Energie en kosten besparen door kleinere maatregelen van gebouwenbeheer - Verlichting Sessie 8 Meer met minder: energiedag voor lokale besturen Catherine Lootens KAHO Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Oktober 2011
Overzicht • • • • • •
Voorstelling Groen Licht Vlaanderen Bewustwording Door-Lichting Energiebesparing met beter licht Meer met minder … met LED REG-premie voor relighting
2
Groen Licht Vlaanderen Energiebesparing met Beter Licht
• Stimuleren van
– Energiezuinige verlichting – Innovatie
• Partner/Endorser in Europese programma’s – Sustainable Energy Europe – GreenLight Programme
• Financiering
– 80% IWT-Vlaanderen – 20% consortium 4
Contact • KAHO Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders De Smetstraat 1 9000 Gent • WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, 21 1342 Limelette Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact:
[email protected] Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13) 5
BEWUSTWORDING
6
Aandeel verlichting • Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik:
– 35-45% in kantoren, zorgsector, winkels en horeca – tot 70% in scholen – ~30% in industrie – ~16% in woningen
• Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer.. • Reële terugbetalingstermijn: – Gemiddeld 5 jaar – Afhankelijk van o.a. aantal branduren 7
Impact verlichting op E-peil van EPU • EPU (utilitaire gebouwen: scholen, kantoren) • Sensitiviteitsanalyse mbt. verlichting in kantoren (WTCB) : – Streef naar 12 W/m² i.p.v. typische 20 W/m² (waarde bij ontstentenis) – E-peil zakt gemiddeld van E112.1 naar E89.5
• In scholen nog beter doen:
– Streven naar < 10W/m2 voor L=500 lux (7,5W/m² voor L=300) 8
Impact verlichting op E-peil van EPU
• WTCB publicatie: EPB – Verlichting in tertiaire gebouwen – http://www.wtcb.be/homepage/index.cf m?cat=publications&sub=infofiches&pag =48&art=9
DOOR-LICHTING
10
Door-Lichting • Energie
– Inefficiënte lampen? • • • •
Gloeilampen Halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) Hoge druk kwikdamp lampen
• Visueel Comfort
– Kapotte Lampen? – Lampen van verschillende kleur?
• Onderhoud/economische aspecten – Lampen met korte levensduur? 11
Door-Lichting • Inefficiënte armaturen? • Slecht visueel comfort?
12
Door-Lichting • Inefficiënte voorschakelapparaten? – Elektromagnetische ballast • B-Klasse: Low loss • C-Klasse: Conventional • D-Klasse: High loss
13
Door-Lichting • Wordt het aantal branduren beperkt?
– Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? – Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht? • Aandacht vragen met stickers, posters • Automatisatie • Onderverdeling in zones
• Wordt er gedimd?
– Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? • Automatisatie • Verschillende circuits?
• Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht? • Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn)
14
Door-Lichting • Is er een onderhoud gepland? – Groepsvervanging lampen – Poetsbeurt armaturen
• Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur?
15
Door-Lichting • Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 Indien vermogen van de ballast ballast): niet is gekend: 58W +11,6W= 69,6W lampvermogen X 1,2 • Volledig lokaal (24 armaturen): 24×69,6W = 1670,4W • Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren): 1504 × 1670,4W = 2512,3kWh/jaar • Kostprijs elektriciteit: 0,18€ / kWh×2512,3kWh ≅ 452€ / jaar 16
Door-Lichting
Te laag?: Streven naar 500 lux in klassen waar avondonderwijs wordt gegegeven
• Lokaal: 7mx8m: 56m2 • Verlichtingssterkte: 400lux • Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W – 29,82 W/m2 – 7,4 W/m2.100lux
17
Te hoog: Streven naar ≤10 W/m2 ≤2W/m2.100lux
ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 18
Energiebesparing met beter licht • Beperken van vermogen én branduren • 3peilers – Daglicht – Kunstlicht – Automatisatie
19
Daglicht
Kunstlicht • Energiezuinige Verlichtingsinstallatie – Efficiënte lichtbronnen – Optieken/armaturen met een hoog rendement – Elektronische voorschakelapparatuur
• Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan • Automatisatie – Schakelen/dimmen • Tijd – scenario’s • Aanwezigheidsdetectie • Daglichtdetectie
21
Lampen • Kies voor efficiënte lichtbronnen: – Fluorescentie
• Lage druk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte
– Metaalhalide gasontlading – LEDs
• Te vermijden:
– Gloeidraad lampen – Hoge druk kwikdamplampen 22
Armaturen • Kies voor efficiënte armaturen –
Rendement η of LOR (Light Output Ratio) •
–
–
Reflectoren/optieken/diffusoren
Hou rekening met het stralingsprofiel •
breedstralend/diepstralend/asymmetrisch = fotometrie
•
Indirect/direct
Let ook op voor verblinding!
