Figuur 1: schade door Xynthia in Frankrijk. Aan: Luitzen Bijlsma HID Waterdienst. - Dodelijke overstromingen

3

Aan: Luitzen Bijlsma HID Waterdienst

Waterdienst Zuiderwagenplein 2 8224 AD Lelystad Postadres Postbus 17 8200 AA Lelystad T 0320 29 84 11 F 0320 24 92 18 www.rijkswaterstaat.nl Contactpersoon Robert Slomp0320 298532 [email protected]

Dodelijke overstromingen

Datum 28 februari 2010 Update 11 maart 2010

Een op de drie dorpen is getroffen langs het Kanaal en de Atlantische Kust ten noorden van Bordeaux. De stormopzet was 1.5m en de getij amplitude was 4,5 m bij La Pallice, de commerciële haven van La Rochelle, zie de grafiek, figuur 12 op pagina 20. Het getij was veel hoger dan gemiddeld (een factor coëfficiënt 1.02 bij La Rochelle,)1. De terugkeertijd van deze waterstanden is kleiner dan 100 jaar, bron RONIN, Frankrijk. In Bretagne was er ook hoogwater op de rivieren.

Bijlage(n) -

Waterdienst Zuiderwagenplein 2 Lelystad

Figuur 1: schade door Xynthia in Frankrijk

Er zijn langs de kust veel rivieren die vrij in de zee stromen. Langs de rivieren en in de havens is heel veel wateroverlast opgetreden2. De regio die het hardst getroffen is die rondom La Rochelle, figuur 1. De prefecturen: Charente Maritieme en Vendée voor overstromingen en storm. De prefecturen van de Deux Sèvres en Vienne werden door de storm zwaar getroffen. 1

2

In Le Figaro stond bij een lezers blog, het getal 1.08 voor Normandie). Er wonen in heel Frankrijk 5 000 000 mensen in overstroombare gebieden, figuur 7 en 8

pag 17 en 18(France 2, 3 maart 2010 en Le Monde, 3 maart 2010). Wateroverlast betekent waterstanden tot zo’n 50 cm.

Pagina 1 van 28

Waterdienst Datum 28 februari 2010

Figuur 2: Situatie schets Atlantische kust de zone tussen de Gironde en de Baai van de Pictons en detail kaart Baai van de Pictons (anwb)

Het gebied bestaat uit twee baaien, een boven en een onder La Rochelle en twee eilanden Ile de Oleron en Ile de Ré. In de baaien zijn mondingen van rivieren (zoals de Sèvre Niortese3 en Lay) en lagunes achter de duinen, waar de opzet versterkt doorwerkt, zie de overstromingskaarten op pagina 23 en 24 figuur 17 t/m 20. De moerasgebieden van de lagunes zijn over de eeuwen heen progressief ingepolderd o.a. met hulp uit Nederland in de 17e eeuw. De gebieden worden regelmatig getroffen door overstromingen. De laatste twee belangrijke overstromingen waren in 1999 en 1940. 1967 wordt in de pers genoemd. Dit is vermoedelijk i.v.m. de beschikbaarheid van foto en tv beelden van opgetreden schade. De schade aan waterkeringen van de storm van 1999 bij Bordeaux en de Vendee was alleen bij specialisten in Nederland en Frankrijk bekend4.

3 4

De Vendée is een zijrivier van de Sevre Niortese bron: persoonlijke gesprekken met specialisten in Frankrijk en Nederland. Pagina 2 van 28


5 KM

5 KM

Figuur 3: Satelliet beelden Spot voor en na de overstroming

Slachtoffers van de storm: 53 doden, 7 zwaar gewonden en 6 vermisten (5-3-2010). Er waren 2 dagen eerder nog 71 vermisten, er is veel uitzoek werk geweest. Er zijn vijf ernstig getroffen gebieden: - In de dubbelstad in de monding van de rivier de Lay: Auguillon sur Mer en Faute sur Mer zijn 29 doden gevallen. De waterkering “een klei dijk met zware steenbekleding (diameter >500 mm) ” is gaan overlopen en is daarna doorgebroken op twee plaatsen bij Aiguillon5 (10-15 meter grote gaten). De oudste huizen in de wijk in Auguillon in het ingepolderde slikveld stammen uit 1990, de jongste huizen zijn net gebouwd. De dorpen zijn redelijk recent. In Faute sur Mer, dat grotendeels iets hoger ligt omdat het dicht tegen de duinenrij aan, zijn ook enkele mensen overleden. De waterkering van Faute sur Mer is niet doorgebroken, maar ondergelopen en via de rivier de Lay achterloops geworden. De grootste volumes water zijn over de dijken heen gegaan6. - Aytre, een keermuur in de duinenrij, vermoedelijk op zand gefundeerd is doorgebroken. Hierbij zijn enkele doden (4) gevallen. Foto spits 2-maart 2010. De duinen zijn deels afgegraven en op die plekken zijn (vakantie)huizen” en campings neergezet. De huizen staan in een kom tussen de duinwaterkering en de weg. De keermuur was al eerder (1999?) beschadigd en hersteld en nu doorgebroken. Dit is 5 6

bron France 2, 28 februari en 2 maart 2010 zie dit als gigantisch brede overlaten van honderden meters tot kilometers Pagina 3 van 28

