Leraars zonder Grenzen Teachers without Borders
Eindverslag Werelddocenten Burundi 2011
Land en plaats
Burundi - Kirundo
Reisdata
22.7 – 12.08 2011
Werelddocenten
Josiane Frans Stéphanie Mbanzendore Annette Raemdonck Bart Borgmans Georges Cappelle Herman Docter Jo-Anne Groefsema Caroline Moens Theresa O’Brien Philippe Tilquin Yves Van Hal Wout Vergauwen Hanneke Verkleij Lut Weltens
Datum verslag
5 september 2011
1
Voorwoord Dit verslag is bedoeld als teken van erkenning en dank voor al wie heeft deelgenomen en het beste van zichzelf heeft gegeven tijdens een editie van Werelddocenten Burundi. Het is eveneens een ideaal document om met het project kennis te maken daar het een heel concreet beeld schetst van onze activiteiten deze zomer 2011. Het sluit af met korte impressies die tonen dat het werelddocentschap best beklijvend is! Hierbij wil ik, zeker ook in naam van onze 152 Burundese docenten, al onze sponsors danken die dit project hebben mogelijk gemaakt. Onze speciale dank gaat uit naar de heer Dis Van Berckelaer van het DSKO in Antwerpen, de heer Jos Van Der Hoeven van COC, Wereldraad Zoersel, Groen! Zoersel en het provinciebestuur van Antwerpen. Voor de logistieke steun in België dank ik de dames Lieve Lauwereys, Leen Heylen, Yvette Clinckspoor, Nele Borgonjon van LzG en Céline Van Stappen. Onze steun en toeverlaat veraf en dichtbij. Tenslotte wil ik de heer Séverin Buzingo, huidig Minister van Onderwijs, de heer Rémy Bigerumusase, Provinciaal directeur van het onderwijs voor de provincie Kirundo en Stéphanie Mbanzendore, voorzitter van Burundian Women for Peace and Development – ‘Mama Afrika’danken voor hun aanmoediging en logistieke ondersteuning. Een grote pluim ook voor alle Burundese leraren die zich vol verwachting en met veel enthousiasme hebben ingezet. Josiane Frans Halle-Zoersel 5 september 2011
2
Inhoudstafel I Achtergrond en doelstellingen van het concept werelddocent Achtergrond Doelstellingen Specifieke doelstellingen in Burundi Deelnemers Reisschema II Verslag Introductie en teambuildingsdagen Luchttransport Kennismaking Verwachtingen De werkwinkels De vrije keuze activiteiten Dagelijks tijdsschema Korte beschrijving van de werkwinkels en korte weergave van ervaringen - Engels - Nascholers Engels - Frans - ICT - Pedagogie Evaluaties door de Burundezen Eindevaluatie en aanbevelingen door de groep werelddocenten III Conclusie Noden IV Persoonlijke reflecties Appendices 1. Het onderwijssysteem in Burundi 2. Deelnemende secundaire scholen 3. Lijst deelnemers Engels 4. Lijst deelnemers Frans 5. Lijst deelnemers cursus systeembeheer 6. Lijst deelnemers office-pakket 7. Certificaten
3
I
Achtergrond en doelstellingen van het concept werelddocent
Achtergrond Tijdens een lezing in Rotterdam in 2009 stelde Stéphanie Mbanzendore, voorzitter van Burundian Women for Peace and Development aan haar publiek haar droom voor: een internationale docentenuitwisseling tussen Nederland en Burundi. Een toehoorder in de zaal was bijzonder gefascineerd door dat idee en introduceerde Stéphanie bij haar werkgever, de zorgverzekeraar Loyalis die een aanzienlijk restkapitaal ter beschikking stelde. Voorwaarde om gebruik te maken van die fondsen was dat de coördinatie en logistiek van de uitwisseling door een degelijke Nederlandse organisatie gebeurde. Deze was snel gevonden want Loyalis telde de stichting Edukans onder haar klanten. Edukans betrekt jaarlijks zo’n 350.000 leerlingen op circa 2.000 scholen actief bij ontwikkelingssamenwerking en een logische stap verder was dat Edukans nu ook de leraren, directies en al wie in het onderwijs tewerkgesteld is, stimuleerde om inhoudelijk hun collega’s van het zuiden te helpen om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Met deze gedachte is in 2009 het programma Werelddocent voor het eerst uitgewerkt: Nederlandse leraren gaan samen met hun collega’s uit Burundi, Kenia, Oeganda, India en Malawi aan tafel zitten om naar elkaars problemen te luisteren en er samen concreet, haalbare oplossingen voor te bedenken en die samen uitproberen en evalueren. Deze collegiale ontmoetingen in buitengewone omstandigheden leidden tot grotere creativiteit, professionaliteit en meer tevredenheid bij de leraren uit de gastlanden. Hun leerlingen werden kind-gerichter en communicatiever benaderd en zij verbeterden duidelijk hun leerprestaties. Het leidde ook tot een oefening in bescheidenheid, zelfreflectie en relativeringsvermogen bij de gastdocenten. Door financiële bezuinigingen vanwege de Nederlandse overheid en reorganisatie binnen Edukans waren er geen fondsen meer mogelijk voor Burundi. In november 2010 heeft Edukans het project voor Burundi overgedragen aan de Vlaamse vzw Leraars zonder Grenzen (LzG). Josiane