootverbruikers aangesloten kunnen zijn. Natural gas network Het gasnet

After natural gas was discovered in 1963, adjust-

Na de vondst van aardgas in 1963 zijn de

ments were made to the existing networks to

bestaande netten voor transport van aardgas

make them suitable for transporting natural gas.

geschikt gemaakt. Toen is ook gestart met de

A start was also made with the construction of

aanleg van het landelijke net waarop de regio-

the national gas network, to which the regional

nale netten zijn aangesloten. Het hoofdtrans-

networks were connected. Gas is transported in

portnet, beheerd door Gas Transport Services

the national gas network at a pressure of 67 bar,

(GTS), wordt bedreven onder een druk van

and in the regional networks at 16 to 40 bar. (For

67 bar, de regionale netten staan onder een

practical safety, the typical odour associated with

druk van 16 tot 40 bar. Bij de overdracht aan

natural gas, which has no odour itself, is added

de regionale netten wordt het van nature reuk-

as the gas passes into the regional network.) Gas

loze aardgas uit veiligheidsoverweging van de

is transported further at 4 or 8 bar. The pressure

typische gaslucht voorzien. Verder transport

is reduced to 0.1 bar at regulation stations, after

vindt plaats onder een druk van 4 of 8 bar. In

which the gas is transported through gas mains

overslagstations wordt de druk gereduceerd

and service pipelines in the streets to consumers.

naar 0,1 bar, waarna het gas door hoofd- en

In homes the pressure is further reduced to

dienstleidingen in de straten naar de afnemers

0.03 bar.

stroomt. In de woningen wordt de druk teruggebracht naar 30 millibar (0,03 bar).

Heat network Water is used as the medium of transport in

Het warmtenet

heat networks. It is transported at a pressure

In de warmtenetten wordt water als transport-

of 10 bar and a temperature of 100 °C. The heat

medium gebruikt. Het water wordt onder een

is transferred from the transport network to

druk van 10 bar en een temperatuur van 100 °C

distribution networks in substations.

getransporteerd. In onderstations wordt de warmte van het transportnet aan de distributienetten overgedragen. Energy in the Netherlands 2010

33

Zeyerveen

Hengelo Gronau

t r a n s p o rt e n d i s t r i b u t i e e l e k t r i c i t e i t

Wesel

transmission and distribution of electricity

380 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel

380 kV substation overhead line cable







grensoverschrijdende verbinding

cross border line

Zeekabel NorNed

sea cable to Norway

Zeekabel project

sea cable project

projecten 380 kV-verbinding

projects 380 kV connection 380 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel

project 220 kV-verbinding Vierverlaten-Hessenweg

project 220 kV connection Vierverlaten-Hessenweg

220 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel 150 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel

110 kV-station/bovengrondse verbinding/kabel grensoverschrijdende verbinding

Rommerskirchen

Zeekabel NorNed Siersdorf

Zeekabel project NorNed projecten 380 kV-verbinding NorNed 2 220 kV-verbinding Vierverlaten-Hessenweg project

offshore verbinding COBRA

hoofdkantoor

(Denemarken)

regiokantoren naam van het station Eemshaven

Vierverlaten Louwsmeer

Meeden

Diele

Zeyerveen

Oudehaske

Ens Hessenweg

Beverwijk Hengelo Diemen

Gronau

Dodewaard

Maasvlakte BritNed

Krimpen Wesel

Geertruidenberg Boxmeer

Borssele

Van Eyck

Zandvliet

Maasbracht

Rommerskirchen Siersdorf

34


h o o f d t r a n s p o rt n e t ga s

main gas transmission system

leiding – Groningen-gas

pipeline – Groningen gas

leiding – hoogcalorisch gas

pipeline – high-caloric gas

leiding – laagcalorisch gas

pipeline – low-caloric gas

leiding – ontzwaveld gas

pipeline – desulphurized gas

leiding – stikstof

pipeline – nitrogen

voedingsstation(s)

feeder station(s)

compressor- en mengstation

compressor and blending station

compressorstation

compressor station

mengstation

blending station

installatie voor ondergrondse opslag

underground gas storage

exportstation

export station

installatie voor vloeibaar aardgas

LNG facility

stikstofinjectie

nitrogen injection

Geplande uitbreidingen

Planned extensions

leiding – hoogcalorisch gas

pipeline – high-caloric gas

installatie voor ondergrondse opslag

underground gas storage

BBL


35

l e n g t e t r a n s p o rt - e n d i s t r i b u t i e n e tt e n

length of transport and distribution

(in km)

net works (km)

2008

De lengtes elektriciteitsnet-

2009

change 2009/2008

ten in km betreft de circuitlengtes. De circuitlengte in km is de som van de lengtes van de afzonderlijke verbindingen die op een tracé voorkomen. (tracélengte is de geografische lengte in km afstand)

The length of electricity networks are circuit lengths (km). The circuit length is the sum of the lengths of each individual cable in each section of the network (section length = the physical distance between the two ends of the section).

electricity


koppelnet (220/380 kV)(TenneT)

national grid (220/380 kV)(TenneT)

2.690

2.685

bovengronds

overhead

2.686

2.682

-0,1%

ondergronds

underground

4

3

-25,0%

-0,2%

transportnet (50/110/150 kV)

transmission (50/110/150 kV)

8.869

9.252

4,3%

bovengronds

overhead

5.264

5.492

4,3%

3.605

3.760

4,3%

101.312

101.965

0,6%

ondergronds

underground

middenspanning distributienet

medium-voltage network

(3 t/m 25 kV)

(3-25 kV)

ondergronds

underground

101.312

101.965

0,6%

laagspanning distributienet

low-voltage network (0.4 kV)

144.748

145.339

0,4%

(0,4 kV) bovengronds

overhead

174

174

0,0%

ondergronds

underground

144.574

145.165

0,4%

totaal elektriciteitsnet

entire electricity grid

257.619

259.241

0,6%

gas

gas

0,8%

transportnet (Gasunie)

transmission network (Gasunie)

distributienet

supply network

lagedruknet (t/m 0,1 bar)

low-pressure (< 0.1 bar)

midden- en hogedruknet

medium- and high-pressure

totaal gasnet

entire gas network

w a rm t e

heat

transportnet *

transmission network *

676

683

1,0%

distributienet *

supply network *

3.945

4.028

2,1%

totaal warmtenet

entire heat network

4.621

4.711

1,9%

* 2007 Andere registratiemethode

12.500

12.600

124.346

126.132

1,4%

99.404

101.177

1,8%

24.942

24.955

0,1%

136.846

138.732

1,4%

* 2007 Another method of registration used

length of heat net work

lengte warmtenet

distributienet

supply network

transportnet

transmission network

6 duizend km thousand km 5 4 3 2 1


2009

2008

2007

2006

2005

2000

1995

1990

0

36

wijziging 2009/2008

l e n g t h o f l o w- v o l t a g e e l e c t r i c i t y n e t w o r k

lengte elektriciteitslaagspanningsnet

bovengronds

overhead

ondergronds

underground

40 duizend km thousand km 20 0 20 40 60 80 100 120 140

2009

2008

2007

2006

2000

1990

1980

1970

1960

1950

1940

1930

1920

160

length of gas net work

lengte gasnet

distributienet

supply network

transportnet (Gastransport Services)

transmission network (Gastransport Services)

150 duizend km thousand km 140 130 120 110 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1995

1990

1985

0


37

gemiddelde tijdsduur per onderbreking

average duration per failure of

elektriciteitsnetwerk

electricit y net work

laagspanning

low-voltage network

middenspanning

medium-voltage network

hoogspanning

high-voltage network

gemiddelde 2005-2009

average, 2005-2009

gemiddelde middenspanning 2005-2009

average, medium-voltage network 2005-2009

gemiddelde hoogspanning 2005-2009

average, high-voltage network 2005-2009

240 minuten minutes Gemiddelde tijdsduur per onderbreking:

180

de gemiddelde duur dat de levering aan een klant wordt onderbroken.

Average duration per failure:

120

60

the average duration of supply

low-voltage

middenspanning

medium-voltage

hoogspanning

high-voltage

gemiddelde 2005-2009

average 2005-2009

40 minuten per klant per jaar minutes per customer per year

jaar dat een klant met een

30 25 20


2009

2008

2007

2006

2005

0 2004

5

customer connected to the

2003

10

of minutes per year that

2000

per customer = the number

2002

15

2009

2008

2007

2006

2005

2004

laagspanning

aansluiting op het laagspan-

low-voltage grid has no power.

2003

per customer per year

35

Total duration of power failure

2001

tot al duration of power failures,

per klant

citeit: het aantal minuten per

ningsnet geen stroom heeft.

38

jaarlijkse uitvalduur elektriciteit

2001

Jaarlijkse uitvalduur elektri-

2002

0 2000

failure to a customer.

jaarlijkse uitvalduur elektriciteit

tot al duration of power failures, per

i n e u - l a n d e n (2 0 07)

c u s t o m e r p e r y e a r i n e u c o u n t r i e s (20 07)

600 minuten per klant per jaar minutes per customer per year 550

Gemiddelde tijdsduur

500

per onderbreking:

450

de gemiddelde duur dat

400

de levering aan een klant

350

wordt onderbroken.

300

Average duration per failure:

250

the average duration of supply

200

failure to a customer.

