HET RUSSISCHE RIJK • GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA • AVROTROS KLASSIEK I • AVROTROS KLASSIEK II • GROTE VIOLISTEN • CARL NIELSEN • AVROTROS VOCAAL • MUZIKALE MEESTERWERKEN • TWEE BIJZONDERE CONCERTEN
donderdag 24 december 2015, 20.15 uur inleiding Kees Arntzen 19.30 uur
Kerstavond: Vrede! Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Kenneth Montgomery* dirigent Agnieszka Sławińska sopraan Yves Saelens tenor Norman Patzke bariton
Cécile van de Sant alt Leigh Melrose bariton
Engelbert Humperdinck 1854-1921 Ouverture uit Hänsel und Gretel 1893 Franz Schubert 1797-1828 Vijfde symfonie in Bes, D485 1816 • Allegro • Andante con moto • Menuetto: Allegro molto – Trio • Allegro vivace PAUZE
Frank Martin 1890-1974 In terra pax 1944 oratorium voor vijf vocale solisten, twee koren en orkest Deel 1: Lorsque l’agneau; Mon dieu; Malheur; Eternel, Dieu de mon salut Deel 2: Sentinelle; Mais les ténèbres; Consolez, consolez Deel 3: Voici mon serviteur; Heureux les affligés; Notre Père Deel 4: Puis je vis un nouveau ciel * Dirigent Gijs Leenaars moest wegens ziekte afzeggen. Kenneth Montgomery, een van zijn voorgangers bij het Groot Omroepkoor, kon dit concert op het laatste moment van hem overnemen.
2
Uitzending op NPO Radio 4 De AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg op 25 december, morgenavond, uit op NPO Radio 4. Presentatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Ab Nieuwdorp. Via WWW . RADIO 4. N kunt u onder ‘Luister Concerten’ kiezen uit de mooiste concertopnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Uit de periode vanaf 2011 zijn nog vele webcasts te zien van De Vrijdag van Vredenburg.
Na het concert Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen.
➜ WWW . RADIO 4. NL
Fijne Kerst en gelukkig Nieuwjaar Het team van het AVROTROS Vrijdagconcert wenst u allen een mooie muzikale Kerst en een voorspoedig en gezond nieuwjaar.
Zing mee met het Groot Omroepkoor! Op zaterdag 23 januari organiseert het Groot Omroepkoor het Groot Meezingconcert in TivoliVredenburg in Utrecht. Op het programma staat Ein deutsches Requiem van Johannes Brahms. Het Groot Meezingconcert staat open voor iedereen die van zingen houdt. Het maakt niet uit of u beginnend zanger bent of ruime ervaring heeft met zingen; de spirituele beleving van
samenzingen is universeel, en staat centraal. U zingt onder de kundige en enthousiasmerende leiding van de Amerikaanse dirigent en voormalige chefdirigent van het Groot Omroepkoor, Martin Wright. U wordt begeleid door het Radio Filharmonisch Orkest, het meest vooruitstrevende toporkest van Nederland. De solistenrollen zijn bezet door twee zangers met een internationale
carrière: Aga Mikolaj (sopraan) en Mattijs van de Woerd (bariton). Samen met ú willen wij er een onvergetelijke dag van maken in de prachtige Grote Zaal van TivoliVredenburg. NPORadio 4 verzorgt een themaweek rond het 70-jarig jubileum van het Groot Omroepkoor in de week van 18-23 januari.
➜ GROOTOMROEPKOOR . NL / GROOT - MEEZINGCONCERT
Kerstavond: Vrede!
3
Humperdinck - Ouverture “Mensen die de opera Hänsel und Gretel niet kennen, willen nog weleens hun schouders ophalen. Zo’n sprookje voor volwassenen en nog Duits ook, zoetsappig en langdradig! Maar elke goede musicus die zich er even in verdiept is er weg van. Het is warme, rijke en juist beknopte en pure muziek, waarbij het spanningsveld tussen de wagneriaanse gedeelten en de simpele volksliedjes fascinerend is”, aldus dirigent Ed Spanjaard in een interview over Humperdincks Hänsel und Gretel. Hänsel und Gretel is ontstaan als een compositie voor de huiselijke kring. De zus van de Duitse componist Engelbert Humperdincks vroeg hem in 1889 muziek te componeren bij een toneelstukje dat zij had geschreven voor een kinderfeestje. Uit deze stukken ontstond in 1893 uiteindelijk de sprookjesopera voor volwassenen, gebaseerd op het aloude sprookje van de gebroeders Grimm over Hans en Grietje die door hun ouders alleen werden gelaten in een groot gevaarlijk bos. De Ouverture bestaat uit een langzame, koraal-achtige inleiding, ingezet door de hoorns, gevolgd door een sneller en levendiger gedeelte. In deze introductie verwerkte Humperdinck (die in Bayreuth assistent van Wagner was geweest) de belangrijkste Leitmotive die in de opera een rol spelen. De première van Hänsel und Gretel, op 23 december 1893 in Weimar, werd gedirigeerd door Richard Strauss. De componist/dirigent was zo in zijn nopjes over de opera dat hij Humperdinck liefdevol ‘ein Mordkerl’ noemde. Waarschijnlijk heeft het stuk het stempel kerst-opera gekregen omdat het rond de Kerst in première ging, of omdat in de kerstvakantie de kinderen wat later naar bed mogen en dus mee kunnen naar de opera. Hoe het ook zij, Hänsel en Gretel wordt nog altijd uitgevoerd tijdens de kerstperiode.
ENGELBERT HUMPERDINCK
“Zo’n sprookje voor volwassenen en nog Duits ook, zoetsappig en langdradig! Maar elke goede musicus die zich er even in verdiept is er weg van.” – Ed Spanjaard over Humperdincks Hänsel und Gretel
Schuberts Vijfde
4
Volgens ooggetuigen en vrienden was Schubert altijd en overal aan het componeren. Waar hij ook was, op welk tijdstip dan ook en onafhankelijk van in welke omstandigheid hij zich bevond: de muzikale ideeën borrelden spontaan in hem op. En bij gebrek aan papier krabbelde hij zijn invallen desnoods op een servet. “Der hat es vom lieben Herrgott selber”, schijnt Michael Holzer, Schuberts eerste muziekdocent verbijsterd te hebben uitgeroepen toen hij de jonge Schubert de beginselen van contrapunt en harmonieleer bijbracht. Pakkende orkestrale thema’s en liedmelodieën, hij leek ze achteloos uit zijn mouw te schudden.
Waar Schubert ook was, op welk tijdstip dan ook en onafhankelijk van in welke omstandigheid hij zich bevond: de muzikale ideeën borrelden spontaan in hem op. En bij gebrek aan papier krabbelde hij zijn invallen desnoods op een servet.
FRANZ SCHUBERT
Dat beeld doemt ook op bij het horen van Schuberts Vijfde symfonie, die hij binnen een maand op papier zette. De sobere instrumentatie (geen trompetten, pauken en klarinetten) is die van de componisten van de Klassieke tijd, en past bij de inhoud van het werk. In tegenstelling tot Schuberts tragische Vierde en grootscheepse Negende, ontbreekt hier elke vorm van pathos of dramatiek. Wat ook ontbreekt, is de plechtige langzame inleiding, waarmee zijn andere symfonieën wel openen. Na een korte aanloop van vier maten wordt het eerste mozartiaans-zonnige thema van het Allegro gepresenteerd door de eerste violen. Verderop wordt het herhaald en versierd met elegante fluit-figuren. Nadat het volledige orkest het thema een extra dosis energie heeft ingeblazen klinkt het tweede motief: een vaag-nostalgische melodie die even een schaduw werpt over het onbekommerde plezier. Het uitbundige slot verjaagt de grijze schaduw voorgoed. Het wordt voorafgegaan door komische passage met snelle opwaartse unisono toonladderfiguren door het hele orkest, alsof een groep net iets te zware koopjesjagers de roltrap ophollen voor de uitverkoop in de Bijenkorf. De snelle loopjes in het orkest worden een paar keer afgeremd door een lang, schurend akkoord, dat associaties oproept aan de inleiding tot Mozarts opera Don Giovanni.
