fiil
pste 1069
1s63
hourij 1944
É
jan vanamste | 669-1969
1944.1969 bevrijdin Yoorwoord Herdenken leidt de gedachte naar het verleden. Feestenbetekent het bruisen van het heden. Feestelijk herdenken wil dit allebei. Want zonder verleden geen heden. Maar zonder volle aandacht voor het heden ook geen waardering voor het verleden. Het is de kunst hier geen eenzijdigeklemtoon te leggen. Dit is het feestcomité blijkens het programma gelukt. Hetvertrouwenvan het gemeentebestuurin dit comité is niet beschaamd. De maandenlange inzet van het comité biedt nu iedereen de opzet, die een goed feest mogelijk maakt. Ik ben de betreffende personen en iedereen die het zijne daarvoor heeft bijgedragen nu reeds dankbaar. Maar het feest zelf staat nog te gebeuren, het ligt nog in de toekomst, waarop het verleden door het heden heen gericht is. Ik ben ervan overtuigd dat mijn wens dat het een echte feestelijke herdenking moge worden niet onvervuld hoeft te blijven. Laten we het elkaar mogelijk maken te herdenken en te feesten! Schijndel,l8 septembe r 1969. mr A. Th. J. H. van Tuijl, burgemeester.
herdenking 300esterfdag vande zeeheld
ian vanamstel | 6t8-r669
grafzerk jan van amstel
l. Voldoende gekend en gewaardeerd? Vóór het jaar 1839, toen de oude St. Servatiuskerk werd verbouwd en vergroot met twee zijbeuken, lagen in die kerk minstens 13 grafstenen. Deze werden bij die gelegenheid,op één na, allen uit die kerk verwijderd. Die ene steen welke het graf van Jan van Amstel dekte, bleef gelukkig in de kerk aanwezig. Thans ziet men hem ingemetseld achter in de rechterzijbeuk. Wat bij nader toezien echter bijzonder opvalt, is wel, dat het daarop aangebrachteeregedichtgemaakt is door niemand minder dan Joost van den Vondel) aÍrze grootste dichter, en dat het begint met: ,,Hier rust d'eer der Amstels Heeren". Als men dit leest, denkt men beslist niet op de eerste plaats aan Schijndel, maaÍ aarLAmsterdam, de stad waar Vondel woonde. Vanzelfsprekend komt dan de vraag op: Hoe kon toen iemand uit een Brabants dorp, als kapitein onder Tromp en De Ruiter, ztch zo hebben onderscheiden? 2. De familie van Jan van Arnstel. - Zijn vertrek naar Amsterdam. Volgens het huwelijksregister van de kerk in Schijndel, huwde de glazenmaker Hendrik van Amstel in 1613 met Anneke van Griensven uit Schijndel. Het doopboek te Gemert geeft aan, daÍ zii daar acht kinderen kregen, waarvan Jan het derde was, geboren 12 december 1618. Waarschijnlijk pas in 1633 verhuisde het gezin naat Schijndel, omdat Hendrik van Amstel daar toen van zijn schoonouders een brouwerij erfde, gelegen aan de huidige Hoofdstraat, zuidhoek Groeneweg. Jan was dus toen al bijna vijftien jaar oud, maar gaf later steedsop, dat hij uit Schiindel kwam, omdat ziin ouders daar toen woonden. Zelf zal hlj daar tenslotte ook gaan *ottett, er sterven en begraven worden. De grootmoeder van Jan, van moederszijde,was Anneke van Helmont, die àen dochter was van de drossaert (:rechter) van Heeswijk' Dinther, Schijndel en Berlicum; zij kwam dus uit een vooraanstaandefamilie. Haai broer Jan van Helmont, een invloedrijk koopman te Amsterdam,
was in 1608 gehuwd met niemand min,Cer dan Diewertse Bicker, de oudste zuster van de beroemde burgemeestersBicker tJ Amsterdam, (Andries, Jan en Cornelis), en een taite van Wendela Bicker, de vrouw van Raadpensionaris Jan de wit. Het was iuist deze Diewertse Bicker die de meter werd van Jan van Amstel. zoals in het gebooiteregister te Gemert vermeid staat. Wellicht werd hij naar ziin reeds overlèden o u d - o o m ( J a n v a n H e l m o n t ) g e n o e m d .D i è w e r t g e ' s - m a nw a s r e e d s i n I617 overleden. ZIj zelf stierf pas in 1641; zlj leefde dus nog roen Jan van Amstel naar Amsterdam ging. Van voldoende bekendheid mag worden geacht, het verhaal van het vertrek van Jan van Amstel naar Amsterdam, hetwelk honderd iaar na z4n dood in Schijndel - niet in Gemert - al verteld werd. Dit vertrek zou een gevolg zijn geweest van het kreupel rijden van het paard zijns vaders, ondanks diens nadrukkelijk bevel om het paard op zeer voorzichtige wijze naar de weide te brengen. Het verháal klinkt wel wat simpel. Dat hij zo maar lukraak naar Amsterdam ,,vluchtte" is, gezien het bovenstaande,moeilijk te geloven. Wel moet worden toegegeven,dat er, evenals in dit verhaal, over de eerste twintig jaren nadat hij in Amsterdam was aangekomen, niets bekend is. Pas in december 1653 vernemen wij iets over hem. Hij is dan al, nauwelijks 35 jaren oud, luitenant te water en wordt door de Admiraliteit van Amsterdam aangewezen de degen te dragen bij de begrafenis van de kommandant Jan van Galen, die in de zeeslag bij Livorno in de Middellandse Zee was gesneuveld en werd begraven in de Nieuwe Kerk te Amsterdam.