150 100 50

ai n H Po un rt ga ug ry al N oo Po rw rt ug eg al en N or Ie w rla ay nd Ire Fi nl la nd an d Fi Zw n la ed nd en Li to Sw uw ed en en Li th Es ua tla ni nd a Es to Le ni tla a nd La Po tv ia le n Po la nd

ly

Sp je

an H

on

ga rij e

m

Ita

in

Ita

lië Sp

ia ni

te

d

Ki

ng

do

e rij k

A

us

tr

nc

O

kr ijk

os

U

an y

Fr a

kr ijk

te n

m

nd la ts

Fr an

G

er

en D ui D

N e Th

em

nd

en D

Ve re n

ig

d

N

Ko n

ed

er la

ar ke n

et

he

rla

m

ar

nd

k

s

0


39

verdeling van storingsoorzaken

fabrikant

manufacturer

netontwerp

grid design

graafwerk

excavation

werking bodem

subsidence

vocht

moisture

veroudering / slijtage

obselescence / wear and tear

overige

other

laagspanningsnetten low-voltage networks

hoogspanningsnetten high-voltage networks

40

distribution of causes of power failures


middenspanningsnetten medium-voltage networks

verdeling van onderbrekingen gasnetwerk

distribution of gas failures related to net work

De jaarlijkse uitvalduur, de gemiddelde tijd dat een gasstation

gasstation

klant jaarlijks geen gas heeft,

hoofdleiding

main pipelines

bedraagt slechts 23 secon-

aansluitleiding

domestic connection lines

den. Een klant wordt eens

gasmeter

gasmeter

in de ruim 200 jaar met een gasonderbreking geconfronteerd. De gemiddelde duur

totaal 42,421 onderbrekingen

total 42,421 failures

van een gasonderbreking bedroeg in 2009 2 uur en 30 minuten. De meeste storingen komen voor in de gasmeteropstelling (53%). De huisdrukregelaar is verantwoordelijk voor de meeste van deze storingen. Bij storingen aan aansluitleidingen en hoofdleidingen is graafwerk meestal de oorzaak.

The anual duration of gas failure, i.e. the time per customer per year that gas cannot be supplied, is 23 seconds. Any one customer can expect to experience a failure in gas supply once in 200 years. In 2009 the average duration of failure in gas supply was 2 hour and 30 minutes. Most problems with gas supply occur in the gas meter (53%). The gas pressure regulator is the cause of most problems. Supply failures occurring in domestic connection pipes or main pipelines are mostly the result of accidental damage axcavation.


41

verdeling van storingsoorzak en gasnetwerk

corrosie

corrosion

werking bodem

subsidence

graafwerk

excavation

veroudering / slijtage

obselescense / wear and tear

overig

other

onbekend

unknown

Hoofdleidingen

Aansluitleidingen

Main pipelines

Domestic connection lines

Gasmeters Gas meters

42

distribution of causes of gas failures


nl

d

en

an

D

en

Ie

Sw

ed en F em rlan inl an d ar d k G en Ire ro la ot Fr an De nd Br nm k O itt ar an os rijk k ni ten F ë rij ran U k ce ni A D t ed us Lu u xe itsl Ki tria a m ng bu nd d rg G om N e Lu rm ed a x er la Be em ny nd lg bo i u Th ë Be rg e G rie Ne lgi ke th um er n Po lan lan ds rt d ug G al ree c P Sp or e an tug je al S Ita pa in l i M ë a Cy lta Ital p M y Sl rus al ta ov * en Cy ië pru Es s Sl Ro tla ov * en em nd ia en E ië sto ni Le Ro a Li m Ts to tla a uw nd nia je ch en La is ch Li tvia e t Re Sl Po hu l pu ow en an ia ak bl P ie ije ol k a Sl nd Cz o e H on ch va ga Re kia Bu rije pub l lg ar Hun ic ije ga Bu ry EU lg 27 ari a EU 27

Fi

Zw ed

gasnet per duizend inwoner s van gas net work per thousand inhabit ants in

d e 27 e u - l a n d e n (20 08) t h e 27 e u c o u n t r i e s (20 08)

9 km

8

7

6

5

4

3

2

1

0


43

levering

supply

In 2009 werd in Nederland 108,5 miljard kWh

In 2009, 108.5 billion kWh of electricity,

elektriciteit, 46,3 miljard m3 gas en 37,4 PJ

46.3 billion m3 of natural gas and 37.4 PJ of heat

warmte verbruikt. Van het elektriciteitsverbruik

were consumed in the Netherlands. Households

komt 22% voor rekening van de huishoudens

used ca. 22% of the electricity, while the largest

en 32% voor rekening van de industrie. Van

bulk customers consumed 32%. Large-volume

het Nederlandse gasverbruik komt 71% voor

users in the Netherlands accounted for 71% of

rekening van grootverbruikers, waarbij 19%

the gas consumed, 19% of which was used to

van het totale gasverbruik wordt ingezet voor

produce electricity. Households accounted for

elektriciteitsproductie; 22% van het gas gaat

22% of total gas consumption. The horticultural

naar huishoudens. Van de grootverbruikers

sector is an important market segment among

vormen de tuinders een andere belangrijke

large-volume users.

deelmarkt. Households Huishoudens

Virtually all homes in the Netherlands are

Vrijwel alle huishoudens hebben een aanslui-

connected to the electricity grid. For their

ting op het elektriciteitsnet. Voor de warmte-

heating, 96% of homes use direct connections

voorziening is 96% van de huishoudens

to the natural gas network; 4% are connected

rechtstreeks aangesloten op het gasnet terwijl

to heat supply networks. The market share of

4% is aangesloten op warmtenetten. Het markt-

natural gas for heating is extremely high in the

aandeel van gas voor de warmtevoorziening is

Netherlands compared to other countries. Normal

bijzonder hoog in vergelijking met het buiten-

gas consumption (i.e. temperature-corrected

land. Het normaal gasverbruik (het gasverbruik

gas consumption based on a thirty-year average)

gecorrigeerd voor temperatuursinvloeden op

is decreasing as a result of improved building

basis van een dertigjarig gemiddelde) vertoont

insulation. Real gas consumption in recent years

onder invloed van besparingsmaatregelen een

has often been below average due to higher than

dalende trend. Het werkelijke gasverbruik lag

normal winter temperatures.

de afgelopen jaren vaak onder normaal als gevolg van de hoge temperaturen.

Industry The amount of electricity consumed by industry

Industrie

has kept pace with its economic activities.

Het elektriciteitsverbruik van bedrijven houdt

Having a good knowledge of the activities of

gelijke tred met de economische activiteit.

their industrial partners is important for energy

Het kennen van de relaties is van groot belang

companies, both for their daily operations and for

voor de dagelijkse bedrijfsvoering van de

making long-term prognoses.

energiebedrijven en voor het maken van prognoses op de lange termijn.

Electricity label As from 2005 it is compulsory for suppliers to

Stroometiket

indicate to their clients by means of an “electricity

Met ingang 2005 zijn leveranciers verplicht in

label” the source of the electricity supplied.

de vorm van een stroometiket klanten inzicht te geven in de herkomst van de geleverde stroom.


45

total electricity consumption

totaal elektriciteitsverbruik

overig grootverbruik

other large consumers

industrie

industrial consumers

overig kleinverbruik

other small consumers

huishoudens

households

120 miljard kWh billion kWh

100

80

60

40

20

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

total gas consumption

totaal gasverbruik

overig grootverbruik

other large consumers

centrales

power stations

overig kleinverbruik

other small consumers

huishoudens

households

50 miljard m3 billion m3

40

30

20

10

46


2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

total heat consumption

totaal warmteverbruik

50 duizend TJ thousand TJ

40

30

20

10

verbruik van elektriciteit,

consumption of

gas en warmte

e l e c t r i c i t y, g a s a n d h e a t

2008

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

2009


gas

(in

m i l j o e n e n m 3)

gas

(million

m 3)

kleinverbruik

small consumers

w.v. huishoudens

of which households

grootverbruik

large consumers

w.v. centrales

of which power stations

totaal

total


(in

miljoenen

electricity

(million

13.447

13.392

-0.4%

9.818

10.178

3.7%

32.455

32.873

1.3%

8.618

9.133

6.0%

45.902

46.265

0.8%

kWh )

kWh )

kleinverbruik

small consumers

37.310

35.388

-5.2%

w.v. huishoudens

of which households

24.764

23.873

-3.6%

grootverbruik*

large consumers*

77.956

73.110

-6.2%

w.v. industrie

of which industrial consumers

36.626

35.161

-4.0%

totaal

total

115.266

108.498

-5.9%

38.600

37.400

-3.1%

w a rm t e

(in

tj)

heat

(tj)

totaal

total

* Inclusief eigen verbruik

* Including autoconsumption

producenten

by producers


47

numbers of customers

aantal afnemers

2008

2009


gas

(in

duizenden)

gas

(thousands)

kleinverbruik*

small consumers*

6.962

7.053

1.3%

w.v. huishoudens

of which households

6.680

6.740

0.9%

tuinders

horticulture

9

9

1.4%

grootverbruik

large consumers

6

6

0.0%

totaal

total

6.977

7.068

1.3%

0.9%


(in

duizenden)

electricity

(thousands)

kleinverbruik

small consumers

7.791

7.861

w.v. huishoudens

of which households

6.960

7.030

1.0%

grootverbruik

large consumers

65

65

0.0%

totaal

total

7.856

7.926

0.9%

280

290

3.6%

w a rm t e

(in

duizenden)

heat

(thousands)

totaal

total

* incl. alle woningen aangeslo-

* incl. all dwellings connected

ten op blok/wijkverwarmings-

to block/district heating

complexen

gasverbruik en koude-index

gas consumption and cold factor

kleinverbruik

small consumers

koude-index

cold factor

20 miljard m3 billion m3

koude-index cold factor

4.000

De koude-index voor een

48


2009

2008

2.000 2007

0 2006

2.500

2005

5

2004

3.000

2003

10

2000

3.500

2002

The cold factor for an average year is 3,091.5.

