B O U W K R AN T
nr
5
Maart 2008
Fietsenstallingen verhuizen De fietsenstallingen bij Den Haag Centraal gaan de komende tijd verhuizen. De Biesieklette verdwijnt van het Koningin Julianaplein. Daarnaast verschuiven de gratis stallingsplekken naast de huidige taxistandplaats naar de parkeerplekken bij de voorzijde van het Koningin Julianaplein aan de Bezuidenhoutseweg. De komende maanden gaat er heel wat veranderen voor mensen die op de fiets naar Den Haag Centraal komen. Half maart verdwijnt bijvoorbeeld de betaalde fietsenstalling Biesieklette van het Koningin Julianaplein. Fietsers kunnen hun rijwiel kwijt in de betaalde stalling onder het station. Ook de driehonderd gratis parkeerplekken voor fietsen direct naast de huidige taxistandplaats veranderen van plek. Begin mei verschuiven zij naar de andere fietsenrekken aan de voorzijde van het Koningin Julianaplein.
Uitbreiding bouwterrein De vrijgekomen ruimte van Biesieklette en de gratis fietsenstallingen worden onderdeel van het bouwterrein van New Babylon. Bouwmedewerkers van New Babylon hebben deze ruimte nodig voor het lassen en plaatsen van de overbouwing van het hotel.
Nieuws in het kort Er gebeurt veel op Den Haag Nieuw Centraal. Het laatste nieuws op een rijtje: • • • •
Er is hard gewerkt aan de omleiding voor voetgangers en fietsers langs de Koekamp. Lees verder op pagina 3. De bebording op het terrein van Den Haag Nieuw Centraal wordt verbeterd zodat deze duidelijker wordt voor de passanten. Binnenkort zal de bewaakte Biesieklette fietsenstalling op het Koningin Julianaplein voor het station verdwijnen in verband met de uitbreiding van het bouwterrein van New Babylon. Lees verder op deze pagina. Vanaf 1 mei is de taxistandplaats niet langer te vinden op het Koningin Julianaplein, maar in de Rijnstraat. Lees verder op pagina 2.
Kijk voor meer informatie op www.denhaagnieuwcentraal.nl. Hier vindt u onder andere het uitgebreide masterplan Den Haag Nieuw Centraal en kunt u via een animatie een digitale wandeling maken door het toekomstige stationsgebied.
pagina 1 | nr. 5 | maart 2008
Fundering ‘Hockeystick’ schiet op
Warmte- en koudeopslag verdient zichzelf terug en elektriciteit voor verkoeling. Dat is dus niet meer nodig. De WKO gebruikt nog maar 45 procent van de energie die de traditionele verwarmings- en verkoelingsinstallaties gebruiken. Zo besparen bewoners en gebruikers op energiekosten. Ook de uitstoot van CO2 is veel lager dan met traditionele installaties: zo’n 516.000 kilo per jaar scheelt dat voor New Babylon. De investering van de ontwikkelaar Fortress in samenwerking met SNS Property Finance is fors, maar met stijgende energieprijzen verdient een WKO zichzelf steeds sneller terug.”
Wat doe jij daar? Ben Mulder, voorman betonvlechten. “Eigenlijk is mijn zoon Ginger hier voorman. Maar hij heeft het hier zo druk, dat ik een paar dagen bijspring. We zijn bezig met de funderingsvloer van de parkeergarage aan het Anna van Buerenplein. Als voorman geef ik leiding aan de jongens hier en vertel ik ze wat ze moeten doen. We zijn met 23 man bezig met een stuk van de vloer. Het betonijzer moet volgens de tekening worden neergelegd, dat noemen we vlechten. Het ijzer vormt de wapening waarover het beton wordt gestort. Elk stuk ijzer binden we met draden vast.
Vandaar de katrol om mijn middel, daarin zit ijzerdraad. Vroeger struikelde je in een bouwput over los slingerend binddraad. Nu kunnen we precies zoveel afknippen als we nodig hebben. Ik zit 38 jaar in het vak en doe dit werk nog steeds met veel plezier. Liefst kleinere gebouwen, zeshonderd ton betonijzer vind ik meer dan zat. Hier gaat ruim tweeduizend ton betonijzer in de vloer. Dat betekent voor een voorman veel mensen aansturen en veel administratie. Een enorm project, want dit is nog maar de funderingsvloer. Straks komen ook de drie verdiepingen nog.”