-

-

-

een woonwijk met een tiental huizen en een hotel uit 19901992, zie de locatie schets figuren 21 en 22 uit google. Ile d’oloron, hier is een keermuur (>3m) doorgebroken. Op de TV beelden leek het op een duin met een harde betonnen steenbekleding. Ile de Ré, hier is een keermuur doorgebroken (foto spits 23-2010) en is op nog een plaats de waterkering doorgebroken7. Dit eiland ligt enkele meters boven zeeniveau en is voor een groot percentage ondergelopen. Huizen op de oude eilanden Loix, Ré en Ars lagen nog net wel boven water. Er zijn twee doden gevallen in de drooggevallen polders tussen de oorspronkelijke eilanden. Op het eiland Ile de Ré, lijkt de Oesterkweek zwaar getroffen. Het eiland staat 4-3-2010 nog grotendeels blank. Charron, bij de mondingen van de Vendee, Sevres en drainage kanalen. Een moeder en haar twee jonge kinderen zijn verdronken. Alle landerijen rondom staan blank. (TV journaal France 2, 5-3-2009). Dat dit nieuws zo lang op zich liet wachten is opvallend.


Figuur 4: Detail beeld van de smalle monding van de Lay Links boven, Faute sur Mer en de brede ronde monding van de Sevre Niortese en de drainage kanalen van het moeras van Marans (rechts, bij Charron) 7

Doorbraken in de gemeenten Soint-Clement des Baleines en Portes-en-Ré. Pagina 4 van 28


Figuur 5: Faute sur mer vanuit de lucht, Paris Match Oorzaken (bronnen : France -2, een tv zender, le Figaro en Le Monde) Ruimtelijke ordening, voor buitendijkse gebieden is in principe een zeer restrictief beleid (loi Littoral 1986)8 voor de bebouwing welke is aangescherpt in de Loi Barnier9 uit 199510. De prefecturen hebben dit in streekplannen gevat en de overstroombare gebieden in kaarten aangeduid. Bij de aankoop een huis, moet de notaris de koper hier op wijzen d.m.v. een streekplan. Deze kaarten staan deels ook op internet. De gekozen burgemeester geeft echter de bouwvergunningen af. Daarmee worden sluipenderwijs de gebieden geürbaniseerd. De projectontwikkelaars zijn machtig en wijken uit tot dorpen 50 kilometer van de kust om goede bouwlocaties te vinden. Bij Aiguillon sur Mer waren het agrarische buitenpolders die sinds 1990 zijn volgebouwd met (vakantie)huizen. Sinds 1990 8

Tot 100 meter van de zeereep (littoral) mag niet worden gebouwd

9

Metro Franstalige versie, 6-3-2010. Is dit hetzelfde document dat risicobeheersplannen verplicht stelt (PPR, plans de prevention de risques naturels?) 10 Hierover is een jaar of tien geleden op hoog politiek niveau een strijd geweest tussen president (enerzijds), premier en minister van landbouw (anderzijds). Aangezien “protection du territoire ”/ bescherming van het grondgebied tot de primaire taken van de president behoort heeft die aan het langste eind getrokken. (bron: persoonlijk gesprek met betrokken ambtenaren van het ministerie van Landbouw, in 2007). Zie daarom ook de beloften van Sarkozy als kandidaat voor het presidentschap: meer vrijheid voor ruimtelijke ontwikkelingen en meer decentralisatie (nouvelle observateur 5-3-2010) Pagina 5 van 28

zijn er in heel Frankrijk 100 000 huizen in overstroombare gebieden gebouwd. De mensen zijn op de hoogte dat de gebieden in principe overstroombaar zijn. Niemand had het echter meer meegemaakt, (1967 is ook al lang geleden, 1999 doorbraken waren niet algemeen bekend). Een tiende tot de helft van de huizen hebben permanente bewoning (met name mensen met pensioen) afhankelijk van de ouderdom van de wijk.