15

2001

normaal jaar is 3.091,5.

a a n t a l s w i t ch e n e l e k t r i c i t e i t s -

n u m b e r o f s w i t ch e s e l e c t r i c i t y a n d

e n g a s k l a n t e n (20 09)

g a s c u s t o m e r s b e t w e e n s u p p l i e r s (20 09)

elektriciteit

electricity

gas

gas

325.000 300.000 275.000 250.000 225.000 200.000 175.000 150.000 125.000 100.000 75.000 50.000 25.000

stroometiket

2009-4

2009-3

2009-2

2009-1

2008-4

2008-3

2008-2

2008-1

2007-4

2007-3

2007-2

2007-1

2006-4

2006-3

2006-2

2006-1

2005-4

2005-3

0

electricity label

2008

2009

%

%

Herkomst in Nederland verbruikte elektriciteit. Vanaf 2005 zijn de

conventioneel

conventional

84

79

leveranciers verplicht om in

aardgas

gas

52

55

de vorm van een ‘stroom-

w.v. WKK

of which CHP

kolen

coal

kernenergie

32

etiket’ de herkomst van de

22

18

nuclear

7

5

overig

others

3

2

h e rn i e u w b a a r

renewable

16

21

consumed in the Netherlands.

w.v. uit Nederland

of which from the Netherlands

7

9

As from 2005 it is compulsory

elektriciteit aan hun klanten kenbaar te maken.

Source of electricity

wind

wind

3.3

4.0

for suppliers to indicate to

biomassa

biomass

3.6

4.8

their clients by means of an

water

water

0.1

0.1

‘electricity label’ the source of

9

12

gram/kWh

gram/kWh

w.v. import

of which import

totaal

total

CO2

CO2

radio-actief afval

radio-active waste

413

364

0.0002

0.0001


the electricity supplied.

49

50

xe Zw e m bu den rg S Lu we d x D en Fin em en l em an bo ur ar d ke Fin g n la Ie De nd O rlan nm os ar d te k N nr Ire ed la ij er la Be k A nd nd lg us i t Th ë B ria e G N elg ro ot Fr eth ium an er Br k la itt Dui an ts rijk nd ni lan Fr s ë d a U G nc G nite erm e rie d ke Ki any n n Po lan gdo d m rt ug G al ree c Sp Por e an tug je al S Cy Ita pai pr lië n us Ita l M Cyp y al ru t Es a s* t M Sl lan al ta ov d en Es * to ië n Le Slo ia Li ve Ts to tla uw nd nia je ch La is Bu en ch Li tvia lg e Re S ari thu an pu low je ia B bl a ie kij ulg k e a Cz Sl ria o e H on ch va Re kia g Ro ari pu j em e bl en Hu ic ng ië Ro ary Po m le an n i Po a la nd

Lu D

en

xe m bu rg

Lu x Ie em em rlan bo ur ar d ke Ire g O os n D lan d te e nr nm a Fi ijk N nl A rk ed an us er tr d i la Be G nd lg Fin a ro i la ot Th ë Be nd Br e lg N itt an Zw eth ium ed er ni ë en lan U ni Sw d s te e Fr d K de D ank ing n ui do r i ts j la k F m nd ra G nce e M rm al an Cy ta y Po pru Ma s lt r G tug Cy a rie a p ke l P ru s nl o an rtu g d Sp G al an ree ce je Sp It a Le alië in tla I Es nd tal y tl Li to an Lat vi uw d a E st Sl en on ov Li ia t Sl eni hu an ow ë ak Slo ia Bu ije ve Ts je lg S nia ch H ari lov is on je a ch ga B kia e rij ulg Re Ro pu em e H ar e bl un ia ie nië ga k ry Cz Ro ec m an h R i Po ep a ub le n li Po c la nd

Lu

elektriciteitsverbruik in europa electricity consumption in europe

( 20 08) (20 08)

totaal total

per hoofd per person

600 miljard kWh billion kWh

* niet beschikbaar


kWh per hoofd kWh per person 30.000

500 25.000

400 20.000

300 15.000

200 10.000

100 5.000

0 0

gasverbruik in europa gas consumption in europe

( 20 08) (20 08)

totaal total

per hoofd per person

4.500 duizend TJ thousand TJ duizend MJ per hoofd thousand MJ per person

* not available

225

4.000 200

3.500 175

3.000

150

2.500

125

2.000

100

1.500

75

1.000

50

500

25

0

0

warmteverbruik in europa

heat consumption in europe

( 20 08 )

(20 08)

totaal

total

per hoofd

per person

1.000 duizend TJ thousand TJ

duizend MJ per hoofd thousand MJ per person

50

900

45

800

40 35

600

30

500

25

400

20

300

15

200

10

100

5

0

0

tB

Lu xe Be rit mb lgi ë u ta nn rg B Lu elg ië iu x U ni em m O ted bo ur D ost K g e i N ed ne enr ngd er ma ijk om la nd rke Au n s Th D tria e e N n Zw et ma ed her rk la e Fi n S nd n w s D ui lan ed ts d en la n Fin la Fr d nd G an e kr rm i a Ie jk rla Fr ny nd an c Cy Ire e* p G la rie ru ke s C nd * n y Po lan pru s rt d ug G * r ee al Po ce r Ita tug al M lië al Ita t ly Sp a M Li al to an ta uw je * en Sp Sl ai ow L n* ak ith ua ij Es e S ni a t l Sl lan ova ov d k en Es ia to Bu ië lg Sl nia ar o ije ve Ts ni je B L a ch H etl ulg is on a ch nd ari g a e ar L Re Ro ij pu em e H atv e bl un ia ie nië ga k ry Cz Ro ec m an h Re ia Po pu le bl n i Po c la nd

700

* not available

G

ro o

* niet beschikbaar

gas- en elektriciteitsverbruik

gas and electricity consumption

in europa

in europe

industrie

industry

huishoudens

households

zakelijk

commercial

centrales

power stations

overige

other

gas gas

elektriciteit electricity

Totaal: 5.686 TWh

Totaal: 3.067 TWh

Total: 5,686 TWh

Total: 3,067 TWh


51

energieverbruik huishoudens

household energy consumption

De gehele huishoudelijke markt is goed voor

The entire household market is responsible for

22% van het elektriciteitsverbruik en 22%

some 22% of electricity consumption and 22% of

van het gasverbruik. Nederland staat met

natural gas consumption. The Netherlands has by

gas als verwarmingsbron voor huishoudens

far the highest proportion of gas-heated homes

op eenzame hoogte in Europa. Gezien het

in Europe. Considering the importance of the

belang van de deelmarkt huishoudens volgen

household market segment, energy companies

de energiebedrijven de ontwikkelingen op de

keep a close watch on developments in that

voet. Onder meer wordt jaarlijks een onderzoek

market. Activities include an annual survey of

onder drieduizend huishoudens uitgevoerd.

three thousand households. An important factor

Een belangrijke factor voor de ontwikkeling

in the development of energy consumption in

van het energieverbruik van huishoudens is

homes is the increasing demand for comfort.

de toenemende behoefte aan comfort. Zowel

This is responsible for a large proportion of the

het gasverbruik als het elektriciteitsverbruik

consumption of both natural gas and electricity.

kan voor een belangrijk deel hierdoor worden verklaard.

Gas Over the past 30 years, average household gas

Gas

consumption has decreased from 3,000 m3 to

Het gemiddelde huishoudelijke gasverbruik is

1,609 m3 in 2009. This reduction is almost entirely

de afgelopen dertig jaar gedaald van 3.000 m3

the result of a decrease in the amount of gas

tot 1.609 m3 in 2009. Deze daling is vrijwel

required for space heating. Two developments

geheel te danken aan een dalend gasverbruik

have played a major role in this: the introduction

voor ruimteverwarming door de opkomst

of the high-efficiency boiler and improvements

van de HR-ketel en de betere isolatie van

in home insulation. Gas consumption for heating

woningen. Het gasverbruik voor warm water

water is increasing. For increased comfort,

vertoont een stijgende lijn. Uit comfortover-

smaller hot water appliances are being replaced

wegingen worden de kleinere warmwater-

by larger ones. Gas consumed for the preparation

toestellen vervangen door grotere toestellen.

of food has remained virtually the same for the

Het gasverbruik voor koken is de afgelopen

past 15 years.

15 jaar min of meer constant gebleven. Electricity Elektriciteit

Average electricity consumption has been

Sinds 1988 neemt het gemiddelde elektriciteits-

increasing since 1988. The demand for increased

verbruik toe. De behoefte aan meer comfort

comfort is evident from the increase in purchases

komt hier tot uiting in de aanschaf van huis-

of household appliances such as deep-freezers,

houdelijke apparaten als de diepvriezer, de

tumble-driers and dish-washers. In 2009 the

wasdroger en de vaatwasser. In 2009 daalde

average amount of electricity consumed per

het gemiddeld huishoudelijk elektriciteits-

household dropped slightly relative to 2008;

verbruik overigens licht ten opzichte van 2008,

average consumption in households in 2009

het gemiddelde huishoudelijke verbruik

was 3,430 kWh.

bedroeg in 2009 3.430 kWh.


