ENERGIEZUINIGE HUIZEN ‘Groen’ mag dan een hype zijn, onze woningen zijn nog allerminst energiezuinig. Merkwaardig, want de technologie is aanwezig om een huis volledig zelfvoorzienend te maken op energiegebied. Maar daar komt verandering in: the times they are a-changin.
N
Natuurlijk kijkt de gemiddelde Nederlander glimlachend naar het half in grond en gras ingepakte hobbit ecohouse, de koepelwoningen van de Franse firma Domespace die meedraaien met de zon en de markante, met natuurlijke en gerecyclede materialen gebouwde ‘earthships’. Natuurlijk dromen we wel eens van een drijvende woning, powered by wind- en zonne-energie. Maar voor de gemiddelde consument ging zo’n energiezuinige huisvesting veel te ver: het was meer iets voor eco-fanaten. Bovendien liep het fenomeen ecohuis vast in de zogenoemde circle of blame. De consument vroeg niet naar een ecohuis omdat er geen aanbod was, en de projectontwikkelaars en andere huizenbouwers brachten geen ecohuizen op de markt omdat er geen vraag naar leek te bestaan. Die vicieuze cirkel staat op het punt doorbroken te worden. Energiezuinige woningen of energieneutrale huizen (de woning produceert evenveel energie als het verbruikt) hoeven geen half-ondergrondse bouwsels te zijn of een energie-efficiënte doos zonder uitstulpingen. En de tijd dat er wel ecohuizen of energiezuinige woningen beschikbaar zijn voor particulieren die graag ‘groen’ willen wonen, is nabij. Gemeenten en corporaties krijgen steeds meer oog voor duurzaamheid. In heel het land borrelen plannen op voor duurzame wijken, waarbij elke initiatiefnemer graag ‘de meest duurzame wijk van Nederland’ wil realiseren. Maar energiezuinige woningen zijn nog maar het begin van de duurzame revolutie in de bouw. In de toekomst zullen nieuwbouwwoningen in hun eigen energiebehoefte kunnen voorzien. En met het surplus aan opgewekte elektriciteit laad je gratis de elektrische auto op, als die op dat moment tenminste al een plekje in de garage heeft gekregen. De technologie is er al, de interesse bij de meer milieubewuste consument ook. Eén vraag blijft over. Waar wachten we op? 14 VIVENDA
Het ‘groene’ wonen
VIVENDA 15
ENERGIEZUINIGE HUIZEN
‘Nederland loopt achter de muziek aan’ In Duitsland en Scandinavië worden ze al veelvuldig gebouwd, in Nederland wilde het niet echt vlotten met de bouw van zeer energiezuinige passiefhuizen. Maar dat gaat op korte termijn veranderen, aldus Erik Franke, architect en voorzitter van de Stichting PassiefHuis Holland.
H
Het fenomeen passiefhuizen kan nog steeds een goede reclamecampagne gebruiken. Laat het woord vallen in een gesprek en de kans is groot dat de andere partij je vragend aankijkt. Hoe kan een huis passief zijn? Het concept is echter niet zo moeilijk te begrijpen. Passiefhuizen zijn de grote schrik van de energie- en gasleveranciers. De Nederlanders leven nu nog voor 99% in klassieke woningen die actief, met behulp van externe energiebronnen, verwarmd of gekoeld worden. De kachel, de centrale verwarming, de airco, et cetera. De passiefhuizen zijn zo extreem goed geïsoleerd dat die actieve verwarming of koeling – in winter en zomer – vrijwel niet meer nodig is. Daarnaast maken ze slim gebruik van gratis verwarmingsbronnen in de woning, zoals binnenvallend zonlicht, de warmte die apparaten afgeven en zelfs de lichaamswarmte van de bewoners. Bewoners van passiefhuizen hoeven zich dan ook niet veel zorgen meer te maken over de stijgende gasprijzen of energietarieven: de verwarmingskosten zullen direct 80 tot 85% láger uitvallen dan bij een klassieke woning. De prestaties van passiefhuizen mogen dan – op papier in ieder geval – indrukwekkend zijn, in Nederland zijn er nog maar enkele tientallen van gebouwd. Wie het idee heeft dat Nederland hard aan de weg timmert op het gebied van duurzaam wonen, hoeft voor de bijstelling van dat beeld maar even over de grenzen te kijken. In Duitsland, Oostenrijk en de Scandinavische landen is het concept veel meer aangeslagen en is het al bij vele tienduizenden woningen succesvol toegepast. Een kromme situatie, vindt ook architect Erik Franke van de
CONCEPT MET ZWEEDSE ROOTS De geschiedenis van de passiefhuizen gaat terug tot de jaren tachtig van de vorige eeuw, toen Zweedse onderzoekers aan de slag gingen met de vraag: welke materialen en bouwmethoden voldoen het beste in een bepaalde klimatologische zone? Dr. Wolfgang Feist en architect Karl-Heinz Fingerling borduurden hierop verder en voegden aan het concept ook producten als drievoudig geïsoleerde ramen en diensten als het onderhoud aan de warmteterugwinning- en ventilatiesystemen aan toe. Typerend voor passiefhuizen is de goede thermische isolatie, een zorgvuldige plaatsing daarvan, koudebrugvrije constructies (koude lekt niet naar binnen via kozijnen en dergelijke), een luchtdichte, lekvrije constructie en comfortventilatie.