Daarnaast is de traditionele bouwstijl, waarbij de 1e verdieping de 1e woonlaag is (dus 2 m boven maaiveld) (1960-1980), veranderd in bungalows (1990-2010) op ongeveer maaiveld, een geromantiseerde gelijkvloerse bouwstijl van voor 1950. De luiken van de ramen worden in moderne huizen vaak elektrisch gesloten. Luiken op je ramen worden “defacto” verplicht gesteld bij een inboedelverzekering (door een korting). Je huis wordt als het ware een val, als je dan de voordeursleutels in 1 of 2 meter water niet kan vinden of als de deur door de waterdruk is ontzet of geblokkeerd11. Achterstallig groot onderhoud, reactief onderhoud, verantwoordelijkheid en financiering In 1999 (kerst 1999) zijn ook al de waterkeringen van drie agrarische polders doorgebroken! Op basis hiervan is een groot plan opgesteld om de dijken te herstellen. In het nieuwe plan worden de dijken 1 meter verhoogd (figaro 2-maart 2010). De dijken van Augillon sur Mer stonden dit jaar op het programma. Deze polders zijn moerasgebieden geweest. 1000 kilometer dijken staan bekend als onveilig in heel Frankrijk. (Figaro of le Monde 2-3-2010, opzoeken en France 2 5-32010)). De waterkeringen in dit gebied stammen voor het grootste deel uit het begin van de 19e eeuw. Voor 1999 was de enige grootschalige dijkversterking die uit 1940-44, door het Duitse leger(bron, Hydrologische dienst van het prefecture van de Vendee, mondeling gesprek in 2000). Dit was in 1940 na een aantal grote stormen en dijkdoorbraken. (Bron DDE rapport). In 1967 is een keermuur bij Aiguillon ook al doorgebroken (France 2, 3 maart 2010). De keermuur bij Aytre lijkt ook al eens eerder te zijn doorgebroken of beschadigd12. 11

Als het water weer enkele decimeters zakt, bijvoorbeeld na een half uur (door getij of

door een doorbraak verder op, is de waterdruk in de woning hoger dan erbuiten en is een deur ook bijna niet te openen) 12 Heeft de journalist deze beide door elkaar gehaald? Of zijn het toch twee gebeurtenissen. Pagina 6 van 28

Waterdienst

Er zijn ongeveer 7000 tot 10000 km dijken/waterkering in Frankrijk. Hiervan liggen er 1300 km langs de zee. Van 3000 km is onbekend wie de eigenaar/beheerder is. Een fundamenteel probleem is dat na elke “ramp” een grootschalig programma wordt opgestart. Dit bloed dood omdat er geen fondsen zijn om het te voltooien en helemaal geen fondsen voor onderhoud. Programma’s kunnen ook alleen worden voltooid als duidelijk is wie verantwoordelijk is voor de waterkering.

Datum 28 februari 2010

Ontbrekende waarschuwing en ook ontbrekende organisatie? Dit is de tweede dijkdoorbraak in Frankrijk in 5 jaar met tientallen doden. De andere overstromingen waren in het Rhone dal. De meteorogische dienst heeft wel gewaarschuwd voor storm windkracht 12 en zware opzet. De hydrologische diensten van de prefecturen (krant) en gemeentelijke diensten (DDE rapport) moeten/kunnen het dan overnemen. De storm waarschuwing is overgenomen door de prefecturen de waarschuwing voor extreme opzet echter niet. De vertaling naar de locale waterstanden is expliciet de taak van de prefecturen (citaat METEO france in de krant). De prefecturen hebben over het algemeen 1 tot 5 mensen op het departement voor hydrologie. Zij behandelen, alle soorten dossiers van geohydrologie (aanvragen voor drinkwater winningsputten) tot de kaarten met overstroombare gebieden. De echte expertise wordt ingehuurd uit Parijs (SOGREAP) en Orleans (BRGM en BCEOM) (Bron: persoonlijk gesprek in 2000) De leeftijdsopbouw van de slachtoffers De regio Vendee heeft 80 000 nieuwe bewoners gekregen in de afgelopen jaren. Dit zijn voornamelijk mensen die met pensioen zijn en een huis aan zee gekocht hebben. Daarvan staan er dus een groot aantal in overstroombare gebieden. De zelfredzaamheid neemt af met de leeftijd. In Charron was een gat in een dak te zien, waar iemand door naar buiten was geklommen. Dit is onmogelijk voor iemand op leeftijd. Wat goed ging: de rampenbeheersing Wat wel heel goed ging is de rampenbeheersing, vanaf zaterdagavond zelf zag je filmbeelden waarbij de brandweer de Pagina 7 van 28

evacuatie van mensen al aan het regelen was. De bestuurscentra en coördinatie centra waren niet overstroomd. Ook voor de kustgebieden waren de problemen per gemeente relatief lokaal in omvang. De eilanden zijn hier een uitzondering op, daar was de ramp grootschaliger t.o.v. het eigen vermogen van de gemeente. Het doorlichten met duikers van alle (60 overstroomde huizen13 met waterdiepten van meer den 2.50 m ging nog tot 4-3-2010 door.