Het Andante con moto is een zangerige stroom van muziek, opgebouwd vanuit een lied-achtig hoofdthema. Het hele deel heeft wat betreft stemming, maar ook door de duidelijke aanwezigheid van de hobo’s, wel iets weg van een kerst-achtige pastorale. In het tweede thema, ingezet door de fluiten, is de stemming iets melancholieker. Hoewel de symfonie in majeur is geschreven, staat het enigszins sombere menuet in mineur. Het eerste gedeelte heeft het elegante karakter van het klassieke menuet. De chromatiek doet denken aan het menuet uit Mozarts Veertigste symfonie. Het Trio-gedeelte met de herderlijke fagotmelodie is een typische, schubertiaanse Ländler. De strijkers openen de joyeuze finale met een energiek hoofdthema. Na de zinderende presentatie ervan volgt – na een korte algehele pauze – het tweede thema, een speelse cantilene. De romantische melodie biedt een mooi contrast tegen het wat stoere hoofthema. In de doorwerking blijken ze samen wonderwel bij elkaar te passen. De associaties aan Mozart in deze symfonie zijn geen toeval. Schubert was in de tijd dat hij dit werk schreef idolaat van zijn klassieke voorganger. “O Mozart! onsterfelijke Mozart! talloze impressies van een beter, vrolijker leven kerfde je in onze ziel”, schreef hij in zijn dagboek in juni van hetzelfde jaar waarin zijn Vijfde symfonie ontstond. Schubert was negentien toen hij het werk componeerde. Volgens zijn vriend Joseph Sonnleithner was de symfonie bestemd voor een privé-uitvoering en speelde Schubert zelf mee in het orkest. Maar verder dan een huiselijk concert kwam het werk niet. Schuberts orkestwerken werden door zijn tijdgenoten niet gewaardeerd en raakten na zijn dood vergeten. Dankzij muziekkenners als de negentiende-eeuwse George Grove (grondlegger van de beroemde ‘muziekbijbel’ The Grove dictionary of music and musicians) verschenen Schuberts vroege symfonieën, waaronder zijn Vijfde in 1880, tweeënvijftig jaar na zijn dood, voor het eerst in druk. Daarna kwam de belangstelling voor zijn orkestwerken langzaam op gang. Pas in de twintigste eeuw kreeg Schuberts symfonische muziek een vaste plaats op het Europese orkestrepertoire.
De associaties aan Mozart in deze symfonie zijn geen toeval. Schubert was in de tijd dat hij dit werk schreef idolaat van zijn klassieke voorganger.
5
Frank Martin - In terra pax
6 6
In 1944 kreeg de Zwitserse componist Frank Martin het verzoek een werk te schrijven, dat na beëindiging van de Tweede Wereldoorlog de vrede moest inluiden. De opdracht kwam van de directeur van Radio Genève en het was de bedoeling dat het op de dag van de officiële capitulatie van Duitsland zou worden uitgevoerd en uitgezonden. Hoewel Zwitserland in de Tweede Wereldoorlog neutraal was, voelde Martin zich sterk betrokken bij het leed van de door naziDuitsland onderdrukte landen en volken. Dat hij sinds 1940 getrouwd was met een Nederlandse, Maria Boeke, heeft daar zeker aan bijgedragen.
FRANK MARTIN
In 1944 kreeg Frank Martin van de directeur van Radio Genève opdracht om een werk te schrijven, dat na beëindiging van de Tweede Wereldoorlog de vrede moest inluiden. Het was de bedoeling dat het op de dag van de officiële capitulatie van Duitsland zou worden uitgevoerd en uitgezonden. In augustus 1944 begon Frank Martin aan In terra pax (vrede op aarde), niet wetend wanneer het uitgevoerd en uitgezonden zou kunnen worden. “Het componeren was een wedloop in de tijd met de geallieerde troepen. En ze hebben me helaas veel te veel tijd gegeven”, aldus de componist over die periode. In oktober was het oratorium voor twee koren, vijf solisten en een orkest met twee piano’s, een celesta en percussie, gereed. Maar Martin moest nog tot 7 mei 1945 wachten voor zijn werk kon worden uitgevoerd. Er is een anekdote over die periode van ongeduldig wachten: Frank en Maria Martin woonden in die tijd in Genève in een appartement op de zevende verdieping, Ze hadden geen radio (dat leidde Martin te veel af, vond hij), maar aan de overkant van de straat was een tabakshandel die ook kranten verkocht. En op de borden voor de winkel stond het laatste nieuws te lezen. Dagelijks tuurde de componist met zijn verrekijker door het raam om te zien of de wapenstilstand al in aantocht was.
Tot dan toe had Frank Martin geaarzeld om religieuze teksten te gebruiken in zijn composities. Maar voor zo’n ingrijpende wereldgebeurtenis kon het niet anders, meende hij. Hij baseerde de tekst voor In terra pax op Bijbelfrasen, vooral uit de evangeliën en de boeken Jesaja en Openbaringen. Ondanks de Latijnse titel was de tekst in het Frans, omdat hij vond dat iedereen het stuk moest kunnen begrijpen (er kwam ook een vertaling in het Duits). Het meest opvallende aan dit werk – toch bedoeld als een viering van de bevrijding – is de totale afwezigheid van triomf of uitbundige blijdschap. Er is ook niets patriottisch in te vinden, en geen verwijzingen naar gesneuvelden, joden of andere zwaar getroffen bevolkingsgroepen. Martins In terra pax overstijgt het menselijke, en is toch een heel humaan, eenvoudig, begrijpelijk en overzichtelijk werk. “Ik vond dat ik de luisteraar iets moest bieden, wat bij een dag als deze past”, schreef hij. “De dag van de vrede met zijn oeverloze vreugde, zijn angst voor de toekomst en de gruwelijke herinneringen aan het verleden.” In terra pax is een uitgebalanceerde mix van aansprekende melodieën en expressieve harmonieën. Veelkleurige en complexe samenklanken worden afgewisseld met eenvoudige drieklanks-akkoorden, parallelle octaven en unisono passages. Lange lijnen worden bijtijds opgevolgd door korte, overzichtelijke vormen.
