foto: Merlijn Doomernik
GEERT MAK Geert Mak is een van de meest succesvolle schrijvers van de laatste vijftien jaar. Hij schreef een aantal belangrijke boeken over sociale en culturele veranderingsprocessen in heden en verleden. Door zijn unieke verteltalent maakt hij complexe ontwikkelingen inzichtelijk, brengt hij het verleden tot leven te brengen en laat hij zien hoe het verleden doorwerkt in het heden. Vooral migratie en de trek van het platteland naar de stad hebben zijn aandacht. Hij beschreef veranderingsprocessen op zowel kleine als grote schaal. Ook mengt Mak zich in de actuele discussie over Europa. De vraag over wat Europa scheidt en bindt is actueler dan ooit. De discussie heeft zich versmald tot de financiële crisis, maar volgens Mak gaat het bovenal om een politieke crisis, en een diepgaande vertrouwenscrisis. Geert Mak werd in 1946 geboren te Vlaardingen, als zoon van een gereformeerd predikant. Hij groeide op in Friesland. Hij studeerde staatsrecht en rechtssociologie aan de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam, waarna hij korte tijd staatsrecht en vreemdelingenrecht doceerde aan de Universiteit van Utrecht. Hij koos echter al snel voor de journalistiek, hoewel hij in 2000 terugkeerde naar de universiteit (Universiteit van Amsterdam) om daar tot eind 2003 de Wibautleerstoel voor grootstedelijke problematiek ( in het bijzonder gericht op Amsterdam) te bekleden. Hij groeide uit tot een van de populairste schrijvers van Nederland. Hij maakte in Nederland het genre van de literaire non-fictie groot. Zijn specialiteit hierbinnen is de geschiedschrijving. Hij schreef een aantal belangrijke boeken over sociale en culturele veranderingsprocessen in heden en verleden. Door zijn unieke verteltalent weet hij complexe ontwikkelingen inzichtelijk te maken en het verleden tot leven te brengen. Migratie en de trek van het platteland naar de stad hebben zijn bijzondere aandacht. Hij beschreef dergelijke ontwikkelingen op zowel kleine als grote schaal. In 2004 kende de Open Universiteit Nederland Geert Mak een eredoctoraat toe voor zijn belangrijke en originele bijdrage aan de geschiedschrijving. Mak werd diverse keren gelauwerd voor zijn werk, o.a. met de Leipziger Buchpreis zur Europäischen Verständigung 2008, en de Otto von der Gablentzprijs 2009. De Franse regering benoemde hem in 2009 tot Ridder in het Légion d’Honneur. Van 1975 tot 1985 was Geert Mak redacteur van de Groene Amsterdammer. Daarna was Sinds 1985 is hij als stadsredacteur verbonden aan NRC-Handelsblad en als buitenlandredacteur aan VPRO-radio., waarvoor hij een groot aantal reisreportages maakte , onder andere in de Verenigde Staten, Zuid-Oost Azië en Oost-Europa. Hij is mede-oprichter en redacteur van het tijdschrift voor literaire non-fictie Atlas. Hij publiceerde boeken over bestuur, politiek, over de stad Amsterdam, het dorp Jorwerd, de mentaliteitsgeschiedenis van Nederland in de 20e eeuw en het Europa van de 20e eeuw.
