+ vorming en educatie +
LEREN DOOR DOEN
ERVARINGSLEREN VERTAALD NAAR EEN PRAKTISCH PARCOURS
ucatie
rm
+
ing en
ed
+v o
studenten Orthopedagogie Katho-Ipsoc
33 I K R AX +
KRAX_17+.indd 33
10/3/12 12:02:54 PM
Wat is ervaringsgericht leren? Ervaringsgericht leren is gebaseerd op de veronderstelling dat kennis begint bij de persoonlijke relatie tot het onderwerp, en dat eigen reacties, observaties en inzichten belangrijker zijn dan de mening van derden. Het voordeel van ervaringsgericht leren is het verschaffen van een gevoel ‘eigenaar’ te zijn van het geleerde. Het ultieme resultaat is dat de deelnemers de verantwoordelijkheid voor hun eigen leren en gedrag aanvaarden. De methodiek van ervaringsleren bestaat erin om via uitdagende activiteiten, meestal in een natuurlijk kader, de deelnemende personen nieuwe vaardigheden trachten bij te brengen. Je kan maar van ervaringsleren spreken als je ook met de deelnemers over hun ervaringen reflecteert. Het reflecteren creëert een bewustzijn waardoor de deelnemer een mogelijke transfer kan maken naar alledaagse situaties.
K R AX + I 3 4
Effectief bij jongeren Deze manier van leren slaat aan bij jongeren. Een groep studenten verdiepte zich in de materie om – in opdracht van Groep INTRO vzw – een praktijkinstrument voor maatschappelijk kwetsbare jongeren te ontwikkelen. Kevin • “We hebben ons laten leiden door de theorie van pedagoog Kurt Hahn. Hij stelt dat de maatschappij jongeren, maatschappelijk kwetsbare jongeren bij uitstek, te weinig op een natuurlijke wijze uitdaagt, en net daarom ontwikkelde hij het ervaringsleren.”
KRAX_17+.indd 34
Verdere inspiratie bood de leercirkel van Kolb. De gekende leerpsycholoog David Kolb gaat ervan uit dat mensen bij effectief leren vier fasen doorlopen. Het leren kan bij om het even welke fase starten; belangrijk is echter dat alle vier de fasen doorlopen worden en dat het een continue cyclus is. FASE 1 Concreet ervaren
FASE 2 Waarnemen en overdenken (reflectie)
FASE 4 Actief experimenteren
FASE 3 Abstracte begripsvorming
Reflecteren, een onmisbare stap Nadat de jongere een ervaring heeft opgedaan, kan hij via reflectie komen tot bewustwording. Dit houdt in dat hij gaat beseffen (voelen en weten tegelijk), erkennen (inzien) en herkennen (het eigen aandeel opnemen). Céline • “De confrontatie met de eigen grenzen en beperkingen, en met de eigen referentiekaders, veroorzaakt mogelijk angst, spanning en weerstand, maar ook het verlangen om uit dit vastzitten weg te raken. Nu komt het erop aan zelf verantwoordelijkheid te nemen: kiest de jongere voor oud, gekend gedrag of voor nieuwe alternatieven? Wanneer je voor dit laatste kiest, kan je de passende inzichten implementeren in je gedrag. Je kan gaan experimenteren met dit nieuwe gedrag, daar opnieuw bij stilstaan en hopelijk de transfer maken naar het dagelijkse leven.”
De leercirkel van Kolb
Slim uitdagen © Outward Bound, expert in ervaringsgerichte outdoor training
+ vorming en educatie +
Kort gezegd is ervaringsleren ‘leren door doen’. Het is een proces waarbij men door rechtstreekse ervaring kennis, vaardigheden en attitudes verwerft. Deze vorm van leren werpt zijn vruchten af bij maatschappelijk kwetsbare jongeren, zo weet men bij Groep INTRO. Een groep studenten ontwikkelde voor hen een uitdagingenparcours, een praktisch instrument om ervaringsgericht te leren.
