Veelgestelde vragen Hoe werkt een kerncentrale Een kernongeval, wat moet ik doen? Maatregelzones Wat is radioactiviteit? De werking van jodiumtabletten Verspreiding van jodiumtabletten Voorlichtingscampagne jodiumtabletten
Hoe werkt een kerncentrale? Er zijn op de hele wereld verschillende types kerncentrales. De kerncentrale van Borssele en de kerncentrales in Doel werken op min of meer dezelfde wijze wat betreft het splijten van uraniumkernen en de verwerking van de energie die daarbij vrij komt. Beide kerncentrales werken op geheel andere wijze dan de kerncentrale in Tsjernobyl, waar in 1986 een ernstig kernongeval plaatsvond. Een ongeval zoals in Tsjernobyl kan met de centrales van Doel en Borssele niet gebeuren. Er is wel een verschil tussen de kerncentrales in Borssele en Doel wat betreft de aan- en afvoer van (koel)water.
1.
Hoe werkt de kerncentrale in Borssele? Veilig afgeschermd door staal en beton bevindt zich in het hart van de kerncentrale de “kern” 1. Hierin wordt warmte geproduceerd. Die ontstaat door het splijten van uraniumkernen, de splijtstof. De warmte wordt opgenomen door water van de nucleaire kringloop dat onder hoge druk circuleert door het reactorvat 2. Met de warmte wordt stoom gemaakt in de secundaire (niet-nucleaire) kringloop van de stoomgenerator 3. De stoom drijft een turbine 4 aan. Die zit op een as die een generator 5 aandrijft. De stroom die de generator opwekt, wordt aan het elektriciteitsnet geleverd. De stoom wordt in een condensor 6 gekoeld tot water. Dat koelen gebeurt door koud oppervlaktewater uit de Westerschelde 7 langs het stoomsysteem te voeren.
2.
Hoe werken de kerncentrales van Doel? Het algemene principe bestaat in de omzetting van warmte (opgewekt door het splijtingsproces) in elektriciteit. De hitte van de kernreactor wordt afgestaan aan water dat via een gesloten kringloop langs de splijtstofstaven circuleert. Dit eerste circuit wordt de primaire kringloop genoemd. Het water in die kringloop bereikt een temperatuur van gemiddeld 300 °C. In een drukwaterreactor kan het water het kookpunt niet bereiken omdat het onder druk staat: daarvoor zorgt de pressurizer of het drukregelvat. Het verhitte water in de primaire kringloop staat op zijn beurt warmte af aan een tweede gesloten circuit, de secundaire kringloop. Beide kringlopen zijn hermetisch van elkaar gescheiden. De warmtewisseling vindt plaats in een stoomgenerator, een grote cilindervormige warmtewisselaar die uit duizenden buizen bestaat. De hitte zet het water van de secundaire kringloop om in stoom. De stoom die in de secundaire kringloop wordt geproduceerd, zet zich uit over verschillende turbinelichamen en doet de turbine draaien. Een alternator, gekoppeld aan de turbines, zet ten slotte de bewegingsenergie om in elektriciteit die het hoogspanningsnet voedt.
De stoom waarmee de turbines worden aangedreven, koelt vervolgens af in een condensor waar hij opnieuw in water wordt omgezet na in contact te zijn gekomen met duizenden buizen waarin het koelwater van een derde kringloop (op zijn beurt volledig gescheiden van de tweede kringloop) circuleert. Dit water wordt vervolgens naar de stoomgenerator teruggevoerd om er andermaal voor stoomproductie te worden gebruikt. Naar het voorbeeld van grote thermische centrales beschikken ook kerncentrales over een koeltoren om de temperatuur van het gebruikte koelwater via natuurlijke luchtcirculatie te doen dalen. Zo wordt in kerncentrales het water van de derde kringloop hergebruikt om de stoom in de condensor af te koelen. Slechts 1,5% van dit water verdampt: het is de damppluim die uit de koeltoren ontsnapt. Voor meer informatie over de Kerncentrales in Doel, zie ook www.electrabel.com. 3.
Hoe werkt het proces in detail? De hitte van de kernreactor wordt afgestaan aan water dat via een gesloten kringloop langs de splijtstofstaven circuleert. Dit eerste circuit wordt de primaire kringloop genoemd. Het water in die kringloop bereikt een temperatuur van gemiddeld 300 °C. In een drukwaterreactor kan het water het kookpunt niet bereiken omdat het onder druk staat: daarvoor zorgt de pressurizer of het drukregelvat. Het verhitte water in de primaire kringloop staat op zijn beurt warmte af aan een tweede gesloten circuit, de secundaire kringloop. Beide kringlopen zijn hermetisch van elkaar gescheiden. De warmtewisseling vindt plaats in een stoomgenerator, een grote cilindervormige warmtewisselaar die uit duizenden buizen bestaat. De hitte zet het water van de secundaire kringloop om in stoom. De stoom die in de secundaire kringloop wordt geproduceerd, zet zich uit over verschillende turbinelichamen en doet de turbine draaien. Een alternator, gekoppeld aan de turbines, zet ten slotte de bewegingsenergie om in elektriciteit die het hoogspanningsnet voedt. De stoom waarmee de turbines worden aangedreven, koelt vervolgens af in een condensor waar hij opnieuw in water wordt omgezet na in contact te zijn gekomen met duizenden buizen waarin het koelwater van een derde kringloop (op zijn beurt volledig gescheiden van de tweede kringloop) circuleert. Dit water wordt vervolgens naar de stoomgenerator teruggevoerd om er andermaal voor stoomproductie te worden gebruikt. Voor meer informatie over de Kerncentrales: www.electrabel.com
4.
De kerncentrales van Doel hebben koeltorens en die van Borssele niet, hoe zit dat? Beide centrales hebben twee producten: elektriciteit en restwarmte in de vorm van stoom. In Borssele wordt de stoom gekoeld met water uit de Westerschelde. Dit water is dan warm op het moment dat het in de Westerschelde terugvloeit. In Doel is er een derde kringloop, waarbij water wordt gekoeld in een koeltoren en de warmte (circa 1,5% van het water) verdampt in de lucht. Zo is het water dat terugvloeit in de Westerschelde koud.
5.