Frans, die zelf in de zomer van 2010 was meegegaan, nam dan als projectverantwoordelijke de fakkel over om in dezelfde geest het project verder te zetten in 2011 samen met Stéphanie Mbanzendore. Zij werden inhoudelijk gesteund door de deelnemers van de teams van 2009 en 2010 en door de verantwoordelijken van Edukans, de heer Frits Kruiswijk en mevrouw Mildred Klarenbeek.. Door deel uit te maken van de koepelorganisatie Leraars zonder Grenzen gingen makkelijker deuren open om fondsen te kunnen werven bij overheden en particulieren. Doelstellingen Algemeen Het doel van Werelddocent is dubbel: enerzijds collegiale contacten leggen waarbij de deelnemende leraren en hun directies geïnspireerd en gemotiveerd worden om onderwijsproblemen aan te pakken. Anderzijds willen werelddocenten hen helpen bij de analyse van die problemen, het zoeken naar ideeën voor verandering en verbetering, het uitwerken van die ideeën en de evaluatie ervan. Er bestaan geen kant en klare oplossingen want alles is afhankelijk van de situatie ter plekke. Werelddocenten luisteren naar elkaar en gaan als echte collega’s respectvol om met elkaar. Het kan eenvoudig niet dat Europeanen eens haarfijn gaan uitleggen hoe zij het moeten aanpakken. Wie de bijzonder slechte werkomstandigheden van de leraren uit het zuiden gezien en ervaren heeft, kan alleen maar bewondering hebben voor hun moed en geduld om toch zo gedreven mogelijk les te geven. Werelddocent is men niet voor
4
twee of drie weken, men neemt het zijn hele verdere leven mee en deelt het met collega’s en leerlingen. Typische knelpunten zijn overvolle klassen, weinig of geen lesmateriaal, weinig en onderbetaalde leraren, slechte accommodatie. Door de leraren te motiveren en te ondersteunen in klasmanagement, coöperatief leren, communicatief taalonderwijs e.d. gaan zij vanzelf leerling-gerichter te werk en ontstaat er een nieuwe dynamiek. De leraren ondervinden dat ze met weinig middelen hun lessen boeiender en actiever kunnen maken waardoor hun leerlingen meer betrokken zijn bij de les. Specifieke doelstellingen in Burundi BWPD ondersteunt allerlei acties gericht op vrouwen en jeugd en op vredesbemiddeling. Zij ondersteunt ook alles wat te maken heeft met het verbeteren van het onderwijsniveau in de provincie Kirundo. In 2008 heeft de Directeur Provincial de l’Education (DPE) van de provincie Kirundo al de vraag gesteld aan BWPD om mogelijkheden te zoeken om het onderwijs in Engels en ict te kunnen professionaliseren. Burundi, van oorsprong een Franstalig land, is nu lid van de Oostafrikaanse Unie waar de voertaal Engels en Swahili is. Daarom verdient het Engelse taalonderwijs extra aandacht. In 2009 en 2010 werden de Burundese leraren Engels nageschoold in een communicatieve didactiek. De leraren ict hebben enerzijds vorming gekregen in het onderhoud van de computers en anderzijds in het gebruik van het Office-pakket. Voor de zomercursus van 2011 werkten Stéphanie Mbanzendore en Josiane Frans een projectvoorstel uit gebaseerd op een uitgbreid evaluatierapport van maart 2011, geschreven door voormalige werelddocenten Keimpe Keuning, Hanny Daniëls en Nele Borgonjon. Deze drie experten bezochten samen met Stéphanie Mbanzendore verschillende scholen, hielden klasbezoeken en spraken met leerlingen, leraren, hun directies en de provinciale directeur voor onderwijs. Hun conclusies en aanbevelingen vormden de basis voor het nieuwe programma in 2011. Centraal hierin was o.a. de organisatie van een nascholing voor leraren Frans en een Burundees nascholingsteam voor Engels opstarten. De kerndoelstellingen werden: • Engelse didactiek voor 49 leraren met een lagere scholingsgraad • Franse didactiek voor 64 leraren met een hogere scholingsgraad (1ste maal) • Training voor nascholingsteam van 15 leraren Engels • Lessen Word, Excell, PPT en Outlook voor 16 leraren • Verdere opleiding van 8 onderhoudsmensen ICT • Workshops pedagogie voor iedereen (152 leraren)
• • • • • • • • •
Extra specifieke vragen van de taalleraren waren: Veel aandacht voor spreekvaardigheid Vraag naar leermaterialen: o.a. woordenboeken, lesboeken, romans en toneelstukken, CD’s en cassetten voor luisteropdrachten en uitspraakoefeningen, taalspelen. Hoe de nieuwe communicatieve aanpak integreren in hun bestaand leerplan. Hoe diverse opdrachten verdelen over een grote klasgroep om hen te laten samenwerken. Hoe alle leerlingen bij de les betrekken, niet alleen de hele goede. De luister-en spreekvaardigheid van de leraren zelf verbeteren. Mogelijkheden voorzien dat ook de taalleraren toegang kunnen krijgen tot Pc’s en internet en het niet alleen beperkt blijft tot wie nu een ict-training heeft gekregen. Communicatieve aanpak van grammatical. Werken met liedjes.