Je kan pas resultaat boeken met ervaringsleren als je de jongere op een gepaste manier uitdaagt. “De jongere kan zich in drie zones bevinden”, licht Stefanie toe. “In een normale situatie bevindt de jongere zich in de comfortzone. Daar voelt hij zich veilig. Het is de taak van de begeleider om de jongere uit die veilige zone te halen en in zijn groeizone te brengen. Door hem of haar te stimuleren, door activiteiten op te zetten die uitdagen. Is de activiteit te uitdagend, dan kan de jongere in de paniekzone terechtkomen. Dat heeft een omgekeerd effect. Als begeleider moet je de zones dus goed bewaken.” De verschillende stappen van het ervaringsleren
Breng de jongeren in hun groeizone om te leren
10/3/12 12:02:55 PM
Flexibel pakket Ervaringsleren is een actieve en creatieve vorm van leren die zich niet hoeft te beperken tot leersituaties voor maatschappelijk kwetsbare jongeren. De bruikbaarheid van de werkvorm is veel groter. Het pakket dat de studenten ontwikkelden bundelt interessante theorie, een reeks praktisch uitgewerkte activiteiten én een variatie aan reflectiemethoden waarmee een begeleider meteen aan de slag kan. De activiteiten kan je aanpassen op maat van de groep. Dat maakt het instrument toegankelijk voor bijna alle doelgroepen en bruikbaar in het klassieke onderwijs, binnen de bijzondere jeugdbijstand en in het jeugdwerk. >
Rol van de begeleider Bij ervaringsleren wacht men het toeval niet af. Specifieke situaties worden bewust gecreëerd. Na het opdoen van de ervaring volgt de stap naar reflectie. Maar de deelnemers komen zelf niet tot die stap. De begeleider heeft hierin een belangrijke taak. Hij moet de jongeren sturen en hen aanzetten om na te denken over hun gedrag. De rol van de begeleider is groot. Joyce • “Om de begeleider te ondersteunen bij het aanzetten tot reflectie schreven wij dertien reflectiemethoden uit.”
“Bij ervaringsleren wacht men het toeval niet af. Specifieke situaties worden bewust gecreëerd.”
+ vorming en educatie +
Het belang van reflectie wilden de studenten zelf ondervinden. Maartje • “Tijdens bezoeken aan verschillende organisaties die een avonturenparcours bezitten, hebben we zelf enkele groepsactiviteiten uitgevoerd. Achteraf reflecteerden we er samen over. Daardoor ontdekten we dat ieder individu de activiteit telkens op zijn eigen manier beleeft. De meerwaarde van die reflectie werd ons heel duidelijk. Je leert jezelf kennen, enerzijds door de persoonlijke ervaring die je hebt opgedaan en anderzijds doordat de groepsleden aangeven hoe zij jou hebben ervaren tijdens de opdracht. Door onze eigen reflectie beseften we plots heel scherp dat bewustwording een noodzakelijke stap is in een leerproces en dus ook in de kans op gedragsverandering. De begeleider heeft hier zeker een belangrijke rol in gespeeld.”
De studenten testen een laagteparcours uit
Referenties
KRAX_17+.indd 35
3 5 I K R AX +
De reflectiemethodiek Feel-me-man
• Groep INTRO. (z.d.). Cyclus van het ervaringsleren [intern document]. Oost-Vlaanderen: Groep INTRO. • Nadler, R. en Luckner, J. (1997). Processing the experience. Strategies to enhance and generalize learning. Dubuque, Iowa: KENDALL/HUNT. • Ruikes, T.J.M. (1994). Ervaren en leren. Theorie en praktijk van ervaringsleren voor jeugdhulpverlening, jeugdbescherming en jeugdwerk. Utrecht: SWP. • Vermeylen, K. (2008). Reflectiemethodieken. België: OUTWARD BOUND. • Vzw De Werf. (z.d.). Inleidingsmodule ervaringsgericht leren [intern document]. Oost-Vlaanderen: VZW DE WERF.