De vier delen In terra pax bestaat uit vier delen, waarvan het eerste de Bijbelse visioenen van oorlog, verderf en geweld beschrijft: de gesel Gods voor de zondige wereld. Dit eerste deel is onderverdeeld in vier secties. In het eerste onderdeel Lorsque l’agneau wordt de dag des oordeels beschreven. Het tweede, Mon Dieu, is een eenvoudige, zachte smeekbede op de kruiswoorden van Jezus: ‘Mijn God, mijn God waarom hebt Gij mij verlaten’. In het geagiteerde derde onderdeel (Malheur) voor bassolist en koor samen, wordt de zondaar gewaarschuwd voor de plagen die hem wachten. In het laatste (Eternel Dieu) keert de smeekbede van het koor terug, maar nu aangevuld met verschillende solisten en een uitgebreider tekst. Deel 2, over berouw, hoop en de belofte van bevrijding, bestaat uit drie onderdelen. In het eerste (Sentinelle) vraagt de tenorsolist de nachtwaker of het ochtendlicht al te zien is. De dalende lijnen zeggen genoeg: ‘Ja, de ochtend komt, maar ook de nacht’. In het vol-
7
8
gende deel vraag het koor berouwvol om genade, waarna in het laatste onderdeel (Consolez, wees getroost) wordt beloofd dat er ooit een eind komt aan het leed: de voorboden van de verlossing zijn al zichtbaar. Het derde deel van het oratorium schildert het beeld van de Goddelijke verlosser. Ook dit deel is opgebouwd uit drie onderdelen. De muziek is hier al transparanter en lichter. De eerste sectie is een feestelijk blijk van vertrouwen in Gods overwinning met vrolijk klokgelui in de begeleiding. In Voici le serviteur wordt verwezen naar de woorden ‘ecce homo’ (zie de mens) uit het evangelie van Johannes, waarmee Pontius Pilatus de gegeselde Jezus voor zijn kruisiging, aan het volk toonde. Dit gedeelte is een lang recitatief van de alt-solist met een beschouwing over de betekenis van de kruisdood. Ze wordt begeleid met een ostinato bas, waarin een twaalftoonsmotief wordt herhaald. Het derde deel wordt afgesloten met een serene toonzetting van het bekende gebed, ‘Onze vader’, gezongen door het koor. Deel 4 (Puis je vis) is de apotheose van al het voorafgaande. De vrede is daar, de mensheid is verlost en het paradijs is weer terugveroverd op de duivel. Het oudtestamentische bazuingeschal, waarmee het (eendelige) slotdeel opent, verwijst naar het begin van het eerste deel van het oratorium. Maar de visioenen van oorlog en vernietiging zijn visioenen van vrede en paradijs geworden. Alle elementen van het oratorium komen samen, de twee koren, de solisten, het hele orkest, de luidende klokken. Gods heiligheid wordt aangeroepen en zijn eeuwigheid bezongen. Zo is in Martins In terra pax de bevrijding van de Tweede Wereldoorlog ook de bevrijding van het kwaad, en is het droombeeld van het hemelse paradijs ook een belofte van een aards leven in vrede. Agnes van der Horst
Frank Martin - In terra pax Deel 1: Lorsque l’agneau; Mon dieu; Malheur; Eternel, Dieu de mon salut BARYTON
BARITON
Lorsque l’agneau rompit le premier sceau, je regardai, et voici, parut un cheval blanc. Celui qui le montait portait un arc, et on lui donna une couronne, et il partit en vainqueur, et pour vaincre.
En ik zag, toen het Lam het eerste zegel brak, en ziedaar, er verscheen een wit paard. En degene die erop zat droeg een boog en hem werd een kroon gegeven, en hij trok uit overwinnende en om te overwinnen. Toen het Lam het tweede zegel opende, kwam een rossig paard. En hem die erop zat werd gegeven de macht om de vrede op aarde weg te nemen, opdat de mensen elkaar zouden doden. Toen hij het derde zegel verbrak, verscheen een zwart paard, en die erop zat, had een weegschaal in de hand. Toen het Lam het vierde zegel brak, keek ik andermaal, en zie, een vaal paard verscheen. Degene die erop zat, dat was de Dood en het dodenrijk volgde achter hem. En hun werd macht gegeven om de mensen om te brengen door het zwaard, door honger en door ziektes. En daar geschiedde een grote aardbeving, de zon werd zwart als een haren zak, en de maan werd geheel als bloed, en de sterren des hemels vielen op de aarde als de onrijpe vruchten die de vijgenboom laat vallen, wanneer hij geschud wordt door de wind. En de hemel week terug als een boekrol, die wordt opgerold, en de eilanden werden van hun plaats gerukt.
Lorsque l’agneau rompit le second sceau, il sortit un cheval roux. Celui qui le montait reçut le pouvoir d’abolir la paix de la terre, afin que les hommes se tuent les uns les autres. Quand il brisa le troisième sceau, il parut un cheval noir. Celui qui le montait tenait une balance dans sa main. Lorsque l’agneau rompit le quatrième sceau je regardai encore, et, voici, il parut un cheval livide. Celui qui le montait était la Mort, et l’Enfer le suivait. Ils eurent le pouvoir de faire périr les hommes par l’épée, par la famine et par les maladies. Et il y eu un tremblement de terre. Le soleil devint noir comme un sac de crin, et la lune entière devint comme du sang, les étoiles du ciel tombèrent sur la terre comme les fruits verts que jette un figuier secoué par le vent. Le ciel se retira comme un livre qu’on roule, et les îles furent ébranlées.
gezongen teksten
9
10
Les rois de la terre, les grands, les capitaines, les riches et les puissants, les esclaves et les hommes libres, se cachèrent dans les cavernes, et ils criaient aux rochers et aux montagnes: Tombez sur nous et cachez-nous devant sa face : Car le jour est venu, le jour de sa colère. CHOEUR
1
De koningen van de aarde, de groten en de oversten over duizend, de rijken en de machtigen, de slaven en de vrije mensen, zij allen verborgen zich in de grotten, en tot de rotsen en bergen riepen zij: Valt op ons neer en verberg ons voor Zijn aangezicht! Want de dag is gekomen, de grote dag, de dag van Zijn toorn. KOOR
1
Car le jour est venu, le grand jour le jour de sa colère.baryton
Want de dag is gekomen, de grote dag, de dag van Zijn toorn.
BASSE
BARITON
Et qui donc pourrait subsister? CHOEUR
1
En wie kan dan bestaan? KOOR
1
Mon Dieu, mon Dieu, pourquoi m’as-tu abandonné ? Pourquoi t’éloignes-tu sans me secourir, Sans écouter ma plainte ? Mon Dieu, le jour je crie, et tu ne réponds pas ; et la nuit je n’ai point de repos. Mon Dieu, mon Dieu, pourquoi m’as-tu abandonné ?
Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten? Waarom zijt Gij verre van mijn verlossing, zonder mijn jammerklacht te horen? Mijn God, ik roep des daags, en Gij antwoordt niet, en des nachts en ik kom niet tot stilte. Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?
BASSE
BAS
Malheur au peuple chargé de péchés, à la race perverse, aux enfants corrompus !
Onheil kome over een met zonde beladen volk! Over dit ontaarde geslacht, over de verdorven kinderen! Welke nieuwe kastijding is u nu nog op te leggen, nu uw opstandigheid groter wordt? Zie, de dag des oordeels komt aan,
Quel châtiment nouveau vous infliger, quand vous multipliez vos révoltes ? Voici, le jour de l’E ternel arrive, CHOEUR
1
KOOR
1
jour cruel, jour de colère et d’ardente fureur,
Dag der wreedheid, dag der wrake en vurige woede,
BASSE
BAS
qui réduira la terre en solitude,
Die de aarde tot een verlaten oord zal terugbrengen,
CHOEUR
1
qui en exterminera les pécheurs.
KOOR
1
die er de zondaars zal verdelgen.
11
BASSE
BAS
Car le soleil s’obscurcira dès son lever,
Want de zon zal verduisterd zijn vanaf zijn opgang,
CHOEUR
1
KOOR
1
et la lune n’aura plus de clarté.
en de maan zal geen helderheid meer bezitten.
BASSE
BAS
Je punirai le monde pour sa malice
Ik zal de wereld straffen voor zijn kwaadaardigheid,
CHOEUR
1
KOOR
1
et les méchants pour leurs péchés.
en de zondaars voor hun zonden.
BASSE
BAS
J’abattrai l’orgueil des hautains,
lk zal de trots van de hoogmoedigen neerslaan,
CHOEUR
1
KOOR
1
et l’arrogance des tyrans.
en de hooghartigheid van de heersers.