5
•
Werken met micro-teaching lessen en de bespreking ervan.
Het team werelddocenten dat in het voorjaar de evaluatie op zich had genomen rapporteerde dat ze duidelijk gemerkt had dat de leraren de nieuwe inzichten en ervaringen probeerden te implementeren in hun dagelijkse lespraktijk. Dit zorgde ervoor dat de leerlingen ook betere resultaten haalden. Een groot problem is echter dat er veel leraren Engels zijn met een lage scholingsgraad en een gebrek aan kennis van de Engelse taal. Daarom werd beslist dat een groep van 14 beter geschoolde leraren Engels die al twee jaar de cursus hadden gevolgd specifiek zou worden gecoacht om hun collega’s te ondersteunen tijdens het schooljaar 2011-2012. Deelnemers Reisleiding Stéphanie Mbanzendore Josiane Frans Annette Raemdonck
Voorzitter van BWPD (Bur./Ndlse) Leerkracht secundair, Regina Pacisinstituut Hove en projectleider LzG (B) Leerkracht secundair, Sint-Maria Antwerpen, lector lerarenopleiding Mechelen Pedagogisch begeleider bisdom Antwerpen (B)
ICT professionals Yves Van Hal Herman Docter Wout Vergauwen docenten Bart Borgmans Theresa O’Brien Lut Weltens Philippe Tilquin Georges Cappelle Jo-Anne Groefsema Hanneke Verkleij Caroline Moens
ICT leerkracht secundair KA E. Hiel Schaarbeek (B) Informatiemanager bij Unienzv/Edukans (NL) ICT expert bij LogSys.NV (B) Leerkracht Engels secundair Sint-Jan Berchmanscollege Westmalle (B) Trainer immersie cursussen voor leerkrachten Engels in Wallonië (Brit./B)) lector Engels Karel de Grote-Hogeschool (B) leerkracht secundair Charleroi (B) Lector lerarenopleiding Brugge (B) Leerkracht aardrijkskunde secundair RSG Broklede,Breukelen (NL) Leerkracht lager onderwijs PCBO Steven Stemerdingschool Rotterdam(NL) Student 1ste bachelor economie en Frans aan de Lessius Hogeschool te Mechelen(B)
We gaven les aan 152 Burundese leraren waaronder sommige een directiefunctie hadden. Heel concreet ging het om 64 leraren Engels, 64 leraren Frans en 24 ICT-leraren; Zij kwamen uit 43 verschillende scholen. Hun namen zijn te vinden in de appendix. De logistieke steun kwam van de heer Rémy Bigerumusase, de directeur Provinciale de l’Education. Het project kon ook rekenen op de steun van de Minister Van Onderwijs, de heer Séverin Buzingo. Hij heeft ook de tijd genomen om ons persoonlijk op zijn Kabinet te ontvangen.
6
Reisschema Op 13 juli vertrok Stéphanie Mbanzendore al om de laatste voorbereidingen op het terrein te treffen. Wegens de staatsexamens moest er de eerste week op drie verschillende locaties gewerkt worden, de handouts moesten in Bujumbura worden afgedrukt en nog zo veel meer. Op 22 juli vertrokken 11 deelnemers vanuit Zaventem naar Bujumbura, Wout Vergauwen vervoegde de groep op 24 juli en op 25 juli kwam Jo-Anne Groefsema rechtstreeks naar Kirundo vanuit Uganda. Daar had ze al een project met Edukans achter de rug. Op 10 augustus keerde Wout Vergauwen alweer huiswaarts om 12 teamleden welkom te heten op 12 augustus in Zaventem. Stéphanie keerde terug 22 augustus. Zij bleef nog om allerlei administratief werk te doen voor het project en gesprekken te houden met de overheid ter ondersteuning van het operationaliseren van de bibliotheek in in het centrum Amahoro.
