M 2 Kl ein sc halige 1982 massacommunicatie : Voorstudies en achtergronden mediabeleid
lokale omroepvormen in West-Europa
E . H . Hollande r
A
L
Ji/etenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid
De serie ' Voorstudies en achtergronden ' omvat werkstukken , die in het kader van de werkzaamheden van de WRR tot stand zijn gekomen en Haar zijn oordeel van zodanige kwaliteit en betekenis zijn , dat publikatie gewenst is . De verantwoorde l ijkheid voor de inhoud on de ingenomen standpunten berust bij de auteurs . Het materiaai in daze publikatie stond ten dienste van de WRR bij het opstellen van het Rappo rt aan de Regering over het massamediabeleid .
Drs . E . H . Ho l lander i s weten sc happe l i j k medewerke r aan het Inst i tu u t voo r M assa c ommuni c at i e van de Kathol i eke Un i versi tei t N i jmegen .
Kl e in sc hali g e M2 198 2 massacommunicatie : Voorstudies en achtergronden mediabeleid
lokale omroepvormen in West-Europ a
E . H . Hollande r
' s - Gravenhage , Staatsuitgeverij 1982
blz .
I NHOUDSOPGA VE
1.
INLEIDIN G
5
2 . NATIONALE OMROEPSYSTEMEN IN DE JAREN '70
6
2 .1 Ontstaan van nationale omroepsysteme n
6
2 .2 Confrontatie met maatschappelijke ontwikkelingen
8
2 .4
Decentralisatie van het medium radi o
10 13
3.
KLEINSCrIALIGE MASSACOMMUNICATI E
17
3 .1
Filosofie van de kleinschalige massacommunicatie
3 .1 .1
Decentralisati e
18 19
3 . 1 .2
Participatie-democratie
20
3 .1 .3
Bewustzijnsindustrie en manipulatietheorie
21
3 , 1 .4
Institutionalisering en professionalisering
23
3 .1 .5
Tegen-openbaarheid en alternatieve openbaarheid
27
3.2
Kleinschalige vormen van openbare communicatie
29
3 .3
Community medi a
32
2 .3 Confrontatie met technologische vernieuwin g
4.
KLE I N SC HALIGE OMROEPVORMEN IN WE ST - E UROPA
4.1 4. 1 . 1
40
I ta l ie
4 .1 . 2
38 38
T e l ev i s i e
Vide o en k abe l
51
4 .1 .2 .1 Frank rijk
51
4 .1 .2 .2 Bel g i e
60
4 .1 .2 .3 -Nederlan d
74
4 . 1 .3
80
L oca le K a be lomr o ep
4 .1 .3 .1 Eng elan d
80
4 . 1 .3 . 2
Nede rl and
90
4 .1 .4
Overige landen
4 . 1 .4 . 1
Zwit s er la n d
103 103
4 .1 .4 .2 Zw eden
105
4 .1 . 4 . 3
105
4 .2
D uit s land
107
Rad io
4 .2 .1
Re g ionale radio
107
4 . 2 .2 Buurt-radio
110
4 .2 .3 Vrije radi o
11 2
5.
11 4
NAB E S C H QU W I NG E N PERS P EC TI E VEN
Geraadplee g de
literatuur
122
1 .
I N LEID I NG
Dit r a p port vormt de nee r sl ag van ee n lit e r a tuur s tu d i e ov er de ont w i kk e l in g v a n de zoge naamde k l e inscii a li ge m assacom m unicati e .
M i dd e ls
ee n inventarisatie van de e rvarin ge n Wel ke o p dit geb i ed z ijn opge d aa n in N ed e rlan d en a nd e r e lan de n van Wes t-Europ a w o r dt ee n be el d geschetst van d e ze ont w i kke lin g . Kleinscha li ge m a ssacommunicati e omvat all e kleinschalige vo r m e n v an openbare communicatie ,
varidr e n d v an muur k rant tot local e r adio , e n
vormt ee n ont w ikk elin g die niet tot N ed e rland of W est -Europa b ep e rk t is . Binnen de z e literatuurstu d ie hebb e n w e gekoz e n voor de in ve nt a ri satie van ervaring en met k leinschali ge om r o epvorm e n in We st - Europ a . Behalve pragmatische overw e gi n gen heeft bij deze k euze m e e gespe e l d dat m e t name op het gebied van de kleinschali g e omro ep de l aatste wren in veel landen van W est-Europa ex periment e n zijn geh ou de n e n ervaringe n zijn opgedaan . De beperkin g tot W est-Europa h e eft b ove n d}en to maken met h e t feit dat ,
aangezien d e ze ex perimen t en zijn ge-
houden te g en de achter grond van maatscha pp e lijke en me d i ap olitie ke ontw ikkelin g en , een vergelijking tussen verschillende europese lan de n zinvoller leek dan een vergelijking met landen als de Ver e ni g de St a t e n e n Canada w ear de media in een totaal ender, comm e rci e el systeem zijn ingebed .
Kleinschalige omroepvormen manifesteren zich in het spanningsveld tussen maatschappelijke ontwikkelingen als decentralisatie, schaalverkleining en participatie en mediatechnologische ontwikkelingen als kabeltelevisie, sateliettelevisie, twee-weg verkeer en dergelijke . Een inventarisatie van ervaringen met kleinschalige omroepvormen ken niet volstaan met enkel een beschrijvink van het verloop van experimenten . In deze inventarisatie is derhalve gepoogd het macro-perspectief van deze experimenten in de beschrijving to betrekken, door de opkomst van kleinschalige omroepvormen to plaatsen tegen de achtergrond van ontwikkelingen bid grootsehalige omroepen en tegen de achtergrond van maatschappelijke ontwikkelingen . Hoe w el k leinschali g e omroepvormen in principe een ve rschei d enh e id aan fenom e nen omvatten ,
variLirend van zie k enhuisomroep tot tel e visi e-
pi r aat komt uit dit scale 66n toepassin gsvorm steeds duide lij ker near v o r en : ra dio e n tel e visi e als community media . Dit houdt in h e t gebruik van radio en tele v isi e op loca a l ni v eau voor ,
door e n ond e r
v er a ntwoord e lij kheid van de locale g em ee nschap . Deze tende ns h ee ft zich allereerst voorgedaan bij het streven Ha ar e en loc a al gebr ui k v an kabelnet we rk en voor het overbrengen van televisieprogramma's, maar z e t zich thans door bij eth er-rad io . In deze studie is vooral nageg aan op W elke wijze en onder w elxe voor w a a rd e n community televisie e n community radio gerealiseerd w ordenin verschillende landen in W est Europa .
5
2.
NATIONALE
OMROE P SYSTEME N I N DE J A RE N
'70
De ont w ikk e lings g eschiedenis van de nationale omroep syst e men , z o a ls w e die thana in de m e e s te landen van W est Europa ke nnen ,
l as t zich g lobaal in 3 period e s ind e len : d e ontst a ansfase
v anaf 1920 tot W e re ldoorlog II , om r o e psyste em ,
d e consolidering van het rationale
tijdens d e bloeitijd van radio en televisie in de
,jar e n '50 en '60 e n de perio d e van de jaren '70 , d e zog enaamde crisis of over gan g sfase van de rational e omroep systeme n . De e erste en tw ee de fase zullen w e , treden ,
zonder teveel in historiscre details to
in kort bestok doorlop e n om vervol gens nad er in to gear op
de crisisverschijnselen zoals die zich de afgelopen 10 jaar hebben gemanifesteerd .
2 .1 Ontstaan van rationale omroepsysteme n In aansluiting op de experimentele radio-uitzendingen in de periode na Wereldoorlog I begon rond 1920 in Europa de organisatie van het omroepwezen op gang to komen . Teneinde een wildgroei aan radiozenders, zoals die zich in de Verenigde Staten had voorgedaan, tegen to gaan maakten rationale overheden een aanvang met het reguleren van de vaak particuliere en geografisch begrensde radioactiviteiten . Deze regulering had vooral betrekking op het gebruik van zendfrequenties en zendvermogen en gebeurde in internationaal verband . Tijdens de eerste europese 'Broadcasting Planning Conference' in 1925 werd in Geneve een verdeelplan opgesteld waarbij op 'exclusive user basis' iedere zender 66n waste zendfrequentie kreeg toegewezen terwijl 16 zendfrequenties werden vrijgemaakt voor gemeenschappelijk gebruik . 1 Op deze wijze kreeg ieder land minstens een waste zendfrequentie en een aantal to verdelen frequenties . De verdeling kon nationaal of internationaal plaatsvinden . Deze noodzakelijke herverdeling van zendfrequenties leidde tot een slimmer en efficienter gebruik ervan, zodat het aantal zenders in ieder land toch nog kon toenemen . V66r 1930 kwam in de meeste lender een enigermate georganiseerd nationaal omroepsysteem tot stand . 2) De volgende step in de ontwikkeling werd het uitbreiden van de zendtijd en het op-
1) Voor dit overzicht is gebruik gemaakt van Emery, W .B ., National and international systems of broadcasting, Michigan State University Press, 1969 en Harwood, A ., Hunt, K . , Council of Europe, Council for Cultural Cooperation : Frequency planning and local broadcasting, Strassbourg, Council of Europe, 1978, DENS/DC (78) 71, p . 23 e .v . . 2) Na Frankrijk en Engeland, Zwitserland en Denemarken die in 1922 officieel van start ginger begonnen in 1923 officiele omroeporganisaties in Duitsland, Australis, Be1gi6, Finland, Noorwegen en Tschechoslowakije . In 1924 : Italie, Nederland, Oostenrijk, Zweden, . Zie : Spanje . In 1925 : Japan, Letland, Polen en Hongarije ., Versunkene Zeiten Aus der Vorand Fruhgeschichte Bellae, P des internationalen Rundfunks, Bern, 1963 .
zetten v an m eer d er e 'rad io-se rvic es ' ,
v ee l a l om aan t aa l ve r s chil le n
en culturel e en g eografi a che v e rscheid e nhei d t egem o et to k om en . Een ge v olg van d eze uitbr e idin g v a n het aa ntal r a d iost ation s was dat beter e, meer selectieve ra d io - opt v anger s ont w i kkeld en gepro duc e erd g inge n w ord en .
M et het a antal z e n ds tations begon op die
manier ook het a a ntal radiob e zitters toe to ne m e n . Na Wereldoorlog II herstel d en in de meeste we st-europe se la n den d e omroeporganisaties zich en vond e e n et e rk e uitb re i d ing pl e ats van h e t aantal midd e ngolf stations . D e activiteiten in de z e Be r a te Caren na de oorlog waxen vooral g ericht op B en uitbre i d in g v an het programma-aanbod en tegelijk e rtijd o p d e ver s tevi g ing v an n a tional e omroepmonopolies . Zo w erden in Engeland de BBC Chart e r an d Licenc e, die in 1946 zou aflopen, zonder al to veel discussie v e rl e ngd tot 1951 . Pas na 1951 zou de discussie W elke in 195 4 leidde tot instel ling van de IBA, losbranden . In Frankr ij k werd na d e oorlog d e d oor De Gaulle in ballin g schap opgerichte Radiodiffusion -T e levision Fr a ngais e
(RTF) als sterk gecentraliseerde omroepor ganisatie ge-
installeerd waarmee definitief Ben einde we rd g emaa k t aan B en mo gelijke oplevin g van het omroepsysteem van voor de oorlo g dat st e rk gedecentraliseerd w as en w aarin oo k particuliere stations ,
naast
overheidsstations B e n aanzienlij k e rol speelden .3) In Noorwegen, Finland ,
Z w eden en Denemarken werd e n de omroeporganisaties W el k e
in de 30er Caren reeds Ben monopoliepositi e b e zaten in ere he r st e l d . In Nederland werd in 1947 de N ederlandse Ra d io Unie o pgericht , Be n ge i nstitutionaliseerd samen we rking sverban d van d e vooroorlo g s e omroeporganisaties . Een uitzond e ring vormen l anden als Oostenrij k, Duitsland ,
Zwitserland en ook Belgie , w ear d e omro ep weliswaar in
Ben mantelorganisatie w erd onder g ebracht , maar de facto gedecentraliseerd opereerde om aan de autonomic van taalgroepen en/of d ee l staten tegemoet to komen . De national e omroepsystemen ,
zoal s di e n a
de oorlog bestaan in W est Europa kunnen forme e l staatsomro ep zijn of Ben publiekrechtelij k e organisatie (of Ben de facto pu b li e k
3) Frankrijk kende voor Wereldoorlo g II Ben omroepsyat ee m w aarb i j locale en regionale radiostations , deels in handen van de overh ea d deels in particuliere harden mast elkaar w erkten . Een groot aantal van deze stations kende Ben gedemocratiseerde bestuurs structuur w aarbij Bens per jeer d ear all e g ere g istr e erde radio bezitters Ben locale radioraad k ozen (Conseils d e g 6ranc e ) W el k e verant woordelij k w as voor de programmerin g . N a de verkiezinge n i n 1936, w aarbij deze stations Ben b e langrij k e rol speel d en w er d het staatsmonopolie op de nieu w svoorziening in g evoe rd . Radi o Journal de Franc e werd als eni ge verant woordelij k voor de nieu ws voorziening .In 19 4 1 w erden door de Vichy regering alle vergunnin ge n voor particuliere radiostations in g etrokken en w erd oo k B e n eind e gemaa k t aan de locale radio-r aden . In 19 4 4 w axen alle activit e ite n van d eze stations ook feitelij k gestopt . Zie : Em e ry , W .B ., op,cit . , blz . 2 4 0 - 243 ; en : Thomas, R . , Broadcasting and democracy in France , Templ e University Press , Philadel p hia , p . 2-5 .
7
rechtelijke organisatie zoals in Zweden en Z-witserland), maar in alie gevallen ligt het recht om radio en televisie uitzendinge n to verzorgen nagenoeg exclusief bid de nationale omroeporganisatie . De periode van-1950-1960 geldt algemeen als bloeitijd van de nationale omroepsystemen . In een periode van economische groei konden ook de budgetten van de omroeporganisaties stijgen zodat grote investeringen in relay-zenders, studio's, apparatuur en personeel gerealiseerd konden worden . Door uitbreiding van de programma's en uitbreiding van het aantal stations werd met een groter programma-aanbod en betere ontvangstkwaliteit een groeiend publiek verzorgd . Ook het opzetten van een netwerk van relay-stations alsmede de opkomst van de transistor-radio, en het gebruik van FM met een betere geluidskwaliteit naast of in pleats van de middengolf dragen bij aan de groei van het radiopubliek . Deze groei garandeert weer een veilige basis aan de financiering uit omroepbijdragen en, in latere jaren, reclameinkomsten . De invoering van televisie in het madden van de 50er Caren vormt in een aantal landen aanleiding voor een politieke discussie over de invoering van reclame op televisie en radio . Dit leidde echter niet tot commerci6le omroep van het type zoals men dat in de Verenigde Staten kent . Die landen die besloten tot invoering van reclame in de omroep kozen voor het model van reclameblokken, gescheiden van de programma-inhoud . Op deze wijze werden extra inkomsten gewonnen zonder dat de structuur van de omroep wezenlijk ) Met de explosieve groei van het aantal televisiewerd aangetast .4 bezitters in de jaren '60 slaagde men erin de monopoliepositie va n de nationals omroepsystemen verder to consolideren .
2 .2
Confro n tati e m et maat s chap p elij k e o n t wikk eli nge n Deze p er iods v a n groe i k omt tot stilstand aan he t
be g in van de jaren
' 70 . W anneer d e o ve rschak eling op kl e ure n tele -
v i s ie plaats v i ndt e n inmiddelstweede en d er d e t e l ev isi e aetten z ijn gecreeerd lijkt er een einde to komen aan de technische h e d en va n tel e vis ie
groeimogelijk -
i n het k ad er v an de bestaan d e om r oe p sys t em e n .
T e v en s kon d i g t z ich ee n perio ds v an e conom isch e te rugga n g aan e n de politieke w il om omroepbijdragen zonder meer to verhogen begint to tanen . Daarnaast doen zich een aantal maatschappelijke o n t wi kk e lingen v oo r W el ke de
stabiliteit van de nationa l s omroe p systemen
d r ei g en aan to tasten .
In zijn ove r zichts a rtik e l " We stern Europ e an
broadcasting in Transition" noemt Grandi de volgende ont w ikkelin gen :5
)
4) Een uitzondering vormt En g eland w aar in 1954 naast de BBC de Indepen dent Television Authority w erd toegelaten als zendgemachti g de, echter onder strikte voorwaarden en controls . 5) Grandi, R ., W estern European broadcasting in Transition, Jcurnal of Communication , 1978, 28, 3, p . 47-50 .
8
- e e n groei e nd v e rlan g en v an cultur e le e n maatschappelijke gro epe rin g en Haar mee r inspraak e n participatie in het omroe pgeb eu re n , geformuleerd a ls e en eis aan d e omro ep organis a ti e s om ver ant w oording of to le gge n over h e t gevoerd e en t o voeren be l e i d ; - d e dru k v anuit d e omroepo rg anisaties zelf in d e richtin g van een meer gedemocratiseerd e structuur . V ee lal
w en s t e m e n ee n m eer ge-
d e c e ntraliseerde structuur met een grotere autonomi e v oor de onderdelen ; - het gr o e i end besef i n landen met een sterke overheidsinvloed op de omroep (Italie, Frankr i jk )
dat een sterke staatscontr8le eerder
opposi tie oproep t dan in bedwang houdt ; - een
(h er n ieuwde )
l o bby d oor vo o rstander s van de invoering van een
co mmerciee l omroepsysteem voo r o pheffing van het omroepmonopolie en de c entral is a t ie van om ro epvo o rz i en i ngen . In a l dez e geva lle n gaat h et om e en wi j zig i ng van het omroepmonopolie, i n de ri chting van decentralisa ti e, maar verder gaat deze overeenko mst n i e t op . V oo r de c u l ture le en maats ch appel ij ke groeperingen is de c entral i sati e d e weg waarlangs to e nemende partic i patie d o or burgers aan h et omr o epgebeure n gereal i seerd kan w o rden . V oo r omroepmedewerke rs is de c e nt r al i s atie het m i dde l om
int ern t ot e e n meer gedemo c ra-
t is eerde en meer r a ti o ne le con t r ol e van de omroep to komen . Voor v o ors tan de r s van co mmer ci~il e o mr o ep is he t
de stra t egie waarlang s
men vaste v o e t in het omr oe pbest el hoo p t t o kri j gen . A l s r q a c t i e op deze divergerende kra c hten worden in h e t beg i n v an de 70er wren i n e e n aantal l anden wi j zig i ngen aangebra c h t in de nat io na l e omr o eps ys te men . Z o werd in Frankrij k i n 1 9 7 5 he t Of f i ce de la Rad i o T e l ev i s io n F ranCa is e (OR TF ) vo l ledig ged ece ntral i saerd . De ORTF als omro e po rgan is a tie verdwee n e n erv oor i n d e pleat s kwamen 7 maatschapp ij en
(s oci6t6 s nat i o n a le s ) :
s t a t io n s ,
een v oor rad i o, 3 v oo r de te l ev i s i e -
ee n v oor z end inric h t ing e n
pr o du ctie ma at sc hap p ij
t e c hn ische f a cilit ei t en, een
e n e e n instit u u t v oo r onderz o ek, d oc um ent atie
en arch i vering . 6 ~ I n Ita l ie werd d oor b e s lissing e n van he t Hooggere c h t sh of in 1974 en 1976 h et mon op o l i e van de RA I opengebroken waard oo r ru i m baan we rd gegeven aan loc a l e en region a l e stat i ons, vee l a l commercieel geL~ xp loit eerd .
Door he t i n r i c h t e n van ee n
de r de, r e g ionaa l , te l ev,i sie-
programm a , met r elat ie f ru i mere pa r ticipatiemogeli j khedeq probeer t de RA I t horns d e loc ale e n regi o na l e zender s
con c urrent i e aa n to
do en .
6) Deze soci 6 tea nationales zi j n : Etablissement Public de Telediffusion FranCaise, Soci 6 t 6 nationale de Radiodiffusion 'Radio France', Societe nationale de television 'T 6 l 6 vision FranCaise 1'/TFI, Soci 6 t 6 nationale de Television en couleur 'Antenne 2/A2', Soci 6 t 6 nationale de Television 'France Regions 3 '/FR3, Soci 6 t 6 Fran s aise de production et de creation audiovisuelle/SFP, Institut national de l'Audiovisuel . Zie : Hymen, F .W ., Medium medien Lexikon : Frankreich, in tedium , 1976, jrg . 6, nr . 10, blz . 40 .
9
Minder drastische hervormingen vonden in andere landen plaats of worden overwogen . Zo werd in een groot aantal landen een klachtenbureau of klachtenraad geinstalleerd w ear burgers en organisaties terecht kunnen met hun aanmerkingen op de media ; in Finland in 1968 de Finish Media Council, Zweden 1967 de Radio Council, Engeland 1971 Programmes Complaint Commission, Oostenrijk 1974 Council of radio an d tv customers, Ierland 1974 Broadcasting Complaint Advisory Committee, en Denemarken 1977 Complaints Board . In dezelfde periode werden onderzoekers en onderzoeksafdelingen permanent ondergebracht bid de verschillende omroeporganisaties .7) Ook in het programmabeleid van de omroepen werden pogingen gedaan door middel van programma's al s Open Door (BBC), Acces (Tyne Tee Television), Auto-Portrait (RTB), Anruf Er wilnscht ( W DR) aan enigerlei worm van toeschouwerparticipatie .8) gestalte to geven W ear dit mogelijk was, werden dit snort programma's vaak via de regionale televisiestations,gebracht . Voor de radioprogramma's ontwikkelde zich een tendens om luisteraars vooral via de telefoon op de uitzending to laten reageren .
2 .3 Confrontatie met technologische vernieuwin g Behalve deze reacties vanuit de omroepen zelf begint op basis van deze signalen uit de maatschappij het besef door to breken dat een reflexie op de toekomst van de omroep gewenst is . In veel landen zien we dan ook commissies gevormd worden Welke tot taak kri j gen de omroepsituatie aan een nadere studie to onderwerpen (o .a . Frankri j k, 1970, Paye-rapport' ; Engeland, 1977, Annan-report ; Duitsland,
1976, KTK-Bericht ; Zweden, 1977, Proposals of the Swedish
Broadcasting Commission ; Nederland, 1975, Medianota ; Italy, 1975, Reform Law) . Directe aanleiding voor deze bezinning .
op de toekomst
vormdei i n veel landen de ontwikkelingen op het gebied van kabe l televisie en daaraan gekoppeld de kwestie van de decentralisatie van productie en distributie van tv-programma's, i .c . lokale en regionale omroepvormen, alsmede de eventuele commerciele exploitatiemogelijkheden van de niet benutte kanalen van kabelsystemen, i .c . interactieve services, pay-tv, etc . Het uitgangspunt van deze studies is veelal de vraag : "Hoe zijn deze ontwikkelingen in to passen in het bestaande omroepsysteem" . De maatregelen Welke i n de daarop volgende jaren getroffen worden geven dan ook blijk van een tameli j k terughoudend beleid ten aanzien van de nieuwe mogeli j kheden Welke kabeltelevisie zou kunnen bieden . Zo wordt de stan d van z a ke n in E ur o pa in een amerika a ns rapp o rt als v o lg t sam en gevat : " Many g overnm ents have been caut i ous i n perm it ting th e deve lo p m ent of C ATV be ca use the med ium represents poten t ia l
7) zie : Thurston, C . M ., Accountability in Broadcasting, in Journal of Communicat ion, 1978, 28, 3, blz . 112-119 . 8) zie Kerrigan, F ., Acces : some western models of community media, Paris, Unesco, 1977, blz . 145-174 .
10
comp e tition to t wo g o v e rnment co nt r ol ed monopolies : th e national te levision broadcasting organiz a tion s, in terms of p r ogrammin g, and the M inistri e s of Post , T e l egraph and Tel e phon e (PTT's) in t e rms of communication facilities . . . . . . Parti a lly becaus e of restricti ve government policies , CATV is presently no more th a n a supp l ement to broadcast television . The p rirary off e ring s promoting subscriber-interest h a ve been improved r e ception , use of l e ss e x pensive TV r e ceive r s a nd , vhe re allowe d , importation of distand signals . The mor e exceptional capabilities of CATV - such as local p rog ram ori g ina tion and premium-TV - have not been thorou g hly e x plor e d ." 9 )
Na 1973 is in dit beleid nauwelijks verandering gekomen : Door kabeltelevisie als distributiemedium voor nationale omroep to bestemmen handhaaft men de structuur van de bestaande omroepsystemen terwi,jl men tevens voorlopig de exploitatie van andere kabeltelevisiemogeli,jkheden - interactieve services, pay-tv, doorgifte van buitenlandse zenders die normaal niet to ontvangen zijn - op de lange bean schuift . In een aantal landen (Engeland, Nederland, Belgic, Denemarken,
Zweden,
Frankrijk en Zwitserland) zijn na 1973 - experi-
menten met lokale kabeltelevisie toegestaan . Veelal echter voor een beperkte tijdsduur, met een beperkt budget en onder strikte voorwaarden . Aan deze experimenten zijn nauwelijks media-politieke consequenties verbonden en aan het gemak waarmee deze activiteiten geentameerd en ook weer be ti indigd werden kan men de indruk ontlenen dat het bij
deze experimenten met lokale kabe~omroep in
de meeste landen gang om een tegemoetkoming aan sterk geuite verlangens naar decentralisatie waarbi ,j men tevens de gelegenheid aangreep om een politieke besluitvorming voor zich uit to schuiven . Dit terughoudende beleid wreekt zich wanneer na een periode van kelijke
betrek-
rust, dezelfde problemen - gedecentraliseerde omroepvormen
en doorgifte van meer dan alleen nationale programma's via kabel zich aan het eind van de 70er jaren in geactualiseerde worm opnieuw aandienen, onder de trefwoorden : sateliettelevisie, interactieve kabeldiensten, pay-television en vrije radio- en televisiestations . Een adequate reactie door nationale overheden wordt bemoeilijkt door het feat dat deze nieuwe omroepfenomenen
nauwelijks in de
bestaande nationale wetgeving to vatten
terwijl internationaal
zijn,
overleg eerst op gang moet komen . In het begin van de jaren '80 verdwijnt de relatieve homogeniteit in beleid Welke de West Europese mediasituatie zo lang gekenmerkt heeft en probeert ieder land op eigen wijze een antwoord to vinden op de nieuwe ontwikkelingen . Groot Brittanni ij besluit tot experimenter met pay-television, WestDuitsland en Frankrijk werken samen aan een omroepsateliet . In franstalig Belgic probeert men tot een overeenkomst to komen me t
3) Stanford Research Institute ; Long range planning service : Cable television in Western Europe, Menlo Park California, U .S .A . London England, Report no . 499, October 1973, blz . 1 .
11
v rij e radio- stations W el ke oo k d e RTB ruimt e mo e t b i e den v oor a cti vi t e iten op loka a l niveau e n in Z w ed en v o er t m e n v rij k ort op e l k aar zo we l lokale radio al s buurtradio in . Het ont we rpen van een bed w ordt ,
behalve door h e t
supra- national s k arak t e r van een aant al v an d e ze ont w i kk elinge n (sateliet-televisie, pay - tel e vision) ver d e r ge complice er d d oor t wee facto r en : d e commerciKe invloed e n We l k e met bijna a l de z e probl emen (sateliet - t e levi s ie , p ay - television ,
int e r a ctie ve k abel d ienst e n ,
lok al e-
en re g ional s tv - en radio - st ations) gemoeid (kunnen) zijn en het feit dat deze nieu w e ont w ik ke lingen de grenz e n tu s sen bestaande b e l e ids t e rreinen , - omro ep,
p e rs , post-telegra a f-t e l e foon d ienst e n -, o v ersch rjj d en .
Zo wor d t in e en r e cente ameri k aanse studie o ve r me d ia -b eleid in Europa op gemerkt : "In the stable and relatively simple world of point-to-point communications, broadcasting and the press, this proce s of policy making worked rather well . . . . In the past ten years, however, the tranquility of these European arrangements has been disrupted by a series of technical advances collectively dubbed 'the information explosion' . No longer are communications enterprises fitted into three simple compartments ; instead, many configurations interrelate with and converge on each other . The proces of policy decisions has become much more complex, so that it is doubtfull any government can harmonize the multiplicity of choices . 10 ) In een situatie waarin beleidsontwikkeling door de canplexiteit van de problematiek bemoeilijkt wordt, ligt het voor de hand dat d e direct belanghebbende instanties, - PTT en nationals omroeporganisatie(s) het voortouw nemen . Ten aanzien van de ontwikkeling near schaalvergroting of internationalisering van het programma-aanbod zullen door d e europese omroeporganisaties eerst regelingen over het auteursrecht van programma's getroffen moeten worden . Daarnaast heeft in bijna ells west-europese landen de PTT nog zeggenschap in de technische aspecten van de doorgifte van programma's via ether en kabel . Ten aanzien van de individualisering van het tv-aanbod door interactief gebruik van kabelsystemen heeft de PTT zo'n 'vested interest' ip termen van investeringen en arbeidsplaatsen dat het voorlopig niet voor de hand ligt dat op dit terrein een open toelatingsbeleid to verwachten valt . Zowel schaalvergroting als individualisering van tv-diensten zullen in de europese traditie van terughoudend beleid slechts geleidelijk een kans krijgen . Voor de derde gesignaleerde ontwikkeling - schaalverkleining - ligt de situatie anders . Hier i s in minder sterke mate sprake van een overrompeling door technische ontwikkelingen dan bij sateliettelevisie en interactieve kabel-
10) Hornet, R .S .,
Politics, culture and communication ;
European vs
American approaches to communications policy makin g . Aspen Institute for Humanistic Studies . Praeger Publ ., New York-London-Sidney-Toronto, 1Q7Q M s QR_QQ
12
di e nsten het g eval i s .
I n h e t h u idi ge perspecti e f v an d e k l e in s c ha li ge
omroepvormen k omen in f e ite t wee verschillende ontwikkelingen b id el ka ar ;
ee n m a at s ch appelij ke ontwikkeling H aa r democr a tis e rin g e n
sch aa lv e rkle i nin g v a n communic a ti e med ia W el ke in de 70er wren r e eds geconcre tise e r d we r d in lo k al e kabe lomro ep ex pe r ime nt en en a cti v i te it en v a n video - en film groep e n ,e n ee n omroe p b e l e i d g er icht op de c e nt ral is ati e e n reg ionalisering van het med ium radio . Deze ont w i kke ling van de c en t ral isatie van r adio- prod ucti e facilit e it en e n re g io na l e p ro gramm e r ing is nu e xtra a ctue e l gew ord e n door de activit e it e n va n de zo ge n aam de vrije r adiostations in verschillende land e n v an Eur o pa, maa r v i n d t he ar oorspro ng in feite aa n h e t b eg in v a n de wr e n ' 6 0 toen h e t n aoorlogse mass a publie k van d e r a dio aan h e t m e dium televisi e v er lor e n gin g . W e zi e n dus thans in het vl ak van de k leinschali g e omroepvorm e n t w ee ont wi kk elin ge n conver g er e n , ee n vanuit de nation a l e omro epsystemen z e lf , gericht op diversificatie van progra mm a 's en s egm e nt a tie van publieks g roep e n ,
d e an d er 'van onder af'
ge r icht 66k op s chaal -
ver k leining, maar dan in het k ad er v a n de moc r atise rin g van .communic atiemedia e n vergroting van partici patiemogelij k hed en .
2 .4
Decentralisatie van het medium radi o In tegenstelling tot de nationale televisie, wear men
de laatste jaren tot het inzicht is gekomen dat eerste, tweede en derde televisienetten niet die diversificatie van programma-aanbod tot stand brengen als wel verlangd wordt, werd de radio reeds in het begin van de jaren '60 gedwongen de weg van het massapubliek to verlaten en zich op meer gedifferentieerde publieksgroepen to richten . Zoals Beaud opmerkt : "Being remorselessly supplanted in its role as a mass medium by the small screen, radio was forced to diversify, primarily to meet the demands of its various audiences, hence the profileration and the almost general specialisation of radio stations . It was also obliged to find new areas for itself, particulary since television was appropriating the field of entertainment ." 11 )
Dit zoek e n Haar een nieu we pro gramm e ring en Haar nieuwe publi ek agroepen leidde ni e t onmiddellijk tot een herl e ving van de re g ionale r a dio, hoew el in veel landen in Europa regionale radiostations (no g ) bestond e n , maar een sluimerend bestaan leidden .12) In e erste instan tie werd g ewerkt aan een d ifferentiatie van het r adio-aanbod op natio naal niv e au . In de meeste landen zi e n we een "zenderkleuring " in gevo e r d w orden ,
veelal Haar het model v a n de en ge lse BB C ,
licht programme m e t moderne muziek,
dat w il zegge n een
een informatief pro g ramme e n e e n
11) Beaud, P ., Community Media, local radio and television and audiovisual animation experiments in Europe, Strasbourg, Counci l of Europe 1980, blz . 87-88 . 12) zie Wangerm6e, R ., Regional and local decentralization of production and transmission of radioprogrammes, in . EBU-Review , 1973, /5, blz . 13 .
13
seri e u s
(cultureel) pro gramm a . Ongev e e r ge l ij k tij d i g g ro g m e n ov e r op
FM of me n dupliceerde bestaande madden - e n lane golf zenders, .op FM . De overgang van madden - en larg e golf op FM en de daarme e ge paard gaand e beper k ingen in zendberei k bracht in de meeste larde r e en de centralisatie van zendfaciliteiten met zich m e e W el k e in een aantal larder d e aanleiding w erd tot het inrichten van meerdere re g ionale studio's . Dit leidde echter lan g niet altijd tot e e n re g ionals pro gramm erin g,
zoals w e zien in Frankrij k, wear in 1959 23 k leine stations
in de middel grote steden werden in gericht m aar w ear men zich beperkt tot door gifte van continue muzie k pro g ramma's en korte ,
regional s
nieuw sbulletins . Een uitzondering vormt Groot BrittanniL , w ear i n 1967 experimenteel acht radiostations w erden in g ericht voor lokale 'community' radio ,
ten koste van regionals radio . In d eze p e riods
vond dus w el een decentralisatie van radioproductiefaciliteiten pleats ,
maar was er nau welijks sprake van een reg ionaal of lokaal
programme- aanbod . De nadruk bleef li ggen op een gedifferentieerd nationaal radioprogramma . Het duurde tot h e t b eg in van de jaren '70 voordat de decent r alisatie van radioproductie en transmissie zich verder ont w i k kelde . Deze ont w ikkeling vari e erde van land tot land . Zo bestond in lender met een f e derale structuur en een van het be g i n of aan g edecent r aliseerd omroepbestel ( West-Duitsland ,
Z witserland ,
Oostenrijk) een minder sterke behoefte om tot (verdere) re gionalisering over to gear den in lender wear de stem uit de radio veelal de stem uit de hoofdstad was . In 1973 hi e ld d e European Broadcas ting Union een survey order hear leden over het theme locale en re g ionals decentralisatie . Aan de hand van de g egevens daaruit is het mogelij k ee n b e eld to schetsen van de fasering waarin de decentralisatie van de radio zich in Europa voltrokken heeft .13) Men onderscheidt drie fasen in de decentralisatie van de radio : fees 1 : regionaal geproduceerde radioprogramma's voor een nationaal publiek, uitgezonden over de rationale zenders . Ease 2 : regionaal of locaal geproduceerde radioprogramma's, uitgezonden in de regio door tijdelijk 'af to haken' van het over de zender doorgegeven rationale programme . Ease 3 : specifiek locale programma's, geproduceerd door een locaal station en uitgezonden over een zender met relatief gering zendvermogen . De eerste Ease - decentralisatie van de productie van rationale radioprogramma's - heeft zich geleidelijk voltrokken en varieert van korte nieuwsuitzendingen (dagelijks 15 minuten) tot volledig gedecentraliseerde productie van rationale radioprogramma's zoal s
13) Wangerm6e, R . op .cit ., blz . 12-17 ; en L'Hoest, H ., Radio '73, Tendances en Europe, in : Etudes de Radio-Television , nr . 20, 1975, blz . 37-60 .
14
thans in Groot Brittanni6 en franstalig Belgic bestaat . De tweede face - regionale productie en regionale uitzending van radioprogramma's - begon aan betekenis to winnen toen men aan het begin van de jaren '70 tot het inzicht kwam dat naast verticale radioprogrammering (zenderkleuring) en horizontale programmering (ochtendprogramma, avondprogramma, gericht op verschillende sociale categorie6n) ook specifiek geografische gespecialiaeerde programma's een functie konden vervullen voor de regio . De nadruk bleef echter op nationals programma's en de output aan regionals programma's bleef veelal beperkt tot 2 tot 3 uur per dag . Buiten deze uren werd het nationals programma doorgegeven . Omdat het meestal om nieuwsuitzendingen ging lagen de uitzendtijden op de voor nieuwsuitzendingen gunstige tijdstippen, 8-9 uur 's morgens, 12 uur 's middags en 18 uur 's avonds . Deze worm van regionals omroep is in de Caren '70 de meest gan6bare in Europa . Als voorbeelden worden genoemd : Nederland, twee regionals stations, 1-2 uur per dag ; Zweden, 11 stations, 4 x 15 minuten per dag ; Denemarken, 8 stations, 30 minuten per dag ; franstalig Belgie, 4 stations, 3 % uur per dag, Frankrijk, 11 stations, 110 minuten per dag . De derde face in de decentralisatie van het medium radio - locale radiostations met specifiek locale programma's - doet zich op het tijdstip van het survey, 1973, slechts in drie landen voor : Groot Brittannit', Frankrijk en Belgic . In Engeland omvat het BBC-netwerk,dan 20 locale stations Welke een 'community oriented program' brengen van 6 tot 7 uur per dag . In hetzelfde jeer begint de Independent Broadcasting Authority met 2 locale radiostations in Londen . De andere voorbeelden van locale stations zijn Brussel en Parijs . Met ingang van 1971 zendt in Parijs het ORTF-station France-Inter-Paris (FIP) dagelijks ui t van 7 uur 's morgens tot 8 uur 's avonds van maandag tot vrijdag en op zaterdagochtend*. Het leeuwendeel van het programma bestaat uit muziek, verder wordt vooral verkeersinformatie gegeven . Een soortgelijk station is het RTB locale station in Brussel, Canal 21 . Vana f 1972 wordt uitgezonden van maandag tot vrijdag tussen 5 .30 en 9 .00 uur 's morgens en van 5 .00 uur tot 7 .00 uur 's avonds . Ook hier bevatten de programma's vooral practische tips voor stedelingen zoals verkeersinformatie, culturele agenda, vacatures en marktpri,jzen en muziek . Het (schaarse) vergelijkend materiaal dat voor deze periods over de regionals omroepen in Europa voorhanden is levert toch een vrij eenduidig beeld op . Met uitzondering van de lokale omroepen in Engeland, wear van het begin of aan door de BBC een duidelijk beleid is gevoerd in de richting van 'community radio', leiden de regionals omroepen een stiefkinderlijk bestaan binnen de nationals omroepsystemen . Ontstaan als bij-product van een decentralisatie van radio-productie faciliteiten, met als voornaamste teak de productie ten behoeve van de nationals zenders, komt een regionals programmering
15
slechts moei z aam van de gron d en blijft ve elal b e per k t tot korte nieuwsuitzendingen . Dit geldt ook voor d e (sub)reg ionale stations i n We st Duitslan d,
w aa r
enke le m a len p e r dag af g ehaak t w ordt v an h e t
pro gramma van d e 'Un d er' , e n w ear d an k orte ,
subre g ionale ,
nieu w s -
pro gr amma' s g ebracht word en . Zelfs bij locale z en ders , - Parijs, Brussel -
beper k t men zich tot 's e rvic e-pro gramma's' terwijl h e t
grootste gedeelte van d e dag muzie k w ordt uit gezonden . E e n v a n d e red e nen w a a rom regionale omroep zo we ini g tot ontwikkeling is ge komen li g t in het felt d at de verzor g ings ge bieden v aak er g groot zijn en dat d e z e v e rzorgin g sgebie d en in administratief opzicht weliswaar e en eenheid vormen (provincie ,
d epartement) , m aar in
sociaal-economisch en cultureel opzicht v a ak niet of niet meer . Daarnaast spelen een rol de gerin g e autonomie van de re g ionale stations , - technisch ,
organisatorisch en economisch onder g ebracht
b ij de landelijke omroep - en de beper k te z endtijd voor regionale ) progr amma's .14 In N ederland sp e elt dan d e bijzond er e situatie mee dat men op nationaal niveau een in w ezen g edecentralis ee r d b este l kent , w at zich echter nauwelijks near evenre d i gheid last re g ionali -
seren . Hoe we l in het mi dd en van de jaren '70 in de meeste west -e urop ese lan d en he t m e dium radio technisch ree d s zo ve r ge decent r aliseer d is dat daarmee een mog eli,j kheid tot uitbou w van re gional e
en sub-re gionale omroep voorhanden lee k, w axen het aller -
eerst d e nieu w e ont w i kk eling en op het gebied van kabeltelevisie, vi de o en local e tel e visie en de daarm e e samengaan d e jnaatschappelij ke beweging voor democratisering en de c e ntralisatie v an communicatie m ed ia , d ie aan het d enken ov e r re g ional e e n locale omroepvormen nieu w e impulsen hebb e n gegeven .
14 ) Voor een vergelij k end ov e rzicht van r egionale omroep in Europ a , zi e : Qoddijn, H ., Reg ional s omroep , een pog ing tot the oretiserin g, doctoraal scripti e, Amsterdam , 1976 , bijlage bl z . 6 0 en v e rder .
16
3 .
K LE INSCHAL I GE MA SS A CObiMUN ICA TI E
K l e insch ali g e ma ssa comm u nic ati e h eeft a ls verzam e l beg rip b e tr ek k in g op de toepa s sing en h et gebrui k van med i a op k l e i ne Schaal . Ho e klein die Schaal i s wo rdt ni e t duidelijk wannee r me n het v eld van d e kleinschalige m a ssacommunicati e ov er z i e t ; zowe l s ommi ge vo rmen van re gion a le omroep als de vertonin g van vid e obande n i n ee n stadsde e l w orden tot de k leinsch ali ge massacommunic a ti e ge r e ke nd . Kleinschalig lijkt in d eze cont ext vooral to b e te ke n e n : k l e in er dan grootsch a li ge mas samedia . Ook de indruk dat het bi,j
k leinschali ge ma ssacommu ni -
catie vooral om media zou gaan wordt niet g erechtva ardi gd . Voo r zover h et ov er me dia gaat b e tr e ft h e t m e di a in de zin v an all e mi ddelen en mogelijkheden tot openbaa rma k in g, varil4r e n d van spandoek, e n muurkrant tot lokale k abelomroep en vi de otheek en zek er ni e t med i a i n de zin van de omroep en d e pers ,
d e form e le , ge T nstitutionali see r de
massamedia . Kleinschali ge massacommunicati e in de betekenis v a n kleinschali g e vormen van openbare communicati e w il v66r all e s iets anders zijn dan massacommunicati e ; massacommunicatie dan o pg evat a l s datg ene w at de formele , grootschali ge massame d i a d oen . D at a lt e rn atiev e k omt tot uiting in een filosofie waarin een ender gebrui k v a n communic a tiemid de len , vang er s ,
e e n ander e v erhou d ing tus s en zen d er s en ont -
andere theme's ,
andere w erkw ijz e n en a n d ere do e lstellin gen
centraal staan . Als voedin gsbo dem voor d e ze and er e visie op de rol van communicatie en media in e e n d emocratische samenl e vin g h ee ft de democratiserin g sbew e g ing uit de jaren '60 gediend en de da armeA verbonden toenemende kritiek o p het functioneren van d e g root schali ge massam e dia . Deze k ritiek mondde in de loop van de jare n '60 uit in de eis tot democratiserin g en decent r aliserin g van de mas samedia . Aan het be g in van de jaren '70 we r den realisering skanse n v oo r alternatiev e media gezien in het beschi k baar k omen van lichte , goedk o pe videoapparatuur ,
in combinatie m et niet -g e bruikte k analen van p laat se-
li,jke ka b eltelevisienetwer k en . Portable videoapparatuur was ni e t alleen relatief g oedkoop ma ar bovendien to bedienen door leken . D e ze beide aspecten brachten d e productie van t elevisie , die tot den toe vourbehouden was aan p ro fessionals in principe uit d e sf ee r van de g rootschali ge, omroepstructuur ingebedde ,
in e e n
televisiep r oductie .
Het pot e nti ee l van k ab elnet w erk en voor doorg ifte va n tel ev i s ie sign a l en ontsloot e e n distributiemo gelij k heid naast doorgift e via de e the r d i e ev e neen s buiten de sfeer van de om r oep kw am to li gg en omdat het sch aarste argum e nt voor de verdelin g van zen d fr e qu e nties niet large r o pg i ng . N aast de decent ralisati e van bovenaf, i .c . de re gionaliserin g van het medium radio , k omt den de decentralis a tie
17
van on d eraf op gang ,
i .c . lokale kabeltele v isie als community - tele -
v isie en lat e r community - radio . Behalve de materiK e voorwaarden als b e schi k baarheid van productie-apparatuur en d e aan w ezi gheid van kabelnetten voor distributie hebben in de ont w ikkeling va n de community -media een aantal ide6le factoren een rol g espeeld die w e onder de noemer filosofie van de kleinschalige massa communicatie Hader uiteen zullen zetten .
3 .1 Filosofie van de kleinschalige massacommunicati e W at hier aangeduid w ordt met de w at z w are benaming 'filosofie van de kleinschali ge massacommunicatie' vormt geenszins e e n eendu i d i ge co ns i s te n te theori e of v i s i e op he t ver sc hi j n s e l k leinsch a li ge massacommunicatie . Deze filosofie is veel meer een c a tal o gu s va n met el kaa r sam e nhan g e nd e i deeen,
maatschappelijke ver-
langens en theoretische inzichten die zich min of meer in de tijd hebben doorgezet en die
g ezamenlijk de ideele basis vormen van w at
w e t h a ns k l e inschali ge massacomm unic a tie no e m e n . A anvanke lij k k w am de gesignaleerde s am enh an g voorul tot uiting in het feit dat maatschappe l ~ ke gr oepe r inge n zich ergens te ge n o f zett e n :
t e gen de
gan gbare de moc rati e opv attin g en tegen het f u nctio nere n v an mass ame d ia als pi jl e r s va n d ie de moc r atie . U i t de kr itisc he bez inni ng o p het functioneren van massamedia in een democratische samenleving komen t w ee s ter k ve r b on d e n co ncept en Haar v o ren :
part ici p a t ie -d e m ocratie ,
ook wel b as i s-dem ocratie ge noe md e n ba sis - comm u n ic ati e . B asis c ommuni c atie v o rmt de n oo dzake l i jk e voo rwaarde v oo r par tic ip at i e a a n men i ngs- en be s lu i tv orming s pr ocess e n e n w or dt ge zi en als alt ernatief voor en tegenhanger van massamedia en massa communicatie . Op nat i onaal ni ve au manifest e ert z ich d e ze o n t w i kk eli ng in h et denk e n over massame d ia in de op k o m st van alter n atie v e pers , cult u ur ,
alternatie v e film - en vi deoci r cuit
r ije n . O p regionaal ,
s t encil -
en a l t e r n atie v e uit g e ve -
locaal en s u bloc aal n i veau k om t h e t st r even n ear
realis e ri ng vi n b asis - commu n icatie tot uiting i n h e t ontst a an v an g ro e pering en - act i e gr oepen , wijk- en b u u r tcom it6 es, burg erinitia t i e ve n, mili eu gro epe n , h u u rd ers v e r e n i g ing e n - d ie zich m e t specifieke pro b le m en of th e ma's b e zig h o ud en .
Basiscommunicatie v olt re kt zic h in d is -
cussies e n uit w iss e li n g van e r va r in g en en idee en b i nn en de gr oep . N aar m at e
d e p r ob l ema t i ek m e e r
sp e cifiek locaal is e n de fo rmele
besluitvorming zich op locaal niveau afspeelt richten deze groeperin gen zich me e r Haar buiten , komsten ,
pa m fl e tte n,
door mid d el van acti es,
informatie - bijeen -
en dergelijke . Deze k l einsc h alige vormen van
openbare communicatie zijn niet zozeer o p confrontatie gericht , maar m e er op ar ticul e rin g,
menings v ormin g,
uit w iss e lin g en discussie . He t
gaat in wez e n om partici p atie aan me n in g s v orm i ng en be sluit v orming o p locaal n iv eau . Het p laats v in d e n v an e xp eri m e nte r met community tele v is i e en comm unity v id e o in E nge lan d,
Frankrijk en Neder lan d is
het be g in van een fase w aarin geprobeerd w ordt principes als basis-
18
commu n ic a ti e, par ticip ati e,
toegan ke lij k h e i d, de c en t ralisat i e e n
d emocr a tis erin g t o op e r a tion al is e r e n Haar ee n werkb are
s tru ctu u r v oo r
een alternatief g e b rui k van h e t m ed ium televisie e n l a t e r rad io . Th a ns ,
ti e n jaar lat e r hebben in v er schillend e an de r e lan den s oo r t -
ge lijk e e x perimenten plaats gevonden of vin de n no g pl eat s en he e f t men ontde k t da t . . . it is not enou gh to alter the scal e of transmis s ion , t he style of presentation or ev e n the content of'progra mm ee in order to escape the centralisin g mentality of the massm edla and to establish a n ew rel ationshi p b e t wee n the t ran s m i tt er and the audienc e ." 1 ) Het gaat bij experimenten met community media vooral om het scheppen van institutionele kaders waarbinnen principes als participatie en toegankelijkheid en doelstellingen als basiscommunicatie en dialoog min of meer permanent gerealisserd kunnen worden . In de totstandkoming van de filosofie van de kleinschalige massacommunicatie nemen de volgende overwegingen een belangrijke pleats in .
3 .1 .1 Decentralisati e In de filosofie van de kleinschalige maasacommunicatie is participatie-democratie het voornaamste uitgangspunt en decentralisatie de weg waarlangs democratische participatie gerealiseer d most worden . Decentralisatie is niet zozeer een afzonderlijk element uit deze filosofie maar veel meer de rode draad die de verschillend e elementen met elkaar verbindt . In de context van kleinschalige massacommunicatie heeft de term decentralisatie meerdere uiteenlopende betekenissen . Decentralisatie wil zeggen anti-centralistisch maar ook gedecentraliseerd in de betekenis van 'van onderen af' . Decentralisatie van de massamedia betekent aanvankelijk decentralisatie van macht en zeggenschap over de massamediadoor inspraak van het publiek, interne democratisering en verantwoordingsplicht van de massamedia Haar het publiek . Vervolgens is er sprake van decentralisatie van media in termen van eigen bezit en beheer van technische communicatiemiddelen zoals videocamera en recorder, super 8 mm film, mini-offse t en zendapparatuur, maar ook van 'gedecentraliseerd media gebruik' in de betekenis van toegankelijk voor eenieder die zich wenst to uiten . Het gaat niet larger om een hervorming van de bestaande massamedia, maar om een alternatief, meer democratisch gebruik van andere , nieuwe, media . Vanuit deze gedachte wordt dan gesproken over gedecentraliseerde media in de betekenis van kleinschalige media, voor en door kleine aantallen, voor en door kleinere geografische eenheden . Niet exclusief in de zin van verkleining van het bereik van de media, maar kleinschalig in de betekenis van nabij, herkenbaar, betrokken ,
1) Beaud, P ., Community media? local radio and television and audiovisual animation experiments in Europe Strasbourg, Counci l of Europe , 1980, blz . 179 .
19
a uth e nti e k en e i ge n .
K leinschalige massacommunicati e w il niet z egge n
e en achaalv e r k leining of decentralisatie van bestaande massame d ia , maar het ont wik k el e n van ond e r of van nieu we g edecentraliseerde open communicatiestructuren na a st of als te ge nw icht voor de massamedia .
3 .1 .2 Participatie-democ rati e De d e mocratisering sbe w eging van d e Caren '60 stel de t egenove r het gang bare liberale democratiemodel , gebasee rd op het klassi ek -lib e ra le id e aal van de individuele
z elfontplooiing , het
model van de participati e-democrati e . Particip a tie-democrati e heeft als d oel de collectieve emancipatie van de burge rs e n participatie op alle maatschappelijke terreinen is het middel om dit doel t o bereiken . "Die Forderung nach einer Demokratie, die Burch Eigenverantwortlichkeit and selbstbestimmung des einzelnen . . . gekenzeichnet ist, die am Ziel .autonomer Selbstbestimmung and kollektiver Selbstregierung festh ti lt Oder die Hach klassischem Vorbild auf die Selbstbestimmung des Menschen zielt, ist in letzter Zeit als Reaktion auf die elitgren and formalen Demokratie-Modelle h dufig erhoben worden . Damit verbunden Sind Postulate Hach verst hrkter politischer Partizipation (Interesse, Informiertheit, kritisches Bewusstsein, Wahrnehmung der foretell angebotenen Teilmechanismen) and Hach Mitsprache and Teilnahme an den Entscheidungen in Organisationen, besonders in den Wirtschaftsunternehmen ." 2 ) In deze democratieopvattin g is particip a tie niet zozeer een politieke eis tot m e dezeg g enschap , als w el de w e g w aarlang s democratiserin g g erealiseerd wordt . Door p articipatie op alle maatschappelijke terreinen w ordt democratie door en v oor de bur ger tot realiteit . "Partizipation ist Erziehung zur Verant w ortlichkeit, die nur Burch praktische Erfahrung in Entscheidungsprozesse entwickelt werden kann, indem Bas Individuum and die Gesellschaft in ihrer Gesammtheit ihre eigene Angelegenheiten selbst regelt . Die Maximierung von Partizipationsmbglichkeiten an Entscheidungen, die auf Bas Leben des einzelnen BUrgers Einfluss nehmen, ist somit wesentlicher Bestandteil einer tArmaner Gesellschaft ." 3 )
Een eerste voorwaarde w aaraan voldaan moet zijn om participatie to kunnen realiseren is de deelhame aan het proces van mening svorming , informatie en openbare communicatie . In het liberale democratiemodel zijn het de massamedia aan wie de task is toevertrou w d de verbinding to vormen tussen de openbare discussie aan de basis en de politieke besluitvorming aan de top . "D urc h die Au f gab e n I nf o rmation , Kr it ik and K o ntr o l l e and Artikulierung Bea Volks w illen sollen die Massenmed i e n an d ie " Me i nung s b il d u ng " o der an der " Ge s t al t u ng d er bffentlichen Me i n ung" mitwirken . Dies e demo kra t is c h e
2)
3)
Gei s sl er, R ., M as s enme d i en, B a si s k o mmu nikat i on and D em okra t ie, Ansatze z u e i ner no rmat i v- e mpir i s c hen T he ori e, Tub i nge n , Mohr, 1973 , blz . 49 - 50 . Heyn, J ., Part i z i pat ion and Lokalk o mm uni katio n i n Gr os sbr i tan ien . Video , Fernsehen, Hbrfunk and Bas Problem der Demokratisierun g kommunaler Kommunikation, Munchen , M inerva , 1979 , blz . 18 .