De reddingsacties stonden onder hoge tijdsdruk. Net na middernacht braken de eerste dijken door, voor de volgende vloed moesten mensen gered worden. De sluitgaten kreeg men niet dicht14. In Charente maritieme zijn 12 mensen omgekomen en hebben 4000 huizen schade, waarvan er 120 total loss zijn. In de Vendee zijn 210 huizen onbewoonbaar verklaard. In Faute sur mer zijn dit 166 huizen15 en in 8 in Auguillon sur Mer. Oude huizen kunnen slecht tegen stilstaand water. 1 huis en 1 hotel (Hotel de commerce) zijn nu pas deels ingestort AFP 9-3-2010. Het hotel is gelijk met de grond gelijk gemaakt France 2 10-3-2010. In de prefecture Charante Martieme zijn er 12500 interventies geweest sinds zaterdag nacht. 4000 interventies worden in de komende dagen nog verwacht. 12500 is ongeveer 1/3 van het jaartotaal van wat de hulpdiensten aan interventies uitvoeren. Alle overstroomde huizen zijn met duikers onderzocht. Dit duurde minstens tot vrijdag. De dijkdoorbraken waren rond 01.00 in La Rochelle (Aytre) en pas om 04.00 in Aiguillon sur Mer. Mensenlevens hadden gered kunnen worden als over de problemen was gecommuniceerd. Is reflectie nog mogelijk in zo’n rampsituatie? De gebieden lagen 40 km hemelsbreed van elkaar maar in twee prefecturen, zijn dit dus twee alarmcentrales? Schade afhandeling Dit is gelijk opgepakt door het tot een nationale ramp te verklaren op 1/3/2010. Deze beslissing verkleint de bewijslast voor de verzekerde. Verzekeraars doen de bulk van het papier

13

Wikipedia voor het aantal huizen en waterdiepten, France 2 voor info over de duikers. Sluitgaten werden met losse grond via een dieplepel van de zijkanten gesloten. De watersnelheid wordt hiermee te hoog in het midden om te kunnen sluiten. 15 Twee termen: arrêtés de péril (Charente) /mise en sureté (Vendee). Huizen zijn opgetild door het water en gebroken of verzakt door de overstroming. 14

Pagina 8 van 28

werk. Volgens mij is de Franse staat de herverzekeraar voor de overstromingsschade (moet ik nog navragen bij WD).


Andere schade: In stad La Rochelle was er veel wateroverlast rondom de oude haven. Dit is een zeer toeristisch gebied. (TV France 2, 1-32010) Kustspoorlijn La Rochelle – La Roche ligt er voor enkele weken of maanden uit (2-3-2010). De spoordijk direct aan de kust is ondergraven, dus instabiel geworden. Het treinverkeer is onmogelijk. 45 000 ha landbouw grond is onder zout water gelopen, alleen al in de Charente Maritieme. Dit is 10% van de landbouw grond. In de Vendee is 11 000 ha landbouw grond door zout aangetast. Van de Noordelijke departementen is het % waarschijnlijk minder. Bretagne kwam verder vanwege schade niet in het nationale nieuws. Langs de kanaalkust zijn twee doden gevallen/vermisten omdat een campingcar van een havendam is afgespoeld.1-32010

Figuur 6:Boulevard –keermuur Sable d’olonnes ontzet -ernstige erosie elders bij trappen naar het strand. 1 miljard verzekerde schade in heel Frankrijk Bron, Teletekst NOS 3 3-2010 1,2 miljard verzekerde schade schatting op 4-3-2010

Pagina 9 van 28

Nieuwe schade schattingen ontbreken. Ik denk dat het echte schade getal veel hoger wordt.


Er zijn nationaal 500 000 storm slachtoffers, France 2 5-32010. Dit is een gemiddelde schade van 2000 euro. Hierbij zijn zeker 300 woningen geheel onbewoonbaar door de overstromingen. (Klaus, begin 2009 was 750 000 storm slachtoffers). Omdat er vrij veel leeg staande veel vakantie parken zijn, is het relatief gemakkelijk iedereen tot juni te herhuisvesten. Duinafslag is lokaal groot geweest ook bij aansluit constructies van harde en zachte bekledingen (TV France 2, 2009). Dijken bij Aiguillon lijken 2 tot 3 meter hoge heuvels van locale aarde beschermd door grote losse stortstenen (diameter>500 mm). Er zijn herstel werkzaamheden per dieplepel achter de steenbekledingen aan de gang. Politieke discussie De Politieke discussie is de moeite waard om terug te melden. Terwijl Ségolène Royal (Socialistische partij), president (v) van de regionale raad in La Rochelle pleit voor het herbouwen van sterkere en hogere dijken, pleit Philippe de Villiers (rechts), président van de algemene raad in de Vendée, voor andere bouwnormen langs de Franse kust. Overal waar de grond lager is dan de zee zou men niet mogen bouwen, volgens hem. Hij pleit juist om niet in de vicieuze cirkel te geraken van steeds hogere en sterkere dijken te moeten bouwen. Beide personen zijn zowel regionale als nationale politieke figuren16 De Nederlandse kranten spraken vroeg over de ramp. Daarna droogde de aandacht op. De belangrijkste zaken die teruggemeld werden waren: - Dat het snel tot een nationale ramp zou worden verklaard, zowel premier Fillon en Sarkozy. - Dat president Sarkozy een onderzoek naar de staat van de dijken aangekondigd heeft. Het onderzoek moet over 2 maanden af zijn. De Franse kranten zijn nog bezig met de schade op te nemen en hebben het nog niet echt over de politieke discussie 1/3 en 2/3. Op 3-3 2010 begint de vraag ten aanzien van verantwoordelijkheid voor de dijken in de pers te komen. Wie 16

bron Stefan Nieuwenhuis, TV5 of TV1 Pagina 10 van 28

is nu eigenaar en beheerder. Dit is niet duidelijk. Dit lijkt een van de problemen. Op 4-3-2010 worden steeds meer vragen gesteld en komen officiële overstromingskaarten en risicoanalyses in de pers (metro, Franse taalversie).