BASSE
BAS
C’est pourquoi j’ébranlerai les cieux, et la terre frémira sur sa base. Car c’est le jour de l’Eternel,
Daarom zal ik de hemelen in beweging brengen, en de aarde zal schudden op haar grondvesten, want het is de dag des oordeels!
BASSE
& CHOEUR 1
BAS
le jour de sa colère, le jour de l’ardente fureur ! TÉNOR
& CHOEUR 2
& KOOR 1
De dag der wrake, de dag van Zijn vurige woede! TENOR
& KOOR 2
Eternel, Dieu de mon salut, la nuit, le jour, je crie à toi. Que ma prière atteigne ta présence ! Prête l’oreille à mes supplications ! Car mon âme est lourde de maux, et ma vie descend au séjour de la mort.
Eeuwige God, Heer van mijn heil, bij nacht, bij dag roep ik tot U. Dat mijn gebed tot u moge geraken! Leen Uw oor aan mijn smeekbeden! Want mijn ziel is zwaar van zonden, en mijn leven daalt af naar het dodenrijk.
ALTO, BASSE, TÉNOR, CHOEURS
ALT, BAS, TENOR, KOOR
1&2
Tu m’as frappé dans ta fureur, Tu m’as couché dans le cercueil, Tu m’as jeté dans la fosse profonde. Loin de ta face, en vain je t’ai prié. Je suis seul, je souffre, mon Dieu. Pourquoi donc, pourquoi m’as-tu abandonné ?
1&2
Gij hebt mij in uw woede geslagen, Gij hebt mij doen nederliggen in de grafkist, Gij hebt mij in de diepe groeve neergeworpen, verre van uw aangezicht, heb ik u aangeroepen in eenzaamheid lijd ik, mijn God, Waarom, waarom dan hebt Gij mij verlaten?
12
ALTO
ALT
Est-ce donc pour les morts que tu fais des miracles ? Les morts se lèvent-ils pour te louer ? Parle-t-on de ta bonté dans le sépulcre, de ta fidélité dans l’abîme ?
Is het dan voor de doden dat Gij Uw wonderen verricht? Verrijzen de doden om U te prijzen? Spreekt men van Uw goedheid in het graf, van Uw trouw in de afgrond?
SOPRANO, TÉNOR, CHOEURS
SOPRAAN, TENOR, KOOR
1&2
La nuit j’implore ton secours, et le matin je crie à toi. Pourquoi, Seigneur, repousses-tu mon âme ? O, pourquoi donc t’éloignes-tu de moi ? Je t’appelle, ô Dieu, je t’attends. Pourquoi donc, pourquoi m’as-tu abandonné ?
1&2
Bij nacht smeek ik om Uw hulp, en in de ochtend roep ik tot U. Waarom, Here, verstoot Gij mijn ziel? O, waarom houdt U zich verre van mij? lk roep U aan, o Here, ik verwacht U. Waarom dan, waarom hebt Gij mij verlaten?
Deel 2: Sentinelle; Mais les ténèbres; Consolez, consolez TÉNOR
TENOR
Sentinelle, que dis-tu de la nuit ? Et la sentinelle répond : Le matin vient, la nuit aussi. Interrogez ! Interrogez ! Repentez-vous et revenez. Pitié, mon Dieu, pitié dans ta miséricorde ! J’ai péché contre toi. Pardonne-moi, mon Dieu ! Seigneur, délivre-moi du sang versé ! Lave-moi ! Lave-moi, et je serai plus pur et plus blanc que la neige. O Dieu ! rends-moi la joie de ton salut !
Wachter, wat zegt u van de nacht? En de wachter antwoordt: De ochtend breekt aan evenals de nacht. Blijft vragen, blijft vragen! Toont berouw en keert terug! kOOR 1 & 2 Toon mededogen, mijn God, in Uw barmhartigheid. lk heb tegen U gezondigd. Vergeef het mij, mijn God! Here, bevrijd mij van de bloedschuld, Reinig mij! Reinig mij en ik zal zuiverder en blanker zijn dan de sneeuw. Here, hergeef mij de vreugde over uw heil!
BARYTON
BARITON
Mais les ténèbres ne règnerons pas toujours sur la terre lourde d’angoisse.
Maar de duisternis zal niet eeuwig heersen over de van angst bezwaarde aarde, Het volk dat in duisternis wandelde, ziet een groot licht.
CHOEURS
1&2
Le peuple qui marchait dans les ténèbres voit une grande lumière.
Sur ceux qui habitaient le pays de l’ombre de la mort, une lumière resplendit.
Over degenen die woonden in het land van de schaduw van de dood, schijnt een stralend licht.
SOPRANO
SOPRAAN
Qu’ils sont beaux sur les montagnes les pas de celui qui apporte de bonnes nouvelles!
Zie, hoe sierlijk zijn op de bergen de voetstappen van degene die goede tijdingen brengt!
TÉNOR
TENOR
Qu’ils sont beaux sur les montagnes les pas de celui qui apporte de bonnes nouvelles!
Zie, hoe sierlijk zijn op de bergen de voetstappen van degene die goede tijdingen brengt!
SOPRANO
SOPRAAN
qui publie la paix
die de Vrede aankondigt!
TÉNOR
TENOR
qui publie le salut !
die het heil aankondigt!
SOPRANO
SOPRAAN
qui dit au peuple : Ton Dieu règne !
die het volk verkondigt: Uw God regeert!
TÉNOR
TENOR
La voix de tes sentinelles retentit !
De stem van Uw wachters weerklinkt!
SOPRANO
SOPRAAN
Elles élèvent la voix,
Zij verheffen hun stem,
TÉNOR
TENOR
elles poussent ensemble des cris de joie.
in eendracht stoten zij vreugdekreten uit.
SOPRANO
SOPRAAN
Car de leurs propres yeux elles voient que l’Eternel ramène la paix.
Want met hun eigen ogen zien zij dat de Eeuwige vrede brengt.
TÉNOR, SOPRANO
TENOR
Eclatez ensemble en cris de joie, ruines de nos cités ! Car l’Eternel ramène son peuple : et toutes les extrémités de la terre verront la paix de notre Dieu.
Breekt samen uit in vreugdekreten, overblijfselen van onze steden! Want de Eeuwige voert Zijn volk naar huis. En alle uithoeken van de aarde zullen van de vrede van onze God getuigen zijn
CHOEUR
2
Consolez, consolez mon peuple dit votre Dieu. Parlez à la terre entière selon son chœur, et criez-lui que son temps de guerre est accompli, que son iniquité est pardonnée, qu’elle a reçu de la main de l’Eternel
KOOR
2
Troost, troost mijn volk, zegt uw God. Spreekt van harte tot de hele aarde en roept het toe dat zijn tijd van strijd volbracht is, dat zijn ongerechtigheid vergeven is: dat het uit de hand van de Eeuwige
13
14
au double de tous ses péchés. Une voix crie : Préparez au désert le chemin de l’Eternel, aplanissez dans la solitude une route pour votre Dieu ! Que toute vallée soit comblée, que toute montagne soit abaissée, que les coteaux se changent en plaine et les défilés étroits en vallons ! Alors la gloire de l’Eternel sera manifestée, et toute chair en même temps la verra. Car la bouche de l’Eternel a parlé. Une voix dit : Crie ! Et je réponds : Que crierai-je ? CHOEURS
1&2
Toute chair est comme l’herbe, et son éclat se fane comme la fleur des champs. L’herbe sèche, la fleur tombe, quand le vent de l’Eternel souffle sur elle. Vraiment le peuple est comme l’herbe, et son éclat se fane comme la fleur des champs. Mais le verbe de Dieu demeure éternellement. TÉNOR
& SOPRANO
dubbel ontvangen heeft voor al zijn zonden. Een stem roept: bereidt in de woestijn de weg van de Eeuwige, effent in de wildernis een baan voor onze God! Elk dal worde verhoogd, elke berg worde geslecht, alle heuvelachtige plaatsen worden een vlakte en de nauwe engtes een vallei. Dan zal de heerlijkheid van de Eeuwige zich openbaren en alle vlees zal dit tegelijk zien. Want de mond van de Eeuwige heeft gesproken. Een stem zegt: roep! En ik antwoord: Wat zal ik roepen? KOOR
1&2
Want alle vlees is als het gras. En zijn schoonheid is als een bloem des velds. Het gras verdort, de bloem valt af, als de adem van de Eeuwige daarover waait. Voorwaar, het volk is als het gras. En zijn glans verwelkt, zoals de bloem des velds. Maar het woord van God blijft eeuwig! TENOR
& SOPRAAN
Réveille-toi, réveille-toi, lève-toi, peuple de Dieu ! Revêts ta parure, Sion ! Revêts tes habits de fête ! Réveille-toi ! Secoue ta poussière ! Détache les liens de ton cou ! Réveille-toi, peuple de Dieu !