Hoe is de veiligheid van de kerncentrales van Borssele en Doel gewaarborgd?
De veiligheid wordt gewaarborgd door het ontwerp van de centrale en door strenge controle. Bij de splijting van uraniumkernen worden radioactieve splijtingsproducten gemaakt. Door vier barrières wordt voorkomen dat deze radioactieve splijtingsproducten buiten de kerncentrale komen.
1.
De splijtingsproducten blijven na hun ontstaan in het uranium zitten.
2.
Het uranium is ingekapseld in gasdichte metal buisjes, de splijtstofpennen.
3.
Deze splijtstofpennen bevinden zich in het gasdichte reactorvat en
4.
het reactorvat is opgesteld in een bolvormig gasdicht gebouw.
Slechtshts bij zeer ernstige ongevallen in de kerncentrale raken alle vier deze barrières beschadigd en kunnen er grote hoeveelheden radioactieve stoffen vrijkomen in het milieu. Daarnaast is er strenge controle door de kerncentrales zelf en nationale instanties. 6.
Hoe wordt een kerncentrale gecontroleerd? Kerncentrales staan onder streng nationaal en internationaal toezicht. Veel hiervan is wettelijk geregeld of ligt vast in internationale verdragen. Daarnaast worden in de vergunning Kernenergiewet talrijke eisen gesteld aan de eigenaar van de kerncentrale, waaronder eisen om internationale contacten tussen kerncentrales te onderhouden om kennis en ervaringen uit te wisselen. Wettelijk toezicht in Nederland valt onder het ministerie van VROM en wordt uitgevoerd door de Kernfysische Dienst (KFD), een onderdeel van de VROM-Inspectie. De KFD ziet er scherp op toe dat alle nucleaire installaties in ons land technisch in orde zijn en dat veiligheids- en beveiligingsmaatregelen tot in detail worden getroffen. Er zijn vrijwel dagelijks contacten tussen de kerncentrale en de KFD-. Inspecteurs. De KFD-Inspecteurs houden vaak ter plekke toezicht en controles. Zij kijken of de vergunningen worden nageleefd, of technische specificaties en de werkwijzen kloppen en of wijzigingen aan installaties mogen worden uitgevoerd. Naast dit technische werk houdt de KFD ook toezicht op de organisatiestructuur en processen, veiligheidsmanagement, menselijk handelen en de veiligheidscultuur. Ook bij de aan- en afvoer van radioactieve stoffen is de KFD een van de toezichthoudende partijen. Het internationaal toezicht op kerncentrales is in handen van het Internationaal Atoomenergie Agentschap (IAEA). Deze autonome organisatie is onderdeel van de Verenigde Naties en ziet toe op veilig en vreedzaam gebruik van kernenergie. Het bureau heeft het recht om inspecties te doen bij nucleaire installaties van de lidstaten. De IAEA wordt ook door VROM uitgenodigd voor inspecties of een second opinion.
7.
In 1986 was er een ongeval in de kerncentrale van Tsjernobyl. Kan dit in Nederland ook gebeuren? Nee, een ongeluk als in Tsjernobyl kan hier niet gebeuren omdat Tjernobyl een ander type centrale was waarbij de veiligheidsomhulling ontbrak. De centrales in Borssele en Doel zijn wel voorzien van zeer goede veiligheidsmaatregelen.
Een kernongeval, wat moet ik doen? 1.
Wat is een kernongeval? Een kernongeval is een gebeurtenis waarbij:
1.
Straling vrijkomt of dreigt vrij te komen die tot een verhoogd risico leidt of kan leiden voor mens en milieu, en
2.
waar ter voorkoming of vermindering van een verhoogd stralingsrisico voor mens of milieu een gecoördineerde inzet van hulpdiensten en organisaties wordt gevergd.
2.
Hoe groot is de kans op een kernongeval? Het risicobeleid voor kernongevallen gaat uit van een uiterst geringe kans op het voordoen van een incident met gevolgen voor de omgeving. Als beleidsaanname wordt hierbij een kans van 1 op 1.000.000 (miljoen) jaar gehanteerd. De kans op een grote lozing van de kerncentrale Borssele waarbij jodiumtabletten moeten worden uitgedeeld, is op jaarbasis 1 op 10.000.000 (10 miljoen). Ter vergelijking, de kans op een dijkdoorbraak in Zeeland is 1 op de 4.000.
3.
Wat moet ik doen bij een kernongeval? Als zich een zwaar kernongeval voordoet, kunnen er mogelijk radioactieve stoffen vrijkomen. Wanneer er een radioactieve wolk vrijkomt, kunt u zelf maatregelen treffen. Het effect van radioactiviteit op de omgeving hangt mede af van de windsnelheid en windrichting. Na een ongeval met een kerncentrale is er in het algemeen voldoende tijd – minimaal enkele uren - om maatregelen te nemen, zowel voor de overheid als voor inwoners. Afhankelijk van de windrichting kunnen er specifieke maatregelen voor één of meerdere gemeenten worden afgekondigd. Komt de wind bijvoorbeeld uit het westen, dan zullen de maatregelen gelden voor de mensen die ten oosten van de centrale wonen. Luister naar de overheidsberichtgeving via de regionale rampenzender voor de exacte gebiedsaanduiding.
Maatregelen die genomen kunnen worden, zijn:
o
regionale rampenzender aanzetten
o
schuilen
o
evacueren
o
jodiumtabletten klaar leggen
o
noodpakket klaar zetten.
Als de sirene gaat:
o
blijf binnen of ga naar binnen;
o
stem af op de regionale rampenzender;
o
volg de instructies van de officiële overheidsberichten op.
Zet de regionale rampenzender aan Als de sirene gaat, krijgen Omroep Zeeland en Omroep Brabant de rol van rampenzender. Kijk op www.omroepzeeland.nl en www.omroepbrabant.nl wat de juiste frequenties zijn. Via de rampenzender ontvangt u nadere informatie en instructies van de overheid. Ook worden andere middelen ingezet waarmee de overheid u nader informeert: omroepwagens, website(s), twitter en een informatienummer. Als de overheid instructies en adviezen geeft, maakt zij duidelijk kenbaar dat het om een overheidsbericht gaat. Tijdens een kernongeval is de nationale overheid woordvoerder in samenwerking met provinciale en gemeentelijke overheden.