Paris Match 4-3-2010: De groenen gaan het ruimtelijke ordeningsbeleid en preventie beleid ter discussie stellen. De Nouvelle Observateur, 5-3-2010, vergelijkt de mening van Sarkozy voor (als presidentskandidaat) en na de ramp ten aanzien van bouwen in overstroombare gebieden. Zijn mening is nu gewijzigd. Hij heeft zijn mening behoorlijk genuanceerd over het decentraliseren van taken en voor de bouw in overstroombare gebieden. De Phillippe de Villiers in Paris Match 4-3-2010 vraagt om strengere normen voor de waterkeringen. (dit in aanvulling tot wat hij eerder zei, zie boven). En voor het vergoeden van de schade door de projectontwikkelaars van de onbewoonbare huizen. Sarkozy heeft de slachtoffers bezocht (le Monde 4-3-2010). Internet versie van 5-3-2010 Le monde en Figaro spreken niet meer over de ramp bij de kust. De aangekondigde sneeuwval in het oosten en de landbouw tentoonstelling is nu in het nieuws. Met de zoekopdracht is een scala van artikelen te vinden over de oorzaak en de politieke vragen. TV zender France 2, laat de herinneringsmars voor de 29 slachtoffers van Aiguillon en Faute zien. Eigenaren komen hun vakantiehuizen bekijken. Er staat nog water in de diepste delen van de wijk (grote brandweerpompen, zijn nog klein 500 m3/uur = 0.14 m3/s). Het zijn regionale verkiezingen. Beide partijen misbruiken de storm niet. Beide willen herstel. Mea Culpa, (ik ben schuldig) zegt de burgemeester van Challon ten aanzien van het overtreden van de ruimtelijke ordeningswet Barnier uit 1995 (Metro 6-3-2010). De Burgemeester van Faute sur Mer zegt dat hij niet op de hoogte was van het gevaar. Een bewoner zegt dit ook. Sommige politieke partijen (worden niet met naam genoemd, ik vermoed de groenen) roepen om het afbreken van de huizen en het herstellen van de moerassen.

Pagina 11 van 28

Sommige huizen stonden 2.20 tot 2.50 m onder water in Faute sur Mer. Vele landerijen staan nog blank. Boerderijen staan verlaten in de watervlakte17. France 2, 7 3-2010


de dijken van Normandie en Pas de Calais Aan de grintdijken van Caigeux sur mer, moet herstel worden gepleegd. Het principe lijkt op die van onze duinen, het profiel en grintvolume moet worden aangevuld. (de commentator in de Volkskrant begreep dit niet (8-3-2010)). Andere dijken zijn overstroomd maar hebben het gehouden, locatie gegevens ontbreken. Een iets grote opzet had een veel grotere ramp dus kunnen veroorzaken! Vragen die bij het lezen van de kranten opkomen Waarschuwing Er is wel gewaarschuwd, waarom is er niet geëvacueerd bij de polders die nog niet op norm waren en bij overstroombare gebieden? Er was voldoende informatie voor beschikbaar: Overstromingskaarten en een waarschuwingsbericht van de Meteodienst. Wie vervult de taak van Hydro-Meteo centra? Werken de mensen bij de prefecturen en gemeente niet in het weekend? Is bijna alle expertise bij de experts die uit Orleans en Parijs komen? Preventie Hoe kunnen herstelde waterkeringen uit 1967 en 1999 opnieuw doorbreken? Wat voor ontwerpkeuzen worden dan gemaakt. Bij wie ligt de verantwoordelijkheid voor de dijken? Voor een deel bij Equipement, de counterpart van Rijkswaterstaat in Frankrijk. Dit is nu onderdeel van het “superministerie” van energie, duurzame ontwikkeling en transport. De keermuren lijken op zand gefundeerd te zijn. De kranten spreken van een schijnveiligheid door de waterkeringen. Het zijn eerder duinen met een laag beton erover (ile d’oloron) of een dunne rechte wand op een duinvoet.

Met opmaak: Inspringing: Links: 0 cm

Wat opvalt, is het ontbreken van stormschade (daken zonder pannen, gebroken bomen) in het overstroomde gebied. In hoeverre is dit wel opgetreden. In hoeverre had het ontbreken van grootschalige stormschade invloed op de hulpverlening, is die daardoor versneld? Dit heeft vermoedelijk levens gered. 17

Noot: Pompen helpt niet voor zulke oppervlakten, je moet goed draineren en dan pas het laatste water pompen, zie Noodoverloopgebieden rapport, 2001. Pagina 12 van 28

Diverse bejaarden zijn na 3 tot 4 uur uit hun overstroomde huizen gered. Elk uur telt, zeker als je deels in koud water zit of met natte kleren op een open dak zit. Welke waterstanden zijn nu echt opgetreden en hoe verhouden die zich tot de ontwerpwaterstanden? Hebben golven nog een rol gespeeld bij de dijkdoorbraken? Ik vermoed van wel bij Charron en Aytre, echter niet bij de dijken van de Lay rivier.