20
Hauptfunk tion d er M assenm e di en i s t de r In h a lt der um stritt e n e n Form e l ihr e r "bff e ntlich e n A ufgabe " ." 4 ) Deze "6ffentliche Auf g ab e " van de massam e dia implic eer t ee n ,;ede l e geerd vertrouwen v an de b a sis in de wij ze waaro p de z e massamedia hun teak vervullen . In theorieLin als d e afap i e g e lings th e o r i e en de theorie van de sociale verantwoorlijkheid van d e ma s sam ed i a is dit gedelegeerde vertrou wen teru g to vind e n .
De democ r atis e ri ngs-
be we g in g van de jaren 160 st e ld e echt e r te g enove r dit ve rt r ouwe n i n het sociale verant woordeli,jkhei d ab e sef van d e ma s s amedia ee n fund amenteel w antrou wen . Dit wantrouw en komt tot uitin g in de opvattinge n over de veronderstelde effecten van de massamedia , z oa ls die ond e r de namen 'bewustzi,jnsindustrie' en 'manipulati e doo r de mas s ame d ia' in het w erk van de Kritische Theorie en vooral d e kr itische Mediatheorie aangetroffen w orden . Het is vooral de eens ge zindheid in de kritiek op d e bestaande grootschali ge massamedia g ew e e st di e d e basis heeft g evormd voor het denken over kleinschali ge vormen v an openbare communicatie .
3 .1 .3 Bewustzi l nsindustrie_en mani p ulatiethebrie - - - - - - - - - - - - - - - - - De term bewustzijnsindustrie heeft vooral door het werk van Enzensberger bekendheid gekregen, maar valt to plaatsen in een sociaal wetenschappelijke traditie Welke terug to voeren is op ) Adorno en Horkheimer . 5 In deze traditie van kritiek op de 'kulturele industrie' grog het in eerste instantie vooral over de kulturele vervlakking Welke door de massamedia werd bevorderd . Deze kulturele vervlakking kreeg een politieke dimensie _- door de werking Welke de amusementsprogramma's op radio en televisie verondersteld werden to hebben, nameli,jk escapisme, bliksemafleider voor aggressie en het scheppen van een kloof tussen de realiteit van alle dag en de
schijnwereld van omroep-
programma'e . Hiermee droegen de massamedia radio en televisie
bij
aan het handhaven van de status quo . Het commerci K e an induetriLle. karakter van de (amerikaanse) massamedia leidde er toe dat openbare communicatie werd geSnstitutionaliseerd tot massamediale communicatie waarbi j de communicatie-inhoud ongedifferentieerd en stereotyp is, de feiten nauwelijks in een logisch zinvol kader worden geplaatst, zonder verwijzing Haar de grotere samenhang en waarbij ontvanger iedere mogelijkheid tot feedback
de
o ntzegd wordt . 6) Op
deze wijze wordt politiek tot consumptiegoed en dragen de massamedia bij
aan de politieke apathie van de burger . Het zijn vooral
auteurs als Mills en Haberman gewees t
4) Geissler, R ., op .cit ., biz . 29 . 5) zie Boone, L ., De filosofie van de bewustzijnsindustrie in : de Kroon, P ., Crone, F ., Klukhun, A ., Bewustzijnsindustrie, Studium Generale Rijksuniversiteit Utrecht, 1976 . blz . 7-25 . 6) Geissler, R ., op .cit ., blz . 71 .
21
die min of meer in de traditie van de Frankfurter Schule deze analyse van de massamedia als kultuurindustrie hebben doorgetrokken Haar het politieke vlak, waarbij ze uitkwamen op de stelling van de manipula7) Voor Mills gaat deze manipulatie uit van tie door de massamedia . een machtselite, - power elite - die sleutelposities innemen op economisch, politiek en militair gebied en die door de pure concentratie van machtsmiddelen, waaronder de massamedia, in staat zijn de massa-maatschappij to manipuleren . Het voornaamste kenmerk van deze massa-maatachappij is de vervreemding . Het zijn met name de massamedia die deze vervreemding bewerkstelligen . Bid Habermas is niet zozeer sprake van een bepaalde elite, die bewust de massa manipuleert, maar kornt het manipulatieve aspect vooral tot uitdrukking in het felt dat machtsgroeperingen zonder contact met de politieke basis onderling compromissen sluiten Welke dan achteraf van een consensus moeten worden voorzien . Het is vervolgens de teak van de massamedia als pijlers der democratie om die schijn van consensus to crebren . Haberman spreekt in dit verband van een gemanipuleerde openbaarheid . Behalve d oo r zijn a n aly s e v a n de manipu l atiev e werking van de massamedia is Haberman nog in twee opzichten van belang geweest voor de ontwikkeling in het denken over kleinschalige massacommunicatie . Hij beschreef de situati e in Europa en hij leverde een ideaal typische omschrijving van openbaarheid . De analyse van het ontstaan en verval van de burgerlijke openbaarheid in Europa is van belang omdat tot dan toe de meeste analyses van massamedia zich bezighielden met de industri6le en commerciele massamedia in de Verenigde Staten . Zijn ideaal-typische omschrijving van openbaarheid is relevant omdat hierin niet de massamedia bij voorbaat een centrals pleats innemen . De kernelementen in Haberman' omschrijving zijn niet de massamedia als instituties, maar : openbare communicati e over werkeli,jk relevante zaken, algemene toegankelijkheid voor eenieder en meningsvorming op basis van discussie door betrokkenen .8
)
" ti n t er Offen tl i ch ke it vers t e h e n wir z u nAch st e i nen Bere ic h unser e s ge s e l ls ch a ft liche n Lebens, i n d em Bic h so = e tWas w i e bffentliche Me i n u ng b i lde n k a nn . De r Z u tr itt s t eh t grund s a t z lich a li e n B urger of fen . Ei n S t u c k Offen tlic hke it k o n s t it ui e r t sic h i n jedem Ge spr ac h, i n dem sick P r i va t le u t e z u e ine m Pub li k um v ers amm e ln . . . A l s Pu bliku m verha lt en sich d i e B ur ger we nn s ie unge z wung e n, a l so , u n te r
7)
8)
M ills , C .W ., The P o we r e l ite , New Y o rk, O x ford Un i v e rs i ty Press, 1956 ; H aberman, J ., S tr u k t urwand el der Of f entli ch ke it , Ne uw i ed B er l in, L u cht er h and, 19 6 9 ( eer st e u it g ave 1961) . H ol la n der, E ., Op enb aarhe i d e n tege n -op enbaar h ei d . E e n o nde rzoe k Haar de bet e kenis van de be grippen openbaarheid en openbare c o mmunicat i e in de duit s e commun ic a ti ewet e nschap . N i jmegen, d oc t o r a al sc r i pt ie , Ins ti tuu t v oo r Ma s s a commu n i ca tie, 1978, bi z . 81 en verder .
22
der Garantie, sich frei versam m eln and vereini g en, frei ihre M einung ausse r n and verbffentlichen zu dU r f e n , fi ber A nge legenh e it e n al ge m e in e n Interesse s v erhand e ln ." 9 ) Te g enov e r e e n doo r de mass am e dia ge mani p uleerd e pu b li eke o pinie w ordt hier een beeld ge s chetst v an d e openb a arh e id al s m aa t schappelijke sfeer veer burge rs op basis v an ond e rlinge di s cu s si e par ti ciperen aan d e politieke mening svorming e n be sluitvo rmin g . Deze ideaalty p ische omschrijvin g van Haberm a n gaa t uit va n e e nz e lf de d emocratiemodel als de participati e- d emocrati e ; niet d e m as same di a maar basis-communicatie staat centraal en impliciet wordt verwezen near het kleinschalige karakter van basis-communicatie en word t de verbinding gelegd tussen participatie-democratie, basis-communicatie en democratische besluitvorming .
Deze opvatting over openbaar-
heid _ heeft niet alleen als toetssteen gediend voor analyses van het democratisch functioneren van de massamedia maar ook als uitgangspunt voor het denken over alternatieve communicatiestructuren .
3 .1 .4 Institutionalisering en professionalisering - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - Bij de bewustzijnsindustrie- en manipulatiegedachte ligt de nadruk vooral op de wijze waarop massamedia misbruikt worden door machtsgroepen en op de effecten Welke dit misbruik verondersteld wordt to hebben . De manipulatie komt tot uiting in de inhoud van massamediale producten ; deze is conformistisch, uni-dimensioneel, onkritisch en integratief . De context en samenhang met andere onderwerpen wordt verzwegen ; politieke thema's blijven ver achter bid amusement, reclame en sensatieberichten, zowel kwalitatief als kwantitatief . De effecten van dit soort massamediale boodachappen zijn : vermindering van communicatie en rationele discussie in de primaire groep, ongeTnteresseerdheid in politieke onderwerpen, vermindering van kritische reflexie, conformisme, handhaving van status quo en aen vluchten in de 10 ) schijnwereld van het amusement . De w etenschapstraditie waaruit de bewustzijnsindustrie- en manipulatietheorie zijn voortgekomen kent aan het eind van de wren
1 60 een herleving onder de naam 'kritiache
mediatheorie' . De kritische mediatheorie probeert de massamedia to analyseren vanuit de historiache en maatschappelijke context waarin deze massamedia zijn ontstaan en waarbinnen ze functioneren . Het zwaartepunt in deze benadering ligt niet op de effecten van de massamedia, maar op de massamedia als maatschappelijke instituties en op de politieke en economische factoren die op de massamedia in-
: 9) Haberman, J ., Offentlichkeit (ein Lexikon artikel), 1964, in tze, Suhrkamp, Haberman, J ., Kultur and Kritik, Verstreute Aufa d Frankfurt a .M ., 1973, blz . 61-69 . 10) Geissler, op . cit ., blz . 93-96 .
23
werken . Was bid de manipulatietheorie de centrale vraag die near de effecten, Haar wat de massamedia deden, bid de kritische mediatheorie treedt steeds meer de vraag op de voorgrond Haar wat de massamedia nalaten to doen . Het falen van de massamedia wordt met name geconstateerd aan de hoeveelheid en de aard van onderwerpen die niet in het boodschappen-aanbod van de massamedia opgenomen zijn, namelijk onderwerpen die verband houden met de directe woon-werk en leefsituatie van mensen . Als voornaamste oorzaken voor dit gesignaleerde onvermogen van de bestaande grootschalige massamedia om thema's aan to bieden die aansluiten bid de dagelijkse ervaringe- en belevingswereld worden twee nauw aan elkaar gerelateerde factoren genoemd : institutionalisering en professionalisering . Institutionalisering heeft betrekking op het proces van verzelfstandiging en standaardisering van openbare communicatie bid de massamedia ; professionalisering vormt een onderdeel van di t proces en heeft vooral betrekking op de wijze waarop communicatoren zich in een geinstitutionaliseerde structuur aanpassen . Institutionalisering en professionalisering zijn factoren die niet van buitenaf op massamedia inwerken, maar zijn inherent aan massamedia als instituties . Voor Bbckelmannll
)
staat massacommunicatie gelijk aan
de massamedia radio, televisie en pers . Voor meer spontane, niet geinstitutionaliseerde vormen van openbare communicatie reserveert hij de term interactie . De massamedia hebben meerdere functies, maar al deze functies zijn terug to voeren op een centrale functie, de selectie van thema's . Uit het totale aanbod can onderwerpen en thema's maken massamedia noodgedwongen een selectie . Het kenmerkende van de massamedia is nu dat dit selectieproces geinstitutionaliseerd is . In tegenstelling tot meer spontane vormen van openbare communicatie die vaak een tijdelijk karakter hebben en verwisselbare zenderen ontvangersrollen kennen, zijn bij de grootschalige centralistische massamedia zender- en ontvangersrollen geinstitutionaliaeerd ; de rol van zender verzelfstandigt zich tot beroep ; de rol van ontvange r tot publiek . Zowel professionele zenders als het publiek hebben bepaalde verwachtingen ten opzichte van elkaar en ten opzichte van de snort van boodschappen . Deze wederzijdse verwachtingen raken na verloop van tijd genormeerd . De zender ontwikkelt een bepaald beeld van wat het publiek verwacht en het publiek komt tot een indruk van wat men aan aanbod kan verwachten . Tegen deze achtergrond selecteren de massamedia nit alle mogelijke thema's hun aanbod . De criteria voor deze selectie worden ontleend aan het overlappingsgebied van de gegeneraliseerde publieksverwachtingen en de zenderverwachtingen . Ze hebben zodoende noodzakelijkerwijze een compromis-
11) Bbckelmann , F ., Theorie der M assenkommunikation, Suhrkamp , Frankfurt a . M . , 375 .
24
karakter . Dat komt volgens Bbckelmann het sterktst tot uitdrukking in het voornaamste criterium voor selectie van thema's, het 'openbare' karakter van thema's . 'Openbaar' echter niet in de betekenis van 'voor eenieder relevant' maar in de betekenis van 'algemeen', 'voor elk wat veils' . Het openbare karakter van de door de massamedia aangeboden boodschappen weerspiegelt niet zozeer het kleinste gemene veelvoud aan publieksinteresses maar veel meer de grootete gemene deler . Dit geinstitutionaliseerde onvermogen van massamedia om in het aanbod van boodschappen rekening to houden met specifieke behoeften van specifieke groeperingen vloeit voort uit d e aard van de massamedia als grootschalige centralistische instituties . Daarnaast, en hier schaart Bbckelmann zich onder de vertegenwoordigers van de kritische mediatheorie, zijn de massamedia als instituties onderhevig aan politieke en economische invloeden . In de moderne westerse maatschappij hebben de massamedia tot teak de schijn va n een democratische meningsvorming op to houden . In deze context worden de boodschappen van massamedia ideologisch gekleurd . Ook de concurrentieverhoudingen tussen massamedia en de daaruit voor-tvloeiende markt-strategie werken in op de aard van de boodschappen . Het resultaat van deze verschillende invloeden op de selectie van thema's is een aanbod van boodschappen dat volgens Bbckelmann terug :12 ) to voeren is op de volgende criteria
Der Bezug a u f s P ER SONLI CH E , PRIVATE an d IN T IME un t er dem Gesichtspunk t der Reduktion aufs Vertraute, des normierenden Verg leichs and der Identifikation mit der A utoritgt . - S ymp tome d e s E RF O LG S u n t er dem Aspek t der Quant if izi e rbarkeit and der personlichen Zurechenbarkeit (des Presti g e ge w inns) . - NEUHEIT , NEUAR TIGK EIT , MODEAN IT AT v o n Ereign i s se ( Ph d nomenen ) - un t er s t i llsc hwe i g e nder V or au sse tzung e in es a b s trak t q ua nti fi z ie r e nde n Ze i tbegri ffs and u n t er dem A s pekt d e r F i x ie r b a r k eit ( I soli erbarke it) von Ph d nomenen . - S ymptome d er HERRSCHAFTSAUSUBUNG ( a ls E xekuti o n staatl i c h e r Gew alt and a ls Entf al tung v o n Represen t ati o n ) . - U n te rs ch eid ung en von N O RMA LI TAT UND AN O MA L I TA T , Ub e reinstimmung and Abw eichun g en im Hinblick auf individuellen V e r h a l t en so r ie n tie rung a nd We r t u n g . - G EWAL T , AG R ESSI VI T A T , S CHME R ZEN and ZI VILI S AT O RI SCHE SCH M E RZ SU RR O GA TE als B eleg e d es st9 nd i gen Bedr o htsein s (Unabsehbarkeit) and der Schicksalhafti gk eit so w ie unt er A sp ek ten der St e ll v er t ret un g ( P r oj ek t i o n auf Tat e r a nd O p f er ; Er fah ru ng , n och einmal dav on gek omm en zu sein) . - Beru c k sic h tig ung v o n F ormen des W ETTB E W E RB S un t er de m Aspekt des affektiv besetzen Kampfes , der St atuskonkurrenz a nd der persbnlichen R i va lit at . - Bezug au f die Vergrbsserung de s E I G E NTUM S unte r dem As pekt des personlichen Einkommens and Habens and der Ber e icherun g des individuellen Lebens .
12) ibid . ,
blz . b3 - 70 .
25
- KRISEN and KRISENSYMPTOME unter dem Aspekt des Sicherung einer formal bestimmte Systemstabilitat gegen aktuelle Gefahrdungen . - Beachtung des AUSSERGEWOHNLICHEN, ABSONDERLICHEN and EXOTISCHEN im Sinne der Abrenzung and Bestatigung des Eigenen, der VerfUgung uber Scheinalternatieven zum Alltagsleben, kultureller Projektion and konsumierender Anneigung . " Het is de overheersirtiff,~
van dit snort thema's in het aanbod van de
massamedia waardoor andere thema's verdrongen worden . Bovendien werken deze theme's door in de interpersonale communicatie, wear gramma's van radio en televisie en berichten uit de
over p r o-
kranten en tijd-
schriften gesproken wordt . Bockelmann s l uit zijn betoog over selectiviteit bij
massamedia den ook
of met een vijf bladzijden large "unvollst ti ndige Liste unterrepr d ) waarin hij order andere noemt : sentierter and verdr d ngter Themen ." 13 Vrije tijd, omgang met media, familieactiviteiten ; huisvrouwen, alledagsbeleving, inkopen, gezonde voeding ; socialisatie, sexuele opvoeding ; de arbeidsplaats, contact tussen kollega's, inspraak in bedri,jven ; woon en huurproblemen, huurdersvereniging, buurthulp, sanering ; levensloop van personen, man-vrouw verhouding ; vakbondsinformatie, loner,
bedrijfsinformatie,
partijen, locale politiek, bejaarden, heidszorg,
onderwijs,
informatie over politieke
sociale zekerheid, gezond-
verzekeringen, milieu, andere leefvormen,
verenigings- en . clubactiviteiten, dienstverlening op vrijwillige basis, derde wereld, gezinsbudgettering . De meeste theme`s liggen in de directe woon-werk en leefsfeer of worden vanuit dat perspectief gepre $ enteerd . De tweede factor, Welke sterk met institutionalisering samenhangt, is professionalisering . "Des die Gesprachssituation der face-to-face Kommunikation auf das Verhaltnis von Kommunikator and Rezipient i n der Massenkommunikation nicht so iibertragbar ist, wie dies menthe kybernetischen Modelle suggerieren, stellt sicherlich keine sonderlich neu Erkenntnis der . Allerdings hat Bich dieses Verhgltnis im Verlauf der historischen Entwicklung des Massenkommunikationssysteem erheblich ver 6 ndert . Die zunehmende Professionalisierung der Kommunikationsberufe and Kontrollen des Berufszuganges haben die durch die ungleiche Verteilung kommunikativer Kompetenz verursachte Kluft zwischen professionellen Kommunikatoren and dem Medienpublikum verstarkt ." 14 ) Aan de basis van het professionaliseringsvraagstuk ligt de problematische verstandhouding tussen de professionele communicator en
zijn
of hear publiek . De professionele communicator heeft een onduidelijk en weinig specifiek beeld van het publiek van de massamedia . Dat publiek is to ongedifferentieerd . Bovendien beschikt het nie t
13)
ibid . , blz . 71-76 .
14) Fabris, H ., Journalismus and Burger nape Medienarbeit, Former and Bedingungen der Teilhabe an gesellschaftlicher Kommunikation, Salzburg, Neugebauer, 1979, blz . 158 .
2E
over feed-back mogeli j kheden waardoor de professionele communicator aengewezen is op indirect verkregen gegevens over dat publiek . Bij de interpretatie van die gegevens wordt hid bovendien gehinderd door een andere afkomst en opleiding dan de meerderheid van het publiek . Bovendien verkeert hid doorgaans in een ender milie u den dat wear de meerderheid van het publiek in verkeert . Deze factoren dragen ertoe bid dat de professionele communicator zich voor de orientatie op het publiek niet primair laat leiden door de behoeften en verlangens . van dat publiek . Als voornaamste referentiekader heeft de professionele communicator zi j n college's en de media-organisatie wear hid of zij werkzaam is, hetgeen bi j draagt aan de ontwikkeling van een beroepsideologie die sterk gericht is op rechtvaardiging en handhaving van professioneel-journalistieke normen en slechts in afgeleide zin rekening houdt met datgene wet ) het publiek dagelijks bezig houdt,l5 Het s te rk ant i -professi o ne l e en ant i -institut i onel e karakter van de filosofie van de kleinschalige massacommunicatie is gebaseerd op de consequenties die uit deze analyses van professionaliserings- en institutionaliseringsprocessen bid grootschalige massamedia getrokken kunnen worden . Dit komt tot uiting in een aantal eisen waaraan alternatieve communicatievormen e n a l t er na t i e ve med i a m o e t en v o ld o e n z o al s : risatie van zenders - en ontvan g ersrollen ,
flexib il i t e i t, geen polaontvan g ers moeten zenders
ku n nen zi jn ; de be t r o kkenen ze lf m oe t e n aan he t w oord k omen ;
t hema-
ke u ze n i et o p ba sis va n journal i s ti eke nor me n maa r op bas i s van de relevantie W elke door de doel g roep aan de theme's wordt toe gekend . In de ont wikkeling van de filosofie van de kleinschalige massacomm un ic at i e is de n he t mo men t a angebr o ken waaro p de a a n da c ht verle gd w ordt van de massamedia near andere communicatievormen .
3 .1 .5 Tegen-openbaarheid en alternatieve openbaarheid - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - In zijn studie over de relatie tussen democratieopvattingen, de task van de massamedia en democratische meningsvorming van de burger komt Geissler tot de conclusie dat als men aan hgt principe van democratische basiscommunicatie recht wil doen, democratic niet beperkt ken blijven tot staatspolitiek en basiscommunicatie niet tot datgene wet gemeenlijk tot de teak van de massamedia gerekend wordt . "Des weiteren mussten zwei Beschrankungen . . . fallengelassen werden : die Beschrdnkung auf die Kommunikationskandle der Massenmedien and die Beschrdnkung auf den Staatspolitischen Bereich . Die Problematik demokratischr Basiskommunikatio n
15) ibid ., blz . 125 ; an izat ion Mc .Qua il , D ., Un c erta i nty abou t the audience and the org of mass commun i cation, i n : Halmos, P ., T h e soci ology of m as s i commu n i cators , the socio l og ic a l review mo no g raph , Kee l e Univers ty, 1969 , blz . 80 .
27
stellt sich nicht nur im Staat, son de rn e benao in allen anderen Organisationen , deren M it glieder partizipationsberechtigt sind . In solchen k leineren Organisation e n spielen die nicht -massenmedial e n Kommunikationsform e n eine w ichtigere Rolle als im staatlich e n Bereich . Ge rade in eine r Zeit , in der die Ford e rung Hach e iner "Demokr atizierun g der Gesell schaft" immer l a utstarker erhob e n w ird , ist eine Th eori e der B asiskommunikation , die die verschiedenen Ar ten demo kratischer Organisation and das g anze Spektrum mo g licher Kommunikationsformen beritc k sichti gt , vonnbten . 1 6 ) Dit zoe k en Haar andere communicatiekanalen dan de mass a media en he t operationaliseren van participatiemogelijkheden aan politieke meningsvorming en besluitvorming op een ender niveau den dat van de nationale politiek is kenmerkend voor de tegenbeweging Welke vanuit de kritiac: he mediatheorie op gang komt . Aanvankelijk keert men zich vanuit een politieke strategie van "Gegen-bffentlichkeit" tegen de berichtgeving door de massamedia en worden pogingen ondernomen door middel van alternatieve uitgeverijen, stencilcultuur, alternatieve pers en dergelijke een informatiestroom op gang to brengen die als tegenwicht ken dienen voor de massamedia . Tegelijkertijd tekent zich een ontwikkeling of waarbij men zich niet zozeer tegen de bestaande massamedia keert maar zich vooral oriLnteert op de kleinste eenheid voor democratische besluitvorming, de groep, en op communicatieprocessen binnen de groep . Deze oriLntatie op het communicatieproces als basisproces voor politieke meningsvorming en besluitvorming komt het tot uitdrukking in het werk van Negt en Kluge gedefinieerd wordt als het proces waarbi,j
17)
duidelijks t
, veer communicatie
maatschappelijke ervaringen
georganiseerd worden . Door openbare communicatie worden subjectieve ervaringe n tot , collectieve ervaringen . Openbaarheid als maatschappelijke sfeer wear openbare communicatie zich voltrekt, is zowel het proces waarbij
individuele ervaringen door communicatie gecollecti-
veerd worden, als het resul taat van dit proces, een als gemeenschappelijk ervaren belang . Communicatie betekent in deze context articulering en collectivering van gemeenschappelijke belangen . Datgene wet de betrokkenen bindt en tot dit proces aanleiding geeft is de relevantie Welke een theme of probleem voor hen heeft . Welke onderwerpen doo r een bepaalde categorie als relevant ervaren worden is volgens Negt en Kluge afhankelijk van de "levensfase" waarin men verkeert en de maatschappelijke positie Welke men inneemt . De mate waarin deze relevantie als gemeenschappeli j k ervaren wordt, hangt semen met de openbare communicatie over dit onderwerp . Beide aspecten, relevantie en communicatie bepalen semen het type "Offentlichkeit" . Zo worden door Negt en Kluge een "Kinderoffentlichkeit" en een "pro-
16) Geissler, R . , 17)
op . ci t . ,
blz . 202 .
N egt, 0 ., Klu g e , A . , Offentlichkeit and Erfahrun g . Zur Organisations analyse von biirgerlicher and proletarischer offentlichkeit . Frankfurt a .M . , Suhrkamp , 1972 , blz . 20 en verder .
28
letarisch e Off en tlich k eit" ond ersch e id en . "Openbaarhei d " wor d t hi er opgev at als communicatie v e e e n h eid die g ekenmerk t w ordt door com mu nicatie over thema's die voor een to onderscheiden categorie persone n in bijzondere mate r e l e vant zijn . Te genov er het publi ek van d e massamedia a ls communic atie v e eenh e id , geke nme r k t door ee n g eme e nschappelij k e be langatellin g voor ee n door d e massame d i a vas t g esteld aanbod, vormt openba a rheid een alt e rn atieve communic a t i eve eenheid, di e g eke nmerkt wordt door communicatie ov e r ee n a ls gemeenschappelijk erv a ren belang .
3 .2 Kleinschalige vormen van oper. bare communicati e Een van de kenmerken van de filosofie van de kleinschalige massacommunicatie is dat de directe woon-werk- en leefomgeving aangemerkt wordt als een eigen communicatieve eenheid, met een eigen specifieke relevantie . Dit blijkt uit het gebrui k van termen als 'lokale Offentlichkeit' en 'Community communication' De tendens om de groep, buurt,
wijk,
. 18)
stadsdeel, dorp, stad e n
zelfs regio to beschouwen als een eenheid met een eigen thematie k en eigen communicatiestructuur staat niet op zich meat maakt deel uit van een algemene trend tot schaalverkleining die tot uit .ing komt in een versterkte behoefte aan participatie aan besluitvormingsprocessen op regionaal, locaal en sublocaal niveau . Met name in diet kader van het streven Haar participatie aan het besluitvormings- en meningsvormingsproces op locaal niveau hebben de locale thematiek, de communicatie op locaal niveau en locale media sterk aan betekenis gewonnen . Deze behoefte aan participatie komt voort uit een onvrede met de uitwerking op locaal niveau van een aantal maatschappelijke ontwikkelingen Welke na de Tweede Wereldoorlog op gang
zijn gekomen,
zoals de toenemende centralisering en bureaucratisering van welzijnsvoorzieningen, gecentraliseerde planning en ruimtelijke ordening en rationalisering van productieprocessen . Inherent aan deze ontwikkelingen zijn een aantal wrijvingspunten die met name op locaal niveau, waar het functieverlies van de gemeente als democratische bestuurseen n eid zich het sterktst manifesteert, ervaren wo r den . Hil f noemt als voornaamste wrijvingspunten : Da Sind einmal die Folgen des ungesteuerten Fortschritts, der zu einem unauflbsbaren Aggregat von Mitte' . n, F inrichtungen and Masshahmen ' f' i.ihrt, ' die ein hohes • Mass p an "Umweltkomplexitkt" bedingen : Wir uberschauen unsere Welt nicht mehr .
18) Berrigan, F ., Community communication, the role of communit y media in development . Unesco reports and papers on masscommunication, nr . 90, Unesco, Parijs, 1979, blz . 7-10 ; Dun•gcelmann, H ., Lokale Offentlichkeit, Kohlhammer Verlag, Stuttgart, Berlin, Kbin, Mainz, 1975 .
29
- Die Rationalitgt, mit der die Zunehmende Arbeitsteilung organisiert werden muss, erzeugt ein hohes Mass an Abstraktheit : Wir erlehen unsere Welt nicht mehr . - Der Einzelne Coder such Gruppen wie die Familie) ward immer abhdngiger von Leistungen and Zusammenhdngen, die seinen unmittelbaren Erfahrungshorizont uberschreiten . Der "effektive Lebensraum" ist weit grosser als der "beherrschte Lebensraum" . 19 ) Dit g eb r ek aan beleving en beheersing van de eigen om g eving kan z ic h op twee manier e n uit en :
apathie en prot est . Kenmerkend voo r
de 7 0er jaren i s h et pro t e st teg e n de complexite i t en rat i onal i sering van he t ma atsc h a ppe lij k l even . Di t p r o tes t h e ef t z i ch o nder a n d er e geuit in de studentenbe w eging, en op k l e i nere scha a l
bur g erinitiatieve n
i n he t o pleven van buu r t- en wi j kc omitees,
p la a ts e lij ke ac t i egroep e n, huurdersvereni g ingen ,
actie groepen ,
onder af delingen van p o l i t i ek e p art i j en,
enzovoort . Het zich or g aniseren van bur g ers
in belan gengroeperingen is gepaard g e gaan met een intensivering van openbare com m un icat i e b i n n en de gr oe per i n ge n en tussen gr o eper i ngen en b urgers . Z o wi j s t Dun ckelm ann in een s t ud i e o ve r het verenig ingele v en i n We st -D uit s land o p de communi c atiev e fu nct i e Welke plaat selijke g roeperingen vervullen in het kader van loc ale .meningsvo r mingen besluitvormingsprocessen . "Die Vereine konnten aber eine betrachtliche Breitenwirkung erzielen and machten rich zudem immer wieder neue Inhalte zu eigen, . . . so das sie heute - such im Zusammenhang mit ihren Funktion im Rahmen kommunaler Selbstverwaltung - zur Erzeugung biirgerschaftliche IdentitNt wesentlich beitragen wie unsere Erhebungsresultate bestatigen ." 20 ) Behalve deze socializering - Erz e u gung biirgerschaftliche Identitat" -, door middel van communicatie binnen de groep ,
li gt e e n wezenli,jk e
t e ak va n d e ze gr o eper ingen i n het u it drag e n, he t openbaar m ak e n van hun standpunten .
"Entscheidend ist bei alledem, dass Biirgerinitiativen nur dann Erfolg beschieden ist, wenn sie Argumente vortragen, die nicht nur den Interessen einer bestimmten Gruppe dienen, sondern die in Prinzip jedermann gelten lassen muss, da sie einen hohen W ahrheitsgehalt besitzen and deshalb "verallgemeinerungsfdhig" (Habermas) sind . Burgerinitiativen mUssen behaupten kiinnen, das sie nur solche Standpunkte vertreten, die vernunfigerweise von alien BUrgern, unabhdngig von ihrer je verschiedenen Interessenlage, geteilt werden ." 21 ) Door middel van openbare communicatie spreken deze groeperingen burgers aan op een onderwerp dat voor hen van belang is of va n
in Studienkreis 19) Hilf, W ., ReKionalitat als Proprammauftra p Rundfunk and Geschichte, Mitteilungen, 3, 1, WDR, Kbin, 1977, blz . 9 ; zie eveneens : Teichert,W ., Die Regionals Aedarfskatey,ori P, zur . medienpolitische Karriere ernes Begriffs, in : Rundfunk and Fernsehen . nr . 27 (199 9 ) ' ; ~ lz . 184-202 . 20) Dunckelmann, H ., op .cit ., blz . 180 . 21) Dunckelmann, H ., op .c i t ., blz . 161 .
30
belang zou moeten zijn . Openbaarmaking is voor dergerlijke groeperingen van wezenlijk belang omdat hen als relatief kleine
g roepering en
de machtsmiddelen ontbreken om op andere w ijze hun politiek standpunt door to zetten . Immers, als groepering vertegenwoordigen ze slechts een klein kiezerspotentieel ; bovendien ontbreken vaak de mogelijkheden om in onderhandelingen met politieke partijen tot bevredigende resultaten to komen . De sterke orientatie op thema' s uit de directe woon-werk en leefsfeer als poging tot beleving, ervaring en beheersing van de eigen omgeving en het openbaar waken van deze thema's als poging tot het bereiken van een consensus over de politieke relevantie ervan kenmerken deze kleinschalige vormen van openbare communicatie . Daarbij dientvoorop g esteld dat openbare communicatie in deze context geen doel op zich is, wear een worm van participatie aan het meningsvorminga- en besluitvormingsproces op kleinschalig niveau . In wezen gaat het om belangen groeperingen die vanuit een betrokkenheid bij een bepaald probleem Haar articuleringsmogelijkheden zoeken om de aandacht op het probleem to vestigen en om hun mening aan anderen kenbaar to waken . Voor zover het gaat om een probleem waarvoor de formele besluitvorming zich op locaal niveau voltrekt - de gemeente - zal men zich ook in de openbare communicatie op dit niveau richten . In dat geval richt men zich op wat genoemd wordt de 'lokale Offentlichkeit' of 'kommunale Offentlichkeit' . In veel gevallen zijn thema's of problemen sterk buurt- of wijk-gebonden of vooral relevant voor bepaalde groepen betrokkenen, zoals bejaarden, ethnische minderheden, ,jongeren,
w erke-
lozen, enzovoort . De benedengrens van kleinschalige vormen va n ope n b a re communic a t ie wor dt b ep aald d oo r d e re ikwi j d te v an de groepering voor w ie een bepaald thema relevant is , de zo g enaam de 'co m munity of interest' . A ang e z i e n de them ati ek overw e ge n d li gt i n h e t v l ak va n de d irecte woon -, we r k e n l e efs i t u ati e va l t deze ' comm u n it y of intere s' vaak s em en m et een z o ge naamde ' geogra p h ic al commu n ity' , de b uu r t , wij k,
stads dee l , d orp ,
en z ovoor t . D e b o v en -
gre ns wo rd t m e e st al b ep aa l d d oo r h et niveau waaro p o pl o ss i ngen v oo r he t pr ob le em g e v onden kun nen wo rden, e n aan ge zi en h et mees tal gaat o m specifi ek loc ale p ro b l emen,
is d it v e e l a l het ni ve au v an de ge-
me e nte . He t k l e i n sc h al i g e kara k t er v a n kle i n sc h a l i ge massa commun i catie wordt dus in eerste instantie bepaald door de reikwijdt e van de rel evanti e v an h e t them e . De comm un ic a t iekanal en w aa rv an men zich bedient zijn hierop afgestemd en kunnen vari e ren van gesprekken, geruchten, buurtpraat ,
informatieavonden tot stencils ,
affiches , muurteksten, informatiemarkten , st ra ti ev e acties ,
discussieavonden , demon-
straa t toneel e n muurkranten . I n d i t ve r band
is het beter t o spr e k e n v an k l e i n scha li ge vor m e n van o penbare c ommunic at i e d e n van kl e i nsch a l ig e m a s sacomm uni c a t ie : d e t erm ma s sacommunicati e r oe p t makkelij k a ssoci a ties o p me t ma ssamed ia ' terw i,j l i n h e t v oo rafga and e geb l ek e n is da t h et bij
deze k l e i ns c halige vormen
31
van openbare communicatie in Principe gaat om w at we l info r m e l e massacommunicatie genoemd w ordt ,
dat wil zegg en vormen van op e nbare
communicatie die niet geTnstitutionalise e rd ,
niet formeel g ere g eld,
niet ge organise e rd en niet in mediastructuren vast g ele gd zijn .
3 .3 Community medi a De versterkte behoefte aan participatie aan meningsvorming- en besluitvormingsprocessen op locaal en sub-locaal niveau en de inbreng hierin van burger-groeperingen die gepaard gaat met een intensivering van de informele massacommunicatie vormen de achtergrond voor het ontstaan van groepsmedia en de zogenaamde 'community media' . Deze ontwikkeling wordt ingezet wanneer aan het begin van de jaren '70 relatief goedkope en handzame apparatuur als ~ inch videocamera en recorder, super 8 mm film en kleinoffset machines beschikbaar komen en een toepassing gaan vinden . In het verlengde van vormen van openbare communicatie als buurtpraat, informatieavond, stencil, pamflet en demonstratieve acties worden deze 'nieuwe' media door groeperingen ter hand genomen . De verschillende communicatievormen die dan ontstaan dienen uiteenlopende doelstellingen, afhankelijk van de groepering op wie men zich richt en de thema's wear men zich mee bezig houdt . In sommige gevallen is er sprake van een sterke probleem-ori6ntatie, zoals bij actiemedia wear men door middel van video, film, actiekranten o f radio mobiliserend en 4ndersteunend werkt bij maatschappelijk e acties als staking, bezetting, kraakactie, .demonstratie en dergelijke . In andere gevallen speelt een sterke groepsori Ld ntatie en gaat he t er vooral om door middel van film, video of krant de communicatie binnen de groep to bevorderen en daarmee bewustwording en solidariteit to
stimuleren .
In weer andere gevallen,
bijvoorbeeld stads-
journaal op video of film, niet-commerciele wijk- of stadskranten ligt de nadruk op het verschaffen van informatie over thema' s die in de gevestigde media - regionale, locale Pere, regionale radio - niet of onvoldoende aan bod komen . Van belang is dat bij deze verschillende toepassingen het gebruik van mediatechnieken als video, film of drukpers Been oP zich staande bezigheid is . De media bieden nieuwe uitingsmogelijkheden om gestelde doelen to bereiken . De middelen video, film, drukpers en later radio impliceren niet een bepaalde toepassing, het zijn de gebruikers die deze media strikt als middelen hanteren en vanuit hun eigen situatie en op basis van hun eigen uitgangspunten, op basis van hun eigen prioriteitstelling tot een bepaalde strategie komen . Actiemedia, groepsmedia en community media worden dan ook niet gekarakteriseerd door de aard van de gehanteerde middelen, maar door de doelstellingen Welke men wil realiseren . Aanvankelijk manifesteert het gebruik van deze media zich vanuit een sfeer van tegen-openbaarheid ; ale confrontatie media tegenover be gevestigde massamedia . Alternatieve media zijn niet zelden
ge kop p eld aan s pecifi ek e probl e m e n ,
ac t i e s o f g ro eper ingen . Het werk
van vid e o - en filmgroe p e n, h et v er schijnen van pa mfle tten e n acti ekr anten is v aak nauw verb on d en a an concr et e politi eke acti es . In een d e rgelij k e situatie he e ft h e t geb ru i k van alt e rn ati eve m ed i a vaek een niet -gestrukture er d
en tijd e lijk karak t e r . H e t pr oble em o f de act ie
selecte e rt de betro kke nen e n d icteert d e strat eg i e . Hoofd do e l i s h e t informeren , mobiliser e n enhet .uitdragen v an stan dp unt e n .
Ge l e i del ij k
aan ont w i kk elt z ich naast d e ze op confront a ti e ge richt e m edi apr aktij k een g ebrui k van fi l m , video en pers dat m eer op int egra t ie e n dialoog ge richt is . Voor vi de o is d e z e ontw ikk eling be schr eve n in .22 ) termen van militant e - of g roepsvi d eo en conaensu sv i d eo De term consensus video h e eft b e t r e kkin g op het g ebrui k van vi de o in het k ader van 'community development' of 'animat i on socio - culturel ' . Daarbij
gaat het erom be w oners to integreren in een n i euwe w oon -
om geving . In die landen die e en t r aditie k ennen van 'community d ev elo pment' en 'animation socio-culturel'
z oals Enge land ,
Fr ankrij k en
Bel g ic, is uit video-projecten gebleken d at video in d it o p zich t een w aardevolle bijdrage kan leveren als articul a tiemi d del v oor b ew oners g roeperin g en ,
als forum voor discussi e en als informati e-
medium .23) Het g aat hier om het gebrui k van video los van d i s tri bu ti e v i a kabe l ne t ten . Een zelfde tendens is recentelijk g esi gnale e rd voor de kleinschalige pers . Naast de groepskranten en actie k rant e n verschijnen tegen w oordi g ste e ds weer buurt - w ick - en dorps kranten of stadskranten ,
uit g egeve n door be woners ,
op n iet commerci6l e basis
.24)
Het betreft hier een ontwikkeling v an g roepsmedi a naar community media . Bid groepsmedia ligt d e nadruk op infor matie en communicati e binnen de g roepering voor w ie het blad ,
de kraut ,
de film of v ideot ap e
bestemd is e n door w ie het product ook veelal gemaakt wordt . N a a r buite n toe fungeert het medium als uitingsmo g elij k heid v oor de thema's d i e d e groeperin g ter harte gaan . Bij community media richt m e n zich duid e-
22) Flichy , D . , Videogroups and consensus video , Stra s sbourg, Council of Europe , 1975 , CCC/DC (75) 33 . 23) M edien Vor Ort , Videoar b eit in V er g l e ich , In - and A u s lgndisch e E r fahrungen and die Situation in Munchen , M edien Vor Ort , M unchen , 1978 ; Berri gan , Animation projects in the U . K . , A sp e cts of socio cultural community deve l opment , Leicester , National Youth B ur eau , 1976 ; Giusti , J . , Video as an instru ment for commun es develop ment in ne w towns , Strassbourg, Council of Europe , 1975 , CCC/DC (75) 2 4 ) Bierhoff , J ., Journalistiek op de vi e r k ant e m e ter . De k l e insch ali ge pers , in : Bardoel , J . , Bierhoff , J . : Medi a in Ne derland , de el 2 , blz . 155-188 ; J arren , 0 . (Hrs gb .) , Sta d teilzeitun g and lok ale K ommuni k atio n, Dortmunder BeitrUge zur Zeitungsforschun g, Bd . 32 , K . G . S a u e r , M unchen , N e w York , London , Par is , 1980 .
45 .
33
linker near buiten toe en probeert men de aandacht to vestigen op zaken die anderen ook ter harte (zouden moeten) gaan . Hier functioneert het medium als forum voor discussie, als openbaar platform voor uitwieseling van meningeri . "More importantly, they are uses of communications media which not only enable two-way communication, dialogue from periphery to centre and vice versa, and bet w een groups, but which are based upon this dialogue ." 25 ) Community media opereren net als groepsmedia in de sfeer van belangenbehartiging, maar dan meer het gemeenschappelijk belang of he t belang voor de gemeenschap . Richting gevend in deze entwikkeling is de tendens Haar schaalverkleining geweest, de behoefte aan beleving en beheersing van de eigen omgeving, de behoefte aan participatie aan besluitvorming die betrekking heeft op de directe woon- werken leefsfeer en daarmee de behoefte aan participatie aan uitingsvormen en meningsvorming . Participatiedemocratie, basiscommunicatie en relevantie van het directe leefklimaat vormen de dimensies voo r kleinschalige vormen van openbare communicatie en daarmee voor community media . "C ommun i ty med ia are a d ap tio n s of media fo r u s e by the c ommu n ity , fo r wh ate ve r purp o s e the commu nity de ci d es . They are media to which members of the community have acces , for information , education and entertainment , when they wan t acces . T hey ar e m e d i a in w h i c h the c o mmu n it y par t i ci pa t es a s p l a n n e r s , produ c ers, per fo rmer s . T hey are the mea ns o f expr e ss ion o f the co mmuni t y, r a th e r th an f or the community . Community communications describe an exchange of view s and ne w s , not a transmission from one source to an other . " 2 6 ) A l s commu n i ty m edi a k o m e n meerdere, vers c h ill ende media in a a nmerk in g,_ video ,
krant ,
film ,
locale kabeltelevisie ,
locale (kabel)radic- ,
com -
m u nity media k u nnen d e rh a lve ni e t aan er n b e pa al d med ium ged efi ni ee rd w o rd e n .
Co mm u n ity med i a w o rden ge karak te r iseerd d oo r d e doelst e lli nge n
W elke men nastreeft . In al g emene termen luidt die doelstelling het bev or deren v a n par ticipatie
aa n m en i ngs v ormi ng s - en be sluitvo rm ing s -
p rocess e n o p, loc aal of su b- locaa l n i v e au .
Communit y m ed ia w ille n ee n
e e n p latform bi ede n voor u itw i sse ling e n uitin g v a n o pv atti n ge n van i n d i v i du e n en gr o eper in ge n over o nd erwerpen die v oo r d e loc a l e ge me e ns ch a p r ele vant zijn . Daa rv oo r is n o d i g e en o p e n stru ct u ur, t oe ga nk elijkheid voor een ieder en verant-w oordelijkheid door betrokkenen op n iv e a u 's v a n pr o d uc t ie en b eh e e r . pr ofession a ls ,
D e t h ema ' s w orde n n iet ge k o ze n d oor
ma ar w or de n a a ng e drage n d oor d e be t r okk enen ze lf .
Veel meer dan een aanpassing van de bestaande media radio en televisie aan e e n locale situ a tie gaat h et b ij commu ni t y media o m d e i np as s i ng v an een a nd er ge b r ui k v an me d ia i n d e sfee r van de i nf o rme le m assaco mm u n ic ati e . T o t We l k e i d ea a lty p isc h e k enm e rk e n van
' a l t ern a tie v e
Be rri g an, F . , Community comm unic a tions , t h e r ol e of commu n ity medi a in de ve l o p m e nt , Un esco re po r t s and papers o n ma ss commu n i c at i o n n r . 9 0, Une sc o, P aris, 1 9 79, bl z . 7 . 26) ibid . , `blz . 7-8 .
25)
34
communicatie' en 'alternatieve media' dit leidt heeft Eurich proberen aan to geven in een opsommende definitie van 'alternative Kommunikation' en 'alternative Medien' . In deze opsomming van k enmerken worden de alternatieve media eerst afg ezet tegen de massamediA en in het t w eede overzicht gerelateerd aan de veronderstelde behoeften .27) (zie overzicht 1 en .overzicht 2) . Overzicht
1
All+senkan munikition and „ Al trrwtw Konenwnka dn ": Un nrrcMidunyv n erkm+ M MA SS ENME DIE N
A LTE RNATIV E MEDIE N
ZI E L U ND ZW ECK P roflrrz iN ur q / Virtik&W Er pi nxurp lo ksl a O H entlkhlcoit / K omrnun7 ka tbn / Oriomio- Intarmatior uWtui U ab bau m / DE R PR O WKTERS7ELLU N G rung/ Infor ma twn / Orlentiru nq ! Einx Mati pni tr in AANnunp doi l d1rq / Aktual i- hh t ancMn and yW llWtu ftl ichon t i t / Un tw hs ltu nq Z ua mrtMnl wq ftNlon / horizon tals KomrnuniYution urt+oplicha n 8 1rpMtorum / A ll tpgxoblertr on tprrvatiilia an / Alt r M tiNn w f n igan / Aktionan iniN 4nn / M r W wgroi hn / pnk t{d w Po11tI k Wasi Wi / KOn ukU dr Lw n
ZIELGRUPPE / RE ICH M fEI T E
i llyrrwlrr dffentl iehkdt (abwwirpuW IokNal) RarWru DW ft . M ind " Ml nn, B " roH e"
GEBR A UCHSWERT Information lOrNr+tisru n y / information /Orimt wrunp ! AMlrunpmildu ny / Un arMe lrr, npbildunp / d lr H cn Ums mhiocurq / Komnw nika tion hrlui[ von Informatio n ur epn Kanrtw N l u tion mopr+ TECH N ISCHE nur von wagabildetrn rWthr Mkht han dub6or / PR ODUK 710 NS• SpuW i rnn n bW iwwn / smlgr ofeulaW l M ITTE L pr of aslor M ------------------------------PR 000 ZE NTE N ProfOaio Mllo Joun uli a en 1 L~bf+W W1zi n en / B~t iznalt ~ de r Tronrw np Ko m munllura • .. RWMctw ,rs" / wrw chU AufR axi piont habung do Tronnurlp in Kommuni lu t w and Hax ipw n t --------------------------------------FI NANZ I ER U N G / Varkwf (Gadihron ) / Vw luu l / Ei p@rrnittN / $g nden / W I R TSCHAF T- VWrbun p / hWk t- u ntl Kor tendakur qsprlnt ip
LICHKEI T Profltw iontlon+ng --------------------------------------ORG ANI S ATIO N bet,o6swirtrJuhlith I mprov i A tl on ! Orpanlnt iauorPnl simn prabMrnw --------------------------------------VR ODUKTIO NS- tptprch rWborw Ar bNt st Wu np Kd lwk tiw hodu ktlon a nd Vonnt• PROZES S / lurch Ind ividH ll* SpQ4 lffl4pwwtl kfikwt / rotMrmdM Sy tt un ABLA UF rung 1 i ndfv{ duM le VKantwo rt- der A +bNlst oilu n p I k h kait VE R T R IE B Ab onrr rtMnt / d i nlc u r VM - uberwiopend d lr Ncu pim iEution kauf / RpNmi6 fpkalt (m it Konnk c m wrburdon) g tu s t ionabh lk r qp - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - GE STA LTU NGS M ITTEL : ■ sIns rororttp&: HiacM Aufnllur p - RESSORTS vadlttawll - SP RACHE N abor Nrt / Fach+pacl wn umper4pepncf+lkh / pupg M (rosw rtalmzitirA) 4mffkd + km tMspn ontl / xrNClcmNq sIn- AUfMA C H UNG w fvwrdiq / konsumor Mn t Mrt fach --------------------------------------2UGAN G • Inpn chr in l c t / bedinift ofte n md gl ich DU R CH S CHAU - nur bW l npt a npntrobt / BA R KE IT nur bed l npt yap Gen
popWon /1mrtwNnt /
E R SCMEI N U NGSMIE ISE
nur bo dlrgt r pM mid lp in Ii r ipnn AW ti r Wan
sngN tn bt ----------------------------FEEDBACK/ nip Wding t Ivor Own M s dk tlct / Eip erbsitr ip / Tailhab or, L E S ER - Aliblfunktion) / Indir Nct nicht TH IS do PraRwrwne I E l n Z USCHA U E R w ir kunprn3 p lkh kNt lurc h D i sEI Nf LUSB / ku tdorofuu m / Konpols lurch KONTROLLE MBp l kh k ait zur ToIlryhms an Produk tlonQroxo{ kurzfrlst q / rpN mlBiq
INHALTE aDstrah {w wnd ! aktuN l / kon kroc / a llupsb ex ogm / yob lemunYv end l I U np rosd h nik hlnit bazoprn / tabmfr sum baxopun (Sonsatlwub u oqer Jwt) / (woh nblock - und Stad[tdfpr aWerns) M rrac M tgoriontiort / / Bodiirfni t-and InprwasnMl ku• .Po n orr ll t{ourq ( H onora uoron- lotion I BetroHwwnwkn tiuunp / ariontlsrur q ) / LoQ itimwion Kritik / Altwnat Mn I „ kn nkrm Utopia" ABHXN GIG KE I TEN Mvk t a6A4rpipk ol{ t l vwb sd y duMcti url VON DfiITTE R v d bim ~ Wtrtchah / V w • SE I TE ! F REMD wN nurq / Irutftuti~ / B ESTI MM U N G VWts Mn
27) Eurich, C ., Gegen - oder Komplementar - Medien? Zur Gegenstand, Funktion and Ursache "alternativer" Kommunikation , in : Jarren, 0 . (Hrsg .), op .cit ., blz . 33-34 .
35
Overzicht 2
ClwakMittikiA l ternstive r K ommuipi katio n BESTAND
BEDAR F
ZIEL UND ZWECK Er¢n : u rq lok sl y tl ffM tlich . wA cfu al witiqe Enchlis 8unp von DER PRODUKTIONS • kdt / Inf orrrrt io nWa f iz i t s ab• inarWv i g lwender L ni STEL L UNG bousn / O/Mm 4runq / EinzM - cM sKMntM lm I VK mittlu np KNpn lrs in hu ts i ahon a nd :ratchwi Rpw orWen und R ezI q osMlfchaf llichM ZU m mrrNn - w ml on, zwisc hen St"[ und Bu r hug ual lm / Iwi i zo nulat Kan per / horizontals Kornnuinikation m u n ikat wn rm oglochan / ian ecMn &irqern and VvvAltunp / &xp " t wum / A ll tpfp r o blawne dertwkn t bcM I rgt i Wtqrrn au f en t pr fva NsM ren / A ltern a tn en Psrt u ipa ti oro c hancon h i n durc hsufx o,g on I Akt ioryn i n i t iiM on / Is u c h ten l SolidMbNrurylproxsw Psrte{ orprNf en / p rak tiw M huWl fuh ron / Abb ou Stadt -Land . PW ld k W v*iWn / Konuku Cafi I N I Em srtx ipo tb n des Laws vorlp ZIELGRUPPE / (ubKwi p p nd lo ka lO Ra nd &Nn Bord l kau rqskni r REICHWEITE pruppon , M irWer M i un, Bn ro f - ISym paMiam~ k urp ) fww GEBHAIICHSWEHT Inforrtu ti o n / Orientioru rp / MN lnu rqsb i ldur q / dir N cto Urnwuborkei t won In f wmatlwrn / Komm un ilution a rtr pwn
L aWnYii IN / $Mbaftl h / VMuo barkei t that pr ak ti kabN Altarrti • vin I Ar Hgnu nq von ps tMl whm ft l ichw Rgl i ta t
TEC HN ISCH fi PRO- rMativ I Nth t h andh e6bar / OUKT IO NSMITTE L rm iprofenloMl l PRODUZENTEN
L.oiw p uW l x ittsn / BaaiWfr Idg l:utond: RWaktbn SpipN dr . RWo ktwu i ' / vrvucha bUd e der lo{ulon p:ialm VMh71tAufMburp der Tronnurq in nlar % E inrphrtN mitt iMa ltl kMr Kornnw ni lutu and Rax ipi«u and pwta ltu is cMr Kompoaru
(d+rr tlq8 din in Spa iWbun e,m s uwt I . ------------------------------------- F I NANZIERUNO / VM c a uf ! Ei p~nm ~t M / . WIRTSCHAFT. SpMdon / KwtMWoc ku niW L I giKE I T pri nx fp ------- - - - ---------------- - ----------- I^nprovis atwn / Pr o4@k tWx oqen ko mb i nisrt N E i nONGANISATION Orpan l rtarnprobW rtr uu vas chiWena MWwn / K o operst ion m i t andren G rupp n und iMlal tl kh vMvwndtM Of p nl•t ioM n -----------c N-- - - ----------------- ~H000KTIOMS KdI N tM Produk on and P R02ESS / Vwa ntv+ortlich keif / r otmr«Kir ABLAUT S ystwn der Arbei is n ilurp ---- - --------------------------------- VERTRIEB dwwiqprddkMcgDfarbu t ion (mit Kon nkgn vabu o din ) / d nut ionrad*WWyi p --------------------------------------- GfSTALTUNGSMITTE L : - RESSOATS ke- rr rwwppu l fl stlr Auf Konzq t fur ProOuktsufG ou ant tdlunp witkdn - Sr11ACHE u rnpoonp praehl ich / AbkoM von poli tiathM Sch [ W PuaPompiin.cn wo.urpu nrnnc ia, - AUFMACHUNG KwttrrpraW / :wocy . rry 4p / Nnhrh --------------- - ----------------------- ZUG/ 1.NG oH~ n _-~ ------------------ - -- - -------------- OURCHSCHAU pp~b~n / hmarwn / BARKEIT Y prtnb t ----------------------------------- FEEDBACK / LESER- di ni c t Fickko pp lurq inton tivmen ZUSCHAUE R habit nlcht TNN du Vro EINFL U 55 / pramms / E l nwi rtunpun8 oic hKONTHOLLE kNt lu rch D itku sbMorum / Kon t r dl e lu rch Milo khk ei t iu r Tail nhrtr am Produktionfproz" ERSCHEINUNGSMIE I SE
nu r bdirgt rpMmisip in IjnpemnAbtirWen
Ko ntinu iu t t+clwttN lan I V araouson des P u W l k urtud urch Gowdhnu r yM lhkt l
I NMATE Konkm / slltplb omp an / V orkniplu np von TMorw un d problMn b axop en / I abMqP r u lt / Kan tinu i ut in AoblMn r sumbu ope n ( VY oh nbl ot k • b uy ! Vw bi/d un p vo n Vwp w%p nu nd S tadmIl pfoderne ) / hMt - Gorp onvw [- 2 u k unh / Zu . BedrtnWs-a nd Intus Mn rmrtwY " Sox idvwhal nna ti kul at io n J B4M oHwn polltiscM K ultu r / SWlctu r en des w ientNrunp / K rl t lk / Alter All tup w rdou tlw Mn / k on icrm , rytr~ / . KwUcro q UtopiaabP *nibsr e Problw~ in Angrif f rrAmwn / out p rak u ¢M A l nrnativon konxantr'we n / ViN fll t a n LEwrrpn+by id+ ktinn and Auf fu• su rprn Wruck ii eh t p an / SMhot hMMonchla p / Varbi ndirq zu r ubernpwWen MatsM km rvr iunika tion A wrttdNn A BN AH GIG K EITE H VON DRITTE T E / F R E MO RSEi BE STt MM U N G
dyA unk tio"
U it deze opsomming wordt d ui d elij k da t community med ia zich onderscheiden van loca le m e dia op jou r nalisti ek profes s ion e l e b asi s al s re g ional s /locale omro e p e n p e rs . Het acc e nt li g t ni e t op het br engen van nieu w s en actualiteit , maar o p fi e t bevord e r e n van e en discussie over thema's d i e voor de g emeenschap van belan g g eacht wor de n . D aartoe worden belan g h e b b end e n e n bet r o kke n e n in de gel ege nheid g e s t e l d hun mening uit t o dra gen ,
en wor d t bewoners d e ge le ge nhei d geb o de n
om van die verschillende menin gen kennis to nemen . In wez en s t e lle n community media zich tot doel het cr e t'ren van ee n locale op e nbaar heid ,
in de zin als Habermas die h ee ft omschr e ve n : e en open discussie,
w ear eeniede r aan k an deelnemen ,
o ve r zak en di e voor e enie de r rele-
vant zijn of rele vant g eacht w orden . In het voor gaande hebben we gezien dat v a nuit d e ides van participatiedemocratie en schaalverkleining bur ge r g roep e rin g en zich sterker zijn g aan bemoeien m et meningsvorm in g en:besluit vorming op locaal niveau . Dit leidt tot e e n intensi v ering v a n de informele massacommunicatie op locaal niveau en tot de toepassin g van 'nieu w e' media als film ,
video en kl e in offset als k l e inschali g e
vormen van openbare commun icatie ,
aanvankelij k als groepsme d i a me t
een g eleidelijke over g ang near community me dia . Op de overgang van groepsmedia Haar community medi a hebben een aantal factoren positief ing ewerkt . Op de e er s te pleats de geleidelijke erkenning van de activiteiten van burger groep e ringen als actiegroepen ,
buurt- en w ijkcommite e s ,
milieugro e pen , e nzovoort .