Jan van Amstel en zijn-vrouw Anna Boxhoorn (schilderij door A. van den Tempel, museum Boymans-van Beuningen, Botterdam)
looft dienvroomen seebeschermer schryftsyn naemint ewichmarmer
Pand in de Borne (aan de Jan van Amstelstraat), dat de zeeheld in 1667 kocht van Barthol. Gijsb. v. d. Bogaert. Later ,,De Steenen Kamer" genoemd. Of Jan van Amstel dáár gestorven is, kan niet met zekerheid w o r d e n v e r k l a a r d . H e t g e h e e l w e r d a f g e b r o k e n o m s t r e e k s 1 8 3 3( n a a r e e n t e k e n i n g v a n P A . V e r h a g e n ) .
Vaderlijk huis van Jan van Amstel aan de Hoofdstraat en de zuidzijde van de Groeneweg. Het pand werd afgebroken in 1860.Flechts op de foto, de smalle gevel aan dê Hoofdstraat en links de lange gevel belendend aan de Groeneweg, echter bezien vanuit het zuid-oosten (Naar een tekening door P. A. Verhagen)
Oude kerk van St. Servatius te Schijndel vóór de vergroting van 1839(tekening door L. van Valkenburg naar A. C. Brok (Prentenkabinet Bibliotheek prov. Genootschap).
3. Kapitein onder Tromp en De Ruiter. Jan van Amstel heeft zich onderscheidenin de strijd van onze Republiek voor de vrlje zee, voo-r-de vrije handel. Dat Amsterdam als grootste handelsstadin deze strijd een groot aandeelhad, spreekt vanzelf."Bijzonder duidelijk bleek dat in de Noordse Oorlog 1655--1660, toen koning Karel X Gustaaf van zweden van de oostzee een Zweedse binnenzee wilde maken_, door alle kustgebieden ervan te veroveren, waardoor de grote handelsbelangenvan de Republiek, met name van Amsterdam, in gevaar kwamen. De vrije doorvàart door de sont en de wije handel in de Oostzee (q3at, hout, pelzen) stonden op het spel. Tegen de zin van Jan de wit dreef Amsterdam de oorrog dodr, wat vooral inhield, dat de oorlogsvloot in actie kwam. Bii een ván die tochten, onder leiding van De Ruiter in november rcSg, was Jan van Amstel kommandant als kapitein-luitenant op de ,,provinciën", een schip met veertig stuklcen geschut. Zeer b4zonder viel hij op bij de verovering van de sterke vesringstadNyborg. zijn schip lag uil ae-rretIge beschieting het dichtst bij de stad, zodat admiraát Oà Ruiter, de Deense admiraal Bielke en andere bevelhebbersop zijn schip kwamen, om de aanval beter te kunnen regelen. De stad wèrd genomen, de Zweden verslagenen de vrije Sont was verzekerd. IntLssen werd ,,Capiteyn Johan van Amstel van Schijndel, woonende op de Heerengracht" op 4 december 166l gehuwd met Cornelia Schaegen uit Alkmaar. Het huwelijk werd te Amsterdam voltrokken door predikant Schaeck, daar beiden protestant waren en de kerkeliike getuigschriftenvan lidmaatschapkonden overleggen. De gevaarlij\sle vijand Íet zee was Engeland. Na de onthoofding van koning Karel I in 7649, was daar door Cromwell een republiek gevestigd. Een uitnodiging van cromwell om de Nederlandse Republiek nauw aan Engeland te verbinden om een sterke calvinistische unie te vormen, werd door de Staten, toen in Grote Vergadering bijeen in Den Haag, afgewezen; men wenste geen ,,sloep achter een linieschip" te
ffi 4*S*
Slag bij Nijborg (1659). Oe pijl wijst naar ,,De Provincién Brandt: ,,Het leven en bedrijf van Michiel de Fluyter")
onder commando van Jan van Amstel. (Uit Gerard