Hoe oud zijn de dijken nu echt. Is dit per deelgebied anders? 17e eeuw, 19e eeuw, 1926-32, 1940, 2006? Kunnen we leren van bewezen sterkte bij de overstroomde en niet doorgebroken dijken in Normandie en Bretagne? Let op overlopen is voorlopig in Nederland eigenlijk niet meer een relevant faalmechanisme (op enkele stedelijke locaties na en de Limburgse Maas). Dit was wel belangrijk bij de ramp van 1953 en de bijna rampen van 1993 en 1995. Ruimtelijke ordening Is het voordeel van deregulering voor rampenbeheersing juist de achilleshiel bij ruimtelijke ordening. Is er nog wel expertise terplekke? In hoeverre had de wet Barnier uit 1995 invloed op de woonwijken uit 1990? Mochten de wijken afgebouwd worden rampenbeheersing Heeft de manier waarop de hulpverlening is georganiseerd bijgedragen aan de snelheid waarmee men ter plekke was? (Hoe lokaal is die hulpverlening georganiseerd, hoe is geprioriteerd?) De stroom lag plat bij 1 000 000 huizen: hoe zijn meeste meldingen binnen gekomen? Was het telefoon verkeer overbelast. Heeft dit tot extra slachtoffers geleid? De militairen voeren noodreparaties uit (le figaro 5-3-2010). Ik zie wel op de tv beelden private machines (1-3-2010) bij Aiguillon en geen militairen. Wat betekent het voor Nederland -

-

Bouw buitendijks veilig of bouw in het geheel niet. (zie onze discussies over de hoogte van terpen van de Noordwaard, de bebouwing bij Lelystad, parkhaven en de bewoners van de duinen langs de Nederlandse kust). Let op de gemiddelde leeftijd van de bewoners, deze neemt op mooie, niet zo toegankelijke locaties sneller toe dan de gemiddelde bevolking in leeftijd toeneemt Pagina 13 van 28

-

-

-

-

Zolang de bestuurscentra en coördinatie centra niet overstromen en het aantal hulp behoevenden beperkt is, is het mogelijk om de hulpverlening adequaat op te starten. De interventies van de hulpdiensten ook voor relatief beperkte gebieden blijken dan wel in de duizenden lopen, in een zeer korte tijd (minder dan een week). 1/3 van de interventies van een heel jaar in nog geen 5 dagen. Hierdoor zijn echt mensen levens gered. Hoeveel zouden we moeten navragen. Zorg dat er voldoende expertise op de werkvloer aanwezig is bij alle lagen van de overheid voor alle noodzakelijke processen van de veiligheidsketen. Bij de aanleg van terpen legt Rijkswaterstaat nu de verantwoordelijkheid bij de gemeenten, kunnen ze dit aan? Ruimtelijke ordening keuzen in stand houden bij deregulering, hoe krijg je dit voor elkaar? Let op: Het schaalniveau van gemeenten in Frankrijk stamt nog uit de 19e eeuw. Er zijn zestigduizend gemeenten. Denk aan de ramp na de ramp. o Identificatie, verwittigen van de familie. Bij dit proces gaat veel fout, ook bij maar 50 doden. o Rouw verwerking, persoonlijk, regionaal en nationaal. De eerste doden worden 4 dagen na dato begraven. Hoe om te gaan als er veel vermisten zijn? o Er is verschrikkelijk veel puin (inboedel woningen, auto’s, gereedschap etc) o Zelfredzaamheid in de agrarische gemeenschappen is groot. Puinruimen is particulier initiatief – de boeren spelen met hun tractoren een belangrijke rol. o Het leven komt heel moeilijk op gang. In sommige gebieden, Charron, kunnen mensen pas na 6 dagen voor het eerst hun huizen bezichtigen. Bewoning is voor weken/maanden onmogelijk, zeker in dorpen waar het hele dorp is getroffen. o De basisschool in Faute sur Mer is al weer schoon. Echter sommige mensen willen nooit meer terug. Mensen zijn nu bereid uitgekocht te worden en hebben snel geld nodig om ergens anders een leven op te bouwen. Is de overheid wel capabel dit snel te regelen, zodat de ramp niet herhaalt wordt? o Frankrijk heeft gelijk bij de Europese Commissie geld geregeld. Bij de vorige storm Klaus januari 2009 ging dit om 100 miljoen euro. Ze verwachten uit de structuur fondsen een bijdrage.