Schuilen. Blijf binnen of ga naar binnen en sluit ramen en deuren Schuilen is een snelle en effectieve maatregel om uzelf te beschermen tegen radioactiviteit. Straling wordt voor een groot deel tegengehouden door het dak en de muren. Schakel daarom direct alle ventilatie uit en sluit alle kieren en naden af. Beschikt het gebouw over een kelder? Neem daar dan plaats. Een goed alternatief is een centrale ruimte op de begane grond. Ga bij voorkeur naar een ruimte zonder ventilatie en zonder ramen. Zijn er wel ramen? Ga er niet te dicht bij zitten; een raam biedt u minder bescherming dan een muur. Blijf binnen tot het alarm officieel wordt opgeheven.
Bent u buiten of onderweg met de auto als de sirenes gaan? Als u buiten bent, ga dan zo snel mogelijk ergens naar binnen. Zit u in de auto: zet de regionale rampenzender aan, schakel alle ventilatie uit en rij van de kerncentrale vandaan. Let op: als er files zijn, is schuilen in een gebouw een veiligere optie.
Evacuatie Alleen bij zeer zware kernongevallen zal een gebied direct rondom de kerncentrale worden geëvacueerd. De overheid roept bewoners dan op de woning te verlaten en met eigen of georganiseerd vervoer naar een veilig gebied te gaan. Soms kan de overheid adviseren eerst te schuilen totdat de radioactieve wolk is overgetrokken, voordat een gebied alsnog wordt geëvacueerd.
Telefoneer niet onnodig De overbelasting van het telefoonnetwerk kan de hulpverlening verstoren. Daarom het dringende advies: bel niet onnodig tijdens een ramp!
Jodiumtabletten klaarleggen
Leg jodiumtabletten alvast klaar. Om u te beschermen tegen radioactief jodium kan de overheid u het advies geven op een bepaald moment een jodiumtablet in te nemen. Dit gebeurt echter alleen als er radioactief jodium is vrijgekomen en dan is het belangrijk dat u de tablet op het juiste moment inneemt voor een goede bescherming van uw gezondheid. Het hoeft overigens niet altijd het geval te zijn bij een ongeval met de kerncentrale dat er radioactiviteit vrijkomt. Wacht daarom op de instructie van de overheid alvorens ze in te nemen.
Maatregelzones 1.
Welke maatregelen kunnen rond de kerncentrale worden getroffen? Er zijn drie maatregelen mogelijk:
2.
1.
schuilen,
2.
schuilen en inname jodiumtabletten,
3.
evacueren.
Wat is schuilen? Schuilen. Blijf binnen of ga naar binnen en sluit ramen en deuren. Schuilen is een snelle en effectieve maatregel om uzelf te beschermen tegen radioactiviteit. Straling wordt voor een groot deel tegengehouden door het dak en de muren. Schakel daarom direct alle ventilatie uit en sluit alle kieren en naden af. Beschikt het gebouw over een kelder? Neem daar dan plaats. Een goed alternatief is een centrale ruimte op de begane grond. Ga bij voorkeur naar een ruimte zonder ventilatie en zonder ramen. Zijn er wel ramen? Ga er niet te dicht bij zitten; een raam biedt u minder bescherming dan een muur. Blijf binnen tot het alarm officieel wordt opgeheven.
3.
Wat betekent schuilen en innemen jodiumtabletten? In de zone schuilen en innemen jodiumtabletten moeten bewoners schuilen in een stenen of betonnen gebouw. Via de rampenzender hoort u tevens of u zich in het gebied bevindt waar u uit voorzorg jodiumtabletten moet innemen. Hiermee voorkomt u dat radioactief jodium in uw lichaam wordt opgenomen. Neem alleen jodiumtabletten in wanneer de overheid u dit adviseert. De tabletten zijn kosteloos door de gemeente beschikbaar gesteld. Mocht de straling ook tot gebieden buiten een straal van 10 km rondom Kerncentrale Borssele of 20 km rondom Kerncentrale Doel reiken, dan zorgt de overheid voor verdere verspreiding van jodiumtabletten.
4.
Hoe is evacuatie rondom de kerncentrale in Borssele geregeld? Bij een (dreigend) zeer zwaar kernongeval bij de kerncentrale Borssele wordt een gebied in een cirkel van 5 kilometer geëvacueerd. Zo'n evacuatie is relatief snel te realiseren. Een nucleair incident ontwikkelt zich in de loop van uren of dagen. Er is dus de tijd om veilig te evacueren. Het kan echter zijn dat evacuatie vooraf niet de meeste bescherming biedt, maar juist schuilen meer veiligheid geeft. Schuilen in combinatie met inname van jodiumtabletten verkleint het gezondheidsrisico nog meer. .
Dit is een beslissing die de verantwoordelijke overheden in de eerste uren na de melding van het incident nemen. In het rampbestrijdingsplan Nucleaire Incidenten staat hoe de evacuatie uitgevoerd kan worden. 5.
Is een grote evacuatie wel eens geoefend? De laatste grote omvangrijke evacuatie vond in ons land in 1995 plaats bij dreigende rivieroverstromingen in de Betuwe. Op maandagmorgen 30 januari viel het besluit om een deel van de Betuwe te evacueren. Dit was eerst nog vrijwillig. Dinsdagavond volgde de verplichting voor een nog groter gebied dan aanvankelijk werd gedacht. Veestapel en mensen kregen anderhalve dag de tijd om te evacueren, het betrof 150.000 mensen. Uiterst gedisciplineerd verlieten inwoners op eigen gelegenheid het gebied en werden elders opgevangen. Binnen enkele dagen – accent op maandag/dinsdag - is de evacuatie voltooid. Deze gebeurtenis is goed onderzocht en de Rijksoverheid heeft er veel van geleerd. Het oefenen van een evacuatie is een enorme logistieke operatie. Meerdere veiligheidsregio’s en provincies in Nederland hebben de afgelopen jaren het evacuatieproces geoefend. Bij dergelijke oefeningen wordt meestal gefocust op de logistieke organisatie. Tot daadwerkelijk transport van omwonenden wordt niet altijd overgegaan omdat dit het dagelijks leven van omwonenden te zeer zou onderbreken; er wordt zogezegd “droog” geoefend in de logistieke organisatie (bijvoorbeeld met lege bussen rijden in plaats van met volle).