16 VIVENDA
Stichting PassiefHuis Holland. Als frontman van die stichting heeft hij zichzelf opgezadeld met de missie om passiefhuizen voor een breed publiek bereikbaar te maken. En met breed bedoelt Franke ook echt ‘breed’. “Veel mensen denken dat passiefhuizen iets zijn voor yuppen of groene freaks,” zegt hij. “Maar niets is minder waar. Er worden passiefhuizen ontwikkeld voor de sociale huursector, voor starters, senioren en kopers van kavels. Iedereen dus.” Waarom blijft Nederland zo achter op het gebied van passiefhuizen? “Dat heeft alles te maken met de manier waarop de woningmarkt in elkaar steekt. In het buitenland domineert het particulier opdrachtgeverschap de bouwwereld. Milieubewuste opdrachtgevers hebben vanuit hun eigen overtuiging opdracht gegeven tot de bouw van passiefhuizen. In Nederland domineren de projectontwikkelaars en corporaties. Die bepalen wat er wordt gebouwd en sturen vooral op prijs en aanbod. Ze hebben minder oog voor de uiteindelijke gebruiker van de woning, de kwaliteit ervan en een duurzame toekomst. Dat is de reden waarom Nederland al meer dan tien jaar achter de muziek aanloopt.” De doorsnee consument zal denken: ‘Leuk die passiefhuizen, maar wat gaat me dat kosten?’ “De extra bouwkosten zijn natuurlijk afhankelijk van de keuze voor de materialen en de toegepaste bouwmethoden. Bij een appartement moet je denken aan 8.000 tot 12.000 euro extra kosten. Bij een rijtjeswoning ben ik van mening dat je bij een uitgekiend ontwerp zelfs geen euro meer hoeft neer te tellen, mits je kiest voor een grote mate van prefabricage. De ervaring met grote vrijstaande woningen leert dat dit je op een meerprijs van 30.000 tot 35.000 euro komt te staan. Die investering zul je in tien tot vijftien jaar terugverdienen door de lagere energierekening. En dan is het hogere comfortniveau van het passiefhuis niet in berekening meegenomen.” Nederland is nogal passief geweest op het gebied van passiefhuizen. Hoe is de situatie nu? “Bij opdrachtgevers als woningcorporaties en gemeentes beginnen de opdrachten voor passiefhuizen los te komen. Momenteel zit de bouw van in totaal 1.400 passiefhuizen in de pijplijn. Almere krijgt de primeur van de eerste seriematige bouw van passiefhuizen in het Columbus-
FOTO: HERMEN BUURMAN
‘Passiefhuizen zijn in 2015 de nor m bij nieuwbouw’
kwartier. Het gaat daarbij in totaal om 103 zeer energiezuinige huizen. Zelf zijn we onder andere betrokken bij de bouw van 30 passiefhuizen, waaronder 16 all-electric starterswoningen in het dorpje Wissenkerke in de gemeente Noord-Beveland. Een ander groot project is de eerste grootschalige passiefhuisrenovatie van 246 huurwoningen van de woningcorporatie Aramis AlleeWonen in De Kroeven in Roozendaal. Deze huurwoningen worden dan op het energiezuinige niveau van een passiefhuis gebracht.” Ben je bij het ontwerp van een passiefhuis niet ontzettend beperkt in je mogelijkheden? “Het is niet zo heel moeilijk om een zeer energiezuinige woning te ontwerpen. Gooi er een laag aarde overheen of zet er een stolp op, en je hebt een zeer energiezuinige woning. Maar dat is natuurlijk niet de bedoeling. Er is tegenwoordig meer aandacht voor een mooie vormgeving van een passiefhuis. Wel moet je een aantal uitgangspunten in je