Pagina 14 van 28

preventie Bij de berekening van de Hydraulische Randvoorwaarden voor het ontwerp en de toetsing van dijken moet er veel meer rekening gehouden worden met de vorm van de storm en het tijdsverloop (zie onder artikel Marcel Bottema, WD). De Allerheiligenvloed in Nederland en Duitsland van 1-nov -2006 is daar ook een voorbeeld van, de “paardenstorm”.


Politiek: 92 slachtoffers van een storm (1999) hadden nationaal minder impact dan ongeveer 50 slachtoffers door verdrinking en storm (2010). Dit is vergelijkbaar met de statistieken van verkeerslachtoffers en de doden bij de Enschede en Volendam. Informatie Doe tijdens een ramp ook een systematische analyse van informatie online en op radio en TV, hierdoor is in zeer korte tijd heel veel achtergrondsinformatie, recente locale en nationale informatie beschikbaar. Ik heb nu per dag ongeveer 30 minuten gegoogled en 30 minuten journaal gekeken. Professioneel 24 uur per dag, in een multidisciplinair team zo’n analyse uitvoeren levert veel meer informatie op, ook noodzakelijk voor de hulpverlening. Als de bewoners informatie hadden gehad over de 1999 dijkdoorbraken, hadden ze dan op dezelfde manier hun huizen gebouwd18? Observaties van schade aan aansluitconstructies bij steden kan voor Nederland een goed leerpunt zijn. Wie distilleert er meta data uit de meldingen bij de meldkamers. Als hier adequaat opgetreden wordt kan informatie uit een provincie/departement bij de andere nog slachtoffers voorkomen. Dit is in grensoverschrijdende 18

Is iedereen in Nederland op de hoogte dat bij de “paardenstorm ” van

enkele jaren geleden de voorspelde waterstand meer dan 70 cm fout was in zowel Duitsland (veel te hoog) als Nederland (veel te laag). De Duitsers (Hamburg) hadden het fenomeen goed door alleen hadden ze zich 100 km vergist in de locatie. In Nederland waren de nieuwe modellen nog niet operationeel. (persoonlijk gesprek met een prof v.d universiteit van Hamburg).

Pagina 15 van 28

regio’s met België en Duitsland van belang (Schelde, Eems, Rijn en Maas).


Wat zouden wij kunnen brengen in Frankrijk? Hoe een Hydra-meteo centrum opgericht kan worden. Keuzen tussen snelle en nauwkeurige modellen voor waarschuwingen. Keuzen om de belangrijkste fenomenen: waterstand en golven in beeld te brengen en het effect op de waterkeringen. De training van personeel. Kennis over het sluiten van dijkdoorbraken. Kennis over maken van overstroombare dijken, dus doorbraakvrije dijken. Dat had niet veel uitgemaakt bij Charron, Aytre en Aiguillon en Faute. Omdat de dijken gefungeerd hebben als grote brede overlaten.

Pagina 16 van 28


Figuur 7: Overstroombare gebieden van Frankrijk, vanuit zee

Pagina 17 van 28


Figuur 8: Overstroombaar gebied totaal (hier zijn ook modderstromen en aardverschuivingen in verwerkt)

Pagina 18 van 28


Figuur 9 :Ergens tussen la Rochelle en Aiguillon sur mer, Frankrijk, Figaro 2-3-2010 De overstroming heeft vanuit de lagune met de riviermonding van de Lay (niet vanuit de duinkust) plaatsgevonden. De zwarte strepen lijken mosselbanken.

Figuur 10: Weerbeeld van 28 februari nacht. Deze snel trekkende storm had het karakter van een intens stormveld dat tevens scherp begrensd was. Tot in Limburg heeft de storm schade aangericht. (met dank aan Marcel Bottema, WD)

Pagina 19 van 28


Figuur 11: De haven van Ile de Ré De waterstand was 1 meter boven het niveau van de kades. (Bron: bewoner van Ile de Ré, foto via Luitzen Bijlsma verkregen)

Pagina 20 van 28

Waterdienst

Figuur 12: getij en opzet, La Pallice, La Rochelle (de commerciele haven) Datum 28 februari 2010

Niveaux de la mer exceptionnellement élevés sur le littoral métropolitain dimanche 28 février

Prédictions (en vert) et observations (en bleu) des hauteurs d'eau à La Rochelle - La Pallice entre le samedi 27 février minuit et le dimanche 28 février minuit. Les surcotes sont présentées en rouge. Les marégraphes du réseau d'observation du niveau de la mer (RONIM) ont fonctionné à l'occasion du passage de la tempête Xynthia sur le littoral métropolitain dans la nuit du 27 au 28 février 2010. La tempête a été maximale au moment de la pleine mer de coefficient 102 et a engendré des niveaux de la mer exceptionnellement élevés sur les sites de La Rochelle-La Pallice, Les Sables d'Olonne, Port-Bloc et Saint-Nazaire. A La Rochelle, une surcote de l'ordre de 1,50 m a été observée par rapport à la hauteur prédite de pleine mer. La hauteur statistique de niveaux extrêmes de pleine mer, pour une période de retour de 100 ans, a également été dépassée.