Wat is radioactiviteit? 1.
Wat is radioactiviteit? Radioactiviteit is de bijzondere eigenschap van een chemische stof dat die straling uitzendt. We noemen dat een radioactieve stof. Dit kan een gas, damp, vloeistof of vaste stof zijn. Bekende radioactieve stoffen zijn Cobalt, Cesium, Jodium, Radium, Uranium en Plutonium.
2.
Wat is straling? Straling wordt uitgezonden door radioactieve stoffen. De eigenschappen van de straling zijn afhankelijk van de radioactieve stof waaruit de straling ontstaat. We kennen alfa-, bèta- en gammastraling. In ziekenhuizen wordt ook Röntgenstraling gemaakt in röntgentoestellen.
3.
Hoe kan ik me beschermen tegen straling? Alfa-straling gaat maximaal 10 cm in de lucht en kan worden tegengehouden door een dunne laag materiaal, zoals kleding of papier. Bèta-straling gaat maximaal enkele meters in de lucht en kan eenvoudig worden tegengehouden door een laag materiaal van ongeveer 1 cm dikte. Gamma en röntgenstraling kan men verzwakken met een betonnen of stenen muur of met een loden plaat. Ook neemt de straling snel af als de afstand tot de radioactieve stof toeneemt.
4.
Is straling gevaarlijk? Dat hangt van de hoeveelheid straling af. Dit noemt men de dosis. Een kleine hoeveelheid straling is niet gevaarlijk, want dat komt ook in de natuur voor. Een grote hoeveelheid straling kan gevaarlijk zijn.
5.
Zijn de verschillende soorten straling even gevaarlijk?
Als de straling van buiten het lichaam komt is gammastraling schadelijker dan bèta- of alfastraling, omdat alleen gammastraling weinig wordt verzwakt door je lichaam en makkelijk in je lichaam komt. De andere twee soorten straling worden tegengehouden door je kleding en de huid. Als een radioactieve stof in het lichaam komt door inademen of drinken, dan wordt de straling in het lichaam uitgezonden. In dit geval is alfastraling het gevaarlijkst. 6.
Hoe weet ik of ergens straling is? Straling kun je niet zien of voelen. Alleen met speciale instrumenten kan worden vastgesteld of ergens straling is. Onder andere de kerncentrale zelf, de brandweer, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en defensie beschikken over deze meetapparatuur. Bij een incident wordt via de rampenzender Omroep Zeeland radio of Omroep Zeeland teletekst en www.crisis.nl gecommuniceerd over welke dosis en welke straling er zijn. Ook wordt aangegeven welke maatregelen worden genomen.
7.
Hoe kan ik bloot worden gesteld aan straling? Hoewel we het ons niet altijd realiseren, is overal op aarde straling aanwezig. Vanuit de ruimte komt kosmische straling in onze atmosfeer. Daarnaast bevat de aardkorst van nature radioactieve stoffen die voortdurend straling uitzenden. Een deel van de natuurlijke radioactieve stoffen krijgen we via ons voedsel binnen en door de aanwezigheid van natuurlijke radioactieve stoffen in bouwmaterialen komt er straling vrij in onze huizen. Deze natuurlijke straling die altijd aanwezig is, noemen we achtergrondstraling. De achtergrondstraling verschilt van plaats tot plaats. In sommige landen zorgen meer radioactieve stoffen in de aardkorst ervoor dat de jaarlijkse stralingsdosis hoger is dan in Nederland. Door de kosmische straling is op grotere hoogte de dosis hoger. Daarom leveren vliegreizen en wintersport een kleine extra stralingsbelasting op.
8.
Hoe kan ik besmet raken? Inwendige besmetting kan plaatsvinden door het inademen of via de mond binnen krijgen van radioactieve stoffen via voeding. Uitwendige besmetting komt doordat de radioactieve stof op je huid komt en daar blijft zitten. Bij uitwendige besmetting is alfa-straling vrijwel onschadelijk, omdat alfa-deeltjes niet door de huid heen kunnen dringen. Met bètastraling zijn de risico's groter, omdat deze straling iets dieper doordringt. Maar het is vooral de gamma-straling die de risico's oplevert: deze straling kan diep in het lichaam doordringen en daar schade veroorzaken.
9.
Welke effecten heeft straling op de gezondheid? Straling kunt u niet zien, voelen of ruiken. Straling kan verandering van DNA in cellen veroorzaken. Het menselijk lichaam herstelt deze schade in de meeste gevallen zelf. Wanneer veranderingen in het DNA niet of niet goed worden hersteld, kan zich in een later stadium soms kanker ontwikkelen (zoals leukemie en schildklierkanker). Bij een zeer hoge dosis straling kunnen zich brandwonden en misselijkheid voordoen. De aard en ernst van de schade en de kans op optreden van de schade hangt sterk af van de hoogte van de dosis. Bij zeer hoge dosis ioniserende straling worden lichaamscellen gedood en treedt directe gezondheidsschade op.
10. Krijg ik kanker van straling?
Een dosis straling kan schade veroorzaken aan DNA in cellen. Het menselijk lichaam herstelt deze schade in de meeste gevallen zelf. Wanneer veranderingen in het DNA niet of niet goed worden hersteld, kan zich in een later stadium soms kanker ontwikkelen (zoals leukemie en schildklierkanker). Hoe hoger de stralingsdosis, hoe groter de kans op kanker, de aard en de ernst blijft echter gelijk. Door maatregelen te treffen als schuilen en het slikken van jodiumtabletten wordt de dosis lager en wordt de kans op blijvende negatieve gevolgen aanzienlijk verkleind.
De werking van jodiumtabletten (o.a. medisch) 1.
Wat zijn jodiumtabletten? Jodiumtabletten zijn tabletten met kaliumjodide. Kaliumjodide is een middel dat een vorm van jodium bevat die gemakkelijk door het lichaam wordt opgenomen. Het behoort tot de groep van schildkliermiddelen. Kaliumjodide is een geneesmiddel dat zonder recept te verkrijgen is. Een jodiumtablet heeft uitsluitend een beschermende werking wanneer deze op het juiste moment wordt ingenomen. Neem de tablet daarom nooit in op eigen initiatief, maar alleen na instructie vanuit de overheid.
