ecc001dfex.qxd
Economie
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 1
Examen VBO-MAVO-C Voorbereidend Beroeps Onderwijs Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs
20
00
Tijdvak 1 Dinsdag 23 mei 9.00 – 11.00 uur
Als bij een open vraag een verklaring, uitleg of berekening wordt gevraagd, worden aan het antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening ontbreekt. Dit examen bestaat uit 45 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden. Bij dit examen hoort een boekje met informatie. Voor de uitwerking van de vragen 12, 32 en 36 is een bijlage toegevoegd.
000009
17
Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als er bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
Begin
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 2
Tegenvallers en meevallers Bij de beantwoording van de vragen 1 tot en met 7 moet je soms gebruik maken van informatie 1 uit het informatieboekje.
2p
1 ■
De rijksbegroting voor 1999 is in september 1998 aan het parlement aangeboden. Aan het begin van 1999 bleek dat er een verschil zou zijn tussen de begrote en de werkelijke ontvangsten en uitgaven. Minister Zalm van Financiën vertelde toen aan de Tweede Kamer dat de groei van de Nederlandse economie (de stijging van het nationaal inkomen) zou tegenvallen. Sommige overheidsinkomsten, zoals de omzetbelasting, zouden hierdoor minder stijgen dan was verwacht. Leg uit hoe de lagere groei van het nationaal inkomen kan leiden tot een kleinere stijging van de inkomsten uit de omzetbelasting.
2p
2 ■
Door de lagere groei van de economie zouden de werkelijke uitgaven van de overheid hoger zijn dan de verwachte uitgaven. Leg dit uit aan de hand van de uitgaven voor de bijstandsuitkering.
2p
3 ■
Bereken het begrotingstekort voor 1999.
2p
4 ■ A B C D
2p
5 ■
Een lagere economische groei kan er toe leiden dat de overheid meer geld moet lenen. Hieronder staan vier verschijnselen: 1 Het begrotingstekort groeit; 2 De overheid moet meer geld lenen; 3 De overheidsontvangsten stijgen minder en de overheidsuitgaven stijgen méér dan verwacht; 4 De groei van het nationaal inkomen is lager dan verwacht. In welke van de onderstaande regels staan de verschijnselen in een zodanige volgorde dat ze deze gedachtegang goed weergeven? 4–1–3–2 4–2–3–1 4–3–1–2 4–3–2–1 Er waren ook andere oorzaken voor de tegenvallers bij de overheidsontvangsten. Een forse daling van de olieprijs had negatieve gevolgen voor de ontvangsten die de overheid kreeg uit de verkoop van aardgas. Geef uit het cirkeldiagram twee voorbeelden van overheidsontvangsten die te maken hebben met de verkoop van aardgas.
2p
6 ■
De forse daling van de olieprijs had ook gevolgen voor de Nederlandse olieproductie. De olieproductie door enkele oudere Nederlandse boorplatforms in de Noordzee werd gestopt. Leg uit waarom juist de olieproductie door oudere boorplatforms werd gestopt.
2p
7 ■
Een lagere olieprijs kan leiden tot lagere prijzen van producten in de winkels in Nederland. Leg dit uit.
000009
17
2
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 3
Werkloosheid Bij de beantwoording van de vragen 8 tot en met 14 moet je soms gebruik maken van informatie 2 tot en met 4 uit het informatieboekje. Galima is 22 jaar. In februari 2000 werkte zij fulltime bij „Fortuin BV” waar zij per telefoon abonnees moest werven. Twee dagen voor het einde van haar proeftijd werd zij ontslagen. Galima kreeg te horen dat een grote opdracht van een klant niet doorging, waardoor er voor haar geen werk meer was. Galima wilde graag weer aan de slag. Zij schreef zich in bij het RBA (arbeidsbureau) en bij een aantal uitzendbureaus.