Taxi’s naar de Rijnstraat
De taxistandplaats voor het station verhuist begin mei naar de Rijnstraat voor het ministerie van OCW. Dit is nodig, omdat het gedeelte van het Koningin Julianaplein waar de standplaats nu is bij het bouwterrein van New Babylon wordt getrokken. De nieuwe standplaats is kleiner dan de huidige. Toch kunnen
pagina 2 | nr. 5 | maart 2008
er nog 24 taxi’s wachten op passagiers. De reizigers zullen hier dan ook weinig van merken. Aan de voorkant van het station aan de Bezuidenhoutseweg blijft een zogeheten uitstapstrook in tact. Hier kunnen taxi’s hun passagiers afzetten. Daarnaast kunnen automobilisten hier heel kort parkeren om iemand af te zetten of op te halen van het station.
Extreme pieken
De 120.000 vierkante meter aan woon-, winkel- en kantoorruimte van New Babylon zal verwarmd en gekoeld worden via warmteen koudeopslag van grondwater. Dat houdt de energiekosten laag en is milieuvriendelijk. Je ziet het niet, maar het gebeurt steeds vaker. Grote gebouwen verwarmen en koelen hun ruimtes via warmte- en koudeopslag (WKO) van grondwater. In Den Haag maken diverse ministeries daar al gebruik van. Pompen en buizen bevinden zich onder het maaiveld. Ook in New Babylon zal de kamertemperatuur via WKO worden geregeld, zegt Hans Verheul. “Voor dit soort omvangrijke bouwprojecten gelden tegenwoordig energielabels, die aangeven hoe energiezuinig de gebouwen zijn.” Verheul is gedelegeerd opdrachtgever van New Babylon en is daarmee de haarlemmerolie van het hele bouwproject. Hij coördineert tussen ontwikkelaar, ontwerpers, overheden en bouwers. Daarnaast signaleert hij knelpunten en lost ze op.
Warmwaterbron De warmte- en koudeopslag wordt gevoed met grondwater uit zandlagen op 30 tot 40 meter diepte. Dat water heeft een constante temperatuur. Het principe is eigenlijk simpel. Als er vraag is naar warmte, pomp je dat uit de warmwaterbron omhoog voor verwarming van gebouwen. Na gebruik wordt het inmiddels koeler geworden water weer teruggepompt in een bron voor koud water. Bij vraag naar verkoeling, in de zomer, functioneert het proces in de omgekeerde richting. Aan de kant van het Nationaal Archief komen drie pompen om het relatieve warme grondwater op te pompen. Aan de kant van de Bezuidenhoutseweg komen drie koudwaterbronnen. Ze liggen ongeveer 300 meter van elkaar. Emile van den Heuvel rekent voor hoe groot de besparingen zijn. Hij is directeur van TH Advies dat naast deze WKO ook de installaties van New Babylon heeft ontworpen. “Normaal heb je gas nodig voor verwarming
Het water kan via WKO worden verwarmd tot 50 graden. De installatie is ingesteld op ‘normaal weer’ in Nederland. Voor extreme omstandigheden zijn er mogelijkheden om extra verwarmingscapaciteit binnen te halen. De installatie is echter niet berekend op extreme pieksituaties. Van den Heuvel: “Als het ’s winters -17 graden is en alle kantoren en winkels op maandagochtend weer opgewarmd moeten worden, is de capaciteit onvoldoende. Dan vragen we extra warmte-energie bij de stadsverwarming.” Hans Verheul benadrukt dat de temperatuur met name in de appartementen aangenaam gelijkmatig zal zijn. “De appartementen krijgen vloerverwarming waar – afhankelijk van het seizoen – warm of koud water doorheen stroomt. Zo dammen we de publiekswens van de airconditioning in appartementen een beetje in. Ook de oude vertrouwde radiatoren komen dus niet terug.” Voor de projectontwikkelaar en de gebruikers is van belang dat grote installatieruimten niet meer nodig zijn. Zo komen er meer vierkante meters beschikbaar voor de primaire functies wonen, werken, winkelen.