worden. De Engelse regering was zeer verbitterd en besloot Holland te .l651 werd de befaamde,,Acte van Navigatie" dwingen. Op 9 oktober door het Parlement aangenomen. Europese produkten mochten alleen op Engelse schepen of op schepen van het land waar de produkten vandaan kwamen, worden ingevoerd; uit andere werelddelen alleen op Engelse schepen of op schepen waarvan de bemanning minstens voor de helft Engelsenwaren. De invoer van vis werd verboden, en men eiste betaling voor visserij op de Noordzee. Vreemde schepen zullen de vlag strijken zelfs voor één Brits oorlogsschip. Deze wet trof in de eerste plaats de Nederlanders, die immers de internationale vrachtvaart in handen hadden. Britse oorlogsschepenhielden in volle zee schepen aan tot onderzoek van de lading. Onze StatenGeneraal huldigden het princiep van Hugo de Groot: de vlag dekt de lading, behalve in geval van contrabande (: oorlogsmateriaal). Het recht dus van de vrije zee. Onderhandelingen leverden geen succesop en van 1652 - 1654 volgde de eersteEngelseoorlog, die voor Nederland nadelig verliep. In 1660 werd Engeland weer een koninkrijk onder Karel II, maar daarmee veranderde de Britse houding tegenover oflze Republiek niet. De Tweede EngelseOorlog volgde 1655-1667,waarin 7666 en 1667 overwinning opleverden voor onze vloot onder De Ruiter; tevens hoogtepunten in het Ieven van Jan van Amstel, toen kapitein op het schip ,,De Vrijheid" met zestigkanonnen. Van 11 - 14 juni 1666 had de beroemde Vierdaagse ZeesTagbij NorthForeland plaats. Op de tweede dag brak luitenant-admiraal Cornelis Tromp met enkele anderen, waaronder Jan van Amstel, door de Engelse
linie heen. Ze werden door een grote overmacht ingesloten, maar brachten de Engelse grote verliezen toe. Toen de Ruiter hen tijdig te hulp kwam, waren enkele Hollandse schepen, ook ,,De Vrijheid" van Jan van Amstel, echter zo enorm beschadigd en waren er zoveel doden en gewonden op, dat ze uit de strijd genoÀen moesten worden. Op het einde van de vierde dag vluchtte de Engelse vloot na grote verliezen te hebben geleden. De vice-admiraal Ayscue en drieduizend bemanningsleden waren gevangen genomen, en zes schepen werden in triomf meegenomen. Op 5 en 6 augustus 1666 volgde de zeeslagbij Duinkerken. De Ruiter moest een verwoed gevecht leveren tegen de eskaders van admiraal Monk en Prins Robert, maar werd hierbij niet geholpen door het eskader van luitenant-admiraal Cornelis Tromp. Zodoende was De Ruiter gedwongen tot zijn beroemde terugtocht, waarbij hij erin slaagde de vloot veilig terug te voeren maar de Engelsen waren meester van de -homp Zee. had intussen, gesteund door zijn secondes de kapiteins Jan van Amstel en De Haan en enkele andere kommandanten, het Engelse eskader onder admiraal Smit na verbitterde gevechten op de vlucht gedreven. Tromp had zich echter daarbij van de Hollandse vloot af-
H.M
F r e g a t F 8 0 6 , , J a n v a n A m s t e l " , i n d e v a a r t v a n 1 9 5 0t o t Í 9 6 7
.t ,è k .a{ : *Sr"* ,".t*i iil:l 'ilri ,{ir
$r$fl1
*'$";ïËw; twi'.ur. #
gescheiden,daardoor de Ruiter in grote moeilijkheden gebracht en een algehele overwinning onmogelijk gemaakt. Gevolg was de befaamde twist tussen de beide vlootvoogden en het ontslag van Tromp. Maar over Jan van Amstel was de Admiraliteit van Amsterdam zo tevreden, dat hij het jaar daarop, voor de tocht naar Chattam, het bevel kreeg over het oorlogsschip ,,Tijdverdrijf" met 64 stukken geschut. In 1667 begonnen de vresdesonderhandelingen,maar de Engelsen zochten tijd te winnen omdat Lodewijk XIV van Frankrijk toen een inval deed in de Zuidelijke Nederlanden om gebieden te veroveren. Jan de Wit besloot met behulp van de marine de Engelsen tot vrede te dwingen. 14 Juni 1667 voer een vloot van tachtig schepen uit, me1 zoals de historieschrijver Gerard Brandt vermeldt ,,onze beste kapiteins", o.a. Jan van Amstel, onder opperbevel van De Ruiter. 17 Juni werd de Theemsmond afgesloten. Op 22 en 23 juni werden felle