2.
Waar dienen jodiumtabletten voor? Bij een kernongeval kunnen radioactieve stoffen vrijkomen. Een voorbeeld van zo'n radioactieve stof is radioactief jodium. Radioactief jodium kan via de luchtwegen of het eten van besmet voedsel in het lichaam terechtkomen en door de schildklier worden opgenomen. Dit kan op de langere termijn schildklierkanker veroorzaken bij jonge mensen. De schildklier heeft een beperkte opnamecapaciteit voor jodium. De opname van radioactief jodium in de schildklier kan daarom worden voorkomen door op het juiste moment een extra hoeveelheid niet-radioactief jodium in te nemen in de vorm van jodiumtabletten (kaliumjodide). Jodiumtabletten bevatten zoveel jodium dat de schildklier verzadigd wordt.
3.
Voor wie zijn jodiumtabletten nuttig? Jodiumtabletten worden aanbevolen voor mensen van 40 jaar en jonger. Hoe jonger, hoe belangrijker het is om u te beschermen tegen besmetting van radioactief jodium. Vooral baby's en jonge kinderen lopen een verhoogd risico. Ook voor zwangere vrouwen van alle leeftijden is het advies een jodiumtablet in te nemen ter bescherming van hun ongeboren kind. Kijk op de bijsluiter voor de juiste dosering.
4.
Ik ben ouder dan 40 jaar. Waarom wordt mij ontraden om jodiumtabletten in te nemen? Bij mensen boven de 40 jaar is de kans op het krijgen van schildklierkanker door straling heel klein en wegen de positieve gevolgen van het innemen van een jodiumtablet niet op tegen de mogelijke bijwerkingen. Volwassenen boven de 40 jaar wordt dan ook afgeraden om jodiumtabletten in te nemen.
5.
Ik ben ouder dan 40 jaar en zwanger. Moet ik wel of niet een jodiumtablet innemen? Als u zwanger bent en ouder dan 40 jaar is het advies om wél een tablet in te nemen ter bescherming van uw ongeboren kind. Wanneer het kindje kort na inname van de tablet geboren wordt, dient u uw verloskundige of arts te vertellen dat u
een jodiumtablet heeft ingenomen. De arts of verloskundige kan de schildklierfunctie van de baby dan in de gaten houden. Kijk op de bijsluiter voor de juiste dosering. 6.
Wanneer moet ik de jodiumtabletten innemen? Neem de tablet niet in op eigen initiatief, maar alleen na instructie vanuit de overheid. De beschermende werking van een jodiumtablet heeft het meeste effect wanneer deze op het juiste moment wordt ingenomen. Neemt u de tablet te vroeg of te laat in, dan biedt deze geen bescherming op het moment dat u wordt blootgesteld aan radioactief jodium. Het juiste moment van innemen is afhankelijk van de hoeveelheid vrijgekomen radioactief jodium en van de snelheid waarmee radioactieve stoffen zich over de omgeving verspreiden. Als stoffen bijvoorbeeld neerslaan in de directe omgeving van een kerncentrale, dan is het niet nodig om verder weg van de kerncentrale jodiumtabletten in te nemen. Na een ongeval waarbij radioactief jodium is vrijgekomen, gaan meetploegen aan de slag. Aan de hand van metingen en berekeningen wordt advies uitgebracht of de tabletten ingenomen moeten worden en wat het juiste moment is van innemen. Neem een jodiumtabletten pas in als de overheid dat uitdrukkelijk aanbeveelt. Luister daarom bij een ramp naar de overheidsberichten op de regionale rampenzender. Kijk op www.omroepzeeland.nl of www.omroepbrabant.nl voor de juiste frequenties.
7.
Zijn de tabletten nog steeds effectief tijdens een kernongeval als ik de tabletten nu al inneem? Jodiumtabletten bieden alleen bescherming tegen vrijgekomen radioactief jodium kort na inname van de tablet. Neem de tabletten daarom in ná aanbeveling van de overheid. Deze aanbeveling krijgt u via radio of televisie. Zie ook het antwoord op de voorgaande vraag.
8.
Hoe lang blijven de tabletten werkzaam? Zelfs bij een zwaar nucleair ongeval is de kans groot dat u slechts één keer de aanbevolen dosis moet innemen. Jodiumtabletten hebben een beschermend effect met een duurtijd van minimaal 24 uur. Natuurlijk dient u dan wel binnen te blijven, met gesloten ramen en deuren, en mag u zich niet nodeloos blootstellen aan radioactieve stofdeeltjes. De blootstelling van radioactief jodium zal niet langer duren. De wolk met radioactief jodium zal dan overgewaaid zijn, waardoor er geen radioactief jodium meer ingeademd kan worden. Verdere blootstelling door inname van radioactief voedsel wordt voorkomen, doordat het eten van het voedsel wordt afgeraden / tegengehouden.
9.
Helpen jodiumtabletten tegen alle radioactieve stoffen? Jodiumtabletten bieden alleen bescherming bij het vrijkomen van radioactief jodium. Zij bieden geen bescherming tegen straling of andere radioactieve stoffen die door het lichaam worden opgenomen. Daarom zal de overheid ook andere beschermende maatregelen afkondigen zoals schuilen en maatregelen ter bescherming van voedsel.
10. Hoe kan ik de tabletten het beste bewaren? Bewaar de tabletten buiten het bereik van kinderen en bij een temperatuur beneden 30°C. Houd de verpakking zorgvuldig gesloten ter bescherming tegen licht. Als u de tabletten op deze wijze bewaart, kunt u dit geneesmiddel
gebruiken tot de op de verpakking vermelde datum. De aanduiding "EXP" op de stripverpakking betekent: "niet te gebruiken na". In de enveloppe van uw gemeente heeft u een handig plastic bewaarzakje en een folder ontvangen. Bewaar het doosje tabletten samen met de folder in het plastic zakje en hang het bijvoorbeeld op in uw meterkast. 11. Hoeveel tabletten moet ik innemen? Er is verschil voor leeftijdsgroepen welke dosis moet worden ingenomen. Het advies voor inname is als volgt:
o
Pasgeborenen en baby's jonger dan 1 maand: een kwart tablet.
o
Kinderen van 1 maand tot en met 2 jaar: halve tablet.
o
Kinderen van 3 tot en met 11 jaar: 1 tablet.
o
Kinderen van 12 jaar en ouder: 2 tabletten.
o
Volwassenen: 2 tabletten
o
Zwangere vrouwen (alle leeftijden) 2 hele tabletten. Hiermee beschermt u ook uw ongeboren kind.