53

gemiddeld elektriciteits- en gasverbruik

average consumption of electricit y and gas

elektriciteit

electricity

gas gecorrigeerd voor temperatuur

gas, temperature-corrected

4.000 m3 of kWh m3 or kWh

3.500

3.000

2.500

2.000

average gas consumption in use categor y

gemiddeld gasverbruik naar toepassing

koken

cooking

warm water

hot water

verwarming

heating

3.500 m3

2.000

1.500

1.000

500


2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

54

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1.500

gemiddeld gas- en warmteverbruik

average gas and heat consumption

naar toepassing

in use categor y

verwarming

heating

warm water

hot water

koken

cooking

gemiddeld gasverbruik 1.609 m3

gemiddeld warmteverbruik 34,49 GJ

average gas consumption 1,609 m3

average heat consumption 34.49 GJ

gemiddeld elektriciteitsverbruik

average electricit y consumption

n a a r t o e p a s s i n g ( t o t a a l 3.430 kWh)

i n u s e c a t e g o r y ( t o t a l : 3,430 k W h)

reiniging

cleaning

koeling

refrigeration

verlichting

lighting

verwarming en warm water

heating and hot water

audio, video en communicatie

audio, video and communication

koken

cooking

binnenhuisklimaat

indoor ventilation and air-conditioning

keukenapparatuur

kitchen appliances

overige

other

hobby

recreation

persoonlijke verzorging

personal care


55

degree of penetration of high-energy-

penetratiegraad grote apparaten

consumption household appliances

diepvriezer

freezer

wasdroger

tumble drier

vaatwasser

dishwasher

waterbed

waterbed

100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

degree of penetration of water heaters

p e n e t r a t i e g r a a d wa r m wa t e rt o e s t e l l e n

combitoestel

combined heating and hot water unit

gasgeiser

gas-fired, instanteneous water heater

elektrische boiler

electric waterboiler

collectief

collective

gasboiler

gas-fired waterboiler

100% 90 80 70 60 50 40 30 20 10

56


2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

energierekening opgesplitst naar toepassing

breakdown of energy bill by use

centrale verwarming

central heating

De gemiddelde huishoude-

warm water

hot water

lijke verbruiker betaalt in

wassen, drogen

cleaning

2008 € 1.853 voor energie

koelen, vriezen

refrigeration

(inclusief heffingen en BTW),

verlichting

lighting

bij een gemiddeld verbruik

tv, radio en pc

audio, video and pc

van 1.625 m3 gas en 3.558

koken

cooking

kWh elektriciteit en gemid-

overig

other

delde tarieven.

In 2008 the average domestic consumer will, assuming average rates, pay EUR 1,853 (including taxes and VAT) for an average energy consumption of 1,625 m3 of gas and 3,558 kWh of electricity.

t o e p a s s i n g e n 1 kWh e l e k t r i c i t e i t ( i n d i c a t i e f )

applications 1 kWh electricit y (indicative)

1.200 keer elektrisch scheren

1,200 electric shaves

100 broden snijden

100 loaves of bread sliced

15 keer haar föhnen

15 times drying hair

4 avonden tv kijken

4 nights of watching TV

1 avond tv kijken naar een tv met een

1 night of watching plasma screen tv

plasma scherm 4 avonden licht van gloeilamp 60 watt

4 nights illumation by a 60 W light bulb

20 avonden licht van spaarlamp 11 watt

20 nights illumation by an 11 W economy light bulb

15 CD’s luisteren

15 CDs played

1 etmaal koeling (koelkast tafelmodel)

24 hours of cooling (table model fridge)

20 maaltijden opwarmen in magnetron

20 meals heated in a microwave

250 gaatjes boren

250 holes drilled

10 uur internetten

10 hours connected to the internet

toepassingen 1 m3 gas (indicatief)

applications 1 m3 gas (indicative)

1 uur huis verwarmen op koude dag

1 hour heating of home on a cold day

50 keer handen wassen

50 times washing hands

6 keer afwassen

6 times washing the dishes

3 keer douchen

3 showers

5 keer douchen met spaardouche

5 showers when fitted with an economy showerhead

1 keer in bad

1 bath

6 maaltijden koken

6 meals cooked


57

energiekosten

energy rates

De Nederlandse energietarieven – exclusief

Exclusive of taxes, rates for energy in the

belastingen – behoren tot de lagere in Europa,

Netherlands are among the lowest in Europe.

inclusief belastingen is energie in Nederland

With taxes, however, energy in the Netherlands

relatief duur. De energiekosten zijn daarnaast

is comparatively expensive. Furthermore, the cost

de afgelopen jaren fors gestegen als gevolg

of energy has risen steeply over the past years

van de olieprijsontwikkeling: de gasprijs is aan

as a result of increasing oil prices: rates for gas

de olieprijs gekoppeld en de gasprijs werkt

are linked to the price of oil, and since gas is also

ook door in de elektriciteitsprijs vanwege de

a major source of fuel for generating electricity,

hoge inzet van gas voor elektriciteitsproductie.

this has resulted in higher rates for electricity

Daar staat tegenover dat de Nederlandse huis-

too. On the other hand, Dutch consumers have

houdens hebben kunnen profiteren van een

enjoyed the benefit of low heating costs due to

groot aantal zachte winters op rij met een

a large number of mild winters in a row.

gunstige invloed op de stookkosten. An energy bill consists of three parts: transport De energierekening bestaat uit drie delen:

costs, delivery costs, and taxes. The distinction

kosten voor transport, kosten voor levering en

between transport and delivery was introduced

belastingen. De tweedeling tussen transport

with liberalization of the energy market. The

en levering is gemaakt in verband met de

transport costs charged, which are independent of

liberalisering van de markt. De in rekening

the supplier chosen for delivery, are determined

gebrachte transportkosten zijn onafhankelijk

by the Office of Energy Regulation of the Dutch

van de gekozen leverancier, de transport-

Competition Authority (NMa). Delivery rates

tarieven worden vastgesteld door de

depend on the contractual conditions agreed to

Energiekamer van de Nederlandse Mede-

with the supplier. Rates are determined to a large

dingingsautoriteit. De leveringskosten zijn

extent by the purchasing cost of energy by the

afhankelijk van het contract dat wordt afge-

supplier and therefore include fuel costs.

sloten met de leverancier. De leveringskosten bestaan met name uit de inkoopkosten van

A considerable part of an energy bill consists of

de leverancier en omvatten dus ook de kosten

taxes. For a household with average consumption,

voor brandstof.

taxes make up nearly 50% of both its gas and electricity bill. In addition to VAT, energy and

De energierekening bestaat voor een aanzien-

fuel taxes are also charged. In the case of gas,

lijk deel uit belastingen. Zowel de gas- als de

a substantial part of the delivery costs charged is

elektriciteitsrekening voor een huishouden met

also paid to the Dutch government in the form of

gemiddeld verbruik bestaat voor bijna de helft

gas revenues.

uit belastingen. Behalve BTW wordt op energie ook regulerende energiebelasting en brandstof-

Sometimes there is a difference of opinion

fenbelasting geheven. Bij gas gaat daarnaast

between a customer and their energy company,

ook een aanzienlijk deel van de leverings-

usually about the amount being billed. If they

kosten in de vorm van aardgasbaten naar

cannot reach agreement on these costs,

de Nederlandse staat.

customers can have their complaint reviewed by the Arbitration Board of Public Utilities in

Soms zijn er geschillen tussen een klant en

the Netherlands. The committee deals with

een energiebedrijf, veelal over de hoogte van

complaints about the connection and delivery

de rekening. Komt men er gezamenlijk niet

of gas, water and electricity. The number of

uit, dan kan een klant dat voorleggen aan

complaints submitted to the committee has,

de Geschillencommissie Energie & Water.

following an steep increase, in recent years

De commissie behandelt geschillen over de

decreased. A substantial number of these were

aansluiting of levering van gas, drinkwater,

not considered admissible by the committee,

warmte en elektriciteit. Het aantal geschillen

which is in part the reason for the number of

dat aan de commissie werd voorgelegd is, na

judgements being far less than the number of

een sterke toename, de afgelopen jaren weer

complaints registered. In 2009, the proportion

aan het afnemen. Een aanzienlijk deel hiervan

of complaints judged to be legitimate or in part

wordt door de geschillencommissie niet in

legitimate was 51%.

behandeling genomen. Het aantal uitspraken ligt mede daarom ver onder het aantal klachten. Het aandeel gegronde en ten dele gegronde klachten bedroeg in 2009 51%. Energy in the Netherlands 2010

59

gemiddelde energie-

average energy rates for

tarieven voor klein-

small consumers (incl.

verbruik er s (incl.

regulator y energy tax

regulerende energie-

and vat)

belasting en btw)

2009

2010


gas

( e u r / m 3)

gas

( e u r / m 3)

kleinverbruik

small consumers

0.49

0.40

-18.4%

w.o. huishoudens

of which households

0.48

0.39

-19.6%


( e u r / kWh )

electricity

( e u r / kWh )

kleinverbruik

small consumers

0.23

0.22

-6.5%

w.o. huishoudens

of which households

0.23

0.21

-7.8%

34.87

30.11

-13.7%

w a rm t e

(eur/gj)

heat

(eur/gj)

average

gemiddeld

opbouw jaarlijkse energierekening van

components of the annual energy bill

e e n g e m i d d e l d h u i s h o u d e n ( 2010)

o f a n a v e r a g e h o u s e h o l d (2010)

BTW

VAT

energiebelastingen

energy taxes

elektriciteit - leveringstarief

electricity - delivery rates

elektriciteit - netwerktarief

electricity - network rates

gas - leveringstarief

gas - delivery rates

gas - netwerktarief

gas - network rates

2.200 EUR

delde tarieven van huis-

1.600

houdens (zie hierboven) bij

1.400

gemiddelde huishoudelijke

1.200

verbruiken in het vooraf-

1.000


2010

year (see Page 56).