aanvallen gedaan op de ingesloten Engelse vloot en de kustforten. Drie admiraalschepen en vier andere schepen werden verbrand, andere in de grond geschoten. Het prachtige admiraalschip van Monk, de Royal Charles, waarmee koning Karel II in 1660 naar Engeland was teruggekeerd, werd veroverd en in triomf meegenomen naar Hellevoetsluis; de spiegel (: de achtersteven) is nog altijd een van de nationale schatten in het Rijksmuseum te Amsterdam. Heel Engeland was ontsteld. De Ruiter werd met zijn bevelhebbers en bemanning enthousiast ontvangen. De glorieuze vrede na de geweldige inspanning kwam tot stand op 31 juli 1667 te Breda, de Acte van Navigatie werd enigszins verzachÍ. Tijdens de bloedige gevechten werd Jan van Amstel meermalen gewond; de beroemde tocht naar Chattam zou de laatste zijn van de vele waaraan hij had deelgenomen. Zijn eerste vrouw was intussen gestorven. Op 29 januari 1667 was hij voor de tweede keer gehuwd met Anna Boxhoorn uit Eindhoven. Luitenant-admiraal Cornelis Tromp, die vier dagen tevoren gehuwd was en waar Jan van Amstel op het feest was geweest, was nu op zijn beurt als getuige aanwezig. Zowel op de vloot als aan de wal was de verhouding dus blijkbaar bijzonder goed. Nadat hij van zijn tocht naar Chattam enigszins was hersteld, gingen Jan van Amstel en wellicht ook zijn vrouw in Schijndel wonen. Hij had daar in de buurtschap Borne, waar thans de Jan van Amstelstraat is, een huis gekocht, dat later genoemd werd De Steenen Kamer en omstreeks 1833 werd afgebroken. Men neemt gewoonlijk aan, dat Jan van Amstel daar, nu 300 jaar geleden, op 29 september 1669 stierf, pas vijftig jaar oud. Hij werd begraven in de St. Servatiuskerk (toen protestants bezit). Op de plaats waar de Steenen Kamer had gestaan, werd op initiatief en op kosten van de toenmalige oud-burgemeesterP. A. Verhagen een monument opgericht en onthuld op 29 juni 1897. Een ongetwijfeld welverdiend gedenkteken, om hulde te brengen aan een van onze grootste zeehelden en zijn nagedachtenis in ere te houden. Frater Floridus (P.E. van Oirschot) 2. Hij vluchtte toen naar zee Het lot dat werkt mee; Hij werd al gauw matroosje Zijn schip lag op de ree. (2x) wat was dat leven fijn Altijd op zee te zijn; Dat was toch heel anders dan boeren met chagrijn. (2x) Hij voer naar Oost en West, O jongens dat ging best En als er werd gevochten dan 't was hij nooit van lest (2x) r' Zie Jan van Amstel staan; Refrein: Zijn krijgslust wakkert aan De Turk en ook de Zweden Ja Jan van Amstel mag er wezen zijn op de vlucht gegaan. (2x) Hem ter eer zingt groot en klein Z'n dapperheid was groot; Met ons mede dit refrein. 't op Hollands oorlogsvloot Is Schijndels grootheid nooit volprezen Overwon op zee de vijand keer op keer En eerder dan te vluchten vocht hij zich liever dood. (2x) Wij willen Jan van Amstel eren 't 'n hele Was Piet Wij brengen hem ons huld'en groet De Brit versloeg hem niet; Wij zijn de Schijndelse matrozen 't 't O roem en eer van vaderland Eren hem die voor heil Wij wijden U dit lied. (2x) Van't vaderland gaf goed en bloed.
Er leefde eens op aard Jan van Amstel onvervaard. 'n flinke jongen het was 't die liefste reed te paard (2x) Eens reed hij in'n sloot 'n poot Het paard dat brak En onze Jan van Amstel die schrok zich bijna dood. (2x) 'n kruis Och heer, dat was Hij durfde niet naar huis Dat kun je wel begrijpen 't want daar was niet pluis. (2x)
Matrozenlied
feestprogramma bij gelegenheid van herdenking25-jarigebevrijdingen herdenking van jan van amstelte schijndel0p de 300e sterfdagvan de zeekapitein 22-23-24-25en 26 oktober1969
WQENSDAG 1e.00uur Aula Lagere Techn. School, Steeg. Opening der tentoonstellingover de inval, de 22 OKTOBER
oorlog, het verzet en de bevrijding. Welkomstwoord door de EdelachtbareHeer BurgemeesterMr. A. Th. J. H. van Tuijl. Officiële opening door Mevr. W. Borghouts, echtgenotevan de in het verzet bekende grote leider "PeÍer Ztid". Hierna rondleiding over de tentoonstelling. Op deze tentoonstelling zijn tevens geëxposeerd de foto's van Schijndelse amateur-fotografen met het onderwerp: "Schijndel nu". 22.00unr Sluiting tentoonstellingsgebouw.
