TBI Infra B.V. Landdrostlaan 49 7327 GM Apeldoorn Postbus 20175 7302 HD Apeldoorn Telefoon 055 - 538 22 22 Fax 055 - 538 22 44
Energie en CO2: Energiemanagement Actieplan 2013-2015 Datum opgesteld
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787 Blad
1 van 13
Blad
Datum opgesteld
2 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
Versiebeheer Versie
Datum
Status
Omschrijving
0.5
22-04-2013
Concept
Intern
1.0
15-05-2013
Definitief
Definitief
2.0
19-06-2014
Definitief
Actualisatie 2014 (toevoeging Timmermans en Servicis)
Blad
Datum opgesteld
3 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
Inhoud 1 1.1 1.2
Inleiding Organisatie Onderschrijving directie
4 4 4
2 2.1 2.2 2.3
Reductiedoelstelling Doel en taakstellingen Aandachtsgebieden Energiereductie
5 5 7 7
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5
Reductiemaatregelen Algemene maatregelen TBI Infra Bedrijfsspecifieke maatregelen Project specifieke maatregelen Deelname reductieprogramma’s Deelname sector- en keteninitiatieven
8 8 9 11 11 11
4 4.1 4.2 4.3
Implementatie en verantwoordelijkheden Verantwoordelijkheden Middelen Monitoring en meting
13 13 13 13
Bla ad
Datum opg gesteld
4 van v 13
22 april 2013 Datum gew wijzigd
19 juni 2014 2 Referentie e
1305-07 787
1 Inleiding TBI Infra a wil zich in de d periode 2013-2015 gaa n inspannen om haar energieverbruik verder te vermindere en en haar CO O2 uitstoot te beperken. En nergiemanagement geeft invulling g aan de struccturele verbettering van de e energie-effic ciëntie. Uiteindelijk draagt energiem managementt op organisattieniveau bij ttot een beperrking van de energiebee hoefte e en de vermind dering van de e CO2 uitstoott. Dit ‘Ene ergiemanagem ment Actiepla an’ (vanaf nu a noemd) besch hrijft het actieplan gen beleid e en de reductie edoelstellinge en van TBI Inffra voor haar energie en CO2 C reductie beleid vvoor de komende jaren. He et actieplan iss onderdeel van v het Energiemanagement Prrogramma (EMP) en heeft alleen betrekkking op de scope s 1 en 2 emissies. e 1.1 Org ganisatie TBI is een netwerk van ondernem mingen, die acctief zijn in Te echniek, Bouw w en Infra, met nam me op de Ned derlandse ma arkt. Onder de e naam TBI In nfra werken de d gerenommee erde bedrijve en Mobilis, Vo oorbij Prefab B Beton, Voorbij Funderings stechniek, Timmermans en Serrvicis nauw sa amen1. De onde ernemingen binnen b TBI ga aan vanuit hu un maatschap ppelijke betrok kkenheid bewust om met het le eefmilieu en grondstofgeb g bruik. Grondsttoffen en energiebronnen zijn eind dig en moeten n spaarzaam en bedachtzzaam gebruiktt worden. TBII Infra ziet in alle fasen duurzaa am bouwen als het beperk ken van gezon ndheids- en milieuschade m van een n bouwwerk. Vanaf V de winning van de g grondstof, via a het ontwerp, productie van elem menten, de bouw van een object en he et gebruik, tot en met de sloop van het bouwwe erk. Duurzaam mheid maakt deel uit van M Maatschappe elijk Verantwo oord Ondernemen ((MVO). 1.2 Ond derschrijving g directie Het actieplan komt voort uit de be eleidsverklarin ng en is onde erschreven do oor het hoger man nagement en word intern en e extern geccommuniceerd en geïmple ementeerd.