Daarnaast heeft zich in de loop der jaren steeds d uidelij ke r een specifiek locale thematiek uit g ekrist a llise e rd , ruimtelijke ordening ,
in h e t vlak van
planning , woningbouw, en der gelijke . Tenslotte
dient genoemd de toenemende bereidheid van de loc a le ov erhed e n o m door middel van voorlichtin g en inspr aakprocedures i e ts t o d o e n aan het overbru gg en van de afstand tussen burgers en overheid . Deze factor e n hebben ertoe geleid dat er een klima a t ontstond waarin ge d acht e n w erden ontw ikkeld over meer permanents en meer ge st ructureerde vormen van openbare communicatie op locaal niveau . Hoew el voor de realisering m e erdere mo g elijkheden o p enstonden ,
is het in het
be g in van de jaren '70 toch vooral de aan wezighei d van locale k abel netten ,
en de mogelijkheid voor door g ifte van locaal g eproducee r de
televisie - en radiopro g ramma's via de z e kabelnetten ,
g ewee st ,
di e
,ertoe heeft g eleid dat de discussie over locale media en k lein schali g e vorm e n van openbare communicatie zich ge c entreer d heef t op kleinschali g e omroep v ormen .
37
4.
4 .1
KL EIN SCH A LIGE O MROEPVOR ME N I N WEST - EUROP A
Tele v isi e
De ontwikkelirig van k leinschali ge omroepvormen heeft zich in Europa allereerst gemanifesteerd aan het medium televisie, in het bijzonder, de doorgifte van locaal geproduceerde televisieprogramma's via locale kabelnetwerken . Dit heeft voor de ontwikkeling van community televisie in Europa een belangrijke consequentie gehad, want terwijl kleinschalige pers, video- en filmgroepen ongestoord hun activiteiten hebben kunnen ontplooien, is de ontwikkeling van community televisie van meet of aan geconfronteerd geweest met twee monopolies : het monopolie van nationale omroepinstellingen voor vervaardiging en uitzending van radio en televisieprogramma's, e n het monopolie van de PTT of overeenkomstige instanties voor doorgifte en distributie van radio- en tv-signalen . Community televisie en radio hebben zich dus niet vrij kunnen ontwikkelen maar zijn afhankelijk geweest van de speelruimte die men vanuit het nationale mediabe l eid bereid was to bieden . De verordeningen op basis waarvan experimenten met locale kabeltelevisie en kabelradio .i n een aantal landen zi j n toegestaan werden ontleend aan een bestaande omroepwetgeving, die echter niet voorzag in het gebruik van kabel voor doorgifte van locaal geproduceerde radio en televisie-uitzendingen . "I n E rm a nge l u ng ei n e r a uf d ie neu e n M e d ie n b e zogen en Ver o rdnung s pra x is w i rd die re c h tl i c h e Be h andlung dr ah tgebundenes Fernsehen in allen Landern aus den bestehenden Rund f u nk ge s e t zen abgel ei tet . Un t er sc h ie den w a rd zw i s c he n E rr icht ung and t ec hnisc h e r N u tz ung vo n K a be l ne t zen einers e it s and Programmversorgung andererseits ." 1 ) Vand aar d at d e v ergu nnin ge n op b a sis waarva n i n e e n aa nt al lande n com m unity t e le v isie h ee ft moge n p l aat sv i nde n experi me nt e e rver gu n n i ng en waxen, d at w il w aa rd e n .
zegge n v oor ee n b ep aa l d e duur, en on der b e p aald e voo r-
He t feit dat he t om ex p er imen teervergunn i ngen g rog o n t s loe g
bo v end ie n d e• overhei d va n de noo d zaak o m een we ttelij ke r ege li ng op voorhan d tot stand to br e ngen . I n f e ite Bing het o m het w i nne n van tij d en het uitstell e n v an b ele id sb e slissin gen . "In general terms , official policy on local cable activities has b een caut i ou s , i f not restr ictiv e, for r e a s o ns t hat ar e par t ly si m ila r, par tl y s p ecific fo r eac h coun t ry . " 2 ) D e ze v oorzi c ht i ghei d werd ni et o p de eer ste p l ea ts i n gegev en door de a ard v an de
exper imente n met community tele v isie ,
ma ar doo r d e
1) Schacht, M . , Kabelfernsehen in West-Europa, eine Ubersicht nationaler Entwicklungen, in : Rundfunk and Fernsehen, nr . 27 , 1979/2-3 , blz . 313 . 2) International Institute of Communications , The Financin g o f community and public acces channels on cable television networks in membercountries of the Council of Europe , Strasbourg , Council of Europe, 1977 , CCC/DC (76) 97-E .
38
wettekljke en juridische precedenten Welke geschspen zouden kunnen worden door een opening in het omroepbestel voor locale kabeltelevisie . "Lo k aler Rundfun k b e findet sich im Sp a nnung sfel d w ider str e itend e r Interessen : - d en massiven Z ugriffsv ersuch e n privat -k omm er zielle r Gruppen (Grossverlage, Ele k troni k and Kab e lin dustrie in internationaler Phalanx) in der Vorph a se re g eri. e run soffizieller F e stschr e i b ung des'rechtlichen R ahm e ns lokale n Kabelfernse hens . der Kontrolle des Staates fiber die N ut z ung d e r neu e n M edien : Veranderungen d er Rundfunkstru k tur hingen immer von Zielsetzun g and Inter v entionsve rhalten der national e Reg ierungen ab ; e g al ob eB sich um Festschrei bung od e r offentlich k ontrolierte Offnun g des M onopole hand e lt ; - den nationalen Rundfunkgesellschaften, die d em Entsteh e n ,s e der Konkurrenz e ntg egen wir k en . Sie versuch e n durch Regionalisierun g der eigenen Prog rammprodu k tion , lokalem Kabelfernsehen von vornher e in die AttraktivitUt zu nehmen ." 3 ) De beleidsvorming inzake kleinschalige omroep is dus niet in de eerste pleats gericht geweest op de bevordering van kleinschalige vormen van openbare communicatie, maar op het verhinderen van ongewenste ontwikkelingen die via de mogelijkheden van doorgifte van locaal geproduceerde programma's via de kabel zich zouden kunnen manifesteren . Deze strategie heeft tot nu toe in W est Europa succesvol ge w erkt . De experimenten met locale televisie die plaatsgevonden hebben of nog plaatsvinden in Engel and, Nederland, Belgic, Scandinavia, Frankrijk en Zwitserland hebben nergens tot wezenlijke veranderingen in de omroepstructuur aanleiding gegeven . Een uitzondering hierop vormt Italia en dit is reden om de ont w ikkeling in dit lan d apart to beschrijven . De overige exper i me n ten m e t kl e insc h alige omr o ep zijn voor de beschrijving ingedeeld in twee categorie6n . De eerste categorie omvat die experimenten die zijn voort gekomen uit het w erken met video op locaal niveau . Aan daze experimenten is veelal een fase vooraf gegaan waarin het videowerk zich ontw ikkeld heeft op locaal niveau, zonder dat uitsturing van programma's via de kabel plaatsvond . De tweede categorie omvat de experimenten die van meet of aan op uitsturing van programma's via de kabel gericht waxen, in feite de locale kabelomroep-experimenten . J u i st omdat de kle i ns c h al i ge omroep zich heeft m o ete n ontwikkelen in een spanningsveld wear ook andere krachten spelen kunnen de ervaringen met dit medium niet uitsluitend vanuit he t perspectief van de experimenten zelf beschreven w orden . In de landenbeschrijving is daarom g etracht zo w el het buiten-perspectief ,
3) Schacht , M . ,
op .cit . , blz . 323 .
39
- we tt e lijk e rege ling en , media -
ontw i kke lingen bid grootsc hali g e massa-
als h e t binnen-p e rsp e cti e f , - operation a lisering van
uit g ang s p unten e n doelst e llingen v a n community me d i a -
in
d e inv e nt arisati e to bet r ekk e fi .
Italia ,
4 .1 .1
v an loc a l e t e le v i s i e ne ar comm e rci ti l e net w or k s .
Volge ns v e rschill e nde op ga v en teld e I ta lia te ge n he t ein d
'v an 1980 tussen de 370 en 600 min of we e r reg elmatig acti e ve
local e tv -s t a tions .l) Hierm ee haalt het lan d een grotere zen d erdichtheid (zender/aantal inwoners) dan de Vereni g de Staten van Ameri ka . Van h et totale programma - aanbod van al deze particuliere tv-stations b e staat 44 % uit speelfilme , e n 44% uit amuseme nt ,
12% uit televi s ie - serie s
ni e uw a , ov er i g e pro g ramma 's en r e clame .2)
He t aandeel van d e reclam e in d e p rogrammerin g is aanzien l ij k . Zo w er d en in 1980 voor een ze vental particulie re t v-s tations de v ol g ende perc e nt ages g emeten : TVR Palermo : 35 % reclame , GBR R oma : 30 ,4%,
TVR Voxon : 30 ,4%,
Teleli b ra FJ : 29% ;
Telecolor : 28 , 3%, Antenna 3 : 27 , 6 %,
38 Firenze : 26 , 3% .
Dez e p erc e nt ages hebben betr ekk in g op het aantal m i nuten reclame , gem e ten op een doordeweeksedag v an 21 .30 tot 23 .30 uur . Opmer k elijk daarbij is de v erhoudin g tu s sen national e e n loc a le reclam e ;
in
februari -maart 1979 was de verhouding locale -nationale reclame bij de particuliere tv-stations 80 20 ;
enkele maanden later reed s
50 50 en in 1980 20 80 .3 Paralel aan deze ontw i kk eling loopt de worming van st eeds grotere ketens van locale tv - stations met e en centrale programmatoelevering en c e ntrale reclameaquisitie . Grote en middelgrote stations worden opgekocht en kleinere stations worden weggezuiverd doordat hen reclame-aanbiedingen onthouden worden . De verwachting is dat op deze wijze binnen afzienbare tijd een vier- of vijftal commerciele networks zullen ontstaan Welke op nationaal niveau met de RAI kunnen concurreren . Deze on t w i kke l ing nam een aanvang i n 19 74 a l s ee n beweging tegen het monopolie van de RAI en v66r locale kabelomroep . In de daarop volgende periode werd locale (kabel)omroep overgelaten aan het vrije spel der maatschappelijke krachten en ontwikkelde de kabel zich van locale kabelomroep Haar commerciele televisienetwerken .
1) NOS/KLO, ItaliL in het pre-sateliettijdperk : Rai monopolie teneinde, Hilversum, 1981, blz . 3 : 500 tv-stations ; Grizaffi, G ., PrivatfernsPhen in Italie, in Rundfunk and Fernsehen, nr . 21, 1981/1, blz . 47 : 366 ; Media Perspektiven, 1980/1, blz . 73 : 600 ; Kirche and Rundfunk , maart 1980, 16, blz . 1 : 600 ; RAI, Servizio Opinione, Newsletter nr . 1, november 1980, blz . 1 : 450 . 2) RAI, Servizio Opinione, Newsletter, op .cit ., blz . 2 . 3) Kirche and Rundfunk, maart 1980, op .cit ., blz . 2 .
40
In 1952 wa s d oor d e italiaanse r eger ing aan de Rad io T e l ev isione Itali a
(RA I) het alle e nrecht g eg even om ra d io en tel e vi s i e- .
progra mma's to v erzorgen en uit to zenden ov er heel It a li a, v oo r een periode van 20 jeer . Al voor d it monopolie a fli ep in 1972 we r d h e t aanget a st d oor een aantal buitenlands e ze nd e rs uit Z w itserla nd, M onte Carlo en later Joe goslavid e n Frank rijk . In h e t noorden en het ma dde n v an Italie we rden door particulie r e ondernemin ge n r~laisstation s opgericht en daarmee we rd het televisiepro g ramma van Lu gano , Antenne 2 , M ont e Carlo en Capo Distria doorg eg ev en tot aa n Rome . De aantrekk ingskracht van deze buitenl a ndse z e nd e rs w erd no g verster k t toe n dezp d e RAI ,
op kleurenuitzendinge n over gin gen lan g v oordat
en dan no g sl e chts voor 1/3 van de programma's, in 1977
overschakelde op k leur Omdat ze niet in staat was om v66r 1972 de hervorming van het RAI monopolie tot stand to bren g en verlen gd e de re g ering tot drie maal toe de t e rmijn met 1 Saar . De bedrei gin g voor de RAI k w am echter niet zozeer van de buitenl andse zenders maar van binnenlandse locale k abel tvstations w aarvan een aantal ,
in afwachting van e en voor hen gunsti g e
hervorming van het RAI-monopoli e, waren begonnen m e t incidentele uitzendingen . De bekendste en de eerste hi e rvan w as Tele Biella in de stad Piedmont . In men 1972 verzorgd e dit station een uitzending in samert 1an8 met de al g em e ne v e rkiezing en en dit w erd prompt verbo den . Kort daarop w erd dit verbod ongrond w ettelijk verklaard door e e n local e
rechtbank onder verw ijzing Haar artikel 21 van de
grond w et .
Inmiddels hadden zich rond Tele Biella zo'n 30 andere locale
k a b el-
tv-stations g eschaard onder de naam A(rtikel) 21 - tv .4) De meesten van deze stations waren links ge brienteerd en hadd e n een beperkt aantal kabel - aansluiting en . Tele Biella was met 1300 aansluitinge n de grootste . In 1973 verordonneerde de minister verantwoordelijk voor de PTT de sluiting van alle locale kabeltelevisiestations en in het Saar daarop tevens de ontmanteling van de relaisstations voor doorgifte van buitenlandse programma's . Onder druk van de publiek e opinie zag men of van sluiting en ontmanteling . Hierbij dient aangetekend dat reeds vanaf 1972 de positie van de RAI onderwerp was van heftige politieke discussie . De RAI werd vooral van linkerzijde verweten 20 jeer Lang onder heerschappij van de christendemocraten een uiterst sober programmabeleid gevoerd to hebben wat Hoch aan de behoefte aan amusement, Hoch aan de behoefte aan local e en regionale informatie tegemoet kwam . In dit politieke klimaa t kon verhinderd worden dat de locale kabel-tv-stations gesloten werden ; het aantal stations Ham zelfs toe . Tele Biella wendde zich eerst to t
4 ) Grizaffi , G ., op .cit . , blz . 4 3 ; Cavall d-Sfor za , F . , Donati , A . , Evans , H . , Independ ent tel e vision net w ork s in Italy at the turning point from c a ble to broadc a sting, Strasbourg , Council of Euro p e , 1977 , CCC/DC (76) 92 , blz . 2 .
41
het europese gerechtshof in Luxemburg en toen dit het monopolie van de RAI in overeenstemming verklaarde met de geldende EEG-regels, tot het Corte Constituzionale, de hoogste rechterlijke instantie voor grondwetzaken . Dit Hof deed op 10 juli 1974 uitspraak, waarbij het volgende werd vastgesteld : - Voor zover het uitzendingen voor het gehele land betreft is het staatsmonopolie legitiem . Dit geldt zowel voor radio- en televisieuitzendingen over de ether, als voor een eventueel in to richten nationaal kabelnetwerk . Het staatsmonopolie w erd gerecht vaardigd geacht als barri6re tegen oligopolistische concentratietendenzen Welke zich anders op het gebied van de omroep zouden voordoen . - Dit gold echter niet voor kabeltelevisieuitsturingen op locaal niveau . V anwege de beperkte kosten en het geringe bereik viel hier voor concentrat i etendenzen niet to vrezen . Bovendien vervullen l ocale kabeltelevisiestations met hun specifiek locale programma's een nuttige functie . Op basis van deze overweging en onder verwi j zing naar artikel 21 en 41 van de grondwet - respectieveli j k het recht op vri j e meningsuiting en het recht op ondernemerschap werd de voorgestelde sluiting van Tele Biella ongrondwettig verklaard . - Ten aanzien van de door gifte van buitenlandse pro gramma's w erd , onder verwijzing Haar de "free flo w of information" vastgesteld dat d e staat h aar bu rg e rs e v enmin h et k ij ke n Haar b uit e nl and s e ze n d e r s k an ver bie de n als h et lezen v a n bu it e nla nd se kr anten , ) tijdschriften en boeken .5 In november 1974 maakte de regering de voorwaarden bekend w aaraan loca le k ab el - tv - stations m o e ste n v o l do en . D e v oorna am s t e da ar van zijn : h et aa ntal
aange slote nen mag niet m eer dan 4 0 .00 0 zijn ;
re cla me d i en t beperk t t ot 5% v an d e t otal e uitzendtijd e n mag ab so l u ut ni e t m e er zi jn dan 6 m i nu t en p er uu r ; min sten s 5 0% v a n het ) pr o gr amm a-aa n bod mo e t l o ca a l gepr o du ce erd z ij n . 6 D e gunsti g e b es l issin g van het Hof le id de tot e e n groei van h e t aa ntal locale k abel - t v- stat i o n s .
In ve r schill e n de
delen van he t l an d w e r den k a b el -t v- stat i on s o pger ic h t , v ee la l i n kleine steden met steun van de plaatselijke middenstand .
Men
be sch i k t o v er w einig a pp a r atu ur en over we ini g geld m aar v eel e ntho u s ia s m e . P rofe ssio ne le hu lp k o n ni e t be t aal d w or d e n, m aar sommi g e s tations met w at la ngere er v aring waxen b e rei d t r ai n i ngscu r suss en to ve r zo r gen v oor ni euwk om er s . M e n z o nd
2 A 3 uur p er
dag uit op 2 of 3 dagen per w eek . In deze fase worden een aanta l
5) Arnolds, J . , Vrije toe gang tot de ether? Over de verenigbaarheia v a n de vr i jh ei d v a n men i ng s u iting m e t ee n b e perkt o mr oe pvergun - . ning en st e ls el, d octo raa l scr ip tie , Uni ver siteit van Amst erd am , 1980, blz . 27 ; Media- P er s pek t iv en , 1977/ 1 2 , b l z . 706- 7 14 . 6 ) Cav a]l i-S fo r za , F . D onati A ., Ev an s H ., o p . ci t . blz . 3 .
42
nadelen van k abeltelev isi e sn e l duid e lij k . Het l egg en va n ka b e l s is een k ostba r e zaak waarvoor moeilijk aan geld to kom e n is . Om over lang e re afstand via k abel stabiele uitzendin gen to ver zor g en is evene e ns dure apparatuur v ereist . Inkomst e n uit aanaluitings kosten dekken nau w elij k s de investeringen en vanw ege het gering e bereik en de mindere k w aliteit van de programma's b i~ven inkomsten uit reclame achter bid de ver wachtin g en . In deze fase blijken k abel tv-stations een riskante invest e ringsmarkt .7)Toch telt men e ind 1974 zo'n 55 locale kabel - tv-stations en het aantal blijft oplopen . Me n pr o b eer t ee n vo o r p u bl i ek en sp on s or s aantrekkel ij k pr ogramma to bren g en ,
bestaande uit films ,
locaal nieu w s, locaal amusement ,
soma soft - pornofilms , quizzen , en locale cultuur ,
dat w il
z e gg e n li ede re n e n to n ee l st u kk e n i n h e t p l a ats e lij k diale c t . Teneinde het bereik to ver g roten en daarmee de reclameopbren g sten , gaan locale kabel - tv - stations er toe over om via de ether televisie u i tz endi nge n t o ver zorge n,
soma v i a e e n ei gen zender, s oma door op
to stralen Haar bestaande relais -stations voor doorg ifte van buiten l a n d se ze nder s .
Door OP d eze wijze in t o haken o p het re l a i s- c irc uit
w int men een reeds bestaand publiek in de uren nadat de buitenlandse z ende rs gestop t z i jn .
De e er ste illega le et h e r-t v-u i tzend i ng v ond
pleats in november 1974 en in 1975 gaan steeds meer stations ove r op e ther-ui tzend ingen . De regerin g reageer t m et
sl uit ing v an de
statio n s en de zaa k w ordt op n i e uw v oor he t Cor te Co n s b it uz ional e gebracht . In een uitspraak van juli 1976 stelt het Hof vast dat het st a atsmonopoli e s lec h ts kan ge l d e n v oor het n atio na l e n i ve au . D e RAI w or d t gevr aagd z ic h
t o ont h ou de n v a n a ctiv i t ei t en Welke er toe
kun n en l ei de n dat o p l ocal n iv ea u Be en z e nd fr equent ie s m eer be sc h i kbaar zijn voor locale omroepen ;
locale kabel - en ether - televisi e
e n l ocal e e ther -radi o zi jn n i e t Lan ger i lleg aal , a l h oewe l ee n ni euwe o mr o epwe t g e v ing w a a ri n di t be s l uit w ett e l i j k g e reg e ld w o rdt no g st eed s op z ic h l as t wa chte n . R eeds v oor d e uits pr aa k va n het H o f i n 197 6 was h e t aan tal loc al e ether-tv- stations uitg ebreid , maar vooral vanaf 1976 treedt een en orme toen am e op z oal s b l i jk t u it bij g aa nde gr a f ie k . ~) De z e groei
i n aantal v a n de local e ether-tv-stations
a at gep a ar d
met een sterke Baling van het aant a l kabel-tv-stations . teeds meer st a tio n s gaa n o v e r van kabel o p e th e r -u itze nd i ng en . D oo r d e ui ts pr aak van het H of i s
de p ositie van d e local e rad iostation s
7 ) Cav alli - Sforza F ., Don a t i A ., Ev a n s H ., 8) Ar no ld s , J ., op .cit ., b lz . 5 . 9) RAI, Servizio-Opinioni,
op . c i t ., blz . 4 .
op .cit ., blz .•1 .
43
.~
,., Yep
~)S
~ !O f Yf l ~
ro
{ ol D J 1
Y A Y J
X71
J
A t O M D
J F
Y A Y J J A t O M D J ! Y A Y J J A t
94
J ~
~ fiB-_
O M
O J
.
I r A Y
. ...
J J
wr
A t O
M
.j -
. _ ___ '
T.- A r r
r ~~ u
am
w v J
-
r
. w . r -j A e -N v
*N
ge l ega li seerd en hun aan t al loopt i n 197 7 o p tut een aa n tal ) de 1200 en 200p,10
D
_ ..
rF
t us s en
In deze aanvangsperiode valt er nog een zeker e verscheidenheid in de locale tv-stations to constateren . Een korte beschrijving van een viertal local e,tv-stations uit de periode kort na de beslissing van het Corte Constituzionale kan een indruk geven . ii ) van de verschillen in opzet en doelstellingen van deze stations Video Syracusa begon in november 1974 als kabel-tv-station in Syracuse, Sicilie . In september 1975 ging men over op ether-televisie ; het kabelnet wordt ook nog gebruikt, maar er komen Been nieuw e aansluitingen meer bij vanwege de hoge kosten van de bekabeling . Het station is opgericht door een aantal professionals en plaatselijke zakenmensen . De staf bestaat uit 10 waste medewerkers w aaronder technics, reporters en commentatoren . Deze hebben alien een dagtaak elders en werken in hun vrije tijd in het station . Niemand ont , vangt een salaris maar men krijgt een betaling uit de reclameinkomsten . Van zaterdag tot woensdag zendt men uit van 20 .30 - 24 .00 uur ; op donderdag en vrijdag van 18 .00 - 24 .00 uur . Met de programma's-pi•obeert men een service to bieden aan de plaatselijke gemeenschap ; men brengt
10) Gericke, G ., Das Beispiel Ztalien, in : Langenbucher, W ., Lokalkommunikatior~ Analysen, Beispielen, Alternatieve, Olsl dger, Munchen, 1980, biz . 285 ; Media Perspektiven , 1977/12, biz . 710 ; Motta, M ., The radiosituation in Ita l y, EBU-review, 1979/blz . 18-22 . 11) ontleend aan Cavalli-Sforza, F ., Donati, A ., Evans, H ., op .cit ., biz .
12-31 .
44
dagelijks een nieuwsuitzendin g , sportprogramma's en culturele programma's, o .a . poL~zie in dialect . Met uitzondering van speelfilms produceertrrten alles zelf . De staf heeft de beschikking over 1 zwart/wit portapack, 1 editingdeck, 2 studiocamera's en een mixer . Uitzendingen zijn niet in kleur . De reclameaquisitie gebeurt door de medewerkers ; reclamespots bestaan uit die's of videotapes ; de lengte van deze spots is niet meer dan 1 minuut per uur . Het station probeert een locale functie to kriJgen onder andere door proE;ramma's over plaatselijke thema's, bijvoorbeeld verontreiniging door een nabijgelegen fabriek, en door ruimte to bieden aan politieke partijen tijdens verkiezingen, maar ook aan sportverenigingen, de kerk en het toeristenbureau . De omvang van het publiek wordt door het station zelf geachat op 300 .000 . Tele Genova opereert vanuit een kantoorgebouw in Genus . Met een aanvangscapitaal van 50 miljoen lire werd in 1974 een aandelenmaatschappij opgericht en geregistreerd als "dagblad" . Dat is niet verwonderlijk want het merendeel van de aandeelhouder's, tevens stationsmedewerkers, zijn journalisten die locale televisie naast hun hoofdtaak op de kraut erbij doen . De staf bestaat uit 20 personen waaronder journalisten, cameramensen, technic s en vrijwillige medewerkers . Iedereen werkt part-time en in een wisselend rooster . Op basis van professioneel-journalistieke normen en met alle krantenfaciliteiten bij de hand prQbeert men een hoogwaardig locaal nieu w sprogramma to brengen . In 1976 is men overgegaan van kabel- op ethertelevisieuitzendingen en men bereikt nu via 3 relais-stations een gebied met ongeveer 1 miljoen inw oners . De apparatuur bestaat uit 3 portapacks, een 16 mm filmcamera, ~ inch, en 1 inch Ampex apparatuur voor editing . De uitzendingen zijn in zwart- w it . Het programmaschema is als volgt : dagelijks van 16 .00 - 19 .00 uur speelfilm of sport ; van 20 .30 - 23 .00 uur locaal nieuws en gevarieerd programme ; na 23 .00 uur herhaling van de speelfilm . 's Zondags is het hele programme gewijd aan sport . De eigen producties worden door nieuws-teams opgenomen op locatie . De nadruk ligt op snelheid en actualiteit . Nieuws en sport worden veelal live uitgezonden . t{et publiek reageert telefonisch en met publieksvoorkeuren wordt rekening gehouden . Alle reclame-aquisitie loopt via een agentschap . Om de reclamespots volledig uit .te buiten zonder de 5% norm to overschrijden worden hele speelfilms inclusief reclame meerdere keren herhaald .
M en hoopt in de toekomst uit reclame-opbrengsten
ook de medewerkers to kunnen betalen . De inkomsten uit reclame nemen gestadig toe . Het station is een goede investering gebleken . Men probeert een professionele nieuwsdienst to zijn voor de stad Genua . De technics zijn echte technics, de journalisten zijn echte journalisten . Het werk is georganiseerd sls op de redactie van een kraut . Men hoopt in de toekomst regionaal to kunnen uitzenden .
45
Een kleiner station in de buurt neemt nu al de programma's van Tele Genova over en vergroot op die manier het zendgebied . De professionele aanpak van het station last weinig ruimte voor participatie door burgers . Men schat zelf het publiek op 400 .000 personen di e minstens een ke e r gekeken hebben . Te l e c i tt a is in G enu s de
t ege nha nger v an Tele Ge no va .
I n plaa t s
van professionele nieu w svoorziening probeert Telecitta een dialoog tot stand to brengen tussen station en burgerij . Het station heeft de juridische status van een verenigin g . Er is een kern van 5 a 6 full tim e mede w erkers en een aantal part-timers . Inkomsten uit reclame w orden verdeeld onder de mede werk ers en zijn net g e n oe g v oor d e fi n a n cieri ng va n d e dagelijkse gang van zaken . In 1975 heeft men via kabel een half jaar lang een "community" pro gr amma ge bracht i n een stadsdee l van G e nus . Er wa s ee n i n t e nse samenwerking met locale groeperingen en vereni g ingen . Er vormd e z ic h te ve ns een gr ote g ro ep v r ijw illi g e r s rood het statio n e n d e v ooruitzichten voor d uurzame p a r tici pa tie wax e n erg gu n s t i g . De o mvan g va n h e t kab e ln et wer k - 1000 aansluitingen - w a s e cht er to k l e i n om vol d o end e ink om ste n u i t re c l am e b i nnen to br eng e n zo dat me n met d e ze w o rm v a n commu ni ty pr og ram m i ng m oe s t s to ppe n .
Thans
z e nd t men u i t v ia de eth er . Men g e b rui k t het re l a is - sta t io n d at di en t v oo r deorgifte va n d e zw i t s er s e z e nder . U it zend ing e n v i nden p laat s wanne e r h et zw i t s er s e pr ogramma n iet i n de lu c ht is , v an 1 3 . 0 0 - 1 6 . 00 u u r,
meestal
i ed e re dag . P r o gr amm a- on derwer pen wo rd en
aa nge dr agen doo r kijkers ;
me n s chat he t dagelijks aan t al t el e fo on-
t,jes op 400 . Zoveel mo g elijk w ordt live g eproduceerd ,
kijkers komen
aan het w oo rd o ve r on d e rwer p e n d i e h e n n a aa n h e t h art li ggen e n telefonische of andere reacties w orden rechtstreeks in het programma o pgenom e n . Oo k v ra ag t men vaak v e r te g e nwoordi g e r s v an l ocale organisaties in de studio die dan in de uitzending reageren op telefonische v ra ge n e n opme rk in ge n van ki j k er s . Het stat io n he eft d e be schi kk in g o v e r 2 por ta p ac k s , 1 editin g deck ,
2 r eco r d er s en
plus 3 studioc am era's en een mixer . Reclam espot s
worden door de staf zelf geproduceerd . Centraal in de filosofie van Telecitta staat de feedback van de kijkers . Alles wat men aandraagt wordt in principe overgenomen . De staf ziet zijn task vooral in het realiseren van ideeen die uit het publiek naar voren komen . Men beschouwt zich als 'left-wing' maar zonder bindingen met bepaalde politieke stromingen . Er bestaan Been duidelijke toekomstplannen ; de werkwijze en snort programmering waarvoor het station gekozen heeft vormen een ontwikkeling die niet tevoren to plannen is , omdat het in wezen gaat om de creativiteit van de kijkers . De medewerkers van het station kunnen hierin slechts behulpzaam zijn . Telenapoli is een televisiebedrijf met 6 studio's, gevestigd o p 2 verdiepingen van een gebouw in het centrism van Napels . Met een basiskapitaal van 1 .390 miljoen lire is het station eind 1975 op-
46
ger icht als commerciel e ondernemin g . Tot nu toe (1976) zen d t men via e e n kabelne twerk u i t m a ar bin n e nkort gaa t me n ook via de eth e r uitzendingen verzor g en .
Men schat het aantal a a nsluiting en
(in verband met illegale aans l uitin g en) tussen de 60 en 90 .000 . Me t de e th er- ui tzend i ngen hoo pt men e en p o tenti e el publiek v an 1 , 2 miljoen to berei k en . Het bedrijf heeft 1 4 6 bet aa ld e m e d ew erkers in dienst en heeft 6 studio's
w aarvan 5 uit g erust zijn voor k leur e n -
t e levisie . Het station is een goede investering ; de kosten bedra g en 1 .200 miljoen lire maar men v e r w acht dit Saar 1 .500 miljoen lir e aan opbreng sten uit reclame . De t w ee hoofdfilms'die ieder e da g uit ge zonden worden ne men de helft van de zendtijd in besla g . Daarnaast b e s taat het dag el i j k s e p rogr amme d at
b e gin t om 1 4 . 00 u ur en e i nd i gt
om + 24 . 00 uur, ui t nieuw s , een t e l evisie s erie v oo r de jeugd , t eken f i lms ,
spo rt, een p ro gr amme over N a pel s en een o p t rede n va n
een bek e nde nap o li t a a n se za nger .
Somm i ge programmes w or den gesp o n-
s ord en zijn voo r zi en v an ee n re clamesp ot , v e rd e r g aan re c lamesp o t s i n k o r te flitse n d oor de p r o g ramm e' s h een . De total s r ec l afi e tij d bedraag t 2 4 m inute n per d eg . Te lefonisch e react ies van h et pub li ek w orden door een speciaal bureau gere g istreerd . Zo heeft men gesi gna l e e rd dat d e v oo rk e ur u it gaat H aar pr o g r amme' s over plaat s el i jke aa n ge le ge nh ed en, m aar he t
st a t i o n zend t bi j v oor k eu r speelfilms u it .
Alleen bij de keuze van culturele programme's last men zich leiden d oo r de v oo rkeu r v an he t p u b li ek . Het st a t i o n h e e ft gl e n be pa al de fi l osofi e e n b eschouw t
z ich ze lf als a- politie k . Me n z ou i n d e to e-
k o ms t gra ag h et p u b lie k v ergrote n en d aar naa s t sof t-wa r e pr o duc eren en v erk o p en aa n en d ers stations .
Daar na ast
i s men bezi g een b ank-
bev e i li g i n g s s y st eem op t o z e tt e n (T e leCo n tro lM at i c) om handteke ninge n op c h e qu es t o v e r ifi ere n
en een sy st e e m
(T e lech e c k ) . In een st ad
a l s Nap el s met e en aanz ienlij k e w e rk looshe id en gr ote socia l s tege nstell ing en•z ie t Te len apoli het a ls de v oornaam s te task om amu sement t o br engen o p t e le v isie . He t br eng e n v an in fo rm a ti e ve programme's over socials problemen ziet men meer als te ak voor de reg ional s statio n s v an d e RAI . D ez e be kn o p te b eschrij v i n g van 4 statio n s i ll u st reer t z o we l ver sc h ei den hei d als o ver eenk omst . V er s c h ei d e n heid in o p z e t e n d o e lstel l i nge n : ee n commu n it y- ser vi ce i n een m iddel g rote sta d, een journalistiek-professionele nieu w sdienst, een a m usementsbedrijf en televisie als alternatief communicatie- en discussiemedium voor en door b urg e rs . Over eenk omst in de econom isch e a fh a nke lij k hei d van r ec l am e-inkomsten en daarmee d e noo dzaak tot h et v er w er ven van een g rout p ubli ek doo r mi dd el van s pee lfilms e n te l ev i s i e se r i e s . Te gen d e ze achtci- gro nd wo rd t d e ov erg a ng van k abe l uits t u r i ng en H aar e th e r ui tzend in gen b egr ijpeli jk .
Me t de v ergr ot i ng van he t zen dgeb i ed wordt
eehter he t r e a lise r en van pa rt ici p ati em o g e li j k h ed e n voo r he t pub l iek s te e d s moe ili jker en in plaat s v a n par ticip ati e aan d e pro d ucti e v an programme's treedt het telefonische reageren als meest
g ebezigde
47
fe ed-back moge lijkheid'op . D e e conomische afhank elij k h e i d van r e clame als e nige bron van inkomsten heeft er in Italia to e ge l e id d at kleine k abel -tv-st a tions de mogelij k hed e n W elke men had voor communitypro gre mma's , gebi e d ,
nam e lijk
e en be k end publi ek in een niet al to g root
hebben mo e ten opg eve n t e n behoev e v an ether - uit ze nding en voor .12 )
een veel g roter maar minder bekend publie k
Uit een onderzoek , ge houd e n in 1978 door de RA I kw amen de volgende motieven voor het k ijken Haar local e tv-stations H aar voren ;
me erd er e motieven k onden door een respond e nt ge noemd w orden,l3
Motives for focal TV viewlnp Keen Locd rv Vi ewers
A r erape or weak Local TV vbwera
fhe yshow me nylWn e 10 ar, 75 .5 54 .6 n'~ttwig iM ereauny 38 . 2 36.8 .n HAS del accurate n iorrrtiuon ,n LoLaJ problems 27 . 3 28. 2 ,rnpl e wrxt conte st . 24 . 0 15. 3 -ug ra mme liffea are more
onve nI en t
26. 1
10. 7
Speelfilms hebben duidelijk de grootste aantrekkingskracht maar informatie over locale problemen en de 'nabijheid' van het locale tv-station komen nog alti,jd op de 3e en 4e pleats . De locale tv-stations kunnen een keuze maken tusse n enerzijds een programmering die ge r icht is op het verschaffen van nieuws en achtergrondinformatie aan een locaal publiek en anderzijds een programmering die gericht is op het verwerven van een zo groot mogelijk publiek . De beslissing lijkt inmiddels in het voordee l van de laatstgenoemde mogelijkheid gemaakt to zijn ; door 11 van de 25 particuliere tv-stations in Rome worden bijna uitsluitend films ) uitgezonden .1 4 Het aandeel van films en televisieseries in de totals programmering van de particuliere tv-stations bedroeg in ) 1978 39% en lisp in 1979 op tot 56% .15 Tegelijkertijd steeg het aantal k~,jkers Haar particuliere tv-stations van 4,2% in maart 1977 Haar 17 .5% in het voorj aar van 1979 .16 Dit aantal loopt vooral in de grote steden op tot 30% . Een uitzondering wordt nog gevormd door een aantal grote
particuliere
stations in
de grote steden, die door financi ~! le steun van politieke groeperingen een groter aandeel aan serieuze programma's kunnen bieden . De ti , jd echter waarin kleine tv-stations een locaal programm a
12) Cavalli - Sforza, F . , Donati , A . , Evans , H . , 13) RA I , Servizio Opinioni , op .cit . , biz . 4 .
op .cit .,
biz . 92 .
i4 ) Grizaffi, G ., op .cit . , biz . 4 9 . 15) NOS , K LO , op .cit . , biz . 15 . 16) Rauen , B . , Italienischer Privatfunk : vom W ellensalat z um w ohl geordneten Geschaft , in : M edi a P e rspe ktiven , 6 , 1980 , biz . 389 .
)
bracht en lij k t voorbij . Er zijn ste rke aa nwijzin gen da t It a li a op weg is nea r een comm e rci e el omroe p systee m na as t de RAI . Factor en die aan deze ontwikkelng h ebb en bij ge drage n z ij n a) de gevol ge n van de nieuw e we tgevin g voor de RA I ,
di e in 1975 v a n
kracht g in g , b) d e daarop vol g ende herverdelin g van d e politi ek e invloed va n de grot e partijen op de omroep in Italia c)
en ,
r e centelij k :
d e a ctiviteiten van een aantal g rote uit ge ver ijen . In april 1975 nerd de nieu we omroe pwet van kra cht
die het RA I-statuut dat ei g enlijk al in 1972 zou zijn a fgel op en moet vervang e n . Deze nieuw e we t geving w ijzi gde radicaal d e structuur en functie van de RAI .17) Zo we rd de verant woordelijkh e i d ov e r d e R A I , die 20 Saar lang bid de r egerin g
had gel ege n overge dr ag e n
aan een parlementaire commissie w aarin ni e t d e RA I -vert egen w oordi ge rs maar de politieke partijen de meerderheid heb b en . Bovendi e n zijn d e 2 tv-k analen en de 3 radio-tend e rs v e rdeeld over de grootste' p oli tieke partijen . Kanaal 1 en een radiozender voor de christen - democraten, k anaal 2 en een raaiozender voor de socialisten en e e n radiozender voor de sociaal democrat e n . De opzet van dez e decentraliserin g is dat de verschillende kanal e n en ten d ers auto noom en met een ei g en directi e en budget en een ei gen nieuwsdienst zullen gaan opereren . In praktijk heeft deze verdeling de partijpolitieke discussies binnen de omroep
g ebracht en ge l e id tot een
enorme concurrentie tuss e n k anaal 1 en 2 . Ook w orden in de o m roepw et van 1975 een aantal e isen gesteld w aaraan de RAI op korte ter mijn moet voldoen : - 5% van de zendtijd op televisie en en 3 % van de radiozendtijd moet gevuld w ord e n met "public acces" pro g ramm a's . Daarbij moet aan politieke g roeperingen ,
vakbonden ,
religieuze groepering en ,
ethri sche en culturele minderheden gele g enhei d geboden worde n om van het recht op vrije toe g ang tot radio en televisie g e bruik to mak en . - uiterlijk 1 januari 1978 moet de RAI stamen met een 3e k anaal voor re gionale programma's . De r eg io's dienen min of meer zelfstandig e e n pro gramma to verzorg e n dat als aanvulling dient voor de na tionale pro gramma's . - kleurentelevisie vol gens het PAL - systeem di e nt inmiddellij k fng evoerd to worden . - uiterlij k 1 juni 1979 moeten 3 onderlin g verbonden k a b eltel e visie -
17) M edia Perspe k tieven , nr . 1 2 , 1977, blz . 706 e .v . ; S e yr, H . Re gionales and lok ales Fernsehen in Itali e n , in : ORF, Re g ionale and lo k ale Kommunikation via Fernsehen , Erfahrungen , Proje k te , Forme , Grenzen , ORF/Universitdt Salzbur g, 1978 , blz . 59 - 67 ; Richeri , G . , Italy : Public Service and privat e interests , in : Journal of Communication , 1978 , 28 , 3 , bl.z . 75- 79 .
49
projecten in Rome, Milaan en Napels bedrijfsklaar zijn . aeze projecten vallen onder verantwoordelijkheid van de RAI . - alle zendfrequenties die de RAI toegewezen heeft gekregen moeten in gebruik genomen worden . Deze laatste bepaling is door de uitspraak van het Hooggerechtshof in 1976 tegengesproken . Door de interne politieke verdeeldheid zijn tot nu toe weinig va n deze taken gerealiseerd . Pas in 1977 werd het eerste public acces programma uitgezonden, het regionale programma is in 1979 zeer moeizaam van start gekomen, kleurentelevisie is slechts voor 30% van d e programma's ingevoerd en de kabeltelevisieprojecten
i n Rome, Milaan
en Napels zi j n voorlopig op de large bean geschoven . Opmerkeli j k is de wending die sommige politieke partijen gemaakt hebben . Zo liken de christen-democraten het terrein dat verloren is gegaan bid de herverdeling van de RAI thans terug to wil l en winner bij de particuliere tv-stations, terwi j l de communisten, die aanvankeli j k fel tegen het monopolie van de RAI gekant waxen, zich thane opwerpen als verdedigers van deze nieuwe omroepwet . Niet in de laatste plaats omdat deze partij die traditioneel een sterke positie inneemt in de regio's, veel verwacht van de regionale televisieprogramma's op het 3e tv-kanaal . Het is niet verwonderlijk dat in deze situatie die gekenmerkt wordt door een weinig slagvaardig beleid van de RAI en een onduidelijke politieke koers van de grote partijen ; uiteindelijk een aantal grote uitgevers en industrielen zich op de markt van d e particuliere tv-stations hebben gestort .1 8)
De meest actieven
hiervan zijn de grootindustrieel Berlusconi, die order de ream Rete Italia 14 grote tv-stations bezit en de uitgever Rizoli (Corriere Bella Sera) die met Rete Europa 10 stations in bezit heeft . Ook andere belangstellenden zijn bezig stations to verwerven zodat thane steeds meer grote tv-stations in steeds minder Harden
-c erecht
komen . Met deze concentratievorming is tevens een regelrechte kartelvorming op gang gekomen . De grote uitgevers investeren niet allee n in t v- stat i o n s maar ook in pr o d ucti e maatsc h app i j e n v oo r soft ware en i n r e cl ame b u re au s . D a arnaas t w o r d e n gr ote a ank o p e n geda an o p de mark t v an d e
I n t er national e tel ev isie pr o gr amma's en wo rd en
r echte n o pg e k ocht an t a lloz e fil m s en s p ort evenem e n t en . V oor z o ver tv- stat ions n iet al on derd ee l z i j n van dez e co n c ern s w or d e n z e stee d s mee r afhankelijk v oor d e to e le v e r i n aen van soft w ar e e n re clam eb oodschap pen v an d e z e gr ot e co n c er ns .
Dit he eft g elei d tot
ee n v e rregaa nd e pr ofessiona l ise ri ng van de p art iculie r e t v-s tation s . De tij d v an d e ou de am e ri k aanse film is v oorb i j . amerik aans e t e le v isies er ies , de pro gramma's m et b i j
18) Rauen , B . ,
de RA I wegge k oc h t e
op .cit . ,
De n ieuw st e
ni euwste sp eel f ilms ,
am u se m e n ts -
st er-p re sen ta to re n v o r me n
blz . 391 .
50
thane het aanbod van de grotere tv-stations . Aangezien de reclameaquisitie eveneens voor een groot deel in handen is van de grote concerns blijft voor de kleine stations alleen nog de locale reclame over en dit levert to Weinig op on to overleven . Al geruime tied is er sprake van een wetsvoorstel waarbij de particuliere stations gedwongen zouden worden 50% van de zendtijd aan locale programma's to besteden . De kansen echter dat een dergelijke wet aangenomen zal worden worden echter vrij klein geacht . Men vreest zowel de invloed van de grote networks als de afkeurin g van het grote publiek wanneer de rijkdom aan amusement op televisie ) terug gedraaid zou worden .19 De RAI probeert hear positie to handhaven door ook ) meer speelfilms to brengen .20 Zo wil men minstens een apeelfilm per dag gaan uitzenden . In tegenstelling tot de commerciKe stations is de RAI echter nog steeds gebonden aan de afspraak dat alleen speelfilms die al minstens 4 Saar in roulatie zijn geweest op televisie vertoond mogen worden . De cirkel van piraterij Haar commerciKe televisie lijkt rond to ziJn nu ook het reddingbrengende regionals programma van de RAI op juridische gronden door de particuliere tv-stations het zenden onmogelijk wordt gemaakt . Vorig Saar heeft een rechtbank de RAI verplicht het zendvermogen van de zenders voor doorgifte van het regionals programma drastisch to beperken, omdat een aantal par.21 ) ticuliere stations hierdoor gestoord werden
4 .1 .2 Video en kabe l
4 . 1 . 2 .1
F rankr ij k
In Frankrijk is het thane (1981) net toegestaan locaal geproduceerde televisieprogramma's via kabelnetten over -te,brengen . Locale kabelomroep behoort in Frankrijk tot het verleden en wel on precies to zijn tot de periods van 1971 tot 1976, toen in een eatelietstad van Grenoble een experiment pleats vond . Dit experiment wa s het enige in Frankrijk in een tijd waarin de franse regering de indruk wekte in de toekomst een actief beleid to willen voeren inzake het gebruik van kabelnetten voor enders doeleinden den de doorgifte van nationals tv-programme's . De korte bloeiperiode van locale kabeltelevisie in Frankrijk kwam echter tot een einde door verschillende oorzaken, waarvan de zich aankondigende economiache recessie, de verkiezingsuitslag van 1974 en de hervorming van de ORTF in 1974 de voornaamste zijn geweest .
19) Grizaffi , G ., op .cit . , blz . 4 8 . 20) Kirche and Rundfunk , nr . 25/26, april 1981 , 21) Mediaperspektiven, 1 , 1980 , blz . 73 .
blz . 13 .
51
In de periode tot aan 1971 b e stond er in Frank rij k weinig reden om aan kabeltelevisie speciale aandacht to schenken . Er bestonden zo'n 400 kabelnetten vooral in de noordelijke en oostelijke grensgebieden en deze netten werden gebruikt voor doorgifte van nationale televisieprogramma's en buitenlandse programma's , die ook met een gewone antenne to ontvangen waxen . Rond 1972-1973 komen dear nog zo'n 200 kabelnetten bid waarvan het merendeel wordt aangelegd in nieuwe satelietsteden, tegelijk met andere centrale ) voorzieningen als gas, water, electra e .d . 1 De aanwezighei d van kabelnetten in nieawe satelietsteden in combinatie met de positieve geluiden uit de Verenigde Staten en Canada over locale kabelomroep plaatste in Frankrijk het verschijnsel kabeltelevisie in een nieuw daglicht . In de daarop volgende periode worden een aantal stappen ondernomen . In maart 1972 werd door de regering de Soci6t6 Frangaise de T6ledistribution (SFT) opgericht . Deze maatschappiJ, waarin ORTF en PTT ieder voor 50% participeren kreeg tot task de technische, sociale en economische mogelijkheden to onderzoeken voor het gebruik van kabelnetten voor andere doeleinden dan doorgift e van nationale en buitenlandse programma's . Deze maatschappij begon haar werkzaemheden in maart 1973 . In juli 1972 w ordt een nieu w e w et voor de ORTF aan g enomen w aarin het staatsmonopolie van de ORTF wederom w ordt be k r a c h t igd, m aar waarin tevens de mok e lij kh e id wo rdt open ge l aten om onder een nader t o on twerp e n u i tz on deri n gsr ege l i n g aan and e re n toe stemming to verlenen pro g r•ammab uit to zenden voor .specifieke publ i eken o f p u b l ieksgr64e n . H e t v oor n aamste arg um ent v oo r deze ope n ing in h e t•omro epm ono p o lie was dat de st aat dan wel het omro epm o n o p o l i e heeft, maar t och moe i li j k d e he l e on tw i kkel i ng en exp loi ta ti e van ka b e l nett e n voor ei ge n reken i ng kon ne men . Bove n d ien z ou me n n i e t l a ngs de loc a l e o verheden he e n k u nne n . D e conet ruc t i e di e daarbij
v oo r o g e n s ton d wa s dat op loc a a l ni vea u een Soci e t e
d' e co n o m i e mix t e p art ic ip e ren :
(S EM ) o pg e ri c ht z o u w orden . waar i n 3 p ar t i j e n z ouden
d e S F T me t 3 4%, d e local e ov e rhe i d e n ,
pa r ti cul iere inste lli ng e n
( per s , u n iver sit e ite n, bedri jven )
m et i ed e r 33 % . D e ze S EM z o u ond er toe z icht van d e SFT v erant w oordelij k z ij n v oo r d e i nricht i ng e n e xp loi t at ie v a n loc al e kabelo mroep) st a tio n s . 2 In j u li 19 73 we r d de H aut Conseil
de 1' Audio v isue l
D avid s , H .G ., De o n t w i kkel i ng van kab e l t e l ev isi e in We st - Eu ro pa, Stichtin g Mod er ne Me dia , Am ste r dam, 1 9 74, blz . 5 - 6 ; Ravar, R ., Cab l e, p olitic a l optio ns and soc i o - c ul t ura l i mp l i c at io n s i n Fran c e, Gr e at Bri ttain , Be l g iu m a nd the Ne th er l ands, St r as b ou rg, Council of Eur o pe, 19 7 5 , CC C/ D C ( 7 5 ) 2 7, b l z . 8- 1 7 . 2) Dubois-D ume e , J ., Cable Television in France , a ne w medium , stru ct ure s and proje ct s, St ras bo urg, C o u nci l of Euro p e, 1973,
1)
CC C/ DC (73 )
9 4, b lz .
5 .
52
gernstalleerd als adviesorgaan voor de regering betreffende audiovisueIe ontwikkelingen en bid deze gelegenheid kondigde de regering aan dat 7 steden waxen aangewezen als experimenteergemeenten voor het locaal
gebruik van kabeltelevisienetwerken : Metz, Grenoble, Chamonix,
Rennes, Nice, Cr 6 teil en Clergy-Pontoise .De vergunningen werden door de regering verleend als experimenteervergunning, waarvoor geen speciale wetgeving vereist is . Bij deze gelegenheid sprak de regering uit positief to staan tegenover de ontwikkeling van kabeltelevisi e in Frankri j k . Dit medium, hoewel kostbaar, bood een aantal voordelen : een ruime programmakeuze, decentralisatie van de bevoegdheid om programma's to produceren, en de mogeli j kheid voor kijkers om met elkaar to communiceren . 3)
De regering wenste de resultaten van deze
experimenten of to wachten alvorens to beslissen over de toekomstige ontwikkeling van kabeltelevisie in Frankrijk . De 7 experimenten zouden het materiaal op moeten leveren voor het advies van de SF T en van het aan de SFT verbonden technische researchcentrum, Centre Commun d'Etudes de Television (CCET) in Rennes, en voor een advies van de Haute Conseil de
l'Audiovisuel .