Pagina 21 van 28


Figuur 13: Doorbraak van een keermuur, van Ile de Ré. Vermoedelijk door overtopping en het ondergraven van de muur van de binnenzijde. Het eiland is was tijdens de overstroming in drieën gesplitst in de oorspronkelijke 3 eilanden uit de 10e of 12e eeuw. De zee heeft dus bij oude geulen een doorbraak geforceerd. Hierdoor zijn 2 personen omgekomen. Er staan huizen precies achter de keermuur. (France 2, 3-3-2010, Le figaro 1-3-2010)

Figuur 14:Aiguillon-sur mer. De dijk is overstroomd. Door regressieve erosie is de laagste plek doorgebroken. (Le figaro 1-3-2010)

Pagina 22 van 28


Figuur 15 : Inzet brandweer in de wijk, Faute sur Mer, Le Figaro 1-3-2010.

Figuur 16 Faute (sur Mer) (links) en Aiguillon sur Mer (rechts) in 1878. Er was bijna geen bewoning, en alle bewoning was hoog en droog. Merk op dat de dijk bij Aiguillon langs het dorp loopt en nu 2010 er veel meer grond is ingepolderd.

Pagina 23 van 28


Figuur 17: Overstromingsdiepte kaart Faute sur Mer, DDE rapport, bron Sogreah.

Figuur 18: Gevarenkaart, voor het lezen van de overstromingsdiepte kaart.

Pagina 24 van 28


Figuur 19: Bevolkingsconcentraties achter de waterkeringen, per zone

Figuur 20: Dijken van Faute sur Mer, met overstromingsrisico voor de bevolking (zie legenda van bovenstaand plaatje, figuur 19). Dit is een 2100 scenario.

Pagina 25 van 28


Detail van Aytre

Figuur 21: Baai van Aytre, bij La Rochelle

Figuur 22: Locatie waar vermoedelijk de doorbraak plaats vond De achterzijde van de 1e duinenrij is voor de aanleg van de huizen deels afgegraven. Er zijn overal paadjes naar het strand. Deze paden zijn af en toe met betonnen keermuren beschermd. Een van deze is doorgebroken. Was de duinenrij zelf wel hoog genoeg.

Pagina 26 van 28

Storm Xynthia in Nederland De stormdepressie Xynthia, die in West-Frankrijk diverse kustoverstromingen veroorzaakte, legde in één etmaal 1400 kilometer af, en trok zondagmiddag 28 februari met 60 kilometer per uur dwars over Nederland. Dit gaf aanleiding tot forse weersverschillen. Voor de kust van Zeeland, net Noord van de depressiebaan, werd met een windsnelheid van amper windkracht 8 gehaald. Zo’n situatie komt daar elke wintermaand wel 1 à 2 keer voor. Op het vliegveld van Maastricht werd daarentegen een uurgemiddelde zuidwestenwind van 21 m/s gehaald, overeenkomend met windkracht 9 (storm). De zogenaamde potentiële wind, na correctie van beschuttingseffecten, bedroeg er ruim 22 m/s. Daarmee werd Xynthia de op één na zwaarste storm uit de 49-jarige meetreeks van vliegveld Maastricht, net na de storm van 24 november 1984.


Uit het bovenstaande blijkt dat stormvelden scherp begrensd kunnen zijn en dat kleine verschillen in depressiekoers grote gevolgen kunnen hebben voor stormen stormvloedvoorspellingen. Daarnaast is het een forse uitdaging om de voor onze dijken relevante wind en hydraulische condities te bepalen, die gemiddeld eens per ongeveer 10000 jaar voorkomen. De case Xynthia suggereert dat we uit de enkele tientallen bemeten stormen van de laatste 50 jaar meten niet alleen uiterst zeldzame extreme windsnelheden ter plekke moeten afleiden, maar ook nog eens de daarbij horende stormveldeigenschappen. Marcel Bottema, 5/3/2010

AFB 1 MAX. UURGEMIDDELDE WIND NL

Figuur 23: beeld van Xynthia over Nederland

Pagina 27 van 28


Figuur 24 : Faute sur mer, Paris Match 4-3 2010 Zie ook de waterkering onderaan de figuur, deze lijkt nieuw, maar relatief laag De waterkering is langs de lagune. Aan de bovenzijde lijkt de duinenrij te liggen De hoofdweg door het gebied is bij de bomen (noord zuid verbinding), net achter de duinenrij. Links http://jt.france2.fr/20h/ Kijk met firefox naar de films www.lemonde.fr www.lefigaro.fr http://www.lefigaro.fr/actualite-france/2010/03/05/01016-20100305ARTFIG00613-xynthiaet-soudain-la-tempete-deferla-.php

http://www.spotimage.com/web/3142-tempete-xynthia-spot-4-montre-linondation-de-la-cote-vendeenne.php (dank aan Wouter Rozier) Paris Match

Pagina 28 van 28

Figuur 1: schade door Xynthia in Frankrijk. Aan: Luitzen Bijlsma HID Waterdienst. - Dodelijke overstromingen

Recommend Documents