Den Haag Nieuw Centraal in nachtelijke rust.
Nieuwe route voor voetgangers
Het werk aan de fundering van ‘De Hockeystick’, de tunnel die de zuidelijke in- en uitgang wordt van de parkeergarage onder het Anna van Buerenplein, vordert gestaag. Onlangs is het betonijzer in de bodem gelegd. Op dit moment wordt hard gewerkt aan de aparte tunnel voor de kabels en leidingen. Na het afronden van de fundering kan er gestart worden met de overkapping van de tunnel. Volgens de planning moet de Hockeystick in 2009 gereed zijn, voor de oplevering van de parkeergarage onder het Anna van Buerenplein.
Voetgangers die snel en met schone schoenen van het ministerie van Buitenlandse Zaken naar de stationshal willen of andersom, kunnen het beste de route langs de Prins WillemAlexanderhof nemen. De snelle looproute, die vanaf het ministerie direct langs het Nationaal Archief loopt en reizigers bij spoor 12 meteen het stationsgebouw in leidt, is grotendeels overdekt. Maar ook als het niet pijpenstelen regent, is dit de aangewezen manier om van en naar het station te komen: sneller en veiliger dan via de Bezuidenhoutseweg. De nieuwe hoofdroute voor voetgangers is met borden aangegeven.
Wat is dit?
Schelpenpad Om reizigers die toch buitenom richting stad of stationsplein willen lopen geen modder aan de schoenen te bezorgen, heeft de gemeente het schelpenpad aan de Koekamp – aan de overkant van de Bezuidenhoutseweg – inmiddels laten betegelen. Extra schelpen bleken niet afdoende. De betegeling blijft liggen tot eind 2009. Desondanks lopen er nog steeds mensen langs de bouwschutting op de
Bezuidenhoutseweg. Dit zorgt voor gevaarlijke situaties.
Door de verharding van het pad aan de Koekamp kan iedereen
schoon en veilig zijn bestemming bereiken.
Wat denkt u op de hierboven afgebeelde foto te herkennen? Kijk voor het antwoord op pagina 8 van deze krant.
pagina 3 | nr. 5 | maart 2008
1
Schelpenpad Koekamp betegeld De looproute over de Prins Willem-Alexanderhof mag dan wel de snelste zijn tussen het station en het ministerie van Buitenlandse Zaken, het schelpenpad langs de Koekamp is inmiddels ook betegeld. Zie ook het artikel op pagina 3.
G E B I E D S K AART Periode: maart 2008 tot en met juni 2008
1
Taxi’s naar de Rijnstraat 2 Koningin Julianaplein
WERKZAAMHEDEN NEW BABYLON 4
Fietsenstallingen verplaatst Ook de fietsenstallingen krijgen een nieuwe plek. Half maart verdwijnt de Biesieklette van het Koningin Julianaplein. Fietsers die hun rijwiel in de betaalde stalling willen blijven zetten, kunnen vanaf dan ook terecht in de stalling onder het station. Zie ook het artikel op de voorpagina.
CENTRAAL STATION
WERKZAAMHEDEN ANNA VAN BUERENPLEIN
RANDSTADRAIL
MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN
6
Pr
ins
New Babylon heeft vanaf 1 mei tot eind september extra bouwterrein nodig voor het lassen en plaatsen van de bovenbouw van Eden Babylon Hotel Den Haag. Een groot gedeelte van het Koninin Julianaplein wordt hiervoor gebruikt en afgezet.
MINISTERIE VAN VROM
BUS PLATFORM 5
Looproute via de Prins Willem-Alexanderhof Via spoor 12 kunt u de stationshal verlaten en dan via de Prins Willem-Alexanderhof lopen naar onder andere het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze hoofdroute voor voetgangers is met borden aangegeven. Zie ook het artikel op pagina 3.