12. Hoe kan ik de tabletten het beste innemen? De tabletten kunnen gekauwd of in 1 keer ingeslikt worden. Voor zuigelingen kan de dosis worden fijngemaakt en worden opgelost in water of bijvoorbeeld siroop. 13. Ik geef borstvoeding, moet ik dan een jodiumtablet innemen? Ja, u krijgt ook het advies een jodiumtablet in te nemen. Kaliumjodide kan worden gebruikt door vrouwen die borstvoeding geven. Kaliumjodide gaat over in de moedermelk, maar deze hoeveelheid is te klein om de baby voldoende te beschermen. Daarom moet de baby zelf ook een kwart of halve jodiumtablet krijgen toegediend (zie hierboven en lees de bijsluiter voor de juiste dosering die past bij de leeftijd van uw kind). De kwart of halve tablet mag worden fijngemaakt en worden ingenomen met een lepel yoghurt, vla of appelmoes. Hierna moet nog wel een glas vloeistof (bijvoorbeeld water, limonade of melk) worden gedronken. De kwart of halve tablet mag ook worden opgelost in een vloeistof. 14. Ik ben zwanger, moet ik een jodiumtablet innemen? Kaliumjodide kan worden gebruikt door zwangere vrouwen van alle leeftijden. Wanneer het kindje kort na inname van de tablet geboren wordt, dient u uw verloskundige of arts te vertellen dat u een jodiumtablet heeft ingenomen. De arts of verloskundige kan de schildklierfunctie van de baby dan in de gaten houden. 15. Kan ik mijn huisdier een jodiumtablet geven? Een jodiumtablet is een middel, bestemd voor mensen. Het advies is om uw huisdier geen jodiumtablet te geven, om meerdere redenen. De kans dat schildklierkanker zich ontwikkelt, is vanaf vijf jaar of later nadat een radioactieve lozing heeft plaats gehad. Veel dieren leven niet zo lang. Uit onderzoek blijkt ook dat schildklierkanker niet veel voor lijkt te komen bij dieren. Wel is bekend dat dieren vaak te maken hebben met andere schildklierstoornissen. Het geven van een jodiumtablet kan uw huisdier daarom juist op de korte termijn mogelijk ziek maken. U beschermt (huis)dieren het beste door hen binnen te houden tijdens het vrijkomen van radioactieve stoffen.
16. Moet ik naar de dokter als ik per ongeluk te vroeg een jodiumtablet inneem? Neem pas een jodiumtablet in wanneer de overheid dit sein geeft. Voor volwassenen tot en met 40 jaar die niet allergisch zijn voor jodium, kunnen de tabletten geen kwaad. Zie ook de tekst in de bijsluiter. Wanneer een kind een jodiumtablet heeft geslikt, zonder dat hier aanleiding toe is, neem dan contact op met uw huisarts. Zorg ervoor dat u nieuwe jodiumtabletten in huis haalt, zodat u in geval van een eventueel kernongeval met radioactief jodium de juiste voorraad tabletten in huis hebt voor u en uw huisgenoten. 17. Wat moet ik doen als iemand te veel jodiumtabletten heeft ingenomen? Neem onmiddellijk contact op met uw huisarts. Zeker wanneer kinderen een overdosis innemen is dit extra van belang. De huisarts kan dan, als hij dat nodig acht, screenen op schildklieraandoeningen. 18. Wat voor bijwerkingen hebben jodiumtabletten? In de verpakking zit ook een bijsluiter. Kijk op de bijsluiter voor de mogelijke bijwerkingen van jodiumtabletten. De bijsluiter geeft u ook meer informatie over de in te nemen dosis. Dit is namelijk afhankelijk van uw leeftijd. De bijsluiter geeft u ook een overzicht van de gevallen waarin het gebruik van de tabletten beter kan worden vermeden. Is één van de omschreven situaties in de bijsluiter op u van toepassing? Neemt u dan voortijdig contact op met uw huisarts of specialist. Tekst bijsluiter 19. Ik ben de bijsluiter kwijt. Waar kan ik de bijsluiter vinden? De tekst van de bijsluiter vindt u op internet op de website www.zeelandveilig.nl/jodium. De tekst van de bijsluiter vindt u hier. 20. De houdbaarheidsdatum van de jodiumtabletten is verstreken. Wat nu? Op de verpakking staat de uiterste houdbaarheidsdatum. De aanduiding "EXP" op de stripverpakking betekent: "niet te gebruiken na". U kunt verouderde tabletten het beste inleveren bij de milieustraat bij het klein chemisch afval. 21. De houdbaarheidsdatum van de jodiumtabletten die ik nu ontvangen heb, is september 2021. Wat gebeurt er daarna? Voordat de jodiumtabletten over hun houdbaarheidsdatum zijn, zal de overheid nieuwe tabletten beschikbaar stellen. 22. Ik ben de tabletten kwijt. Kan ik nieuwe tabletten krijgen? Bij uw gemeente kunt u nieuwe tabletten ophalen. 23. Waar kan ik terecht voor meer informatie over de (bij)werking van jodiumtabletten? Lees de bijsluiter en neem contact op met uw huisarts, medisch specialist of apotheker als u meer informatie wilt over eventuele bijwerkingen van de inname van jodiumtabletten in uw specifieke situatie. Tekst bijsluiter 24. Wat zit er in de tabletten?
