Er worden antistoffen gevormd, genaamd ttg (=tissue TransGlutaminase)

Diabetes Mellitus (DM) en Coeliakie Samenvatting van de lezing door mw. J. Tjhie-Wensing, MDL-arts in Elkerliek ziekenhuis en mw. H. van Houdt, diëtist MSc, gehouden op dinsdag 5 februari 2013 voor Diabetesvereniging Nederland, Regio Peel & Kempen. door Albert en Irene van Berkel

Coeliakie (door MDL-arts) Andere benamingen: - Gluten enteropathie (=aandoening van slijmvlies van maag/darm die gepaard gaat met verhoogde doorlating van eiwitten; - Inheemse spruw (=syndroom veroorzaakt door resorptiestoornis); - Koilia (=Grieks voor buik). Tijdens de hongerwinter van 1945 is de aandoening ontdekt en sindsdien wordt er meer aandacht aan besteed. Coeliakie komt vaker voor dan vroeger werd gedacht en momenteel is bekend dat 16 per 100.000 mensen lijden aan coeliakie; bij 0,035% wordt de aandoening niet herkend. Voor kinderen ligt dit aantal op 54 per 100.000 en bij 0,51% geen herkenning. Eerste graad familie heeft kans van 3-17% op coeliakie en bij tweede graad: 3-19% kans. Wat is coeliakie?  Intolerantie voor gluten, de gliadinefractie (= deel van het geheel);  Alcohol oplosbare eiwitfractie van tarwe, rogge, haver, gerst, kamut en spelt;  Beschadigt de dunne darm door een ontstekingsreactie. Doordat het oppervlakte van de darm kleiner wordt, kunnen voedingsstoffen minder goed opgenomen worden;  Verminderde opname van bouwstoffen. Waardoor wordt coeliakie veroorzaakt?  Vanaf de geboorte aanwezig;  Afweerreactie tegen gliadine, die leidt tot een overgevoeligheidsreactie;  Ontsteking van slijmlaagcellen, die leidt tot vlokatrofie (=verdwijnen van darmvlokken);  Er worden antistoffen gevormd, genaamd tTG (=tissue TransGlutaminase). Gevolgen coeliakie:  Verminderde opname van voedingsstoffen, mineralen en vitaminen: - Vitamine A, D, E, K, foliumzuur en vitamine B12; - IJzer, calcium. Klachten coeliakie:  Bij de helft van de mensen met klachten - meer risico op complicaties bij mensen met klachten?  Erfelijke syndromen (4-17%) en diabetes, reuma, schildklierziekte (5%). Klachten verder uitgewerkt:  Als gevolg van vitaminen tekorten: aangetast glazuur, ontstoken mondslijmvlies;  Depressie, angst, epilepsie;  Buikpijn, opgezette buik, verminderde eetlust, diarree/obstipatie, afvallen;  Soms huidafwijkingen;

1

 

Bloedarmoede 10-15%, botontkalking 0,9-3%, groeiachterstand; Onvruchtbaarheid.