7
II
Verslag
Introductie en teambuildingsdagen Gedurende 2 zaterdagen in mei en juli zijn alle deelnemers samengekomen om de uitgezette krijtlijnen inhoudelijk in te vullen en op elkaar af te stemmen. De evaluators die in maart waren teruggekeerd, Hanny, Keimpe, Nele en Stéphanie informeerden de nieuwelingen zo goed mogelijk; Jo-Anne, Hanneke en Josiane vulden aan met de ervaringen van de vorige zomer; De taaldocenten werkten hun workshop verder uit die ongeveer 12 uur in beslag zou nemen en die ze drie maal zouden geven. Via een doorschuifsysteem kon elke groep dan drie verschillende docenten zien. De ict’ers werkten continu aan hun opleiding verder daar zij geen doorschuifsysteem hanteerden maar meer vraaggestuurd en persoonlijk te werk gingen. Al deze voorbereidingen resulteerden in het opstellen van drie handouts die als bijlage zijn opgenomen. Er gingen heel wat mails en telefoontjes aan vooraf! Luchttransport Hoewel alle computers en toebehoren, alsook bibliotheekmateriaal om te catalogeren de 15de juli per vliegtuig waren verzonden, bleek de hele vracht bij onze aankomst nog steeds in Addis Ababa te zijn. Verschillende telefoons en persoonlijke aanmaningen bij de expediteur en Ethiopian Airlines hebben ervoor gezorgd dat we op maandagnamiddag de goederen mochten afhalen op de luchthaven. Mede dankzij de hulp van Jo-Anne’s school konden we op 17 computers rekenen en via Wout zijn firma LogSys hadden we er nog 10 pc’s bovenop. Enkele particulieren bezorgden ons nog 3 laptops zodat we met een beperkt budget nog 9 laptops en 14 schermen konden aankopen bij Eco-Pc. We hebben alles op de vrachtwagen geladen en zelf meegenomen naar Kirundo waar Yves en Wout alles hebben uitgeladen en opengemaakt met de ict-onderhoudsmensen. Kennismaking Daar we een halve dag later in Kirundo zijn aangekomen, zijn we meteen naar het Amahoro centrum gegaan; daar hadden al de leraren zich verzameld en konden we makkelijk de groep in 5 subgroepen opsplitsen: 50 leraren Engels waaronder de meeste voor de eerste keer een training zouden volgen, 14 leraren Engels die zouden worden gecoacht tot nascholers, 60 leraren Frans, 23 ict’ers voor het office-pakket en 7 ict-onderhoudsmensen. Elke groep had een eigen speelse introductie om de schuchterheid te overwinnen en de taaldocenten eindigden met een schrijfopdrachtje waarin antwoorden werden geformuleerd op de vragen wat ze de laatste dagen allemaal gedaan hadden, aan welke leerlingen ze les gaven en wat hun verwachtingen waren. Deze schrijftaken vormden de basis om ze in groepen in te delen. Aanvankelijk werd overwogen om ze allemaal volgens hun niveau te schikken maar omwille van negatieve ervaringen vorig jaar (afgunst o.a.) werd besloten heterogene groepen te vormen met een mooie verdeelsleutel op basis van competentie. Verwachtingen De Burundese leraren deelden ons hun verwachtingen mee: Wat hoopten ze te leren? - Een communicatieve aanpak voor grote klasgroepen - Spreekvaardigheid verbeteren - Woordenschat uitbreiden en diverse manieren uitproberen om dat aan te leren - communicatieve grammatica-oefeningen - liedjes en taalspelen
8
-
spreekwoorden en typische uitdrukkingen in Engels en Frans nieuwe teksten en poëzie brieven schrijven energizers voor Frans en Engels uitspraakoefeningen voor Frans en Engels lesgeven zonder handboek debatten voeren variaties op begrijpend lezen tips om hun leerlingen syntheses te leren schrijven hoe diverse groepsopdrachten maken in een overvolle klas