Schedeld
oekshav
en
Ire
ne
pa
d
Prins Willem Alexanderhof
Anna van Buerenstraat
Uitbreiding bouwterrein op het Koningin Julianaplein
Turfmarkt
Rijnstraat
4
es
LETTERKUNDIG MUSEUM
MINISTERIE VAN LANDBOUW
Utrechtsebaan
3
Prinse s
3
Prins Clauslaan
MINISTERIE VAN ONDERWIJS
MALIE TOREN
Bezuidenhoutseweg
H traat
Begin april verhuist de taxistandplaats van zijn huidige plek op het Koningin Julianaplein naar de Rijnstraat, de straat tussen het station en het ministerie van VROM. Dit is nodig om ruimte te scheppen voor de werkzaamheden aan New Babylon dit voorjaar. Zie ook het artikel op pagina 2.
Irenes
2
Boslaan
KOEKAMP
5
KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK
NATIONAAL ARCHIEF
PALEIS VAN JUSTITIE
LA FENETRE Ammunitie
Prins Willem
haven
GROTIUSTOREN
-Alexanderw
eg
LEGENDA 6
Prinses Irenestraat dicht Door de bouwwerkzaamheden aan het Anna van Buerenplein is de toegang tot de Prinses Irenestraat nog altijd gestremd met uitzondering van bestemmingsverkeer. Werknemers en bezoekers van het ministerie van Buitenlandse Zaken en bouwverkeer hebben toegang tot de Prinses Irenestraat.
Prins Be
rnhardv
WITTE ANNA
iaduct
(nood)uitgang extra fietsenrekken trambanen bouwterrein omleidingsroute
pagina 4 | nr. 5 | maart 2008
pagina 5 | nr. 5 | maart 2008
Bomen in de recycling Het Koningin Julianaplein gaat aan de kant van New Babylon op de schop. Twintig bomen worden dit voorjaar weggehaald. Geen nood, de gemeente herplant het groen waar dat kan. Praat je over Den Haag Nieuw Centraal, dan gaat het over bouwen, vergunningen of openbaar vervoer. Over groenvoorziening gaat het niet vaak. “Bomen in openbare ruimte zijn een soort vanzelfsprekendheid. Ze hoeven niet ontworpen te worden, dus daardoor zijn ze in een bouwproces minder zichtbaar. Pas als ze verwijderd worden of
als er in de eindsituatie geen groen meer is, hoor je mensen daar over”. Dat zegt Onno de Bever, projectleider openbare ruimte. “We willen waar dat kan zo min mogelijk schade toebrengen aan het groen in het centrum. We kijken of we bij bouwwerkzaamheden bomen kunnen uitgraven en herplanten in plaats van kappen.” Zo ook bij het Koningin Julianaplein. Het bouwterrein van New Babylon wordt een stuk groter om het enorme gebouw te kunnen laten verrijzen. Gevolg: de taxistandplaats verhuist naar de Rijnstraat en fietsenrekken
voor driehonderd fietsen verschuiven een stuk. Maar ook: twintig bomen verdwijnen. Veertien worden gekapt en zes worden verplaatst. De gemeente liet onderzoeken of de bomen sterk genoeg waren om elders herplant te worden. Bij zes bomen is dat dus het geval. De gemeente biedt ze aan bij de stadsdelen. Kunnen die ze niet gebruiken, dan gaan ze naar de gemeentelijke kwekerij. Overigens komen er in de eindsituatie meer bomen terug dan er tot nu in het hele gebied stonden. Onno de Bever: “Leefbaarheid, daar gaat het om. Groen hoort daar zeker bij.”