Hoe wordt coeliakie gediagnosticeerd (door welk onderzoek ontdekt?):  Bloedonderzoek: o.a. anti tTG en bij 81% van de mensen met verhoogde antistoffen is sprake van coeliakie;  Gastroscopie (maagonderzoek) met biopten van de 12-vingerige darm (aan de vorm van de vlokken kan men zien of er sprake is van ontstekingen;  Ontsteking in de dunne darm in verschillende gradaties;  Dexa scan (= meting botdichtheid);  Soms coloscopie (dikke darm onderzoek) op ontstekingen. Behandeling  Glutenvrij dieet (vrij strikt) en is moeilijk vol te houden en kostbaar);  Individuele gevoeligheid verschilt;  Gluten zijn opgebouwd uit gluten en gliadine (deze geven plasticiteit aan producten die van meel worden gemaakt);  Rijst, maïs en teff (=soort gras uit Afrika die langzame koolhydraten leveren) bevatten geen gliadine. Waarom glutenvrij dieet?  Afname klachten, klinische verbetering binnen dagen tot weken;  Betere opname van vitaminen, mineralen en voedingsstoffen door herstel van de vlokken, hetgeen tot 5 jaar kan duren. 10-20% houdt vlokatrofie (beschadiging van vlokken);  Indien geen effect dieet: foute diagnose, >90% dieetfout, refractare (=ongevoelige) coeliakie;  Diarree ondanks goed dieet, wellicht door: giardia infectie, lactose intolerantie, prikkelbaar darm syndroom of microscopische colitis. Kwaadaardige ziekten en coeliakie  Lymfklierkanker komt 5 keer zo vaak voor en alleen bij klachten;  Verhoogde kans op dunne darmkanker. Meer miskramen door:  Groeivertraging in de baarmoeder;  Meer auto immuun ziekten;  Meer dan 3 miskramen: anti tTG bepalen;  Bloedarmoede en ondervoeding.. Bevolkingsonderzoek coeliakie? Nee  Dokters zien een topje van de ijsberg voor wat betreft mensen met coeliakie;  Kinderartsen letten er wel goed op;  Kwaliteit van leven moet beter worden als de ziekte ontdekt wordt;  Kosten moeten opwegen tegen de baten;  Testen zijn niet gevoelig genoeg.

2

Bij wie zou je er aan moeten denken?  Vaak eerste klachten na gluten introductie;  Indien diarree, afvallen, opgezette buik, verminderde eetlust en/of obstipatie;  Verschijnselen die ontstaan door verminderde opname van bepaalde voedingsproducten, zoals: bloedarmoede, botontkalking, vermoeidheid, groeiachterstand en miskramen;  Levertestafwijkingen.

Diabetes Mellitus en Coeliakie (door diëtist) Het verhaal van de diëtist is onderverdeeld in:  Diabetes;  Coeliakie;  DM en coeliakie;  Gevolgen voor het dieet. Het verhaal over DM laten we hier in het midden. Eerst volgt haar verhaal over coeliakie, maar vooral de combinatie van DM en coeliakie is bij deze lezing van belang. Coeliakie  Auto-immuunziekte (lichaam maakt antistoffen tegen eigen weefsels);  Glutenintolerantie (inname van gluten zorgt voor een beschadiging van het slijmvlies van de dunne darm, zodat de darm z’n werk niet goed kan doen);  Klachten zijn variabel en worden niet altijd herkend;  Levenslang strikt glutenvrij dieet. Is de enige remedie. Glutenvrij dieet  Gluten is een eiwit dat voorkomt in tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut, haver en in producten die van deze granen zijn gemaakt, zoals brood, koek, cake, taart, crackers, pizza, pasta, en paneermeel;  Gluten kunnen ook verstopt zitten in producten waarin je het niet direct verwacht, zoals sauzen, soepen, snoepjes, chocola, chips, ijs en bier;  Geeft groter risico op tekort calcium in geval van lactose beperking. Glutenvrije voedingsmiddelen:  Aardappel, groente, fruit, melk, kaas, olie, boter, vlees, vis, wild, gevogelte (ongepaneerd), ei, peulvruchten, noten, zaden, pitten, thee, koffie, suiker, honing, verse en gedroogde kruiden en specerijen.  Glutenvrije granen/meelsoorten, zoals rijst, maïs, soja, gierst, haver*, boekweit*, tef, quinoa*, sorghum en tapioca ( * = alleen met glutenvrij logo);  Wettelijke etiketteringseisen: glutenvrij indien < 20 ppm gluten (alleen bij voorverpakte producten);  Niet wettelijk verplicht: glutenvrije logo’s, samenvatting allergenen, aanwezige allergenen door kruisbesmetting (kan sporen van gluten bevatten), (on)verpakte producten. Altijd etiketten lezen!