2p
8 ■
A B C D
2p
9 ■ A B C
2p
10 ■
A B C D
2p
11 ■
2p
12 ■
2p
13 ■
1p
14 ■
000009
17
Wat gebeurde er na het wegvallen van die grote opdracht met de werkgelegenheid bij „Fortuin BV” en met de werkloosheid? De werkgelegenheid bij „Fortuin BV”
De werkloosheid
nam af nam af bleef gelijk bleef gelijk
bleef gelijk nam toe bleef gelijk nam toe
Waarom is het ontslag van Galima rechtsgeldig? Galima is meerderjarig. Galima’s baan is door automatisering verdwenen. Galima wordt tijdens haar proeftijd ontslagen. Galima vraagt een WW-uitkering aan. Voor de duur van de uitkering is het van belang te weten of zij aan de ’weken-eis’ en aan de ’jaren-eis’ voldoet. Voldoet Galima aan de ’weken-eis’? En aan de ’jaren-eis’? Aan de ’weken-eis’
Aan de ’jaren-eis’
ja ja nee nee
ja nee ja nee
De medewerker van het RBA, die Galima inschrijft, verwacht dat zij snel een baan zal vinden. „Met zo’n curriculum vitae zal dat geen probleem zijn”, zegt de medewerker. Geef een punt uit het curriculum vitae dat voor Galima gunstig is bij het vinden van een nieuwe baan. Geef ook een toelichting bij dit punt. Galima’s ouders zijn vijfendertig jaar geleden vanuit Marokko naar Nederland verhuisd. Galima’s vader werkt sinds 1 september 1969 bij een aannemersbedrijf. Hij is geboren op 3 maart 1948. Vanwege een faillissement wordt het hele personeel per 1 februari 2000 ontslagen. Galima’s vader komt in aanmerking voor een WW-uitkering van 70% van zijn laatstverdiende loon. Hoe lang Galima’s vader deze uitkering ontvangt is afhankelijk van zijn arbeidsverleden. Bepaal het arbeidsverleden voor Galima’s vader. Doe dit door de bijlage in te vullen. Bepaal hoe lang Galima’s vader recht heeft op een WW-uitkering van 70% van zijn laatstverdiende loon. Als de vader van Galima langdurig werkloos blijft zal er een moment komen dat hij geen WW-uitkering meer krijgt. Op welke uitkering kan Galima’s vader in dat geval aanspraak maken?
3
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 4
De euro komt, de gulden gaat Bij de beantwoording van de vragen 15 tot en met 18 moet je soms gebruik maken van informatie 5 uit het informatieboekje. De invoering van de euro gaat geleidelijk. Er is een overgangsperiode van 1 januari 1999 tot 1 juli 2002 afgesproken. Hieronder staan twee beweringen over die overgangsperiode: 1 Bij de banken is het omwisselen van guldens in valuta’s van de aangesloten eurolanden kosteloos; 2 Alle prijzen worden alléén in euro’s uitgedrukt.
2p
15 ■ A B C D
Welke van de bovenstaande beweringen is/zijn juist? geen van beide alleen 1 alleen 2 beide Per 1 januari 2002 kan er „echt” met de euro worden betaald. Na die datum kun je gedurende een bepaalde periode zowel met euro’s als met guldens betalen.
2p
2p
16 ■
17 ■ A B C D
2p
18 ■
000009
17
De winkeliers willen die periode zo kort mogelijk houden. Leg uit waarom de winkeliers dit willen. „Euro of geen euro, ik wil weten wat een auto van 15.000 in guldens ongeveer kost. Hoe kan ik dat schatten?”, vraagt Kees zich af. Hoe hoog moet Kees het bedrag in guldens schatten? ongeveer 6.750 gulden ongeveer 8.250 gulden ongeveer 27.000 gulden ongeveer 33.000 gulden Frans van Vught, voetballer bij de Belgische club RC Anderlecht, tekende in maart 2000 een contract bij de Nederlandse club FC Den Bosch. „De bedragen in mijn contract moeten in euro’s worden uitgedrukt in plaats van in guldens, want alleen op die manier heb ik geen enkel koersrisico”, zegt Frans. Leg uit waarom Frans géén gelijk heeft.