De werkwinkels Engels Er waren drie groepen die via een doorschuifsysteem na ongeveer 12 lesuren telkens bij een andere docent kwamen. De docenten Engels waren Bart Borgmans, Lut Weltens en Theresa O’Brien. Een belangrijke doelstelling was ook het stimuleren van de luister-en spreekvaardigheid van de leraren door allerlei praktische oefeningen die zij zelf kunnen aanwenden in hun eigen lessen. We mogen niet vergeten dat de leraren Engels een lagere scholingsgraad hadden dan de voorgaande jaren. De 14 ervaren leraren Engels die gevraagd werden om hun collega’s te steunen en na te scholen werden door Annette Raemdonck begeleid; zij gaven lessen aan hun collega’s en bespraken hun ervaringen en observaties. Frans Hetzelfde doorschuifsysteem werd ook voor de drie Franse groepen toegepast. Zo kreeg elke deelnemer les van Georges Cappelle, Philippe Tllquin, en het duo van Caroline Moens en Josiane Frans. Daar Barbara Bollen vlak voor vertrek had moeten afhaken heeft Josiane haar lesopdracht overgenomen. Het hoofdaccent bij de opleiding Frans was meer de communicatieve aanpak en de integratie van de vier vaardigheden en lesopbouw dan het verbeteren van de taalvaardigheid; Het waren immers de best geschoolde leraren Frans die deelnamen aan de cursus. ICT De lessen in onderhoud en beheer van de computer waren in handen van Yves Van Hal en Wout Vergauwen. Jo-Anne Groefsema, Hanneke Verkleij en Herman Docter gaven lessen in het Office-pakket. Pedagogie Jo-Anne Groefsema, Hanneke Verkleij en Annette Raemdonck gaven alle deelnemers ook bijna vier uur uur pedagogische workshops. Vrije keuze activiteiten Naast de workshops werden er ook dagelijks vrije keuzes aangeboden waarop de deelnemers mochten intekenen. Een voorbeeld uit de keuzes zijn de volgende: • Franse chansons (Philippe) • English songs (Josiane , Yves and Jo-Anne) • Energizers (Jo-Anne and Caroline)
9
• • • • • • • • • •
assessment ( Hanneke) Relations humaines (Yves, Theresa, Annette) Scotland (Theresa) Scrabble (Philippe) Volleyball (Lut) Beelden maken uit klei (Lut) Drama (Josiane) België (Yves) Debat (Josiane) Wikipedia (Herman)
Dagelijks tijdsschema Uur 09.00 – 10.45 10.45 – 11.00 11.00 – 12.00 12.00 – 14.00 14.00 – 15.50 15.50 – 16.30
Activiteit Werkwinkel Frans/Engels Werkwinkel Office computeronderhoud Pauze Vrije keuze activiteit Werkwinkel Office computeronderhoud Lunch Werkwinkel Frans/Engels Werkwinkel Office computeronderhoud Afsluiting met zang of spel mededelingen
Korte beschrijving van de werkwinkels en korte weergave van ervaringen
Engels Bart Borgmans Ik heb vooral gewerkt rond een aantal methodes om enerzijds het grammaticaonderwijs te verbeteren en anderzijds alternatieve testmethodes (voornamelijk voor spreekvaardigheid, grammatica en woordenschat) aan te reiken, beiden in het licht van de grote klasgroepen waaraan de leerkrachten lesgeven. Een bijkomend doel was algemene didactische vorming, o.a. over hoe een goede les er best uitziet en wat de kwaliteiten van een goede leerkracht zijn. Bovendien hebben de lessen bijgedragen aan het opkrikken van het niveau van Engels van de leerkrachten, voornamelijk op het vlak van woordenschat en uitspraak. Een neveneffect was het overdragen van culturele informatie over de Europese samenleving. Een grote moeilijkheid die ik heb ervaren zijn de enorme niveauverschillen tussen de deelnemende Burundese leerkrachten: zowel universitair geschoolde leerkrachten als leerkrachten Engels die louter Engels hadden gehad op secundair niveau namen deel aan onze lessen. Bovendien spelen cultuurverschillen ook een rol, aangezien in de Burundese cultuur het geven van directe of indirecte kritiek (corrigerende feedback) zeer moeilijk ligt. De leraren gaven zeer regelmatig aan dat ze echt nood hebben aan didactisch materiaal, een betere scholing (enkel gediplomeerde leerkrachten voor de klas, geen mensen die enkel een secundair diploma op zak hebben), een beter salaris voor de leerkrachten zodat het een aantrekkelijker beroep wordt, constante stroomvoorziening zodat men steeds op eventuele electronische hulpmiddelen kan rekenen en vooral: kleinere klasgroepen.