in de oude St. Servatiuskerkaan de Markt. IQ]{DERDAG 10.00uur Herdenkingsdie,nst Medewerking: R.K. Zangkoor - JongenskoorDe Nachtegalen- Orgel23 OKTOBER spel. BEVRIJDINGS. "The Last Post". Kranslegging bij oorlogsmonument. DAG 18.00uur tot 19.00 uur Muzikale wandeling door de Koninklijke Harmonie St. Cecilia en de Drumband van de Brigitte-groep,Schijndel. route: Harmonie: YerÍrek Amicitia - Hoofdstraat - Kloosterstraat Heikantstraat - Molenstraat - De Pegstukken - Wijbosscheweg Plataanstraat - Hertog Jan II laan - (invoegen bevrijdingsvuur) Plein 1944 - Hoofdstraat. route: Drumband: Yertrek Oude L.T.S. - Markt - Hoofdstraat - Groeneweg - Dr. Poelsstraat- H. Jansenlaan- Dr. v. Beurdenstr.Hoofdstraat - Kluisstraat - Vic. v. Alphenstraat - St. Servatiusstraat - Mgr. Zwijsenstraat (aansluiting bij Harmonie) te samen met bevrijdingsvuurnaar Markt; 19.00uur Ontstekingbevrijdingsvuurdoor Bond Oud Strijders. "Wilhelmus" te spelendoor Harmonie. Show Drumbands. Koraal Muziek Taptoe
18.00uur Ontvangst Marinierskapel in Hotel D.e Zwaan VRIJDAG 19.30uur Openstelling feesttent Markt. 24 OKTOBER 19.45 uur Ontvangst genodigden in de feesttent door het
Oranje-Comité.
20.15uur Opening feestavonddoor Voorzitter Oranje-Comité. Toespraak door de EdelachtbareHeer BurgemeesterMr. A. Th. J. H. van Tuijl. 20.30uur Aanvang le gedeelteconcert door Marinierskapel. 2 1 . 3 0u u r Patze. 21.45uur Declamatie door de heer Theo Jansen. Aanvang 2e gedeelteconcert door Marinierskapel. 22.30 tur Omschakeling naar vrolijke avond met medewerking van het SilvioSextet Orkest. Dansen. 2.00uur Sluiting.
ZATERDAG 2E SKTSBER
11.30 uur Ontvangst overval commando (K.P.) distributiekantoor Schijndel in Hotel De Zwaan door dagelijksbestuur organiserendcomité. I2.00 uur Bezoek overval commando aan St. Servatiusgebouwen pastorie. 13.30 uur OpenstellingfeesttentMarkt. 14.00 uur Aanvang Bejaardenmiddagin de feesttent. Leiding berust bij bestuur Bejaardenbond par. St. Servatius. Medewerkenden: Kinderkoor De Zonnepitten o.l.v. Mej. Goossens. Rolschaatsenclubo.l.v. Mej. Ria v.d. Brand. Toneelgroep:"De Onbekende". 14.00 uur Ontvangstgenodigdenop gemeentehuis. 14.50 uur Vertrek genodigdenmet Burgemeesteren Wethouders en organiserend comité naar Boschweg,vooraf gegaandoor de RijverenigingenJan van Amstel en Ros Beijaert. 15.00 uur Ontvangst door sub. commissie Boschweg aan begin Jan van Amstelstraat. Hier staan opgesteld: Harmonie, Drumband Gidsen, Gilde Gemonde, Matrozenzangertjes Boschweg, en Ponyclub De Trouwe Vriendjes. In optocht naar monument. 15.15 uur Welkomstwoord door een der bewoners van "De SteenenKamer" de heer A. v.d. Boogaard. Onthulling van het monument door Zijne Exc. de Staatssecretarisvoor de Marine. Aankomst Jan van Amstel met boot. ToespraakJan van Amstel. Matrozen zingen lied Jan van Amstel. Vendelzwaaien Ere-saluut Wilhelmus. Oplaten ballons en lossenvan duiven. 15.45 uur Vertrek vanaf monument naar Markt Bij de dan te formeren stoet sluiten zich aan de deputaties der scholen met voorstellingen betrekking hebbende op Jan van Amstel of de bevrijding. De stoet wordt voorafgegaan door ponyclub De Trouwe Vriendjesen de rijverenigingen. 16.30 uur Aankomst Markt. Defilé voor Gemeentebestuuren genodigden voor Hotel De Zwaan. Oplaten ballons. Kort bezoek Jan van Amstel aán Bejaarden,in de feesttent. 16.45 uur Ontvangst genodigden door Gemeentebestuurin Hotel De Zwaan. 19.00 uur Ontvangst Raad van Elf en Prinsenclub uit Gemert in City Bar door PrinsenclubSchijndel en organiserendcomité. 19.45 uur Vertrek Prinsenclubsmet hofkapellen naar de feesttent op de Markt. 20.00 uur Opening feestavond door Voorzitter Prinsenclub Schijndel. Medewerking: Silvio Sextetorkest, en hofkapellen. 2.00 uur Sluiting. De feesttentop de Markt wordt opengesteldont 19.30 uur.