Ontwaakt, ontwaakt, maakt u op, volk van God! Trekt uw feestkleding aan! Zion, tooit u met sieraden! Maak de touwen los van uw keel! Ontwaakt! Schudt het stof van u af! Trekt uw feestkleding aan!
ALTO, BARYTON, BASSE
ALT, BARITON, BAS
Tu as bu de sa main la coupe de sa colère. Tu as bu jusqu’à la lie la coupe d’étourdissement !
Gij hebt uit Zijn hand de kelk Zijner woede gedronken. Tot de bodem hebt gij de kelk van
Réveille-toi, lève-toi, Revêts tes habits de fête !
bedwelming geledigd! Ontwaakt, maakt u op, trekt uw feestkleding aan!
SOPRANO, TÉNOR
SOPRAAN, TENOR
Réveilles-toi, etc.
Ontwaakt...
ALTO, BARYTON, BASSE
ALT, BARITON, BAS
Car un enfant nous est né, un fils nous est donné. On l’appellera : « Admirable, Conseiller, Dieu puissant, Père éternel, Prince de la paix ! »
Want een Kind is ons geboren, een Zoon is ons gegeven. En Hij zal heten: Wonderbare Raadsman, de machtige God, Eeuwige Vader, Prins van de vrede!
CHOEURS
1&2
Poussez vers Dieu des cris de joie, vous toutes nations ! Peuples, chantez la gloire de son nom ! Célébrez-le par vos louanges ! Sachez que l’Eternel est Dieu ! Toute la terre, prosternée devant lui, chante sa grandeur. Car sa bonté a toujours duré, à toujours sa fidélité.
KOOR
1&2
Laat alle naties vreugdekreten uitstoten naar God! Volkeren, bezingt de glorie van Zijn naam! Roemt Hem door uw loftuitingen! Weet dat God de Eeuwige is! Heel de aarde bezingt in deemoed Zijn grootheid. Want Zijn goedheid is eeuwigdurend, voor altoos is Zijn trouw!
Deel 3: Voici mon serviteur; Heureux les affligés; Notre Père ALTO
ALT
Voici mon serviteur, mon élu en qui mon âme prend plaisir. J’ai mis mon esprit sur lui. Il annoncera la justice aux nations. Il ne criera point, il n’élèvera point la voix et ne la fera point entendre dans les rues.
Ziehier mijn knecht, mijn uitverkorene, in wie mijn ziel welbehagen schept. Mijn geest weerklinkt in hem. Hij zal rechtvaardigheid aan de naties verkonden, hij zal niet roepen, hij zal zijn stem in het geheel niet verheffen. Hij zal zijn stem niet laten horen in de straten. Hij zal de geknakte rietstengel niet breken, hij zal de nog smeulende vlaspit niet doven. Hij zal rechtvaardigheid naar waarheid verkonden. Hij zal verhoogd worden en zeer hoog verheven zijn. Hoewel hij voor velen een voorwerp van
Il ne brisera point le roseau cassé. Il n’éteindra point la mèche qui brûle encore. Il annoncera la justice selon la vérité. Il montera, il montera, il s’élèvera bien haut. De même qu’il a été pour plusieurs un
15
16
sujet d’effroi, tant son visage était défiguré, tant son aspect différait de celui des fils de l’homme, de même il sera pour beaucoup de peuples la source de leur joie. Devant lui des rois fermerons la bouche : car ils verront ce qu’on ne leur avait point raconté, ils apprendront ce qu’ils n’avaient point entendu. Qui a cru à nos prophéties ? Qui a reconnu le bras de l’Eternel ? Il s’est élevé devant Lui comme une faible plante, comme un rejeton qui sort d’une terre desséchée ; il n’avait ni beauté , ni éclat pour charmer nos regards, et son aspect n’avait rien pour nous plaire. Méprisé, abandonné des hommes, choisi par la douleur, habitué à la souffrance et semblable à celui dont on détourne le visage, Cependant il a porté nos souffrances, il s’est chargé de nos douleurs; et nous l’avons considéré comme puni, frappé de Dieu et humilié. Mais il était blessé pour nos fautes, brisé pour nos péchés. ll a été maltraité, opprimé et il n’a pas ouvert la bouche. Semblable à un agneau qu’on mène à la boucherie, à une brebis muette devant ceux qui la tondent.
verschrikking is geweest, - zo verminkt was zijn gezicht zo verschilde zijn gelaat van dat van de mensenkinderen, toch zal hij voor vele volkeren de bron hunner vreugde zijn. Voor hem zullen de koningen hun mond sluiten, want ze zullen zien wat men hun in het geheel niet vertelde, zij zullen vernemen wat zij nog nooit gehoord hadden. Wie heeft geloof gehecht aan onze voorspellingen? Wie heeft de arm van de Eeuwige herkend? Hij heeft zich voor Hem opgericht als een zwak gewas, als een spruit die uit verdroogde aarde opschiet; hij kende noch schoonheid, noch glans, om onze blikken mee te betoveren, en zijn aanblik had niets om ons te behagen. Geminacht, in de steek gelaten door de mensen. uitverkozen door de smart, gewend geraakt aan het lijden en verwant aan degene van wie men de blik afwendt, hebben wij hem veracht. Niettemin heeft hij onze smarten gedragen, en zich belast met ons leed; en we hebben hem beschouwd als een die van Godswege gestraft, geslagen en vernederd is. Maar hij is gewond omwille van onze gebreken, gebroken voor onze zonden. Hij is mishandeld, overweldigd en hij heeft zijn mond niet geopend. Net als het lam dat men ter slachtbank leidt als een lam dat verstomd is voor degenen die het scheren.
ll n’a pas ouvert la bouche. ll a été enlevé par l’angoisse et le châtiment. Et qui donc, parmi nous, a cru qu’il était retranché de la terre des vivants, et frappé pour les péchés de tous?
Hij heeft zijn mond niet geopend. Hij is heengevoerd in angst onder kastijding. En wie van ons had dan geloofd dat hij verstoten was uit het land der levenden, en geslagen voor ons aller zonden?
TÉNOR
TENOR
Heureux les affligés, car ils seront consolés. Heureux ceux qui pardonnent, car il leurs sera pardonné. Heureux ceux qui apporte la paix, car ils seront appelés fils de Dieu. Aimez vos ennemis, et priez pour ceux qui vous persécutent Père, pardonne-leur, car ils ne savent ce qu’ils font.