KB slaat zich door de bouwwerkzaamheden
‘We zijn er nu wel aan gewend’
Introductie Frank Kerkvliet
Nieuwe omgevingsmanager Frank Kerkvliet is sinds 1 januari 2008 de nieuwe omgevingsmanager van Den Haag Nieuw Centraal. Hij volgt Harmen van Dorsser op. Frank is afkomstig van een vergelijkbaar project, namelijk het Wijnhavenkwartier / Spuiplein in het centrum. Dit ruime en diverse werkveld verruilt hij voor een compact gebied. Frank is blij met zijn overstap:
“Den Haag Nieuw Centraal is een enorme uitdaging. Het is nogal wat om Den Haag van een gelikte entree te voorzien.” De eerste maanden verdeelt Frank zijn tijd tussen het Wijnhavenkwartier en Den Haag Nieuw Centraal. Daarna zal hij zich voor de volle honderd procent op zijn nieuwe klus gaan richten.
Wat doet de omgevingsmanager? • • • • •
Omgevingsmanager Frank Kerkvliet heeft een coördinerende rol tussen enerzijds de aannemers die aan Den Haag Nieuw Centraal werken en anderzijds de gebruikers van het gebied. Hij is ook degene die klachten van gebruikers en bewoners over de openbare ruimte afhandelt. Te weinig fietsenrekken op een bepaalde plaats? Dan komen er extra bij. Overlast door zwerfvuil? Dan moeten prullenbakken geplaatst of geleegd worden. Daarnaast is hij het aanspreekpunt voor alles wat betrekking heeft op de buitenruimte in het stationsgebied.
pagina 6 | nr. 5 | maart 2008
Per jaar krijgt de Koninklijke Bibliotheek ruim 83.000 bezoekers over de vloer. Vooral wie voor het eerst komt, heeft wel eens moeite de weg te vinden vanaf Den Haag CS naar het KB-gebouw. En met alle werkzaamheden in de buurt is de situatie niet overzichtelijker geworden.
een deel van de bouw wordt afgerond en er met een nieuw deel wordt begonnen. Het zou mooi zijn als de bewegwijzering voortaan meteen wordt aangepast met duidelijke borden, zodat alle bezoekers snel zien hoe ze bij ons kunnen komen.’
‘We horen het regelmatig aan de balie: we zijn lastig te vinden’, zegt Irmgard Bomers. Zij is hoofd Publieksdiensten van de Koninklijke Bibliotheek. En dat komt volgens haar niet alleen door de werkzaamheden in de Anna van Buerenstraat, die tussen CS en de KB ligt. ‘Nu ook de hal van het station wordt verbouwd, hebben veel mensen moeite ‘onze’ uitgang bij perron 12 te vinden. Ook gasten die we een routebeschrijving sturen, zeggen vaak dat ze de weg toch hebben moeten vragen. De routes wijzigen natuurlijk ook regelmatig, als
Vroeger (voor de start van de bouw) kwamen er zo’n 90.000 bezoekers per jaar over de vloer van de KB. De afgelopen twee jaar is het bezoekersaantal van de Koninklijke Bibliotheek met acht procent gedaald naar 83.000 mensen. Komt dat door de bouwwerkzaamheden? Irmgard denkt van wel. ‘Na onze interne verbouwing van twee jaar terug zijn de bezoekersaantallen niet gestegen, terwijl we beter toegerust zijn op studenten en onderzoekers. Ook komt er minder publiek af op onze tentoonstellingen dan we gewend
Trillen
zijn. Gelukkig merken we dat de mensen die wél komen, veel begrip hebben voor de overlast.
Ze weten dat wij er niets aan kunnen doen en storen zich niet aan de tijdelijke geluidsoverlast of het zachte trillen binnen als er buiten wordt geboord. En het gaat natuurlijk niet de hele dag door.’ Ook de medewerkers van de Koninklijke Bibliotheek zelf zijn gewend aan het bouwen. ‘Het helpt toch ook niks, als je je daarover boos maakt?’, zegt Irmgard. ‘We zijn er nu wel aan gewend. Bovendien worden we goed geïnformeerd, ook door onze eigen afdeling Gebouwen & Faciliteiten. Via intranet en internet kunnen we het nieuws vinden over bijvoorbeeld de sluiting van het parkeerterrein en aanpassingen in de dienstregeling van HTM.’ Irmgard is benieuwd hoe het gebied er over een paar jaar definitief uitziet en of er nog een museum komt op het Anna van Buerenplein. Dat heeft tenslotte weer invloed op de eigen plannen van de KB. ‘En ik hoop op een goede en toegankelijke entree van ons gebouw. Uit de plannen blijkt dat er veel zal verbeteren qua omgeving. En als er straks in het stationsgebied meer mensen wonen en werken, zal dat – volgens mij – uiteindelijk voor meer bezoekers gaan zorgen.’