4
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 5
Marieke in de tuinbouw Bij de beantwoording van de vragen 19 tot en met 23 moet je soms gebruik maken van informatie 6 uit het informatieboekje. Marieke zit in 3-mavo. Ze wil later het tuinbouwbedrijf van haar ouders overnemen. Marieke kijkt vooruit: „In ieder geval economie in mijn pakket. Ze zeggen dat economie goed is voor later. En wat na de mavo? Eerst een agrarische mbo-opleiding.”
2p
19 ■
Maak met een voorbeeld duidelijk, dat het vak economie nuttig is als voorbereiding op het werken als zelfstandige in de land- en tuinbouw. De onderstaande diagrammen geven informatie over de verdeling van de werkgelegenheid in de land- en tuinbouw.
1
2
3
4
Legenda: mannen voltijd mannen deeltijd vrouwen voltijd vrouwen deeltijd
2p
20 ■ A B C D
2p
2p
2p
21 ■
22 ■
23 ■
000009
17
Welk diagram geeft de verdeling in 1998 juist weer? diagram 1 diagram 2 diagram 3 diagram 4 Marieke gaat in haar vakanties bij een tuinbouwbedrijf werken. Werkgevers in de land- en tuinbouw maken graag gebruik van de diensten van jongeren die nog op school zitten. Geef hiervoor een verklaring. Als er te weinig jongeren zijn voor het vele werk dan worden vaak mensen uit Polen in dienst genomen. De Nederlandse overheid wil dat niet. Werkgevers mogen wel mensen uit Ierland aannemen. Waarom mogen de werkgevers van de Nederlandse overheid wel Ieren aannemen en géén Polen? Er is de afgelopen jaren in de land- en tuinbouw veel gemechaniseerd en geautomatiseerd. Deze mechanisering en automatisering hebben geleid tot een betere concurrentiepositie van de Nederlandse land- en tuinbouw ten opzichte van de buitenlandse land- en tuinbouw. Leg uit hoe dit de concurrentiepositie kon verbeteren.
5
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 6
Inkomsten en uitgaven van jongeren Bij de beantwoording van de vragen 24 tot en met 26 moet je soms gebruik maken van informatie 7 uit het informatieboekje.
2p
24 ■
A B C
2p
2p
25 ■
26 ■
000009
17
Wat kun je zeggen van de besparingen van 16-jarige jongens in guldens per maand vergeleken met de besparingen van de 16-jarige meisjes? Jongens van 16 jaar sparen in guldens per maand evenveel als 16-jarige meisjes. meer dan 16-jarige meisjes. minder dan 16-jarige meisjes. Sparen om rente te krijgen was de afgelopen jaren niet meer zo aantrekkelijk, omdat het rentepercentage zo laag was. Geef een andere reden waarom mensen sparen. Het indexcijfer van de inkomsten van meisjes van 17 jaar, met als basis het indexcijfer van de inkomsten van meisjes van 15 jaar, is 142. Laat met een berekening het indexcijfer voor jongens van 17 jaar zien. Neem als basis de inkomsten van jongens van 15 jaar. Lever je berekening in.
6
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 7
De scooter van Sam Bij de beantwoording van de vragen 27 tot en met 34 moet je soms gebruik maken van informatie 8 tot en met 12 uit het informatieboekje. Sam is 16 jaar en woont nog thuis. Hij koopt de Peugeot Z. Hij vertelt de verkoper dat hij drie jaar op de scooter wil rijden en dat hij 7.000 kilometer per jaar zal rijden.