achterhoofd houden. De positionering ten opzichte van de zon is een belangrijk gegeven. Verder zijn tierelantijnen als dakkapellen en erkers, elementen van de meer klassieke bouwstijlen, geen handige zaken als je een energiezuinig huis wilt bouwen. Daarnaast nog een meer technisch gegeven: de verhouding tussen het volume van de ruimte en het vloeroppervlak moet in balans zijn. Hoe groter het aandeel van het vloeroppervlak ten opzichte van het volume, hoe energiezuiniger de woning.” Een passiefhuis is geïsoleerd en helemaal dichtgekit, alsof het om een ruimteschip of onderzeeboot gaat. Veel mensen zullen zich zorgen maken over het binnenklimaat. “Passiefhuizen zijn zeer goed kier- en winddicht, maar niet dichtgekit, om maar weer een misverstand uit de weg te ruimen. Uit recente onderzoeken van de TU Eindhoven naar het binnenklimaat van passiefhuizen, blijkt dat deze op het punt van het binnenklimaat zeer goed
scoren. De concentraties CO2, CO en fijnstof, vocht en formaldehyde zijn dermate laag dat er altijd – ook zonder de ramen te hoeven openen – sprake is van verse binnenlucht. En om meteen maar nog een misverstand uit de weg te ruimen: de ramen in een passiefhuis kunnen gewoon open voor wat extra frisse lucht. Ook psychologisch gezien is dat belangrijk voor bewoners: het geeft je de macht om je woonomgeving aan te passen.” Hoe zie je de toekomst? “Passiefhuizen zijn de toekomst. In 2015 zal het de norm zijn voor alle nieuwbouwwoningen in de EU. Als alles volgens plan verloopt, zou Nederland volgens de ambitie van ‘Meer Met Minder’ in 2020 ruim 3 miljoen passiefhuizen moeten tellen. En die ontwikkeling zet zich nog verder door. Ik zie de passiefhuizen overigens als dé opmaat naar de energieneutrale woningen. Dat is een woning die jaarlijks evenveel energie opwekt als dat ze zelf verbruikt. Het is de bedoeling dat in 2019 alle nieuwbouwwoningen en nieuwe gebouwen in de EU energieneutraal worden gebouwd.” Dat is nogal wat. De bouwwereld zal zich drastisch moeten omvormen. “Grote bedrijven als BAM Vastgoed en veel toeleverende bedrijven in de bouw en installatietechniek zijn nu al bezig met de vraag op welke wijze ze met hun diensten en producten kunnen bijdragen aan de realisatie van passiefhuizen. Over de bouwbedrijven ben ik voorlopig nog wel sceptisch. De vraag is of deze erin slagen om voldoende kwaliteit te leveren, of dat we weer afglijden naar ‘mag het een onsje minder’? Dat zou een gemiste kans zijn; we moeten onszelf de druk opleggen om onze achterstand om te buigen naar een voorsprong. Bewoners en gebruikers willen graag, nu de bouwwereld nog.” Nog een tip? “Een renovatie, verbouwing of het realiseren van een aanbouw is een ideaal moment om na te denken over het omvormen van een bestaande woning tot passiefwoning. Op zo’n moment ga je toch al investeren in de kwaliteit van je woning. Nooit weg om dan eens advies in te winnen over de omvorming van de woning tot passiefhuis.” ■ Voor meer info: www.passiefhuis.nl VIVENDA 17
ENERGIEZUINIGE HUIZEN
Spelen met kilowatts Modern, met veel glas en voorzien van de 21e-eeuwse gemakken. De passiefwoning van ecoloog Jos Rademakers en Viola Peulen in Oijen lijkt niet op een energiezuinig eco-huis. Totdat je de energienota onder ogen krijgt.