Voetbalvelden onder de grond
Jij hier? In deze rubriek vraagt De Bouwkrant een reiziger op Den Haag Centraal wat hij of zij van de werkzaamheden op het station vindt. Deze keer liepen we op maandagochtend om half tien Jannie Bons (62) tegen het lijf. “In Amsterdam is het op dit moment erger.” Waar kom je vandaan? “Van mijn vriend, die woont in Den Haag. Ik heb een LAT-relatie en ben om de week een lang weekend bij hem.” Waar ga je nu heen? “Terug naar Amsterdam, waar ik de rest van de week woon.” Op welke dagen van de week ben je op het station? “Alleen in de weekends, zo’n 26 keer per jaar. De andere weken komt mijn vriend naar mij. Ik kom op vrijdag aan en ga op maandag weer terug naar Amsterdam.” Last van de bouwput? “Valt wel mee. Aan het begin was het een beetje rommelig. Moest ik opeens naar perron 9 in plaats van 11. Nu ben ik het gewend. De herrie? Dat hoort erbij als er wordt gewerkt.” Wordt het mooi? “Nog niet. Ik weet eerlijk gezegd ook niet precies hoe het eruit gaat zien. In Amsterdam is het op dit moment erger. Daar zijn ze bezig met de Noord-Zuidlijn. Vooral rond Centraal is het een bende.”
Wist je dat de KB van alle boeken die in Nederland verschijnen, een exemplaar in haar ondergronds archief opslaat? Dit neemt twee etages van elk vier voetbalvelden groot in beslag. Je kunt het zien tijdens een rondleiding. Meld je aan via www.kb.nl.
Was getekend ‘De Verdieping van Nederland’, het samenwerkingsverband van de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief, presenteert Was Getekend. Tot en met 25 mei zijn op de kleine tentoonstelling handtekeningen en handgeschreven documenten te zien van onder meer Louis Couperus, Piet Hein en koningin Juliana. Ook jouw handtekening kan voor eeuwig worden bewaard op het daarvoor bestemde document. De toegang is gratis. Kijk voor openingstijden op www.deverdiepingvannederland.nl.
pagina 7 | nr. 5 | maart 2008
In beeld: New Babylon Het kan u niet ontgaan zijn: aan New Babylon wordt flink gewerkt! Hoewel van buiten nog niet zo veel verandering is te zien, werd het eens zo statige winkelcentrum aan de binnenkant volledig gestript.
Meer informatie Bezoek voor de meest actuele berichten en achtergrondinformatie: www.denhaagnieuwcentraal.nl Bezoekerscentrum Stedelijke Ontwikkeling Gemeente Den Haag Stadhuis Spui 70 Den Haag Telefoon: 070 - 353 3735 Gemeentelijk ContactCentrum Telefoon: 14 070 (nieuw)
Colofon Tekst Maters en Hermsen Journalistiek, Leiden Redactie Communicatie DSO en DSB Gemeente Den Haag
Nog vrijwel intact: de ingang naar de kantoortoren in de centrale hal.
Vormgeving, fotografie en productie cimon bv, Den Haag Druk Drukkerij Van Deventer bv Oplage 15.000
Deze bouwkrant is een gezamenlijke uitgave van onderstaande partijen:
Van buiten nog herkenbaar...
...maar van binnen al flink gesloopt.
Dat is dit!
De benedenverdieping van Babylon.
Het project Den Haag Nieuw Centraal wordt mede mogelijk gemaakt met subsidie van:
De betonvlechters leggen een stalen wapening neer, waarover later het beton zal worden gestort. Daarbij maken zij gebruik van grote stalen spacers, die in hoogte verstelbaar zijn. Aan de tekst of afbeeldingen van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend.
pagina 8 | nr. 5 | maart 2008