2009

0

consumption in the preceding

2008

200

(see above) and average

2007

400

2000

This pricing structure uses average rates for households

2006

600

2005

Energy taxes including refund.

800

2004

gaande jaar (zie pag 56).

60

1.800

2003

is gerekend met gemid-

2.000

2002

restitutie. Bij deze opbouw

2001

Energiebelasting inclusief

ontwikkeling kosten levensonderhoud

energy prices for small consumers compared

en energieprijzen huishoudens

to general cost of living

gasprijs exclusief belastingen (REB en BTW)

gas price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)

belastingen op gas (REB en BTW)

taxes on gas (Regulatory Energy Tax and VAT)

elektriciteitsprijs exclusief belastingen (REB en BTW)

electricity price excluding taxes (Regulatory Energy Tax and VAT)

belastingen op elektriciteit (REB en BTW)

taxes on electricity (Regulatory Energy Tax and VAT)

kosten levensonderhoud

cost of living

220 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100) 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20

elektriciteitsprijs

electricity price

grondstofprijs

raw materials price

2009

2008

compared to price of raw materials

2009

electricit y prices for industrial consumers

elektriciteitsprijs industrie

2007

ontwikkeling grondstofprijs en

2008

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1988

0

200 indexcijfers (2000 = 100) indexed (2000 = 100) 175 150 125 100 75 50 25

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

1995

1994

1993

1992

1991

1990

1989

0


61

complaints from domestic customers

k l a ch t e n h u i s h o u d e l i j k e k l a n t e n

klachten

complaints

uitspraken Geschillencommissie

rulings Arbitration Board

3.600 3.200 2.800 2.400 2.000 1.600 1.200 800 400

b e s l i s s i n g e n g e s ch i l l e n c o m m i s s i e 20 09

2009

2008

2007

2006

r u l i n g s a r b i t r a t i o n b o a r d 20 09

gegrond

legitimate

ten dele gegrond

in part legitimate

ongegrond

unfounded

onbevoegd / niet-ontvankelijk

outside jurisdiction / not admissible

schikking

settlement

aantal uitpraken 326 (aantal klachten 2.493) Het aantal klachten is t.o.v. 2008 toegenomen met 7,8%. De meeste klachten gaan over gas en elektriciteit.

In comparison with 2008, the number of complaints increased with 7.8%. Most complaints concern gas and electricity.

62

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0


number of rulings 326 (number of complaints 2,493)

ro o

tB

rit t

Fr an

k an F rij ni inl k F ë an r U d anc N ni oo te Fin e d l r w K a N eg in nd ed gd e er Z la we n N om nd d or w Th en S ay e Lu N we et xe d m Ier he en rl bu la rg nd and O Lu Ire s os la x te em nd nr bo ur Be ijk g D u lg Au st D its ië en la B ri em nd elg a a G iu G rke er m rie m n a ke nl Den ny an m d a G rk Po Ma re lta ec rt ug e M a Cy l P alta pr ort us ug Sp C al an yp je rus Bu S lg Ita pai ar lië n ije Ita E Li stla Bu ly lg to ar uw nd Ro Es ia e to em n L en ith nia ië ua Le Ro nia Ts tla m je Cr nd ani ch a oa is ch tië Lat v e P Re C ia pu Slo ole roa t bl ve n ni Po ia ie k ë l Cz Sl and Sl o e ow ch ve R n H aki ep ia on je u ga S bl rij lov ic e a H k EU un ia 27 gar y EU 27

G

ro o tB an

Lu

rit t ni

ë

U ni te xe Zw d K m e i bu de ngd rg n om S Lu w e Be xe de m n lg ië bo ur Ie rla Bel g Fr nd giu m D an ui k Ire ts rijk la nd N la ed n Fr er Oo d a G n la st nd en er ce m Th rijk D an en e em N Au y ar eth stri ke er a la n N Fin D nd oo e s l rw an nm eg d F ark en in l N and or Ita wa li y* S Po pa ë I rt nje tal ug y Sp a G Cyp l P ain rie o r ke us rtu g nl an Cyp al d ru Ro M Gr s* em alt ee ce e a * Bu nië Ma lg Ro lta ar * m ij an Es e tla Bu ia Ts l nd ga je ch r Li Let Es ia is to l t ch uw and on e ia Re en L a pu Li tvi bl ie Po thu a le k an C n Sl ze P ia ov ch ola en R n ep d H on ië u ga Slo bli c Sl v r ow ije en ak Hu ia* ije ng a Cr oa Slo ry tië va k EU Cr ia o 27 ati a EU 27

G

g a s p r i j z e n i n e u r o p a p e r 1- 7- 20 09 g a s p r i c e s i n e u r o p e o n 1-7-20 09

huishoudens, excl. belastingen households, excl. taxes

belastingen taxes

industrie, excl. belastingen industrial consumers, excl. taxes

belastingen taxes

1,00 EUR/m3

0,90

0,80

0,70

0,60

0,50

0,40

0,30

0,20

0,10

0

* niet beschikbaar * not available

e l e k t r i c i t e i t s p r i j z e n i n e u r o p a 1- 7- 20 09 e l e c t r i c i t y p r i c e s i n e u r o p e o n 1-7-20 09

huishoudens excl. belastingen households, excl. taxes

belastingen taxes

industrie excl. belastingen industrial consumers, excl. taxes

belastingen taxes

0,30 EUR/kWh

0,25

0,20

0,15

0,05

0,10

0


63

milieu

the environment

Kooldioxide (CO2) wordt verantwoordelijk

Carbon dioxide (CO2) is believed to be responsible

gehouden voor het broeikaseffect, moge-

for the greenhouse effect, which may lead to

lijk leidend tot een wereldwijde klimaat-

a change in the global climate. The emission

verandering. De CO2-emissie per hoofd van

of CO2 per person in the Netherlands is higher

de bevolking ligt in Nederland boven het

than the European average. The annual emission

EU-gemiddelde. De jaarlijkse CO2-uitstoot

of CO2 in the Netherlands is about 185 million

bedraagt in Nederland 185 miljoen ton

tonnes, almost half of which is due to energy

waarvan circa de helft wordt veroorzaakt door

consumption. This includes combustion of gas

energieverbruik: de verbranding van gas bij

by energy consumers and combustion of fuels in

de energieconsument en de verbranding van

electricity power stations.

brandstoffen in de elektriciteitscentrales. Environmentally sound production of electricity Schone elektriciteitsproductie heeft volop de

receives much attention from electricity

aandacht van de elektriciteitsproductiebe-

generators. Acidifying emissions (NOx and SO2)

drijven. De verzurende emissies (NOx en SO2)

have declined enormously over the past 20 years,

zijn de afgelopen twintig jaar enorm afge-

and CO2 emissions per kilowatt hour have for

nomen. Ook de hoeveelheid uitgestoten CO2

some years now been lower than they were a

per kilowattuur ligt de afgelopen jaren op een

decade ago. Furthermore, within the next few

lager niveau dan tien jaar geleden. Daarnaast

years biomass will be used alongside coal in coal-

zijn kolencentrales geschikt voor het bijstoken

fired generation plants.

van biomassa.

The energy sector in the Netherlands is keen to

De energiebranche wil bijdragen aan het

contribute to Dutch government policies aiming

Nederlandse overheidsbeleid, dat is gericht op

at increasing by 2020 to increase the proportion

20% duurzame energie en 30% CO2-reductie

of energy derived from sustainable sources

ten opzichte van 1990 in 2020. Meer inzet van

to 20% and reduce CO2 emissions by 30% as

biomassa, meer toepassing van windenergie

compared to 1990. Greater use of biomass, more

en ontwikkeling van afvang en ondergrondse

use of wind energy and the development of the

opslag van CO2 bieden daarvoor de beste

capture and underground storage of CO2 present

mogelijkheden. Ook energiebesparing draagt

the most promising opportunities to achieve

bij aan terugdringing van CO2. De energieleve-

these aims. Increased energy saving will also

ranciers werken daaraan mee door hun klanten

contribute to CO2 reductions. Energy suppliers

hierover voor te lichten en te adviseren. Ook

are actively informing and advising their clients

is de Nederlandse energiebranche een van de

about these opportunities. The energy sector

initiatiefnemers voor het ‘Nationaal energie-

in the Netherlands is also one of the initiators

besparingsplan Meer met Minder’, gericht op

of the ‘National energy saving plan More with

energiebesparing in de bestaande bouw. Dit

Less’, which focuses on achieving energy savings

plan gaat een belangrijke bijdrage leveren aan

in existing buildings and homes. The plan will

de doelstelling van de Nederlandse overheid

make an important contribution to the Dutch

om jaarlijks 2% energiebesparing te realiseren.

government’s target of realizing energy savings of 2% per year.

Een aparte plaats binnen de energiemarkt is weggelegd voor groene energie. Groene

A special place has been set aside in the energy

energie wordt opgewekt uit hernieuwbare

market for green energy. Green energy is

bronnen, zoals zon, wind, water en biomassa.

generated from sustainable resources such as

Vrijwel alle energieleveranciers bieden groene

sun, wind, water and biomass. Virtually all energy

energie aan. De klant die kiest voor duurzame

suppliers offer customers green electricity. The

energie heeft de garantie dat deze daadwer-

customer who chooses green electricity has

kelijk op duurzame wijze wordt geproduceerd.

the guarantee that it has indeed been produced

Dit wordt gecontroleerd door de overheid (zie

in a sustainable fashion. This is checked by the

schema op pagina 67).

government (see the diagram on page 67).