O
Ook al doet hun website onspassiefhuis.nl en het beroep van Jos misschien iets anders vermoeden, de bewoners van het Oijense passiefhuis zijn geen duurzaamheidsfananaten of ecologische activisten die, kleumend bij een houtkachel in een oude tochtige boerderij, het liefst ‘terug naar vruuger’ gaan. In hun strakke, moderne huis brandt op deze kille, zwaarbewolkte winterdag weliswaar een pelletkachel op matig vuur, maar die verwarmingsbron is al voldoende om de hele woning op een aangename temperatuur van 20 graden Celsius te houden. En van terug naar ‘vruuger’ is weinig te merken. Vier computers, een breedbeeld-tv, moderne keuken en badkamer, auto voor de deur; bijna alles past in het beeld van een gemiddeld, modern gezin. Bijna, want de energierekening van het huis op enkele meters van de dijk langs de Maas is vooroorlogs laag. Het huis heeft geen aansluiting op het gasnet en het maandelijkse voorschot voor elektra bedraagt amper 20 euro per maand. Tel daarbij nog eens 20 euro op in verband met de stookkosten voor de pelletkachel, en je komt uit op 40 euro energiekosten per maand. Het is een bedrag dat een bewoner van een traditioneel huis nooit zal halen, tenzij die – inderdaad – de cv afsluit en kleumend voor de kachel gaat zitten. KRONKELENDE DIJK
Back to basics is dus nooit de bedoeling geweest van de familie, maar Jos, die als ecoloog regelmatig wordt ingeschakeld bij projecten rond ruimtelijke ordening, had wel de ‘latente behoefte’ om een zeer energiezuinig huis te laten bouwen. Ze hadden hun 18 VIVENDA
oog laten vallen op een kavel bij de Maas, waar de ecoloog enkele projecten begeleidt rond de omvorming van uiterwaarden tot natuurgebied. De omgeving heeft iets schilderachtigs. Een smalle, kronkelende dijk die op enkele meters van het perceel loopt, wat huizen en boerderijen, het dorpje Oijen en natuurlijk een kleine veerboot die voor de verbinding met ‘de overkant’ zorgt. Een gebied waar je normaal gesproken zelden komt, tenzij je bij mooi weer eens over die kronkelende dijken langs de Maas wilt fietsen. “Het was niet zo dat we ten koste van alles maar een energiezuinige woning wilden bouwen,” vertelt Jos. “In eerste instantie zijn we aan de slag gegaan met ons ideale plaatje van onze toekomstige woning. Daarna was het de vraag of we van dat ideale huis ook een passiefhuis konden maken.” Viola: “Bij eco-huizen heb je al snel het beeld van bewoners die met drie fleecetruien rondlopen om warm te blijven. Dat zag ik niet zitten. Op het vlak van comfort wilden we geen concessies doen. We zijn zelfs ’s winters op bezoek geweest bij een bewoner van een passiefhuis, om te ervaren of het allemaal wel leefbaar was.” KIERDICHT
Gaandeweg verdiepten ze zich steeds meer in de passiefhuizen, een fenomeen waar vooral in Duitsland, België en Oostenrijk ervaring mee is opgedaan. Passiefhuizen zijn zo goed geïsoleerd en kierdicht gemaakt dat ze nauwelijks warmte afgeven aan de buitenlucht. Aan de andere kant maken ze slim gebruik van de mogelijkheden die gratis energiebronnen bieden. De warmte van de zon,
aardwarmte, maar ook lichaamswarmte en de warmte die elektrische apparaten opwekken, worden ingezet om in de winter de woning op temperatuur te houden, terwijl het huis aan de andere kant over een aangenaam binnenklimaat beschikt door een goed functionerend ventilatiesysteem. Wie het energieverbruik voor verwarming weet te beperken tot een luttele 15 kWh per vierkante meter per jaar, voldoet aan de norm voor zo’n passiefwoning. 15 kWh is voor de leek een nietszeggend getal, totdat je beseft dat dit energieverbruik voor verwarming 4 tot 5 keer lager ligt dan bij de huidige nieuwbouwwoning en zelfs tien keer lager dan bij een bestaande woning. Het droomhuis van Jos en Viola dat uiteindelijk
op het perceel is verrezen, lijkt in niets op een energiezuinig huis. Geen piepkleine raampjes, geen lage plafonds, nee, ook geen dikke laag isolerende aarde over de woning. Niet alleen aan de warme kant, de zuidzijde, maar ook aan de koude kant (noord) heeft het huis een grote glazen pui die een prachtig uitzicht biedt op de dijk langs de Maas en het weidelandschap rond Oijen. Passiefhuizen zijn doorgaans compact gebouwd – de ideale vorm om zoveel mogelijk warmte binnen te houden – maar Viola en Jos kozen er desondanks voor om een dakkapel en een uitbouw voor de keuken te realiseren. Achteraf verbazen ze zich erover dat ze nauwelijks concessies hoefden te doen aan het oorspronkelijke bouwplan. VIVENDA 19
Jos: “Met een passiefhuis kun je heel veel kanten op. Zelfs met een glazen pui op het noorden lukt het om te voldoen aan de normen, mits je het maar slim aanpakt. Voor passiefhuizen is een rekenprogramma ontwikkeld, waar je de isolatiewaarden kunt
invoeren plus de hoeveelheid energie die het huis verbruikt en zelf opwekt. Je speelt als het ware met kilowatts. In de praktijk betekent dit rekenen, aanpassen, rekenen en misschien nog eens aanpassen totdat het juiste getal onder aan de streep verschijnt.”