Mobilis BV:
Voorbij Funderingste F echniek:
Voorbij Prefa ab Beton:
Jan de JJong (directeu ur)
Carlo va an Klarenboscch (directeu ur)
Peter van den Hoogen (directeur)
Timmermans
Servic cis
Jos Tim mmermans (directeu ur)
Kees de d Jong (directteur)
1
De recen nt door TBI Infra ovvergenomen bedrrijven Timmermanns Infratechniek BV V en Servicis BV zullen z begin et actieplan opgenomen worden. 2014 in he
Blad
Datum opgesteld
5 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
2 Reductiedoelstelling TBI Infra heeft reductiedoelstellingen opgesteld om haar energieverbruik en CO2 uitstoot te verminderen. De doelstellingen zijn gebaseerd op de geïdentificeerd aandachtsgebieden uit hoofdstuk 3 en de voorgenomen reductiemaatregelen uit hoofdstuk 4. 2.1 Doel en taakstellingen Als concrete doelstelling heeft TBI Infra zichzelf opgelegd om in de periode 20132015 te streven naar het verminderen van het energieverbruik en het reduceren van haar CO2 uitstoot met 6%. Deze doelstelling komt voort uit de beleidsverklaring is conform de Meer Jaren Afspraken 3 (MJA3) welke uitgaat van 2% energiereductie per jaar. Zeker in de huidige markt is dit een ambitieuze doelstelling. Analyses van het energieverbruik en CO2 uitstoot worden afgezet tegen een vastgesteld basis- of referentiejaar. Het basis- of referentiejaar voor de bovenstaande doelstellingen is 2012. De energie en CO2 prestaties worden gemeten conform de ‘Energie Prestatie Indicatoren’ (EnPI’s) zoals beschreven in het EMP. Hierin wordt energieverbruik en CO2 emissie gerelateerd aan andere representatieve bedrijfsgegevens om een relatieve meerjarig vergelijking mogelijk te maken. Naast de ‘lange termijn doelstelling’ voor 2015 heeft TBI Infra ook een doelstelling voor de tussenliggende jaren 2013 en 2014 geformuleerd. Deze zijn opgenomen in de onderstaande tabellen. Tabel 1: reductiedoelstellingen energie en CO2 2013 t.o.v. 2012.
Bedrijf Mobilis VFT VPB Timmermans Servicis TBI Infra
Energie 2% 2% 2%
2%
CO2 Scope 1 Scope 2 1% 20% 2% 2% 2% 2% Geen doelstelling 2%
3%
Totaal 2% 2% 5%
Leasewagenpark
<115 g CO2/km
2%
Tabel 2: reductiedoelstellingen energie en CO2 2014 t.o.v. 2012.
Bedrijf Mobilis VFT VPB Timmermans Servicis TBI Infra
Energie 4% 4% 4% 2% 2% 4%
Scope 1 2% 10% 10% 2% 2% 4%
CO2 Scope 2 25% 4% 4% 2% 2% 5%
Totaal 4% 4% 5% 4% 4% 4%
Leasewagenpark
<110 g CO2/km
Blad
Datum opgesteld
6 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
Tabel 3: reductiedoelstellingen energie en CO2 2015 t.o.v. 2012.
Bedrijf Mobilis VFT VPB Timmermans Servicis TBI Infra
Energie 6% 6% 6% 4% 4% 5%
Scope 1 4% 11% 11% 5% 5% 6%
CO2 Scope 2 30% 6% 6% 20% 20% 7%
Totaal 6% 6% 10% 10% 10% 8%
Leasewagenpark
<105 g CO2/km
Blad
Datum opgesteld
7 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
2.2 Aandachtsgebieden Voor de periode 2013-2015 heeft TBI Infra de onderstaande aandachtsgebieden gedefinieerd (op basis van de energie- en CO2-inventarisatie 2012) waarvan verwacht wordt dat er verdere energie- en CO2 reductie behaald kan worden. • Ten eerste het bedrijfswagenpark. Al vanaf 2010 voert TBI Infra hier een actief beleid in en is het leasewagenpark de afgelopen jaren duidelijk duurzamer geworden. Uit een analyse blijkt dat er nog verdere reducties behaald kunnen worden. • Ten tweede hernieuwbare energie. Momenteel verduurzaamt TBI infra bijna al haar elektriciteitsverbruik met Wind220 certificaten. Uiterlijk in 2015 moet alle elektriciteit 100% duurzaam ingekocht of opgewekt worden. • Ten derde energiezuinig materieel. Op projecten verbruiken met name Mobilis en VFT veel brandstoffen en elektriciteit. Door het Inhuren en aanschaven van energiezuinig materieel (bijvoorbeeld aggregaten, bouwverlichting, kranen, funderingsmachines, etc.). • Tot slot bewustwording van medewerkers en derden op projecten en toezicht op naleving van het milieubeleid. 2.3 Energiereductie In het algemeen zijn er voor een onderneming een drietal mogelijkheden (Trias Energetica) om hun CO2 uitstoot te reduceren: • Energie-efficiëntie: het bereiken van dezelfde prestaties/diensten met een lager energieverbruik. • Aangepaste bedrijfsprocessen & werknemers engagement: veranderingen in werkprocessen of procedures ter vermindering van energiegebruik. • Hernieuwbare Energie: vervanging van fossiele energie door overschakelen op een minder koolstof intensieve brandstof en of aankoop van groene energie. Het energie- en CO2-beleid van TBI Infra stond tot op heden voornamelijk in het teken van de inzet van ‘quick-wins’, bijvoorbeeld het inkopen van groene stroom en het verduurzamen van het wagenpark. Nu deze goeddeels benut worden verschuift de aandacht meer naar energiereductie door energie-efficiëntie, werknemers engagement en aangepaste bedrijfsprocessen.