Op basis van deze adviezen
zou een regeling voor het gebruik van locale kabelomroep tot stand moeten komen . Zover is het echter nooit gekomen . Met uitzondering van Grenoble zi j n in Been van de experimenteergebieden ooit locale kabelomroepactiviteiten op gang gekomen . Het bleek vri j
moeili j k
om op locaal niveau to komen tot de oprichting van een soci 6 t 6 d'economie mixte (SEM) ; verschillende gemeentes wensten een meerderheid van 51% in pleats van de voorgestelde 33% . Bovendien nodigde het experimentele karakter van de locale kabelomroepexperimenten niet erg uit tot investeringen door de derde part u in de SEM, de particuliere instellingen . 4)
Deze situatie duurde voor t
tot 1974 . In dat Saar vond de hervorming pleats van de ORTF, met als gevolg dat de ORT F als partner van de PTT uit de SFT verdween zonder dat op korte termijn gerege l d werd hoe de vertegenwoordiging van de omroep in de SFT er uit zou moeten zien . De sturende ro l van de SFT werd hierdoor fors beknot . Daarnaast had bij de algemene verkiezingen in 1974 de oppositie dan wel niet gewonnen, maar toch hear invloed in de grote steden aanzienlijk uitgebreid waardoor bij
de regering de ammo afnam om locale kabelomroep to
stimuleren . Tegen deze achtergrond besliste de regering in april 1975 om niet langer de ontwikkeling van kabeltelevisie to stimuleren maar om prioriteit toe to kennen aan het op kleur overschakelen van de nationale televisie en aan de verbetering van he t
3) International Institute of Communications, The Financing of community and public acces channels on cable television networks in member countries of the Council of Europe, Strasbourg, Council of Europe, 1976, CCC/DC (76) 97, blz . 14 . 4) Dubois-Dum6e, J ., op .cit ., blz . 16 .
53
telecommunicatiesysteem in Frankrij k . De SFT we rd om g evorm d tot a dviesor g aan inza k e het comm e rci e el ge b rui k van kab e ltelevisie en de Haute Cons e il de 1'Audiovisuel werd mede ge deeld dat de r e ge rin g niet lar g er van plan w as om stappen to ondern e men voor d e verdere ont w ikk eling van locale kabeltele v isie .5) In 1977 w erd het staatsmonopolie inzake kabeltelevisie expliciet vastgelegd in een decreet waarin de installatie en exploitatie van kabe l netten order het monopolie van het . Etablissement Public de T 6 l 6 diffusion FanCaise (TDF) worden ondergebracht . s) Voor zover er sprake is van regionale of locale televisieprogrammering valt dit onder . de bevoegdheid van FR3, de afsplitsingvan de voormalige ORTF die speciaal belast is met regionale programma's .
Villeneuve de Grenobl e Villeneuve is een in de 60er jaren gepland nieuw stadsdeel van Grenoble wear men be wust geprobeerd heeft de nadelen van de zo g enaamde slaapsteden op to heffen door allerlei educatieve en sociaal - culturele voorzienin g en van aanvang of in de nieu wbouw op to nemen . Zo is het bou w deel Arlequin wear het experiment met locale kabelomroep g ehouden is een stervormi g complex met 1800 w oone enhe de n, waar o p d e begane gr on d all e ge me e nsch apsv oor z i en in g en ( s c h ol en, sp o r thal , s ociaa l- cultu re le v oo rz i en i ngen ) z ij n on de r 7) T gebra c h t . e n e in de een s oci aal h et er o ge n e p opu lati e a a n t o t r ekk e r i s 1 /3 van d e w o n ingen b est emd v oo r verk oop e n ee n r el ati e f lage hu ur .
is 2/3 huurw o n ingen.m e t
Dit hee ft voo r Ar l equ i n ge l e i d tot 2 ver-
s c h il l en de b ew o ner s gr o epe r i ngen : een gr ot e " wo rking cl a s s-p o pu l ation' waar on de r v eel
ga st arb ei der s u it Span j e, Alge r i je
e n Mar oc co , v oo r
wie de v oo r na amste m oti v at i e li g t i n d e rel ati ef l age hu ren e n e en midd le -cl as s -p op ulation t r o kken
d i e ee n m ee r der he id v orm t en d ie aa ng e-
is d oo r h et expe ri m e n t e l e kar ak t er van Ar l equ i n . V oor d e z e
l a at s t e gr oepe rin g i s het won en in Ar leq uin ve e l a l een b e wu st e ke u z e . A ls gnde r deel v an he t v oorzieningenp a kk et w er d Ar l eq ui n u itgerus t m et e e n v id eo -w e rk plaa t s , 'met
zwar t -w it p o r t abl e v i d eo -
ap par at uu r . Di t c e nt ru m h ee ft k ab el v e rbi nd i nge n me t a lle be l angr ij ke v oo r zi en i ng scentra in d e w ij k zo a ls w ij k r u im t es , volkshog e sc h ool , scho len,
c re c he, b i b lio t hee k,
e nz o v oor t , z o. dat van u it he t AV- c ent rism
o p d iver se and er e plaats e n in h e t w oonco mp l ex v i deo -band er ver-
5)
I nt er natio na l I nstitut e of Com mu nic ations , op . cit ., bl z . 1 5 ; Oberti, A ., Ou en e st la t e l ev isio n par c ab l e ? La t e le v ision par cabl e en F ra n ce , in : Cahiers d e l'animation no . 21 - 3e trime str e, 1 97 8, b lz . 61 -66 .
6 ) Sch a c h t , M ., Ka be lfe rn s ehen in W es t E ur o pa, e i ne Ub er si ch t na ti on a l er En t w ic klu ngen, i n : Rund fu nk and Fe rnse hen , 27 . Jahr g ang, 1979/2-3 , blz . 316 . 7) Beaud, P., Co mm u n ity Med i a, Lo ca l rad i o a nd te l ev is i o n and a ud i ov i sua l an i mat io n experi m en ts in E ur opa, St ra ss b ourg, Council of Europe , 1980 , blz . 15 - 23 .
toond kunnen worden . Daarnaast zijn alle woningen op een kabelnet aanges3oten zodat van het begin of aan de mogelijkheid bestond om to zijner tijd de audio-visuele activiteiten uit to breiden near locale kabelomroep8) Op het moment•dat de eerste bewoners zich vestigden, 1971-1972, werd nog niet gesproken over locale kabelomroep en lag de nadruk op het gebruik van video ala middel voor 'animation socio-culturel' . Hiervoor was een speciaal team van 'animateurs' aangesteld met als teak de opvang en begeleiding van nieuwe bewoners, het bevorderen van informatie en communicatie tussen bewoners, het tegengaan van sociale isolatie en de bevordering van gemeenschapsvorming . Dit gebruik van video in het kader van sociaal-cultureel opbouw- en welzijnswerk was niet specifiek voor Grenoble . Vanaf 1971 warm soortgelijke animatie-teams gevestigd in de nieuwe satelietsteden van Parijs en op nationaal niveau zijn verschillende Ministeries werkzaam op dit gebied .9
)
De voornaamste instanties zijn : 'Hec Centre National pour 1'animation audiovisuelle'(CNAAV), verbonden aan het Ministerie van Cultuur . Dit centrism heeft het toezicht op het gebruik van mobiele video-eenheden in nieuwe steden . en 'het OFRATEME, verbonden aan het Ministerie van Onderwijs en belast met onderzoek Haar het gebruik van audio-visuele methoden in het kader van de volwassenen-educatie . Deze instantie houdt zich speciaal bezig met het plannen en inrichten van audio-visuele centra .n Frankrijk . Daarnaast zijn er talloze regionale instanties die zich met audiovisuele worming in het kader van socio-culturele animatie en vol0) wasseneducatie bezig houden .l In de Villeneuve de Grenoble waxe n de instantie s die zich bezighielden met 'animation socio-culture l' verenigd in 66n organisatie, het Centre d'Education Permanente et d'animation Soeioculturelle (CEPASC) . Deze cobrdineerde alle activiteiten in de w ijk, het jeugdwerk, sport- en recreatie, biblioteek, mediatheek, onderwijs ) en volwasseneneducatie,ll Een van de eerste activiteiten van het animatieteam was het maken va n een VideoGazette, een in samenwerking met de bewoners geproduceerd journaal op '/Z inch videotape . Deze videotape werd aanvankelijk .weke-
8) Medien vox ORT , Videoarbeit im Ver gleich , In- and ausl dndiache Er fahrung en and die Situation in M unchen , M edien vox ORT , M tinch eri , 1978 , blz . 29-32 . Video as an instrument of community dev e lo 9) Giu$ti ., e,~ . , 1375 , CCC/DC (75) ment in new to w ns , Strasbou rg , Council-`of -EUrope , 10) Landeli,jke Stichtin g Beeldende Vorming, Studi e reisverslag audiovisuele worming in Frankrijk ,
Utrecht ,
45 .
1979 .
11) Dubois-Dumee , J . , La television par cable , les e x periences de vi de o - animation , Strassbour g, Council of Europ e, 1973 , CCC/ D C (73) 95 , blz . 11 .
55
licks en later twee-wekelijks vertoond op bewonersbijeenkomsten . De VideoGazette gaf een overzicht van gebeurtenisaerr : 4 n
a -- civiteiten
en vormde vaak aanleiding voor onderlinge discussies ti j dens de ) bijeenkomaten .12 De financiering vond pleats door de gemeenteraad van Grenoble . Deze (progressieve) gemeenteraad
steunde de video-
activiteiten omdat men in video-animatie een geschikt middel zag om in de Villeneuve een leefbaar klimaat to scheppen . Een andere instantie die de activiteiten mede financieerde was de eerdergenoemde OFRATE ME en het CNAAV . Omdat men een overeenkomst constateerde tussen de activiteiten van de VideoGazette en de activiteiten van een door OFRATE ME in Grenoble in to richten audio-visueel centrism werd besloten h et audio-visuele centrism under to brengen bij de videoworkshop ; tevens werden aan het oorspronkelijke team van 2 animateurs , 2 technics en een secretareese, door het Ministerie van Onderwijs 2 extra animateurs toegevoegd . De video-workshop was nu niet - langer de pleats wear videobanden gemonteerd werden maar werd het centrism van een veelheid aan activiteiten zoals videocursussen voor j ongeren en volwassenen, uitleen van banden en afspeelapparatuur, training in het gebruik van video in onderwijssituaties, productie van videobanden in samenwerking met bewoners, lagere school leerlingen enzovoort . Van 1971 tot 1973 fungeerde de Vi3eoGazette als video-kraut en communicatiemiddel voor de bewoners van Arlequin die bereid waxen naar de vertoningen toe to komen . Bovendien werden in deze periode waardevolle contacten gelegd met bewonersgroepen, en andere organisaties, werden mensen vertrouwd gemaakt en getraind in . de mogelijkheden van video en raakten de animateurs ingeleefd in de problem e n van deze nieuwe w oo ngem e ens c hap . A ls voorb e rei di ng o p h et exper i ment met loca le kab el omroep is deze periode uiterst waardevol ge w eest . Tegen 1973 hadden z o' n 1 50 - 2 00 per sonen de g el egen heid ge krege n om ver t rouwd t o rak en me t v i d eo .
O ngevee r 30 p e r so nen pa rt i c ipeer de n regel mat ig in d e
product ie van de Vi de oGa ze tt e . Daarn aa st had zi ch een gr oe p van zo'n 6 0 per so nen gevor md o p wie me n een b e r o ep k o n d o en i nd i en n o d i g , en was
e r een gr oep v an 200 -3 0 0 symp at nisant e n d ie ni et rec h t s t reeks
bij de productie betrokken w axen maar die ideeen of kritiek leverden en in h et alg e mee n d e acti v it eit en steunden .13) In
1 973 wor d t de
VideoGaz ett e 2 x pe r m a and v e rt oon d i n de op e nb are ruimte s d i e i n ve r b in d i ng st aan met het AV- c en tr is m . He t p ro g ramma du u r t een half uur en beslaat meestal tw ee of drie onder w erpen , op he t wonen en le ven
i n h e t stadsdeel .
die betrekkin g .hebben
De o nderde l en word e n veela l
d oo r bewone rs v oo rber ei d e n g e p ro du ceerd .
D a arnaa st fu nction ee r t
12) Berrigan, F ., Acces : Some western models of community media, Unesco, Paris, 1977, blz . 182-185 ; Beaud, P ., op .cit ., blz . 17 . 13 )
Beaud, P ., op .cit ., blz .
19 .
56
h et A V - centrum als uitleen -me d iath e ek voor vid e ob a nden en afa pee l appar a tuur voo r ge int e ressee r d e groepen ,
is er ee n fotostudio en
w ear onder and er e e en pro gramma-a an 4) kon d i g in g voor d e Video -Gazette g edruk t w ordt,l ee n k lein e off - s e t d r ukk erij
In h e t najaar van 1973 verl ee nt d e SFT toestemmin g a a n Grenoble om met locale kabelomroep v an start to ga an , ho ewe l op locaal n iv e au Bee n formeel erk e n d e soci6t6 d' e conomi e mix t e
(SEM )
volgens SFT - mo de l bestaat . De constructi e di e in 1975 tot sta nd k omt is eveneens afwijkend van h e t SFT -model . Het aande e l van de ge meente in de financiering v an het kabel e xperiment i s 50% .
D e ander e
helft w or dt ge financieerd door het Centre nationale pour 1'animation audiovisuelle (CNAAV) en het Fonds d'Int e rvention Cultur e l (FIC) ) beide afdelingen van het M inisterie van Cultuur,l5 Het kabelnet omvat d an on g eveer 3200 w oning en , waarvan de meerderheid in
Arlequin ligt en een deel ervan op het terrein van de a a npalend e
ge meente Echinolles .
Nog in 1973 w orden op 4 avonden proefuitzen d ingen
via he t kabelne t ge r ea li s e e r d .
De o p z et i s o m de tech ni s che problemen
to o ve r w i nnen en t eve ns enkele ide een v oor lo c a l e om r oe pp rogram m a ' s u it t o proberen, z o als e en rechtstreeks u it gez o nden di s cus s ie o ver racisme in de wijk . Ondan k s het feit dat het hier om test - uitzendin ge n ging bleek uit een peilin g dat 27 % minstens 66n van de uitzendingen ) van 'kanaal 65 UHF' had gezien,l6 In 1974 werd be gonnen met min of meer i ;e gelmatige uitsturin g en via het kabelnet . Het animatieteam stre e fde er met een k l e i ne gr oep vr i jw illi g e r s Haar o m ie dere k ee r n a e en per io de van v o orbereid ing u it to k omen me t 4 of 6 t w ee- w e k eli jk se pr ogramm a 's . Da arop vol g de dan w eer
e en periode van voorbereidi ng waar na het
pr o gramma pa t roo n z ic h h e r ha a l de . De pr o gramma 's hadden betrekking o p al l e da ag se p r o b le me n in d e wijk : v oer , k inder opva n g, li ve ui t ge z ond e n .
enzo v oo r t .
gez o ndh e i dz or g,
o nd e rw ijs , ver-
D ez e p ro gramm a' s wer den gedeeltelijk
Daarnaa st we r den ka nt en k l ar e pr o gramm a' s v an
h e t M i n ist er i e v an On de r w i j s v ia de kab e l u it gezo nden i n h et k ader v an d e v ol wa ss e n e n -educati e :
pro gr amma ' s o ve r b ero e ps v oorl ic ht i ng,
fr ans e les v oor gast arbe i de rs , t al e ncu r sussen en de r g elij ke . N a en i ge
ti jd g i ng me n o ok o ver t ot h et uit z e nde n van wa t gen o em d
werd de A g ora ,
een open forum - programma rechtstreeks vanuit d e studio ,
waar locaal talent zich kon presenteren , w ear informatie werd uit ge wi s se l d o ver het le v en
in d e wijk e n wear ov er a ctu e le o n d erw e rpen
ged i s c us s ie er d k o n w o rd en .
De z e on derwe r pe n bl e ven n i e t bep e rk t t o t
h et loc al e n i veau ma ar Bin ge n o nder an dere ov e r ab or tu s , drugs , Chi l i ,
14) Popul o s, D ., Ein M edienzentrum in einem Stadteil (Frankreich) in : • Brun, R . (e d . ) , Ma s senm e d i en s po n tan , Di e Zuschauer ma c hen i h r Program , Fischer Verlag , Frankfurt a .M . , 1978, blz . 85-95 . 1 5 ) I n ternati 0na l,I ns t i t u te o f ,Corf unu n i c ati ons ; op ' e it. • , blz ". 15 . 16 ) B eau d, P ., op . ci t ., bl z . 18 .
57
S ahel ,
enzov oort . Er ontstond een pro gramma-schema w at er als vol g t
u .itzag : donderdagmidda g
trainin g scursus
donderdagavond debat van 19 .30 - 21 .00 uur zaterda g av ond
Ag ora en filmclub van 18 .30 - 23 .00 uur
zonda gmorg en herhalin g In de weken waarin uitgezonden werd g in g aan de televisieuitsturing e en halfuur radio via de kabel vooraf . Dit radioprogramma w erd door be w oners geproduceerd en gepresenteerd en bevatte de activiteitenagenda en berichten die w axen afgegeven met het verzoek deze voor to lezen . D e te l e visi e p rogramma ' s we rd en of in samenwerkin g met be w oners of door be w oners zelf g eproduceerd en bevatten naast i n t ervi ews, ge sprekke n en d i s c us sie s m e e st a l ) o v er loc a le on derwe rp en .l7
ee n of twe e r epo r ta ges
Teg en h et e in d e van di t eers t e ja ar loc a l e te l ev isie deden z i ch e en a an tal ontw i kke li ngen v oo r d i e in 197 5 t ot e e n cr i sis zouden le id e n . Allereerst t rad een ac c en t v er sc huiv ing o p a cti v it e it e n v an h e t te am van anim a te urs . T ot 19 74
in de
lag het acc en t
o p h e t werk e n met bewoners e n b e w o ne r sgro epen ; het gem e ens ch appe lijk produceren van videobanden als be w ustw ording s - en vorming sp roc e s . Ni et het e i ndpr o d uct s t aat o p de vo o rgr o nd, m aar he t pr o du ctiep r oc e s als coll e ctief l eerproce s . Met d e r ege lmat i ge ui t stu ri n g van pr o g ramma 's kw am e c h t er he t e i ndpr o du c t, s t eeds me er o p de v oo rgrond to op dege n e n d i e b ij
het l oc a l e pr o gram ma
s taan en di t l e gde een st erke dr u k
de pr o d uct ie be t rokk e n w a xe n . D e ze t e ndens we r d
versterkt toen men de frequentie van de uitsturin g en g in g opvoeren , in de hoop m e t ee n regel matiger en m eer con ti nue pr ogr amm er i ng een va s t kijkerspubliek aan zi ch t o binden . Zo werd e n i n 1 974 in totaa l 1 4 6 u u r tel e v isi e e n 85 uur ra di o vi a d e k a be l uit g e s t uurd,
m aar in
1975 bedroeg dit aantal respectievelijk 220 uur televisie (waarvan 1 1 0 u u r l ocaal gepr o du ce erd ) e n 2 64 uur rad io . T e n ei nde de kw ali t ei t e n de co n ti nuite it to wa ar b o rgen t r okken i n de loop v an d e ze ont w ikkeling de waste an imateurs en technici steed s meer de ver ant w oorde l i,j khe i d v oo r p l anning e n pr o ducti e v a n pr o gr a mma 's Ha ar zich toe . Dit leidde tot conflicten met de ) vr i jw illi g e medewerker a . 18
k leine waste kern van
E en a ndere ontwikkeling d ie h i e r nauw mee sem enhan g t betre ft de on du id e li jke positi e van de in m iddel s o pgeri c h t e 'g e bru i kersvereni g ing ' . In een situatie waarin de formel e verant w oordeli,j k heid b ij
de gemeen t e l ag en de u i tvoer i ng van he t experimen t b i j d e
17) ibid . , blz . 18 ; Benrtigan, F ., op .cit ., blz . 183 . 18) Bead, P ., op .cit ., blz . 19 .
58
mede w erk ers va n het A V - centrum , had z i ch e en groep b e woners die zich nau w bij h e t exp e riment betro kken voelden aaneengesloten en ee n gebru i kersvereniging o pgericht . Doel op larg e termi j n was om als partij in e e n toekomsti g e form e le structuur voor he t beheer ove r d e locale kabelomroep opg enome n to w orden . Op k orte t e rmijn g in g het erom de verzorging van locale t e lev i sieu i tzendingen to verzekeren en med e zeggens chap t o rea l i s eren in he t b e le i d van het AV-centrum i nz ake loca l e tel e v is ieui tzendi ngen . Men we n ste contr 3l e over het exper i ment en meer verantwoord el ijkh e id voor plann in g en pro du ct i e van progr amm a' s . D e wense n van deze gebru i kersvereniging g evestigde en erkende locale groeperin-
vond e n w eini g w eerklank bij g en zoals oudervereni g ing,
vakbonden en derg elijke . Dez e ge v esti gde
groeperingen he c h tte n we lis waar aan he t re ch t op toega ng tot de pro gramm a's , w ear men ook gebrui k van ma ak te ,
maar w ensten zelf niet
bet r o kke n t o w orden b ij pr o d uct ie en pla nni ng van pr o gramma's . B i j deze g roeperingen bestond de vrees dat het forum- k arakte r verloren z ou ga a n wa n n e er de gebru i k e rsvereniging t o gro t e zeggenschap z ou kr ij g en . H et team v an anima te u r s was va n ui t de v eran tw oorde lij kheid near de gemeente en de andere financiers g ehouden aan het garan d e ren van ee n zo gr oo t mogelijke pl u rif o rmi t eit e n par ti c i pa t i e met als gevolg dat de teak van de zeer actieve
g ebruikersvereniging
s te ed s meer kw am t o l igg e n i n he t functio n e r e n a l s c o rre s p o nd e n t en verbindingslijn tussen het team van animateurs en de be w oners en ni et in he t ui toe fe nen v an de verantwoordelijkheid v oor h et experiment . De vrijwillige medewerkers onderhielden contacten met be woners en gevestigde locale groeperin g en en participeerden in de voorbereidin g en de planning van de pro gramma's . De coordinatie lag vooral bij d e me dew erkers van het AV-centrum . Deze waren zich van hun centrale rol be wu s t en pr o beerden juist d oo r h e t AV-c en t r ism ui t to bouw e n tot m edi ath e e k v oo r h eel Gren obl e deze c e ntra li st ische -te nden s i n h e t kabe l e xp e ri m e nt to compens e r en . 19) D eze str a te gie b oo d we lisw aar m o ge lij khed e n aa n z nd i v i du ele e n o nge o rg anise er d e bewone r s om zich to u it en m aar w oog n iet o p te ge n het f eit dat h e t v oor a l de ge v esti gd e locale or g anisaties en groeperingen waren die de weg near de locale k a b elom roep wis ten to vin d en . Begin 1976 had de g eme e nte Grenoble nog steeds niet de s ub s id i e v an h et F ond s d' I nt er v e n tions C u lt ure l o n t va n g en d i e v oo r 1 975 was toe g ezeg d .
In m aa r t 1976 we r d d it b e d rag be sc h ik baa r
g esteld maar met de mededelin g dat verdere subsidie niet meer to . 20) ver wa c h t en was D it hi e l d in dat h et expe riment i n 19 76 ge s t o p t moest w orden w ant die subsidie dekte 50% van de kosten . Als reden voor het wei g eren van verdere subsidie w erd door de SFT op g e g even dat he t experim e n t in he t st a d sd e el A r lequ i n a - typ isc h was :
19)
Beaud,
P ., cs P• cit ., 41z .
20) Oberti , A . ,
ee n
20 -21 .
op .cit . , blz . 65 .
59
experiment in een woonblok kon geen generaliseerbare conclusies opleveren . Men raadde aan het experiment en de bekabeling uit to breiden tot de hele stad . De bekabeling van de oude stad zou echter zulke hoge kosten met zich meebrengen dat dit voor de gemeente niet to realiseren was . Het experiment met locale kabeltelevisie werd stopgezet . Later in het Saar vormt zich een vereniging bestaande uit leden van de vroegere gebruikersvereniging, medewerkers aan de VideoGazette, journalisten, gemeente-consulenten en medewerkers aan de universiteit, in een poging locale kabelomroep weer van d e grond to krijgen .21) Het audiovisuele centrum wordt een media-workshop voor de hele gemeente wear niet alleen video-apparatuur, maar ook filmapparatuur, diaseries, en stencil- en offset-apparatuur voor eenieder ter beschikking zijn . Men hoopt in de toekomst op .22 ) locale radio
4 .1 .2 .2 .
Be1gi b
Belgic staat al enige jaren boven aan de list van dicht1) Volgens recente publicaties ligt in bekabelde landen in West-Europa . Belgie de bekabelingsgraad thans rond de 70 procent van de TV-huishoudens, waarmee 'doorgifte via kabel de regel is en uitzending via de ether de ) uitzondering .1 2 Verschillende factoren hebben aan deze situatie bijgedragen zoals het aantal buurlanden, de meer-taligheid, de hoge bevolkingsdichtheid en het feit dat de wet weliswaar voorschrijft dat aan de belgische omroep alle zendfrequenties beschikbaar moeten worden gesteld maar niet dat BRT en RTB een monopolie hebben voor de verspreiding van radio- en televisieprogramma's . Distributie via kabel viel dus niet onder een bestaand ) De aanleg en exploitatie van kabelnetwerken is in Belgie monopolie .3 wettelijk geregeld bij Koninklijk Dekreet van 24 december 1966 . Vergunning voor aanleg en exploitatie wordt door de PTT, in overleg me t het Ministerie van Kultuur, gegeven voor een periode van 18 jaar . Doorgifte van nationale en buitenlandse zenders is toegestaan mats commercials van de kabel geweerd worden . Met deze laatste bepaling wordt al jaren-
21) ibid . , blz . 65 . 22) Be a u d, P . , op . ci t ., b l z . 22 . 1 ) B ar ret , M, e .a ., Rep o r t o n th e v isit to Belgi an p r oj e c ts, Coun ci l of Eur ope , Str a s b ou rg, 1978 , DECS/DC (7 8 ) 2 7 ; Geerts , C . , Thoveron - Glansdorff, J . , Thoveron , G . , Programmang ebot an d Programmnutzung . Zwei A spekte e i ne s ver fi e lfa chte n Angeb o t an Fer ns ehpr o gramrtie , in : Media Persp ek ti ven, 2/80 , blz . 9 9-1 09 ; LH o es t , H ., La RTB F et l e d evelopp ement t e chnologi q ue de 1 'audi o v i au e l, in : E tu des d e radio - t e lev is ion , n r . 27, m ei 19 8 0 , b lz . 73 -86 . 2) LHoest, , H ., op .cit ., blz . 83 . 3) Bar re t , M ., e t .al , op . cit . , b l z . 1 ; H o ebe ec k, 0 ., en Fau co u n ier, G ., K ab e lte l e vis i e en lokale te l ev isi e, het monopolie van de BRT inzake radio - omroep , in : Communicatie , er g . 6, nr . 1, lente 1976 , blz . 16- 17 .
60
lang de hand gelicht . Het is verboden zelf programma's to produceren en via kabel to verspreiden ; zelfs de aanwezigheid van (re)productie) apparatuur op het terrein van de kabelexploitant is verboden .4 Thans zijn er in Belgie zo'n 40 kabelmaatschappijen waarvan sommigen een programmapakket van 12-14 kanalen aanbieden .
Het actieve gebruik van kabelnetwerken is in franstalig Belgic Bind s 3 maart 1976 bij wijze van experiment toegestaan aan Ben 12-tal instellingen . Met deze beslissing werd Ben ontwikkeling gekanaliseerd die op verschillende niveaus al enige jaren gaande was en die in wezen was gericht . op het stimuleren van het gebruik van audio-visuele media in het kader van Ben cultuurpolitiek voor franstalig Belgie . Als exponenten van deze ontwikkeling noemen we de activiteiten van Videoption, het Ministerie van frans)
talige Cultuur en de franstalige omroep RTBF . 5
Videoption werd in 1973 opgericht om bestaande activiteiten van videogroepe n t o b undel e n en nieuwe a c t i v itei t en t o sti muleren . D oor he t u i tgeven van Be n t i j d schr if t,
h et o rganiseren van symposia, he t o pzet t en van
B en v i deobanden-c ir cu i t e n het ver zorgen van trainingscursussen trachtte men he t p o te nti ee l a an vidto a c tiv i te i ten u it t o bre i de n in d e r i chti n g van Ben a ctief ge b r ui k van de kabe l .
I n h et ver l engd e va n v i d eo -animatie
m e t g ro e p en z ag men he t ge br ui k va n kab el te l ev isi e ten be ho ev e va n Ben 'te l ev isio n commu na u tai r e' . 6)
I n h et tij d sc hr i ft V i d 6od oc werd aan
de ha n d van v oorbe el den u it Canada en de Veren i gde S t$te n d e discussie op gang ge b ra cht ;
t ege li jkert ij d werd d oo r illegale ui ts tur i ngen de
aanda c ht van d e overhe i d op de m o g e l i jkh ei d van loc a l e kabe lt elevisie gevest i gd . D oo r d e ze a c t i v it ei t e n w e rd in
fr a nsta li g Be l gi e i n teresse
gewek t v oor B e n acti ef gebru i k van k a be l net werke n .
Vanaf het begin van d e wre n '70, met de instelling van de kulturele en Walloni e Raden voor Vlaanderen voert net Ministerie van franstalige Qiltuur Ben stimulerend beleid inzake het gebruik van audiovisuele media in het kader van Ben cultuurpolitiek . Zo verschaft het Ministerie via de Servic e de 1'Animation et de la Diffusion steun aan culturele centra en j eugdcentra voor de aanschaf van audio-visuele media en het verzorgen van 7) Ook heeft het Ministerie de inrichting van videotraningscursussen . theaters in Brussel en Luik bevorderd . Deze videotheaters liggen in het verlengde van de in Belgie bestaande mediatheken, wear platen, muziekcassettes en dia's worden uitgeleend . Het videotheater biedt behalv e
4)
Beaud, P ., Comm unity m ed i a, L ocal ra d io and te l ev isi on and audiov i sua l an imat ion e xpe ri m ent s in E ur o p e , S tra s bour g, 1 980 , blz . 41 ; Rav ar , R . , e . a ., Ca bl e, polit i ca l o pt io n s and s o ci o - cult ura l implicatio ns in Fr an ce , Gre a t Br i t t a i n, Belgium an d t he Ne th er l and s , Co u nc i l of Europe , Strasbourg , 1975, ACC/DC (75) 27, blz . 29 .
5)
LHoest , H ., V i d eo -an im a ti on i n f r e n c h- s peak i ng Be l gi um, Europe, St ra s bo urg, 1 9 7 5 , CCC/DC (75) 4 0 . ibid . , blz . 7 . i b i d . , blz . 2 1 .
6) 7)
Cou nc il o f
61
voor vertoning van vid e obanden ook de mo gelij kheid tot uitle e n v a n ban d en en tevens (re)productiefa cili te it en . 8) E en s ti mu l an s vo o r deze videotheaters vormde het nieu w e statuut van de RTBF uit 1977 w aardoor de m o gel ij k h eid werd geb o d en om co pie en v an te lev is iepr ogramm a's van deze omroep voor uitl e en ter beschikking to stellen . Als laatste voorbeeld valt nog to noemen de participatie van het
M inisterie van franstalige
C ult u ur in h e t V i de obus - proj e ct in d e agglo merat i e Bru ss e l . B ij
wi j ze
van e xp eriment wo r d e n hi er vi de of a ci l i tei t e n , geinstal le er d in ee n bu s ,
te r b esch ikk i ng ge st e l d aan soci a l e en cu l tu r ele gr oe per i ngen
e n e d u catie ve in st e lling en i n d e agglo mer a t i e B ru ssel .
Co pie Li n van
g ep r o d ucee rd e banden w or de n o p genomen i n he t ui tleenb est a n d van de m e diat h eek/videot h e a t e r .
D e RTB F tenslot te is van bel a n g om da t dez e inst e lling d e ont wikkeli n g va n v ideo naar ee n actief ge b rui k va n de k ab el nooit heeft tege ngew e rk t en zelfs voor een deel heeft gestimuleerd via de activiteiten van de r e g ion a le pr o d uct ie c ent ra v a n d ez e ce n t r a en ee n aanta l
om ro ep .
T u ssen de r egio nale pr o du c t i e-
s ociaalc u lt u re l e in st el li ng e n di e acti e f z i jn o p h et
gebied van audiovisuele communicatie bestaan nauw e verbindin g en . Deze i n stelling e n z ijn Ra d io -T e l ev ision -C u l ture
( RTC ) Li ege , RT C Namur o i s ,
T e le v ision- E du cat i on -Ar t et C u ltu r e (TE A C) Charle r oi en d e A ssociat i o n . 9) Brux elles -Cultu re ( AB C) Bruxelles I n deze instellin g e n zijn loca l e ove rh e i d ,
vakbon d en,
c ul t u rel e en e d ucatie ve o rganisaties a ls me d e
ki c ker s e n l u i steraar s v e r e n i g d met a ls J o e l en audio -v isue le act iv i te iten ,
h et be v o r deren van c u lt ur ele
i n h et ver l engde v an w at d e RTBF d oor
m i dd el v an rad io en te l ev isiep r ogramma 's o p d it te r re in d o e t . De R T B F i s h ie r in ver t eg e nwoo rd i gd e n le v e r t fac i lit e iten ma ar st r i k t fo rmee l zij n de R TC's on a fhanke li j k e insteTli ngen . Vanuit d e z e acti v i te it e n o p het g ebied v an d e a u diovisuele comm u nicat i e h e bben zich een vi ert a l RTC's aaneeng e slot en in d e federati e Rad io - T e l ev ision - C u ltu r e -Wa llon i e ( RT C W ) en r e e d s i n 1 971 een plan in ged i e n d v oo r ee n acti e f gebru i k v a n kabelnet w e rke n . I n haar e i ge n be l e i d
st el t d e RT B F z ic h op het st and p un t d at men z o we l
t e n aa n zien v an de z ogenaamde 'licht e med i a ' ,- v i de o en 8mm fil m - w e ns t to p articipe r e n in h e t d istribut i ecirc u i t,
als o o k aan een acti e f ge bruik
van de kabel en een vrij gebruik van de ether . Dit sluit locale kabeltelevisie en loc a l e radio door an deren ni e t uit ,
o p v oorw aarde da t af -
spraken gemaakt kunnen worden en dat ook de RTBF in de gelegenheid g esteld wor d t o p het gebie d v an loc al e e n regi on ale kab e l t elev isi e l0 ) en v an locale ( eh t er ) r adi o i n iti ati even to o n t wikke l e n , T egtn deze ac h te rgrond kan men d an oo k vee l eer s pre k en van een geleideli jke co nver gentie va n acti v it e it e n o p h e t ge b ied van audi o-v i sue l e
8) Beaud, P ., op .cit ., blz . 160-163 . 9) LHoest, H ., (1975) op .cit ., blz . 37 . 10) LHoest, H ., (1980), op .cit ., blz . 82-83 .
62
media in de richting van een actief gebruik van kabelnetwerken dan van . 11 ) incidentele gebeurtenissen en beslissingen Als antwoord op de verscheidenheid aan bestaande plannen en initiatieven werd in 1975 een studiegroep geinstalleerd, de Groupe de R6flexion sur 1'Audiovisuel, die tot task kreeg de economische en culturele gebruiksmogelijkheden to onderzoeken van nieuwe ontwikkelingen op het terrein van audiovisuele communicatie, in het bijzonder de organisatie van locale televisie en community-televisie via kabel . Tevens werd verzoch t om advies uit to brengen over reeds ingediende aanvragen voor experimenten op dit terrein . Eind 1975 bracht de commissie verslag uit en in maar t 1976 volgde de bekendmaking van de Minister van franstalige Cultuur, dat experimenten met locale televisie en community-televisie zouden worden ) Het idee achter dit initiatief was om een vorm van teletoegestaan .12 visie
to s ti mu ler en d i e w e rk e li j k an d e r s z ou z ijn d an d e n ationale pr o-
gr amma' s ,
n ameli jk ee n i n st r u ment v oo r comm u n ic a ti e ten d ie nste van de
locale g emeenschap . Men had daarbij een drietal doelstellin g en voor o gen die v oor een loca a l
g e b rui k v an kabe ln e tt e n in aa nmerR i ng kwam en :
locale informatievoorziening ,
permanente educatie en community-televisie ,
v oor e n d oor d e p laatselij k e gem ee nsch a p . Pa r t i cipatie door de locale gemeensc h a p di e n de gereali se erd to w o rden op h et vlak van b eheer, p l a nni ng en pro du ctie va n pro gra m m a 's . Te nein de to ga r and eren da t de e x p e ri m ente n economisc h e n politi ek onafhanke l ij k 'zoud e n z ijn we r d vast gesteld dat de locale overheid w elis w aar zou participGren aan de exp e ri m e nten , m aar niet de sup e r vi sie z o u he bb en . E xpl oitant en v an kabeln e twe r k en bl e e f het r echt ont h ou d e n o m z e lf pro gram ma's t o pr oduc er en e n u it t o in de aanv angsfase gefi nan c ierd w or de n 3) u it su b sidies v a n h et Mi nisteri e v an f r anstali ge Cj l tuur ,l s turen .
D e e x p er im e nte n z o ud en
A an de exp e r imenten w e r d en een aantal voo rwaar d e n ve rb o nd en . Z o m oet e n de experimenten uit g evoe rd w or d e n door een groe p e r in g d i e z ic h kenmer kt d oor z o we l plur i formite i t als re pr esentati v it e it .
P art i ci panten aan het
ex peri ment zijn ge b on d e n door een p r ogr ammacont r act waarin z o wel
de
algemeen geldende reg els voor radio- en televisieuitzendingen (geen r eclam e,
niet aan stootge v e n d, e n z ov oo rt )
a ls s p ec i fie ke re g e ls v oor het
betreffende experiment vastgele g d zijn . Iedere persoon of groepering d ie in h et k ader van he t exp eri m e n t toe g ang tot d e k ab e l v e r l ee n d w ordt is verp licht dez e regels t o on d e r sc h rij v e n . Een t w ee d e voorwaarde h oudt in dat de groeper i n g di e e e n exp e r ime n t
1 1 ) Ingbe rg , H ., A uf dem Wege zur eine r P olitik d e r au d i o vis~ellen K ommu n ikatio n in B el i e . Sam envatting van e en lezi ng ge houd en ti jd ens h et symposiu m 'Re g io na l e and lok a le Kommu nika tio n in F e rn seh e n, 30 no v e m be r - L decembe r 1979 , Oost enr ij k . 1 2) L e nobl e, M ., J oc qu et , M . , La t6l6 v ision com mu nauta ir e en B el g ique fr ancop h one , i n : P ointilles , nume r o spec ia l 5 -6, M inisto re de la cul tur e fra nQaise , blz . 1 5-22 ; Thoveron, G ., Vid eo e r gosum , L a Tel l com mu nau t aire va ex ist er, in : Etu d es de radio - t 6 l 6 v ision , nr . 21 , 19 76 , blz . 1 4 5 - 161 . 1 3)
Barre t , M .,
e .a . ,
op . c i t .,
bl z .
2.
63
w il uitvoeren een over e enkomst moet tekenen semen met h e t M inist e ri e van Cultuur, de g emeente en de exploitant van h e t kab e lnet . In d eze overeenkomst w ordt ondermeer het volgende vastgesteld :
- de exploitant van het kabelnet kan niet verant w oordelijk g estel d worden voor de kw aliteit van de uitzendin gen . - de uitvoerders van het experiment hebben tot doel het verspreiden van overwegend locale audio-visuele producties op het terrein van informatie, socio-culturele animatie en community development, vorming en onderwijs . - het toelatingsbeleid dient pluriformiteit als uiLgangspunt to hebben . A11e ideologische stromingen dienen aan bod to kunnen komen . Censuur is niet toegestaan . - specifieke regels ten aanzien van het programmabeleid dienen to worden opgesteld . Hierin dient tevens de procedure voor toegang tot de kabel vastgelegd to zijn . Participanten dienen geinformeerd to worden over hun wettelijke plichten en verantwoordelijkheden, onder andere inzake auteursrechten .
Wanneer aan deze voorwaarden is voldaan kan de experimenteergegadigde een verzoek indienen tot afwijking van het Dekreet van 1966 (gewijzigd in 1976 met het oog op de experimenten) bid de Ministers van nederlandse Cjltuur, franse Cultuur en PTT, Wanneer dit verzoek is ingewilligd kan ) met het experiment een begin gemaakt worden,l4 Uit de ingediende aanvragen werden er aanvankelijk vijf en later nog eens zeven gehonoreerd . Van deze aanvragen werden er drieuit de agglomeratie Brussel getroffen door een veto van de Minister van nederlandse dultuur . De Minister wenste aan de Vlamingen in de agglomeratie Brussel niet toe to staan wat aan de Vlamingen in Vlaanderen ook niet toegestaan was . Bid de toekenning van de vergunningen is geprobeerd een geografische spreiding en een verscheidenheid in opzet en structuur van de experimenten to bewerkstelligen . Voor het jeer 1977 verleende het Ministerie van franstalige Cultuur een subsidie van 3 .8 miljoen B .frs . voor de aanschaf van apparatuur (die eigendom bleef van het Ministerie) en 4 miljoen B .frs . voor de uitvoering van de experimenten .
V an twe e . van deze e xper i men t en, RTC C a na l Pl us en Ca na l Emp lo y wordt een nadere beschrijvi ng g e g even . Voor de overi ge experimenten w ordt 15 ) v o l st aan m et een k o r t e s c h ets ,
14) ibid, blz . 3 ; Texte de la Convention Quadripartite : television communautaire, in : Pointilles, numero special 5-6, Minist & re de la Culture fran q aise, blz . 51-54 . 15) Barret, M ., e :a ., op .cit .. , blz . 3 ; Flash sur les T 6 l 6 visions communautaires, in : Pointilles, op .cit ., blz . 23-37 ; Thoveron, G ., op .cit ., blz . 149-158 .
64
- G e mblouX p r o v incie Namur ,
T 6 l 6v ision Commun autai re G emb loutoi se (TVC G)
T V CG is v oo r t ge kom e n uit d e a cti v it e i ten v an ee n p l aat s elij ke vi de og roep . In 1973 w erd e en vereni ging o pge richt di e z ich tot d oe l s telt community televisie t o rea lis e re a voo r een d oo r de be vo lk in g . - St . H u bert , provincie Lu xembou rg . De aan v raag w er d ingedien d door Le S er vic e de s A ffa ir e s Culturell es de la Province m e t als opzet dat loc ale gr oeperin ge n het exp erim ent zo ude n uitvoeren . Hoew el d e aanvraag we r d g ehonoree r d is v oor z o ver bekend g e e n b e g in gemaak t met uitstu r ingen . - Gilly ,
district Cha r leroi ,
pro v inci p H a inaut ,
T 6 l 6 v ision - E d uc atio n-Ar t
e t Culture- Gills (TEAC-Gilly ) TEAC-Gilly is e e n van de orga nisaties die gelie erd is m e t h e t reg ion ale productiecentrum van de RTBF in Charleroi e n is li d v an de f ederati e Radio-T6l6vision-Culture -Wallonie (RTCW ) . D e vereni g ing st e lt zich tot Joel interesse to wekk en bij
d e b e volking met b ehulp van a ud io-v i s u ele
media , met name op het terrein v an vol wassen e n e ducatie , k un s t en c u ltuur . M et het oog op de omvan g van het bek ab e lde gebied is e erde r sprake van locale of r e gionale k abeltelevisie dan v an community te l evisi e . - St . Josse -ten -N oode ,
agglomeratie Br ussel .
Dit project is ingediend door de burgemee s ter in zijn ho e d a ni ghei d v an voorzitter van de Foyer Culturel . Deze instantie zou het e x p e riment oo k uitvoeren . N adat door het M inist er ie v an franst a li ge Cul t uur toestemming was verleend , wei gerde de M inister van ne de rl an d se Gultuu r Naar goedkeuring aan dit project to hechten . - Rochefort ,
provincie Lux e mbour g ,
De vereni ging Videoscope ,
V ideosco p e .
voortgekomen uit d e acti v it e iten v an he t
M aison des Jeunes et de la Culture in Roch e fort st e lt zich-als commu nity televisie t w ee tak en : local e informati e voorziening en socio-culturele animatie door middel van audio - visuel e producti e s . - W oluw 6 -St . Lambert en W olu w 6 - St . Pierre ,
agglomeratie B russel .
H et project W olu we - St . Lambert we rd ing e diend .door bur ge m e est e r e n wetho u ders . Het p roject Wolu w 6-St . Pierre was een initiati e f v an de vereni g in g Video -W oluw 6 -St . Pierre ,
samengesteld uit verte ge nw oordi ge r s
van sociale en culturele instellin g en . B eide p roj e ct e n stuitt e n op moeilij k heden toen het erom gan g de g oedke urin g van de M inist e r van nederlandstali g e Cultuur to v erkrij g en . - Jambes , provincie Na mur ,
Radio -T6l6vision -A nimation Jambes ,
R T A Jam bes ,
Canal C . Voortge komen uit acti v it e iten van de Servic e Provincial d e l a Jeu ne sse de la Province de N amur
richt R T A Jambes zich primai r op socio-
culturele animatie door m iddel v an v ideo in w ij k en en bedrijven . - Ottigni e s ,
pro v incie Brabant ,
Dit project ,
Louvain - la -N euve ,
TV CO M .
dat nau we band e n he e ft met de franstalige univ e rsit e it
in Louvain - la -N euve beoogt e e n community t e levisie te• r ealis ere n v oo r
65
6 ge me e nten in d e omgevin g v an Louvain - la -Ne uv e . Nadat het gr o e n e licht w as g ege v e n raakte het project in moeilijkheden omdat de
g emeente
w ei--ard e de overe e nkomst to tekenen . Seraing, provincie Luik, satelietgemeente van de stad Luik . Dit project werd ingediend door de burgemeester van Seraing, mede namens de gemeenten Flemalle, Angleur en Jemeppe . In de aanloopfas e van het project van RTC-Luik is een formule gevonden waarin gemeentelijk informatie, door de gemeente zelf samengesteld, met behulp van de technische faciliteiten van RTC-Canal plus via het kabelnet wordt uit-
gestuurd .
Op een la t er tij ds t ip werd en n o g twee experim ente n to ege l ate n , And rimon t Video 600 en N oTele in Tournai . V i de o 6 0 0 i n A ndr imo nt is een wi j kp roj e ct . M e n r icht z ic h me t v i d eo ac t i vi t eiten op 66 n s pe c i f i eke wi jk, Quar t ier 6 0 0, met
1 000 aansl u i ti ng e n .
D e wijk h ee f t 2 .500 - 3 . 0 0 0 i nwoners waarvan 30% i mmigrant en . N o Te l e
in T o ur na i i s een pr oj e c t v oo rtgekome n uit h e t in iti at i e f van
t w ee instellingen, de vereni g ing Ver-video ,
vanuit het M aison de la
Culture en de video gro e p Video- T er-T ou s . Het pro j e c t heeft t wee d o e l stellingen : locale informatie en eigen bijdragen d oor locale groeperin g en . Va n de i n t otaa l
1 4 ing edi e n de pr oj e c ten war en er in 19 78 8 o pera t i o nee l .
Dit wax e n TE AC -Gilly , RT A Jambes Canal C ,
RTC Liege Canal Plus ,
Sant - Tillman Canal Emploi ,
TVC Gemblowc Tournai NoTele ,
Rochefort Videoscope
en Andrim o nt V i de o 6 00 .
I n on d e rsta a nd o verzi cht zijn deze p r oj e ct e n ) met een aantal basisge g evens weer g egeven,l6 Van deze pr oj e c ten z i jn R TA-Jambes, TVC -Gemb -l ou x Roc hefor t Video sco pe e n Andrim on t V i de o 600 zeer k l e in s c h al ige pr o je c ten me t een s te rk e n a druk o p v i de o-a nimatie e n commu n i ty-deve lop m e nt . Gezien de v o orgaande o n t w i kke l in g en i n W all n oit' op he t g e b i ed van de soc i o-c ulturele ani mati e met b ehu l p v a n v i d eo is dit n i et v e rw on d er lij k . De pr oj ect e n RTC-Luik e n TE AC - Gi l l y, b ei d e g e lieerd me t d e R T B F , grootschaliger
zij n wel is wa ar
in o pze t m aar oo k h ie r s p e el t duidel ij k str even om
n a ast loca le info r mati e d oo r m i dde l van trai n in g en e en actief wervingsbeleid zove e l mo ge l i j k local e gr oep e ri n g e n t o b et rekken b id de r ealiseri ng v an e i g e n v i de o -pr o du c t i e s . Sar t -T il man - C ana l Emp lo i v o rm t een apart pr oj e ct om dat he t bi er ga a t om ee n sp e c i fi ek doelgr o ep e nbe lei d ; wormi ng e n v oorlichti n g aa n wer kloze n . N iet e rk e nd a l s e xper ime n t w e rden de aa nvragen v a n de RTBF e n een a anvraag va n e en kabe l exp loi t a nt u i t Lu i k o m ze l f pr o gra mma ' s to mo gen p r o duc eren en u itst ur e n .
Het Saar 1976 werd veelal als voorbereidingsjaar gebruikt en in 1977 werden met een onderbreking gedurende de gemeenteraadsverkiezingen, min of meer regelmatig uitsturingen gerealiseerd .
16) overgenomen uit : Pointilles ,
op .cit . ,
blz . 55 .
66
Ch J
coo c`o ~-m a ~+ r r• a r - C <
~ n r v to 0
)
m d
w
d <-h cD
. ~ ~
0 v
m
N
~
M
6o
r.
~
m
o
m
L . I 7 N Oq 'Y m
~ 7 w
7 d < r m (D 0 0
a o a c
~
D
N (D
0 C b 00 00 ~-' tt fD 0 7 b cD -y W 7 <
w G G m ~ p~q A m 7s ' 1-' 7 < 60 N ~ N 0 ~ r p. 7 C p r
m
0 ~• E b c W fi v <m 0 a fi c m M w r n 0 C ~ ct fA a H. 0 'f c+ `Y 0 w o a o o co (D Z)' m m m m <
0) ' a. c`o c~c C y It a moo H. W H (o r m 's r < B C . W a CD (D
3 a m a m c~il~
F- m m < co m x co v 0 N T G C z N 7 7
co
r•
y a `+ £ w w-
m ct
m
E r S 4 a H. r• 0 m Cr ct (D 0 'S W 7c m 7 cD
0 90 :Co w ti
a
~ A 3 0 ~i x y n :3 o 0 co 0 c c N ac 0 m r • b ct c+ 0 E ct Oo 7 CD N y (D C ( a ~ D c m w ~ °o <-r ti co 5 a n w ct z ~ 5 0 5 • CD ~ a w~ a n w < 0) czo ~
A
a o m m 3 H• c cr m F_ (D W ( 7
ro (D M It 1+ ~ m 'n a 11 11 PL) CD
Q (D F'(D V . W E (D (D fD It (D
m Is n w m w "o M ct
~
H. rn W L . 3 m w L- < C N• X p7 (D G ;n F` W Q 0 = < n a7 ~ b `J m ~y r • 1-~ ct N A . r• N 0 N cD d n
5 .000
62 .077
B RUNEHAU T
TOURNA I AN TOI N G
LESSI NES )
GRAND - LEEZ-
CORROY - LE - CHATEAU
16 .200
GE M BLOUX (EXCEPTE 3 .683
JA M BES
LIEGE
ANDRIMONT QUARTIER 600 VIDEO 600 FABRIQUES-DISON
COMMUNE DE NASSOGB E
LOCALITES DE LA
VIDEOSCOPE ET CERTAINE S
1 .00 0
ROCHEFORT GRAND ROCHEFORT 3 .00 0
TOURNAI
TVC -GE M BLOUX
DE
NOUVE A U
NOUVEAU LIEGE 62 .07 7
MLLE
RTA CANAL C
JAM BES
C ANAL EM P LO I
SART - TILLMAN I
CANAL PLUS
RTC
LIEGE
RANSART-
TEA C LODELI N GSART
GILLY - JU MET -
G I LLY
28 .000
Geografisch aantal bereik L an eslot
Gemeente /
bud g et in 1000 frs .
4 5 MIN . /S EM .
3 50
3 50
9 50
1
9 50
1 00
250
-
750
750
750 750
5 PERMAf1E11 600MIN . /MOIS - 750 750 T &J6 C .S .T :1 ? BEI+EV4"il s .
8 BENEVOLES 90 MIN . / MOIS v r ~ w i ll i grs .
vr~wil l igrs . 120 MIN .
6 PERAA1VENTS 60 M I N ./ M OIS vas t 2 B E N EVO L ES JANVIER 19 7 9
0 BENE V O L ES VI'~W1111 gZ'B .
6 PERMANENTS 20 M I N ./ M OIS 595 1150 115 0 va p t. 5 C .S .T .) TAPplta .
0 P ER MA N E N TS vas t 8 C .S .T .) TAPp lts .
(12 C .S .T . ) TAPpl t s . 1 M I -TE MP S parttim e
0 P ERt+~tJTS 20 MIN . /SE M .
3 BE NEVOLE S v r~ w illi grs
schema 1976 1977 1978 vas t 2 PERMANFNTS 4 0 MIN ./SEM . 500 95 0 950 part-tim e 1 M I - TE M P S vrij w i ~ li gr 12 B E NE VO L E S va st 10 PERMANENTS 1 20 MIN . /S EM . 45 0 1 150 1 1 50 par tt im e ]. M I -TE M P S of en toe vr u' w 1 OCCASIO NN E L
mede w erkers pro g ramma-
beroep zouden moeten doen . Gedacht werd daarbij aa p gemeentg, exploitant van het kabelnet, landeli j ke en provinciale instellingen werkzaam op het gebied van socio-culturele animatie, vormingswerk en volwasseneneducatie . Inkomsten u'_t reclame werden afgewezen . Verder werd door de Groupe de R 6 flexion de volgende aanbevelingen gedaan . : - verlengen van de experimenteerperiode minstens tot eind 1978 . - opheffen van de belemmeringen waarmee een aantal projecten geconfronteerd zijn, nameli j k de weigering van de exploitant van het kabelnet of de gemeente om accoord to gaan met de u i tvoering van het experiment . - oplossingea zoeken voor de Brusselse problemen . - beleidsvoorstellen doen om het doorgeven van locale programma's via het kabelnet verplicht to stellen, dat wil zeggen niet afhankelijk van de medewerking van de exploitant van het kabelnet . - er bid de lopende experimenten op aandringen dat men streeft Haar minstens een uitsturingsfrequentie van een meal per week . - het bedrag aan subsidie verhogen of het aantal experimenten beperken met het oog op de financi 6 le situatie . - voorstellen doen voor een evaluatieprocedure .