10
Theresa O’Brien Als native speaker heb ik mij in de eerste plaats toegelegd op de uitspraak en de intonatie met heel veel aandacht voor de zinsmelodie. Tegelijkertijd heb ik ook een grote variëteit van lesmethodes toegepast. Ik heb ze geordend rond enkele thema’s zoals bv leren vragen stellen. Hierbij kwamen diverse woordvolgordes aan bod verschillende soorten drilloefeningen en vragen die leidden tot het samenstellen van verhalen. Een ander thema betrof het werken met verhalen. Hier was het lezen en ordenen van diverse stukken tekst een handig middel (jig saw reading), werken met beeldmateriaal of met oorzaakgevolg formats . Het veelvuldig gebruik van prenten waarbij ook ruimtelijke voorzetsels aan bod konden komen werd ook aangetoond. Elke les begon uiteraard met een passende ijsbreker of opwarmer en gaf de leraren meteen bruikbare voorbeelden voor hun eigen lessen. Eén van mijn grote frustraties was dat ik aanvankelijk vrij afhankelijk was van mijn lesmateriaal en ik me realiseerde dat de leraren daar helemaal niet over konden beschikken, zeker niet in de grote klassen waarmee ze moesten werken. Ik heb me ook moeten aanpassen aan hun schuchterheid. In het begin dacht ik dat ze me niet begrepen en na verschillende parafrases ontdekte ik dat hun gehanteerde zinsbouw complexer en verfijnder bleek te zijn dan aanvankelijk vermoed. Een laatste punt dat ik wil vermelden is dat er een onderliggende wens is om met ons over de genocide te praten maar dat ik mij daar absoluut niet toe in staat acht omwille van mijn gebrek aan feitenkennis en vaardigheden om op zulke delicate onderwerpen in te gaan. Langs de andere kant heb ik wel degelijk kunnen ervaren dat ze er degelijk op uit zijn om van andere culturen te leren en ze te vergelijken met de Burundese; Lut Weltens Mijn workshop was gebaseerd op 4 pijlers; de eerste was gebaseerd op uitspraak van het alfabet en allerlei woorden waar zij moeilijkheden mee ondervinden o.a. verschil tussen l en r is zeer moeilijk. Van de uitspraak is het een kleine stap naar de uitbreiding van woordenschat door woorden en begrippen te laten definiëren of omschrijven. Verkenning van woordvelden zoals het schoolsysteem in Burundi en de diverse vormen van werkgelegenheid gaven weer een andere input. Hierbij kwam een derde pijler aan bod: de grammatica met het gebruik van de tijden en correcte zinsbouw. Dit werd geïntegreerd in geleide schrijfoefeningen. Als laatste punt werkten we rond poëzie. We bespraken hoe zij hun leerlingen kunnen uitnodigen tot het beschrijven van een emotie. Zij schreven zelf poëtisch proza en gedichten. De speelse oefeningen, rollenspelen, drilloefeningen liepen tamelijk vlot. Wat ze moeilijk vinden is iets ter plekke fantaseren of spontaan reageren. Als ik geweten had dat het niveau voor sommigen zo laag was, dan had ik nog beter aangepast materiaal kunnen meebrengen.
Groep van de 14 Burundese nascholers Engels – Annette Raemdonck Ikzelf had het genoegen te mogen werken met een groep van geselecteerde leraren Engels die reeds voor de derde maal deelnemen aan deze zomercursus. Deze collega’’s zijn blij te kunnen werken in een leergroep, nemen na mijn uitnodiging schoorvoetend deze gelegenheid aan om te overleggen en te leren van en met elkaar. We werken in deze groep van 14 experten op een basis van collegialiteit en gelijkwaardigheid, waarin ik leer van hen en zij van mij. We zijn gestart met het ophalen van hun ervaringen met de input van het vorige jaar. Via brainstorming en een coöperatieve werkvorm komen we tot een lijst van 7 methodieken die door de groep als zinvol wordt ervaren voor de collega’s Engels die voor de eerste of tweede maal deel nemen aan deze vorming. Per twee docenten gaan ze dan aan de slag om deze methodieken ook aan hun collega’s effectief te geven. Elke sessie wordt bijgewoond door minstens twee expertcollega’s, een Engels werelddocent en ikzelf. In de namiddag wordt er dan
11
uitgebreid ingegaan op de workshop. Eerst en vooral komt de feedback van de collega’s van de leergroep, daarna die van onszelf. Het is erg deugddoend dat deze docenten echt op een erg professionele manier omgaan met elkaar en hun werk. Ik tracht tijdens deze feedbackmomenten ook input te geven om bepaalde aspecten van hun workshop bij te sturen. Mijn focus blijft het didactisch, methodische – de vakinhoudelijke aspecten worden door de collega’s werelddocenten aangebracht Naarmate de lessen vorderen ga ik, op hun vraag, samen met hen op zoek naar werkvormen met een minimum aan materiaal – dat is immers hun context en beginsituatie. Het is erg verfrissend om op zoek te gaan naar wat zou kunnen werken om de arme leeromgeving te compenseren. Tijdens het werken komen onderwerpen aan bod als de positie van de vrouw, de armoede, het ondermaatse loon van de Burundese docent, het ontbreken van ondersteuning, de soms falende lerarenopleiding – maar ook: hoe kunnen we zelf een begeleiding opzetten voor onze collega’’s. Beter dan wie ook realiseren ze zich dat er nog veel groeikansen zitten in de aanwezige, maar nog niet aangesproken vaardigheden van hun collega’’s. De uitdagingen zijn groot en de middelen beperkt. Maar deze vriendelijke, beminnelijke mannen en vrouwen laten me ook mijn humor gebruiken en de warme atmosfeer in de groep zorgt voor een ideaal leerklimaat. Ik stelde vast dat klasmanagement ook voor deze leraren een echte uitdaging is (wat niet zo