CO2-emissiehandel

CO2 emission trade

Per 1 januari 2005 is in de EU CO2-emissie-

On 1 January 2005, CO2 emission trading began

handel in werking getreden. De organisatie van

in the EU. The organization of the CO2 emission

de CO2-emissiehandel is weergegeven in het

trade is shown in the diagram on page 68.

schema op pagina 68. Energy in the Netherlands 2010

65

penetration of energy saving measures

penetratie besparingsmaatregelen

dubbel glas

double glazing

muurisolatie

wall insulation

dakisolatie

roof insulation

vloerisolatie

floor insulation

HR-ketels

high efficiency boilers

100 % 90 80 70 60 50 40 30 20 10

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

sustainable energy generation

opwekking duurzame energie

overig biomassa

other biomass

water

hydro

bijstoken

co-firing

stortgas

landfill gas

wind

wind

zon

sun

11.000 GWh 10.000 9.000 8.000 7.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000

66


2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

0

organisatie van de groene

organization of the green electricit y market

elektriciteitsmarkt

producenten

Groene stroom wordt opgewekt met wind, zon, water of biomassa. Ook geïmporteerde, duurzame elektriciteit kan worden aangemerkt als groen. De producenten krijgen groencertificaten van CertiQ, een dochter van de landelijke netbeheerder TenneT, als zij kunnen aantonen dat de stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is opgewekt. producers

Green energy is generated from wind, sun, water or biomass. Imported electricity that has been generated from sustainable sources is also green. If producers can prove that their electricity is indeed generated from sustainable resources, they are issued a green certificate by CertiQ,

subsidie

a subsidiary of TenneT, the national network operator.

De overheid zorgt voor de toekenning en

elektriciteitshandel

c e rt i f i c a t e n h a n d e l

uitbetaling van

De geproduceerde stroom wordt op de

CertiQ controleert of de groene

subsidies aan

gewone elektriciteitsmarkt verhandeld

stroom daadwerkelijk op duurzame

producenten van

tussen producenten, handelaren en

wijze is opgewekt en geeft hiervoor

groene stroom in

leveranciers.

groencertificaten af. Deze zijn tussen

Nederland.

marktpartijen verhandelbaar. subsidy

electricity trading

Green electricity is traded between

trading certificates

Government is

producers, traders and suppliers on the

CertiQ makes sure that the green

responsible for

same market as other electricity.

electricity has indeed been generated

awarding and

from sustainable resources and then

paying subsidies to

issues a green certificate. These

generators of green

certificates can be traded among market

electricity in the

players.

Netherlands.

leveranciers

Een leverancier koopt stroom op de elektriciteitsmarkt en certificaten. Hij houdt een boekhouding bij van ingekochte en verkochte certificaten via CertiQ. suppliers

A supplier buys electricity on the electricity market and green certificates. The supplier keeps a record of green certificates bought and sold via CertiQ.

klanten

Huishoudelijke klanten mogen sinds 1 juli 2001 hun leverancier van groene stroom vrij kiezen. Zij hebben de garantie dat hun groene stroom daadwerkelijk op duurzame wijze is opgewekt. customers

Since 1 July 2001, domestic customers are free to choose their own supplier of green electricity. They have the guarantee that this electricity is indeed generated from sustainable resources.


67

o r g a n i s a t i e v a n d e c o 2- e m i s s i e h a n d e l

organization of co2 emission trading

t o e g e k e n d e c o 2 r e ch t e n

b r a n d s t o ff e n

Van de overheid krijgt iedere produ-

Producenten kopen brandstoffen in

cent voor elke installatie een jaarlijkse

om elektriciteit mee op te wekken.

hoeveelheid CO2-rechten gratis. Dit

Iedere fossiele brandstof (kolen, olie,

dekt een deel van de verwachte jaar-

gas) heeft zijn eigen CO2-inhoud die

lijkse uitstoot.

bij de verbranding in een centrale vrij komt.

allocated co2 allowances

Each year, electricity producers in the

fuels

Netherlands receive a certain number of

Electricity producers buy in fuel for

CO2 credits from the Dutch government

generating electricity. Each fuel (coal, oil,

for each of their generation units. These

gas) has its own characteristic capacity

credits will meet a part of the expected

to produce CO2, which is emitted when

CO2 emissions for that year.

the fuel is burnt in the power house.

elektriciteitsproducenten

electricity generators

co2

elektriciteit

Als meer CO2 wordt uitgestoten dan

De geproduceerde elektriciteit wordt

een bedrijf vooraf aan rechten heeft

verkocht op de elektriciteitsmarkt

ontvangen, dan moeten er rechten op de CO2-markt worden bijgekocht.

electricity

The electricity generated is sold on the co2

electricity market.

If more CO2 is emitted than that for which the producer has credits, then the required credits will have to be bought on the CO2 emissions trading market.

c o 2- m a r k t

elektriciteitsmarkt

Door maatregelen te nemen (bijvoorbeeld biomassa stoken of het rendement verbeteren) kan men echter ook CO2-rechten overhouden. Deze kunnen dan op de CO2-markt verkocht worden. co2 emissions trading market

Through taking appropriate measures – for example, using biomass fuels or by improving the energy generation yield – producers can end up with unused CO2 credits. These can be sold on the CO2 emissions trading market.

68


electricit y market

emissions large-scale power units

e m i s s i e s g r o o t s ch a l i g e p r o d u c t i e

CO2 (carbon dioxide)

CO2 (kooldioxide) NOx (stikstofoxiden)

NOx (nitrogen oxides)

SO2 (zwaveldioxide)

SO2 (sulphur dioxide)

1000 g/kWh

800

600

400

200

2009

2008

2007

2006

2005

2000

1995

1990

1985

1980

0

2,00 g/kWh

1,50

1,00

0,50

1985

1990

1995

2000

2005

2006

2007

2008

2009

1985

1990

1995

2000

2005

2006

2007

2008

2009

1980

0

4,00 g/kWh

3,00

2,00

1,00

1980

0


69

sources of emission of carbon dioxide

emissie kooldioxide

overig

others

huishoudens

households

energiesector

energy sector

industrie

industry


oil refineries

overig mobiel

other transport

wegverkeer

road traffic

250.000 duizend ton thousand tonnes

200.000

150.000

100.000

50.000

70


2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1995

1990

0

emissie kooldioxide, stikstofoxiden

sources of emissions of carbon dioxide,

en zwaveldioxide

nitrogen oxides and sulphur dioxide

wegverkeer

road traffic

overig mobiel

other transport


oil refineries

industrie

industry

energiesector

energy sector

huishoudens

households

overig

other

188.900 duizend ton kooldioxide (CO2)

430 duizend ton stikstofoxiden (NOX)

188,900 thousand tonnes of carbon dioxide (CO2)

430 thousand tonnes of nitrogen oxides (NOX)

121,5 duizend ton zwaveldioxide (SO2) 121.5 thousand tonnes of sulphur dioxide (SO2)


71

72

U

D nite ui ts d K la N nd ing ed do er Fr G m la nd ank erm Th rijk an D y en e F ra em N e ar th nce ke er la n n Ie De ds rla n nd ma Be r Ire k lg i l Fi ë B and nl a elg O iu os nd m te nr Fin Zw ijk lan d ed N A us Lu oo e xe rw n S tri eg m w a bu ed e rg n N en Lu or xe wa Sp mb y an ou rg je G Sp rie ai ke Ita nl lië n Po an Ita rt d ug G ly al ree Cy Po ce pr r Ts us tug je a ch Cy l M is p al ch ta rus e Re Ro Po M al pu em len ta bl e ie nië Pol k an Cz Ro d Bu ech ma lg Re nia a pu r H on ije b g Bu lic Li ari to je lga uw H ri un a Sl en g ov Li ar th y e n Sl ua ow ië n ak Slo ia ije ve n Es tla Slo ia nd va ki Le a E tla sto nd ni a La tv ia

ni ë

rit ta n

ro ot B

G

ni

an

ed

ë U D nite ui d er t la sla Kin nd nd gd om Th G e e N rm Fr eth an D y en an e em kr rla ar ijk nds ke Fr n a Be D nce lg enm ië a Be rk Ie O rlan lgi os um d te nr Ire Lu la xe Zw ijk nd ed A m bu en us tr rg ia S N oo Lu we rw xe de eg mb n e ou Fi n N rg nl an or w d ay Fi n Ita lan d l i S G rie pa ë I ke nje tal y nl Po an Spa rt d i ug G n Ts al ree je Cy Po ce ch pr r is us tug ch al e Re M Cyp al pu ta rus bl ie Pol M k e a C n P lta Ro ze ol c em h an d en Re Bu ië pub lg Ro lic a m r H on ije an ga ia B rij ulg e ar Es H ia t u Sl lan ng d ar ov y E e st n Sl o ow ië Sl nia a o k Li to ije ve uw S nia en lov ak Le Lith ia tla ua nd ni a La tv ia N

rit t

tB

ro o

G

emissie kooldioxide energiesector emission carbon dioxide energy industries


250 miljoen ton million tonnes

200

150

100

50

0

emissie stikstofoxiden energiesector emission nitrogen oxides energy industries


600 duizend ton thousand tonnes

500

400

300

200

100

0


ro o

tB

an

ui

nd

D

er la

rit t

ed

Th

lg

e

Be

ië

Be

ni

ë

ts

la

l N et giu h m nd erla n U ni Ge ds rm te Fr d K an y an in kr gd i om Ie jk rla Fr nd an D ce en Fin I Lu em lan rela xe nd ar d F m k bu en inla rg nd D e Lu nm Zw xe a ed m rk bo O os en ur S g te nr we ijk de n A M us a t Cy lta ria G p M rie r al ke us ta nl C an yp ru d s G r Ita ee c Sp lië e Ts Po an It je je aly rt ch H uga Sp is on l ch ai ga P n e rij ort Re ug e pu Es H al bl t u l ie an ng k a d Cz E ry ec st o h Re nia P Li to ole pub uw n li Po c Bu en l Li and lg t a h Sl r ow ije uan i B Ro aki ul a ga em je r en Slo ia va ië Sl k ov R en om ia ië an Le Slo ia tla v nd eni a EU La 27 tvi a EU 27