Viola en Jos noemen het groot voordeel dat ze op milieu- en energiegebied niet meer het wiel hoefden uit te vinden. Al is er in Nederland relatief weinig kennis over passiefhuizen beschikbaar, in Duitsland is veel ervaring opgedaan met bouwmethoden en
Hoe bouw je een passiefhuis? DE DEKEN De basis voor het passiefhuis in het Brabantse Oijen is een isolatieschil van 45 centimeter dikte, die als een deken het dak, de noordgevel en de vloer inwikkelt. Door gebruik te maken van de houtskeletbouw-methode, waarbij de wanden met isolerend cellulose zijn opgevuld, kon de dikte van de muren tot 45 centimeter beperkt blijven. Merkwaardig is de ‘opengewerkte gevel’ aan de zuidzijde, die eruitziet als een open veranda. Die ‘veranda’ is er niet gekomen als beschutting, maar om te kunnen voldoen aan de gemeentelijke eis van een dakgoot op 3 meter hoogte. DE POSITIE De gevel aan de tuinzijde is gericht op het zuid-zuidwesten en hoger gemaakt dan de gevel aan de straatzijde, zodat de zon ’s winters tot diep in de woning kan doordringen. Overigens was de positie van het Oijense huis al vooraf bepaald door
20 VIVENDA
het gemeentelijk beeldkwaliteitsplan. Het dak heeft aan de zuidzijde een hellingshoek van 36 graden, optimaal voor zonnepanelen bij huizen op deze breedtegraad. HR++++-GLAS HR++-glas is de norm geworden voor nieuwbouwwoningen. Passiefhuizen gaan een stapje verder en hebben over het algemeen een drielaagsbeglazing om het isolerend vermogen nog verder op te krikken. Ook de kozijnen zijn extra geïsoleerd. DE ‘BROODJESVLOER’ Betonliggers met EPS-vulelementen, in de volksmond ook wel bekend als een ‘broodjesvloer’, beschermen de woning aan de onderzijde voor het weglekken van warmte. Een extra, tien centimeter dikke laag van polystyreen verhoogt het isolerend vermogen van deze vloer.
‘Bij eco-huizen heb je al snel het beeld van bewoner s die met dr ie fleecetr uien rondlopen om war m te blijven. Dat zag ik niet zitten. Op het vlak van comfor t wilden we geen concessies doen...’
materialen die in het passiefhuisconcept passen. De kozijnen, het luchtventilatiesysteem en het houten skelet voor de woning zijn rechtstreeks afkomstig van Duitse leveranciers. Voor het ontwerp van de woning klopten Viola en Jos aan bij architectenbureau Ariëns
& Schamp uit Oss. Deze had nog weinig expertise op het gebied van passiefhuizen, maar was wel bereid om zich er actief in te gaan verdiepen. Zomer 2009 betrokken Jos, Viola en hun twee dochters hun nieuwe passiefhuis in
EEN SLIMME KACHEL Zeker in een passiefhuis wordt het al snel veel te warm als je met een gewone kachel bij gaat verwarmen. De pelletkachel (pellets zijn geperste stukjes zaagsel) van de familie Rademakers-Peulen is aangesloten op een thermostaat, waardoor deze een tandje lager gaat branden als de temperatuur te hoog oploopt. SLIMME SYSTEMEN Een klimaatsysteem met warmteterugwinning is een klein wonder. De warmte van uitstromende lucht wordt gebruikt om (koude) instromende lucht op te warmen. De opgewarmde verse lucht is daardoor al bijna op kamertemperatuur als deze het huis binnenstroomt, wat je ‘bakken’ aan verwarmingsenergie scheelt. In het voortraject kun je instromende zeer koude lucht nog voorverwarmen door deze eerst door een bodemwarmtewisselaar te leiden. De lucht komt daarmee alvast op bodemtemperatuur. ’s Zomers gebruik je diezelfde bodemwarmtewisselaar als gratis airco om instromende lucht af te koelen.
Oijen. Enkele maanden later ontvingen ze zo’n honderd bezoekers tijdens de open dag van de passiefhuizen. Op hun site onspassiefhuis.nl geven ze verder veel informatie over de bouw van hun passiefhuis. Niet omdat ze zich als ambassadeurs beschouwen van de passiefhuisgedachte, maar meer om een praktische reden. “We hebben veel gehad aan ervaringen van andere bewoners van passiefhuizen,” zegt Jos. “Zo moet je dat ook zien: onze kennis willen we nu via onze site graag met anderen delen.” ■ Meer info: www.onspassiefhuis.nl
ZONNEBOILERS EN ZONNEPANELEN Bij een passiefhuis verwacht je zonnepanelen en zonneboilers. Daar is het Oijense huis geen uitzondering op. De zonneboiler zorgt voor de verwarming van het tapwater en als de zon het laat afweten, wordt die taak overgenomen door de luchtwarmtepomp. De zonnepanelen op het dak leveren genoeg energie voor de (led-)verlichting en de elektrische apparaten. LUCHT- EN KIERDICHT Passiefhuizen hebben wel iets weg van onderzeeërs of ruimteschepen; er lekt nauwelijks lucht weg door kieren en gaten. De kieren die er nog zijn, worden met tape afgeplakt. Om de status van een ‘echt passiefhuis’ te krijgen, zal de woning ook een blowertest moeten doorstaan. Bij deze test wordt gemeten hoeveel lucht er naar buiten weglekt.