201{DAG
13.00 uur Huldiging Katkoning door Jan van Amstel in Hotel Amicitia.
10
wedstrijd Schijndel - Vlissingen. 15.15 uur Vertrek vanaf voetbalveldnaar Markt. 16.00 uur Opening Beatfeestin de tent. (tent open vanaf 15.30uur) Medewerking: Silvio SextetOrkest. 22.00 uur Pauze. 22.05 uur Vertrek naar terrein in de Beemd, naast Hertenkamp, met begeleiding Drumband Koninklijke Harmonie St. Cecilia. 22.15 wr Afschieten vuurwerlc. 22.45 :uur Na vuurweerk terug naar tent met Drumband ter voortzetting feestavond. 0.30 uur Sluiting.
26oKIoBER1330uurÏ;ï;1,"1ï,Jï*ï,ïi'ffi
j:ffi:lïïJïï;::ïï,ïlï
#rii
sportwedstrijden 20-25OKTOBER
JEUODVOETBALTOURI{OOI Finale op zondag 26 oktober 1969 te 13.00 uur Sportveld Europalaan.
ZATERDAG 2b SKTSBER
Z$NDAG 26 SKTSBER
13.00 uur tot 18.00 uur Schoolvolleybaltournooi,terrein bij L.T.S. Steeg. 14.00 uur Behendigheidswedstrijden auto's. ParkeerterreinSteeg. 13.00 uur WielerwedstrijdenSt. Servatiusstraat(gewonefietsen). Aanmelden vanaf 11 uur bij Ad. Persons. 14.00 uur tot 16.00 uur Junioren korfbaltournooi, sportveldenEuropalaan. 14.00 uur tot 17.00 uur Kleiduivenschieten,terrein bij manege De Sluiperman. 16.30 uur tot 21.00 uur Handboogschietwedstrijden.Doelen Handboog Schutterij Amicitia. 10.00 uur tot 11.30 uur Open visconcoursin de Zuid-Willemsvaart. 13.00 uur Finale Jeugdvoetbaltournooi I 4.30 uur iïetbalwedstrijd Schijndel-Vlissingen,Sportveld Europalaan.
ZATERDAG 25 OKTOBER
DEMOI{STRATIES
14.00 uur Demonstratie tafeltennis en E.H.B.O.-demonstratiein Tienergebouw aan de Hertog Jan II laan. 10.00 uur tot 10.45 uur Hondendressuurshow.Terrein bij manege De Sluiperman.
DONDERDAG 23 OKTOBER
FILMVOORSTELLINGEN
VRIJDAG
Filmvoorstellingen schooljeugd. Wordt per school geregeld.
24 SKTSBER
W(IENSDAG 22 (IKTÍIBER
FILMVOORSTELLING IN CITY.THEATER
DSI,fDERDAG 19.00uur 22.00uur Doorlopendevoorstelling Film overval"' "De 2g 0KT0BER
0PENSTELLING TENTO0NSTELLII'lG AULAL.T.S. Woensdag22 oktobeÍ 1969 20.00 - 22.00 uur Donderdag23 oktober 1969 11.00 - 22.00uur. Vrijdag 24 oktober 1969 10.00 - 22.00 uv. Zaterdag25 oktober 1969 10.00 - 22.00 uur. Zondag 26 oktober 1969 11.00 - 22.00 uur. Entree J 0,50 Kinderen beneden 14 jaar onder geleidevrij.
TOEGANGSPRIJZEI{ FEESTTENT MARKTF 2.50
11
3 dagen kaart f 7,-. Voorverkoop toegangskaartenvanaf 18 oktober 1969 bij: Sigarenmagazijn Nol van Roessel,Hoofdstraat. Kapsalon van Alebeek, Boschweg. SigarenmagazijnJ. v.d. Heuvel, Wijbosscheweg. Bejaardenmiddag,uitsluitend voor bejaardenf 1,-. Feesttent verwarmd. Aankl. Feesttent: Organ. bur. v. Heeswijk, Veghel. Wíjziging programma voorbehouden.
Onze bevrijders, de Schotse Highland-Division, rukt Schijndel binnen.
beuriiding uniheid
jaargeleden Eenkreetvijfentwintig uitgejubeld door miljoenen mensen. Eenwenswaarnaar in de oorlog - door miljoenen gehunkerd mensenin stil verlangen werd. Nu nogin velelanden eentoekomstdroom.