verwonderlijk is als soms tot 80-90 leerlingen in je klas hebt. De experten zijn echt op zoek naar methodieken die hun helpen om een groter leerrendement bij hun leerlingen te realiseren. Ze zijn echter ook echt bezorgd om het niveau Engels van hun collega’s. Niet alle leraren Engels hebben een lerarenopleiding achter de rug. De werkomstandigheden zijn erg beperkt (letterlijk een bord, banken en een klaslokaal). Er zijn nog wel wat achterhaalde principes aanwezig over bijv. straffen en belonen. Een aantal van hen gelooft nog in een fysieke straf als een effectief middel om gewenst gedrag te bereiken. Er is geen georganiseerde vorm van navorming of bijscholing. Ook worden leraren in hun loopbaan op geen enkele manier ondersteund. Leerlingen met specifieke noden vallen uit de boot, omwille van grote klassen, maar ook omwille van onwetendheid. Ook hier is de GSM een probleem: en alhoewel ze het van hun leerlingen niet accepteren gaan ze zelf meerdere malen per les uit het klaslokaal om een dringende oproep te beantwoorden. Een van de redenen is ongetwijfeld dat de meeste leraren twee of drie jobs hebben en dus wel af en toe zich moeten bekommeren om hun ‘handeltjes’. Dit is echt een heel andere onderwijsrealiteit, toch heb ik me ook echt gestoord aan deze ‘onderbrekingen’ De werkdagen worden afgesloten met een gemeenschappelijk moment: alle docenten (Frans, Engels, ICT) komen naar de speelplaats om samen te zingen, chinese voetbal te spelen of een competitie ‘blad, steen, schaar’. Dit samenzijn is essentieel en wordt echt verwacht door alle deelnemers. Naast het werken met mijn expert-groep krijg ik ook de gelegenheid om met een groep vrouwelijke leraren, op vrijwillige basis, te werken aan wat we eufemistisch ‘relation humaine’ noemen. We willen het immers hebben over de seksuele opvoeding en de relatie tot het voorkomen van Aids. Voor mijn vertrek had ik contact met Sensoa, die reeds in Burundi werkzaam waren. Van hen kreeg ik bruikbaar materiaal om aan de slag te gaan met deze leraren. Deze workshops gaf ik in duo met Theresa. Vanuit de workshop ‘relation humaine’ neem ik vooral mee dat deze maatschappij nog erg conservatief georganiseerd is, met een belangrijke verantwoordelijkheid van de man, een verwachte onderdanigheid van de vrouw en een groot taboe om te spreken over seksuele opvoeding. Doordat leraren hier echt een afstand (willen of moeten?) bewaren met hun leerlingen is ons aanvankelijk idee om deze workshops ook door de leraren aan hun leerlingen te laten geven, niet echt mogelijk. Wel bestaat er grote nood bij de vrouwelijke leraren om hier met elkaar over te praten.
12
Frans Eléments pour un bon apprentissage des langues – apprentissage des quatre techniques(lecture,écriture,écoute,élocution) Caroline Moens et Josiane Frans Het eerste deel behandelde de reflecties op de ervaringen van de deelnemers met hun eigen leraren tijdens hun eigen schoolloopbaan. Diverse elementen die leiden tot de vorming van een goede leraar kwamen aan bod. Daarnaast warden volgende onderwerpen besproken: de diverse rollen van een leraar: taaldocent, administrator, titularis, klasmanager, zijn relatie met de leerlingen en zijn flexibilteit in onvoorziene omstandigheden. Vervolgens werd er gereflecteerd op de verschillende stappen en diverse variaties in een lesvoorbereiding. De leraren waren wel vertrouwd met de begrippen maar bleven halsstarrig dezelfde werkwijze hanteren; pas nadat we hen de opdracht gegeven hadden om uit een opgegeven selectie van voorbeelden zelf lesonderdelen aan elkaar te geven kwamen ze los en durfden ze creatiever te werk gaan. De boodschap om de nieuwe leerstof meer te integreren in de reeds bestaande competenties van de leerlingen vroeg heel veel uitleg en oefening. Maar de wijze waarop ze hun lessen naar het einde van de workshop toe brachten gaf duidelijk aan dat ze stilletjes aan durfden loskomen van hun strakke lesmethode. De vier vaardigheden werden in grote lijnen overlopen op basis van de handout en de verschillende micro-lessen die ze elkaar gaven, soms ook in duo’s, waren een uiterst boeiende bron voor reflectie. Door allerlei oefeningen met foto’s, krantenartikels, strips,cartoons en poppenspel werden ze vertrouwd om hun leerlingen in duo’s en groepjes van 4 tot 10 te laten werken omdat ze het zelf zo hebben ervaren. Na elke oefening vroegen we hen ook of het mogelijk was voor hen in de klas of niet; indien niet, wat de reden dan wel was en hoe het mogelijk zou kunnen worden gemaakt. Daarnaast ervoeren ze ook dat één les verschillende vaardigheden kan trainen: luisteren, spreken en schrijven/ lezen, spreken en luisteren … Zelfs bij grammaticalessen konden ze de vaardigheden meteen oefenen. Ze waren gemotiveerd om natuurlijke overgangen te zoeken maar een veel gehoorde commentaar was dat ze niet over materialen beschikken. Te veel onder hen hadden alleen maar één leerboek voor een hele klas van gemiddeld 50 à 80 leerlingen. Wat ons bijblijft is hun enthousiasme en motivatie. Ook het feit dat ze wat van hun schuchterheid hebben kunnen afschudden en zich hebben opengesteld voor nieuwe ideeën die ze zeker willen uitproberen. Ze hebben ons naar aanleiding van besproken teksten en luisteroefeningen ook een inkijk gegeven van hoe de Burundese samenleving omgaat met relaties tussen mannen en vrouwen, holebi’s, ouders en kinderen enz. Deze uitwisseling was een verrijking voor beide partijen.