G

N U ni te Fr d K D ank ing ui ts rijk dom la nd Fr an Ie Ge ce rla rm n an Be d y N Ir lg ed ië ela er F nd B la i nd nla elg iu T nd D en he Fi m nl em N et an ar h ke er d la Zw n D nds e e O den nm os a Sw r k te N Lu oo nri ed xe rw jk en A e m us bu ge tr rg n ia N Lu or xe wa Sp mb y G rie o a ke nje urg nl an Sp ai d G n r Po Ita ee c rt ug lië e al It Cy Po aly pr r us tug al C Bu Ma yp ru lt lg s ar a ije M al t B Ro Po ul a Ts em len gar je i e ch Po a is Sl nië la ch ov Ro nd e e Re S n m a pu low ië S nia bl a ie kij lov e k e Cz Sl nia ec ov Es h R aki a e H tlan pu on bl ic g d Li ari Est je to o uw H nia en un ga Le Lith ry tla ua nd ni a La tv ia

ë

ni

an

rit t

tB

ro o

G

emissie zwaveldioxide energiesector emission sulphur dioxide energy industries

i n e u r o p a (20 08 ) i n e u r o p e (20 08)

1.200 duizend ton thousand tonnes

1.000

800

600

400

200

0

aandeel duurzame elektriciteit in proportion of electricity generated from

electriciteitsproductie renewable energy sources

(% van bruto electriciteitsproductie) (% o f g r o s s e l e c t r i c i t y g e n e r a t i o n )

100 %

90

90

70

60

50

40

30

20

10

0


73

N

xe m

74 Be lg ië

d nl

ur

an

bo

Fi

m

Be

xe

an

Lu g

Energie in Nederland 2010 ed

Ie

en

rla

increased 24%.

nl

rg

In the Netherlands it

Fi

installed capacity in the EU

Zw ed

bu

toegenomen.

d lg iu Sw m ro O os nd ede er ot Br lan ten Ire n d itt r an Th ijk lan d e ni A u N ë U eth stri ni a e r te d lan F D en ran Kin ds em kr gd om a ijk Fr D rke ui n an ts la De ce nd nm ar G k e M rm a an Cy lta y G rie pru M al ke s ta n C Po lan ypr us rt d ug G al ree Po ce r Ita tug lië al S Sl pa It n ov je aly Sl eni Sp ow ë S ai Ro aki lov n en em je en Slo ia va ië k R Le om ia Li to tla a uw nd nia en La Ts tv Es L je ch tla ith ia H is on nd ua ch ni ga a e rij Est Re B e o pu ul H nia bl ga u ng r ie k ije a Cz Bu ry ec lg h ar R i Po ep a ub le n lic EU Po l 27 and EU 27 G

Lu

vermogen in de EU is in geïnstalleerde capaciteit aan windenergie installed generation capacity using

i n 27 e u l a n d e n w i n d p o w e r i n t h e 27 e u l a n d e n

6.000 MW 22.247 MW 15.145 MW 60.205 MW

Het opgesteld wind-

2008 t.o.v. 2007 met 6%

5.000

In Nederland bedraagt de

4.000

groei 24%.

In comparison to 2007, total

3.000

has increased by 6% in 2008.

2.000

1.000

0

conversion factors for t ypes of energy

o m r e k e n i n g s f a c t o r e n vo o r e n e r g i e s o o rt e n

1

0,2778

0,948

0,0284

0,0316

0,0239

0,0341

0,0241

0,0278

0,1743

1 MWh

1 GJ

3,6

1

3,412

0,1024

0,1137

0,086

0,1228

0,0869

0,1002

0,6276

1 MBtu

1,055

0,293

1

0,03

0,03333

0,0252

0,036

0,0255

0,0294

0,184

103 m3 gas (Groningen)

35,17

9,769

33,336

1

1,1112

0,84

1,2

0,8485

0,9791

6,131

103 m3 gas (standaard)

31,65

8,792

30

0,900

1

0,7559

1,08

0,7636

0,8811

5,518

1 TOE

41,87

11,63

39,69

1,1905

1,3229

1

1,429

1,0101

1,1656

7,3

1 TSE

29,31

8,142

27,78

0,8334

0,9261

0,7

1

0,7071

0,816

5,11

1,1786

1,3096

0,99

1,4142

1

1,154

7,226

34,05

1,0213

1,1349

0,8579

1,2255

0,8666

1

6,262

1 barrel OE

5,736

1,593

5,437

0,1631

0,1812

0,137

0,1957

0,1384

0,1597

1 E lO rr e Ba

st to

n

m3 H

lie oo

ko

TS

TO

E

) nd s

10 3 m3 ga

10 3 m3 ga

s

(G

(s

ta

ro

ni

M

ng

aa

rd

en

u Bt

h W M

G

1 GJ

=

1.000.000.000 Joules

1 MWh

=

1.000 kWh

1 Gcal

=

gigacalorie = 1.000.000.000 cal. = 1.000.000 kcal.

1 MBtu

=

103 m3 gas (Groningen) =

BO

39,29

9,978

E

11,51

35,92

)

41,45

J

1 ton stookolie 1 m3 HBO

1.000.000 Btu (British thermal unit) 1.000 m3 Gronings-aardgasequivalent bij een druk van 1,01325 en 0°C 1,000 m3 Groningen natural gas equivalent at 1,01325 bar and 0 °C

103 m3 gas (standaard) =

1.000 m3 aardgas bij een druk van 1,01325 en 15°C volgens de norm van de International Organization for Standardization (ISO). 1,000 m3 natural gas at 1,01325 bar and 15 °C according to ISO (International Organization for Standardization) standards.

1 TOE

=

Ton Olie Equivalent = 1.000 kg ruwe olie (equivalent).

1 TSE

=

1 ton stookolie

=

1.000 kg zware stookolie 1,000 kg heavy fuel oil

AT

=

Oostenrijk

Austria

1 m3 HBO

=

1.000 liter huisbrandolie

BE

=

België

Belgium

1,000 litres gasoil

BG

=

Bulgarije

Bulgaria

± 159 liter ruwe olie

CY

=

Cyprus

Cyprus

approx. 159 litres crude oil

CZ

=

Tsjechische Republiek Czech Republic

DE

=

Duitsland

Germany

DK

=

Denemarken

Denmark

1 Tonne Oil Equivalent = 1,000 kg crude oil (equivalent). Ton Steenkolen Equivalent = 1.000 kg steenkolen (equivalent). 1 TCE = Tonne Coal Equivalent = 1,000 kg coal (equivalent).

1 barrel OE

=

kilo (k)

=

103

EE

=

Estland

Estonia

Mega (M)

=

106

ES

=

Spanje

Spain

Giga (G)

=

109

FI

=

Finland

Finland

Tera (T)

=

1012

FR

=

Frankrijk

France

Peta (P)

=

1015

GR

=

Griekenland

Greece

Exa (E)

=

1018

HU

=

Hongarije

Hungary

IE

=

Ierland

Ireland

IT

=

Italië

Italy

LT

=

Litouwen

Lithuania

LU

=

Luxemburg

Luxembourg

LV

=

Letland

Latvia

MT

=

Malta

Malta

NL

=

Nederland

Netherlands

PL

=

Polen

Poland

PT

=

Portugal

Portugal

RO

=

Roemenië

Romania

SE

=

Zweden

Sweden

SI

=

Slovenië

Slovenia

SK

=

Slowakije

Slovakia

UK

=

Groot Brittannië

United Kingdom

miljoen

=

106

million miljard

=

109

billion

76


vergunninghouders levering

licenceholders to supply gas and

k l e i n v e r b r u i k 1-4 - 20 09

e l e c t r i c i t y t o s m a l l c u s t o m e r s 1-4-20 09

Naam vergunninghouder

Postadres

Name licence holder

Postal address

Status*

Anode B.V.

Postbus 9034

3007 AA

Rotterdam

V

e,g

Atoomstroom B.V.

Postbus 79130

1070 ND

Amsterdam

V

e,g

Centrica Energy Netherlands BV

Postbus 1639

1200 BP

Hilversum

V

e,g

DGB Energie B.V.

Oosteinde 21

7772 CA

Hardenberg

V

e,g

DELTA Comfort B.V.

Postbus 5048

4330 KA

Middelburg

V

e,g

Dong Energy Sales B.V.

Postbus 5032

5201 GA

’s-Hertogenbosch

V

e,g

E.ON Benelux Levering B.V.

Postbus 2402

5600 CK

Eindhoven

V

e,g

Electrabel Nederland Retail B.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

e,g

Electrabel Nederland Sales B.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

e,g

Electrabel UnitedConsumers Energie B.V.

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

V

e,g

Eneco Business B.V.

Postbus 96

2900 AB

Capelle a/d IJssel

V

e,g

Eneco Energie Retail B.V.

Postbus 1003

3000 BA

Rotterdam

V

e,g

Energie Data Maatschappij B.V.

Postbus 15950

1001 NL

Amsterdam

V

e

Energie:direct B.V.