Zalig zijn de treurenden, want zij zullen getroost worden. Zalig zijn zij die vergeven, want zij zullen vergeven worden. Zalig zijn zij die vrede stichten, want zij zullen zonen van God heten. Hebt uw vijanden lief, en bidt voor hen die u vervolgen. Vader vergeef het hun, want ze weten niet wat zij doen.
CHOEURS
1&2
Notre Père qui est aux cieux, Que ton nom soit sanctifié ! Que ton règne vienne ! Que ta volonté soit faite, sur la terre comme au ciel ! Donne-nous aujourd’hui notre pain quotidien, Pardonne-nous nos offenses, comme nous pardonnons à ceux qui nous ont offensés ! Ne nous induis point en tentation, Mais délivre-nous du mal ! Amen.
KOOR
1&2
Onze Vader die in de hemelen zijt Uw naam worde geheiligd, Uw Koninkrijk kome. Uw wil geschiede, gelijk in de hemel als op aarde. Geef ons heden ons dagelijks brood en vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren. En leid ons niet in verzoeking maar verlos ons van de boze. Amen.
Deel 4: Puis je vis un nouveau ciel BARYTON
BARITON
Puis je vis un nouveau ciel et une terre nouvelle, car le premier ciel et la première terre avaient disparu, et la mer n’était plus. Et je vis descendre du ciel, d’auprès de Dieu, la ville sainte, la nouvelle cité,
En ik zag een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, want de eerste hemel en de eerste aarde waren voorbijgegaan, en de zee was niet meer. En ik zag de heilige stad, een nieuw Jeruzalem nederdalende uit
17
18
ornée comme une épouse qui s’est parée pour son époux. Et j’entendis du trône une voix forte qui disait:
de hemel, van God, getooid als een bruid die voor haar man versierd is. En ik hoorde een luide stem van de troon zeggen:
BASSE
BAS
Voici le tabernacle de Dieu avec les hommes. et ils seront son peuple, et Dieu lui-même sera avec eux. Il essuiera toutes larmes de leurs yeux et la mort ne sera plus, et il n’y aura plus ni deuil, ni cris, ni douleurs, car tout ce qui était a disparu. Voici, je fais toutes choses nouvelles.
Zie, de tent van God is bij de mensen en Hij zal bij hen wonen,en zij zullen zijn volk zijn en Hij zal alle tranen van hun ogen afwissen, en de dood zal niet meer zijn noch rouw, noch geklaag, noch moeite zal er meer zijn, want alles wat was is voorbijgegaan. Zie, ik maak alle dingen nieuw.
TÉNOR, BASSE, BARYTON, CHOEURS
TENOR, BAS, BARITON, KOOR
1&2
1&2
Saint, Saint, Saint, le Seigneur Dieu ! Le Tout puissant, qui était, qui est, et qui sera. Tu es digne, notre Seigneur et notre Dieu, de recevoir l’honneur, la gloire et la puissance.
Heilige, Here God, Almachtige, die was, die is en altoos zijn zal.
CHOEUR DE JEUNES FILLES
KOOR VAN JONGE MEISJES
Nos robes sont lavées, nos robes sont blanchies dans le sang de l’Agneau. Et nous n’avons plus faim, et nous n’avons plus soif, car l’Agneau nous conduit aux sources de la vie.
Onze gewaden zijn gewassen, onze kleren zijn gebleekt in het bloed van het Lam. En wij hebben geen honger meer, en wij hebben geen dorst meer want het Lam leidt ons naar de bron van het leven.
SOPRANO, ALTO, CHOEURS
SOPRAAN, ALT, KOREN
Saint, Saint, Saint le Seigneur Dieu ! La terre entière est pleine de sa gloire !
Heilig, heilig, heilig is de Here God! Heel de aarde is vervuld van zijn roem!
SOLISTES
& CHOEURS
Saint! Saint! Saint le Seigneur Dieu! le Tout puissant, qui était, qui est, et qui sera!
Gij zijt waardig, onze Heer en onze God, de eer, de heerlijkheid en de macht te ontvangen.
SOLISTEN
& KOREN
Heilig, heilig, heilig is de Here God die was, die is en altoos zal zijn!
bij operahuizen in Nederland, Frankrijk, België, Italië, de Verenigde Staten, Canada en Australië werd Kenneth Montgomery artistiek leider bij Opera Northern Ireland, bij de Operaklas van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en later als eerste artistiek directeur van de Nationale Opera Academie. Kenneth Montgomery is docent orkestdirectie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Bij het Santa Fe Opera Festival in de VS dirigeerde hij in dertig jaar negentien producties. De afgelopen jaren was hij als gastdirigent en chef-dirigent aan het Ulster Orchestra in Noord-Ierland verbonden. Ook met symfonische muziek is Kenneth Montgomery een regelmatig terugkerende gast in binnen- en buitenland. Daarnaast is een groot aantal opnamen onder zijn leiding op cd verschenen, onder meer met muziek van Frank Martin door de Radio Kamer Filharmonie. In 2011 werd Montgomery benoemd tot Officer in the excellent Order of the British Empire vanwege zijn grote verdiensten voor de muziek in Noord-Ierland. Hetzelfde jaar ontving hij een eredoctoraat van de Queens University in Belfast. Op 24 oktober 2014 dirigeerde Kenneth Montgomery in De Vrijdag van Vredenburg een deel van het concert ‘in memoriam Frans Brüggen’. Daar leidde hij het Orkest van de Achttiende Eeuw in Mozarts ‘Jupiter’-symfonie. Sindsdien staat Montgomery geregeld voor het Orkest van de Achttiende AGNIESZKA SŁAWIŃSKA Eeuw.
Veertig jaar geleden maakte Kenneth Montgomery zijn debuut bij de Nederlandse Omroep met het Radio Kamer Orkest in Cavalli’s L’Ormindo. Sindsdien dirigeerde hij meer dan zesentwintig opera’s voor de Omroep van onder meer Gluck, Donizetti en Rossini en de Nederlandse premières van de eerste akte van Symposion van Peter Schat en Death in Venice van Britten. Tijdens het Holland Festival van 1986 dirigeerde Montgomery Moses und Aron van Schönberg. In de vijftien jaar als chef-dirigent van het Radio Symfonie Orkest en het Groot Omroepkoor bracht Montgomery muziek van Stravinsky, Sibelius, Mozart, Beethoven, Constant Lamberts Rio Grande, Rachmaninovs Vespers en werk van talloze Nederlandse componisten, onder wie Jan van Vlijmen en Klaas de Vries. Montgomery (Belfast, 1943) begon zijn professionele loopbaan bij de Glyndebourne Festival Opera en The English National Opera. In 1973 werd hij chefdirigent van the Bournemouth Sinfonietta, twee jaar later ook van de Glyndebourne Touring Company. Toen debuteerde hij eveneens bij het Royal Opera House Covent Garden. Naast vele gastdirecties
MARCO BORGGREVE
KENNETH MONTGOMERY
19
uitvoerenden
Kenneth Montgomery, dirigent
20
Agnieszka Sławińska, sopraan De Poolse sopraan Agnieszka Sławińska studeerde aan de Academie in Łódź bij Leonard Andrzej Mróz, waar ze in 2003 afstudeerde. Ze vervolmaakte zich vervolgens in Milaan bij Gianfranca Ostini en volgde ter afronding van haar studies meesterklasssen bij Renata Scotto, Françoise Pollet en Michel Plasson. Nog tijdens haar opleiding vierde ze haar debuut in Łódź als Cherubino in Mozarts Le nozze di Figaro. Ze was drie jaar verbonden aan de Opera Nova in Bydgoszcz, en aansluitend aan Les Jeunes Voix du Rhin, de toenmalige operastudio van de Opéra National du Rhin te Straatsburg. Ze boekte een eerste internationaal succes met haar vertolking van Pamina in de Zauberflöte-productie van regisseur Peter Brook in Parijs in 2011, die bekroond werd met de Prix Molière. Naar aanleiding daarvan trad Agnieszka Sławińska in dezelfde rol op elders in Europa, in Tokio, Canada en New York. Intussen treedt ze geregeld op in Europa in Mozartrollen als Ilia (Idomeneo), Konstanze (Die Entführung aus dem Serail), Fiordiligi (Così fan tutte), Donna Elvira (Don Giovanni), maar ook als Micaela (Carmen), Musetta (La bohème), Liu (Turandot),
SIMON VAN BOXTEL
CÉCILE VAN DE SANT
YVES SAELENS
Lauretta (Gianni Schicchi), en Giulietta en Antonia (Les Contes d’Hoffmann).