De werkzame stof in dit middel is kaliumjodide. Voor de andere stoffen, zie de bijsluiter. 25. Hoe ziet Kaliumjodide eruit en wat is de inhoud van de verpakking? Ronde, gewelfde witte tabletten met drukgevoelige, kruisvormige breukstreep met inkepingen aan de buitenzijde. De tablet kan verdeeld worden in gelijke helften of kwarten. De tabletten zijn verpakt in een blisterverpakking met 10 tabletten. 26. Wie is de fabrikant van de jodiumtabletten? De tabletten zijn geproduceerd door G.L. Pharma GmbH, Schlossplatz 1, 8502 Lannach, Oostenrijk. 27. Wie heeft de jodiumtabletten aangeschaft? Jodiumtabletten zijn aangeschaft door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Verspreiding van jodiumtabletten 1.
Waarom worden jodiumtabletten verspreid onder inwoners? Het distribueren van jodiumtabletten is geen nieuwe maatregel. Al sinds jaar en dag is het uitreiken van jodiumtabletten na een ongeval bij een kerncentrale één van de maatregelen die de overheid heeft ter bescherming van de bevolking.
2.
Waarom worden jodiumtabletten nu preventief verspreid? Vanaf 2010 konden inwoners van de gemeenten binnen een straal van tien kilometer van de kerncentrale Borssele en binnen een straal van twintig kilometer van de kerncentrale Doel (België) jodiumtabletten ophalen bij hun gemeente. Niet iedereen deed dat. De overheid vindt het belangrijk dat deze inwoners in geval van een kernongeval voorzien zijn van jodiumtabletten, zodat zij zich kunnen beschermen tegen radioactief jodium dat bij een kernongeval kan vrijkomen. Tijdens een incident met een kerncentrale kan de maatregel inname jodiumtabletten worden afgekondigd. Deze maatregel gaat in principe gepaard met 'schuilen', binnenblijven en ramen en deuren sluiten, zoals ook bij brand of chemische incidenten. Wanneer inwoners de tabletten al in huis hebben, hoeven zij de straat niet op en kunnen hulpverleners zich op andere taken richten. Door het vooraf verstrekken van de tabletten wordt de zelfredzaamheid van burgers vergroot.
3.
Waar worden de jodiumtabletten huis aan huis verspreid? De jodiumtabletten worden thuis bezorgd bij huishoudens met een of meerdere gezinsleden van 40 jaar en jonger in de volgende plaatsen/gemeenten:
o
- Bergen op Zoom: de hele gemeente
o
- Borsele: de hele gemeente
o
- Goes: 's-Heer Arendskerke
o
- Hulst: de hele gemeente
o
- Middelburg: de hele gemeente
4.
o
- Reimerswaal: de hele gemeente
o
- Sluis: alleen de kern Hoofdplaat
o
- Roosendaal: alleen de Wouwse Plantage
o
- Terneuzen: het buitengebied bij de kern Biervliet
o
- Vlissingen: Oost-Souburg, Ritthem en omgeving en het Sloegebied
o
- Woensdrecht: hele gemeente
Wanneer krijgen bewoners de tabletten thuis bezorgd? De verspreiding is van start gegaan op 18 juni 2013. Vanwege de verwachtte hitte worden er op woensdag 19 en donderdag 20 juni geen tabletten verspreid. Vrijdag 21 juni pakt POST NL de verspreiding weer op. Uiterlijk woensdag 26 juni zijn alle pakketten afgeleverd.
5.
Waarom worden er geen tabletten verspreid op 19 en 20 juni? Op dinsdag 18 juni is de verspreiding van de jodiumtabletten in elf Zeeuwse en West-Brabantse gemeenten van start gegaan. In verband met de verwachtte hitte is besloten om op 19 en 20 juni geen tabletten te verspreiden. Wanneer het extreem warm is, kan de temperatuur in een brievenbus hoog oplopen. De tabletten moeten bewaard worden onder een temperatuur van 30 graden Celcius. Boven deze temperatuur kan de vorm van de tabletten veranderen. Voor de werking van de tabletten heeft dit verder geen nadelige gevolgen. Vanaf vrijdag 21 juni pakt POST NL de verspreiding weer op. Alle huishoudens met een of meerdere personen van 40 jaar en jonger, die in een straal van 10 kilometer rondom de kerncentrale in Borssele en in een straal van 20 kilometer rondom Doel wonen, krijgen uiterlijk woensdag 26 juni de tabletten thuis bezorgd.
6.
Waarom krijgen alleen deze kernen / gemeenten de jodiumtabletten thuis bezorgd? Bij de verspreiding van de tabletten is het verspreidingsgebied gekozen zoals opgenomen in het Rampbestrijdingsplan Nucleaire Installaties (RBPNI). Voor de kerncentrale Doel geldt een zone van twintig kilometer. Voor de kerncentrale in Borssele geldt een zone van tien kilometer.
7.
Mijn gemeente/dorp/stad/wijk ligt niet in het gebied waar jodiumtabletten beschikbaar worden gesteld. Waarom krijg ik ze niet? Bij de voorbereiding op een nucleaire ramp zijn we, in het Rampbestrijdingsplan Nuclaire Installaties, uitgegaan van het scenario van een zeer zwaar kernongeval. Door middel van modelberekeningen zijn verschillende zones met bijhorende maatregelen vastgesteld voor dit scenario. Bij de berekeningen is uitgegaan van de meest voorkomende weersomstandigheden. Omdat de wind in principe in alle richtingen kan waaien, is gekozen voor een cirkel. In de eerste kilometers rondom de kerncentrale is de concentratie van nucleaire stoffen het hoogst. De wolk met nucleaire stoffen zal zich door verspreiding sterk verdunnen, waardoor de concentratie van de stoffen afneemt in afstand. Voor de kerncentrale in Borssele is vastgesteld dat de inwoners binnen een straal van 10 kilometer moeten kunnen beschikken over jodiumtabletten. Voor Doel geldt een straal van twintig kilometer. Buiten deze zones is de kans op een te hoge
concentratie van nucleaire stoffen gering. Inwoners buiten deze zonering krijgen niet op voorhand beschikking over de jodiumtabletten. Mocht blijken dat tabletten voor deze zone toch noodzakelijk zijn, dan worden deze nagedistribueerd. 8.