Voorbeeld: –Lamp
:
–Rendement
58W - 5000 lm optiek (η, LOR):
–Armatuurlichtsterkte –Lichtverlies
:
:
92%
4600 lm 400 lm 23
Voorschakelapparaten • Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat – Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) – A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten
• Voordelen: – – – – – – – – –
Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)
Lichtstudie • Kies voor een goed lichtplan • Laat u adviseren door experten
MEER MET MINDER …MET LED 26
LED • • • • •
LED is nog steeds in evolutie Toch is LED al betrouwbaar Maar het product LED is nog niet af! Rond LED loopt nog volop onderzoek LED technologie omvat weinig of geen standaarden en normen
Meer met minder maar… • Wees realistisch en stap af van de hype • Wees kritisch en laat u goed informeren • Wees innovatief en probeer de LED uit 27
LED Efficacy tot …>100lm/W
Led it be
28
Besparen in kWh? Bron: Europese Commissie
Bron: US DOE
29
Besparen in €? • De prijzen zijn hoog, maar dalend • Grote prijsverschillen, maar niet steeds verklaarbaar
– Toch verband kwaliteit versus prijs
• In de totale kost levert de langere levensduur een positief effect op (Vb. CFL versus LED in downlighters)
Bron: US DOE
Besparing op het milieu? • Bevatten geen kwik • Bevatten wel zeldzame aarden en elektronica onderdelen • Retrofit LED is sinds 1 juli 2010 Recupel onderhevig – €0,2 (btw incl) LED retrofitlampen – rubriek gasontladingslampen
• LED armaturen vallen onder de Recupel voor armaturen
Efficiëntie van een LED systeem • Totale efficiëntie LED systeem (%) is afhankelijk van – Het rendement van de LED aansturing – Het rendement van de LED die/package – Het rendement van de secundaire optica of van de diffuser
Systeem efficiëntie (lm/W) = Elektrische Efficiëntie (%) x LED efficacy (lm/W) x Optische Efficiëntie (%)
32
Opletten met verblinding • Hoog-luminante lichtpunten • UGR: Unified Glare Rating (NBN EN 12464-1) • Belangrijk, zowel met retrofit LED lampen (LEDTL) als met LED armaturen • Diffusors verhelpen verblinding (rendement ?)
33
Opgelet met LED-TL! • Studie LvL • 12 ≠ LED-TL:vervangers van 36W TL
– TLD 36W/830: 3350 lm (93 lm/W) – TLD Eco 32W830: 3000 lm (93,75lm/W)
•
Initiële metingen LED-TL – – – – –
P (W): 10,3W tot 31,6W I (lm): 754lm tot 1774 lm lm/W: 50,8 tot 89,6 lm/W PF: 0,45 tot 0,97 CRI: 65 tot 89
• Duurtest (8000 uren) – interval metingen
34
REG-premie voor relighting
35
Zuinig ? 2 tot 2,5 W
m².100lx
36
Wat hebben we nodig ? • • • •
Oppervlaktes plafond, muren en vloer Reflectiecoëfficiënten plafond, muren en vloer Onderhoudsfactor Taakoppervlak of taakoppervlakken als er meerdere zijn – – – –
oppervlak taak of taken type taakoppervlak (a, b, of c) reflectiecoëfficiënt van type c taakoppervlak bereikte (uit Dialux of Relux of …) verlichtingssterkte op de taakoppervlakken
• Geïnstalleerd vermogen Dan wordt het geïnstalleerd vermogen vergeleken met de streefwaarde voor het vermogen:
Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef
37
WAT HEBBEN WE NODIG ? Pinst
W
Apl Am
m² m²
ρpl ρm
% %
Avl
m²
ρvl
%
Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr
Aard*
Opp (m²)
Efinaal
r (%)
1 2 3
*Aard van de taakoppervlakken a b
samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur
c
berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair
Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef 38
E X C E L B E S T A N D
VOORBEELD: GANG • Gegevens: • LxBxH van lokaal= 20,6m x 3,6m x 2,8m • ρpl= 70% / ρmu= 15% / ρvl= 27% • Onderhoudsfactor: 0,85 • Geïnstalleerd vermogen: 832W • Taakoppervlakken • vloer: LxB: 20,6m x 3,6m • Bereikte verlichtingssterkte (uit berekeningsprogramma): • 379 lx op de vloer (0,2m) • Dit geven we in het Excel-bestand. Resultaat vermeld op volgende dia
39
VOORBEELD: GANG
LED-downlighter 40
VOORBEELD: GANG
41
42
Besluit • •
Voorwaarde: Pinstalled < Pstreef Financiële tegemoetkoming:
– 100 euro * (2 – (Pinstallatie/Pstreef )) * Pstreef /1000* (1,5 ) – Beperkt tot 15.000 euro – Max 50% van factuur – Niet voor Relamping!
•
Eandis:
– Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: €100 wordt €125, €150 of €175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie – Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting – 2012: enkel nog relighting
• Infrax:
– Enkel relighting
•
Relighting: enkel van toepassing voor gebouwen ouder dan 4 jaar
43
Voorwaarden • Aanvraagformulier met vermelding van
– Merk en type van de armaturen en lampen vermelden in – Specificaties van de nieuwe verlichtingsinstallatie vermelden (Pinstallatie, jaarlijkse branduren)
• Lichtberekening van de nieuwe installatie • Oppervlakte berekening van elk type ruimte en van alle taakoppervlaktes • Ingevuld excel bestand in bijlage • Witgelakte armaturen worden niet toegelaten 44
Tot slot • Steek uw licht op • Vragen? • Dank aan – – – – –
IWT Vlaams Innovatienetwerk Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KAHO Sint-Lieven
45