Blad
Datum opgesteld
8 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
3 Reductiemaatregelen TBI Infra neemt reductiemaatregelen om het energieverbruik en CO2 uitstoot te reduceren. Deze maatregelen zijn niet alleen van toepassing op bedrijfsniveau, maar ook nadrukkelijk op projecten waarop CO2-gerelateerd gunningsvoordeel verkregen is. De aandacht richt zich in eerste instantie op de meest significante energieaspecten zoals in de voortgangsrapportages zijn geïdentificeerd. De maatregelen zijn afgestemd met de directies van TBI Infra bedrijven en zijn de reële reductiekansen en maatregelen die de komende jaren door TBI Infra geïmplementeerd gaan worden. De effecten van sommige maatregelen op bedrijfsniveau (bijvoorbeeld een duurzaam leasewagenpark) werken automatisch ook door op projectniveau. 3.1 Algemene maatregelen TBI Infra • Scope 1: TBI Infra stuurt actief op een duurzaam leasewagenpark. Voor het leasewagenpark zijn duidelijke doelstellingen gesteld aan de maximale gemiddelde norm-emissie van het TBI Infra leasewagenpark. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: wagenparkbeheerder • Scope 1: TBI Infra wil haar medewerkers inzage geven in de effecten van hun rijgedrag. Hier wordt nader op gestudeerd hoe dit het beste vormgegeven kan worden. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: <1% Verantwoordelijke maatregel: wagenparkbeheerder • Scope 2: TBI Infra verduurzaamt haar elektriciteitsverbruik door het inkopen van groencertificaten voor vestigingen en projecten. Uiterlijk 2015 dient alle ingekochte elektriciteit voor 100% duurzaam ingekocht te zijn. Deze maatregel geldt voor alle vestigingen en projectlocaties van TBI Infra verantwoordelijk is voor de elektriciteitsvoorziening. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 4% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: TBI Infra let bij het aanschaffen van nieuwe (kantoor) apparatuur op het energieverbruik en de mogelijkheden om deze te reduceren. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: <1% Verantwoordelijke maatregel: gebouwbeheerder • Scope 1&2: TBI Infra stimuleert en traint haar medewerkers en derden om energiebewust te handelen. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1&2: TBI Infra gaat in 2013 over op nieuwe software van CO2management wat registratie en energiebeheersing gaat verbeteren. Monitoren van projecten zal een grote stap voorwaarts maken. Naar verwachting begint Mobilis in het 2de halfjaar van 2013 aan een pilot. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: <1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator
Blad
Datum opgesteld
9 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
3.2 Bedrijfsspecifieke maatregelen 3.2.1
Mobilis
• Scope 1: Mobilis wil wanneer de mogelijkheid zich voordoet een pilot draaien met een houtpalletkachel als schottenkeetverwarming. Dit is een relatief nieuwe manier voor keetverwarming die zeer weinig CO2 uitstoot genereert. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Mobilis stimuleert medewerkers die een privé auto zakelijk gebruiken om een energiezuinige auto te rijden. Met ingang van 1-1-2015 moet iedereen die gebruik maakt van de Sta Rij regeling voldoen aan de dan geldende CO2 norm voor de categorie conform het lease reglement. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: wagenparkbeheerder • Scope 1&2: Mobilis wil in toenemende mate inzetten op het gebruik van duurzamere bouwketen en/of het gebruik van (leegstaande) kantoorgebouwen als tijdelijke projectlocaties. Dit houdt in dat bouwketen voldoen aan het bouwbesluit en voorzien zijn van energie-efficiëntere verlichting en klimaatbeheersing. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Mobilis wil duurzame LED werk- en oriëntatieverlichting inzetten op haar projecten, eventueel in combinatie met daglicht- of tijdschakelaars Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Mobilis wil duurzame opwekking van gebruikte energie stimuleren. Daartoe worden de ontwikkelingen met zonnepanelen gevolgd en wil Mobilis in toenemende mate duurzamere aggregaten inzetten (bijvoorbeeld de Esaver van Bredenoord). Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Mobilis is vaak hoofdaannemer en dus verantwoordelijk voor de energievoorziening op projecten. Om minder energie te gaan verbruiken wil Mobilis producten, diensten en materieel duurzamer inkopen. Er word onderzocht hoe dit het beste vormgegeven kan worden. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator / inkoop 3.2.2