Cécile van de Sant, alt Cécile van de Sant studeerde cum laude af aan het Amsterdamse Sweelinck Conservatorium bij Cora Canne Meijer, waarna ze haar studie vervolgde in New York bij Marlena Kleinmann Malas. Ze zong onder meer in Monteverdi’s L’Orfeo bij de Bayerische Staatsoper in München en in het Teatro Liceu in Barcelona, in Glucks Orfeo ed Euridice bij de Scottish Opera, in Glucks Iphigénie en Tauride bij het Royal Opera House Covent Garden in Londen, in Die Zauberflöte in Parijs, in Die Walküre bij de Nederlandse Opera, en in Caligula van Detlev Glanert in de NTR ZaterdagMatinee in het Concertgebouw in Amsterdam. Ze zong de titelrol in Vivaldi’s Juditha Triumphans in San Francisco en zong in The Civil Wars van Philip Glass in het Holland Festival. Daarnaast zong zij vele rollen in oratoria en opera’s van Händel in Londen, Göttingen en San Francisco. Recentelijk was Cécile van de Sant te horen in Verdi’s Rigoletto in de ZaterdagMatinee en in Le Marteau sans Maître ter ere van de negentigste verjaardag van Pierre Boulez met het Nieuw Ensemble o.l.v. Ed Spanjaard.
LEIGH MELROSE
Yves Saelens, tenor
Leigh Melrose, bariton
De Belgische tenor Yves Saelens studeerde aan het Conservatorium van Brussel en vervolmaakte zich aan het Juilliard Opera Center in New York. Hij maakte zijn operadebuut als Paolino (Il matrimonio segreto van Cimarosa). Sedertdien vertolkte hij tal van Mozartrollen: Tamino (Die Zauberflöte), Belmonte (Die Entführung aus dem Serail), Don Ottavio (Don Giovanni), Ferrando (Così fan tutte), de titelrol in La clemenza di Tito en Gomatz (Zaide). In de Koninklijke Munschouwburg in Brussel vertolkte hij onder meer Pluton (Orphée aux Enfers van Offenbach), Monostatos (Die Zauberflöte), Babylas (Monsieur Choufleuri restera chez lui... van Offenbach), Laïos (Oedipe van Enescu) en Le Doyen de la Faculté (Cendrillon van Massenet). Onder zijn recentere engagementen waren de titelrol in Idomeneo van Mozart, Shoko in de wereldcreatie van Andreas weent (Peter-Jan Wagemans) in de NTR ZaterdagMatinee in het Amsterdamse Concertgebouw, Tambourmajor in Wozzeck van Alban Berg in diverse Franse operahuizen, Don Ottavio in Don Giovanni en Ferdinand in The Tempest van Thomas Adès bij de Opera van Frankfurt.
De Britse bariton Leigh Melrose studeerde aan het St John’s College in Cambridge en aan de Royal Academy of Music in Londen. Vele operaoptredens brachten hem over de wereld. Zo zong hij onder meer de titelrol in Wozzeck bij The English National Opera en in het Salzburgse Landestheater, en zong hij als Papageno in Die Zauberflöte in Seattle, als Demetrius in A Midsummer Night’s Dream van Britten in Brussel, en als Escamillo in Carmen in Londen en Birmingham. In New York zong Leigh Melrose als Figaro in Il barbiere di Siviglia, en bij Opera Zuid trad hij op als Papageno en als Marcello in La bohème. Melrose verzorgde vele wereldpremières, onder meer als Cholawicki in Johannes Kalitzke’s Die Besessenen in Wenen, hij zong in Elliot Carters On Conversing with Paradise tijdens het Aldeburgh Festival onder leiding van Oliver Knussen, in de Britse première van Luca Francesconi’s Quartett in het Royal Opera House, en als Evan in James MacMillans opera The Sacrifice bij de Welsh National Opera.
NORMAN PATZKE,
Norman Patzke, bariton Nauwelijks afgestudeerd zingt de jonge Duitse bas-bariton reeds rollen als Onegin, Marcello (La bohème) en Papageno, maar ook dramatischer partijen als Kaspar (Der Freischütz) en Don Pizarro (Fidelio). Zijn debuut maakte Norman Patzke in 2013 op het Festival van Bregenz, waar hij als Solanio zong in The Merchant of Venise van André Tchaikowsky. Aansluitend werkte hij mee aan een scenische productie van Manfred van Schumann onder Emmanuel Krivine en zong hij de bas-baritonpartij in
21
22
een gechoreografeerde productie van Haydns Die Schöpfung bij Les Ballets du Rhin in Mulhouse en Straatsburg. Vervolgens trad hij in diverse producties als Leporello (Don Gionvanni) op. In het seizoen 2014-2015 vertolkte hij de rol van Claudio in een nieuwe productie van Les Caprices de Marianne van Henri Sauguet, die door een rist Franse operahuizen geprogrammeerd werd (Bordeaux, Toulouse, Marseille, Saint-Etienne, Rennes, Reims, Massy). Norman Patzke heeft grote affiniteit met het Duitse liedrepertoire en vormt een duo met pianist Graham Johnson.
Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekleven. Het orkest speelt bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen. Nederlandse en wereldpremières vormen een belangrijk onderdeel van het repertoire. De meeste concerten vinden plaats in het kader van concertseries NTR ZaterdagMatinee (Het Koninklijk Concertgebouw in Amsterdam), AVROTROS Vrijdagconcert (TivoliVredenburg in Utrecht) en Het Zondagochtend Concert (Amsterdam) en worden live worden uitgezonden op NPO Radio 4. Een deel ervan wordt bovendien op de Nederlandse televisie uitgezonden. Daarbuiten trad het orkest onder meer op tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Markus Stenz is sinds 2012 chefdirigent. Onder zijn voorgangers zijn Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van
Otterloo, Hans Vonk, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowski en Valery Gergiev. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen 2011-2012; Bernard Haitink heeft als beschermheer zijn naam aan het orkest verbonden. Sinds augustus 2013 maakt het Radio Filharmonisch Orkest deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR enAVROTROS). Cd’s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson, James MacMillan en Jan van Vlijmen, of de registratie van Wagners Parsifal – live in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Jaap van Zweden – werden met prijzen als de Edison Klassiek onderscheiden. Onlangs verschenen bovendien Bruckners symfonieën onder leiding van Jaap van Zweden op cd, de acht symfonieën van Karl Amadeus Hartmann (verschillende dirigenten) en diens opera Simplicius Simplicissimus (gedirigeerd door Markus Stenz). In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor de Nederlandse muziek.