In november 1978 w er d de Groupe de R6flexion sur l'Audio-Visuel ontbonden en vervangen door de Commission de 1'Audio-Visuel . Deze commissie kreeg t ot t a ak a ll e a s pe cte n van aud io -v is uele communicat i e t o beh art igen, zonder daarbij op het terrein to treden van bestaande instanties, zoals de Cons ei l
d'A dmi n i stra tio n van de R T B F en de Comm i ss ion de Se l e c t io n
du Film . Bid gelegenheid van de installatie van deze commissie onders t reepte de Mi n ister van fransta l ige C u l tuur o p ni euw he t be l ang v an loc a l e t el evi sie en commu nit y t ele v isi e . I n h et b ij z o nder werd de C ommi ssi o n de l'Audio-Visuel o pge d r age n alle s i h h et werk t o s t e lle n o m de o v e rgang van experimenteer-fase Haa r op e r iat io ne le - fas e v oor to bere i den en r ele v ant e be l e i d s v oo r stell en t o ontw i kke le n . I n de d a aro pv ol ge n d e j a r e n i s d e verde r e be lei ds o nt w i kk el ing in s t erke m ate g ehinderd door veelvuldi g e kabinets w isselingen . Aan twee exp er i men ten i n L ui k,
C a nal Plus en C a nal E mp loi , w ille n w e
nadere aan d ac h t b este d e n t ene i nd e inzic h t to ver sc haffe n i n s truc tuur ) en werkw ijz e va n daze exper im en ten . l7 17) Barret , M . e .a . , op .cit . , blz . 7 - 33 ; Verslag van een studiebezoek door School voor'de Journalistiek en Audi ovisuee l S e n tru m U tr ech t , n ov e mber 1981 ; Fli chy, P ., A l tern at iv e k i nd of r a d io and t e levisio n ? a C ou nc il o f E ur ope S u r ve y , Coun cil of Eu r ope, St ra s b o urg, 19 8 1 , D E C S/DC ( 8 0) , 13 - E ; RTC - Ca n al P lu s, r e a cti e op r a p port van Co u ncil o f Europe, L u i k, december 1978 ; F o rma tio n a d i s tanc e, C ana l E mp loi , Lu i k, 1 98 1 ; W i erc x, R ., Cana l Emp loi , TV e n w orm i ng v oo r L ui kse werkel o zen, i n : W elzijnsmaandblad , erg . 35, au g ustus 1981, blz . 251-254 ; Beaud, P . ', op . cit ., b l z . 44-4 9 ; Po i n till e s , op . cit . , bl z . 3 4-37 i gesprek met C hr ist i an B o urgoe gnie, m e dew e rker C ana l Emp l oi, maart
19 8 .
68
RTC Canal Plus . RTC Canal Plus is d e naam w aaron der d e ve r e ni gi ng Rad io -T6l6 v i si on - Cu ltureLuik v anaf februari 1977 pro gr amma's pro d uce e rt of last pr oduc e r e n d oo r locale g roeperingen en uitstuurt v ia het Lui k s e k ab e lnet .
Aa nvan ke lij k
werd uit g estuurd via een v an d e tw ee kabelnett e n in Lui k,
h e t n e t va n
Intermosane-Codit e l . Dit net omvat de b inn e nstad e n t w e e voorsteden,
een
totaal van 62 .000 aan g eslotenen . Nadat in oktober overeenst emm i n g was b e r e i k t met de e x ploitant van het and e r e kab elnet in Luik ,
T e l6 d is , k o n
h e t potenti e le b e reik uit gebreid worden tot + 250 .000 aange slot e nen .
RTC Luik werd in 1966 opgericht en hield zich tot 1976 voornamelijk bezig met het stimuleren van audio-visuele communicatie en het bevorderen van publieks-participatie . De activiteiten omvatten de uitleen van AVapparatuur, het bijhouden van een AV-documentatiecentru d , trainingscursuasen, het bi j houden van een video-theek en het verzorgen van voorlichting op het gebied van AV-communicatie . In 1975 werd een voorstel voor een project met locale kabeltelevisie door RTC-Luik ingediend en toegewezen . Tegel i jkertijd werden twee concurrerende projecten afgewezen, een ingediend door de gemeente Luik en de ander ingedien d door de Association Liegoise ' d'Electricit 6
(ALE) die het T 6 l 6dis-kabel-
netwerk beheert . De afwi j zing van deze twee projecten legde een belasting op de besprekingen tussen RTC-Luik, de gemeente en de exploitant van ern van de twee kabelnetwerken . Uiteindeli j k werd overeenstemming bereikt en kon de als voorwaarde voor het experiment geldende overeenkomst tussen RTC-Luik,
de gemeente, de exploitant en het
Ministerie van franstalige Cultuur getekend worden . De gemeente verleende een subsidie van 1 miljoen B .frs . per jaer voor de stimulering van participatie door locale groeperingen .
Los hiervan is overeen-
gekomen dat 1/6 van de wekelijkse zendti j d aan de gemeente verkocht zou worden voor een bedrag van + 3 miljoen B .frs . De gemeente brengt onder eigen verantwoordelijkheid een voorlichtingsprogra mm a onder de naam 'Notre ville vous informe' . De apparatuur en technische assistentie wordt geleverd door RTC-Luik . Ten behoeve van dit voorl i Chtingsprogramma is door de gemeente een eigen begeleidingscommissie ingesteld'waarin alle parti j en uit de gemeenteraad vertegenwoordigd zijn . Het jaar-budget van RTC Canal Plus schommelt tussen 7 en 8 mil j oen B .frs . frond f 500 .000) per Saar en wordt opgebracht door het Ministerie van 8, anstalige Cultuur, de gemeente Luik en de RTBF . In 1976 financierde het Ministerie + 1 mil j oen B .frs . waarvan ongeveer 1/3 voor aanschaf van apparatuur, de RTBF betaalde 1 . 1 j4 mil j oen B .frs . en de gemeente Luik 4 .8 mil j oen B .frs . waarvan 3 .6 mil j oen als vergoeding voor de productie van het voorlichtingsprogramma en 1 .2 mil j oen B .frs . ter stimulering van de participatie van locale groeperingen . In 1977 werd het subsidiebedrag van het Ministerie verdubbeld en bleven de andere bi j dragen gelijk . In de daarop volgende jaren bleef het totaal bedrag nagenoeg constant .
69
De organisatiestructuur van Canal Plus ziet er als volgt uit . De uiteindelijke verantwoordelijkheid ligt bid de Algemene Vergadering waarin 150 leden zijn opgenomen . Dit orgaan moet de cuiturele representativiteit waarborgen ; hierin zijn vertegenwoordigd : de staat, provincie en gemeente, universiteit, vakbonden, politieke groeperingen , sociaal-culturele instellingen en het regionale productiecentrum van de RTBF . Vervolgens het Bestuur, bestaande uit 21 leden uit de Algemene Vergadering plus 9 toegevoegde leden . Dit bestuur heeft naast een algemeen secretariaat een 'uitgebreid secreatriaat' . Dit bestaat ui t 15 leden en is speciaal belast met zaken op het gebied van audio-visuele communicatie' . Onder het Bestuur en de Algemene Vergadering operere n de Frogrammacommissie en het uitvoerende team . De Programmacommissie bestaat uit 5 leden en 3 consulenten, een algemeen afgevaardigde van RTC-Luik, de productie-coordinator van RTC-Luik en het hoofd van het regionale productiecentrum van de RTBF . Het uitvoerend team bestaat uit ongeveer 10 personen en vervult de volgende taken : coordinatie van de productie, animatie, dat wil zeggen contacten leggen en onderhouden met locale groeperingen, training en opleiding, documentatie, technische assistentie, secretariaat en reprografie . RTC-Canal Plus heeft zich altijd behoedzaem uitgelaten over de mogelijkheid om in een stad met de omvang van Luik community televisie to kunnen realiseren . Men sprak liever van locale televisie : "Co n t rai r em e nt au x autres pr ojects . . . RTC , p ou r l e s raisons i ndi gu e es , a pr 6 fer 6 expe ri menter un e t e le v i si o n local e e t p artici p ati ve pl u tot qu 'u ne t6 l 6 vi sion d i t e "co mm unau tai r e" Cel a ne si g nifie , en auccur cas , qu'il sagisse dune t616vision "non co mm unautaire" . 1 8 ) Men blijkt er e v e nwe l go e d i n to s l ag e n o m l oc a l e g r o ep e r in g e n t o stimuleren tot eigen producties . In de periode februari 1977 - februari 1979 w e rde n v oor het on d e r deel Canal Ou ve rt 1 4 2 pr o d uct i es gere ali seerd door groepen of individuen . In het live onderdeel Bloc N otes ver sc hen e n 258 ga st en .
O v e r d e per iod e 19 7 7 - 1978 la g de verh o ud i ng e ige n
pr o d ucti e s -• p r oducties doo r gro epen o f individuenals 10 90 .
D it i s
n ie t in de laatste plaats t o d an k e n a a n de p r o m otie - acti v iteiten v an R TC C a nal Plus :
h et voorbe r eiden d e jaar 1976 werd m e t
n am e g ebrui k t
om contacten m et locale groep e rin g en to leggen .
M aar oo k daarna v oer d e
men ee n actief p articipati e-belei d met fold e rs ,
tij d sc h rif t e n
promot i espots tij d ens d e u i tst u rin gen . Tw ee technisc he medewerk ers zijn d oor de R T B F bij C a nal Pl u s ge statio n e erd .
Een aa n tal v an d e m e d ewerker s wor d t b etaal d u it T AP- pl a ats e n .
Aan v a nk elij k w e rd een u ur per-week uitge st u u rd v ia de kabel . V a naf Septem b er 197 7 w ordt t wee u ur per w e ek op zaterda g ochtend door R T C Canal Plus v e rzorgd .
18 )
RT C Cana l
D e op b ou w van h e t p r og r amma is als vol g t :
Plu s , rea c t i e o p . . ., op . cit ., blz .
5.
70
- Bloc Notes : een serviceprogramma met live aankondigingen van culturele gebeurtenissen, agenda en practische tips . - Canal Ouvert : bijdragen van locale groeperingen of van individuele burgers . - Votre Ville Vous Informer gemeentelijk voorlichtingsprogramma (20 minuten) . - Pro d uctie van de Canal Plus - staf : dit kan verschill e nd e v o rm e n aan nemen vari e rend van een live debat over actuel e problemen met telefonisch e reacties, tot een documentaire
o ver de ge schi ede ni s v an
de stad Luik . Uitgestuurd wordt via het kanaal dat gereserveerd is voor het franse programma Antenne 2 . Men opereert vanuit twee kleine studio's,
66 n bid
de aansluiting op kabelnet, de live-studi o , e n een ruimte in de stad . • In de begin j aren werd gewerkt met zwart/wit apparatuur waaronder nege n portable • sets .Recenteli j k is men overgegaan op kleuren-video-apparatuu r . Iedere groepering of individu kan een beroep doen op apparatuur en assistentie van RTC Canal Plus . Deze wordt kosteloos verstrekt op voorwaarde dat het gaat om een locale groepering, het progra mm e relevant is voor de locale gemeenschap en er geen politieke propaganda of reclame wordt gemaakt . In principe komt iedere gegadigde in aanmerking moo r een programme van 30 minuten per half Saar . De Programmacommissie bekijkt de ingediende voorstellen en gaat na Welke apparatuur nodig i s en of assistentie verleend moet worden .
Bij voorkeur last men de groepen
zoveel mogeli j k zelf het programme bepalen . RTC Canal Plus bemoeit zich niet met worm en inhoud van de programme's . Dit heeft weleens gelei d tot discussies maar het is nooit voorgekomen dat een programme werd geweigerd . Voorbeelden van door locale groepen of individuen gemaakte programme's zijn : 'Sport voor zestigjarigen'
door Sportfederatie van ge-
pensioneerden ; 'Dansopleiding van de Opera' door • plaatseli j ke Opera ; 'De eenzaamheid van de vrouw in de stad'
door Vie Feminine ; 'Stakingen
bij de fabriek Sanecap' door het stakingscomite ; 'De wick Bressaux in bee l d' door mevrouw Thomas ; 'Dienstweigeren in Luik' door de plaatseli j ke organisatie van dienstweigeraars ;
'Hongerstaking van Chilenen in Luik'
door vereniging voor de rechten van de mens in Chili . Canal Plus brengt Been ordening aan in het aangeboden materiaal . Alles wordt u i tgestuurd in de volgorde van binnenkomst . Hoewel de meeste groepen inmiddels vaardigheid hebben gekregen in het hanteren van AV-apparatuur vindt men de kwaliteit van de producties voor verbetering vatbaar . Dit heeft alles to maken met de relatief korte tied dat groepen over de apparatuur kunnen beschikken . Gemiddeld moeten ongeveer twee producties per week gerealiseerd worden en dat betekent dat men niat onbeperkt de tied kri j gt . Men zou graag zien dat er meer tied voor training en productie-voorbereiding zou zijn . Het feit fat men recentelijk op kleuren-video-apparatuur is overgestapt heeft deze noodzaak versterkt .
71
In h e t verl e n gd e v an h e t door R T C C a na l Plus gevo e rd e part i.cipatleb e l e i d b estud e ert m e n mo g elij k hed e n om locale producti eg roepen ook in het beh e er van RTC Canal Plus t o lat e n p a rticip e r e n . D e eni ge formele moge lijkh e id tot nu to e is de 'Al gem e ne V e r gadering,
- d e culture e l -
r e pr es ent a tiev e in s t e llin g - w aarin voora l ge v e sti gde g ro ep ering e n v er teg enwoordi g d zijn .
De experimenteer-instellingen zijn niet verplicht tot het (laten) doen van begeleidend onderzoek en fondsen voor onderzoek zijn niet in het budget inbegrepen . Uit een telefoonenqu9te uit 1977 bleek dat 45% van de ondervraggden gehoord had van RTC Canal Plus . Het kijkerspubliek lag tussen 6 en 8% . Recentere berichten spreken van een aantal kijkers dat ligt tussen de 4 en 5% van de aangeslotenen . Daarbij wordt opgemerkt dat hoewel het aantal kijkers min of meer konstant is, de samenstelling van het kijkerspubliek wisselt, afhankelijk van het thema van de uitgezonden programma's . Bejaarden nemen onder de kijkers van RTC Canal Plus een grote plaats in, + 46 % . Hoewel de experimenteerperiode verstreken is blijft het M inisterie van franstalige Clltuur subsidie verstrekken en ook de gemeente Luik lijkt niet van plan RTC Canal Plus op to geven . De afgelopen vijf jeer heeft RTC Canal Plus blijkt gegeven dat ook in een grote en heterogene agglomeratie als Luik het mogelijk is, door middel van een actief participatiebeleid op regelmatige basis een vorm van televisie to realiseren die voor het merendeel drift op producties van locale groeperingen .
Canal Empl o i . O nder de t o egelat e n proje c ten me t l oc a l e tel e vi s ie en commu ni ty- t elevisie neem t C an al Emp l oi een aparte pleats i n vanweg e de o r i enta t ie op ee n s pe c ifi eke d oel gr o e p , de werk loz en in de agg lomera t ie L u ik . H o ewel h e t hi er n i et gaat o m particip a tie van bew o ne rs a an het med ium kabe ltel ev isi e w illen we vanwege het un ieke k ar akter v an di t pr o je c t er toch ko rt op inga an . Het pr o jec t C a na l E mp l o i werd i n 19 77 al s exper i men t vo orgedragen d oo r de F oyer C ul turel d e Sa rt -Ti l man . Deze v oo rdra c ht werd ge st eu n d do or af d e l in g sociolo gie e n p sy c ho log i e v a n de un i vers it e it van Lu i k, he t I n s t i tu t S up6 r i eure de la C ul t ure O uvr i8 re van d e Waa ls e katholieke vakcentrale CSC ,
de stichting Andre Renard van de socialistische vakbond
FCTB , d e R TC - L uik en he t r eg ion als pr od uct ie c en t r um van de RTBF .
Doo r
h et s6c r 6ta r iat d ' E tat aux A ffaire s Soc i ale s Wa llo n n e s en h e t C omi ty Subreg ional de 1'Emploi de Liege w erd een startsubsidie van 4 miljoen B . frs .
op j aarba si s toe geke n d .
I n he t ze lf d e j eer nerd C ana l E mp loi door
he t M i n i s t er i e v a n f ran st a li ge Kultuur t o eg el at en a l s k a bel-experiment . De m in i ster erkende d at he t h i e r om een and e r s s oo rt i g proje c t g a ng m aar met he t oog o p d e b i j zon dere sit uat i e in Lu i k, totaal aan werklozen -
-
15% van he t l a n d elij k
w erd het project g oedg ekeurd .
Na een voorbereiding speriode startte Canal Emploi in September 1978
72
met een wekel i jk s e u i tzendi ng op vrijdag van 11 .45-13 .30 uur . In februari 1 979 nerd he t voorstel gedaan om naas t de televisieui t sturingen cursussen to gaan verzorgen v o or de probleemgroepen onder de werklozen : j o ngeren, gastarbe i ders,
vrouwen,
laaggeschoolden en langdur i g werklozen . Dit
v o orstel werd op voordracht van h et Comite Sub-reg i onal de 1'Emploi geacc ep t eerd d o or he t E urope s e S oci aa l Fonds . Vo or 198 1 bedroeg het tota l e budge t va n C a nal Emp l o i 4 0 m i ljo en B .frs .
( + 2 , 3 mi l joen gulden) . Hiervan
i s i t mi ljo en ( + f 6 5 0 .00 0,--) bestemd v oo r de produ ct ie van t e l evi s ieprogramma' s . Het to taalbedr a g wordt gefinan ci erd uit subs i d i es van het M in isterie van fra nst al i ge C . u ltuur, h et Waalse Minister i e van Onderwi j s en he t E u r o pese S o ci aa l Fo nds . He t M i n i steri e van Arbeid betaald via TAP-plaatse n h et m e re nd ee l
v an de medewerkers a an C ana l E mpl o i . Het mede-
werker s b est and om va tt e i n 1 9 8 1 t waal f v o rm ings werkers en a c htentwintig pr o du ctie medewer k e r s . D e z e la ats te n zi j n g e en p rof e ssio nele te c hnici maar h ebben zi c h het werken m e t video a a nge l eerd via prak ti jkervaring e n c ur sus s en . Met ing a ng v an n o vember 1980 w ord e n d e programma's twee keer pe r w eek ui t ges t uu rd,
o p vr ijdag en o p d i n s dag .
De pr o gram ma 's va n Ca nal E mplo i e n de
(bij)sc h o li ngs c ur s u s se n v o rm en twee
a par te tak en . In de to ek om st h oop t me n de ze meer op elk aar of t o stemmen d oo r bijvoorbeeld v ervo lg c ur suss en v i a de t e l ev i s i e u i t t o s t ur e n . Het programmapakke t v an Cana l Empl oi bevat d e v o lge nd e o nderdelen : 1 . va c a t ureb ank ; j u r i d isc h a dv i e s en advie z en me t be t rekk i n g to t s oci ale we t ge vi ng ; agenda van cociaal-culturele ev e nem e nt e n en ge z ondhe i d s voorlichtin g . Deze on derd e l en z ijn bed o e l d als pr actisc he aa n w ij z i ng e n . 2 . pro g ramma's waarin w erklozen zelf aan het woord komen ;
w aarin ze hun
s i tuat i e uitl e ggen, h u n pr o blemen e n oplossingen . O nde r dez e c ateg o r ie va l len oo k pro gr am ma' s waar in bepaa l de ber o e p en .of ber o epsse ct oren w o rde n gepre s enteerd en t o ege l i ch t . 3 . schets v a n de alge m en e soc i aa l-e cono m isc he s it ua ti e . D e ze pr o gramma' s z i jn b e d oel d a ls co n te x t van d e vor i g e ca t e gorie . M et s pe ciale nadruk o p d le pr o v i nc i e L ui k worden s amen han g e n e n ac h te rgro nd e n v an d ew e rkl oos h eids pr o b lemati ek u iteen ge zet .
D e la at ste t wee ca teg o r ie6 n k u n n e n de w or m aann e m e n v a n r e p o r tages , d oc um e nt ai re s of liv e -deb9t ten in d e stu d io . Bid
a ll e pr o gramma 's kunnen
kijkers telefonisch reageren . O v e r he t al g em ee n i s m e n rede l i j k te vr e d e n m e t de w ijz e w a a rop h et C an a l Em p l o i-p roj e ct loo p t . kr i jg t vri j
Ond er zo ek s gege ve ns z i jn nie t v oo rhan den maar me n
vee l r ea cti e s op de p rogram ma' s .
D e ( b ij ) sc h oling sc ur s u ss e n
trokken in bijna 2 jaar meer dan 1000 bezoekers . Versch f llende cursisten hebben eigen clubs g evormd om op eigen initiatief door to gaan . Ruim 85% van d egQ ne n die e e n cursus ge volg d he bben gaan daar na door met i ets an ders . Men hoopt binnenkort hez aantal uitsturingen to kunnen uitbreiden om d aa rme e oo k cu r s u ss en v i a de te l ev isi e to verz orgen . E ve n eens hoopt men er t oe ov er t o gaan om " v i d eob a nden v a n de tel e v is i e programm a ' s via de Mediatheek voor uitleen beschikbaar to stellen .
73
4 .1 .2 .3 .
N ederlan d
Nadat in Nederland in december 1971 door de zogenaamde 'Kerstbeschikking' een actief gebruik van kabelnet werken mogelijk w erd zijn in de period e van 1974 tot 1978 in 6 gemeenten, - Amsterdam-Bijlmermeer, Deventer, Dront ( Goirle , M elick -Herkenbosch en Zoetermeer - experimenter gehouden met k abel tele v isie . D e ze ex pe r im e nter v ie l e n or der de Om r o epwet en werden b esc h o uwd a ls kabelomroepwxperimenten . ex p eri m e nter , Dev e nter,
De reden vaa r om we d en v an de ze
o p ne m e n or der de pa r ag raaf ' V i de o en k abe l '
ge l ege n in h et f eit dat h e t exp e rim ent i n D ev e nte r , b ij
is
ho ewel on de rgebrac h t
d e kabelom r o e pe x pe r im e nt e n , van be g in of aa n mee r over e e nk omst hee ft
vertoond m e t w at in Bel g ic e n Frankrij k ord e r v i d eo - a n imat i e v erstaan w ordt da n met local e k ab elom r oe p .
In D eve nt er wer d re eds in 1 971 ge d acht ov e r d e mo gel ij khe i d o m k ab e l televisie to benutten ter verbetering van de relatie tussen burgers en local e ov erheid .
Een w er kgr o e p orde r d e naa m Stic h ting Pu b lic Relations
D e venter pleitte order an d ere op basis v an het rapport 'To w n Im ag e Deve n t e r', en de erv ari n gen uit h e t pr oject 'Communicati e proeftuin De v e n ter '
v oor het i nze tt e n va n
l ocale omr o e p t er v e rbe t er ing van h e t
i n formatie - en communicat ie pat r oo n .
O p 30 d e cember 1971 ,
6 dag en n a h et
ve r sc h ijnen van d e K e r stb e sc h i kk i ng, w e rd d oo r de Stich ting Pu b lic Re lation s D even te r ee n aa nv raag v oo r ee n exp eri me n teer v e rgun ni ng in ge ) d ien d bi j h e t M iniste r ie v an CRM . 1 Evenals bij de andere kandidaatex p erimenteergemeenten gingen ook in Dev ente r aanva nk elij k d e g ed ac h te n uit near een local e o mr oepver en i g i n g , waar i n culturele i n ste l linge n v e r te g e nw oo rd i gd waren,a ls z endg emac h ti g de en na ar o p pr of e ssion e le w ijze ge pro d uc eerde t e le v isi e progr amm a 's d i e v ia h et kab e lnet n aar de h ele bevol k in g uitgestuur d z o u de n wo rden . Deze geda ch te hie l d echte r
i n Dev e nter niet l an d stand . M e n raak te sr v a n
o v ertuigd dat locale omroe p niet e e n eenzij d i g info rm atie -m ed i um d i e nde to zij n d oc h ve el m ee r e e n m i dde l t e r b e v o rd e r i ng van t wee - zi jd i ge commun icati e . Men ve rw achtte d at een d er g elij ke toep assin g het best gereal isee rd zo u k un n en w or d e n b inne n kl e ine r e wooneenhe d en , w ij ke n en b uurten . L oc a le k abel tel ev i s ie ,
o p n iet -p r of e ssio n e le wi j ze in ge zet ,
als mi dd el
ter stimulering van onderlinge co mm unicatie in wijken en buurten zou een nuttig hul p mi dd el k un ne n w o r d e n
i n h e t k ad e r v an de sarn enl ev ing sop b ouw .
H et is a an to nem en dat b id he t on tw i kk el e n va n dez e doe l st elli nge n tw e e pra ct is ch e overweg i ng e n een r o l h e bb e n gespeeld . D e e e rs t e i s da t D even te r nie t b esc h i kt ov e r een CAI d i e d e g ehele gemee nt e o mvat . O ng e ve e r 70% is b e k abel d
1)
( d e b i nne nsta d ni e t) maar het ga a t daar b ij
om
a ar t 1 97 4, b lz . 2 ; Nota K ab elo mro e p v e re niging Dev en ter , m lev isie in D e ven ter, Kool e, T ., Oo rburg, J ., War t en a , W ., L o k ale te e e n e xp e ri m en t -b e ge leide nd on d e rz oe k . R i jk s un i ve rsit e it G roni ngen , oktober 1976 ,
blz . 4-6 .
74
ongeveer 120 afzonderlijke CAI-en die onderling niet gekoppeld zijn . De tweede overweging is dat de gemeente Deventer als artikel-12 g emeentQ (toezicht door het Rijk op de besteding van gemeente-financi6n) gebaat zou zijn bij een uitzicht op subsidie op langere termijn dan de voor het experiment geplande twee Saar . In Deventer bestond, evenals bid andere kandidaat-experimenteer-gemeenten, de verwachting dat een experiment vanuit samenlevingsopbouw hiertoe eerder aanleiding aou geven dan ee n om roe p- e xper i ment .
De v oorb ere i d i ng kwam i n ee n st r oo mvers n e lling to e n in ma art 1 97 3 he t M inist eri e v an C RM l ie t we ten d at d e ge m e e nt e D even t er al s exp e rimenteergemeente aangewezen w as . In het voorjaar van 1973 w erd door de Stichting Public Relations D e v e nt er
(SP R ) co n tac t g e l egd met d e wi j k-
v ere nigi n g Bo rg ele - Plat v oet om een experi me nt me t kabe l televisie i n deze w ij k v oo r t o b er e i d en . He t f e itelij ke p leats i n
septe mb e r-o k tob e r v a n da t j eer .
(no g i ll eg al e )
ex p eri me nt v o nd
In d it e xperime nt wer kten
s am en d e Stic h ting Public R elatio n s De v e nte r , d e ~a ltu rel e . R aa d en de w ij k v e reni g in g Bor gele -Plat v oet ;
de uitvoering en begeleiding lag b i j
de Stic h tin g De Jon ge O nd e r zoe k e r s (D J O) . D oe l van h e t exper im ent was n a t o g aan of en hoe k a bel tele vi s i e zou ku n ne n fun c t io nere r b i nnen e en w ij k . Men wil de de to epa s singsmoge l i j kheden onderzoeken van video in combinatie met kabel en tevens n agaan Welke wensen er bij
w ij k be woners op dit g ebied leven .2) In de periode
van 1 5 S ep temb e r tot 2 8 ok to be r werden ee n negen -t a l t o o nd,
pr o gr amma's ver -
gedeeltelijk v i a de aanw e z i ge GAI-en, gedee lt e lij k i n de stud i o .
D ez e pr ogramm a 's kw amen i n n au we s ame nwerk i ng met b e w one regr o epen to t stand . V a n d e d e e lnem ers w e rd e en k lei n e b ij drage ge vra agd ; de v i er par t i c iperen d e i n st e llin gen
(SP R,
DJO ,
Cu l tu rele Ra a d en Wijkv ere ni gi n g)
dr oege n d e res te r e n de k ost en . H o ew el ee n experime n t van twe e m aa nden v ri j k ort w as w erde n de resu lt at en i n te rme n v a n p ar t ici pat i e door de bevol k i ng,
zelfw e rkzaam h e i d,
en comm u nicatiebe v or der in g vol d oe nde ge-
acht om een gebruik van kabel-video als middel toy communicatie en samenlevingsopbouw in wijken en buurten to rechtvaardigen .
In de c em b er 1973 werd d oo r d e Commissie Voo rbe r e i d i ng Exper i men t Kab e lt e l ev isie (VE K ) Dev e n t e r ( KO D )
aa n d e g e meente ge a dvis eerd d e Kab elo mr o epv e re nigin g
b i j d e M i ni ste r v a n CRM a l s z endg e ma c htigde v o or to
dragen . Op 25 febru ar i 1 974
werd d e KOD fo rmeel opgeri ch t . Bij de ze
v e r eni g ing li g t de v e ran t w oord e lij k h eid v oor het samenstellen, v o orbereiden en overbrengen van in de loop van het experiment
geproduceerd e
p ro gram ma' s . D e KO D h ee ft st a tutai r als do e lst e ll i ng h et mogel ij k m aken va n ee n
2)
1 9 73 ; Doc umen t atiemap k abe l / video exper i men t B orge l e -Pla t voet , Deventer Infor ma t i emap kab el / video exper i ment B o r g e l e-P l at voe t , S t ichting De J on ge O nd e rzoeker s , ju l i 1 974, D e ven t er .
75
kabelomroepexperiment ; in het bijzonder w il zip onderzoeken, ter bevordering van het functioneren van kleine woongemeenschappen, of en hoe kabelomroep kan functioneren als communicatiemiddel binnen en tussen kleine woongemeenschappen (buurten en wijken) . Daarbij moet iedereen de mogelijkheid hebben om aan het experiment deel to nemen .3) De verwachting daarbij is dat de positieve effecten van het werken met video, - be w ustwording, ontmythologisering van het medium televisie, acti-ering en emancipatie - door uitsturing van videobanden via het kabelnet ) Daarbij baseert men zich op de door Enzensberger
versterkt kan worden .4
ontwikkelde stelling dat omroep veranderd dient to worden van een repressief, centralistisch distributieapparaat in een communicatieapparaat dat gericht is op emancipatie, decentralisatie,
w isseling van
zenders- en ontvangersrollen, collectieve productie, mobilisering van de massa's, interactie van deelnemers, en maatschappelijke contrSle door zelf-organisatie .5) Het is een dergelijk emanciperend gebruik van de omroep dat de KOD in een kabel-video-experiment wil onderzoeken .
De KOD is een vereniging waar eenieder lid van kan worden tegen een geringe contributie . De ledenvergadering kiest een algemeen bestuur van ten hoogste 15 leden . Uit dit algemeen bestuur wordt een dageliJks bestuur gekozen dat belast is met de leiding . Het algemeen bestuur ontwikkelt een jaarlijks werkplan . De uitvoering van het beleid, voor zover het het zelf maken van programma's betreft door inwoners van Deventer is opgedragen aan de Stichting de Jonge Onderzoekers, die ook bij het experiment BorgelePlatvoet betrokken was . Men koos voor DJO omdat men media-professionalisme Wilde tegengaan aangezien dit drempelverhogend zou werken . In DJO werd een partner gevonden die de KOD-filosofie volledig onderschreef en die bovendien over een ruime ervaring op het gebied van werken met video beschikte . De algehele uitvoering van het experiment kwam in handen van DJO onder inachtname van de doelstellingen van de KOD en onder verantwoordelijkheid van het KOD-bestuur . De coordinatie en dagelijkse leiding van het experiment lag bij het coordinatieteam, bestaande uit de directeur en de projectleider van DJO en de voorzitter en secretaris van de KOD . De feitelijke uitvoering lag bij een kader van DJO bestaande uit professionele krachten, die voor de duur van het experiment part-time aangesteld w aren, to weten een projectleider (andragoog) en drie technics met incidentele adviezen van een socioloog . Daarnaast beschikte me n
3) Statuten Kabelomroepvereniging Deventer, in : van Beek, T ., e .a ., De Lokale Kabelomroep als gemeenschapsinstrument, Universiteit van Amsterdam, voorjaar 1976 . 4) Nota Kabelomroepvereniging Deventer, maart 1974, blz . 8-9, 13-14 ; Oorburg, J ., Wartena, W ., Enzensberger en de kleine media, in : Massacommunicatie , jrg . 7, nr . 4, 1979, blz . 115-127 . 5) Enzensberger, H . M ., Bou w doos voor de theorie der massamedia, Katernen 2000, nr . 5, Groningen, 1970 .
76
ov e r e en gr oep
se mi - p r of e ssion e le krac h ten . Dit was de gro ep beg e le i ders
die voortgekomen Wax e n uit h e t e xp erim e nt B or ge l e- Pl a tvo e t a an gev ul d m e t an de re inwon e rs va n De ve nt er di e vi de o- t r ainings c u rsu ss en h add en g evol gd . Later k onden oo k p e rsonen uit w ij ke n w ear d e KOD gewe rk t had en die lams die weg ervarin g hadd en op ge daa n zich a a nmeld e n a ls begel e i d ers . D e b eg eleid ers ontvi ngen e e n g erin ge uurvergoedin g v oor hun we rkzaamhed e n .6) Door zich to r ichten op k leine w oungemee nsch ap pe n , d oo r zoveel mogeli j k Haar bewoners toe to gaan en bij hen een leerproces op gang to brengen op basis van zelfwerkzaamheid trachtte men technische vaardigheden bid to brengen zonder dat er sprake zou zi j n van sturing of beinvloeding . Ook de technische uitrusting was hierop afgestemd ; naast de basis-studio in de binnenstad beschikte men over een zogenaamde mini-studio die vrij gemakkelijk bediend en ook vervoerd kon worden . Bovendien had men een aantal portable video-sets . In september 1974 begon men met wijkpro j ecten . De strategie daarbi j
was
om na een introductie en contact met wi j kvereniging en opbouwwerk een wijkteam van begeleiders to formeren . Reageerde de wijk positie f dan werd door middel van stencils en wijkkranten nadere informatie gegeven en werden oefenavonden belegd . Op zaterdagen vond uitsturing van de geproduceerde banden plaats . Omdat het de KOD Bing om het bevorderen van twee-richtingsverkeer werd erop aangestuurd dat ti j dens de uitsturing zoveel mogelijk mensen Haar de studio kwamen waar men werd aangemoedigd mee to discussieren en nieuwe voorst p llen voor programma's to doen . In de eerste wick, Knutteldorp, werd in september 1974 begonnen en werden vier uitsturingen gerealiseerd onder andere over verkeersproblemen in de wijk . Met deze wick werden ook na deze uitsturingen contacten aangehouden . De tweede wijk wear de KOD opereerde was Hoornwerk, een w ijk waar met name de kwestie van woningverbetering speelde . Vijf uitsturingen werden gerealiseerd in de periode november -december, onder. andere over het Sinterklaasfeest, clubhuisactiviteiten ., de speelt uin en over parkeerproblemen . In deze uitzendperiode nerd de wi j kraad heropgericht en een oproep via de kabel bracht een fors aantal bewoners Haar de wi j kraadsvergadering . De laatste uitsturing was gewijd aan • de woningbouwproblematiek . Deze uitsturinA werd aanleiding voo r een actieve bemoeienis van de bewoners met de renovatieplannen . Ook hier werd .door de KOD een follow-up verzorgt . Zo werden in april en maart 1975 weer wi j kuitzendingen gerealiseerd als ondersteuning van een inspraakprocedure . In mei 1976 werden opnieuw plannen ontwikkeld voor wijkuitzendingen,
dit keer geheel vanuit de wijk zelf . In de periode van
januari tot en met maart 1975 trok de KOD de
Burgemeestersbuurt
(Voorstadscentrum) in . Ook hier vormde de wi j krenovatie een belangrijk discussiepunt . In totaal werden zeven uitsturingen gerealiseerd, onder andere over verschillende aspecten van renovatie in de wick, zoals he t
6) Koole ,
T. ,
Oorbur g,
J . , W artena , W . ,
op .cit . ,
blz . 2 4 -30 .
77
tijdelij k w onen in caravans ,
renovatie en ei gen w ooin g, g evaarlij k spel
rood de bou w . Daarnaast w erden programma's gerealiseerd over kleuteronderwijs, Deventer vroeger en nu, het central antennesysteem, wijkagenda, speeltuinvereniging en huisdieren . Een aantal van de programma's had weinig met de buurt to maken en waxen producties van de KOD uit andere activiteiten . 35 Bewoners waxen zeer actief bid de productie betrokken, in totaal hadden 65 bewoners op enigerlei wijze iets met de productie to maken . Het bezoekersaantal in de studio liep op van 15 tijdens de tweede uitsturing tot 60 bij de laatste uitsturing . Ove r deze eerste periode zijn geen g eg evens bekend w a ar uit de uit w erkin g van de televisie-uitzendin gen op de wijkbewoners af g eleid kan warden . Wat betreft de participatie en het beoogde t w ee - richtin g sver k eer wordt het aantal 'meedoeners' aan de la g e kart bevonden . Oak bestaat de indruk dat voor de deelnemers het maken van een videoband nog te v e e l ee n
d o el op z ich i s . Da ar s t aa t tege n o ver da t i n e nk e l e w ij ken acti-
v it e iten op g ang zi j n gek o men die l at er a a nl e i ding w e rd e n vo o r v erv olgu i tstu rin ge n .
In h o ev e rr e deze a ct ivi t ei t en zij n te rug to vo eren op d e
w ij k uit s turinge n is ni et vas t to st e l len . In m a ar t 1975 w e rd de w ij k Het Oos tr i k gek o ze n . D it z ou he t l aatste wi j kpr o j ect warden o md at m en v oo rzag da t de KO D, die i n verge lij k i ng me t an dere kabe lomroe pp r oj e ct en ho ge per son ee l sk ost en v e rg o ed i ng ) e n hoge huurko st en h a d,
( DJO en begele i ders -
i n f i n a nc i ele problemen z o u komen .
F ollow-up acti v it e i te n in ree d s b e zo c h te w ij ken z o uden we l
do o rgang
vinden . Het Oostrik-project verschilde in•een aantal opzichten van andere wij k projecten . De w ic k w as een nieu w bouww ij k van 1820 in w oners ,
vex va n
de binnenstad, .met een middle-class bevol k ing en weinig sociale contacten . Bovendien zou in Het Oostrik een meer thematische aanpak gevol gd warden dan in de andere w ijken . Tenslotte zou het project in de z e w ijk inten sief begeleid warden door onderzoekers van de Rij k suniversiteit Gronin g en . In teg enstelling tot de andere w ijken beschikte Het Oostri k over 66n kabelnet dat de gehele w ick omvatte . In april warden de eerste oefenavonden gehouden en op 26 april vindt de eerste uitsturing pleats . Hierin warden de doelstelling en van de KOD uiteengezet , wordt de studio en apparatuur g etoond en warden de bewoners op geroepen am mee to doen . Andere pro g ramma - onderdelen zijn de presentatie van het nieuw e bestuur van de w ijkverenigin g , een ver haal over de geschiedenis van de w ic k en een discussie over de toe passing van de nieu w e huursubsidieregelin g in de w ijk . Andere uitsturin g en vol g en op 10 mei ,
24 mei ,
31 mei ,
1 4 Muni en 21 juni .
De pro g ramma's bevatten onderdelen van door thema groepen g eproduceer d e banden ,
aangevuld met discussies en videomateriaal van de KOD . In de
in totaal zeven th e magroe p en hebben 43 bewoners meeg edaan , w saronti er 15 jon g eren onder de 15 jaar . Aanvan k elijk tro kk en de uitsturingen veel m e nsen near de stu d io (eer s te uitsturin g : 70) maar ge l e idelij k liep dit aantal t e ru g (laatste dri e uitsturingen : 10 ,
10 en 8 be-
zoekers . De oefenavonden werden bezocht door 63 bewoners .
7)
De uitsturingen werden door veel wijkbewoners bekeken (vari~rend van 23 tot 45 procent) . De teruglopende deelname wordt geweten aan het felt dat het nog een jonge wijk is met weinig saamhorigheid . Anderzijds heeft ook het feat meegespeeld dat de voorgestane thematische aanpak niet goed uit de verf kwam . Teveel lag in de voorbereiding op de programma's de nadruk op de technische productie .'Toch is de wijkvereniging niet ontevreden . Men heeft de indruk dat door de activiteiten van de KOD een aantal problemen in de wick uitgekristalliseerd zij n en men plande een vervolg na de vakanties . Door zeven bewoners worden twee uitsturingen gerealiseerd, op 4 oktober en op 8 november rond het centrale probleem van de busverbindingen in de wijk, waarvoor in de wijk actie gevoerd is . Deze uitsturingen worden door respectieveliik 34 en 30 procent van de wijkbewoners bekeken . Als afronding van de actie voor een busverbinding vindt op 17 januari een uitsturing pleats over de feestelijke opening van de busverbinding met Deventer . De onderzoekers concluderen over het experiment in Het Oostrik da t het niet aan alle (misschien toch wel to hoog gespannen) verwachtingen heeft voldaan, met name de'doelstelling van het twee-richtingsverkeer ) is niet duidelijk geijffectueerd :8 - Toegankelijkhei d Aan de voorwaarden voor vrije toegankelijkheid werd overwegend voldaan ; het open-programma-beleid waarin de bewoners zelf de,programma-inhoud bepalen kon worden gehandhaafd en professionalisering als drempelverhogend effect kon worden vermeden . Toch leidde dit niet tot spontane actieve deelname door grote aantallen bewoners . De deelnemers vormde n geen doorsnee van de bevolking en waxen al bijvoorbaat beter geTnformeerd en gemotiveerd . Het deelnemen zelf was sterk gericht op het make n van een programme . - Be w ustwordin g De k ij ker s near d e p rog ramme's vo r md e n we l ki n g ; de aantal le n k i jkers
e en d oors ned e van de bev o l-
e n oo k d e waard er i ng v oor de progra m me' s wa s
vr i j h oog . De programme' s h ebb en b ij
de k ij k ers bijged r agen t ot bewust-
wording van pro bl e me n i n b uu r t of w ij k . Mede d oo r d e p rog ramma ' s werd men z ic h bewust van het verhu l len de karak t er v an het ov e r h e i ds op t reden . - S amenlevi ngs opb ouw Het we rke n i n de w i jk be t ekende
i n b e pa al de g eva ll en een sti mu l ering
va n be st aa n de w ij kact iv it ei t e n .
Tij d ens de ee r st e u i t stu ringen i n de
w ijken w orden concrete resultaten ten aanzien van samenlevin g sopbou wp ro b lem a t iek ni e t di r ect aanwez i g ge acht .
O p l angere termijn z i jn b i j-
d rage n tot h e t o pl o s s e n v an co nc re te pr ob lemen in s o mm i g e geva l len o nm is kenba ar . De o nder z oeke r s tekenen bij de z e conc l u si e s aan dat he t
7) 8)
ibid . , blz . 117 e . v . ibid . , blz . 149 e .v .
79
ond erzoek waarop d e conclusi e s gebas ee rd zijn plaatsvond in e en voo r het e x p e rim e nt ongunstige Wilk . De conclusies stemm e n pessimistisch ten aanzien van participatiemo g elij khed e n e n gemati gd optimistisch t e n aanzien van de uit w e rkin g op kijkers . T e ge n die achtergron d is het jammer d at de wijksgewijze aanpak m e t u itsturingen via d e kab e l in Deventer niet is doorg ezet ; de gerealis e erde follow-ups mak en aanneme lij k dat met bijvoorbeeld langere voorbereidingstermijnen er mo g elijkhed e n la g en .
N aast financi6le reden e n e n de on v oll e di g e b ek abe lin g s p eel
een rol dat met name b egeleiders v an de eerst e generati e teleur geste l d ) raakten in w ijkprojecten en andere acti v iteiten g ing en ontplooien .9 Zo werd gew erkt met zog enaamde base g roepen (acti eg roe p en , onder w ijs) en entameerde men het project binnenstad,
sportcluba ,
v aarbij stads-
journaals w erden ge maak t en thema-ochtende n w erden georganiseerd . Voor de KOD hield dit een verschuiving in van kabel -vid e o - activiteiten (community - televisie) Haar video-activiteiten (vid e o als g roepsmedium en ak tiemedium) . In di e zelfde tij d w erden oo k g edachten ontwi kke ld voor het opzett e n van een AV -centrism en een verbreding v an de activiteiten Haar andere expressiemiddelen zoals tentoonstellingen , ) maquettes , en dergelij k e,10
affiches,
In 1977 verleende het Ministerie van CRM en in 1977 en 1978 de gemeente Deventer subsidie . De KOD draait dan inmiddels op een zacht pitje ; acht medewerkers zijn ontslagen en de apparatuur is elders ondergebracht . Eind 1978 wordt op de opheffingsvergadering een nieuw bestuur gekozen vooral op aandrang van buurten en'wijken die de KOD voor wijkuitzendingen ) wensen to behouden .ll In de daaropvolgende twee Saar herleeft de KO D tot een AV-centrism van waaruit behalve wijkuitsturingen,faciliteiten en assistentie verleend wordt (tegen vergoeding) aan vele groepen en in12) stellingen, binnen en buiten Deventer . Voor 1981 beschikt men weer over een eigen studioruimte . Voorgestelde activiteiten zijn : televiaiecaf6 wear banden vertoond worden, nachtuitzendingen, radio-kabel-uitzendingen, stadsjournaal, thema-ochtenden, video-basiscursussen en een ) open werkplaats voor video-kunstenaars,l3 4 . 1 .3 .
4 . 1 .3 .1 .
L o cal e kabe lom r o ep
Enge l an d
In januari 1972 werd do or het britse M inisterie voor PTT aan Green w ic h Cabl e vis i on (Kab elexploitant : Albion Cabl ev ision)
e en ver gunnin g ver-
9) ibid ., blz . 43 , 56 - 57 . 10) Deven ter k abelkrant , Burgemeestersbuurt, on ge d at e erd , blz . 9 . 11) KOD , K abelkrant , 9 - 10 , november 1980, blz . 10-12 . 12) voor een overzicht van gebrui k ers van KOD - faciliteiten , zie : KOD-kabelkranL , no . 9-10A 1980 , blz . 2-8 . 13) Kabelkrant, no . 11, september 1981 ; de Bruin , M . , 1 :ab e lomro e p Deventer , media in handen van de gew one burgers , in : W elzijnsmaandblad , er g . 35 , n r . 10 , 1981 , blz . 327-331 .
st r e k t om b id
w ij ze van exp erime n t loc ale pr ogram ma ' s op he t kabe l net
t o bre n ge n . Vi j f soortgelijke e xpe r i mente n el ders i n h e t la n d zouden e ve nee ns wo r den toegestaan . A l a v o orwaar de voo r ee n v ergunning werd g estel d dat alle k ost en voor reke ni ng van de kabelexp loit an t waxen en d a t vertonin g v an films ,
reclame e n gesponsorde pr o gramm a ' s niet was
toegestaan . De p r ogr amm e 's diende n e en loc a a l karakter t o hebben en to voldo e n a an kw alit e itseisen . Ee n ha lf Saar lat er werd b ekend dat . vier k abe le x ploitant e n b ere id wax en op de z e voor waarden i n to gaan : Rediffusion in Bristol , B ritish Rel ay in Sheffi el d, We ll i n gb oro ugh Traders TV in W ellin g bo r ough en Ra d io R entals in S w in don . De expe r imenten hadden e en varie re nd e
l e v e nsduur . C ab l evi s i on
( W ellingborough) liep van maart 197 4 - m a art 1975 ;
Gr ee n wi c h C abl e-
vision van juli 1972 - decem be r 1974 ; Sheffiel d C a bl ev ision van October 1973 - januari 1976 ; .Briatol Channel van mei 1973 - maart 1975 en S windon Vie w point van ' september 1973 - ap ri l
1979 . 1
Om de motivatie van de kabele x ploitant e n v oor het o pz ett e n , en l ater h et beeindi g en , van de expe rimenten to ver d ui de lij ke n moet e n we e e n aantal wren teruggaan .2) Al vanaf 1950 w orden i n En g el and kabe lnett e n door p a rticuliere ondernemingen geg x ploit ee rd ,
aa n v anke lij k v oo r r a di o
en later voor televisie . Omdat het in En g el a nd vr ij
gebrui ke l i j k i s
om een TV -toestel to huren in pleats va n to k open ontsto n d er e e n relay - rental-sector waarbij kabele x ploitant e n een toestel verhuurden en daarbij via d e k abelaansluitin g e en pro grammapakke t l ev er den . O p deze w ijze ontstonden rental-services als Radio R ent a ls , British Relay e n T e lefusion ,
R ed i f fu s i o n,
die tevens d e g rootst e k abe l ex ploi tant e n
zijn . To e n te gen h e t e ind van de ja re n zesti g onge vee r 90 p roc en t van de be vol k in g d oor de ov e rschak elin g op U HF-t ra nsmissi e go ed e k wa liteit televisieb ee lden via de ether kon ontv ang en ,
z ak te de
kabelmar k t in . D e k abele x ploit ant e n zag en nog e xpa n s i emo ge lij k h ede n in het bren ge n van e xclu s ie v e programme's en men- m aak te zich st erk voor de invoerin g van pay - tele v ision . Tussen 1966 e n 1968 vonde n t w ee pay - television ex p e rimenten p lea ts ,
di e door e e n n i e uwe reger in g
niet gecontinueerd w erden . Door de Cabl e Television A ssociation werden opnieuw voorstellen in g edi e nd waa r onder naast pay-t e l ev isio n ,
1) E M I , die Swindon Vie w point financi e rd e, trok z ich in 1976 te rug . H e t station d ing d aar n a op ei gen k racht verd er ; Alb ion Cable vi s ion t r o k zich .in 1974 teru g uit Gr e en w ich Cablevision, win ds d i e tie d draait het station met minimale producti e door ; zi e : Heyn , J . , L ok ales Kabelf e rnse h e n in Grossbrittannien, in : Media Perspe k tiven , 80 , 11/80 , b lz . 719 - 732 ; z ie eveneens : Le w is , P . , Community television an d cable in Brit a in , B r itish F ilm 2)
I nstitute , London , 197 8 . McCron, R . , Cabletelevision - the situation in the UK , in : Tele k ommuni k ation, P r atohall nr . 112/1976 , Evang elisch e Akad emi e H of ge ismar , maa r t 1976 , blz . 36 - 61 ; Council of Europe , The D evelopm e nt of Cab l e t e levision in th e Unite d K ingdom , Prob lems and possi b ilities , Stra s b our g, 1975 , CCC/DC (75)57 .
81
communit y.- t e l e vi s ion en v ol wa ss en e n -e ducatie , a ll e s o p ba sis van een commercie e l g eL~ x ploite e rd k a b elnet m et r eclame . H e t punt van de community - t e l evisi e we rd in 1972 door de M inister van Post e rijen o ve rge nom e n . Een b elang r ij k e factor w as verder d a t in 1976 h e t Ch arter van de B BC en d e T e l e vision Act voor d e ITA h er zi e n zou d en worden, waar b ij men ver wachtte dat ,
ook voor k abelte l e visie , b elan grijke be-
slissing en zoud e n vall e n . Toen .echt e r in 197 4 b ek end we rd dat deze herzi e nin g pas in 1979 zou plaatsvinden en dat de experimenteerv e r gunningen in verband met het w erk van de Annan - Commissie eveneens tot 1979 verlengd zouden Worden , w as dit voor een aantal kabel ex ploitanten reden om de ex p e riment e n of to bouw en .
W at be gonnen w as als
public relations en als een relatief goedkope proeftuin drei g d e ) een molenste e n om d e hals van de kabele x ploitant e n to w ord e n .3
Te g en deze a chtergrond is het gebruik v an de term 'experiment e n' nauwelijks gerec htva ar digd . Er w axe n geen evaluatiec r it er i a geformul e erd en er vond ,
op een enkele uitzond e ring n a, geen be geleide nd
o nderz o ek p l eat s . He t w axen, zeker i n de ogen van de mee s te kabelexp lo itan t e n , evenmi n pr oj e c ten wa ar i n d e begr i ppen part ici pat i e e n community televisie hoo g in h e t vaandel stonden . Alle stations Bi ngen van s tar t met een professionele s taf van ongeveer zes pers o nen en men m i kte op 4-6 uur telev i s i e per week met daarin nieuws, sport en lo c aal am us e ment . Da t bi d
een aantal
s tat i on s p a rt ic ipat i e
door de be vol k in g van d e g rond k on k om en en d at zich een g eleide l i j ke bele i dsverandering ko n v o ord o en van l oc a l e te l ev i s i e Ha ar c ommunity-te l evi s ie had meer to mak e n me t de ta ak o pvatt i ng van de stationmanag er en zijn staf dan met een b e l e i d van de k abel exploitanten . Deze o n t wi kkel i ng heeft niet verhinderd dat s tat io ns gesloten werden,
o f omda t de k o sten v oo r de k a be l ex ploi tant to h oo g o pl i epe n
o f omdat z ic h aa n trekke lij k e r moge li jkhede n aand i enden . O p d it pun t w reek te zich het feit dat bij alle stations met uitzonderin g van S w in d o n de zend mac h ti g in g e n de expl o i t a t ie v a n h e t kabeln et in e rn h a n d l agen . -A ls t e g emo e t k o m i ng aan de k abe l expl o i t anten werd we lis w a ar
i n 1975 uitze nd e n va n recl ame t o ege st aan, maar dit b l eek n i e t
g eno eg o p to l e v ere n . T ens l ott e h ee f t het o n t breke n van een tegenwi c h t v oo r de ze n dg emac h t igde /e x p l o i t ant op l ocaa l n i veau, bijvoorbeeld in de worm van een locale adviesraad zoals die ook voor locale r a d io
in E ng e land b es t a at, nad e l i g gewerk t . Deze -had vo or d e locale
b el angen op k un n e n k om en en i n he t o ver le g t uss e n sta ti o n s s t a f en k a belexp loit ant een d oorsla ggevende s t em kunne n hebben . Deze z aken waxen ec hter n i e t i n d e be schi kk in g ger e ge l d . Greenwi ch C abl e v ision s tar t te i n j ul i 1972 met iedere avon d e en u u r televisie en een herhaling op de volgende ochtend . Het doel dat me n
3)
M c Cr o n, R ., op . c it ., blz . 47 .
zich ge ste l d h a d , - 3000 ni e uwe aansluitinge n - werd i n de 2% S aar niet gehaal d . Door de installatie van e e n st e unzen de r voor ether transmissie in het gebi e d verloor h e t k ab elnet zijn aantre kk elij kh e i d voor abonne e s . De onbekendheid me t h et sno r t we rk, - vier prog ramm adirecteuren in 2% Saar -
en d e sterk e ori6ntati e van het p ote nti6l e
publiek op het c e ntrism van Londen maakten het moeilij k om via de pro ) gramma's een binding met het stadsdeel tot stand to b reng en .4 W el trok het station een aantal vrij w illi g ers die aan d e producti e deelnamen . Deze vormden een vrij waste groep die oo k n a dat de waste staf ontsla gen
w as in d ecem b er 1974,
het station dra a ien d e
hielden met w eekend-uitzendingen . De progra m makosten w o r den gefin an cierd uit dia - rec l ame die wordt vertoond op tijden d at het st a tio n ni et u it z e ndt . Sheffield Cablevision was het grootste en best geoutilleerde experiment . Via het kabelnet konden 33 .000 huishoudens vangen . De studio was professioneel uitgerust en
Cablevision ontd e waste staf telde
aanvankelijk 6 en later 16 personen . Het station stelde zich to t doel een economisch rendabel, professioneel locaal programma to bieden, wear men kennelijk in slaagde . In 1975 trok het station een dagelijks publiek van 26 procent . 5) Het nieuwsprogramma haalde de hoogste ki j kdichtheid (43 procent), gevolgd door het sportprogramma . Uitgezonden werd iedere dag met 's morgens en 's middags herhalingen en 's avonds het eigenlijke programma . Men had de beschikking over zo'n 40 vrijwilligers die bij de planning en . productie van programma's behulpzaam waxen . De verantwoordelijkheid bleef bid de professionele staf . Sheffield Cablevision had meer het karakter van locale televisie dan van community-televisie . Ook Sheffield Cablevision maakte gebruik van de mogelijkheid om reclame uit to zenden . De inkomsten hierui t bedroegen over 3 maanden £ 1000,- en dit bleef aanzienl j k achter bi d de £ 100 .000,- op jaarbasis die men beraamd had . In januari
1976 werd
het station gesloten om financi ~ le redenen . In de loop van datzelfde jaar kreeg men de vergunning om het signaal van Granada Television door to geven via het door Cablevision ontruimde kanaal . Cablevision Wellingborough was het kleinste en het kortstdurende van de experimenten . De kabelexploitant Wellingborough Traders Television Relay was een consortium van locale relay-rental
maatschappijen die
met deze nieuwe service extra abonnees hoopten to winnen . Om een financiele basis voor het experiment to scheppen verkocht men vijftig procent van de aandelen aan de canadese maatschappij Selkirk Communication . 6
4 ) Lew is , P . , op .ci t ., biz . 20 - 25 ; C r oll , P ., Negr in e, R ., P a r tici pation i n b r oad c a st ing : two Br i t i sh ca s estudies , p ap e r fo r th e Confe renc e of t he I AMC R, s epte m ber 1974 ; li eyn, J ., o p . cit . , bl z . 722 . z,) i.ew is , P . , op .cit H eyn, J ., o p .ci t . 6) Lew is , P . , op .cit Heyn , J . , op .cit .