In 1991 stelde Mak een bundel samen van honderd ‘ooggetuigenverslagen’ van de vaderlandse geschiedenis: Reportages uit Nederland : de geschiedenis in meer dan honderd ooggetuigenverslagen. (titel van latere drukken: Ooggetuigen van de vaderlandse geschiedenis in meer dan honderd reportages). Het boek bevat verslagen van zeer diverse gebeurtenissen en situaties uit de geschiedenis van Nederland van ca. 325 v. Chr. tot en met 1992. In Ooggetuigen van de wereldgeschiedenis in meer dan honderd reportages (1999) hanteerde Mak (samen met de andere samensteller René van Stipriaan) een gelijke aanpak met betrekking tot de wereldgeschiedenis. In zijn bundel reportages De engel van Amsterdam (1992) beschrijft Mak de sociale anatomie van de hoofdstad. De meeste verhalen verschenen eerder in NRC-Handelsblad. Het verwerken van ‘ooggetuigenverslagen’, praten met en luisteren naar mensen: het is een belangrijke basis van Maks hele oeuvre. Geert Mak is vooral geïntrigeerd door sociale en culturele veranderingsprocessen - in het bijzonder migratie en de trek van het platteland naar de stad - in zowel heden als verleden. Als geen ander weet hij, met behulp van literaire middelen – stijl en compositie – complexe processen inzichtelijk te maken en het verleden tot leven te brengen. Zijn toon, betrokkenheid en unieke verteltalent deden hem in de loop van de jaren negentig uitgroeien tot een van de meest geliefde schrijvers van Nederland. Een kleine geschiedenis van Amsterdam (1995) brengt de mentaliteitsgeschiedenis van de hoofdstad in kaart door middel van een journalistieke reis door de tijd. Dit uiterst lezenswaardige boek - een boeiende mengvorm van de geschiedenis van een stad én van individuele inwoners - werd uitstekend verkocht en kreeg veel aandacht in de media. Het boek werd genomineerd voor De Gouden Uil. In 2005 verscheen een geactualiseerde versie van Een kleine geschiedenis van Amsterdam. In Hoe God verdween uit Jorwerd (1996), beschrijft Geert Mak aan de hand van een dorpsgemeenschap hoe tussen 1945 en 1995 in Nederland álles veranderde. Mak verbleef voor het schrijven van het boek langere tijd in het Friese dorp en sprak uitvoerig met de bewoners. Het boek groeide in korte tijd tot een heuse bestseller uit: Jorwerd was door het boek op de kaart gezet en kreeg zelfs te maken met ‘Maktoerisme’. In Het Stadspaleis uit 1997 is eveneens een ‘kleine geschiedenis’, vol kleurrijke figuren, met het Paleis op de Dam in de hoofdrol. Op uitnodiging van de CPNB schreef Geert Mak het boekenweekessay 1998 over het thema ‘Panorama Nederland’, Het ontsnapte land. Mak reist daarin aan de hand van een schippersalmanak, oude foto's en een stafkaart uit 1912 een beurtschipper uit lang vervlogen tijden na. De eeuw van mijn vader uit 1999 is een omvangrijk boek over de mentaliteit en het zelfbeeld van Nederland. Aan de hand van interviews, oude krantenberichten en vele honderden bewaard gebleven brieven vertelt Mak over het landelijke Nederland aan het begin van de eeuw, over de opkomst van de katholieke, protestantse en rode zuilen, over de crisis en het anti-semitisme in de jaren dertig, de andere wereld van 'ons Indië', de oorlog in Europa en Azië, de mentaliteit van de wederopbouw, de dromerijen van de jaren zestig, de zakelijkheid daarna. De eeuw van mijn vader is een geschiedenis door de achterdeur, verteld vanuit de keuken van een doorsnee Nederlandse familie, die van Geert Mak zelf. Hoe ging men om met ziekte, seks en dood in 1910? Wat bezielde die merkwaardige emancipatiebeweging van de gereformeerde mannenbroeders? Hoe dachten de Nederlanders in hun tijd over grote historische gebeurtenissen als de Eerste Wereldoorlog, de machtsgreep van Hitler, de Duitse bezetting, de politionele acties? En hoe ging het daarna verder, met de rock-'n-roll, de televisie, de neergang van de zuilen, de auto, het geld? De eeuw van mijn vader werd een superbestseller en won in 2000 met grote meerderheid van stemmen de Trouw Publieksprijs. Samen met Marita Mathijsen (hertaling) maakte Mak (inleiding) in 2000 De zomer van 1823/Lopen met Van Lennep, een heruitgave van het reisdagboek dat Jacob van Lennep in 1823 bijhield. Geert Mak liep de tocht in 2000 opnieuw, en gaf toelichting en commentaar in een reeks televisie-uitzendingen.