VIVENDA 21
ENERGIEZUINIGE HUIZEN
Het is groen en het… DE MOOISTE, DUURSTE OF OPVALLENDSTE ‘ECOHUIZEN’
Go eco, go iglo
Gecamoufleerde schoonheid Ecohuizen associeer je al gauw met milieu-activisten, die met minimale middelen een nieuw onderkomen bouwen. The Orchid House bevindt zich juist aan de andere kant van het spectrum: de wereld van de celebs en upperclass. Het nog te realiseren Engelse eco-country house in de vorm van een orchidee werd in 2008 voor maar liefst 7,2 miljoen pond verkocht aan een mysterieuze koper, die uit de amusementswereld zou komen. Voor dat bedrag krijgt die mystery buyer niet alleen een bijzondere woning, maar ook een fantastisch uitzicht over een meer in het natuurgebied Cotswolds. Deze locatie is onderdeel van Lower Mill Estate waar tal van exclusieve architecturale pareltjes zijn verrezen. Architecte Sarah Featherstone baseerde het concept voor de woning op een orchideeënsoort, die door haar schutkleuren opgaat in de omgeving. De bedoeling is dat ook The Orchid straks zal versmelten met de natuurrijke omgeving door een patroon van camouflagekleuren en zijn organische, ronde vormen. Het hart van The Orchid wordt gevormd door de keuken, daaromheen bevinden zich flexibel in te vullen leefruimten, waarvan het merendeel op het water drijft. Een warmtepomp en geothermische warmte moeten ervoor zorgen dat het huis straks meer energie produceert dan het verbruikt. En dat mag je ook wel verwachten als je zo’n 7,9 miljoen euro neertelt voor een ecohuis. www.lmearchitecture.com 22 VIVENDA
De Eskimo’s vonden hem lang geleden uit en wie weet wordt ie in de komende jaren ook populair ten zuiden van de poolcirkel. De Eco Iglo van het Nederlandse Intact Ecodesign was in 2009 een eyecatcher op onder andere de beurs Huis & Tuin in Leeuwarden. Een halve bol van staal en geïsoleerd glas, één verdiepingsvloer en in principe géén binnenwanden. Het bouwwerk kan op het land geplaatst worden in een betonnen bak, maar ook op het water drijven. Kees de Kraker van Intact Ecodesign greep met de eco iglo terug op een oervorm voor een woning, maar voegde daar wel hightech-installaties aan toe om de iglo leefbaar en zelfvoorzienend op energiegebied te maken. Een revolutionair schild met 21 zonnepanelen draait via een trackingsysteem met de zon mee en profiteert zo optimaal van de stand van het hemellichaam. Die zonnepanelen voorzien in de totale behoefte aan elektriciteit in de iglo. Uiteraard heeft de woning een Warmte Terug Win Installatie (WTW) voor de ventilatie, een warmtepomp en een zonneboilersysteem voor warm water. Het regenwater wordt opgevangen in een tank en gefilterd, waarna het gebruikt kan worden voor het toilet, de was- en vaatwasmachine en de glaswasinstallatie. Mogelijk is het gefilterde water zelfs bruikbaar als drinkwater. De amfibische Eco Iglo prikkelt de fantasie, al is deze helaas nog niet ‘in het echt’ gerealiseerd. Mogelijk krijgt het Homeruskwartier in Almere de primeur. Intact Ecodesign onderhandelt momenteel met de gemeente om daar zijn modelwoning en kantoor te bouwen. www.eco-iglo.nl
Weijnen-huizen op Steigereiland
FOTO: JEROEN MUSCH
Als iemand zélf een zeer energiezuinige woning bouwt, is dat opmerkelijk. Architect Pieter Weijnen van Faro Architecten ging op het Steigereiland in het Amsterdamse IJburg nog een stapje verder. Hij bouwde daar twee zeer energiezuinige woningen, waarvan hij er één verkocht en één ging bewonen. De eerste woning waarmee Weijnen aan de slag ging, is een compleet houten huis met een opvallende blauwe gevel, waarvan de grote pui op het zuiden de woning van veel licht en warmte voorziet. Het koelsysteem is gebaseerd op oude Arabische koeltorens: de lucht uit de woning wordt door een ondergrondse buis gepompt en vervolgens weer gekoeld naar de woning geleid. Ook recyclede materialen als oude meerpalen uit het IJ en koperen plaatjes uit een kerk (gebruikt voor een geschubd plafond) werden bij de bouw gebruikt. Tijdens de bouw van de eerste woning, ging Weijen al aan de slag met een nieuw huis op het Steigereiland dat nóg energiezuiniger moest worden. Drielaagse beglazing, een volledige kierdichting en een warmteterugwininstallatie brengen de isolatiewaarde van de woning op passiefhuisniveau, terwijl twee windmolens in de nominale energiebehoefte voorzien. Faro Architecten noemt het zelf een energieneutraal huis: een huis dat in principe net zoveel energie verbruikt als produceert. Saillant detail is dat een boom, gekapt in de Amsterdamse grachtengordel, de tussenverdieping van de superenergiezuinige woning draagt. www.faro.nl VIVENDA 23
ENERGIEZUINIGE HUIZEN
My house=my power Met zijn Leusdense powerhouse geeft Johannes Out van InnoConstruct een flinke boost aan de promotie van de zogenoemde energiepluswoning. Een huis dat niet alleen in zijn ‘eigen’ energiebehoefte kan voorzien, maar ook nog de accu van de elektrische auto kan opladen? Jawel, het kan, en niet pas in 2030, maar nú.