., blz . 37 e . v . ; , blz . 725 verm e l dt een p e r c en t age van 18 . . , blz . 55-59 ; , blz . 728 .
83
)
Men had £ fi0 .000,- gereserveerd maar alleen de aanschaf van(tweedehands) apparatuur en de ombouw van het kabelnet kostten al £ 40 .000,-, zodat voor de exploitatie £ 20 .000,- overbleef hetgeen net genoeg was voor 66 n Saar . Wellingborough Cablevision heeft Been gebruik gemaakt van de mogeli j kheid om reclame uit to zenden omdat men hierin onvoldoende mogelijkheden zag voor een financiering op langere termiJn . Van het begin of aan heeft het station gewerkt met zogenaamde community-panels waarin bewoners zitting namen die ideeen aandroegen en later progr amma's produceerden . Dit werkte zo goed dat na verloop van tijd bijna alle programma's door bewoners zelf geproduceerd werden . De uit vi j f personen bestaande staf verleende assistentie en trainde vrijwilligers . Over de reacties op de programma's zi j n Been gegevens voorhanden . In maart 1975 werd het station gesloten . Bristol Channel, gefinancierd door Rediffusion, de grootste kabelexploitant in Engeland, ging in mei 1973 van start over een kabelnet waarvan 23 .000 huishoudens het station konden ontvangen . Rediffusion was, in afwachting van gunstiger ti j den, bereid geld to steken in een experiment met nieuwe vormen van televisie, locale televisie e n 7) community-televisie . De beslissing om het station to sluiten i n 1975 was ook niet gebaseerd op het lukken of mislukken van dit experiment, maar op de aankondiging van de regering dat de experimenten verlengd zouden worden zonder dat nieuwe exploitatiemogelijkheden (paytelevision) in het vooruitzicht werden gesteld . Het beleid van de stationsstaf was erop gericht de bewoners to laten participeren in de productie van de programma's en gedurende de eerste vijf maanden vond productie en uitsturing in de (vrije) weekenden pleats . Dit betekende echter een to zware belasting in een to korte tied zodat men overging op dageli j kse uitzendingen met uitzondering van het weekend . Reeds in juli 1973 beschikte men over 200 vri j willigers Waarvan er na verloop van tijd ook meerdere in de vaste staf werden opgenomen . Later in het experiment werden productieteams gevormd die volledig zelfstandig programma's maakten . Behalve het nieu w sprogramma werd het merendeel van de televisieprogramma's geproduceerd door deze opgeleide vrijwilligers . Bristol Channel Wilde enerzijds kwalitatief koede en professioneel gemaakte programma'. s brengen, anderzijds wil ' de men community-televisie voor en door bewoners . Het idee om voor een deel van de programmering uit to gaan van 66 n wijk in Bristol kwam van de stationmanager en dit ) werd een van de interessantste activiteiten van Bristol Channel . 8 7) Lew is , P . , op .cit . , blz . 26-35 ; L ew is , P ., B r i s tol Ch a nnel a n d co mmuni ty t e lev i s io n, IBA, Londen, 1 976 ; Hey n , J ., op . c i t ., bl z . 722 - 7 24 . 8) Lewis, P . , Kno w le W est and Bristol Channel TV, Council of Europe , Strasbour g, 1975 , CCC/DC (75)35 ; Beaud, P . , Communi ty M edia, Local radio and television and audio-visual animation e x p er i ment s i n Europe, Co un c i l o f E u rope, 1 9 80, blz . 26-2 7 ; Le w is, P ., (1 9 78 ) , op . c it ., blz . 3 1- 32 .
De e erst e cont a ct e n me t de w ij k K nowle he st , een nu de wi c k m e t veel social e prob lemen , werden g e legd in sept em ber 1973 .
I n j an uari
1 9 74
w er d in de wic k d e Kno w le We st T ele vi sion W orkshop inge r i ch t . Hier troff e n belan g atell e n d en elkaar en werden ide e dn v oor programma' s besproken . Van januari 1974 tot de sluiting in maart 1975 van Bristol Channel produceerden de bewoners van Knowle West zo'n 21 uur aan programma's . Dit materiaal werd wekelijks over het kabelnet in hee l Bristol uitgestuurd en maakte 20 procent uit van de programme-output per week . De programme's van Knowle West behoorden tot de meest populaire programme's van Bristol Channel . Hoewel ongeveer 30 bewoners een vaste productiekern vormden waxen enkele honderden wiJkbewoners bij de uitsturingen betrokken . Dit succes kon de sluiting van het station niet verhinderen . De locale overheid ondernam weinig omdat het kabelnetwerk niet de gehele gemeente maar slechts 1/8 deel ervan besloeg . Na de sluiting waarHij Rediffusion een aantal portable videosets achterliet richtten een aantal voormalige medewerkers en sympathisanten de Avon Community Communications Association op en werd een AV-centrism opgezet . Swindon Viewpoint was het langst lopende experiment, - tot april 1979 -, en het enige waarbij het station daarna overgedragen werd aan d e locale gemeenschap 9~ . Een aantal factoren hebben dear van het begin of aan al toe bijgedragen . Zo lagen exploitatie van de kabel en zendmachtiging niet in een hand . Het kabelnet was eigendom van Radio Rentals en de zendmachtiging werd verleend aan EMI . EMI financierde het experiment tot 1976 en heeft nooit geprobeerd op het verloop ervan enige invloed uit to oefenen ; verder kregen 2 van de 6 stafleden bijna een Saar lang de gelegenheid om zich voor to bereiden en zich vertrouwd to maken met de locale situati e voor men met uitsturingen begon . Daarnaast bestond in Swindon al voor de eerste uitsturingen de Swindon Community Television Association, aanvankelijk opgezet als waakhond over EMI's plannen in Swindon, maar later een waardevolle bondgenoot . Tenslotte wist Swindon Viewpoint, na aanvankelijke conflicten, een positieve interesse to winnen van de locale overheid .
9) Lewis, P ., (1978), op .cit ., blz . 42-52 ; Beaud, P ., op .cit ., blz . 27-34 ; Heyn, J ., op .cit ., blz . 725-727 ; McCron, R, ., op .cit ., blz . 59-58 ; Croll, P ., Husband, C ., Communication and Community, Centre for Mas s Communication Research, University of Leicester, Leicester, 1975 ; Halloran, J ., Communication and Community, Council of Europe , Strasbourg, 1975, CCC/DC (75)46 ; Dunn, R ., Barret, M ., Swindon Viewpoint, an experiment in community television , Swindon, 1975 ; Dunn, R ., Swindon Viewpoint, a community television service , Council of Europe, Strasbourg, 1977, CCC/DC Jonsson, B ., e .a ., Local cabletelevision in the visit to British experiments (II part), Strasbourg, 1978, DECS/DC (78)69, Fascicule
(76)98 ; United Kingdom, Report o n Council of Europe , II .
85
Het station had Been scherp omschreven programmabeleid ; men koos niet voor professionele locale nieuwsvoorziening maar ook niet voor videoanimatie ten behoeve van sociale verandering . Men stelde zich ten doel de• inwone P S van Swindon to betrekken in de productie v an hun eigen programma's, waarbij de staf niet op de voorgrond zou treden . Het station diende gezien to worden als plaats waar faciliteiten ter beschikking stonden . De staf dacht zich zelf daarbij de neutrale ro l toe van 'facilitators' . Deze neutrale houding werd hen weleens verweten wanneer aan bepaalde taken geen aandacht werd besteed maar men weer de vraag dan terug Haar de vragensteller . Het was aan de inwoners om uit to maken of men van de geboden mogelijkheden gebruik wenste to maken . Men had de beschikking over aanvankelijk 2, later 7 portable sets, een controleeenheid ingebouwd in een Range Rover, 2 camera's, een time-base corrector en een aantal montage-decks . Door het hele experiment hanteerde men als stelregel dat Been enkel programma dat niet in strijd was met de regels van de vergunning, uitgesloten kon worden van vertoning via de kabel en bovendien dat niet geprobeerd zou worden een eigen nieuwsprogramma to maken . Voor he t
eerste jaar gold bovendien
dater geen live-uitzendingen zouden plaatsvinden . Vanuit de Swindon Community Television Association dienden zich verschillende 'community producers' aan evenals uit andere locale organisaties . In de praktij k i n t wikke ld en z ic h de v o lge n de g ebrui k s v o rmen : die dan door de staf uit gevoerd w erden ;
men droe g i dee e n a an ,
men voerde zelf het idee uit
met behulp van de, portable videosets ; men verzorgde zelf of met assistentie de montage ; men besliste of het materiaal uit g ezonden zou worden, of dat de band alleen v oarei g en gebrui k a fgespeeld werd . Deze faciliteiten w erden geboden en in praktijk kwamen beide vormen, eigen pr od u ctie en id ee en l evere n ,
n aa st elk a ar v oor . U it een a nalyse v an
alle g eproduceerde programm a's in de periode juli-aug ustus 1973 en juli - augustus 1974 k w am Haar voren dat in 85 procent van de . g evallen h et initi at i ef v a n d e b e v ol k i ng kwam ; ware n b ew on e rs bij
in 1 8 p roc e nt van d e gev alle n
de p roductie b et r o kken en in 57 proc en t v an de
gevallen bij de monta g e . lo) Voor afzonderlijke program m a's l agen deze percentages hoger . Zo w erd het sportprogramm a nag enoeg volledi g door b e w o ner s gep ro d uce er d . ge d aa n to h eb b e n , b etrokken .
Stee d s me er p e r so nen raak ten ,
na ee nmaal mee-
m ee r p e rm an e nt bij het do e n en late n v an het st a t i on
D e m o ge lij kh ei d om ze lf pr o g ramma ' s to make n w e rd, n a h e t
local e n i euw s
d oo r d e k ij ker s H a ar S w i nd o n V iewp oi n t ge no emd
als po si tief pu nt ( re s p .
2 0 q n 2 7 proc e nt) . 11)
Al s n egatie ve as pe c te n
10) C r oll , P ., Husb and , C ., op . cit ., bl z .•39 ; J onsson , B ., e . a ., o p .cit . , b l z . 4 g e e ft o ver e en lange re p er i ode (,juli- de c e m b er 197 4 ) d e volge n d e p erc en tage s : ini t iati ef : 77 p rocent , pr o d ucti e : 15 proc en t , m onta ge : 61 pr ocent . 11 ) ibid . , bl z . 48 .
86
noemde men de t ec h nisc he kw alit ei t , de ama t e ur is ti s ch e programma's e n het feit d at het p ro gramma van S w in d on V ie w point al leen via de kabe l to ontvan gen w as . Ondan k s d e ze bezw ar e n h ad in 197 4 22 p roc e nt v a n degen e n die het station kon d en ontv a ng en in de week v oor afgaa n de aan het intervi ew minstens een pro gramma g ezi e n ; in 1975 l ag dit aant a l ) op 29 procent .12 Opvallen d aan d e samenst e lling v an het k ij kersp ub lie k wa s het grot e aandeel v a n pe rsonen tussen 17 e n 30 jeer . Uit de a n a lyse blijkt v e rder dat kick e rs in ver ge lij k ing m e t de pe r io d e v66 r Sw in d on Vie wpoint meer interesse tonen vogr en b eke nd z ijn met loc al e p o lit i ek . . 13 ) H e t lezen van het pl aa tsel i j k d agb lad bl ee f constant Deze, zek er in verg elij k in g met andere en gelse e xperim e nt en , p os i ti eve uitkomsten b ev or de rden niet a lle e n h e t zelfvertrou w en van de medewerkers aan S w indon Vie w point , maar bevesti g d e n t ev ens de over tui ging bij de locale gemeenschap dat me n in S w indon Viewpoint de b e schi kk ing had over een w aar d evol communicatiemedium voor de ge me e n Bcha p . Z o werd in 1975 ,
toen al bekend w a s d a t E M I na 1976 de fina nciering Wi ld e
stoppen , door de Thamesdo w n Vol untary Se rvice Council een re s olut ie ingediend bij de M inister van Binnenl a ndse Zake n en b ij
de v oor z itt er
van de Annan- Commissie waarin werd v erzocht om ook na de terugt rekk ing van E M I het experiment to mo g en voortzetten tot 1979 . D e z e reso lu tie w as mede-ond e rtekend door 62 locale or g anisati e s en instellingen in S w indon . Deze t w eede face van het experiment zo u tevens de g ele ge nhei d bieden om na to gaan of in Engeland community - tel evisie on der be h ee r van de locale gemeenschap mogelijk was en of een dergelijk station z i ch zelf financieel zou kunnen redden . E M I d ee lde deze opv a tting e n was bereid in juli 1976 het station voor de prijs van £ 1 ,- ove r to dr age n aan een nieu w gekozen Raad van Bestuur , w aarin naast d e voormali ge stationmana g er zes personen uit Sw indon zitting had d en . Daar n aast was er een (voorlopige) Al g emene Ver g adering w aarin 150 personen zitting hadden . S w indon Vie wpoint kree g een nieu w e manager en had v er d er vi,jf full - time mede werkers w aarvan er twee speciaal belast war en met 'community acces' . Het M inisterie g rog met deze st r uctuur accoord en 4) verleende S w indon Vie w point een nieuwe zendmachtiging ,l In de periode van juli 1976 tot juli 1977 w e r d het stat i on ge fin ancier d uit bijdragen van verschillende nationale en r egionale instellin ge n en van de kabelexploitant Radio Rentals ,
en v oor een k l e in de e l uit
reclame . Beslissend in deze fase w as het verkrijgen van een subsidie van de gemeente . Een eerst e aanvra g e w as afgew ezen met a ls argument dat het kabelnet slechts een deel v an Sw indon bereikte . Eind 197 7 k w am Sw indon Viewpoint in de problemen . De apparatuur wa s zod ani g v er sleten dat dit ontmoedi g en d w er k te op de 'community producers .' ;
b o v en -
12) Heyn, J ., Participation and Lokalkommunikation in Grossbritannien, Minerva, Publikation Munchen, 1979, blz . 215 . 13) Croll, P ., Husband, C ., op .cit ., blz . 16 . 14) Jonsson, B ., e .a ., op-cit ., blz . 2 en 6 .
87
B i e n werd beke n d da t e en a ant a l s u bs idies ni e t gecontinu ee ro zouden w o rd en . Door d e Raa d v an Bestuur w erd voor ge ste ld h e t station te sluiten maar uiceind e lijk besloot men tot het opzetten van om da arm e e d e k ost e n to dekk en .
e en loterij
B inn e n 18 w e k en leverd e dit ongeve e r
£ 6 0 .000 ,- op w a a r m e e h et s tation in st a at w as nieuwe k l e u r en -TVappar atuur aan t o schaffen .
N aarmate
e cht e r m eer ver e ni ging en dit idee
over n amen li epe n de ink omsten uit de loterij snel t e rug .15) D aarop mo e st het station in a p ril 1979 definitief g esloten w orden . Voormali ge me d ew erk ers e n vrijwilligers g aan echter door met radio-uitzendin g en vi a h e t k ab elnet , w aarvoor d e M inister in au gustus 1976 v e r gunning had geg even .16) In 1977 en 1978 had Sw indon V iewpoint al eerd e r radio uitzendin gen verzor gd via de kabell7 4e v ens h eeft m en een aanvraa g in g e d ien d b i d de IBA voor e en verg unnin g voor locale ether - rad io . Ch a nn e l 4 0 - M ilton Keynes w as het laatste engels e experim e nt met kabeltelevisie . Fiet viel ook niet on d er de oorspronke lij k e beschi k kin g u i t
1 972 e n verschilt op b e lang rij k e punten van d e vro eg ere
e x peri m ent e n .18)
M ilton K eynes is een mo d ern e slaapstad , gebouwd
om d e overloop v a n Londen op to vang en . De stad heeft een ster k woon-werkverkeer, (no g )
w eini g faciliteiten en alle in woners zijn
nieu w voor elkaar . De stad is uit g erust met een modern k abelnet en d e M ilton K eynes De v e l opment Corpo ra tion die ond er andere belast is met de opvan g en inte g rati e v an de verse bevol k ing toonde interesae in een locaal
g ebruik van dit kabelnet . In overle g met d e voormalige
pro grammadirecteur v an S w indon Viewpoint w erd in 1974 een v e rzoek voor een experiment ingediend dat in m aart 1975 toegeke nd w erd voor d e d uur v an 3 jeer . Het geld voor het experiment k wam van de Milton Keynes Development Corporation en van de PTT, de eigenaar van het kabelnet . De zendgemachtigde w as Co-Ax Cable Communications, een speciaal hiervoor opgerichte maatschappij,
w aarvan de 9 directeuren Allen inwoners
van M ilton Keynes zijn . De PTT en de M ilton Keynes Development Corporation zijn niet vertegen w oordigd . Op aandringen van Co-Ax Cable Communications werd in de periode vooraf gaande aan het experiment de Community Broadcasting Association opgericht . Deze instantie waarvan 60 inwoners lid w aren fungeerde als counterpart voor Co-Ax .
15) H eyn , J . , (1989) , op .cit . , bl7, . 726 . 16 ) I n ternat i onal In s t it u t e of C om mun ica t i o ns, T he Finan ci ng of community and public acces channels on cable television networks in m e mber co un t r i es o f th e C o un cil of Europe, Cou nci l of Europe, Strasbour g, 1977 , CCC/DC (76)97 , blz . 28-29 . 17 ) Dunn, R ., )19 77 ), op . c it ., b l z . 2 8 ; Lew is , P . ; ( 1 978) , o p . cit ., b l z . 63 ; Heyn , J . , (1980), op .cit . , blz . 726 . 18 ) Ingbe rg, H ., e .a ., L oc al cabletelevis io n i n the Unit e d Kingdom, Report on t he v isit t o Brit is h exper i ment s , Council o f Europ e , Strasbourg , 1978 , DECS/DC (78)69 , Fascicule I ; Barret, M ., Ch a nnel 4 0 C o mmun i ty a c ces c ab l ete l evisi on i n Mil t on Key nes, Milton Keynes, 1 976 .
88
Men gaf de voorkeur aan een structuur zoals in Swindon (gekozen bestuur en Algemene Vergadering) maar dit werd in een zo nieuwe stad als Milton Keynes pas in een later stadium realiseerbaar geacht . Het locale station opereerde onder de naam Channel 40 en had zeven waste medewerkers in dienst . De opzet van de Milton Keynes Development Corporation was dat een locaal 'community-acces' station bevorderend zou werken op de integratie van de nieuwe bewoners . Door Channel 40 werd dit vertaald Haar een beleid dat veel overeenkomst heeft me t dat van Swindon Viewpoint . Channel 40 was een 'community communication facility' wear bewoners konden leren zelf televisieprogramma's to maken . De rol van de staf was die van 'facilitator' ; inwoners di e Haar het station toekwamen kregen een el6mentaire training in het ge) bruik van de apparatuur en konden daarna vrij hun gang gaan .19 De geproduceerde onderdelen werden in magazine-formaat op drie avonden in de week over het kabelnet uitgestuurd, met herhalingen op de volgende dag . De programma's duurden ongeveer een uur . De staf Bing er vanuit dat niet geprobeerd moetst worden een flitsende nieuwsrubriek to brengen en tevens dat zo min mogelijk 'live' uitgezonden zou worden . Later werden wel 'live' diacussieprogramma's gemaakt waar de kijkers telefonisch op konden reageren . Na een voorbereidingstijd van een half Saar waarin vooral videoactiviteiten ontwikkeld werden grog Channel 40 in december 1976 officieel van start . In de beginfase trok Channel 40 veel vrijwilligers die echter vooral gefntereaseerd waxen in het omgaan met apparatuur en het maken van 'moose' televisieprogramma's . Dat was niet de opzet e n na verloop van tied vond een schifting pleats waarbij de meer inhoudelijk gemotiveerde vrijwilligers overbleuen . Dit waxen vooral personen die uit aanverwante werksectoren kwamen (gemeenteconsulent, sociaal werk en dergelijke) .20
)
Teleurgesteld was men over het uitblijven van
deelname door georganiseerde groepen, verenigingen, clubs en dergelijke . Wel Ham na verloop van tijd de groep vrijwillige medewerkers ee n groter aandeel in de productie van programma's . In de periode van januari - maart 1977 werden in totaal 624 banden geproduceerd waarvan 46•proCent half-inch banden en 54 procent 3/4 inch . Deze laatsten werden door de staf geproduceerd . Van de 3~ inch banden was 53 procent door.bewoners gemaakt ; dit percentage liep op Haar 66 procent in april) juni en daalde in juli-september naar 55 procent .21 Door middel van posters . en krantenartikelen werden bewoners geinformeerd over Channel 40, maar de situatie veranderde niet wezenlijk . Na ongeveer 10 maanden bleek dat in 16 procent van de aangesiote n
- a F o urth funct i on 19) Barret, M ., E n ab l i ng peo p le to co mm u ni cate t ion, Analy s en, for televi sio n, in : Langenbu c he r , W ., L okal-k ommunika Beispiele, A l ter n a ti v e s, Ve r lag Olschl ager, M u nche n , 1 9 80, blz . 265 -274 . 20) Beaud, P . , op .cit, ., blz . 38 . 21) Heyn, J . , (1979) , op .cit . , blz . 231 .
89
huishoudens minstens een maal per week Haar Channel 40 gekeken werd ; 15 procent keek een of twee keer per maand . Bijna iedereen was bekend met het bestaan van Channel 40 . Aanvankelijk was 59 procent ster k vbbr een 'community television service', een Jaar later liep dit terug Haar 30 procent . Het aantal tegenstanders was 2 procent en een Saar later 12 procent . Dezelfde matige interesse die bij de participatie gesignaleerd werd manifesteert zich ook hier . Men stond positief tegenover Channel 40, waardeerde in hoge mate de locale betrokkenheid van het station, de aandacht die aan locale zaken besteed werd e n het feit dat mensen zelf programma's konden maken, maar zonder dear consequenties aan to verbinden . Zo was 62 procent niet bereid om een financiPle hijdrage to leveren, en slechts 28 procent zou bereid .22) zijn huurkosten to betalen voor het gebruik van de videoapparatuur Hoewel bekendheid met en interesse voor locale politiek iets toenam kwamen de onderzoekers tot de conclusie dat (in tegenstelling tot Swindon) Been aanwijsbare gevolgen voor Milton Keynes geconstateerd konden worden die terug to voeren waren op de activiteiten van Channel 40 .23 Dit geringe succes werd vooral geweten aan de specs, fieke situatie in Milton Keynes . Eind 1979 liep de vergunning of en tevens de financiering door PTT en Milton Keynes Development Corporation . Toen het niet mogelijk bleek het station uit locale middelen to financieren werden de televisieactiviteiten gestaakt . Voormalige medewerkers en vrijwilligers richtten daarop de Community Radio Milton Keynes op die via het kabelnet radioprogramma's uitstuurt . In 1977 had de Annan Commissie zich in hear rapport uitgesproken voor een ontwikkeling van het gebruik van de kabel in de richtin g van een 'community service' en tegen de invoering van pay-television
. 24)
In november 1980, na een regeringswisseling, maakte de regering bekend dat in Engeland 12 experimenten met pay-television zullen plaats. 25 ) vinden
4 .1 . 3 .2 .
Nederland
In 1971 werden in de maanden oktober en december in verschillende plaatsen in het land locaal geprodudeerde programma's via een (vaak beperkt) kabelnet uitgestuurd . Bij de uiteturing die de meeste bekendheid kreeg, die in Melick en Herkenbosch, waxen behalve het gemeentebestuur onder andere werknemers van VNU, Philips en ee n
22)
ibid . ,
blz . 235 - 239 .
23) Beaud, P . , op-cit ., blz . 38 . 24) Annan Committee , The Report of the Committee on the future of broadcasting , U M SO , 1977 , blz . 222 . 25) Heyn, J . , (1980) , op .cit . , blz . 719 .
90
regionaal dagblad betrokken .l
)
Deze eerste uitsturingen toonden aan
dat het toelaten of verbieden ervan in de Omroepwet niet geregeld was . Teneinde een sneeuwbaleffect to vermijden en om ontwikkelingen die zouden kunnen leaden tot een commercieel gebruik van de kabel tegen to gaan werd door de Minister van CRM de zogenaamde 'Kerstbeschikking' uitgevaardigd . Hierin werd geregeld dat een dergelijk gebruik van de kabel alleen met vergunning van CRM en dan bid wijze van experiment zou molten plaatsvinden ; dat Been aanspraak gemaakt kon worden op vergoeding van kosten door het Ministerie van CRM en ) In mei 1972 deelde de dat Been reclame gemaakt mocht worden .2 Minister van CRM in antwoord op kamervragen mee dat een aantal experimenten met locale kabeltelevisie zouden worden toegelaten , en dat de verantwoordelijkheid voor die experimenten zou berusten bij een representatieve culturele instelling . In die periode werden verschillende aanvragen ingediend waaronder die van de gemeenten Melick en Herkenbosch, Goirle, Dronten, Deventer, Zoetermee r ) In datzelfde jaar alsmede een aanvraag uit Amsterdam-Bijlmermeer .3 belegde de Vereniging van Nederlandse Gemeenten een tweetal conferenties tussen deze gemeenten . Het resultaat hiervan was een brief aan CRM ) waarin om duidelijkheid omtrent de experimenten gevraagd werd .4 Die onduidelijkheid had vooral betrekking op de vraag wie de representatieve culturele instelling moest goedkeuren, de gemeenteraad o f het Ministerie van CRM . Uiteindelijk werd, mede op aanraden van d e b e t r o kk en burgem e e st ers be slote n da t de repr esen ta t iev e c u lt ure l e instellin g,
na advies van de g emeenteraad ,
door h e t M inisterie zou
w o rde n g oe dgek eu rd . D e ze cons t ru ct ie zou he t later mo geli jk maken d at aan d e
Loc a l e Omroep B ij lme rmee r ( L O B ) door C RM 4e e n exper i men-
te ervergun ni ng k on w or d e n ver l eend,
oo k al s de g emee n te ra a d v an
Amsterdam niet accoord zou gaan . In maart 197 dat Am st er dam- Bij l merm ee r,
Deve n t er,
D r on te n ,
w erd bekend gemaakt Go ir l e, M elick e n
Herkenbosch,en Zoetermeer in aanmerking zouden komen voor een experimenteervergunning voor de duur van twee jeer,
gerekend vanaf
de e er ste u itstu r i ng . T e ven s w erden de v o orw aard e n o nthul d w aarvan de voornaamste zijn : - de ve r g unning wor d t toe g e ke nd a a n ee n r e c h t spe r soonlj khe i d b e z itte nde k u l t ur ele i n stel l in g d ie r epr e s en tati e f i s v oor de gemeente of het door de het kabelnet omvatte gebied en d i e nie t g er i c h t is op he t m a ken van wi n s t
Va n Beek , T . , e .a ., De l o k ale k abelom r oep a ls gem een sc h aps i nstrumen t , V a kg ro e p M a s sacommu n icatie , Uni ver siteit v an Amst erd am , 1976 , bl z . 33 e n v erd e r . 2) ibid . , blz . 81-82 . 3 ) Kracht, R ., E n tw ickl ung , k ommu ni k ations p o l itisc h e Bed i ngu n g en and Erfol g des lokalen Kabelfernsehens in den Niederlanden, scriptie Universitat Gottingen, 1978, blz . 64 . ( V LOD) D e VLOD in v oge l v l ucht, 4 ) Veren i g ing Lok al e Om roep Dr o n t en een verslag over de jaren 1973 , '74 en '75 , Dronten, 1976 , Bijlag e 1)
II ,
blz . 1 .
91
- de programma's zullen in hoofdz aak be trekk ing heb b e n o p het bek abelde ge bie d - per w ee k mag niet meer dan drie e n een half uur radio en drie e n een half uur t e l e visie w orden uit g estuurd ; daar v oor mogen d e pro g ramma's va n de binnenlands e omroep niet worden ond erbroke n - e r mag e en rek lam e uitgestuurd w orden e n m e de werking van het bedr-ijfsleven bened e n d e normale marktprijs is niet toegestaan . In de loop van hetzelfde Saar vonden besprekingen pleats tussen het Ministerie van CRM en de zes kandidaat-locale kabelomroepen, onder andere over het begeleidend onderzoek en over de subsidi ,; ring van de experimenten . De Minister stond een subsidieregeling voor waarbij tijdens de experimenteerperiode reeds een beroep gedaan zou worden op een bijdrage van degenen die op de kabel w ar en aangesloten . Uiteindeli j k was men bereid uit de gereserveerde gelden voor de regionale omroep een bedrag van f 450 .000,-- per experiment to subsidieren voor de volle twee'j aar ; f 100 .000,-- voor aanschaf van apparatuur e n f 35 .000,-- voor exploitatielasten . Tegelijk werd duideli j k gemaakt dat na afloop van de experimenten uit de omroepmiddelen geen verdere ) financiering to verwachten vie1 . 5 Aan het verlenen van de zendmachtiging werd door het Ministerie van CRM geen inhoudelijke richtlijnen verbonden . Dit maakte het mogeli j k dat het experiment in Deventer en voor een deel dat in de Bi j lmermeer zich in een andere richting kon ontwikkelen dan de experimenten i n de overige vier gemeenten . Uit de omvang van de toegekende subsidie was echter wel duidelijk dat de experimenten uitgevoerd zouden moeten worden met vriJwilligers . Vanaf 1974 begint men met de practische voorbereiding op de experimenten . In februari 1974 gaat het experiment in Melick en Herkenbosch van start, gevolgd door Goirle in oktober en Dronten in november 1974 . In maart 1975 vindt de eerste officiele uitsturing in Zoetermeer plaats en in augustus 1975 start men in de Bijlmermeer . In Melick en Herkenbosch is men snel begonnen onder het motto 'al doende leert men' ; in Goirle en Dronten heeft men tied genomen om zich intern en Haar de bevolking toe goed voor to bereiden . In Zoetermeer en de Bijlmermeer is de start onder andere vertraagd door de moeizame wi j ze waarop het advies van de gemeenteraad tot stand kwam . De experimenten in Melick en Herkeriboach, Dronten, Goirle, Zoetermee r
5) Nota over het M assamediabeleid, Uitgebracht door de M inister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk .Weric aan de Tweede Kamer der Staten Generaal, d .d . 18 maart 1975, Staatsuitgeverij 's Gravenhage, 1975, blz . 66 ; Dit was een van de redenen waarom het aspect 'samenlevingsopbou w ' door een aantal van de locale kabelomroepen benadrukt w erd . Zie ook Jankowski, N ., Lokale Omroep Bi,jlmermeer, eindverslag van het onderzoeksproject, concept : 29 juni 1981, b1z . i65
92
en de Bijlmermeer lenen zich voor een behandeling op een aantal hoofd) kenmerken .6 In Dronten, Goirle, Melick en Herkenbosch en Zoetermeer was het initiatief voor de experimenten uitgegaan van de locale overheid . Naast de aanwezigheid van een kabelnet had iedere gemeente zijn redenen om van dit net gebruik to willen maken Zo had Goirle een instroom van nieuwe bewoners uit Tilburg, Melick en Herkenbosch had twee gescheiden kerkdorpen, Dronten was een zeer
jonge gemeente
in opbouw en Zoetermeer was de snelst groeiende gemeente van Nederland . Behalve de verwachting dat een locale kabelomroep bevorderend zou kunnen werken ten aanzien van deze problemen speelde bovendien mee dat men hoopte via dit medium de burger meer bij de politieke besluitvorming op locaal niveau to kunnen betrekken . In de Bijlmermeer werd de aanvraag ingediend vanuit de groep bewoners die in oktober 1971 de eerste illegale uitsturing had gerealiseerd . Men stond nu voor de teak de initiatieven van de aanvragers to vertalen Haar een werkbare opzet voor de uitvoering van d e experimenten . De eerste taak was het oprichten van een 'rechtspersoonli j kheid bezittende culturele instelling' die representatief diende to
zijn
voor de gemeente, - in het geval van Zoetermeer, Dronten, Goirle en Melick en Herkenbosch - en voor de Bi,jlmermeer in het geval van Amsterdam-Bijlmermeer . In Melick en Herkenbosch koos men voor een stichting, omdat dat snel ging en omdat men snel Wilde beginnen . In Goirle en Dronten koos men voor een vereniging, omdat men dat Haar de bevo]. king toe democratischer vond . Voor Dronten kwam daarbi j dat men met de 200 verenigingen en organisaties in de gemeente Dronten niet zou weten hoe je die allemaal in een stichtingsbestuu r
6) Voor de experimenten in Melick en Herkenbosch, Goirle, Dronten en Zoetermeer is gebruik gemaakt van de onderzoeksrapporten van het Instituut voor Massacommunicatie, Katholieke Universiteit Nijme gen, Onderzoeksprojekt Lokale Kabelomroep, alsmede van hetmateriaaL dat in de loop van het onderzoek verzameld werd (gesprekken met sleutelfi guren in de gemeenten, nota's, notulen, verslagen, en gesprekken ter plaatse) . Voor het experiment in de Bijlmermeer is onder andere gebruik gemaakt van de verSchenen onderzoeksrapporten . -Stappers, J ., Hollander, E ., M anders, H ., Onderzoeksprojekt Lokal e Kabelomroep, Interim-rapportage, Nijmegen, Instituut voor M assacommunicatie, Katholieke Universiteit Nijmegen, januari 1976 . -Stappers, J ., Hollander, E ., Manders, H ., Vier experimenten me t lokale omroep, Instituut voor Massacommunicatie, Katholieke Universiteit Nijmegen, juli 1977 . -Jankowski, N ., Lokale omroep Bijlmermeer in het proces van Samenlevingsopbou w , Amsterdam, oktober 1977 . -Verbeek, J ., Bewonersorganisaties in de Bijlmermeer en de lokale omroep Bijlmermeer, doctoraal scriptie MasSacommunicatie, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, SISWO, juni 1980 . -De Haas, L ., Luckerhof, R ., Video in buurt en wijk, over het beleid omtrent videovoorzieningen in de Bijlmermeer, Amsterdam, maart 1977 . -Duursma, F .A ., M aesser, T .F .A ., Opvattingen over lokale omroep , Vakgroep Massacommunicatie, Universiteit van Amsterdam, 1979 . -Jankowski, N ., LUckerhof, R ., Onderzoek Lokale Omroep Bijlmermeer, Voorstudie Verslag en definitief onderzoeksvoorstel, Amsterdam, 1976 .
93
op zou moeten nemen . In Zoetermeer koos men voor een stichting, maar met daarin opgenomen een representatieve vertegenwoordiging van maatschappelijke en culturele instellingen uit Zoetermeer . Op die wijze omzeilde men het nadeel van een stichting en behield men het voordeel dat een stichting speller op to zetten is . In de Bi j lmermeer koos men voor een soortgelijke constructie als Zoetermeer, voornameli j k omdat door het hoge migratiecijfer in de Bijlmermeer het ledenverloop in een vereniging wel eens erg hoog zou kunnen zijn .
7)
Het representativiteitsprincipe in Zoetermeer
en de Bijlmermeer i s gegaran deerd in de vertegenwoordiging van maatschappelijke en culturele inste l lingen in het Algemeen Bestuur . In Goirle, evenals in Dronten, in de Algemene Ledenvergadering ; in Goirle hebben bovendien een aantal
plaatselijke organisaties
zitting in het Algemeen Bestuur . In Dronten kunnen plaatseli j ke instellingen als begunstiger een vertegenwoordiging afvaardigen near de programmaraad . In Melick en Herkenbosch hebben de bestuursleden zitting op persoonlijke titel . 8)
Over de representatieve
culturele instelling werd in Melick en Herkenbosch, Goirle en Dronten in de gemeenteraad zonder veel problemen een positief advies uitgebracht . Alleen werd in Dronten betreurd dat slecht s de inwoners van Dronten-kern van het experiment profijt zouden hebben aangezien er tussen Dronten-kern, Biddinghuizen en Swifterband geen verbindingskabel ligt . In Zoetermeer werd door de gemeenteraad uiteindeli j k tot een positief advies besloten met 66 n stem meerderheid . Men voeld je meer voor een regionale omroep semen met Den Haag en bovendien vreesde men dat de locale kabelomroep na afl oop van het experiment ten laste zou komen van de gemeente . In Amsterdam tens l otte aarzelde de gemeenteraad zo lang, - omdat men de plannen voor de amsterdamse omroep STAR niet in gevaar Wilde brengen - dat uiteindelijk de Minister van CRM eigenmachtig de zendmachtiging toekende . Na de formele toekenning v an de zendmachtiging opereerden de locale kabelomroepen onder de namen Lokale Omroep Goirle (LOG), Vereniging Lokale Omroep Dronten ( VLOD ), Lokale Omroep Zoetermeer (LOZ) RTV Melick en Herkenbosch (RTV-MH)
en Stichting Kommunikatie Z .O . Lob Amsterdam 'De Lob' (LOB) .
De doelstellingen van de locale kabelomroepen vertonen op hoofdpunten sterke overeenkomst . 9) De verschillen zijn terug to voeren op de specifiek locale context van de experimenten . Hoofdpunten zi j n dat men in samenwerking met de locale bevolking televisie en/of radio-
7) Van Beek e .a . (1976), op .cit ., blz . 26 . 8) In de nieuwe statuten uit 1975 is opgenomen dat er een evenwichtige spreiding moet zijn wet betreft woonplaats en bevolkingsgroeperipg, zie : Van Beek e .a ., op .cit ., blz .. 111' en 1139)
deze overeenkomst geldt in mindere mate voor het experiment in Deventer, zie : Steppers, J ., Hollander, E ., Menders, H ., (1976), op .cit ., blz . 29-44 .
programma's samenstelt en uitstuurt via de kabel ; dat men een bi3drage wil levere n aan de samenle v ingsopbouw ; dat men voorlichting en informatie wil verstrekken en dat locale kabelomroep als communicatiemiddel voor en door de bevolking moet dienen . Per gemeente worden deze algemene doelstellingen nader ingevuld . Zo leg t Zoetermeer, met het ' oog op het grote aantal nieuwkomers die van huffs uit sterk op Den Haag gebrienteerd zijn,
de nadruk op het
vergroten van de betrokkenheid bi ,j wat er in Zoetermeer gebeurt, bij wat Zoetermeerse organisaties en verenigingen doen ; en bij de politieke besluitvorming op locaal niveau . In Dronten, een weliswaar jongen gemeente maar met een bloeiend verenigingsleven e n ruime voorzieningen, dacht de VLOD zichzelf vooral een 'heenwijzende' functie toe . Men stelde zich ten doel de bekendheid met de plaataeli,jke samenleving to bevorderen evenals de bekendheid met en de betr 'okkenheid bij plaatseli,jke verenigingen, instellingen en dergeli j ke . In Melick en Herkenbosch lag aanvankelijk het accent in de doelstellingen sterk op het bevorderen van inspraak en communicatie tussen burgers en overheid . In de een j aar later bijgestelde versie van de doelstellingen kwam de nadruk meer to liggen op het bespreekbaar maken van zaken en het bevorderen van communicatie vooral tussen nieuwkomers e n au thochtonen ,e n tuss en de be i de kerkdo rpen . D e d o e l a t el li ngen van de LOB zijn t em e b jk ge v ar i ee rd ge form u l ee rd . A c hter li ggende geda chte was vooral om van een woongebied met een zeer gevarieerde bevol k ing ssamen ste ll i ng,
zon der ge m een schap p elij ke ges c hi e d en i s of ge m eens c h appe l i j ke
cultuur een w oongemeenschap to mak en . Daarvoor most de LOB informati e geven ,
activiteiten stimuleren ,
l eren o m aan de LOB me e to d oe n .
acties ondersteunen en be w oners stimu l0)
De LO G t e n sl otte hee ft i n ee n
vrij vro e g stadi u m e e n pr o gr amma - fi loso fie on t wikk e ld d i e t ot o p heden gehandhaafd is gebleven . Daarin staat dat de pro g ramme's : -zull en m o eten r e g i s tr e ren we t er in• Go irle aan de h an d is ; -d e me ns en m oe te n uitno d i g e n z ich hier o ver eon m e n i ng t o vormen en hun mening to ze ggen ; -de m en sen tot ac t i ev e be t r o kkenh e i d bi,j he t ge me e n s c hap s, leven moeten bewe g en ; l -er to e mo ete n bi jd ra g e n, dat m e n s en e lkaar be t er begri,jpen,l In M e l ic k e n H erk en b o s c h en Goi r le gaat h ey v oo ral
om loc a le
kab el -
om r oe p te n dien ste va n b est aa n de woongemeenschappen, i n Dr o n te n om locale kabelomroep ten dienste van een woongemeenschap in opbou w en i n Zo e te rme er en de Bi j l m ermeer ga at het o m h e t creeren v a n e e n i n .12 ) sociologische zin nog niet bestaande w oongemeenschap
Vo or de verwe z en l i j k i ng v a n de z e doe l s telli ng e n k oos m e n n i et, zoa l s
10 ) St eppers, J ., H ollander, E ., Mender s , H ., ( 1 976 ), o p . c it ., blz . 3 8- 3 9 ; Jank ow sk i , N . , (1977) , op . c it ., blz . 65 - 6 6 . 11) Lokale Omroep Goirle, B e leid belicht, Goirle , LOG, 1981 , blz . 23 . 1 2) z i e ook : J ur gens, H ., R eg ional s om r o ep : ex pe r i men t eren en evaluere n ; p r o gram me 's op de h uffs v a n de men s en o f ele c tron i s c he dorp som roeper ? in : Intermediair , 17 mei 197 4 .
95
in Deventer, voor een gedecentraliseerde opzet, waarbij de zendmachtiging alsmede de apparatuur telkens voor een beperkte periode als het ware uitgedeeld werd aan de bewonersgroepen, maar voor een opzet waarbij 66n instelling, de locale kabelomroep, de belangen behartigde van de locale gemeenschap . De inbreng van de individuele leden en van de vertegenwoordigde instellingen en organisaties diende to varanderen dat bij die belangenbehartiging evenwichtig to werk gegaan zou worden . Dit Principe kwam, behalve in de aanschaf van apparatuur en de inrichting van de studio vooral tot uitdrukking in de organisatiestructuur en de werkwijze van de locale kabelomroepen . Voor de aanschaf van de apparatuur werd besloten in to gaan op een aanbod van Philips, hetgeen inhield de levering van een etandaard semiprofessionele zwart-wit-studio voor ongeveer het bedrag dat het ) Ministerie van CRM hiervoor ter beschikking had gesteld .13 Per gemeente werden hierin individuele modificaties aangebracht . Deze apparatuur werd geinstalleerd in een daarvoor geschikte studioruimte . In Zoetermeer leverde dit het nadeel op dat men nergens anders terecht kon dan in een voor een hoog bedrag gehuurde ruimte op het industrieterrein, ver van het centrism en buiten het woongebied . In de Bijlmermeer werd na lang zoeken een ruimte gevonden die eigenlijk to klein was . In Dronten, Goirle en Melick kon men ) de studio onderbrengen in of vlakbij het centrum .14 De pleats van de studio is relevant omdat dear 811e activiteiten, zoals productie, vergaderingen, open-huis en,dergelijke plaatsvopden, met 15 )
andere woorden de mensen moesten near de studio komen,
Een ander punt is dat men slechts in geringe mate beschikte over ) voor leken handzame portable video-apparatuur .16 Voor zover wel aanwezig werd er weinig gebruik van gemaakt omdat de 3j inch videobanden bij uitsturingen over het kabelnet veel aan kwaliteit verloren . Pas later, toen men de beschikking had over een Time-BaseCorrector, kon dit verholpen worden . De consequentie was dat men niet over apparatuur beschikte die zonder meer aan ongetrainde 7) leken in handen kon worden gegeven .l
13) In Goirle besloot men tot aankoop van een soortgelijk standaardpakket van Siemens ; tevens schafte men de voor radio-uitsturingen via de kabel nodige apparatuur aan . 14) In Dronten in het gemeenschapscentrum de Meerpaal, in Goirle in een voormalige fabriek in het centrism en in Melick en Herkenbosch in een voormalige timmerfabriek in Melick . 15) Bij de LOB heeft men in een latere fase een sateliet-studio ingericht in een ander woonblok . 16) Men beschikte wel over een bus wear de studio-apparatuur ingebouwd kon worden om zo buitenopnamen to maken . 17) In de Bijlmermeer werd na ruim .een jaar het initiatief ontwikkeld om bewoners met portableapparatuur zelf programma's to laten maken . zie : De Haas, L ., Luckerhof, R ., op .cit ., blz . 88, alsmed e Boekesteijn, J ., e .a ., Iedereen is programmamaker, Amsterdam, 1976 .
Een andere consequentie w as dat men voor de uitvoerin g van het experiment g ebruik maakte van opgeleide en getrainde pro grammamedewerkers . De organisatiestructuur en werkwijie van de verschillende locale kabelomroepen vertoont, evenals de doelstellingen sterke overeenkomst . De formele verantwoordeli j kheid lag bid Algemeen Bestuur respectievelijk ledenvergadering en de dagelijkse leiding bij het Dageli j ks Bestuur . De uitvoering lag bid programma-groepen en productiegroepen . De programmagroepen ontwikkelden idee d n voor programma's en bereidden de programma's voor . De realisering van de programme's gebeurde door beide groepen semen . In een aantal gemeenten waxen de programmagroepen op bepaalde theme's ingedeeld, zoals gemeentepolitiek, sociaal-culturele zaken, dergelijke .
onderwijs en
De centrale schakel tussen het beleid zoals dat door
het bestuur ontwikkeld werd en de uitvoering van het beleid in de programme's was de programmaraad, die bovendien alle programmaactiviteiten coordineerde . In de programmaraad diende het representativiteitsbeginsel aan de hand van de doelstellingen omgezet to worden in een programmabeleid . In de programmaraad hebben personen zitting die niet zelf bid de productie van programme's betrokke n zijn en die idee i~ n ontwikkelen en toetsen,en doorgeven aan programmagroepen en productieteams . ls)
In een aantal gemeenten werd de pro-
grammaraad bi j gestaan door een coordinator -
In de looms van de experi-
menten leverde met name het functioneren van deze programmaraad atof op voor conflicten tussen programmaraad en medewerkers, bestuur en programmaraad en coordinator . In Goirle en Dronten slaagde men erin de progra mm araad to handhaven, alhoewel men in Goirle in 1981,
om-
wille van een effici Li nte bedrijfsvoering dit orgaan heeft opgedeeld in een Kaderraad, die vooral op de bedri j fsvoering gericht is, en een Raad van Advies waarin de maatschappelijke stromingen vertegenwoordigd zijn .1 9)
In de andere drie experimenten raakte de structuur
door verschillende oorzaken in verval hetgeen betekende dat de feiteli j ke verantwoordeli j kheid bij de programme- en productiemedewerkers kwam to ggen li . 20Een ~ van de factoren die hierin zeker een rol heeft gespeeld is het felt dat op het moment dat deze problemen zich duidelijk manifesteerden,
- na een tot ander-
half jeer - de betreffende besturen in beslag werden genomen door de zorg over de financi K e voortzetting na afloop van de experimenteerperiode .
Een kenmerk dat de ka be lomroepexperiment e n verder gem ee n hadde n
1 5 ) Van Beek, T ., e .a ., op .cit ., bijlage III en V . ., blz . 60-61 . 1 9) Lokale Omroep Goirle, Beleid belicht, op .cit beleid/wan 20) Homan, F ., Zwart, A ., Bierhuizen, R ., Lokale televisie ; in beeld , blz . 67-77 beleid . Jankowski, N ., (1977), op .cit ., blz . 48-53
97
w as dat men kooa voor het uitsturen van televisieprogramma's, op waste tijdstippen en met een waste regelmaat .21) Men hoopte op die wijze een vast publiek op to bouwen en vast to houden . Goirle begon zowel met radio als met televisie, omdat men beide omroepvormen Wilde beproeven . Daarbij speelde mee dat als televisie om een of andere reden niet gecontinueerd zou kunnen worden, men altijd met radio door kon gaan . In de aanvangperiode w erd met radio begonnen omdat men de frequentie van de televisie-uitsturingen eerat geleidelijk Wilde opvoeren . In de•Bijlmermeer speelde als complicerende factor bij•de uitsturingen via de kabel het feit dat minder woonblokken onderling gekoppeld bleken to zijn dan men verwacht had . Na aanvankelijk per woonblok uitgestuurd to hebben besloot men om zich verder op twee woonblokken to concentreren, tezamen ongeveer 4000 aansluitingen .22) In Dronten kon men alleen uitsturen in Dronten-kern, w ear ruim 1600 aansluitingen zijn . In Goirle en Zoetermeer had men het hele kabelnet ter beschikking met respectievelijk 3000 en 14 .500 aansluitingen . In Melick en Herkenbosch bedroeg het aantal aansluitingen in Melick ongeveer 800 en in Herkenbosch 3 ( wear de bekabeling nog niet voltooid was) ongeveer 500 .2 De W eke lij kse f requent i e van u itst uren l e i dde t ot min of meer was t e rubrieken in de programmerin g zoals een nieuw srubriek,
een kind e r-
pr o gr amm a, een c ul ture l e age nda, e e n sp o rtpr ogr am ma, e e n d i s c u se iep ro gramma, pr o gramma' s o v er ve r e ni gingen en organi s at ies . Daarna a st war en er
spe c ia l e progr amma's wa ari n aan p l aatselijk r e levante z a ken
nadere a a nda c h t w o rd t beste e d . Vee l van d e onderw e rp en d i e a a n d e orde k om en l i gg e n op h et t e rre i n van voo rz i enin Ken, m ili eu, u i tbreidingsplannen en dergelijke en hebben direct of indirect met de ) l oc a l e po li ti eke beslu i tv o rmi ng t o maken . 2 4 De progr amma ' s k o nd e n vr ij
lang u it l open omda t m e n h e t v oo r d i s c us si eprogramma' s b e lang-
rijker wand dat alles gezegd k on w orden dan dat op tijd opgehouden werd .
I n verge lij k i ng met Dr o nte n e n Z o e t erm ee r kwam en i n Meli c k
e n Herk en b osch e n Goi r l e w at vaker on de r w e rp en aa n d e orde d ie i n de locale gemeenschap een heet han g ijzer vormden . In de laatste tw ee g e m eenten w er den t e v e ns de g e m eente r aad s v e rgade rin gen
'li v e '
vi a d e
kabel u it ge st uurd, vaak m et ee n voor- en n a besc h o uw i ng . I n Dr ont e n en Zoeterm eer z o u m e n d it ook gr aag ged aa n h ebb e n m aar me n b eschi k t e
21) In D r vnten he e ft m e n te gen he t ein d e va n d e exper i me nt e erper iode de fr e que nti e va n de t e le vi siep r o gr am m a 's vermi n d e rd en daa rv o or in de H ij lmermeer i n d e pl aats rad io p rogr a mma ' s uit ge st u u rd . Oo k e n Zoete rm eer z ijn na het e erst e jaar r ad io p ro g r amm a's v i a d e k abe l u itg e s tuurd, zi e : Jank o wski , N . , (1977), op .cit . , blz . 69-70 ; e n H o m a n, F ., Zw a r t , A ., Bie r huizen , R ., o p . cit ., blz . 85 e .v . . 22) ibid . , blz . 71 . 23) 5 pe r s , J ., H oll and e r, E ., M ande rs , H ., (1 976 ) , o p . cit ., blz . 93 - 95 . 24) Stappers, J ., Hollander , E ., M anders , H . , )1977) , op .cit ., blz . 29-50 ; Jankow s k i, N . , (1977), op .cit . , blz . 88 - 99 .
98
niet ov e r d e mo gelij khe id om i n de r u i m t e wear vergade r d we r d o pname n to maken en van" daar .uit uit to sturen . Ui,t bovenstaande k enmerk en kan men a fleid e n dat d e k abelomro ep e x perimenten ee n tamelijk institution ee l karak ter dro ege n . Z e wax e n open in d e zin dat b ew oners op verschillen d e ni ve au s verantwoordelijk heid k onden drag en voor het exp eriment , ma ar hadden ni e t d e vri,j bl i,j ve ndh e i d v an zo g eheten 'pu b lic - acc e s-channels' . Dit 'ni et -vri,j bli ,jven de ' karakter heeft mogelijkerwijs een drempel g e v ormd v oor h e t voor lan gere tijd meedo e n van g rote aan~allen b ew oners .25) Dit verhind erde niet dat alle locale kabelomro e pen er in geslaagd zijn om v oortdu ren d over voldoende mede werkers to beschikken om minstens met
ee n f re-
quentie van een meal per w eek een pro gramma to v e rzor g en . In verschil lende gemeenten werd men daarbij (aanvankelijk) geassist e erd door p rofessionele mede w erkers , maar op het moment dat die assistentie w e gvi e l . bleek dat amateurs zeer goed in staat waxen om de loc a l e omro e p voort to zetten . Het omroep - bedri,jven w erd daarmee uit d e zuiv e r p rofeseionele sfeer gehaald . In het w erken met amateurs war en het niet zozee r de w erkgerichte probl e men maar veal meer de relatiepro b lemen w ear m e n mee to maken k ree g . Daze problemen heb b en bij alle e xper im e nt e n m e e.26 ) ge speel d en zijn in wisselende mate opg elost
Medewerkers aan de locale kabelomroepen zijn voornamelijk mannen ; het opleidingsniveau is vrij hoog ; personen met alleen lager onderwijs en enkele jaren voortgezet onderwijs zijn in de minderheid ; de ge) middelde leeftijd ligt tussen de 30 en 35 jaar .27 Ze besteden vea l tijd aa n de loc a l e kabe l omr o ep : 5 -10 uur per week is gewoon en weer dan 10
uur p e r w e ek k o m t v aak v oo r .