1p
2p
27 ■
28 ■ A B C D
2p
29 ■ A B C D
2p
30 ■ A B C D
2p
3p
2p
31 ■
32 ■
33 ■ A B C
2p
34 ■
000009
17
Uit de informatie blijkt dat fabrikanten van scooters zich vooral op jongeren richten. Waaruit blijkt dat? Bereken, afgerond op hele guldens, hoeveel de jaarlijkse afschrijving op de scooter (inclusief accessoires) bedraagt. De jaarlijkse afschrijving bedraagt ƒ 765,–. ƒ 1.061,–. ƒ 1.432,–. ƒ 1.728,–. Sam heeft voor de aankoop van de scooter ƒ 5.000,– geleend bij de „Fietsspecialist”. Welk bedrag heeft Sam uiteindelijk meer betaald dan hij heeft geleend? ƒ 880,56 ƒ 1.064,56 ƒ 1.769,56 ƒ 6.064,56 Sam kan voor zijn scooter kiezen tussen een WA-verzekering en een WA + cascoverzekering. Hij kiest voor een WA-verzekering. Hoeveel moet Sam in totaal betalen bij het afsluiten van zijn WA-verzekering? ƒ 90,– ƒ 102,– ƒ 315,– ƒ 327,– De moeder van Sam vindt het verstandiger wanneer Sam voor de nieuwe scooter een WA + cascoverzekering afsluit. Wat is voor Sam het voordeel van een WA + cascoverzekering, in vergelijking met een WA-verzekering? Sam laat zijn scooter vol trots aan zijn opa zien. Samen gaan ze de totale kosten per kilometer berekenen. Enkele gegevens zijn al in de bijlage ingevuld. Vul de bijlage verder in. Opa vindt de kosten per kilometer wel erg hoog. „Nou”, zegt Sam, „dan rijd ik toch minder op de scooter.” Welk gevolg heeft minder scooter rijden voor de totale kosten? De totale kosten zullen dalen. gelijk blijven. stijgen. Opa zegt: „Ik vind niet alleen de kosten per kilometer erg hoog, er zitten nog veel meer nadelen aan die scooter. Je hebt een verkeerde koopbeslissing genomen, Sam.” Geef een ander economisch argument dat opa kan gebruiken om Sam te overtuigen dat hij deze scooter beter niet had kunnen kopen. Geef een toelichting bij het gekozen argument.
7
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 8
Karin en een jaar high school Bij de beantwoording van de vragen 35 tot en met 38 moet je soms gebruik maken van informatie 13 tot en met 15 uit het informatieboekje. Karin wil na het behalen van haar havo-diploma een jaar naar de Verenigde Staten van Amerika. Ze heeft zich voor het schooljaar 1999 – 2000 ingeschreven voor een high school. Karin maakt samen met haar moeder en vader een begroting van de uitgaven (exclusief zakgeld). Als Karin wordt toegelaten, wil ze de voorbereidingscursus gaan volgen. Ze wil een annuleringsverzekering en een eindexamenannuleringsgarantie afsluiten.
2p
35 ■ A B C D
3p
2p
36 ■
37 ■ A B C D E F
2p
38 ■
A B C
000009
17
Vader en moeder reserveren ieder kwartaal ƒ 1.400,– als zakgeld voor Karin. Ze gaan uit van een dollarkoers van ƒ 1,85 – ƒ 1,97. Hoeveel dollar zakgeld krijgt Karin per kwartaal? $ 710,66 $ 756,76 $ 2.590,00 $ 2.758,00 Bereken het bedrag dat Karin in totaal moet betalen als ze toegelaten wordt. Vul daartoe de bijlage in. Karin komt niet in aanmerking voor studiefinanciering. De vader van Karin mag een bedrag van ƒ 6.500,– op zijn aangiftebiljet voor 1999 invullen als aftrekbare kosten in verband met de studie van Karin. Vader heeft een belastbaar inkomen van ƒ 140.000,–. Hij is alleenverdiener. Welke belastingvrije som voor 1999 geldt voor de vader van Karin? Haar vader heeft een belastingvrije som van ƒ 0,–. ƒ 419,–. ƒ 8.799,–. ƒ 15.503,–. ƒ 17.179,–. ƒ 22.207,–. De vader van Karin komt met zijn belastbare som in de hoogste belastingschijf. Welk bedrag aan belastingvoordeel levert de aftrekpost in verband met de studie van Karin op? Het belastingvoordeel is ƒ 2.600,–. ƒ 3.900,–. ƒ 6.500,–.