A
Al zeker een half jaar is de woning van Johannes Out en diens vriendin hot in de media. Minister Cramer opende maart vorig jaar Outs powerhouse in de Leusdense nieuwbouwwijk Tabaksteeg, wat het startschot betekende voor een stroom aan publiciteit voor de energiepluswoning. Dagbladen, vakbladen, het NOS-Journaal, ja zelfs de Chinese staatstelevisie besteedden aandacht aan het opmerkelijke huis dat jaarlijks meer energie produceert dan het opslurpt. Jaarlijks houdt het powerhouse een surplus van circa 600 kWh over: een energievoorraad waarmee je een elektrische auto ongeveer 5.600 kilometer kunt laten rijden. Het is de natte droom van elke automobilist: ‘gratis’ rijden
24 VIVENDA
en dat ook nog eens op ‘schone’ energie die door de eigen woning is opgewekt. Het powerhouse van Out bevat overigens een Energy Spot, een oplaadpunt voor elektrische auto’s, maar zo’n wagen is nog niet door het stel aangeschaft. Het wachten is, volgens een glimlachende Out, nog op de nieuwste en meer betaalbare modellen die dit jaar op de markt zouden komen. Is het concept voor het Leusdense powerhouse zo baanbrekend dat ze er – tot aan China toe – over moeten berichten? Zijn er dan geen andere energiepluswoningen in Europa met daken van zonnepanelen en knotsen van windmolens in de tuin die een hoop energie leveren? Bewoner Out bevestigt dat die huizen er wél zijn in het buitenland, maar dat de Leusdense variant uniek in haar soort is. “Er zijn bij mijn weten geen energieplushuizen die het totale energieverbruik van een woning voor hun rekening nemen – dus inclusief alle apparaten als de vaatwasser en het koffiezetapparaat – en daarboven ook eens voor een energiesurplus zorgen,” reageert hij. Maar volgens Out is dat nog niet eens het meest opmerkelijke aspect van zijn woning, die door InnoConstruct in samenwerking met energieleverancier Eneco, Siemens en Philips is ontwikkeld. “Veel ecohuizen hebben een kubistische, futuristische vormgeving die goed van pas komt bij het thermisch isoleren van een woning,” aldus Out. “Wij zijn erin geslaagd een ecohuis te ontwerpen in een jarendertigstijl. Deze stijl is voorgeschreven voor de wijk Tabaksteeg, maar is weinig geschikt voor een ecohuis-
ontwerp. Door een ecohuis in jarendertigsfeer te realiseren, hebben we het als het ware uit de geitenwollensokkensfeer gehaald. Minister Cramer reed in eerste instantie ons huis voorbij toen ze de woning officieel kwam inwijden. ‘Is dit nu het ecohuis?’ zei ze. Dat zie ik als een compliment.” HIGHTECH HUIS
Het energieplushuis mag er van de buitenkant dan klassiek uitzien, eenmaal ontdaan van die traditionele jas blijft er een hightechhuis over dat slim gebruikmaakt van de
nieuwste inzichten op het gebied van isolatie, ventilatie en warmteterugwinning. De fundering bestaat uit een 50 centimeter dikke laag glasschuimgranulaat (gerecycled glas), een materiaal dat niet alleen uitstekend isoleert, maar ook voor een stabiele ondergrond zorgt. Op elkaar gestapelde Styro Stone-blokken, een nieuwe, innovatieve bouwmethode, creëren de benodigde ‘hoogisolerende’ schil die elke energiepluswoning nodig heeft, aangevuld met driedubbele beglazing voor de ramen en isolerende vitrage van Luxaflex.