In 2004 verscheen het dikke (1200 pp.) boek In Europa. Reizen door de twintigste eeuw. Al eerder publiceerde Geert Mak columns over reizen die hij voor NRC/Handelsblad door Europa maakte. Mak zegt zelf over In Europa: ‘Begin 1999 verliet ik Amsterdam voor een reis door Europa die een vol jaar zou duren. Het was een soort laatste inspectie: hoe lag het continent erbij, aan het eind van de twintigste eeuw? Maar het was ook een historische reis: ik volgde letterlijk de sporen van de geschiedenis, door de eeuw en door het continent, beginnend in januari, bij de resten van de Parijse Wereldtentoonstelling en het bruisende Wenen, eindigend in december, in de ruïnes van Serajevo. Dat hele jaar reisde ik zo met de eeuw mee, in een krakeling van routes, langs Londen, Volgograd en Madrid, langs de bunkers van Berlijn, de geparfumeerde kleerkasten van Helena Ceauşescu in Boekarest en de speelgoedauto’s in een verlaten crèche in Tsernobyl. En ik praatte met de getuigen: met schrijvers en politici, met verzetsmensen en hoge officieren, met een boer in de Pyreneeën en met de kleinzoon van de Duitse keizer, tientallen Europeanen die hun verhaal op tafel legden. Dit reisverslag gaat over het verleden, en wat het verleden met ons doet. Het gaat over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt.’ Vrij Nederland over In Europa: “Het is een imposant boek, in soepele stijl geschreven, vol persoonlijke verhalen.” NRC/Handelsblad: “Een elektrificerend boek”. Het boek werd in 2004 bekroond met de NS Publieksprijs en in 2005 genomineerd voor de Bob den Uyl Prijs. Er werden in dat jaar meer dan 200.000 exemplaren van verkocht. Ook in 2004 werd Mak tot historicus van het jaar uitgeroepen. Een jury van het Historisch Nieuwsblad, dat ieder jaar in overleg met deskundigen en journalisten de top-20 van belangrijkste historici samenstelt verkoos Mak "omdat hij ons dit jaar ongekend historisch leesplezier schonk". Geert Mak hield in 2004 de 4 mei-herdenkingstoespraak in de Nieuwe Kerk in Amsterdam, voorafgaand aan de traditionele kranslegging op de Dam; ook in deze rede betrok hij Europa. De toespraak werd opgenomen in het 4 en 5 mei-boekje Voorbij de blanco spaties. Begin 2005 publiceerde Geert Mak het pamflet Gedoemd tot kwetsbaarheid, over de maatschappelijke onrust in het Nederland van eind 2004. Hij plaatst ze in een historisch perspectief. “Wie had ons ooit gegarandeerd dat we hier voor altijd zouden leven, een eiland van rust in een rampzalige wereld? En wat heeft ons doen denken dat alles in dit land altijd gratis zou zijn: de vrijheid, de welvaart, de veiligheid, het geloof, de idealen die we nog hadden?”Mak pleit voor een uiterst zorgvuldige benoeming van de problematiek. Hij waarschuwt tegen een situatie van angst die losgekoppeld is van het werkelijke probleem en pleit voor uiterst zorgvuldige benoeming van de problematiek. Ook pleit hij voor ‘interculturele competentie’, het vermogen om iemand van een andersoortige afkomst te herkennen en zijn woorden en handelen enigszins te begrijpen: genoeg om een gesprek te hebben. Hij waarschuwt tegen de nieuwe mode van ‘de confrontatie’: de neiging om de muren rond het geestelijk fort Nederland zo hoog mogelijk op te metselen. In een tweede pamflet, Nagekomen flessenpost, gaat Mak in op de reacties die Gedoemd tot kwetsbaarheid tot stand bracht. Op uitnodiging van de CPNB schreef Mak in 2007 het boekenweekgeschenk De brug, een ‘reisverslag van 750 meter’: ontmoetingen die Geert Mak gedurende een aantal bezoeken aan Istanbul met uiteenlopende ‘gewone’ mensen had op de Galatabrug . Deze verschillende malen herbouwde brug is de levensader tussen twee stadsdelen, de oude oosterse buurten en het nieuwe Westen. Het is een markt, een café, een stad op zich, altijd vol passanten, venters, hengelaars, gokkers en gauwdieven. Iedere stoeprand is een stuk geschiedenis, ieder detail vertelt over het vergeten imperium, maar alles wordt overweldigd door de zorgen van de dag: brood, logies, een bord soep, de kinderen. De brug gaat over de waanzinnige geschiedenissen van stad en brug. Over de lotenverkoopster, de sigarettenjongens en de beste zakkenrollers van Europa. Over de trots van de zolenman, de heimwee van de theeventer en de fles Hondendoder die hen ’s avonds troost. Over de parapluverkoper die Engeland een proces wil aandoen. Over de vrouwenstrijd van de onderwijzeres, en over haar zuster die ‘onder de lakens’ ging. Over familie en