Een b elangri j k p u n t v oo r d e loc al e om r o epen was de r e lat i e me t p l aa tse l ij k e o rgani sat ie s , v er e nig in gen en cl u b s . Enerzijds hoopte men dat de activiteiten van de local e k abelomroep een stimulerend e werking zouden hebben, anderzijds verwachtte men dat ook de locale organisaties en verenigingen zelf van de locale kabelomroep gebruik zouden maken . Uit een onderzoek ih de Bijlmermeer komt Haar voren dat meer dan de helft van de bewonersorganisaties poeitief staan ten opzichte van de LOB . Voor zover ze met de LOB programma's hebbe n
25) Omdat 'meAwerken' in praktijk kan varieren van lid zijn van de vereniging tot cameraman is op basis van de voorhanden zijnde stukken van de locale kabelomroepen niet vast to stellen hoeveel personen hebben meegedaan en in Welke hoedanigheid . Uitgaande van aantallen uit verschillende bronnen komen we tot een schatting die varieert van 40-80 personen . 26) zie bijvoorbeeld over de LOZ : Homan, F ., Zwart, A ., Bierhuizeh, R ., op .cit ., blz . 73-83 . 27) gebaseerd op een schriftelijke enqu&te onder medewerkers en oudmedewerkers van de locale kabelomroepen . Zie : Stappers, J ., Hollander, E ., Manders, H ., (1977), op .cit ., blz . 145-155 e n Duursma, F ., Maesser, T ., op .cit ., blz . 17-18 en 44-45 .
99
gemaak t , w ord t d a t positi e f gewaar dee r d . Wan n e er e r in p rogramme's e en oproep we rd ge d aan ,
den w as dat to me r ke n en voor m ind er bek e nde
en kl e ine gro e pen w erk te z o'n programme stimulerend . Rui m drie kw art van de be w onersorganisaties ziet w el mog e lij k h e den in de LOB . A ls voord ee l noe mt men het feit dat mensen via d e t e levisie makk elij k er t o bereik e n zijn ; als bez waar neemt men de onvoll e di ge bekabeling in d e Bijlmermeer . Het merendeel van de bewonersorganisaties vindt d e LOB zinvol al moet er nog w el wet veranderen .2 8 ) Uit een soort gelij k ond er zoe k irf d e and e re vier g emeent e n komt vooral Goirl e in v e r ) ge lij k in g met de andere locale k abelomroepen go e d na-ar vor e n .29 De v e r e ni gi ggen ,
instellingen en der g elij k e in Goirle z ijn het
me e st positief over de mogelijkheden die locale kabe lomroep ken ha bben voor het p l a ats e lij k v e reni gingsleven . H e t b lij k t oo k dat de LOG v eel aan dacht a an ze b esteedt ;
de LOZ en de VLOD doen d it
minder . 30) De pro gramme's die over de or ganisaties en v er e ni g ing en g ema akt zijn worden over we gend positief gewaard e erd ,
vooral in Goirle .
Over de samenstellin g e n het functioneren van de represent a tieve culturele instellin g is men in Goirle en Dronten duidelijk positi e f , d it in tegenstellin g tot M elick en Herkenbosch en Zo e termeer . G evraag d Haar de eventuel e bezw aren van de loc a le instellin gen te g en een loc a le k abelomroep wordt in Dronten over w eg e n d het felt g enoem d dat de in w oners van S w ift e rband en Biddinghuiz e n d e p rogramme's ni et kunnen ontvan ge n ; 31) in Zoetermeer richten de bez w ar e n zich tegen de programme's van de LOZ en in M elick en H e rken b osch v indt men de ge m ee nte voor een locale k abelomroep to klein . Opmerk e lijk in d eze samenhang is d a t in de gemeente Goirle wear het meest positief o v er de locale kab e lomroep gebracht w ordy het initiati e f ook hoof dzakelijk van de vereni gin g en ,
en der g elijke is uit gegaan en niet zozeer va n
de LOG . De mening van de bevolking over de totale kabelomroep liep uiteen . In de Bijlmermeer werd die mening gepeild aan de hand van de vraag hoe erg men h et zou vinden als de LOB zou verdw ijnen : 42 procent zou dit erg of heel erg vinden, 24 procent had er geen mening over en 32 procent kon bet niets schelen .32) In de andere gemeenten werd gevraagd hoe men stond ten opzichte van de locale kabelomroep ; het aantal personen dat verklaarde positief to staan ten opzichte van hun locale omroep bedroeg in Goirle, Melick en Herkenbosch, Zoetermeer en Dronten respectievelijk 58 procent,46 procent, 4 0
28)
s ch r i ft el i jke enque te on d er b ewo n e r sor gan is at i e s : op . cit ., b l z . 4-6 .
Verb eek,
J .,
29)
s c hri ft eli j ke e nq u8t e : Stepp e r s , J . , Hollander, E ., Menders, H . (1977) , op .cit . , blz . 137- 141 , en 261 - 268 . 30) de aan g eschreven instellingen , vereni g ingen en der gelijke waren ui t de hele geme e nte Dr on te n . 31) z i e H oo t 30 ) 32) Janko w ski , N ., (1981) , op .cit . , blz . 138 .
100
p roc e nt en 39 p r oc en t .33)
D aarb i j m o e t m e n bede nken d at e e n oo r-
d eel ov er de local e kabelomroep niet a ll ee n op d e p ro g ramma's g ebaseer d is . Zo sp ee lde in D r onten st er k m ee d at slechts ee n dee l va n d e g emeente de programma's k on o ntv a ngen . De b e l a n g st e ll i n g v oor d e program ma 's was a anzienl ijk en d e v e rschi l l en tu sse n de g emeenten bev estig t de gesi g n a l ee rde t e n de n s :
de hoo gs t e k ij k-
dichtheid in Goirle en Me lick en H erk enbosch , D r ont e n iet s l age r .34) en Zoetermeer en de Bijlmermeer het laagste W at betreft d e snort programma's g r og in Goirle en Me lic k e n He r ke nbosc h de b e langstelling voo r al uit Haar de 'live' uitsturin ge n v a n de gem eent e r aad, maar ook Haar ande re onder w er p en die o p het t e rrein v a n de gem ee ntepolitiek la gen en vaak een controversieel karak ter ha d den ,
zo a ls
stadsvernieu w in g, milieu en w erk g el e genheid . In Dronten wax e n het vooral de informatieve programma's die veel kij k e r s trokk en het g e e n to mak en kan hebben met de 'he en w ijzende' functie die de V LOD ha d . In Zoetermeer viel geen duidelijke lijn to ontdekken in de pro g rammavoorkeuren .35) Iri de Bijlmermeer waxen er aan w ijzingen dat bid d e meer / be w oners van Surinaamse afkomst ook belan g stelling w as voor p ro) g ramma's die op hun situatie w axen afg estemd,36 In Keen van de experimenteerg em e ef)t e n we rd vast gesteld dat de aan wezigheid van een locale kab e lomroep nadelig w erkte voor de plaatse lijke pers ; dit w as in de Bijlmermeer de w ij k krant en in de ander e 6emeenten de regionale kraut en locale nieuw sblad e n .
Uit bovenstaande gegevens valt of to leaden dat locale kabelomroep beter aansloeg in de kleine reeds bestaande woongemeenschappen (in Goirle in sterkere mate dan in M elick en Herkenbosch) dan i n de Grote nog op to bou w en woongemeenschappen (Zoetermeer ,
de Bijlmer-
meer) . Dronten neemt hierin een tussenpositie in maar li g t dichter bij Goirle en Melick en Herkenbosch . Voor bijna alle experimenten betekende de afloopdatum en de onzekerheid over de voortzetting dat . 37) men geforceerd moest ingrijpen in de loop van het experiment Ongeveer anderhalf Saar lang was een bepaalde opzet en structuu r
33) Stappers, J ., Hollander, E ., Manders, H ., (1977), op .cit ., blz . 65-86 . 34) gemiddelde kijkdichtheid in Goirle en Melick en Herkenbosch 30 procent en hoger ; Dronten : 30 procent en lager ; Zoetermeer : 20 procent ; Bijlmermeer : 'regelmatige gebruikers' : 17 procent . zie : Steppers, J ., Hollander, E ., Menders, H ., (1977), op .cit ., blz . 29-55 ; Jankowski, N ., (1981), op .cit ., blz . 118 . 35) Steppers, J ., Hollander, E ., Menders, H ., (1977), op .cit ., blz . 29-55 . 36) Jankowski, N ., (1981), op .cit ., blz . 114-115 . 37) de eerste experimenteervergunning liep officieel of in februari 1976 . Teneinde de gemeentebesturen in staat to atellen tot een besluit over verdere financiering to komen, verlengde CRM de periode tot januari 1978 (Bijlmermeer : april 1978) en verstrekte aanvullende subsidie .
101
uitgeprobeerd en men stood op het punt om bi j stellingen uit to voeren toen men een plan moest gaan ontwikkelen voor het veiligstellen van de toekomst . De verlen g ing van de experimenten gaf weliswaar een adempauze maar maakte aan de onzekere situatie geen • einde . In de Bijlmermeer werden in deze fase de radio-activiteiten opgevoerd en trachtte men met name het video-werk to verbreden in de richting van een audio-visueel centrism . Met het uitblijven van een subsidie van de gemeente Amsterdam verviel echtet iedere financiKe basis . Op 31 december warden ally omroep- en video-activiteiten gestaakt .38
)
Het einde van de experimenter betekende niet in alle gevallen het einde van de locale kabelomroep . In Melick en Herkenbosch ward in oktober 1975 een ledenwerfactie gehouden waarop 20 procent van de huishoudens positief reageerde .39 ) De gemeenteraad stelde zich op het standpunt dat locale kabelomroep voor een kleirre gemeente to kostbaar was . Nadat besprekingen over een regionalisering van de locale kabelomroep, - i .c . koppeling met kabelnetten van omringende gemeenten - gear resultaat hadden opgeleverd ward in 1977 en in 1978 een verzoek om subsidie afgewezen . Met eigen middelen, contributies en kleine subsidies worden de activiteiten van de RTV Melick en Herkenbosch, waaronder uitsturing van de gemeenteraadsvergaderingen, door een kleine groep medewerkers voortgezet .
In Zoetermeer ward door de gemeenteraad in 1977 als voorwaarde voor subsidiering gesteld dat de LOZ een eigen kapitaal van f 80 .000,-) Toen hieraan was voldaan verleende
en 2000 laden moest hebben .40
de read voor 66n jaar subsidie . Bid de behandeling van de subsidieaanvraag in 1978 besloot de raad of to zien van subsidie voor televisie-activiteiten . Men gaf de voorkeur aan voortzetting van de radio-activiteiten, met het cog op een mogelijke regionale radio voor Den Haag . De LOZ zou dear apparatuur en ervaring in kunnen brengen . Een verdeeld bestuur ging met de opheffing van de televisie-activiteiten akkoord . De gemeenteraad kende een subsidie toe van f 110 .000,per jeer, in principe tot en met 1981 . Een groep van 30 medewerkers 41 ) verzorgt per week zeven uur radio .
In Dro nten o ntvan gt de VL OD j a arlij k s ee n sub si d ie van f 50 .000,-De v oo rw aar d e n d i e hi er aan verbond e n z i j n h o ud e n in da t 2 5 pro c en t 3 8 ) Jank ow ski , N . , (1981) , op .cit . , blz . 46-48 . 39) te ne i n d e co n trib u ti e s va n laden to ku nn en i nne r ward i n Me lic k e n Herke n b osch evena ls i n Z o e t ermeer een vere niging opgeric ht . 4 0) H oma n, F . - , Z w a r t , A ., B ie rhu iz en, R ., op . cit ., b l z . 8 5- 91 . 41 ) de radioprogramma's word en uitges tu urd v ia ee n apart radio-kanaal op de kabel . Beaud, P ., Co m mu ni ty m e d i a, L oc al radi o and t el ev isio n and aud iovi s u a l an imat i o n exper i m e nt s i n Eur o pe, St ra s b o urg, Co u nc il of Eur ope, 1980, blz . 1 43- 1 44 .
10 2
van de bevolking lid moet zijn en dat de VLOD een kijkdichtheid haalt van 25 procent . Aan deze voorwaarden wordt door de VLOD voldaan . Inmiddels is ook de verbinding met Swifterband en Biddinghuizen tot stand gebracht en het subsidiebedrag verhoogd Haar f
100 .000,-- .
De VLOD verzorgt wekelijks een televisieuitsturing . Ook in Goirle ontvangt de LOG per jeer een subsidie van f 50 .000,-van de gemeente . Ala voorwaarde werd de eerste keer verlangd da t de LOG een 'breed draagvlak' zou hebben . In januari bleek dat 2000 inwoners (60 procent van de huishqudens) bereid was lid to worden van de LOG en dit aantal is daarna toegenomen tot 3000 . In 1982 hoopt de LOG over een eigen televisie- en radiokanaal op de kabel to beschikken . Dan is ook de (versleten) zwart-wit apparatuur vervangen door kleuren-apparatuur . Thans verzorgt men twee meal per week televisie en drie maal per week radioprogramma's ; men hoopt deze frequentie op to kunnen voeren . De LOG beschikt thane over een medew6rkersbestand dat boven de 100 ligt .42) Voor de toekomst denkt men mast een 'brede' programmering voor heel Goirle oo k aan meer specifieke doelgroepprogramma's voor (culturele) minder) heden, basisscholen, en dergelijke,43
4 . 1 .4 .
O ver i ge la nd e n
In nog een aantal landen hebben zich op het
g ebied va n locale k ab el -
televisie ont w ikkelingen voorged a an of zijn nog gaande ,
die we hier kor t
w illen w eergeven .
4 .1 .4 . 1
Z w itse r lan d
In Z w i tser la nd z ij n i n d e pe rio d e van 1 9 72 t ot nu een 24-tal eenmalige local e televisi epr ojec t e n ge r eal i seerd .
D e mee st en da arv a n duurden een
dag tot een w eek en vonden pleats bid g elegenheid van speciale gebeurtenissen . Zo w arm er in Freibur g proefuitzendingen van een week in 1973 , 1975 en 1978 ,
opg ezet en g efinancierd door de kabelexploitant en de 1) I n Ren e n s ( We st L ausa n ne ) werden in 197 3 , 1 975, 1 9 77
p l aats e li jke p e rs .
en 197 8 e xp e r i men t e le u i t z end i ngen g eh o uden di e on gev ee r 10 dag e n duurden e n w a araan b ehal v e de pe r s oo k vid e ogr oepen m e ewerk t en . 2) O mda t Zw i tser- • land na Belgi6 het dichtsbekabelde land van Europa is vormt het een aan trekkelijke mark t voor kabelexploitanten . Teneinde een on gewenst g ebrui k
4 2)
De LOG heeft he t w e rken met ama t eurs als uitgangspunt ; er zijn B een betaalde mede w erkers in dienst . 43) Lokale Omroep Goirle , Beleid belicht , op .cit . , blz . 43- 68 . 1) Bo ssha r t , L ., F le ck, F ., L okale s Kabel f ernsehen in Freiburg ( Schweiz), Freiburg, Universitdtsverlag F r eibur g Sw eizz , 1979 . 2) Beaud , P ., Local television in S w itzerland . Pro g ress to date and Pr osp e cts fo r t he fu t ure, S trassb ou rg, Cou n c i l o fEurope, 1 9 78, DECS/DC (78)3'1 .
103
van de kabel tegen to gaan w erd in juli 1977 de ' K abelrundfunk - verordnung ' uitg evaardigd . Hierin w ordt het actieve gebruik van locale k abelnetten g eregeld . Op basis van deze verordening kon men in januari 1978 een verg unnin g w eigeren aan de maats c happij Zuri -Vision , waarin zich de kab e lexploitan t Red i ffu si on , he t u i tgevers co nce rn R a ngier en he t dagb l ad Ta g es -A nzeiger vereni gd hadden . D e vo ornaamst e bep a l inge n uit
de ver o rde nin g z ij n d at h e t m ak en v a n r eclame
en de verkoop van zendtijd verboden zijn ; de financierin g van uitzendingen do o r e en o nd p r nem i ng d i e o p w in s t ger icht is i s e ve nmi n to ege staan . Eenderde deel van de zendtijd per w eek dient programma's to bevatten die b i jdragen tat een inzicht-bevorderen in locale aangelegenheden . In de programma's d i en t het p laats e li jke cu l t ur ele l ev e n aan b od to k omen e n moet er een verscheidenheid aan meningen en feiten tot uitdru kking g ebracht w o rde n . De z e n dgemachti gd e dient een reg lement op to stell e n dat het m o g el i m aa rekening to houden met wensen en initiatieven vanuit de bevolkin g .3
)
De verordening liep of in juli 1981 maar is met een jaar verlengd . N a juli 1977 w erden verschillende aanvragen in gediend , u it Sion , Neu cha t el , L u zern,
Z ur ich , B ad en, Wi l ,
onder andere
Zug a nd Solo thur n .
de ze laat s te d rie werden i ng e d ie nd doo r t w e e i n s te l li ngen vo o r p olit iek e v o r mi ng, de
st i c h t ing Di al og e n ,d ' Sc hw e i z eri sch e Staatsburger lic h e zn~ G e s e llschaft' . 4~ H e t e xpe ri m ent W i l duur d e van j uli 1980-a u gu stus 19 81 en i s he t exp e r i m e n t met de lang st e d u ur in du itst a l ig Z w i t s er land . Net pr o je ct was o pgez et al s comm un ity- t e le v isi e ; tw ee h alf - ti me kr ac h t en b e g el eidd e n de b e w on e rs b id het maken van p rogramma ' s . D e ap pa rat u ur w erd door Rediffusion gr atis beschikbaar gesteld en de gemeente zorgde v oo r stu d ior u i mte . H et p r oj ect w as o pge ze t o m na t o gaa n o f d e b e v ol k i ng aan een locaal s t ation zou will en meewerke n e n dat b leek per k t e mate het ge v al .
s l echts in be-
In d e w et en schap dat het e x peri me nt e e n jaar zo u
dur en en d at het van belang w as om een go e d r e sultant to be hal en v ormd e zic h uit
d e 115 vrij w il l i ge r s sne l
ee n w aste k e rn d ie z i c h z o onmis ba ar
maakte d at a nd e r e v rij w illi ge r s v oornamelij k incide n t e le bi j dr age n k onden leveren .
De rol van de bevol k in g b l eef b eper k t tot zitting nem e n
i n d e progr amma r aad en h et
l e v er e n van idee e n . D e reacti e van d e b e v o l-
ki n g op d e pro gr amm a ' s wa s o v er w e ge n d positi e f . De k ij kdi cht h eid lag ron d 4 0% . Toc h w as M ee r d an d e h e lft van de be w o ner s n iet b e r ei d om een M en over w ee g t thans als v eren ig i ng d oor ) to gaan m e t h e t v er z or g e n van e e n radiopro gr amm a v ia d e k abe l . 5 f i nanciele bij d ra g e t o l everen .
3) ibid . , blz . 9 . 4 ) Hunziker , P . , Scho r s , H ., Lokales BUrgerfernsehen in de r Sc hwe i z . E r ste E rge bn isse d es L ok alferns e hv e rsuchs in Wil , in Rundfunk a n d Fe r nsehen , j r g . 29 , 1981/4 , blz . 4 74- 478 ; M ey e r , A ., A lles in allem braves Lo k alferns eh en : W ie i n der Sch weiz Uber K abel ge sendet w i rd, in : Me di e n , jrg . 11 , nr . 8 , 1901 , b lz . 1 6 - 19 . 5) H u nzi k er , P . , Scho r s , H ., op .cit ., b lz . 4 75 -4 76 .
10 4
4 .1 .4 .2 .
Zwede n
Kabl ev is i o n Kiruna
was ee n experiment met lo cale kabeltelev i sie dat in
t w ee fasen w erd uitgevoerd , 1974/1975 .1
in de lente van 1974 e n in de w int e r
K iruna is een stad in een mijnstr e ek e n li g t binnen d e pool -
cirkel . De h e lft van de bevolking w erkt bij de staatsmijn LK AB . Dez e heeft ook het k abelnet aangelegd omdat door de slechte w eersomst a ndi gheden een ontvangst via antenne onbevredi gend is . Het experiment we rd opge zet d oo r de geme e n te K i r un a, de Zweedse e d uc ati eve Omr o ep en de Zweedse om roep . I n d e peri ode van j anuari
tot mei
1 974 werd ui t g est uurd in twee woon-
g ebieden met in totaal 1700 huishoudens . In de tw eede periode w er d op verzoek van een w oningbou wvereniging h e t g ebied met 600 huishoudens uitge b re i d . N a de ee rste p e ri o d e we nst t e 89 pr oc en t v an d e bew o ners een voort z e tti ng .
De k ij kd ic ht he i d bedr oe g 20 - 25 proc ent m aar l i ep bid sp e c i ale
programm a 's o p t ot 50 proc en t . B i jz on dere v oorkeur g i rd uit near programma ' s o v e r spe cifi ek local e aa nge l ege nh e den , pro gr am ma 's wear inwon ers aan mee ) dede n e n di sc u ssi e p r o gr amma's met p l a a tse lij ke p olitici . 2 I n d e tweed e per io de b esloot men b e w on er s in de pro du c t i e v a n de pr o gr amm a ' s t o b et rekke n evenals p laa tse l i j k e o rg a n isatie s en veren i g i ngen . H ierb ij bleek dat een groot deel van de programma's door be w oners zelf gemaakt kon w orden . De pro g ramma's uit deze periode w erden even hoog g e waardeerd al s d e vroe g er e pro gra mm e's . De v oor he t exp e rim e nt v erantw oord e li jke ins tant i es co n cludeerden aa n het eind van h et exp e r im e nt da t l oca le kabeltelevisie niet als een uitbreidin g van nationale televisie en evenmin als e e n m i nia tuur ve rsi e erv a n b eschou wd k en w or d e n, m aa r d at v oo r local e k abelte l e v isi e d e v oo r naamste t e ak li g t in h e t be re iken van s p ec ia le gr oe p en en h et vesti g en v an d e a a n d ac h t o p l oc a le aa ng ele genh eden .
A n d er e, k ortlo pe n de,
local e k abe l tel evi sie - uitst u ri nge n v o nden pl eats )
i n 1978 in Jo nk o p i ng en i n t w ee st ad s del e n van Stockholm . 3
4 .1 .4 .3 .
W est-Duitslan d
In januari 1976 bracht de 'Kommission fur den Ausbau des technischen K ommu n i k atio ns syst em ' ( K TK ) v e rslag uit .
M et het oo g op de to ek om sti ge
ontW ikk e l ing en o p h et g e bied v an d e t e lecommun i cati e adv is e e rde de K T K-com m issie om t e st p ro j ecten o p to z e tt e n t ene in de een ver sch e i denhei d
1) Inte r national I n s t it u te of Commun ic ati ons . T h e financi ng o f co mmun i ty and pu b lic - acc e s channels on ca b l e t elev ision n etw o rk s in membe r co un t r i e s of the C ounci l o f Eur ope, S tr as bour g , C ouncil o f Europe, 1977 , CCC/DC (76) 97, blz . 21 . 2) Swe d b erg, B ., S v drd , S . , N ei ghbou rh ood r adio an d Community v i de o i n S w e den, St ras bourg, Co un cil o f E ur op e, 1978 , D ECS/D C (78)70, Fas c icu l e 1 ., b l z . 7- 12 . 3) ibid ., blz . 12 .
1 05
aan toepassin g smog elijkheden van breedband -k ab e lnett e n uit to p r oberen .l~ In de zog enaamde 'Pilot - projekte' zou behalve met geavanceerde tel ecommunicatietechnieken ook geexperimenteerd moeten d e omr o epv o rme n a l s l o c a l e kabe lt e l ev isie ,
w orden met verschillen-
o p e n k a n aa l en derge lij ke .
Tevens w erd geadviseerd om verschill e nde exploitatievormen uit to testen . Dit gaf aanleiding tot een politieke discussie over de vraag of in de testpr oj ecten de p ubl i ek-re c hte li jke omroepvorm gek oz en m o e s t w o rde n o f ee n w o rm waarb ij oo k ui tge v e ns , kr ant en en d ergel i jke t o ega n g krege n . In 1978 besliste men dat vier testprojecten op g ezet zouden w orden in Be r li n, Munc h en ,
Mannheim/Ludwigshafen e n 66n. in N o rd-R h ei n-W estfa l e n ;
La t er werd b eke nd dat he t i n D o r tmu nd z o u z i jn . Ui t d e p o l iti eke d i sc u ss i e is als resultaat Haar vore n gek om e n d a ~riet o mr oep ge d eelte v a n de pr oj e cten i n Ma nnheim/Lu dwig sha fe n e n Mun ch en oo k part iculie re o nder) ne m in gen ev enal s ander e groe per i nge n kunnen dee ln e m e n . 2 In de a nde re t wee sted e n zull en de o mr oepacti v i t eite n o nder ver a n t woo rd elij khe i d van de ve r schill ende publi ek-r ec h t e lij ke omroep- instellin gen p l aa ts vi n d e n . I n een a a nt al v an d e e xp e r i m entee r pla a ts en m oete n d e k abe ls nog g e leg d worden en pas in november 1980 heeft men overeenstemming bereikt ove r de fi n anci e rin g van d e p rojecte n uit een toes l ag o p d e k i r k -en -luiet ergelden .3)
M en verwacht niet vbbr 1983 to kunnen beginnen . De voorstellen
op het gebied van locale omroep zien er als volgt uit : In Berlijn w orden voorstellen gedaan om een Ja ar lang proef to draaien met een 'open kanaal' om ervaringen op to doen en de bevolking vertrou w d t o m ak e n me t v i de ot e ch niek . Jur i d isc h mo e t u itg ez oc h t wo rd e n in hoe ver re er ee n form ul e t o vin de n i s waar b ij
de pu b l i ek-rechtelij ke omro e p on d e r
w i e he t open k a na al pr oj e ct valt tij d eli jk d e v eran t w oo rde li jkh e i d kan o ve r dr ag en a a n d e ge bru i k e r s v an h e t op e n ka naal .
D e Sen d e r Fre ies Ber lin
ga at v ersc h i l len d e locale omroep fo rm u les v i a de k abe l
u itteste n .
Daar-
naas t zull en loc a le- et he r -r a d io- e n t e le v isi e-p r o gr amma's v ia een z ender me t laag v e rmo g e n Haar een of me er s ta d s de len uit ge zon de n w o rden . ) be oogt om b u r ge r s b id de pr o ductie to betr e kken . 4
M en
de WDR een l ocaal pr o g r amma v ia de k abe l bre n gen .
Oo k
I n D o r tmu nd z al
hi e r is e e n open, k anaal v oorzien en we l op drie dagen i n de week m e t e e n totaal va n n e g en u u r . Me n w il pr o b er en d oo r de in ri ch ti ng v a n een open stu d io i n de shad ,
de me n sen gele i de l i jk aa n v e r t r ouwd to m ak e n
met h et televisie - en v ideo werk . He t loca l e pro gramm a z al w o rde n op -
1) Je nke, M ., T e l e comm u ni cation de ve lopm e nt in th e F ed er al Republ ic o f Germany , Strasbourg , Council of Europe, 1976 , CCC/DC (76) 83 . 2) Thema-nummer M e d i e n , T he ma Kab elfern s eh en, Med i en, nr . 5 /6 , 1 9 80, b l z . 82 e .v . . 3) Voo r k ab elt e l ev isi e c entral e s , s tud ioin r ic h t ing en t e c h ni s c he exp loi ta tie i s voo r v i e r pr oj e ct en een m ax ima al b e drag va n DM 1 40 m i l joe n beraamd . ARD Jahresbericht 1980 , blz . 95-97 . 4)
He rt w i g, J . , '1' au chs t atio n mi t F unkstille . D a s K ab el p i l otp roj ekt Berlin i n : Med ium, jrg . 11 , nr . 9 , 1 9 81, blz . 1 3 -17 .
lOt
gezet als 'communal-fernsehen' . Burgers kunnen met assistentie van ) WDR-personeel programma'b maken .~
In Munchen staat de mogelijkheid om programma's to produceren voor een ieder open, ook aan maatschappelijke groeperingen en instellin g en . ) De Bayerische Rundfunk zal een locaal programma verzorgen .s
I n de plan n en vo o r Man nh e i m / LudWig sh af e n wordt to t nog toe geen melding )
gemaakt van specifiek locale programma's . 7
R e ce n te l ij k is he t he l e id ee v an test -p r o je ct e n te r d isc uss ie ge s te l d te en de dee lst aa t Baden-WUrtenberg z ich t erug t r o k uit het pr oj ect M a n nh e im/ Lu d w i g sha fen e n b esloot op ei ge n g el ege nh e i d me t ka b el to gaa n ex peri m ent e r e n .
Rad i o
4 .2 .
De ervaringen met community-televisie projecten via kabel hebben een belangrijk aande e l ge h ad in he t o pleve n van de d isc u s s i e over regi o nals en locale radio aan het begin van de jaren '80 . Het is niet toevallig da t in twe e l a nd e n waar exp e r ime n ten me t co mmu ni t y-te le visie hebben p l aatege v o nden, - E nge l a n d en N e de rland -
than s de kwes ti e van ee n
verdere schaalverkleining van omroepvoorzieningen aan de orde is . In a e l gie e n F ran k rij k is v oo r a l d oor he t o n tstaan v a n d b zogenaamde 'vrije'
radi o stat io n s de a an dac ht gev esti gd o p h et ver sc hi j nsel va n
de kl ein sch alige rad io . In Ita l ie hebben
' vri ,je' ra d io en te l evi si e
s tat io ns zic h para lle l o ntw i kke l d .
Aangez ie n commun ity - r a d io ( e ther o f k ab e l) ee n i n fin a nci ee l o pz ic h t aa n tr e kke li jk alt erna tie f vo rm t voo r community -te l evi si e va lt t o verw ac h ten d at naast het st reve n Ha ar commu n ity -tel evi s ie ook ge t ra cht z a l w o oden com mu ni ty-rad io t o r eal i se r e n . D it r oep t d e vraag o p h og deze worm van kleinschalige radio zich verhoudt tot de regionals radio en t ot de vrije rad io .
4 .2.1.
R e g ion a l s rad i o
Het vraagstuk van de verhouding tussen regionals radio en communityradio- en televisie speelt vooral in Engeland en Nederland .
In En g eland hebben zich in de 'third force lobby' een aantal groeperingen verenigd zoals de Community Communications Group, On Air '81, e n
Pat z nl d, U ., Bess er in die 5tad ge hen a ls fur die Stad denken . Z ur Do rt mund e r K ab el e x pe r i m ent , i n : M e d iu m, jrg . 11 , nr . 2 , 19 8 1 , blz . 1 5 - 19 . 6) Thema numm e r M e d ien , nr . 5/ 6, o p .c it ., bl z . 93 - 9 4 . 7) ibid ., blz . 85-86 . 5)
1 07
ander e,
die zich beijve r en voor d e mo ge lij kh e i d van community - r a dio en
-televisie (kabel) in eigen bezit en in ei gen behe e r van d e local e gemeenschap . De kritiek van deze groepering richt zich tegen de locale radiostations van de Independent Local Radio (ILR) en vooral tegen BBC Local Radio . Men streeft er near locale radiostations op to zetten ) buiten het 'duopoly' van BBC en ILR .1 De kritiek op de BBC Local Radio komt voort uit het felt dat de BBC, toen de eerste locale radiostations opgezet werden in 1966, alu m hoge verwachtingen wekte met deze 'community-oriented' worm van locale radio maar dat van deze verwachtingen weinig is uitgekomen . De BBC ging bij de aanvang van locale radio in Engeland uit van in totaa l 150 locale stations met een zendbereik van 8'km . Deze stations zouden 'community stations' zijn, dat wil zeggen locale radio ten behoeve van en inede door de locale gemeenschap . De opzet was dat de financiering eveneens vanuit de locale gemeenschap zou geschieden . Toen dit echter niet haalbaar bleek werd de formele verantwoordeli,jkheid voor de locale radiostations bij de BBC ondergebracht . Daarmee werd de zeggenschap die de locale gemeenschap in de oorspronkelijke opzet had, kleiner .2) In 1973 gang commerci6le locale radio van start, met een overwegend populair programma, aangevuld met local nieuws . De BBC gang toen uit concurrentieoverwegingen eveneens een lichter pro= ) gramma brengen .3 De concurrentie tussen twee locale omroepsystemen en het wisselende beleid van de overheid ten'aanzien van de BBC Local Radio en de locale stations onder de Independent Broadcasting Authority leidde tot een onbevredigende situatie waarin Been van beide soorten locale radio de gelegenheid kreeg om zich to ontplooien en een 'nationwide service' op to zetten . De Annan-Committee bracht dit tot uitdrukking in de openingszin van het hoofdstuk over locale radio : 4) "At present local radio is a mess ." De commissie adviseert ern aparte Local Broadcasting Authority in to stellen, die als eerste teak heeft het opzetten van ern, het hele land omvattend,systeem van locale radio's . Op die wijze zouden alle stations de gelegenheid krijgen zich tot een 'community service' to ontwikkelen . Het opzetten van community-televisie stations via de kabel zoo eveneens tot de bevoegdheid van de Local Broadcasting Authority behoren . In dit voorstel zoo locale radio weggehaald worden bij de gezagsorganen die ook voor de niet-locale programma's verantwoordelijk zijn . Door locale radio bij een aparte instan-
1) Pond, A ., Schacht, M ., Lokaler Hbrfunk in Grossbritannien - ei n Forum fur die Burger? in : Rundfunk and Fernsehen, jrg . 29, 1981/4, blz . 381=395 . 2) vo o i • een overzicht van de aanvangsperiode van locale radio in Engeland, zie : Wells, A ., West, J ., Local radio and the community . Final Report, Centre for masscommunications research, Leicester, 1971 . 3) Rommelspacher, A ., Gespaltenes Bewusstsein, Lokale Radiostationep in Grossbritannien (1), in : EPD/Kirche and Rundfunk, nr . 39, 20 mei 1981, blz . 13-14 . 4) Annan, e .a ., Report of the Committee on the future of broadcasting, London, HMSO ,, 1977, blz . 205 .
IN
ti e on de r to b ren ge n zou t eve n s ge le g enh e i d g e b oden k un nen wor den a a n a n dere orgauisdtie5 dan de BBC en de IBA om .een locaal station op to zett e n .5 ~ Dit pl an we rd door de B B C en door d e I BA h e fti g aangevocht e n . D e Community Commun i cations group kon zich e ni g szi n s t e ru gv inden in het voor s tel maar maa k t e b ez w aar te g en h e t feit d at de ni e u we loc al e ra d io' s uit r e cl ame ge fin a nci erd z ouden w or d en . • Z e s t e l d e v oor om eve n a l s de kunst r aad dat doet voor de k unst , in staat t o
d e Local B roadc asting A uthority
stellen niet - comm ercitl e locale st a tions t o financi e r e n .fi)
H e t voorst e l van de Annan Committee w e rd echter door d e reg erin g niet opge vol g d , wel zijn aanv r a gen voor community-radio in overw e gin g g e nomen .
In Nederland wordt in de Omroep wet een onderscheid gemaakt tussen regionale omroepen die onder verantwoordelijkheid van de NOS vallen en regionale omroepen waarvoor een zendmachtiging is verleend aan een representatieve culturele instelling . Onder de laatste categorie vallen zowel de regionale ether-omroep (STAR, SROB) als locale kabelomroep (radio en televisie) . Dit houdt in dat "elke omroep, die niet als landelijk kan w orden aangemerkt, die zich niet richt tot in principe het publiek in heel Nederland, vooralsnog als een "regionale omroep" beschou wd moet w orden .11 7) Het valt dus to verwachten dat locale radio in de toekomst ook hieronder zal vallen . Uit recente publicaties van de ROOS en van ern van de locale kabelomroepen (LOG) valt echter een • nadere standpuntbepaling of to leiden .8) In beide nota's wordt regionale omroep gezien als omroep op professioneel - journalistieke w ijze bedreven,
g ericht op
actuele berichtgeving en met een middel-g r oot verzorgings gebied . Daarnaast vermeldt de ROOS-nota dat regionale omroep fungeert als w e g ,eijzer en als spreekbuis voor de bevolkin g . In de nota van de LOG w ordt locale kabelomroep opgevat als omroep, bedreven door amateurs, op het niveau van een kleine gemeente (ideaal : den woongemeenscha p in 66n'kern met een eigen identiteit) met aim teak niet de actuele• nieuw svoorziening maar "mensen tot spreken aanzetten, ze bewegen ove r zaken die voor de plaatseli,jke gemeenschap belangrijk zijn, een mening to vormen en die ook nit to spreken . . . Mensen, die aan een programma meedoen, moeten de kans krijgen om in alle rust hun standpunt via de buffs to etaleren ." 9 ) In de ROOS-nota wordt bevestigd dat het bij locale omroep gaat om zelf werkzaamheid door de bewoners in buurt, dorp, wijk of stad . Beide omroepvormen worden als aanvullend gezien . Men waarschuwt echter tege n
5) ibid . , blz . 207 . 6) Lewis, P .., 'Different Keepers' . Models of structure and finance in communityradio, London, International Institute of Communications, 197 blz . 22 . 7) RODS, Vierde ROOSnota, Lokale en regionale omroep, oktober 1981, blz . 12 . 8) Lokale Omroep Goirle, Beleid belicht, LOG, Goirle, 1981 ; ROOS, op .cit . . (ROOS = Regionale Omroep Overleg en Samenwerking) 9) Lokale Omroep Goirle,
op .cit ., blz . 41 .
109
een overwaardering van die kleinschaligheid omdat hierdoor de aandacht afgeleid kan worden van regionale belangen . Omdat de regionale omroep op professionele journalistieke basis vanuit het perspectief van de regio kritiscte informatie verstrekt kan een locale omroep een regionale omroep niet vervangen . Bij verdere decentralisering van kleinschalige omroepvormen zou de regionale omroep een ondersteunende functie kunnen hebben . Het gebruik van de kabel ziet men vooral in de sfeer van televisie-programma's voor doelgroepen . Uit de nota's wordt niet duidelijk hoe Ben locale omroep in grotere gemeenten Bruit zou moeten zien . De LOG last zich hier niet over uit en zegt alleen dat hoe kleiner de Schaal is waarop gewerkt wordt, hoe beter . De ROOS spreekt vooral over buurt-, dorp- en wick-radio en noemt voor locale radio in grote steden Ben aantal gevaren (invloed overheid, commercialisering) . De locale omroep in grote steden zal volgens de ROOS veelal Ben centrumfunctie hebben en er zal enige professionele ondersteuning nodig zijn . Uit de voorkeur die men uitspreekt voor het zweedse model voor regionale radio, waarbij onder de verantwoordelijkheid van de regionale omroep groepen burgers zelf programma's maken, valt of to leaden dat men voor grote steden mogelijkerwijze Ben dergelijke opzet voor ogen heeft .
4.2.2
B uur t r adi o
In Zw e d en d ee d zic h de moeilij kh ei d dat m e n comm u nity -r ad io zou mo e ten i np asse n i n Ben reeds b es t aande s truct uu r v an regi ona l e om roepen niet voor . Bij invoerin g va t regionale radio in Z weden stond n ame l i jk a l vast d at te gelij ker tijd Ben a nd e r e w o rm v an k l ein sc h a l i g e o mr oe p to ege staan z ou w orden , b i j w ijz e van exp e rim e n t . Deze w o rm v an k leinsc h ali ge omro ep kr eeg de n aam ' b u ur t -radio' . Reeds i n 1965 w erd door de z w eedse omroep-commissie het voorstel gedaanom parallel aan , de zwee ds e o m roep zendmachti g in g e n to ve rl e n e n aan maatsch a pp elij ke, r eli g ieu z e en politie k e gr oeper in gen . Dit p l an w e rd we l w ille nd ont v angen maar m e n v on d het to w eini g uit g e w e rk t om o ver to nemen . He t v oo r st e l kwam t er u g in 197 4,
na dat d e p lann e n om r egi ona l e om r o ep
in
to voe r en b ekend w a x e n . D it kee r gan g m en n i e t l a rg e r u i t v a n z endmacht i g i n g en voor r a tional e pr o gr am m a's , maar v oo r casti ng'
'co mmun it y br oad-
m e t geb rui kmak ing v an z e n d e r s met B e n l a ag v e rm o ge n . D e ze
worm v an k l einschali g e omr oe p werd verge le ken m et k l e in e krant en en tij d schriften .
In te g e nst e llin g tot he t v oor s t el ui t 1965 zoud en ze n d-
mac h ti gin g en alleen w o r de n v e rst r e kt aan vr i jwilli ge rso rga n i saties . In 1978 werd dit voorstel door het z weedse parlement aanvaard . Deze 1) w orm v an community -r ad io kree g de naam 'NARRADIO ' ( b uu rt -r a d io) . Voo r toe ke n n ing v an B e n z e ndmachti g ing k om e n in aa nmerk in g non -p r ofit o rga nisaties d i e r ech t s p e r soo n lij kh ei d he b b e n en al la rger d an een •
1) NARRADIO, Summary of the Swedish Neighbourhood Radio Committee proposal to het Minister of Education, maart 1981, blz . 2-4 .
11
Saar bestaan . Iedere zendgemachtigde moet bekend maken wie de persoon is onder Wiens verantwoordelijkheid programma's worden uitgezonden . Een bandopname van de gemaakte programma's dient zes maanden bewaar d to blijven . De kosten voor de productie van programma's en voor de huur van zendfaciliteiten worden door de organisatie zelf gedragen . Voor de transmissie wordt gebruik gemaakt van frequenties in de FMband ; de zender heeft een bereik van ongeveer 5 kilometer . Het maken van reclame is niet toegestaan, .evenmin als de verkoop van zendtijd . In de loop van het experiment kwam een regeling voor auteursrechten tot stand . Het merendeel van de programma's moet gericht zijn op het verzorgingsgebied . Het is niet de bedoeling dat landelijke organisaties via plaatselijke afdelingen centraal geproduceerde programma's laten uitzenden . 2)
In totaal werden 16 gebieden voor het experiment uitge-
zocht met ieder 66 n zender . Na aankondiging van de ~ plannen voor buurtradio hadden zich al 583 locale organisaties uit 116 plaatsen aangemeld ; hiervan waren 18 procent religieuze groeperingen, 15 procent politieke groeperingen, 14 procent bewonersorganisaties en 11 procent organisaties uit de educatieve
sector
. 3)
In een aantal gevallen be frof het aanvragen
van verschillende organisaties die zich in den 'community broadcasting association' verenigd hadden . Deze ontwikkeling werd aangemoedigd . Op basis van de aanvragen werd een verdeelplan voor de zendtijd opgesteld . De eerste uitzendingen begonnen in 1979 . Uit de bestandsopname na een jeer blijkt dat religieuze groepering 40-50 procent van de uitzendingen verzorgden . Vakbondsorganisaties en sportorganisaties hebben in geringe mate van buurtradio gebruik gemaakt . In totaal hadden 341 organisaties programma's verzorgd . In de eerste 20 maanden werd een totaal aan 3100 uur radio geproduceerd .,In de loop van het experiment bleek het nodig in verband met de ontvangskwaliteit om het zendvermogen op toe voeren van 1 W . Haar 10 W . . In Stockholm werd het vermogen opgevoerd tot 20 W . . In vier gevallen zijn waar,chuwingen uitgedeeld aan zendgemachtigden omdat reclame was gemaakt . Tot intrekking van de zendmachtiging om die reden is het niet gekomen . De commissie beveelt aan om buurt-radio in Zwede n uit to breiden . 4
)
Het experiment heeft zich succesvol ontwikkeld . Een van de belangrijkste constateringen is dat het werken met vrijwilligers de voornaamste bijdrage aan het succes van buurt-radio heeft geleverd . Wanneer een keuze gemaakt moet worden tussen regionale omroep fonder verantwoordelijkh8id van de zweedse omroep) en buurtradio dan heeft buurtradio om financiLle redenen de voorkeur . De voorwaarden voor toekenning van een zendmachtiging kunnen gehandhaafd blijven . Men stelt echter wel voor om de bepaling dat organisaties minstens een jeer moeten b p staan niet t o
Swedborg, B ., Svkrd, S ., Neighbourhoodradio and community video in Sweden, Strasbourg, Council . of Europe, 1978, DECS/DC (78)70, fiscicule 1, blz . 2-6 . 3) NARRADIO, op .cit ., blz . 5 . 4) ibid . , blz . 13-17 . 2)
111
laten Belden voor speciaal hiervoor opgerichte locale omroepverenigingen, mite deze op een gebleken brede basis in de bevolking steunen . De zendmachtiging zou telkens voor 66 n Saar moeten worden verleend . Men stelt voor om ieder gebruik van centraal (landelijk) geproduceerd progra mm amateriaal to verbieden . Het verbod op reclame dient gehandhaaf' d to bli j ven . Het bedrag voor de huur van zendfaciliteiten dien t bi j gesteld to worden, om ook kleine organisaties in staat to stellen mee to doen . Verder stelt men de oprichting voor van een Community Radio Complaints Board, die klachten behandeld, vergunningen kan intrekken, de naleving van het verbod op reclame controleert evenals de naleving van het verbod op gebruik van centraal geproduceerd materiaal . 5) De regionale omroep in Zweden b iedt eveneens participatiemogeli j kheden . fi)
In die
gevallen waarbij in een gemeente to weinig aanmeldingen komen voor een zendmachtiging voor buurtradio, kan de regionals omroep uitkoms t bieden . Na eerdere experimenten met deze zogenaamde Allemansradio, in Gimo (wear een radio-workshop werd ingericht) en in Kristianstad (waar met een mobiele zender werd ge ~ xperimenteerd) werden in 1981 twee grotere 7) experimenten opgezet in L j usdal en Angelholm . Uit een evaluatie na 10 weken bleek dat in beide plaatsen zo'n 200 verschillende organisaties hadden deelgenomen en voor beide plaatsen semen ongeveer 200 individuele inwoners . Deze participanten vulden 2/3 van de zendti j d . Van de programme's ward 45 minuten per week uitgezonden voor het hale verzorgingE Babied . De eindredactie ligt bid medewerkers van de regionale omroep . Daze verzorgen ook het nieuws, serviceprogramma's en de uitzend i n g van de gemeenteraadsvergadering . De regionale omroep draagt de kosten .
4 .2 .3
Vrije
radi o
De legalisering van vrije radio's
w ordt w el gezien als een mogelijkheid
om locale radio en community radio to bevor d eren . In Bel g ic en Frankrij k he e ft m e n zich in Principe uit ge sproken v66r legaliserin g van de zoge naamde vrije radio's . De ontw ikkelingen in Italia , wear de vrije radio's minds 1976 min of meer le g aal opereren ,
stemt echter niet optimistisch .l)
De periode van 1975 tot 1976 vormt de ' w ilde' p e riode in de geschiedenis van de vrije radio's i n Italia . S p oedig teken d e zich echter drie strOmin g-E af . A llereerst d e puur commerciele zender s,
die zeer anal hun zendver-
5) ibid . , blz . 16-17 . 6) Boathius, M ., De aerate 12 maanden regionale radio in Zweden, kn : STUDOK-Dokument , 291/Al, NOS, Muni 1979 ; Bc .ethius, M ., Lokal radio in Schweden - Hach drei Jahren auf sicheren Basis, in : Media Perspektiven, 8/80, blz . 561-567 ; Beaud, P ., Community media? Local radio and television and audiovisual animation experiments in Europe, Strasbourg, Council of Europe, . 1980, blz . 99-103 . 7) ROOS, Vierde ROOS-Nota, Lokale en regionale omroep, 1981, blz . 23 . 1) over de 1 lgalisering van de vrije radio en televisiestations in Itali a
11
mog en opvoe rde n o m een grot ere reclamemarkt to verwerven . Vervo l gens de am a t e u r -rad i o's , d i e vee la l
tot h e t loc al e o f reg io nale n iveau beperkt
b l ev e n , e n ee n pu b li ek svrien de lij k programmabeleid v o e r den w a arb ij luist e raars groe ten k onden do e n en ve r z oekp late n a a n k o nde n vragen .
He t
fe it d at d ez e stations vaak in e igen d i alect u itzon de n l eve r de veel waarde rin g e n a anhang o p . Tenslott e de al t er n at i e v e st ati on s d i e radio vooral als actie me dium za g en voor ontw i kk eli nge n op politi ek e n culturee l geb i ed . E e n aa nt a l van d ez e stations had nau we b a nde n m e t p oliti eke par tij en .2) De v e rk ie z jng sned e rlaag van de centrum-rechtse par t i j e n i n 1 976 en de 'l egalis e ring '
va n d e vrij e radio's i n dat ze lfde S aar had t o t gev ol g dat
d e centrum-rechtse partij e n met
s t e un va n par t iculi er e on der n em ingen
pro b eerd e n terrein to winn e n onde r de locale s t a tion s .
D it l e i dde to t een
st r ij d tussen alt e rnatiev e en comm er cAle stations d i e v i a h et ze n dvermo g en w erd uit g evochten . De k leinere stations werd en hi e r vee l al h e t slac h toffer v an . De vr aag is of de ze ont w i kk el i ng to t ee ri w orm va n community radio heeft geleid . H et op k ome n va n de comm er ci6 le st atio n s h e eft ook de andere stations g e dw onge n om h un z endb er ei k to vergr o te n zodat thane e e rder van regionale dan van locale radio gesproken ka n worden . D e stijl v an de p ro grammerin g is voor d e comm ercA le st at ion s wat men k a n ver w acht e n : muzi ek,
spelletjes ,
ni e u w s en v e r z o ekp l at en .
De alternatiev e stations , d ie e er d er g eke nmer k t wer d en door actuele be r icht g eving en d iscussieprogramma's ,
z i jn nu ook gedw on ge n om e e n
3t- u u rs zendschema aan to hou d en w ant w ie bij zo v e e l concu r r e nti e 2 uur uit d e lucht is ,
verlie st zi j n publi ek .
Wa t b etr eft partici pa ti e
valt op t o me rken dat lan g durende live -uitzendin g en in comb inati e me t telefoond e batt e n ze k e r nieu we m o ge lij k h eden h eb be n gebo de n aan de luist e raars o m in de p ro gramma's to rea g ere n , maar ve e la l is dit toc h de politie k e acht e rban van het station . Ten a anzi e n van participatie in d e productie van ra d io-progr amm a 's valt t o constater e n da t me t de toenemende concurrentie tussen de stations ook een toen emende m ate van professionaliserin g is opgetr e den . Vrij e ra d io's in It al i a mo ge n een a lternati e f vormen voor de verouderde p ro g r amm a 's v a n de RAI ,
m aar
of z e daarmee nie uwe v o r men van commun i ty-radio h eb be n gec ree e rd ) v a lt to betWijfel e n .3
2) LePaige, H ., Die 'Freien Sender in Italien', W er spricht i'Ur W en?,in : Alternative , nr . 114/115, erg . 20, 1977 . 3) Beaud, P ., e .a ., Free radio in Italy, Report on the visit to Italian experiments . Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/DC (78) 44 ; Faenza, R ., The radio phenomenon in Italy, Strasbour g , Council of Europe, 1977, CCC/DC (76) 93 .
113
5.
NAB ESCHOU W I N G E N PERSP E CTIEVEN
Sch aalv e r k l e inin g bid omro e pvoor z ienin gen manifest ee rt zich in W e st - Eu r op a l an gs twee we ge n . En e rzijds v ia ee n d ecentralisati e van b o ve n a f ,
i .c . r eg ionaliserin g v an b e sta a nde omroe p v oor z ienin -
ge n , e n decentralisatie v a n onder af, i .c . het cre~ren van nieuwe omroepvorm e n door a n d ere dan tot dan to e g e b rui k elijk e zend g emach ti gde n . De re g ionali$erin g van bestaande omroep v orm e n voltre k t zich vooral bid
radio e n is 'in feite voort g ekomen uit d e concurr e ntie
tus se n radio . e n telev isie , waar b ij het medium radio z ich me e r i s gaan richten op specifieke publi e ks g roe p en dan op e e n nationaal - massapu b liek . De z e tendens w erd versterkt in de richting van re g ionali serin g to e n b l e a k d a t aan d e ontvan ge rszij d e een behoefte leefd e aan locaal en r e g ionaal nieu w s .
R egionale omro epe n vQorzien in d ez e
behoefte door medrdere m a len per d a g nieuws- en actualiteitenpro g ramma's to verzor g en op prof e ssioneel - 3ournalistieke basis . Vooral de laatste wren w ordt door regionale omroepen gestreefd near een grot e re autonomie ten opzichte van de national e omroepen ,
een uit b reiding van
d e z endtijd om ook an de r e re gionale pro gramma's t o k unnen v erzor ge n dan nieuw s - en actualiteitenpro g ramma's ,
een ver k leinin g van het
verzorg ing s gebie d e n het vergroten van participati e mogelij k heden door de bevol k in g in d e pro g ramma's . Bid een financi e rin g van de re gionale omroep uit de al ge m e n e omroepmi d delen zijn echter g renz e n g esteld aan het aantal re g ionale omroepen en daarme e aan de omvan g van de verzor gin g s g ebieden e n de beschikbare hoeveelheid person e el en zendtijd . Dit last voldoende ruimte voor omroepvormen die op een no g kleiner e schaal opereren en die bovendien van eC [ i ge i i C e i
n iiii ci'@
da i u
z ij n dan
regionale omroep .
Decentrali s a tie van o mr o epv oo r z ien i nge n v an onder o f heeft zi c h met name gemanifesteerd in het gebruik van locale k a belnet w erken voor het overbreng en van locaal geproduceerde televisie - en rad ioprogramma's . D e pr ogramma's wo rden o verwege n d verzorgd door vri j w i lligers en de verantwoo rde l ijkhe i d v oo r het beheer, de p l anning en de programmering li g t bi j
u it inwo ne r s s amenge st elde organen . He t verz o rg i ng s geb i e d
is d oo rga an s b e p er k t tot h et b e re i k v a n de k abe l ,
i . c . d e geme en t e o f
ee n d eel erv a n . De pro gr amm a's z ij n n i e t ger ic h t op h et brengen van nieuw s e n act ua lit e it en, m aa r be ogen loc aa l r e levan t e aangel egenhed en uit to diepen en van meerdere kanten to belichten ,
veelal door de b e-
t r o kken e n ze lf . D oo r de w i jze waar op pr o gra mma's tot stand komen en de acrd va n dez e pr o gramma 's zi jn derge lij ke kle insc halige o mr o epvo rmen eerder een a a nvu lli ng o p an d er e loc a le e n regio nale med i a, - reg iona l e om r oe p, l o c al e en regi o nale pe r s -
d a n dat e r sprake z ou z i jn van c on-
currentie of overlapping . In doze studie hebben w e ons m e t na m e met deze decentra l i s atie v a n onder af . bez i ggehouden .
11 4
He t is o p deze plea t s n iet d o e nlij k on in een sam e n vAtting alle erva ringe n d i e m et comm unity - tel evisi e e n comm un ity -radi o z ijn o pgedaan w eer to seven . E v enmin is h e t moge l i j k om uit de er v ar in gen 66n mo de l to destilleren d a t als prototy pe kin di e n e n v oor de v erdere o ntw i kkeli ng v an k lei n sc h alige omr o epvorm e n .
A an h e t ont s t aa n v a n k l e in s c hal i ge
omroe p vormen li gg en een aantal o verw e g in ge n t e n gron d e lag wa ar aan i n de verschillende landen op ve r schillen d e w ij ze gew ic h t i s to egekend . e en aantal lan de n is
e r ( aanvanke li,j k )
In
spr ake va n e e n s timu l e r e n d bele i d
ten aanzien van de ont w ikk eling v an k l e insc ha lig e omro epvorm e n , - Zweden, Frank rij k,
Belgic -
terwijl in an de r e land e n , - E nge l and, Nederland - ,
e xp erimenten zijn gehou d en omd at h e t een ont w i kkel in g bet rof d i e n iet meer ongedaan gemaakt kon worden of omdat men andere nog minder g e w enst e ont wi kk elingen W ilde te g en g aan . In di e zin z ijn ex p er iment e n me t k l e i nsch ali ge omroepvormen gekleurd door de politi eke conte x t waa r b i n n e n ze pleats konden vinden . Die con te xt verschild e van land to t lan d en bemoeilijkt een v ergelij k ing tussen experiment e n .