Om het energieverbruik binnenshuis zo laag mogelijk te houden, is gebruikgemaakt van de meest energiezuinige apparaten die Siemens in het assortiment heeft en superzuinige, door Philips ontwikkelde led-lampen. Deze hebben niet meer 7 Watt nodig om een helder licht te verspreiden, wat in geen verhouding staat tot de energieconsumptie van de traditionele 40 Watt peertjes. O V E RT O L L I G E E N E R G I E
Al die superisolerende maatregelen zijn voor een energieplushuis nog niet voldoende. De
woning moet immers ook energie opwekken. De motoren van het powerhouse zijn een windturbine, vier zonnewarmtecollectoren (voor het verwarmen van tapwater) en twaalf hoogrendement zonnepanelen op het dak. Daarnaast wordt warmte (en koelte) gewonnen uit de aarde via twee 70 meter diepe putten en beschikt het huis over een slim systeem voor natuurlijke ventilatie, waarbij de lucht vooraf verwarmd of gekoeld wordt via een ondergronds systeem. Door al deze voorzieningen wekt het powerhouse ’s zomers veel meer energie op dan nodig is en dat leverde VIVENDA 25
WAT KOST EEN ENERGIEPLUSHUIS? Thermische isolatie, slimme ventilatiesystemen, hoogwaardige bouwmaterialen… Hoe je het ook draait of keert, de bouw van een energiepluswoning kost meer dan de bouw van een traditionele woning. Johannes Out van InnoConstruct schat dat de bouwkosten 10% hoger uitvallen voor een woning in het middensegment en dat je daarnaast toch zo’n 50.000 euro moet reserveren voor energiezuinige installaties. “Hoe duurder de woning, hoe kleiner het aandeel van die extra investeringen in de totale bouwsom,” zegt Out. “Met onze bankpartner reiken we daarvoor deels een oplossing aan door de extra investeringen voor de installaties mee te nemen in de hypotheek voor het huis. Of de bewoners krijgen hiervoor een aanvullende lening tegen gunstige voorwaarden via de groenfinancieringsregeling.” Wie nog niet de stap kan of wil zetten naar een energiepluswoning maar toch iets aan het energieverbuik wil doen, kan ook bij InnoConstruct terecht voor afzonderlijke producten als zonnecollectoren, geavanceerde klimaatsystemen, warmtewisselaars etc.
26 VIVENDA
voor de bedenkers van het concept een luxeprobleem op. Wat doe je met de overtollige energie? Out: “Je kunt energie opslaan in accu’s, maar dat is niet zo’n praktische optie. Uit berekeningen bleek dat we de helft van de garage moesten vullen met accu’s om alle energie kwijt te kunnen. Dat is zonde van de ruimte en milieuonvriendelijke accu’s passen niet bij de uitstraling van een duurzame woning. Vandaar dat we kozen voor teruglevering aan het net, waar je bovendien een vergoeding van 2,5 maal de consumentenprijs voor kunt krijgen via de subsidieregeling. Dat zal voornamelijk in de zomer gebeuren, in de winter wordt er in huis meer energie verbruikt dan er opgewekt wordt.” Outs huis mag dan op allerlei punten energie besparen en op allerlei manieren energie winnen, het heeft ook een regelaar nodig die alle systemen op elkaar afstemt. Een zeer intelligent klimaatsysteem heeft 24 uur per dag de touwtjes in handen en regelt de aanvoer van verse lucht, de verwarming etc. Het systeem draait op speciale software en ontvangt constant gegevens via sensoren door het hele huis.
Voor InnoConstruct, die het concept van het Leusdense powerhouse ontwikkeld heeft, zijn de belangen groot. Doel is uiteraard om het concept landelijk uit te rollen. Dit jaar gaat InnoConstruct aan de slag met de realisatie van zes gloednieuwe powerhouses. Als projectontwikkelaars, corporaties of particuliere opdrachtgevers de komende jaren ‘ineens’ besluiten om massaal energieplushuizen te gaan bouwen, dan kan een kant-en-klaar, beproefd concept goud waard zijn.Verrassend genoeg speelt InnoConstruct niet uitsluitend de kaart van de ‘duurzaamheid’ om het concept aan de man of vrouw te brengen. “We zeggen vaak: als je het niet doet voor het milieu, doe het dan voor je eigen portemonnee,” reageert Johannes Out. “Een energieplushuis vraag om extra investeringen, maar die ga je op de lange termijn meer dan terugverdienen. Hoeveel je winst bedraagt, is weer afhankelijk van de energieprijzen, waar bewoners van traditionele woningen mee te maken krijgen. En natuurlijk voegt het energieplus-karakter extra waarde toe aan een woning: duurzaamheid is iets waar steeds meer woningkopers op gaan letten.” ■ Voor meer info: www.innoconstruct.nl
‘We hebben het ecohuis uit de geitenwollensokkensfeer gehaald’ VIVENDA 27