godsdienst. Over eer, als je zo arm bent als een kerkrat. Over gezond verstand en de verleidingen van fundamentalisme en geweld. Over leven in moed der wanhoop. De brug kwam uit in een recordoplage van 890.000 exemplaren. Bijzonder is dat er ook een Turkse versie (Köprü) werd uitgebracht. In 2007 werd het beste van het verspreide werk van Geert Mak – lezingen, colleges, commentaren - gebundeld in De goede stad. Het resultaat is een staalkaart van onderwerpen: over Amsterdam en steden in het algemeen, de waterwolf van 1830 en de hedendaagse Randstad, monumentenzorg en het vraagstuk van de nostalgie. Maar het gaat ook over journalistiek, fictie en non-fictie, en - in ‘De mercator sapiens’ – over de geleidelijke verandering van Nederland van een ‘high-trust society’ in een ‘low-trust society’. In het kleine boek De hond van Tišma (2012) mengt Mak zich in de actuele discussie over Europa. De vraag over wat Europa scheidt en bindt is actueler dan ooit. De discussie heeft zich versmald tot de financiële crisis, maar volgens Mak gaat het bovenal om een politieke crisis, en een diepgaande vertrouwenscrisis. In september 2012 verscheen het nieuwe boek van Geert Mak, Reizen zonder John. Amerika 1960-2010. In 2010 trok Geert Mak maandenlang dwars door de VS, in het voetspoor van de beroemde Amerikaanse schrijver John Steinbeck. Deze vertrok in 1960 met zijn poedel Charley voor een expeditie dwars door het Amerikaanse continent en schreef daarover My travels with Charley. Mak reed dezelfde route: mijl na mijl door de aardappelvelden van Maine en het bijna eindeloze Midwesten. Hij zat aan tafel met boeren, arbeiders, vissers en schoolmeesters en luisterde naar hun verhalen. Hij stuitte op glanzende voorsteden en dichtgetimmerde dorpswinkels en zocht telkens opnieuw naar wortels van het land waarover niemand ooit raakt uitgepraat. Hij keek met de ogen van Steinbeck, maar ook met de blik van nu. Wat is de afgelopen halve eeuw in de Amerikaanse steden en dorpen veranderd? Welke dromen joegen de Amerikanen al die jaren na? Wat is ervan terecht gekomen? En: wat hebben we nog samen: Amerika en Europa, Amerika en Nederland, in de eenentwintigste eeuw?
---De VPRO maakte een 35-delige televisieserie op basis van In Europa. Deze serie had buitengewoon goede kijkcijfers. Ook werd het weblog www.vpro.nl/ineuropa geopend. Hier kan men de "making of" van de serie op de voet volgen. Geert Mak leverde regelmatig bijdragen, die als podcast gedownload kunnen worden. In twaalf afleveringen gidst Geert Mak de geïnteresseerden "bij wijze van een soort minicollege" door het boek. Naast de podcast kunnen op het blog de vorderingen en belevenissen van de redactie en filmcrews worden gevolgd.
Boeken van Geert Mak werden vertaald in meer dan twintig talen, waaronder het Duits, Engels, Frans, Hongaars, Spaans en Chinees. Van Reizen zonder John is nog geen Engelse vertaling beschikbaar. Das Jahrhundert meines Vaters werd bejubeld in de Duitse pers. Johannes Willms in de Süddeutsche Zeitung noemt het boek een "beneidenswertes Kunststück”. De vertaalrechten voor In Europa zijn ook verkocht aan de Verenigde Staten. De Engelse pers over In Europa: Piers Brendon & Bookseller : A thrilling voyage through 20th-century Europe which combines people and places, history and geography, in a compellingly original fashion. Sue Baker & Publishing News: Geert Mak’s book is a quite brilliant concept ... A breathtaking work
The Literary Review: 'Fascinating, informative, sometimes exhilarating, often painful...I thoroughly recommend his book' The Economist: 'Mr Mak tells this part of the story vividly and in great, gory detail' The Herald: 'The pace rarely slackens and every page sparkles with insight.' Sunday Express: 'In Europe....is a compassionate exposure of a world full of terror, hope, disaster and refinement.' Sunday Telegraph: 'It's impossible not to get drawn into this book.' Zie ook www.geertmak.nl