➜
WWW . RADIOFILHARMONISCHORKEST . NL
volg het orkest via twitter (@radiofilhorkest) en facebook
Groot Omroepkoor Met zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, waarbij de bezetting vanzelfsprekend afhankelijk is van de muziek en de visie van de dirigent. Het koor is nauw verbonden met de Nederlandse Publieke Omroep. Het merendeel van de concerten vindt plaats in de omroepseries NTR ZaterdagMatinee, het AVROTROS Vrijdagconcert en Het Zondagochtend Concert, dikwijls in samenwerking met het Radio Filharmonisch Orkest. Het repertoire in deze series strekt zich uit van klassiek tot hedendaags, met opdrachtwerken van Nederlandse componisten als Wagemans, Diderik Wagenaar, Manneke en Zuidam, en premières van buitenlandse componisten onder wie MacMillan, Kancheli, Goebaidoelina, Henze en Adams. Op het programma staan daarnaast inmiddels ‘klassieke’ twintigste-eeuwse werken, opera en het romantisch repertoire. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door Het Koninklijk Concertgebouworkest, het
Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. Op cd’s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer MacMillan, Ravel, Hartmann, Mozart, Rachmaninov, Mahler, Beethoven en Jeths. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent van het koor. Per 1 maart 2015 is Klaas Stok koorleider van het Groot Omroepkoor; Gijs Leenaars aanvaardde een functie als chef-dirigent van het Rundfunkchor Berlin met ingang van seizoen 2015-2016. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september 2010. Het Groot Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest vormen samen met het team Levende Muziek van de omroepen de Stichting Omroep Muziek, gehuisvest in het Muziekcentrum van de Omroep aan de Heuvellaan in Hilversum.
➜
WWW . GROOTOMROEPKOOR . NL
volg het groot omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook
23
Radio Filharmonisch Orkest
24 DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan EERSTE VIOOL Nadia Wijzenbeek Semjon Meerson Alberto Facanha Johnson Josje ter Haar Julija Hartig Masha Iakovleva Kerstin Kendler Pamela Kubik Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Theo Ploeger Pieter Vel Judith van Driel Janneke van Prooijen TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Sarah Loerkens Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Guido Muller Renate van Riel Alexander van den Tol Frits Wagenvoorde Laura Frenkel Robbert Honorits
ALTVIOOL Frank Brakkee Huub Beckers Arjan Wildschut Igor Bobylev Marije Helder Erik Krosenbrink Robert Meulendijk Lotte de Vries Ewa Wagner Wouter Huizinga CELLO Michael Stirling Anton Istomin Eveline Kraayenhof Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Jim Schultz Walter van Egeraat Edward Mebius Eduard Zlatkin Servaas Jessen FLUIT Carla Meijers Ellen Alberts Adeline Salles HOBO Hans Wolters Gerard van Andel KLARINET Arjan Woudenberg Diede Brantjes FAGOT Jos Lammerse Desirée van Vliet
HOORN Annelies van Nuffelen Toine Martens Laurens Otto Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Raymond Rook TROMBONE Herman Nass Christiaan Ansink Rommert Groenhof TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Mark Haeldermans Vincent Cox PIANO/CELESTA Stephan Kiefer Reinier van Houdt
25
VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRANEN Maria del Mar Codina Sampera Elise van Es Charlotte Janssen Anitra Jellema Marielle Kirkels Simone Manders Tanja Obalski Judith Petra Margo Post Mijke Sekhuis Jolanda Sengers Marieke Steenhoek Rachel Thompson Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden Esther de Vos
ALTEN Yvonne Benschop Femke de Boer Nicoline Bovens Rut Codina Palacio Ans van Dam Marjan van Eldik Anneke Leenman Els Liebregt Suzanne Meessen Marga Melerna Anjolet Rotteveel Lisinka de Vries Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan TENOREN Alan Belk Eyjólfur Eyjólfsson Boguslaw Fiksinski Ben Heijnen Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Matevz Kajdiž
BASSEN Gert-Jan Alders Erks Jan Dekker Peter Duyster Joep van Geffen Henk van Heijnsbergen Pieter Hendriks Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Lars Terray Luuk Tuinder Hans de Vries Nanco de Vries Bastiaan Witsenburg
IVAR PEL
HET RFO EN GOK IN TIVOLIVREDENBURG, SEPTEMBER 2015
Marius Kwaks Jelle Leistra Ioan Micu Uroš Petrac Geraint Roberts Matthew Smith Henk Vels
Groot Omroepkoor
KOORLEIDER Klaas Stok
Kunst en Cultuur Liefhebbers opgelet! Een jaar lang Kunst & Cultuur voor € 15,Meer AVROTROS concerten en informatie over kunst en cultuur? Met het Kunst & Cultuur magazine heeft u unieke lezingen, bijzondere interviews, prachtige concerten, indrukwekkende exposities en kijkjes achter de schermen binnen handbereik.
15 -
€per jaa,r
Meld u aan als AVROTROS Cultuurlid en ontvang 4x per jaar het grootste cultuurblad van Nederland! Ga naar www.avrotros.nl/wordlid of bel 0900 – 777 9996 (€ 0,35 per gesprek)
27 vrijdag 8 januari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Michel Khalifa 19.30 uur SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN
Mozarts Gran Partita Leden van het Radio Filharmonisch Orkest
vrijdag 15 januari 2016, 20.15 uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Huib Ramaer 19.30 uur SERIES GROTE VIOLISTEN , AVROTOS KLASSIEK
II
Muziek in beelden Nationaal Jeugdorkest Etienne Siebens dirigent
Karel Deseure dirigent
Isabelle van Keulen altviool
Bach/Sitkovetsky Goldberg-variaties Schubert Strijktrio D 581 Mozart Gran partita
Roukens Chase Berlioz Harold en Italie Moesorgski Schilderijen van een tentoonstelling
NIKOLAJ LUND
ISABELLE VAN KEULEN
28 zaterdag 16 januari 2016, 13.00 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
zaterdag 23 januari 2016, 14.15 uur Concertgebouw, Amsterdam WWW . ZATERDAGMATINEE . NL
De onafwendbare catastrofe in Madama Butterfly
Klanktovenaar Valery Gergiev
Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Karel Mark Chichon dirigent Martin Wright koordirigent
Rotterdams Philharmonisch Orkest Valery Gergiev dirigent Sibelius En saga Rimski-Korsakov Suite De gouden haan Stravinsky Petroesjka
Lianna Haroutounian sopraan (Cio-CioSan) Marie-Nicole Lemieux alt (Suzuki) Arnold Rutkowski tenor (Pinkerton) Angelo Veccia bariton (Sharpless) Ho-yoon Chung tenor (Goro) Yamadori Yujoong Kim tenor (Prins) Miklós Sebestyén bas-bariton (Bonze)
colofon
Puccini Madama Butterfly
PROGRAMMERING
EINDREDACTIE
Astrid in ’t Veld
AVROTROS NPO RADIO
PRODUCTIE
Tim Moen
REDACTIE PROGRAMMABOEK
René Meulenberg, Anneke Peerik, Manon Tuynman
CASTING DIRECTOR
Clemens Romijn
Mauricio Fernández
EINDREDACTIE
PUBLICITEIT
ARTISTIEK LEIDER
Onno Schoonderwoerd
Sabien Stols
Kees Vlaardingerbroek
VORMGEVING
DIRECTEUR STICHTING OMROEP
Dorine Verharen
ADMINISTRATIE
&
FINANCIËN
Anneke de Vries
MUZIEK
Maurits Haenen, a.i.
PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO
Ab Nieuwdorp
VERTALING ZANGTEKSTEN
4
4
PROGRAMMATOELICHTING
Agnes van der Horst
Koert Braches