3

Glutenvrij kiezen  Bij voorkeur pure en producten met onbewerkte ingrediënten;  Voorverpakte levensmiddelen;  Producten uit de merkartikelenlijst van het voedingscentrum;  Lees de ingrediëntenlijst altijd;  Blijf kritisch en alert vooral bij nieuwe producten;  Zelf maken is vaak gezonder dan glutenvrije dieetproducten. Diabetes en coeliakie  Associatie coeliakie en type 1 diabetes mellitus;  Coeliakie ongeveer 6 x vaker bij DM type 1;  Screening bij kinderen met DM type 1;  Onbehandelde/onbekende coeliakie kan het moeilijk maken om bloedglucosewaarden goed te regelen;  Er lijken verschillende doorzaken te zijn, meer onderzoek is nodig. Doelstellingen dieet  Herstel darm (vlokken);  Verbeteren voedingstoestand;  Bereiken van gunstige bloedglucosewaarden;  Voorkomen van symptomen en complicaties. Gevolgen voor het dieet  Glutenvrije koolhydraatbronnen kiezen;  Glutenvrije producten -> vaak andere koolhydraatgehaltes (bijv. brood);  Glutenvrij dieet -> herstel darmwand: - verbeterde opname voedingsstoffen, ook glucose wordt beter opgenomen; - mogelijk gewichtstoename, hierdoor vaak andere insuline gevoeligheid;  Vaak opnieuw insuline instellen;  Consequenties van smokkelen dubbelop! Neem voor vragen contact op met Hanna van Houdt, lid Diëtistennetwerk NCV, ([email protected] of kijk op de website: www.glutenvrij.nl)

Conclusie Voor het volledig begrijpen en behandelen van de combinatie DM en coeliakie is nog veel onderzoek nodig. Niet gediagnosticeerde en/of onbehandelde coeliakie maakt het moeilijker om de bloedglucose goed te regelen.

Vragen en antwoorden: zie p. 5

4

Vragen  Als op de verpakking staat dat er bijvoorbeeld noten in verwerkt zijn en uit de ingrediënten kun je niets vinden dat op gluten wijst, kan je dan aannemen dat het product glutenvrij is? Ja, de ingrediëntenlijst is leidend (dus niet de opsomming van allergenen!) Bij twijfel navragen bij uw diëtist of NCV.  Welke pijnstiller kun je het beste gebruiken? Pijnstillers die als capsule verpakt zijn bevatten snel gluten, maar paracetamol en diclofinac hebben geen omhulsel en kunnen in de meeste gevallen gebruikt worden. Veel pijnstillers zijn glutenvrij, maar raadpleeg toch altijd de bijsluiter! De NCV heeft een lijst met geneesmiddelen.  Zijn alle groenten glutenvrij? Ja, in principe wel, maar let op voor toevoegingen met gluten, bijvoorbeeld spinazie a la crème  Gemodificeerd zetmeel, wel gebruiken? Sinds 2000 zijn fabrikanten verplicht op het etiket te vermelden of het gebruikte zetmeel afkomstig is van een glutenbevattend graan. Er moet dan bijvoorbeeld tarwezetmeel, gerstezetmeel of gemodificeerd tarwezetmeel op het etiket staan. Heeft de fabrikant maïs- of rijstzetmeel gebruikt, dus zetmeel afkomstig van glutenvrije granen, dan is de aanduiding zetmeel of gemodificeerd zetmaal voldoende. Dit zetmeel bevat geen gluten. Als er dus alleen gemodificeerd zetmeel staat is het glutenvrij. Het is echter afhankelijk van de overige Ingrediënten van het product of het product in het geheel glutenvrij is of niet.  Verschil allergie en gluten intolerantie? Eerste is ontsteking op de huid (extern) en coeliakie is ontsteking in de darm (intern). Bij een allergie vindt er een snellere reactie plaats.

5