12
In gedachten gaat men op bepaalde tijden, zoals bij een herdenking als deze, terug naar deze vrij heidsverwerving. De tijd van bezetting ligt bij ouderen nog vers in het geheugen.Anderen, vooral jongeren zijn niet zo direct hierbij betrokken, kunnen wel luisteren maar niet meevoelen. De ouderen zijn van het begin af betrokken geweestbij de mobilisatie, de verwarring er omheen, de onvoldoende weerbaarheid bii de inval van de vijand. De grote inspanning van groepen van het lèger werd per radio met angst en ontroering gevolgd. Prestaties van enkelingen, ook uit Schijndel kwamen naar voren. In een schijnbaar hopeloze situatie gaven zij, gedreven door vaderlandsliefde, hun leven. Wij herdenken hier de militairen en burgers die het slachtoffer werden van het oorlogsgeweld.Tegenstand was, geziende enorme snelheid en het grote overwicht aan materiaal en manschappenvan de vijand, te klein. Het binnentrekken van de vijand over hoofd- en landwegen was verbijsterend en sloeg de bevolking met stomheid en angst. De radio gaf alarmerende berichten van luchtlandingen op verschillende centrale punten in ons land. Het in veiligheid brengen van Koningin en regering gaf het volk een gevoel van verlatenheid en verslagenheid van ongekende omvang. Al heel snel werden de publiciteitsmedia zoals kranten en radio onder controle gebracht. Radio's moesten worden ingeleverd. De drang naar weerstandèn vrijheid werd geboren. Men luisteráe in het geheim naar de radio, verborgen op de onmogelijkste plaatsen zoals in kasten, schuurtjes en stallen. lllegale kranten verschenen en vertelden de harde waarheid en gaven richtlijnen aan de bevolking en riepen op tot verzet. Ook in Schijndel werd hieraan meegedaan. Er werd een illegale werkgroep onder leiding van Kapelaan Woestenburg in het leven geroepen. De werkzaamheid hiervan nam steeds meer toe. Hulp werd verleend aan onderduikers, parachutisten en joden en allen die leden onder het juk van de vijand. Vele gevaren werden getrotseerd.Het illegale werk in Schijndel werd op grote schaal verricht. Hulp werd ver-
De in puin geschoten Hoofdstraat. Op de voorgrond het gemeentehuis.
Niet alléén de Kerk, maar het gehele Wijbosch werd het zwaargt verwoesr.
leend aan mensen, die naar Duitsland moesten worden gedeporteerd. Bonkaarten werden klandestien verstrekt, legitimatiebewijzen vervalst. Het distributie-kantoor werd overvallen terwille van de bevolkins. Vele gewone Schijndelsemensen verleenden geheelbelangeloosonderdák aan vervolgde onderduikers en aan Amerikaanse en Engelse vliegeniers, die hier waren neergestort. De voedselvoorraad werd steeds schaarser, de vijand brutaler. Het V-teken werd een algemene vrijheidswens. Steeds meer drongen geruchten tot het volk door over grootscheepsebombardementen en aanvallen der geallieerden. De vijand werd steeds nerveuzer en meer prikkelbaar totdat op zondagmiddag 17 september 1944 te 3 uur duizenden parachutisten bij ons dorp in de Rooise heide werden neergelaten.Zij die dit meemaakten waren diep ontroerd, men was met stomheid geslagen door deze enorme machtsprestatie onzer vrienden. In ieders gedachten was de vrijheid in zicht. De wildste geruchten werden verspreid. Eindhoven, Veghel en Nijmegen werden bevrijd. Het was echter het beginspel der bevrijding. De aanvalswegnaar Duitsland moest opengemaaktworden. Al de dorpen gelegen aan de corridor werden bevrijd. Schijndel lag echter niet in bevrijd gebied. Er werd te vroeg gejuicht. De Duitsers kwamen zich in grote getale hier stationeren om aanvallen op de corridor uit te voeren. Vanuit Schijndel werd menige uitval van de Duitsers uitgevoerd op de corridor om de verbindingsweg onklaar te maken. De geallieerden antwoordden met zwaar geschut, waardoor in ons dorp veel mensen werden gedood of gewond en huizen en gebouwen werden vernield. Een patrouille der geallieerden gaf hoop op een totale bevrijding maar steeds trokken zij terug met medeneming van Duitse krijgsgevangenen. Bijna de helft van Schijndel, vanaf de kerk in de richting Sint Oedenrode werd tot verboden gebied verklaard. Mensen moesten evacuëren naar andere gedeeltenvan het dorp. Velen hadden op centrale plaatsen onderdak gekregen.Zoals bij slagerij Geerkens waar een centrale gaarkeuken was ingericht. Of in het moederhuis der zusters of op het Lidwinagesticht op de Boschweg. Het Lidwinagesticht, dat ook nog als ziekenhuis dienst deed, terwijl daar geallieerde vliegeniers waren ondergedoken. Groot waren de prestatiesvan de zusters en van hen die met hen samenwerkten om iedereen te helpen. Het merendeel der bevolking verbleef in schuilkelders of binnenshuis. Vervoer op straat of het zich bevinden op straat was levensgevaarlijk door inslag van granaten vanaf Sint Oedenrode. De berichtgeving aan de geallieerden over de ware toestand in Schijndel was zeer slecht of vond niet plaats. De geallieerden dachten dat Schijndel vol zat met vijandelijke troepen. In die situatie vond in de nacht vanzondag22 op maandag 23 october de grote aanval met tanks vanuit Eerde en Sint Oedenrode plaats. Als ooggetuige kan ik hiervan zeggen,dat de tanks stonden opgesteld in een halve cirkel vanaf de corridor rond Schijndel met tussenruimten van niet meer dan drie meter. Al deze tanks warên in die nacht bezig geweestSchijndel onder vuur te nemen. De verwoesting
F o t o r e c h t s : D e f i l é b i j o f f i c i e l e o p e n i n g v a n h e t n i e u w e G e m e e n t e h u i si n 1 9 6 0
Zo kwam de molen van de Backer langs de Wijbosscheweguit de strljd vandaan.