Een vergelij ke nde evaluati e van de experim e nten w or d t v e r de r bemoeilijkt doo r het fe a t dat ,
ho ew el h e t om e xperiment e n g ing,
zeld e n of nooit voo r-
af geformuleerde succescrite r ia een rol g es p eel d he bb en bij
besl iss i n gen
over voortgan g of beeindig ing van de e xp erimenten . Daze cri ter ia wa r d e n niet g ehanteerd of omdat z e e r niet w ax e n ,
of omdat onder z o ek niet van
der gelij ke criteria uit g in g of helemaal niet p laats v on d . Zo w ard e n i n een aantal gevall e n experimentep bei~indi gd om re de nen d ie w eini g me t h e t al of niet geslaagd zijn van de e x p erimenten uit t o staan ha d d en .
He t
fait dat sommi g e experimenter l a r g er ge duurd h eb ben d an ander e druk t dan ook niet in alle g evallen d e mate van g eslaagd zijn u it . In d aze situatie kwam een beslissing over voortzettin g van e x p e rim e nt e r v eela l to lig g en bij locale en rationa l e ov erhe d en . Juis t d oor h e t ontb r eke n van vooraf omschreven inhoudelij k e criteria k on het g ebeu re n da t i n een aantal g e vallen de financi6le voortzetting uit andere mi d d e l e n dan de v oor de ex perimenter toe gekende subsidie d e facto tot een succescriterium w ard .
Het ontbreken van succescriteria heeft bovendien als consequentie dat iedere poging om achteraf vast to stellar Welke experimenter meer of minder geslaagd zijn en Welke factoren daarbij een rol hebben gespeeld, noodzakelijkerwijze moat berusten op een post-hoc verklaring omtren t de uitkomsten van de experimenter . Met het cog op daze beperkingen volstaan we met een bespreking van een aantal aandachtspunten .
Kab e lvi d eo en k abelomroep . Bij kabelvideo li g t het accent niet zoz e er o p het uitsturen van tele v i sieprogramma's maar op de positieve w er k in g di e u it gaa t van h e t gez am en li,j k produc e ren van een videoband over ee n bepaal d on d er werp . D aze p o s iti eve werking w ordt ge zien in het l ee rproces dat o p gang geb racht wo rdt e n
115
in d e collectiverende we r k i ng d i e van de z e sam enwe r k ingsv ora i u it gaa t . H e t uit s turen van zo'n videoproducti e o v er het kab e ln et vo eg t de ar ee n ex tra d5a e n s ie aan toe . B i d kab e lomroe p sta a t het uitstur e n van t e l e visie p rt> d uctie s over het kabe ln e t voorop en vin d t d e pro d uctie van t e levi e iepro g r amm a 's p l e ats in functie van h e t uitsturen via de ka bel . Uit d e ex p e ri m ente n is Ha ar v or e n g e k om e n dat b ei d e gebrui k svorm e n ala uit e rst e n ni e t vol d oen . Vi de owe r k door loss e groep e n k an een b asis vorm e n v oor local e k a b elt e levisie maar dan blij k t het toch no d i g dat een min of m eer w aste ploe g
an med ewe rkers d e continu T teit in d e programmering ka n
gar and e ren . Anderzijds is b ij k a b elomro e p , w ear een paste g roe p m ede w er k ers w ek elij k s uitsturingen verzorgt , d e continuiteit ge g arand eerd ,
maar
bestaat hier het g evaar dat het verzorgen van televiaieprogramma's t e ve e l ee n J o e l op zich w ordt . Uit de ont w i k keling van het exp eriment in d e Bijlmerm eer ,
Lui k en S w indon blij k t dat een mengv orm zeer we l mogelij k i s .
Locale k ab elomroep krij gt dan t w ee el k aar ni e t ui t sluitend e functies , ene rz ij d s he t v e r zorgen v a n re gelmati ge uitstu ring v oor de loc a le ge me ensch ap and erzij d s h e t leveren van facilit e it e n en b ege l e iding aan loc ale groep e ringe n die z e lf met v i d eo willen w er ken ,
al of niet
met de b edoelin g dez e videoband v ia het kabe ln e t uit to sturen . Op deze wijze ontstaan twee distributiecircuits ,
de uitsturing via k abe l
en de distributie v an v ideobande n voor v e rtoning in kl ein e r e krin g, voor e duc a tiev e of instructieve doele i nd e n .
Structuur . Het operationaliseren van uitgangspunten als mede-verantwoordelijkheid, toegankelijkheid en participatie Haar een werkbare structuur voor locale omroep vormde het hoofdbestanddeel van de experimenten . De verwerkelijking van participatiemogelijkheden deed zich voor op twee niveaus : het bestuurlijk- en beleidsniveau, - wie maakt het beleid - , en het programmatisch niveau, - wie maakt de programma's - Hid alle experimenten ward participatie aan programme-productie en beleidsformulering door bevolkingsgroepen als een noodzakelijke voorwaarde beschouwd . Zo warden in Swindon, Grenoble en Milton Keynes, Wear de verantwoordelijkheid formeel bij de aangestelde medewerkers lag, bewoners georganiseerd in adviesorganen . In Belgie en Nederland lag de verantwoordelijkheid bij een representatieve culturele installing . De verschillende structuren die in de loop van de experimenten ontwikkeld zijn lenen zich voor een bespreking aan de hand van twee basis-modellen, het integratiemodel en het cobrdinatiemodel . Het integratiemodel treft men op nationaal niveau aan in landen als Belgie en West-Duitsland wear het verzorgen van radio- en televisieprogramma's is'opgedragen aan een publiek-rechtelijke installing . Teneinde de democratische contr3le to waarborgen en de verscheidenheid aan programme's to garanderen zijn daze publiek-rechtelijke instellingen onderworpen aan de goedkeuring door organen waarin maatschappelijke, politieke en religieuze groeperingen vertegenwoordigd zijn . De samen-
116
s t el ling va n d e ze org anen vo r mt ee n waarb o rg v oo r de p l ur ifo rmiteit . Dit ze i :d e p r inci pe t reft m e n op l oc aal niv ea u a a n bi d cultur e l e instellin g bid
de representatieve
w ie in Nede rland e n Be l g i c de v e r ant w oo rde lij k-
h e i d li gt v oor local e omro e p . H et codr d inatie m odel komt op n a tion aa l niveau voor in Nederlan d, wear de vera nt w oordelij k hei d v oor d e ver z o rg ing van r adi o - en te l ev i s i eprogramma's niet l i g t bij een enke le inst e llin g, maar veer meerdere• ma a tschappelij k e stromingen aa nspraak kunn e n ma k en op e e n ze nd m a c h t igi ng . Op locaa l ni v eau treft men d it pr i ncip e aan bid
de z weed s e experimenter
met buurt - r ad io , w ear zendmachti gin ge n aan a fzond er l ij ke g roeper i nge n w or d en toe gek e nd ,
zond e r dat op locaa l niv e au gi n aparte i n stanti e de
eindverant w oordelijkheid v oor de pro gramma's d ra ag t . In de ned e rland ee en be l g ische experimenter bestaat d e re pr esentati eve culturel e instelling, omroep koos ,
afhank elij k van de r e chtsv orm d i e de loc a l e
uit het al g emeen b estuur (atichting) of d e ffl g em e n e l ed e n-
v er g a derin g (vereni g ing) . De in v loed van d e representatieve cu ltu re l e ipstelling op de eamenstellin g van d e pro gramma's loopt v i a de pr o grammaraad . Het integratiemod e l heeft als structuur voor l ocal e o mr o ep go ed gew er kt in Goirle en Dronten , w ear de pro gra mma ra a d a ls verbinding tussen de representatieve culturele instellin g e n h e t p ro gr amm abe lei d is blijven functioneren . In de B ijlmermeer e n Z oet e rm e er , w e ar de pr o grammaraad in verval raak te ,
bleef de in v lo e d van de re p re senta t i eve
culturele instelling o p het al g emeen belei d we lis w aar ge h andhaafd,
m aar
k w am d e verantw oord e lijkheid voor het p ro grammab elei d st e eds w eer b id d e m ede wer k ers van de locale o m roep to li gg en . Bij de experimenter in D eve nte r en Luik , wear het be lei d e r op geri c h t is om andere gro e p e rin g en dan uitsluitend me de werke rs v an de loc al e omroep programma 's to later v e rzorge n , - w ijkb e woner s, g en -
loc a le . g ro e perin -
gaat het in feite om een structuur waarin b elei da verant woo rd e-
lijkheid en programmaverant w oordelijkheid g escheid e n zij n . De r e p re s e n tatieve culturele instelling is in L uik v e rantwoordelij k voor het
ex p e r i-
m e nt , maar RTC Lui k stelt voor de groepe r in g en d ie pro gramm a's aan - i. leveren een aparte re g eling op w aarin de verantw oor de lij k heid voor het p r o g ramma is vast gele g d . Hier tre ft men el em enten uit bei de m o de ll er , inte grati e model en cobrdinatie m od e l ,
aan . In d e z we e d s e exp e ri me n te r
m e t buurt - radio w ordt dit vraa g stuk van d e ander e k art be n a d e rd . I ede re g ro eperin g lev ert in princi pe p rogramma's orde r ei gen v erant w oordelij kheid ,
meat als me e rdere groepering en zich aan e ensluiten e n or de r ge-
z a m e nli,j k e verant woor d e l ij kh e i d p r o gr amma's aanl eve ren , w ordt dit a angemoe`digd . De vraag near d e structuur van de locale omro ep hangt sterk s em e n me t de teak d i e e e n locale omroep zich stelt . In e e n k leine gem eent e, we ar e e n locale omro ep alle initiatieven v oor ve rzorg ing v an p ro gr a mm e ' s in zich ve reni gd is er sprak e v an den centr a le pro grammaverzor ging door de local e omro ep . In di e g e v allen w aarin e e n local e omro e p z ich tot teak stelt om f a ciliteit e n t o l e v e ren en tr aininge n t o v d r zorge n ten-
1 17
e inde loc a l e groeperingen in d e ge l eg enh eid to s t el len an z e lf pro g ramma's t o v e rzor ge n is vea l we e r sprak e van een ge d e centralise e r de pro g rammatoel e verin g .
N aarmate d e verant w oordelijkheid voor d e programmering
mee r g ed e c e ntr a liseerd is l ean t de situ a tie zich meer voor een struc tuur op b asis va n h e t coo rdinati emod el .
Verz o rg in gs geb i ed . Community medi a ver v ull e n e e n funct ie in het k ader van d e participatie door de bevol k ing aan mening svorming- en b e sluitvormin g s p rocess e n o p locaal niveau ; en e rzijds als uitings middel voor locale g roe pering en en i ndiv i d u e n tenein de d a ze in sta a t to stellen v oor het forum v an de locale g emeenschap de aandacht to vesti g en op voor de locale schap r el e vant ge achte zak en ,
g emeen -
an d erzijds als informatiebron v oor de
l ad en van de locale ge meenscha p . A an ge zien ve e lal
z a k en aan de orde
gest e ld worden die aanleiding k unn e n ge ve n tot e e n politieke b esluit vorming dient de schaal waarop daze za k en aan de ord e gesteld w orden i dea liter semen to vallen met het niveau waa rop de politie k e besluitvorming plaatsvindt .
A fhankelijk van d e reik w ijdte van d e r ele vantie
van d e onde r w erp e n is dit het niveau van de gem e ent e,
sta d sdeel of w ij k
m et als corresponderende besluitvor min g sorganen gemeenteraad ,
stads-
deel- e n wij kraa d . In h e t gavel van kabelt e levisie b ete ke nt dit dat programma's ove r een k abelnet dat de gehele gemeente omvat ont van gen mo e ten k unnen worden . In de e xperiment e erg em ee nten wear de locale omroep s l echts via een de al van het k abplnet to o n t van gen was heeft dit stark nadeli g ge w e rk t . N iet alle e n omdat m en moeilijk mede w erkers kon w er ve n in ge bieden wear d e programme's ni e t t o ont v angen w axen , of van we ge de ongelij k heid in informatievoorzienin g ten opzichte van d e inwoners , maar vooral omdat aangesn e den onder we rp e n pas politie k inter e ssant w arden v oor de gemeenteraad , wanneer alle in w on e rs erv an k ennis hadden kunnen Haman . Bovendien w ard het fait van een nie t volledig bereik via de kabel in verschillende experimenteergemeenten als argument gebruikt om niet tot het verlenen van een subsidie over to gaan . Een andere opmerking betreft de aard van het verzorgingsgebied . Uit de verschillende experimenten komt een tendens Haar voren dat locale omroep, afgemeten aan betrokkenheid van de bevolking en belangstelling voor programme's, het meest tot zijn recht komt wanneer het verzorgingsgebied in sociaal en cultureel opzicht een eenheid vormt met een eigen identiteit . De aanwezigheid van een sociaal en cultureel leven en een reeds aanwezige traditie van openbare discussie over locale zaken in wijkbladen en nieuwsbladen werken bevorderend ten aanzien van de mogelijkheden van locale omroep . Daze constatering staat loodrecht op de aanvankelijke ver w achtin g dat locale omroep juist dit snort zaken zou kunnen stimuleren in nieu wbou w gemeenten . Het relatieve succes van de locale omroep in Goirle, Dronten en M elick en Herkenbosch in vergelijking met de Bijlmermeer en Zoeter-
118
m ee r eve nal s de e rvaringe n i n Swi nd on , wear he t verzorgi ngsgebied beston d uit 66n stadsdeel dat e en duid e lij k ei ge n i d en t it e it en tradi ti e had , e n M ilton Keynes d oen vermoeden d a t l oc a l e omr o ep e erder ee n communicati e middel is voor een reeds larger be staan de gemee nsc h ap dan ee n int egrati em i d del voor•o p
to bou we n ge m ee nschappen . Wel
aan w ijzingen d at het gebrui k van v ideo door bew one rs, sturin g via de k abel ,
zi j n er
lo s van uit -
i n dez e ni e u we w oo ngemee nsc happe n een p o s it ieve
uitw erk in g kan heb b en . De constat e ring d at loc a le omroe p ee n g esc h i k t communic a ti e m ed ium v o rmt voor k leine ,
homo gene g emeenschap pe n b et eke nt niet dat a ll ee n kleine
g emeenten voor een locale omroep in a a nmer k in g zouden k omen . H e t houdt wel in dat bij invoerin g v a n local e omroe p in grote re ge meen ten nagegaan zou moeten w or d en in hoever r e naast e en al ge meen programma,
rui mte
geschapen moet w orden voor op locaal niveau to on derscheiden geme enschappen, - w ijken , buurten , b e lan g engroepen - ,
om order
ei ge n v er-
ant w oordelijkheid op regelmatige basis p r ogramma 's to v erzor g e n . Di t zou bij locale omroep in grotere g emeenten pleiten voor e en m eer gede c entraliseer de opzet . Uit de experim e nter in Devente r en Br istol (Knowle W est) blijkt dat vanuit de wijken belangstelling b e staat v oor een d e r gelijk gebrui k van locale omroe p .
Financierin g . Bij een gerin g e politieke bereidheid om d e omroe p bijdragen t o v er hoge n lijkt een b lijvende financiering v an een g root aantal local e omro epe n uit de omro e pmiddelen niet r e eel . Evenmin lij k t een financi ering uit sluitend uit bijdrag en van aan g eslotenen op het ka belnet als a l ge m e e n principe haalbaar omdat invoerin g van locale kab elomroep dan afhankelijk w ordt gesteld van het in w onersaantal . Uit de e xperime nt e r blij k t dat over w e gend ge k ozen is v oo r e en ge mengde financi ering m e t een grote spreiding aan inkomsten-bronnen . Financierin g uitsluiten d uit recl am e opbren gsten komt alleen voor in Itali a en h ee ft de ar in
fe ite
g elei d tot het verd w ijnen van de community-televisie stations . In Eng eland w er d van d e mogelijkhei d tot financi e rin g uit r e clame-ink omsten in een aantal gevallen gebruik aemaakt maar de inkomsten bleven veel gl achter bij de verwachtingen . De voornaamste inkomstenbronnen van de nog lopende experimenter zijn : subsidie van de locale overheid of van locale en provincials instellingen,
bijdragen van leden en begunstigers
en inkomsten uit verhuur van apparatuur en uit producties voor enders socials en culturele instellingen . Bi,j de verhuur van videoapparatuur in Deventer wordt een tarievenli,jst gehanteerd waarin onderscheid wordt gemaakt tussen gesubsidieerde groepen en instellingen uit Deventer, ongesubsidieerde instellingen en instellingen buiten Deventer . De gesubsidieerde instellingen kunnen in hun subsidieaanvraag voor de gemeente een post opnemen voor huur van audio-visuele apparatuur . O p deze wijze financiert de gemeente indirect de locale omroep . In Luik betaalt de gemeente de locale omroep voor de tEchnische • assis-
119
t e nti e e n h e t geb rui k van d e appar a tuur v oor de verz o rg i ng van een ge m een t e lij k voorlicht i n gs p rogra m ma .
In Goirle be sta a n .soort ge lij ke
p l an nen . Gezie n d e b e lange tel l ing van local e o v erheden v oo r h e t gebrui k van loc a l e t e l e visie
e n r a dio •voor gem e ent e voorlichtin g zou dez e finan-
cieringswijze oo k in ander e ge meent e n ove r wo ge n k unn e n w orden . Zwede n ,
In
waar uitsluit e nd met radio gew erk t w or d t , w o rden de productie -
kosten op g ebracht door de groeperingen die de radioprogramma's verzorgen .
Ra d io of t e levisie . I n de ex perim e nt e n met loc al e k ab e lom r oep heeft d e nqdru k gel eg en op het gebr ui k v an te l e visie .
Me t uitzondering v an Goirl e we rd veelal t eg en
het e ind van de experim e nt e n de mogelijkhei d van kabel-radio als alterna ti e f voor k ab e lt e l e visi e b enut . De ge g e v ens ov e r d e waa rd erin g van k a b el - radio ontbr ek en of z ijn o ve r een to kor te periode om concl u sies toe to laten . Uit het exp e riment in Goirle is be ken d dat d e b el a ng stelling van d e
luist e raars la g er lag dan voor televisie en dat me n
h e t lui s t e re n Haar de radio via de tele v isi e a l s hinderlij k ervoe r . Toch h ee ft m en in Goirl e d e in d ruk dat er voor d e radiopro gramm a 's van d e LOG een vast p ubliek bestaat . Wanneer m e n ee n keuze heeft uit ra dio of t e levisie verdi e nt televisie de v oorke ur . M aar wa nne e r t e l ev isie financieel niet haal baar is of wanneer men te l evisie aanvan k eltjk no g niet aandurft l ij kt radio ook in ender d en financieel op zicht een aantr ekke lijk alternatief . T e le v isie v er e ist voor tdurend ee n min of me e r wa ste ploe g v a n mede w erk ers en e en vrij
l an ge productietij d .
Dit ken ertoe leiden dat een aantal medewerkers een waste kern gaan vormen, waardoor het gevaar bestaat dat de toegang tot de productie voor anderen bemoeilijkt wordt . Daarnaast laat de productie van televisieprogramma's zich minder makkelijk decentraliseren, in verband met de snort apparatuur, den bij radio het geval is . Radio is speller, kept minder drempels in de productiesfeer en is dus meer toegankelijk, en behoeft Been centrale programmatoelevering . Deze voordelen nopen op zijn minst tot een serieuze overweging tussen televisie en radio, wanneer tot invoering van locale omroep besloten zou worden, temeer pmdat de beperking tot overbrengen van radioprogramma's via kabel steeds minder houdbaar blijkt nu in verschillende landen gedemonstreerd is dat bij gebruik van zenders met een laag vermogen voldoende ruimte in de FM-band aanwezig is om een landelijke verdeling van locale radiofrequenties tot stand to brengen .
In verschillende landen w ear experimenten met locale k abeltel e visie beeindi gd w erden zijn de activiteiten v oortg ezet met k abel - of etherr adio ,
en v ia video- en film-distributiecircuits los van h e t ge b rui k
van k abeln e t werk en . Uit d e hardnek k i gheid wa armee in heel W est-Eu r o pa initiatieven op dit g ebied ontplooid zijn en no g steeds w orden k en op gemaak t worden dat het niet lar ger gaat om v i de o- fanaten en mini t e l e visie-omroep e n maar om een ont w i kkelin g d ie,
als het niet vi a de
120
k abelt e l ev isi e kan , z ic h voort za l z ett en via kab el - of e th e r - r ad i o e n a ls d i t n ie t lu k t , v ia d e k l e i n scha li ge pe rs , en d e rge li jke . Tot nu to e is d e d iscussie ove r
film - e n v i de o -ci rcuits,
loc ale rad io en l oc ale
tel ev isie in bijna all e lan den v an Wes t - Europa ge vo e rd op basis v an ov erweg in ge n d i e voornam e lij k m e t de p ositi e va n de na tio na l e omr o epen to mak en had de n . H et is to ho p en d a t in .d e to ek omst
ee n d iacussi e z al
pla a tsv ind e n waarin k l e in sc ha li g e v orm e n v an o pe n bere co m munic a ti e op hun e i ge n m e r i tes be oord e eld w orde n .
121
Ge raad pl e egd e lit eratuu r
Anon . Narradio, Summary of the Swedish Neighbourhoodradio Committee proposal to the Minister of Education, maart 198 1 Anon . Chaos in Italien dauert an, EPD/Kirche and Rundfunk, april 1981, nr . 25/26, blz . 1 3 Anon . Rundfunkchaos in Italien dauert an, in : Media Perspektiven, 1980/1, blz . 7 3 Anon . Rundfunkchaos in Italien, Reformpolitik fuhrte in Fehlentwicklung,it Media Perspektiven, 1977/12, blz . 706-714 Anon . Texte de la Convention Quadripartite : T6l6vision communautaire, in : Pointilles , num6ro special 5-6, Minist6re de la Culture franGaise, blz . 51-54 Anon . Flash sur les t6l6visions communautaires, in :
Pointilles , num6ro
special 5-6, Minist6re de la Culture'franGaise, blz . 149-158 Anon . Verslag studiebezoek door School van Journalistiek en Audiovisuee l Sentrum,'Canal-Plus en Canal Emploi, november 1981 Anon . Dokumentatiemap kabel/video experiment Borgele-Platvoet, Deventer 197 3 Annan e .a . Annan Committee, the Report of the Committee on the future of broadcasting, London, HMSO, 197 7 ARD ARD Jahresbericht 1980 Arnolds, J . Vrije toegang tot de ether?-Over de verenigbaarheid van de vrijheid van meningsuiting met een beperkt vergunningenstelsel, doctoraal scriptie, Universiteit van Amsterdam, 1980 Barret, M . Enabling people to communicate,'a fourth function for television, it Langenbucher, W ., Lokalkommunikation, Analysen, Beispiele, Alternativen , Munchen, Olschldger Verlag, 1980, blz . 265-274 . Barret, M . Channel 40 Community acces cable television in Milton Keynes, Milton Keynes, 197 6 Barret, M ., e .a . Report on the visit to the Belgian projects, Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/DC (78) 2 7 Beaud, P ., e .a . Free radio in Italy, Report on the visit to Italian experiments, Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/DC (78) 4 4 Beaud, P . Local television in Switzerland . Progress to date and prospects for the future , Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/qG (78) 3 Beaud, P . Community Media, local radio and television and audiovisual animati experiments in Europe, Strasbourg, Council of Europe, 1980
12
van Beek, T .e .a . De lokale kabelomroep als gemeenschapsinstrument, Vakgroep
M assa-
communicatie, Universiteit van Amsterdam, 197 6 Bellae, P . Versunkene Zeiten Aus der Vor- and Fruhgeschichte des internationalen Rundfunks , Bern, 196 3 Berrigan, F . Animation projects in the U .K . Aspects of socio-cultural community development, Leicester, National Youth Bureau, 197 6 Berrigan, F . Community Communication, the role of community media in development . Unesco reports and papers on masscommunication, nr . 90, Paris, Unesco, 197 9 Berrigan, F . Acces : some western models of community media, Paris, Unesco, 1977 Bierhoff, J . Journalistiek op de vierkante meter . De kleinschalige pers . in : Bardoel, J ., Bierhoff, J ., Media in Nederland , deal 2, Amsterdam, van Genriep, 198, blz, . 155-188 Backelmann, F . Theorie der Massenkommunikation , Frankfurt a . M ., Suhrkamp, 1975 Boekesteijn, J . e .a . Iedereen is programmamaker, Amsterdam, 1976 Boethius, M . Lokalradio in Schweden, - Hach drie Jahren auf sicheren Basis, in : Media Perspektiven, 1980/8, blz . 561-56 7
B oethius, M . De eerste 12 maanden regionale radio in Zweden, Studok-dokument, 291/Al,
NOS, juni 197 9
B oo ne, L . De f i l osofi e v a n d e bewu st zi j nsi n du s tr i e, de Kroon , P . ,
Crone, I . ,
Studium Generale , B os sh ar t , L .,
F l ec k,
Klukhun ,
in :
A ., Bewustzijnsindustrie,
Rijksuniversiteit Utrecht, 1976 ,
blz . 7 - 25
F.
L oka l e s Kabe lfern s ehen Uni v er si ta t s Verlag,
i n Frei burg, ( Sc hweiz), Freiburg ,
19 7 9
Brown, R . Characteristics of local media audiences , Farnborough, Saxon House, 197 8 de Bruin, M . Kabelomroep Deventer, Media in harden van de gewone bur g ers, in : We l zijnsmaandblad, jrg . 35, nr . 10, 1981, blz . 327-33 1 Canal Emploi , Canal Emploi, Formation a distance, Luik, 1980
123
C a v a ll i-Sfor z a ,
F. ,
Donati , A . ,
E va ns , H . ,
Indepen d ent television netw or k s in It aly a t th e turning- point from c abl e to broadc a stin g,
Strasbour g, Council of Europe ,
1977 ,
CCC/DC
(76) 9 2 Croll ,
P . ,
Husban d,
C .
Communication and Co mm unity , cat i on Research , Croll ,
P . , Negrine ,
Leicest e r ,
197 5
R .
Participation in broadcasting :
t w o b r itish cas e-studies , pap e r
pr e par ed for th e IAMC R- conferenc e, M cCron ,
C e ntre for Ma ss Communi -
se p tember 197 4,
Lei pz i g
R .
Cable television ,
the situation in th e U . K .~ ,
Proto k oll nr . 112/1976 ,
in :
Telekommuni k ation ,
Evange lische Ak ademie Hofg eismar , nr . 1976 ,
blz . 36 - 6 1 Davids ,
H .
De ont w ikk eling van kabeltelevisie in W est-E uropa , Amst er dam , Stichtin g M oderne Me dia , Dubois -Dum6e ,
1974
J .
Cable t e levision in France , Strasbour g, Dubois -D um6e ,
a ne w medium ;
Cou ncil of Eu r ope ,
Structures and projects ,
1973 , CCC/DC ,
(73) 9 4
J.
La t 6 l 6 vision par cable . Les ex perienc e s d e vide o- animation , Stra s bour g, Dunck ermann ,
Conseil de 1'Europe ,
Dunn , R . ,
CCC/DC (73)95
H.
Lo k ale Offentlichkeit , Verlag,
1973 ,
Stuttgart - B e rlin-Kbin -Main z, Kohlhammer
197 5
Barret , M .
S w indon Vi ewpoint , an experiment in community t e levision, S windon, E M I , Dunn ,
197 5
R . Swindon V iewpoint ,
a community telev ision serv ice , Strasbou rg,
Council of Euro p e ,
1977 ,
Duursma ,
F . , Maesser ,
CCC/DC (76) 9 8
T.
Opvattingen over lokale omroep , Uni v ersitei.t va n A mst e rdam ,
Vakgroep Massacommunicatie ,
197 9
Eme r y, W . N ational an d int e rnational systems of b roadcastin g, Michi gan State University Press , En z ensb e rg er ,
1969
H .
Bou w doos voor een theo r ie der massamedia, Katernen 2000 , nr . Gronin gen , Eurich ,
5,
197 0
C .
G egen - Od e r Kompl em e nt9r - Me dien? Zur Ge ge nstand , Ursache "alt e rnativer" Kommunikation ,
Funktion hind
in :'Jarr e n , 0 . (Hrs gb .)
Stadt e ilz e itung and lokale K ommuni k ation , Dortmunder Be itra ge zur Zeituri g sforschung . B d . 23 , Munch e n , K .G . Sau e r, 1980
1 24
Eurich ,
C . ( Hg . )
Loka l e s Bur ge rf e rns ehen a n d d i e Erforschung s e in er W i rku n ge n , M unch en ,
Olsc h l4 ge r,
198 0
Fa br ic , H . Journalisnus an d b ur g er nkh e M edien a rb e it ,
For me n and Bed ingungen
d er T e ilhabe an ges e llsch a ftlich er K ommuni kation , S a l zb ur g, Ne u g e bau e r , Fab ric , H . ,
197 9
Lu g er , K .
N eu e Med ien - St A n d der Beg l e itforschung, Sonder•heft ,
la/ 8 1 ,
jrg .
Me dien-Journ a l ,
5
F ae nz a, R . The Ra d io phe n om e non in Ita ly , 1977 ,
Str a sbo u r g,
Cou ncil of E uro pe,
CCC/DC (76) 9 3
Flichy, P . Video -group s an d cons e nsus vi de o , Strasbou rg, 1975 , Flichy ,
Council of E ur o pe,
CCC/DC (75) 3 3
P.
A lt er nativ e kind of r a dio and t e levision , a Cou n cil of E ur o pe survey , Geerts ,
Strasb our g,
Council of E ur ope ,
C . , Thoveron-G l ansdorff ,
1981 ,
DECS/DC ( 8 0) 13
J . , Thoveron , G .
Programman g ebot and Programmnutzun g,
Z we i A s p e k t e e ines verfi e l -
fachten An g ebot an F erns e h p rogra mma ,
in :
1980/2 ,
Media Pers p e k ti v en ,
blz . 99 - 10 9
G e issl e r , R . M assenmedi e n ,
Basiskommuni k ation and Demok ra tie , Ana 4 tz e zu ei n er
normativ - empirisch e n Theori e,
Tubin ge n , Mohr Verlag,
1973
Geric ke, G . Dag Beispiel I t a li e n ,
Loka l k omm uni k ation ,
in : Langen b ucher , W . ,
A nalys e n , B e ispiele , Alternati ve, M unch en,
O l schldge r ,
1980 ,
bl z .
283-29 3 Giusti , J . Vi de o as an inst rument for community developm ent in n ew town s , Strasbourg ,
Council of Europe ,
1975 ,
CCC/DC (75)
45
Goddijn, H . Re g ionale omroep ,
een pog ing tot th eoretis e rin g,
scriptie , A msterdam , G r andi ,
197 6
R.
We st e rn European broadcastin g in transition , Communication , G r izaffi ,
jr g . 28 , nr . 3 ,
1978 ,
bl z .
in : Journal of
47-50
G .
Privat fernseh e n in Italie , 1981/1 , blz . de H aas ,
doctoraal
L. ,
in : Rund fun k and Ferns e hen ,
jr g . 21 ,
42-51
LUckerhof, R .
Video in buurt en w ijk . Over het bel e id omt r ent video- v oor z ieninge n in de Bijlmermeer .
Amst erdam ,
1977
125
Haberman, J . Offentlichkeit (ein Lexikonartikel), 1964, in : Haberman, J ., Kultur and Kritik,
Verstreute Aufs 6 tze, Frankfurt a .M ., Suhrkamp,
1973,
blz . 61-6 9 Haberman, J . Strukturwandel der Offentlichyceit, Neuwied Berlin, Luchterhand, 169 Halloran, J . The Development of cable-television in the United Kingdom, Problems and possibilities, Strasbourg, Council of Europe, 1975, CCC/D C (75) 57 Halloran, J . Communication and Community, Strasbourg, Council of Europe, 1975, CCC/DC (75) 46 Harwood, A ., Hunt, K . Frequency planning and local broadcasting, Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/DC (78) 7 1
Heijn, J . Lokales Kabelfernsehen in Grossbritannien, in : Media Perspektiven, 1980/11, blz . 719-73 2
Heijn, J . Partizipation and Lokalkommunikation in Grossbritannien, Video, Horfunk and das Problem . der Demokrati p ierung kommunaler Kommunikatior Munchen, Minerva, 197 9 Hertwig, J . Tauchstation mit Funkstille ; Das Kabelpilotprojekt Berlin, in : Medium , jrg . 11, nr . 9, 1981, blz . 13-1 7 Hilf, W . Regionalitdt als Programmauttrag, in : biiii,eiiurige, j , St~dien:creie Rundfunk and Geschichte, nr . 4, jrg . 3, WDR-Kbin, 1979, blz . 8-2 1 Hoebeeck , 0 ; Fauconnier ,
G .
Kabe l televi si e en l okal e t e le v i s i e ; het mo n o p oli e van de BR T inzake ra d io - omr o ep,
i n : Co mm unic at ie , jrg . 6,
1 976, nr .
1 , b l z . 16- 1 7
LH o es t , H . Rad io 1 73, Tendan c e s e n Euro pe, 20 ,
1975 ,
i n : Etudes de Radi o -Telev i s io n, nr .
blz . 37-60
LH o es t , H . L a R TBF e t l e deve loppem ent te c hn o l og i que de 1' aud i ov i sue l , Etudes de Radio - Television ,
in :
nr . 27, mei 1980, blz . 73-86
LHo e st , H . V i deo- a nim a ti o n in f r e n c h-sp eaking Belgium, Stra s b o urg, Co un cil o f E ur o pe, Hollander ,
1975, C C C/DC
(75)
40
E .
Openbaarheid en te g en-openbaarheid ,
Een onderzo ek Haar de btt ek enis
van d e begr i ppen o penbaarhe i d en o penb are co mmunicat ie in d e . du i ts e communi c ati e-we t enschap, Nij megen, Inst i tuut v oo r Mas s acommun i ca ti e, d pc t oraal scriptie, 1978
126
Homan, F ., Zwart, A ., Bierhuizen, R . Lokale televisie beleid/wanbeleid in beeld , 1980 Homet, R . Politics, culture and communication ; European vs . American approaches to communications policy making . Aspen Institute for Humanistic Studies,
N ew York, London, Sidney-Toronto, Prae g er
Publ ., 197 9 Hunziker, P ., Schors, H . Lokales BUrgerfernsehen in der Schweiz . Erste Ergebnisse des Lokalfernsehversuchs in W il, in :
Rundfunk and Fernsehen , ,jrg . 29,
1981/4, blz . 474-47 8 Hymen, F . Medium Medi e n
Le xikon :
Fr a nkre ic h, in : Medium ,
jrg . 6, nr .
9 , 1976,
blz . 4 0 Ingberg, H . Auf dem Weg zur einer Politik der audiovisuellen Kommunikation in Belgien, samenvatting van een lezing gehouden tijdens het symposium 'Regionale and Lokale Kommunikation im Fernsehen', 30 november2 december 1979, Oostenrij k Ingberg , H . ,
e .a .
Lo c a l cable telev i s i on in the Unit e d K i ngd o m, Rep o r t on ttie visit t o th e bri ti sh exper i ments, 1978 ,
S tra s bourg,
Coun cil
of Europe ,
DECS/DC (78) 67,•fascicule I
I nternational Inst itute o f Communi cati o n s The Fi nan ci ng o f commun ity and publ i c a cc e s c hanne l s an d cable t e l evis io n n e t wor k s i n memb e r c ou ntr i es of th e Co un c il o f E u ro pe, Jankowsk i , N .,
S tra s b ou rg, LUckerhof,
Counc i l o f Eu r ope,
1 97 7 , C C C /D C (7 6) 97
R.
O nderzoek Lokal e Omro ep Bijlmermeer,
Vo ors t ud i e Versl ag e n
de fi n i t ie f o nderzoeksv oo r st e l , Amsterdam,
197 6
Jank o w s k i , N . L o ka le om r oe p Bijlmermeer i n he t pr oces va n s am enlevi ng s o pbou ty, Am sterdam ,
oktober 197 7
Ja n k o w sk i , N . L o kale o mr o ep Bijlmermeer, c on cept, Jarren,
0.
eindvers l ag van h e t onderzoeksproject,
29 jun i 19 8 1
( Harsgb . )
Stadteilzeitung a n d l okale K ommun i ka tion , D o rtmund e r B eit r age zur Zeitungsforschung , Bd . 23 , Munchen ,
K .G . Sauer ,
1980
J enke, M . T el e comm un ication de v e lo pmen t in t he F ed e ral Rep u b l i c of Germany, Strasbour g,
Council of Europe ,
1976, CCC/DC (76) 8 3
Jonssoh, B . e .a . , Local cable television in the United K ingdom , to t h e brit i sh experimen ts (II p art ) , Eur o pe, 1 9 78, DECS /DC
Report on the v i sit
St ra sbourg,
C ounc i l of
( 78 ) 6 9, fasc icule II
127
Jurgens, H . Regionale Omroep : experimenteren en evalueren ; programma's op de huid van de mensen of electronische dorpsomroeper, in : Intermediair, 17 mei 197 4 K .O .D . Nota Kabe l omroepveren i g i ng Deventer, ma ar t 1 974 K .O .D . K abel k rant ,
nr . 9 - 10 ,
novemb e r 198 0
K abelk rant ,
nr . 11 ,
K ab el krant ,
Bur gemeestersb u urt , ong edate e rd
K .O . D . septem b er 198 1
K .O .D .
K ool e,
T . , Oorbur g, J . , W art e na , W . Loka le t e levisi e in Dev e nt e r , R ij k suniv e rsiteit Gronin gen ,
Kracht ,
een expe r im e nt-beg eleidend onder z o ek, oktob er 1976
R.
Entwicklurfg,
k ommunikationspolitische Bedingun g en and Erfol g des
lok al e n Kabelfernseh e ns in den N iederlan de n , Gottingen ,
1978
scripti e,
-
Universitdt
--
Landelijke Stichtin g Beeldende Vormin g Studier e isverslag audiovisu e le worming in Frankrijk, Le w is ,
Utrech t 1979
P. Community television and cable in Britain , London ,
Le w is ,
British Film Institute ,
1978
P. Bristol Channel and community television ,
Le w is ,
London ,
I .B . A . ,
1976
P. K now l e W est and B ristol Channel TV , 1975 ,
Le w is ,
St r asb our g,
Council of Eu r ope ,
CCC/DC (75) 3 6
P. 'Different K e epers' , M odels of structure and finance in commu n ity radio ,
London ,
International Institute of Communic a tions, 197 7
LOG Lokale Omroep Goirle, Beleid belicht, Goirle, LOG, 1981 Medien , Medien, Themanummer Kabelfernsehen, nr . 5/6, 1979 Medien Vor Or t Videoarbeit in Vergleich, in- and ausl d ndische Erfahrungen and die Situation in Munchen , Munchen, Medien Vor Ort, 197 8 Meyer, A . Alles in Allem braves Lokalfernsehen : Wie in der Sweiz Uber Kabel gesendet wird, in : Medium, ,erg . 11, nr . 8, 1981, blz . 16-1 9 M ills ,
C .W. The Po w er Elite , N ew York , Oxford University Press, 1556
M otta , M . T h e Radiositu a tion in Italy ,
in : EB U-Revi ew,
1979/5 , blz . 18-22
12t
Nav on e, R . V o n Aus z ehru ng be dr oht , d ie R AI, D i e Strate gie der Ve r l eger and ihre ve rh ee r e nde n Fol ge,
in ; EPD / K irche a nd Ru nd funk, mr t .
1 9 80,
nr .
1 6,
blz . 1 - 6 N e gt , 0 , K lu ge, A . O ffentl i chke it and E rfa hrung . Zur Orga nis a tion sana ly se von bUrgerlicher an d p r ol e tar isch e r Offentlich ke it ,
F rank fur t a . M .,
S uhrkam p,
197 2 l e N ob le , M . , J oc q uet , M . La t e levision communautai re en Bel g i qu e- fr a ncophone, Pointilles ,
in :
num6ro s p ecial 5 - 6 , Mi nistor e de Is Cul ture fr an(; a is e,
b lz . 16 -2 2 N OS/ KLO Italie in het per - s a teli e tti j d p e rk, RA I - monopolie t e n ein d e , Hilversum ,
NOS/K LO ,
1981 '
N otes N otes o v er h e t Mas s amediabeleid , Cultuur ,
Uitge bracht door d e Mi n is te r v a n
Recr e ati e e n Maatschappelij k w e rk a an de Tweede Kamer
der Staten G e neraal , uitgeverij ,
d .d . 18 maart 1975 ,
' s Grave nhag e ,
S t aat s-
197 5
Oberti, A . Ou en est la t6l6vision par cabl e ? La t6l6vision local e par c ab le en France ,
in : Cahiers de 1'animation ,
nr . 21 ,
3 e tr i m e stre ,
1978 , b lz . 61-6 6 Oorbur g,
J .,
W artena , W .
Enzensberg er en de k leine media , 1979 ,
in :
M assacom m unicatie , V I I /4,
blz . 115-12 7
L e Pai g e , H . Die 'fr e ien Sender' in Italien . Wer s p ric ht fir W en , A lternative , P~itzold ,
nr . 114 /115 ,
j rg . 20 ,
in :
197 7
U.
Bes s er in d i e S tad gehen al s f Ur die Stad de nk en, Zur Dor tm under exper i m e n t ,
in :
Medi um ,
j r g . 11, nr .
2,
1 981, blz . 15-1 9
Pond, A . , Sch acht , M . L o k al e r Hbrfunk in Grossb ritannien , - ein Forum fir di e Ber ge r? , Rundfun k and Fer nsehen , Populos ,
e rg . 29 ,
in :
1981/ 4, blz . 3 8 1 - 39 5
D.
Ein Me dien z entrum in ein em St a dteil (Fr ankr eich) ,
in :
Braun ,
R . (ed .) ,
M ass e nme dien spont an . Di e Zuschauer machen ihr Program , Fran kf urt a .M ., Fischer Verl ., 1978 , M cQuail ,
blz . 85- 9 5
D . ,
Uncertainty about the au d ience and th e or ganiza t ion of m a ss communication ,
in : Holmas ,
P . ,
The Sociology of masscommunic ator s,
the sociolo g ical r evie w monography , K eele Univ e rsity ,
1969 ,
n r . 13 ,
Staffordshi re ,
blz . 75- 85
129
RAI Servizio Opinione, Newsletter nr . 1, november 1980 Rauen, B . Italienischer Privatfunk : vom Wellen Salat zum wohlgeordneten GeschUft, in : Media Perspektiven, nr . 6, 1980, blz . 385-394 Ravar, R ., e .a . Cable ; Political options and socio-cultural implications in France, Great Brittain, Belgium and the Netherlands, Strasbourg, Council of Europe, 1975, CCC/DC (75) 2 7 Richeri, G . Italy,, Public Service and private interests, in : Journal of Communication, jrg . 28, nr . 3, 1978, blz . 75-79 Rommelspacher, A . Gespaltenes Bewusstsein, Lokale Radiostationen in Grossbritannien (1), in : EPD/Kirche and Rundfunk, nr . 39, 20 mei 1981, blz . 13-14 ROOS Vierde ROOS-nota, Lokale en regionale omroep, oktober 1981 RTC - Canal Plu s Reactie op rapport van de Council of Europe, Luik, december 1978 Schacht, M . Kabelfernsehen in West Europa, eine Ubersichtnationaler Entwicklungen, in : Rundfunk and Fernsehen, jrg . 27, 1979/2-3, blz . 313-326 Seyr, H . Regionales and lokales Fernsehen,in Italien, in : ORF, Regional e and lokale Kommunikation im Fernsehen, Erfahrungen, Projekte, Forme, Grenzen , Salzburg, ORF/Universitkt Salzburg, 1978, blz . 59-6 7 St anf o rd Res ear ch In stit u t e ; L o nge range p l a n n i ng s e r v ic e C able t e l evis ion in West e rn Euro pe, Menl o Park Calif o rnia, U .S .A .,
L o nd o n, England, Rep o rt nr . 49 9 , okt o ber
19 7 3
Stapper s , J ., H o llander, E ., Mand e rs, H . Onderzoekspro j ect Lokale Kabel om roep, I -i i :eri m rapport ag e , In st i tuu t v oo r Massa commun ic atie, Katholieke Univer sit eit N ijmegen ,
,januari 197 6
S tappe rs , J ., H o l la n d e r, E ., Ma nder s H . Vier experimenten met lo k ale kabelomroep ,
Instituut voor
M assacommu nicati e, K ath oli eke Un ivers i te it , N i jme ge n ,
juli
197 7 S tepp ers ,
J ., H o llander ,
El
BUrgernahes F er n seh e n a n d Kabelpilotprojekte, i n : Rundfu nk and Fernsehen ; jrg . 29 ,
1981/1 ,
blz . 13 -26
St epper s , J . Lo k a les Kab e l fe rn s ehe n in den Niede rl anden, in :
Med i a P erspektive n ,
19 78 /12 , b l z . 8 77-88 6
1 30
Stappers, J . Das Beispiel Niederlande, in : Langenbucher, W ., Lokalkommunikation, Analysen,
Beispiele, Alternative, Munchen, Olschldger, 1980, blz .
293-30 0 Stichting De Jonge Onderzoeker s Informatie-map kabel/video experiment Borgele-Platvoet, Stichting DJO, Deventer, 1974 Swedberg, B ., Svdrd, S . Neighbourhood-radio and Community-video in Sweden, Strasbourg, Council of Europe, 1978, DECS/DC (78) 70, fascicule I Teichert, W . Die Regio als Bedarfskategorie, zur medienpolitische Karriere eines Begriffs, in : Rundfunk and Fernsehen, erg . 27, 1979/2-3, blz . 184-20 2 Thomas, M . (Hg . ) Die lokale Betaiibung Oder der Bi .irger and seine Medien, BerlinBonn, Dietz Nachf . Verl ., 198 1 Thomas, R . Broadcasting and democracy in France, Philadelphia, Temple University Press, 197 6 Thoveron, G . Video ergo sum . La t6l&communautaire va exister, in : Etudes de Radio-Television , nr . 21, 1976, blz . 145-16 1 Thurston, C . Accountability in broadcasting, in : Journal of Communication, jrg . 28, nr . 3, 1978, blz . 112-11 9 Verbeek, J . Bewonersorganisaties in de Bijlmermeer en de Lokale Omroep Bi,jlmermeer, doctoraalscriptie, vakgroep Massacommunicatie, Universiteit van Amsterdam, Amsterdam, Siswo, juni 1980 VLOD Vereniging Lokale Omroep Dronten, (VLOD), De VLOD in vogelvlucht, een verslag over de jaren 1973, '74 en '75, Dronten, 197 6 Wangormee, R . Regional and local decentralization of production and transmission of radioprogrammes, in :
EBU-Review , nr . 5, 1973, blz .
12-1 8 Wangorm6e, R ., LHoest, H . L'Apr~s-television, une anti-mythologie de l'audiovisuel,
Paris,
Hachette, 1973 Wells, A ., West, J . Local radio and the community, Final Report, Centre for Mass Communication Research, Leicester, 197 1 Wiercx, R . Canal Emploi, TV en worming voor Luikse werkelozen, in : Welzi j nsmaandblad, jrg . 35, augustus 1981, blz . 251-254
1 31
In de re e ks' V oorst udie s e n acht e rg ro n de n ' zij n tot n u toe v ersch e nen : In de eerst e R aads p eriode : V 1.
W . A. W . v a n W a lstijn e.a . : K ansen o p o nd erwi js; e e n lite ra tu u rstudie ove r on ge lij k he id in h e t Ned erl an d s e onde rw i js (1975) *
V 2 . I .J . Schoonen b oo m an H . M . I n ' t V eld- La ngev el d : D e ema n cipatie van de vrou w (1976) * V 3 . G . R . M ustert : Van du b be l tjes en kw artj es : ee n l it e ratuu r stu d ie ov e r d e ongel i jkhei d i n de N e derl andse inko m ensv er d eling ( 19 7 6 ) V 4.
IV A/Instituut voor S oc i aal- Weten scha p pelij k On d eao ek van d e K atholie k e H ogeschool Til b urg : D e verde l ing en de waa rdering v a n de arbeid ; ee n studie ov er onge l ij kh ei d i n h et arb ei d s b este l (1 9 7 6 )
V 5 . 'Adviseren aan de overheid', met bijdragen van economische, juridische en politico l ogische bestuurskundi g e n ( 19 7 7 ) V 6 . Verslag Eerste R aadsperiode : 19 72-1 9 7 7
In de tweede Raadsperiode : V 7 J .J . C . Voorhoeve : Inte rn ationale macht en interne autonomie Een verkenning van de Nederlandse situatie (1978 ) V 8.
W . M . de Jong : Techniek en wetenschap als basis voor indust ri ele innovatie - Verslag van een reeks van inte rv iews (1978 )
V9.
R . Gerritse/Instituut voor Onde rz oek van Overheidsuitgaven : De publieke sector : ontwikkeling en waardevorming-
Een vooronderzoek (1 979 ) V10 .
Vakgroep Planning en Beleid/Sociologisch I n stituut Rijksuniversiteit Utrecht : Konsumptieverandering in maatschappelijk perspectief ( 1979 )
V1 1 .
R . Penninx : Naar een algemeen etnisch minderhedenbeleid7 Opgenomen in rappo rt nr. 17 (1979 )
V12 .
De qua rt aire sector - Maatschappelijke behoe ft en en werkgelegenheid - Verslag van een werkconferentie (1979 )
V13 .
W . Driehuis en P . J . van den Noord : Produktie, werkgelegenheid en sectorstructuur in Nederland 1960-198 5 Modelstudie bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse indust ri e (1980)
V14 .
S .K . Kuipers, J . Muysken, D . J . van den Berg on A . H . van Zon : Sectorstructuur en economische groei : een eenvoudig groeimodel met zes sectoren van de Nederlandse economie in de periode no de tweeds wereldoorlo g Modelstudie bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse industrie (1980)
V15 . F . Muller, P. J . J . Lesuis en N .M . Boxhoorn : een multisectormodel voor de Nederlandse economie in 23 bedrijfstakke n
F. Muller : Veranderingen in de sectorstructuur van de Nederlandse economie 1950-199 0 Modelstudie bij het Rappo rt Plaats en toekomst van de Nederlandse indust ri e (1980 ) V16 .
A .B .T .M . van Schaik : Arbeidsplaatsen, beze tt ingsgraad en werkgelegenheid in de rt ien bedrijfstakke n Modelstudie bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse industrie (1980)
135
V17 .
A . J . Basoski , A. Budd , A . Kal ff, LB . M . Mennes , F . Rackg en J . C . Ramaer : Expo rt beleid en sectorstructuurbelei d Preadv i ezen bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse industrie (1980 )
V18 .
J . J . van Du i jn , M . J . Ellman , C . A . de Feyter, C . Inja , H . W . de Jong , M . L Mogendorff en P . Verloren van Themaat: Sectorstructuurbeleid : mogelijkheden en beperk i nge n Preadviezen bij het Rappo rt Plaets en toekomst van de Nederlandse industrie (1980 )
V19 .
C . P . A . Ba rtels : Regio ' s aan het werk : ontwikkelingen in de ruimtelijke spreiding van economische activiteiten in Nederlan d Studie bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse industrie (1980 )
V20.
M . Th. Brouwer , W. Driehuis , K . A Koekoek , J . Kol , Q. B . M . Mennes, P. J . van den Noord , D . S i nke , K . Vijlbrief en J . van Ours : Ram i ng van de finale bestedingen en enkele andere grootheden i n
Nederland in 198 5 Technische note ' s bij het Rappo rt Pleats en toekomst van de Nederlandse industrie (1980 ) V21 .
J . A . H . Bron : Arbeidsaanbod-projecties 1980-2000 (1980)
V22 .
P. Thoenes , R . J . In 't Veld , I . Th . M . Suellen , A . Faludi : Benaderingen van planning (1981 )
V23 .
Bele i d en toekomst, verslag van een symposium over het rappo rt Beleidsgeri chte toekomstverkenn i ng deal 1 (1981 )
V24 .
LJ . van den Bosch , G . van Enckevo rt, R i b Jaarsma , D . B . P . Kellen , P . N . Karstanje , K . B . Koster. Educatie on Welzijn (1981 )
In de serie ' Voorstudies en achtergronden mediabeleid ' is tot nu toe verschenen :
Mi .
J . M . de Meij : Overheid en uitingsvrijheid (1982)
' UitvKtocht
13
De Road heeft t o t nu toe de vo l gende Rapporten son de Rege ri ng u i tgeb rach t•
In do aerate Ra e d s periode: 1 . Europese Uni e 2 . S t ru ctuur van de Nede rlandae econom i e 3 . Energ i ebe lei d Geb u ndeld i n d An pu blikatie (1 974 ' 4 . M ilieu be leid (197 4 ' 5 . Bevolk in gsp rognose ( 1974 ) ' 6 . De o rgan i sati e van he t ope n baar beet u u r ( 19 7 6 ' 7 . B uitenle n dae in vloeden op Nede rland : Internationale migrat i e ( 1978 ) 8 . B u itenlandae invlo eden op Nede rl and : Besch i kbaa rh ei d van wet e n a chappel ijke an te ch n iache kenn i a ( 1978 ) 9 . Comme ntaer o p do D ia cu saie note Se c to rraden (1976 ) 10 . Comme ntaar op de n ote C o n t ou re n van een toekomstig onde rwi js bestel ( 1976 ) 11 . Ove rzic h t exteme a dv i eaorgene n van de ce ntr a l s o ver heid (1976 ) 12 . Ezteme adviesorganen van do centrals overhe i d ( 19 7 7 ) 13 . Waken wi j or work van r Ve rke nn i ngen omt re n t de verh oud i ng tussen ac ti even an nie ta ct ieve n ( 1977 ) 14 . Int e rn e ad vi eso r ganen v a n do c en trals ove rfieid (1 977 ) 15 . De komende v i jfentw in t i g jee r- Een toekomatverkenn i np voo r Ne d erl and (1 977 ) 16 . Ove r so ci a l e o n ge li jkhe i d - Ee n be l eidsger ic hte p rob l ee mverke nni n g (1977 )
In d e tweeds Raadsperiode : 1 7.
18 . 19 . 20 .
21 .
Et ni sche mi nde rh ed e n ( 19 7 9 ' A. Rappo rt aan d e Rege ri ng B . Near ee n alge m een et n i sc h m i nder he denbe l e id 7 Pleats an toe komat van de Neder l andae i ndus tri e ( 1980 ) Bele i dsg ericht e toekomatverken ni n g 0 0 0 1 1 : Een poging tot u i t lokki n g ( 1980 ) Dem o c rat i c an gewel d Prob leeme n e l yae nea r aan l eidi ng va n de gebeu rte ni sae n in Am st e rdam op 30 epr il 198 0 Vem ieuw in gen in hot arbaidsbestel (1981 )
• uft~.rk~ht Alle publi kn ti ea v a n do Rea d zijn ve rkrijg ba ar vi e de Sta a ta uitgeve rij, C h ri e toffe l Pl a ntijnatrea t 1, P o stbua 2001 4 , 2500 E A 's-Greve nh ege , tel . 0 7 0 -7 899 1 1 of in do bo ekha nd e l .