Voorbij bedrijven
De twee Voorbij bedrijven hebben gezamenlijke doelen opgesteld aangezien de meeste doelen op beide bedrijven betrekking hebben. • Scope 1: Gasverbruik reduceren. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Inzet van restwarmte externe Westpoort bedrijven Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator
Blad
Datum opgesteld
10 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
• Scope 1: Nieuw materieel (kranen, vrachtwagens) word energiezuinig ingekocht. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Restwarmte productie benutten. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Leaseauto’s laten voldoen aan gestelde CO2 norm Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: wagenparkbeheerder • Scope 2: Duurzame opwekking van energie op de vestigingen. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: n.t.b. Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Energiezuinige verlichting. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator 3.2.3
Timmermans
• Scope 1: Inkoop van groene energie voor de vestiging. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 30% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Gasverbruik reduceren door vervanging oude CV-installatie Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 3% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Nieuw materieel (ter vervanging oud wagenpark) word energiezuinig ingekocht. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Energiezuinige verlichting toepassen in kantoorpand. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator 3.2.4
Servicis
• Scope 1: Inkoop van groene energie voor de vestigingen. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 35% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 1: Gasverbruik reduceren door bewustwordingscampagne “deuren dicht” Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 2% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator • Scope 2: Energiezuinige verlichting toepassen in kantoorpand. Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: duurzaamheidscoördinator
Blad
Datum opgesteld
11 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
• Scope 2: Servicis gaat de planning en ploegindeling van de betonreparatie herschikken om de rijafstanden te beperken. Kijken naar woon/werkverkeer Bijdrage CO2 reductiedoelstelling 2015: 1% Verantwoordelijke maatregel: wagenparkbeheerder/planning 3.3 Project specifieke maatregelen Voor nieuwe projecten waarop CO2-gerelateerd gunningsvoordeel is verkregen zijn ook de in paragraaf 3.1 en 3.2 vermelde maatregelen (direct of indirect) van toepassing die doorgetrokken kunnen worden op projectniveau. Deze zijn in dat geval afgeleid van de algemene bedrijfsdoelstellingen. In specifieke gevallen kan er voor gekozen worden om af te wijken van bovenstaande. Hiervoor kunnen twee redenen zijn: • De maatregelen op bedrijfsniveau zijn niet relevant of relatief duur in een specifiek project of de doorlooptijd is te kort voor zinvolle implementatie. • Een maatregel zou wel kunnen worden geïmplementeerd maar binnen het project kiest men ervoor, degelijk onderbouwd, om het niet te doen. Bijvoorbeeld kan een maatregel eerst als pilot in een beperkt aantal projecten ingevoerd worden om ervaring op te doen met een specifieke maatregel om die pas later eventueel breed uit te rollen in alle projecten. Door de afdeling KAM worden er periodiek interne milieuaudits gehouden op projecten waarbij ook nadrukkelijk getoetst wordt of maatregelen opgevolgd worden of dat er kansen aanwezig zijn voor verdere reductie. Niet alleen voor eigen medewerkers maar ook voor aanwezige derden (onderaannemers). In overleg met betrokken medewerkers kan vervolgens besloten worden om aanvullende maatregelen te nemen om verdere energiereductie te behalen. 