was vreselijk. Mensen en gedood op straat, rokende puinhopen, .vee elektrische leidingen en telefoondraden làgen verward ouei de suaar, puinhopen van ingevallen voorgevels en eén stank van brandlucht en fosfor hing over het beschotengèuieo. Soldaten met berookte en zwarte gezichten zaten op hun tanks. waarbij hun radio's een vrolijk wijsje speelden.De anderen wasten zich of zaÍen te eten, allen rur".r moe en afgemat. De Duitsers vluchtten door velden en wegen in de richting Boxtel en 's--Hertogenbosch. De bevolking lag die morge.r om halÍ-zeven nog afwachtend en- uitgeput van de doorstane angst in betrekkelijke rust. Niemand durfde zich te vertonen. Deze stiltJ werd echter gáu* u"rbroken toen de eerste bevrijdingstanks schijndel binnentroÈken. Een kreet van vreugde en ontspanning kwam uit Éonderden kelen toen men hoorde, dat Schijndel definitief bevrijd was. ondanks droefheid over veel verlies sloeg een ongekende vreugde los. Soldaten werden gekust, tanks werden bestormd, men reed in triomf mee door het dori. Het eigenteeltsesigaretje werd verwisseldvoor de Engelse sigaret.chocolade
werd rondgedeeld, bloemen en appels werden naar de bevrijders gewoÍpen. Er was een niet te beschrijven vreugde. Tranen van blijdschap mengden zich met die van droefheid over het verlorene. Schijndel was bevrijd maar had zware offers moeten brengen die thans nog bij velen diep in het geheugen gegrifd zijn en door hen zo7áng zij leven niet vergeten kunnen worden. Ongekend was de chaos, ook ongekend was de herrijzenis uit het puin. Het zichin vrijheid herstellende Schijndel herrees als een dorp schoner dan weleer, waar het goed is te wonen en te werken.
Vijf Schijndelse militairen sneuvelden bij de Duitse inval in ons land. Als gevolg van oorlogshandelingenverloren 79 Schijndelseinwoners het leven. Door beschietingen bombardementen werden: 308 woningen en andere gebouwen geheelverwoest; 325 zwaar beschadigd; 533 licht beschadigd; 623 kregen alleen glasschade.
organisatieVoorzitter: A. Jurriëns c0mité
Namens Oranje Comité
Vice-voorzitter: Ch. Verzijl
Namens Prinsenclub
Secretaris: P. v. d. Spank Penningmeester: Arn. v. Roessel
Namens Oranje Comité Namens Oranje Comité
Leden: A. v. Bokhoven J. Schellekens J. v. Uden W. v. d. Eerenbeemt
Namens Sportstichting
A. Kooijmans D. v. Roessel
Namens Middenstand
P. Verhagen
Namens Boerenorganisaties
J. Blummel J. Vermeulen A. v. Bussel J. v. Alebeek
'16
Namens Gemeente Namens Prinsenclub
Namens Sportraad
I
J
Namens N.K.V. Namens Bond oud-strijders
Tekst, jan van amstel Tekst, bevrijding, vrijheid Cliche's Cliche's Druk Samenstelling Verspreiding
Frater Floridus (P. E. van Oirschot) P. Verhagen A r c h i e f P r o v i n c i a a l g e s c h i e d k u n d i gg e n o o t s c h a p Archief drukkerij van de wiel schijndel drukkerii van de wiel schijndel h. maatman scholen schijndel