Postbus 266

5680 AG

Best

V

e,g

EnerService Maastricht B.V.

Postbus 1484

5200 BM

’s-Hertogenbosch

V

e,g

Essent Energie Verkoop Nederland B.V.

Postbus 689

5201 AR

’s-Hertogenbosch

V

e,g

5200 BM

Essent Retail Energie B.V.

Postbus 1484

’s-Hertogenbosch

V

e,g

Groene Energie Administratie B.V.

Pieter de Hoochweg 111 3024 BG

Rotterdam

V

e,g

GDF SUEZ Gas Supply and Sales,

Postbus 462

Zoetermeer

V

g

2700 AL

The Netherlands B.V. HVC Energie B.V.

Postbus 9199

1800 GD

Alkmaar

V

e

MAIN Energie B.V.

Cruquiusweg 142G

1019 AK

Amsterdam

V

e,g

MKB Energie B.V.

Postbus 96

2900 AB

Capelle a/d IJssel

V

e,g

N.V. Nuon Sales Nederland

Postbus 41920

1009 DC

Amsterdam

V

e,g

Nederlandse Energie Maatschappij B.V.

Postbus 23064

3001 KB

Rotterdam

V

e,g

Orro Energie Nederland

Postbus 629

2600 AP

Delft

V

e,g

Oxxio Nederland B.V.

Postbus 1639

1200 BP

Hilversum

V

e,g

Power and Gas Ventures B.V.

Postbus 75272

1070 AG

Amsterdam

V

e,g

Qwint B.V.

Postbus 856

7750 BP

Hengelo

V

e

RWE Energy Nederland N.V.

Postbus 90

2130 AB

Hoofddorp

V

e,g

Scholt Energy Control BV

Postbus 418

5550 AK

Valkenswaard

V

e

Trianel Energie B.V.

Europalaan 24

6199 AB

Maastricht

V

e,g

Twence B.V.

Postbus 870

7550 AW

Hengelo

V

e

Westland Energie Services B.V.

Postbus 596

2675 ZV

Honselersdijk

V

e,g

Leveranciers aan kleinverbruikers dienen te beschikken

Suppliers to small consumers must have a licence to do so.

over een leveringsvergunning. Stand van zaken per

State of affairs as on April 1st 2010

1 april 2010

* V = vergunning

* V = licence

e = elektriciteit

e = electricity

g = gas

g = gas

A = aanvraag in behandeling


77

netbeheerders

net work operators

Naam netwerkbeheerder

Postadres

Name network operator

Postal address

Endinet Haarlemmermeer B.V.

Postbus 2005

5600 CA

Eindhoven

(g)

Cogas Infra & Beheer B.V.

Postbus 71

7600 AB

Almelo

(e,g)

DELTA Netwerkbedrijf B.V.

Postbus 5013

4330 KA

Middelburg

(e,g)

Enexis B.V

Postbus 856

5201 AW

’s-Hertogenbosch

(e,g)

Gas Transport Services B.V.

Postbus 181

9700 AD

Groningen

(g)

Intergas Energie B.V.

Postbus 179

4900 AD

Oosterhout

(g)

Liander N.V.

Postbus 5086

6802 EB

Arnhem

(e,g)

Endinet regio Eindhoven

Postbus 2005

5600 CA

Eindhoven

(e,g)

Endinet Oost Brabant

Postbus 2005

5600 CA

Eindhoven

(g)

RENDO Netbeheer B.V.

Postbus 18

7940 AA

Meppel

(e,g)

Stedin B.V.

Postbus 2686

3000 CR

Rotterdam

(e,g)

TenneT TSO B.V.

Postbus 718

6800 AS

Arnhem

(e)

Westland Infra Netbeheer BV

Postbus 1

2685 ZG

Poeldijk

(e,g)

Zebra Gasnetwerk B.V.

Postbus 24

4600 AA

Bergen op Zoom

(g)

* e = elektriciteit

* e = electricity g = gas

g = gas

78

*


productiebedrijven

production companies

Naam productiebedrijf

Postadres

Name production company

Postal address

E.ON Benelux

Postbus 8642

3009 AP

Rotterdam

Electrabel Nederland

Postbus 10087

8000 GB

Zwolle

Elsta B.V. & Co. C.V.

Postbus 161

4530 AD

Terneuzen

Essent B.V.

Postbus 689

5201 AR

’s-Hertogenbosch

N.V. EPZ

Postbus 130

4280 AC

Vlissingen

N.V. NUON

Postbus 41920

1009 DC

Amsterdam

Rijnmond Energie C.V.

Petroleumweg 46

3196 KD

Vondelingenplaat


79

l e g e n d s o f d i a g r a m o n p a g e 16

Electricity generation

National transport grid (TenneT)

• Large-scale generation of electricity by a few market players

The independent operator of the national grid has been a

• Generation of electricity by many market players from com-

national governmental body (100% of shares) since 1 October

bined heat–power installations, and sustainable energy from

2001. TenneT monitors the balance of the electricity network,

wind, water, sun and biomass

ensures connection with foreign networks and auctions available

• Imports

import capacity.

Gas production

National transport network (GTS)

• Gas production from the Groningen field near Slochteren.

Gastransport Services (GTS) is responsible for the transport of

Gas from small fields widely spread over the North Sea and the

natural gas over the 11,000 kilometre high-pressure gas network

Maas plain, for example, has been given priority, to conserve

in the Netherlands. It also manages the pipes and installations,

gas reserves in the Netherlands (‘small fields policy’). Gas is

and monitors the balance of the national gas transport network.

produced by NAM (Nederlands Aardolie Maatschappij) and several smaller companies. The gas is brought to the market

Regional networks/grids

by Gasterra

Regional network operators connect customers to the grid and

• Imports, although the Netherlands is an important exporter of gas.

provide transport of electricity and/or gas. In the Netherlands these network operators belong to the same concern as the traditional suppliers, but are legally and organisationally inde-

APX-ENDEX

pendent (unbundling). Their independence is meant to provide

The APX-ENDEX is the energy exchange with operating markets

fair access to the grid for other suppliers.

for electricity and gas. Balance responsables Traders

They balance supply and demand for electricity for the follow-

These make a business of exploiting the margins between sup-

ing day to prevent underload or overload of the transport grid

ply and demand, trying to buy and sell electricity and gas at

and contribute to maintaining balance in the electricity supply

the most advantageous price. Several suppliers and producers

system. This is a consequence of legal responsibilities towards

already have their own trading platform, while others contract

customers on the grid. Any market party can assume this role

this out to external parties.

but in most cases it is fulfilled by traders and/or suppliers. In this way network operators can facilitate transport on the grid and

Suppliers

TenneT is able to correct any imbalance and charge for the cost

These are the commercial and administrative link with the cus-

of doing so.

tomer: they are the party that supplies the product – energy – and collects the fee. Most companies supply both gas and

Shippers

electricity. There are 13 ‘traditonal’ suppliers in the Netherlands

Just as for balance responsables, the role of shipper can be

(usually owned by provincial governments or municipal councils)

undertaken by the supplier, trader or customer; shippers are

and a growing number of newcomers to the market, among

often suppliers. They buy in transport capacity and have

them ‘dot-com’ firms and foreign companies. A producer can

responsibilities in maintaining a balance between demand and

also be a supplier.

supply in the gas supply system. Gasterra is also a shipper.

Brokers

Metering responsables

These are intermediaries (negotiators) for the market players,

They install and maintain meters, and pass on meter readings

bringing supply and demand together; in contrast with a trader,

to the network operator. Sometimes the network operator does

they have no position in the production–supply chain.

the reading of meters itself. The network operators pass on the meter readings to the suppliers and – for electricity – to network

Customers • Large-scale users of electricity have been free since January 1999 to buy from whom they like; for gas they have been free since August 2000. • Medium sized customers (businesses) have been free to buy from whom they like since 1-1-2002. • All customers have been free to buy green electricity since 1-7-2001. • Domestic households and small businesses have been free to choose their own supplier since 1-7-2004.

80


balance responsables, or for gas to shippers.

© Niets van deze uitgave mag worden

Bronnen / Sources

verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm,

APX-ENDEX

elektronisch of op welke andere wijze dan

CBS

ook. Dit boek is met zorg samengesteld.

EDSN

EnergieNed en Netbeheer Nederland

Eurelectric

aanvaarden echter geen aansprakelijkheid

Eurogas

voor de gevolgen van eventueel in deze

Eurostat

publicatie voorkomende onjuistheden.

Gasunie Geschillencommissie Energie en Water

© No part of this publication may be reproduced

TenneT

and/or published in any form or by any means, including printing, photocopying, microfilming

Colofon

or electronic storage. This publication has been compiled with great care. Nevertheless,

Ontwerp en illustraties / Design and illustrations

EnergieNed and Netbeheer Nederland accept no

2D3D

liability for the consequences of any inaccuracies in this publication.

Drukwerk / Printed by Drukkerij Roos en Roos B.V. 2010

T +31 (0)26 - 356 94 44 F +31 (0)26 - 445 13 47 [email protected] www.energiened.nl

Netbeheer Nederland Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus / P.O. box 1156 6801 BD Arnhem the Netherlands

T +31 (0)26 - 356 95 00 F +31 (0)26 - 442 83 20 [email protected] www.netbeheernederland.nl

ENERGIE IN NEDERLAND 2010 / ENERGY IN THE NETHERLANDS 2010

EnergieNed Utrechtseweg 310 6812 AR Arnhem Postbus / P.O. box 9042 6800 GD Arnhem the Netherlands

fuels infrastructure supply household energy consumption energy rates the environment

Recommend Documents