10/3/12 12:02:56 PM
+ vorming en educatie +
PRAKTIJKFICHE
AVONTUURLIJK LAAGTEPARCOURS Groep INTRO vzw is een organisatie voor vorming, onderwijs, opleiding, trajectbegeleiding, job coaching, werkervaring en sociale economie. De organisatie stelt zich als doel mensen die moeilijk hun weg vinden in de samenleving te ondersteunen bij het verwerven en versterken van hun competenties. De organisatie vroeg een groep derdejaarsstudenten Bachelor in de Orthopedagogie van Katho-Ipsoc om een instrument te ontwikkelen dat ervaringsleren naar de praktijk vertaalt.
DOELGROEP Jongeren uit het deeltijds onderwijs die de nodige competenties en/of vaardigheden missen om de stap naar de arbeidsmarkt te zetten en die daardoor een kwetsbare positie bekleden in de maatschappij.
LEERDOEL
VOORBEELDEN Activiteit
Uitdaging
Leerdoel
Hak op de tak
Een team moet met behulp van twee ongelijke planken de overkant bereiken, zonder de grond te raken.
Samenwerken, intens communiceren, luisteren en constructief je mening uiten.
Spinnenweb Zigzag Statische balk
Groepsleden moeten blinddoekt opdrachten uitvoeren.
Vertrouwen krijgen en vertrouwen geven.
Vaardigheden ontwikkelen om zich op de arbeidsmarkt te kunnen begeven.
OPDRACHT • Een plan van aanpak voor de bouw van minstens vier avontuurlijke onderdelen • Een reeks samenwerkingsactiviteiten met verschillende moeilijkheidsgraad • Een pedagogische leidraad met reflectiemethodieken op maat
UITWERKING
De studenten testen een laagteparcours uit
K R AX + I 3 6
Het plan van aanpak bevat alle nodige informatie om snel een laagteparcours met zeven onderdelen aan te leggen. De mogelijkheid creëren om ervaringen op te doen is de eerste stap binnen het ervaringsleren. De studenten bedachten zeven praktische uitdagingen en stelden ook een uitgebreide materiaaldoos samen, met blinddoeken, papier, axenroos, handige pocketboekjes met beknopte omschrijvingen… De begeleider heeft zo al het nodige direct bij de hand, waardoor hij zich volop kan concentreren op zijn begeleidershouding en observaties. De pedagogische leidraad met reflectiemethodieken ondersteunt de vormingswerker op het parcours zelf, maar ook tijdens de voorbereiding. Hij/zij kan vooraf kiezen voor de activiteit in een bepaald onderdeel die het best aansluit bij de mogelijkheden van de specifieke groep. Ook uit de dertien aangeboden reflectiemethodieken kan hij al een overwogen keuze maken.
KRAX_17+.indd 36
10/3/12 12:02:58 PM
+ vorming en educatie +
Reflectiemethodiek
Aanpak
Resultaat
Om het hoogst
Bij het horen van stellingen brengen jongeren knijpers aan op verschillende lichaamsdelen en lichaamshoogten.
De jongeren geven aan hoe ze zich voelen.
Cars
Bij elke opdracht vergelijken de jongeren hun gedrag met een auto-onderdeel.
Jongeren analyseren hun gedrag.
Feel-me-man Happy-Chart
Met behulp van het kernkwadrant of van een grafiek brengt de groep de eigen ervaringen bij de activiteiten in kaart.
Jongeren ontwikkelen inzicht en taalvaardigheid.
De Cartoonmeter
Het resultaat van een opdracht wordt beoordeeld met behulp van cartoons.
De jongeren drukken hun waardering en gevoelens uit.
De reflectiemethodiek De Cartoonmeter
MEER INFO Het laagteparcours wordt in het najaar van 2012 aangelegd op het domein van Groep INTRO in Sinaai. Jongeren die binnen een Oost-Vlaamse werking van Groep INTRO een POT-, Travak- of Time Out-project volgen, zullen de eerste (maar niet de enige) gebruikers zijn. Meer info over ervaringsleren en het gebruik van de pedagogische leidraad:
[email protected]
3 7 I K R AX +
KRAX_17+.indd 37
10/3/12 12:02:58 PM