8
Lees verder
ecc001dfex.qxd
■■■■
29-11-99
11:59
Pagina 9
Honduras Bij de beantwoording van de vragen 39 tot en met 45 moet je soms gebruik maken van informatie 16 uit het informatieboekje. In Honduras woedde in november 1998 een hevige orkaan. Veel bananenplantages in dat land werden door de orkaan vernield. Na deze ramp startte de overheid van Honduras direct met het herstel van de economie.
2p
2p
39 ■
40 ■
A B C D E F
De overheid wilde allereerst de infrastructuur herstellen. Waarom wilde de overheid van Honduras allereerst de infrastructuur herstellen? De eigenaren van de verwoeste bananenplantages ontsloegen noodgedwongen veel werknemers. Deze werknemers kregen slechts een kleine uitkering. Volgens sommigen zou door deze maatregel het economisch herstel worden vertraagd. Hieronder staan vijf economische verschijnselen: 1 De koopkracht van de ontslagen werknemers daalt; 2 Het economisch herstel wordt vertraagd; 3 De ontslagen werknemers ontvangen geen salaris; 4 De bedrijven hebben een kleinere omzet en winst; 5 De belastingopbrengst voor de overheid daalt. In welke van de onderstaande regels staan de verschijnselen in een zodanige volgorde dat ze de redenering van de tegenstanders van de hiervoor genoemde maatregel goed weergeven? 3–1–4–5–2 3–1–5–4–2 3–4–1–5–2 3–4–5–1–2 3–5–1–4–2 3–5–4–1–2 Honduras is een ontwikkelingsland. De economie van Honduras lijkt in een vicieuze cirkel terecht te zijn gekomen. Hieronder staan 4 vicieuze cirkels 1
1
5
2
5
4
II 3
3
1
5
2
I 4
1 5
4
III 3
4
IV 2
2
3
1 = lage inkomens 2 = weinig besparingen 3 = lage productie 4 = weinig investeringen 5 = geringe werkgelegenheid 2p
41 ■ A B C D
Welke van deze vicieuze cirkels geeft de economische ontwikkeling van Honduras juist weer? cirkel I cirkel II cirkel III cirkel IV
Let op: de laatste vragen van dit examen staan op de volgende pagina.
000009
17
9
Lees verder
ecc001dfex.qxd
2p
42 ■ A B C D
2p
43 ■ A B C
2p
44 ■ A B C
2p
45 ■
29-11-99
11:59
Pagina 10
Honduras heeft al jarenlang een grote staatsschuld. In 1998 heeft Honduras niets afgelost op de staatschuld. Is de staatsschuld van Honduras in 1998 afgenomen of toegenomen? En waarom? De staatschuld van Honduras is afgenomen, want de ontvangsten van de overheid waren groter dan de uitgaven. afgenomen, want er was een overschot op de goederenrekening. toegenomen, want de ontvangsten van de overheid waren kleiner dan de uitgaven. toegenomen, want er was een tekort op de goederenrekening. In welke sector is de arbeidsproductiviteit in Honduras het laagst? De arbeidsproductiviteit is het laagst in de agrarische sector. dienstensector. industriële sector. De wereldmarktprijzen van de producten die Honduras uitvoert, zijn de afgelopen jaren minder sterk gestegen dan de prijzen van de industriële goederen die Honduras invoert. Welk gevolg heeft deze ontwikkeling gehad voor de ruilvoet van Honduras? De ruilvoet is niet veranderd. verbeterd. verslechterd. In de klas ontstaat een discussie. De meeste leerlingen vinden dat Honduras het meest geholpen wordt door het verbeteren van het onderwijs. Leg uit waarom goed onderwijs belangrijk is voor de economische ontwikkeling van Honduras.
Einde
000009
17
10