3.4 Deelname reductieprogramma’s • TBI Infra committeert zich aan de MJA3 afspraken. Dit reductieprogramma heeft tot doel om het energieverbruik jaarlijks met 2% te laten dalen. • VFT en VPB committeren zich aan de doelstellingen van het ‘Cleaner Car Contracts’ programma. Dit reductieprogramma heeft tot doel om leasewagenparken versneld te verduurzamen. • Mobilis past Bewuste Bouwers toe op al haar nieuwe projecten. Op het onderdeel ‘Milieu’ wordt onder meer invulling gegeven aan energiereductie op de bouwplaats en voorlichting van medewerkers. • TBI Infra maakt deel uit van het TBI Holdings B.V. Meerjarenplan ‘Duurzaam Ondernemen’. 3.5 Deelname sector- en keteninitiatieven • Mobilis neemt namens TBI Infra deel aan het initiatief ‘de duurzame bouwplaats’ van MDB. Binnen deze samenwerking binnen TBI wordt door diverse bouwbedrijven nauw overlegd over de mogelijkheden om verder energie- en CO2reductie op de bouwplaats te behalen. • Mobilis neemt deel aan het sectorinitiatief ‘CO2 Projectplan’. Doel van het CO2 Projectplan is om de bedrijven welke werken op een projectmatige basis, zoals in de bouw gebruikelijk is, bewust te maken van de CO2 - uitstoot van het project. Door dit bewustwordingsproces en de juiste maatregelen komen ze dan tot een lagere CO2 - emissie op dat project. • Mobilis neemt actief deel aan het testen van het duurzame aggregaat (de Esaver) van Bredenoord door het houden van praktijkproeven. Mobilis verwacht dat
Blad
Datum opgesteld
12 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
hier in de toekomst aanzienlijke energiereducties mee behaald kunnen worden door minder brandstofverbruik van tijdelijke energievoorzieningen. • De Voorbij bedrijven nemen deel aan Duurzaam Sloterdijk / Westpoort III. Om deze kansen breder bekend te maken en te versterken, is projectorganisatie Westpoort/Sloterdijk de pilot Sloterdijk III Duurzaam gestart. • De Voorbij bedrijven nemen deel aan het duurzaamheidsprogramma van het Havenbedrijf Amsterdam.
Blad
Datum opgesteld
13 van 13
22 april 2013 Datum gewijzigd
19 juni 2014 Referentie
1305-0787
4 Implementatie en verantwoordelijkheden 4.1 Verantwoordelijkheden Voor het realiseren van de benoemende doelstellingen zijn de volgende functiegroepen betrokken. 4.1.1
Directie
De directie stelt het bedrijfsbeleid vast en stelt middelen ter beschikking waarmee het beleid behaald moet worden. 4.1.2
Duurzaamheidscoördinatoren
Iedere TBI Infra onderneming heeft een duurzaamheidscoördinator aangesteld die verantwoordelijk is voor het verwezenlijken van het bedrijfsbeleid en de gestelde doelstellingen. De duurzaamheidscoördinatoren brengen de genoemde maatregelen tot uitvoering of beleggen deze in de organisatie. Tevens is de duurzaamheidscoördinator verantwoordelijk voor het opstellen en documenteren van een nieuw actieplan, of het bijwerken van het huidige, ruim voor het verlopen van het voorgaande actieplan. 4.1.3
(Project) medewerkers
Iedere medewerker van TBI Infra wordt geacht actief deel te nemen aan het bedrijfsbeleid en zo zijn of haar bijdrage te leveren aan het behalen van de bedrijfsdoelstellingen. Middels werkplekinspecties en interne audits wordt tevens toegezien op de naleving van het beleid. 4.1.4
Overige
Naast de bovenstaande functies kunnen nog de volgende functies benoemd worden: • PR- en communicatiemedewerkers: uitdragen van het bedrijfsbeleid en het verzorgen van de externe communicatie. • Wagenparkbeheerders: beheer en toezicht op het leasewagenparken. • Medewerkers van de KAM afdelingen: toezien en uitvoeren van het bedrijfsbeleid op de projecten. • Gebouwbeheerders: verantwoordelijk voor de vestigingen 4.2 Middelen Naast de inzet van bovenstaande betrokken medewerkers kan het mogelijk zijn dat er (beperkt) financiële middelen noodzakelijk zijn. Dit zal altijd in overleg met de directie plaatsvinden. 4.3 Monitoring en meting Het meten en monitoren van de effectiviteit van de genoemde maatregelen (voor zover mogelijk) zal halfjaarlijks gedaan worden middels de energie- en CO2 inventarisatie. Voor het meten en monitoren van de maatregelen is 2012 het nieuwe basisjaar en conform de vastgestelde energie prestatie indicatoren (EnPI’s). Op basis van de energie- CO2 inventarisaties van voorgaande jaren zullen de verbeteringen in de energieprestatie worden geverifieerd. Externe verificatie van de Carbon Footprint verzekert de juistheid van energieprestatie.