Zijn de tabletten voor de omliggende zones wel beschikbaar? In omringende gemeenten in een straal van 20-35 km buiten de kerncentrale in Doel en 10-20 km buiten de kerncentrale in Borssele, komen jodiumtabletten niet bij inwoners thuis te liggen. Wél worden in die omringende zone voorraden van jodiumtabletten op decentrale locaties opgeslagen. Mochten jodiumtabletten nodig zijn, dan kunnen de tabletten vanuit deze decentrale opslaglocaties in de buurt alsnog snel worden verspreid onder de bevolking.
9.
Ik woon buiten het verspreidingsgebied, maar wil toch graag jodiumtabletten in huis hebben. Wat moet ik doen? Mensen die buiten het gebied vallen waarbinnen de jodiumtabletten aan huis zijn verspreid, kunnen - indien gewenst de tabletten ophalen op het gemeentehuis bij één van de verspreidende gemeenten.
10. Kosten de tabletten geld? De tabletten worden gratis door de overheid beschikbaar gesteld. 11. Ik heb nog tabletten die ik in 2010 heb opgehaald en waarvan de houdbaarheidsdatum is verstreken. Waar moet ik mijn oude tabletten inleveren? U kunt verouderde jodiumtabletten, net als u met andere verouderde geneesmiddelen doet, inleveren bij de milieustraat bij het klein chemisch afval. 12. Ik heb geen tabletten ontvangen, maar wil ze wel graag ophalen. Wat moet ik meenemen als ik de tabletten ga ophalen? U hoeft niets mee te nemen. De gemeentefunctionaris vraagt bij het afhalen van de jodiumtabletten of uw postcode genoteerd mag worden. Deze vraag over uw postcode is vrijblijvend, u bent niet verplicht hier antwoord op te geven. De gemeenten vragen hiernaar omdat zij op deze manier kunnen achterhalen in welke gebieden mensen de tabletten ophalen. 13. Als ik de tabletten niet bewaar en er gebeurt een kernongeval, kan ik dan alsnog aan tabletten komen en zo ja, hoe? U moet er rekening mee houden dat bij een zwaar kernongeval het signaal wordt gegeven om binnen te schuilen, omdat u zich daarmee beschermt tegen blootstelling aan álle vrijgekomen radioactieve stoffen (niet alleen radioactief jodium, maar ook andere stoffen). In dat geval raden we u af om de straat op te gaan om jodiumtabletten op te halen. Het advies is dan ook om uit voorzorg de jodiumtabletten goed te bewaren. In de enveloppe van uw gemeente heeft u een handig bewaarzakje gekregen, waarin u de tabletten en de folder kunt bewaren. 14. Ik ben nieuwe inwoner van een gemeente waar jodiumtabletten in juni 2013 huis aan huis zijn verspreid. Hoe kom ik aan tabletten?
Wanneer u zich aanmeldt als nieuwe inwoner bij een van de verspreidende gemeente, krijgt u automatisch een doosje tabletten, indien uw gezin een of meerdere personen van 40 jaar en jonger heeft. 15. Ik heb jodiumtabletten in huis maar ga verhuizen buiten de risicozone. Wat moet ik met de jodiumtabletten doen? Als u gaat verhuizen naar een plaats die verder dan tien kilometer van de kerncentrale in Borssele ligt of verder dan twintig kilometer van de kerncentrale in Doel, dan kunt u de tabletten inleveren bij uw gemeente. Verouderde tabletten kunt u inleveren bij de milieustraat bij het klein chemisch afval. 16. Hoeveel tabletten krijg ik? U krijgt een strip van tien tabletten. Er is verschil voor leeftijdsgroepen welke dosis moet worden ingenomen. Het advies voor inname is als volgt:
o
Pasgeborenen en baby's jonger dan 1 maand: een kwart tablet.
o
Kinderen van 1 maand tot en met 2 jaar: halve tablet.
o
Kinderen van 3 tot en met 11 jaar: 1 tablet.
o
Kinderen van 12 jaar en ouder: 2 tabletten.
o
Volwassenen: 2 tabletten
o
Zwangere vrouwen (alle leeftijden) 2 hele tabletten. Hiermee beschermtu ookuw ongeboren kind.
Als uw gezin meer dan tien tabletten nodig heeft, kunt u een extra strip van tien tabletten ophalen bij uw gemeente. 17. Krijg ik ook extra tabletten voor bijvoorbeeld bezoek? Nee, u krijgt alleen tabletten voor u zelf en uw huisgenoten. Het gaat nu in eerste instantie om het voorbereiden van de inwoners. 18. Ik pas regelmatig op mijn kleinkinderen. Kan ik ook beschikken over tabletten? Ja, dat kan. U kunt een doosje ophalen bij uw gemeente.
Voorlichtingscampagne jodiumtabletten 1.
Wie zijn er betrokken bij het verspreiden van de jodiumtabletten in Zeeland en West-Brabant? Allereerst de gemeenten in Zeeland en West-Brabant die de jodiumtabletten beschikbaar stellen aan hun inwoners. Dit gebeurt in samenwerking met Veiligheidsregio Zeeland en Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant, met de organisaties voor Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen (GHOR) in Zeeland en Midden- en WestBrabant. Verder zijn het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Ministerie van Veiligheid en Justitie en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) betrokken. Tevens is er afstemming met de Belgische federale overheid.
2.
Waar kan ik terecht voor meer informatie? U kunt terecht op de website www.zeelandveilig.nl/jodium. Als u daar het antwoord op uw vraag niet aantreft, kunt u het beste contact opnemen met de afdeling communicatie van Veiligheidsregio Zeeland, tel. (0118) 421111. Als u medische vragen heeft, kunt u het beste contact opnemen met uw huisarts of apotheker.
3.
Wie is de woordvoerder richting de media? Burgemeester E.J. Gelok van de gemeente Borsele is voorzitter van de adviescommissie Nucleaire Veiligheid Schelderegio en bestuurlijk woordvoerder namens alle gemeenten in Zeeland en in West-Brabant waar de jodiumtabletten worden verspreid. Voor medisch inhoudelijke vragen of vragen over radioactiviteit, straling en dergelijke worden deskundigen vanuit de GGD Zeeland en vanuit het Rijks Instituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) bij de woordvoering betrokken.
4.
Waar kunnen journalisten terecht met persvragen? Journalisten kunnen met hun vragen terecht bij de afdeling Communicatie van de Veiligheidsregio Zeeland, tel. (0118) 421111.