Les bases de l’apprentissage d’une langue : écouter, lire, écrire et parler de manière active. Georges Cappelle et Philippe Tilquin De workshop behandelde het opstellen van een lessenplan met ook veel aandacht voor de evaluatie. Als basis werd veel gewerkt met Franse chansons van Georges Moustaki, Yannick Noah, Amel Bent, Georges Brassens en Jean Ferrat … De uitspraak en intonatie kwamen aan bod alsook technieken om nieuwe woordenschat en idiomatische uitdrukkingen aan te leren; Grammaticalessen met werkwoordsvervoegingen werden een stuk aangenamer. Door kleine theaterstukjes en rollenspelen in de klas te brengen ervoeren de leraren een grote betrokkenheid. Hetzelfde gebeurde met het gebruik van eenvoudige tekeningen waarbij ze
13
spreekoefeningen kregen of de opdracht commentaren te schrijven. Het aanbieden van taalspelletjes zoals scrabble en kruiswoordraadsels hebben duidelijk hun creativiteit aangewakkerd en hen aan het spreken gebracht. Op die manier kregen we ook een beeld en een inzicht van het dagelijkse leven van onze leraren. Ze gaven tekst en uitleg over de erbarmelijke omstandigheden waarin ze moesten lesgeven in overbevolkte klassen zonder leermaterialen, de heersende armoede, het gebrek aan elektriciteit, geen toegang tot de media en de moeilijkheden om zich te kunnen verplaatsen. Wat wij van hen hebben geleerd is hun moed en doorzettingsvermogen om altijd opnieuw enthousiast voor de klas te staan.
ICT ICT opleiding administratie - Yves Van Hal en Wout Vergauwen In de voorbije twee jaren werden een aantal mensen opgeleid voor het gebruik van computers. In de eerste plaats werd er vorming gegeven rond het gebruik van software. Een aantal mensen kreeg ook reeds een opleiding als systeembeheerder. De mensen die in de voorbije jaren de meeste competenties hadden verworven, worden tijdens een intensieve training geschoold tot beheerders die in staat zijn om de eerste hulp te bieden bij de meest courante problemen. De bedoeling is dat ze dat op een zo zelfstandig mogelijke basis kunnen doen waardoor hulp van buitenaf minder noodzakelijk wordt. Van op zijn minst vier van de zeven deelnemers kan worden gesteld dat zij nu in staat zijn om een computer vanaf nul te installeren. Deze mensen zijn Medar, Jean-Marie, Hilaire en Prosper in dalende volgorde van competentie. Saleze die in de cursus aanwezig was is eigenzinnig en weinig bereid tot luisteren. Hierdoor blijft het twijfelachtig of de doelstellingen bij hem bereikt zijn. De inzet van Laetitia en Donatienne valt te beschrijven als goed geprobeerd, maar de materie lijkt weinig te zijn doorgedrongen. Naast de (her)installatie van een systeem werd er intensief gewerkt op het installeren van een netwerk met het oog op de komst van Internet. Op datzelfde werkvlak werd het delen van een printer in een netwerkomgeving behandeld. Er werd ook uitvoerig aandacht besteed aan het nieuw geïntroduceerde systeem Deepfreeze waardoor de systemen in een hogere graad van beveiliging terecht kwamen. De impact van fijn stof werd aangetoond door de systemen die reeds een jaar of twee draaiden open te maken en het stof te verwijderen. De invloed van virussen en het gebruik van USB flash disks kwam aan bod door het gebruik.
ICT lessen in het office-pakket – Herman Docter, Jo-Anne Groefsema en Hanneke Verkleij Tijdens de workshops ICT zijn deze zomer de leraren weer in twee groepen verdeeld. De eerste groep zijn de mensen van het computerbeheer en het onderhoud van de computers, de tweede groep zijn de leraren die zich verder willen verdiepen in Word, Excel, en Powerpoint. Hieronder wordt de laatste groep verder beschreven. Bij de start van de workshops ICT was er een verschil in kennis over het gebruik van de computer. De docenten die vorig jaar al hadden deelgenomen aan de ICT workshops hadden de basisprincipes van de verschillende programma’s, en het gebruik van de computer al onder de knie. De overige deelnemers (zes) wisten weinig tot niets over het gebruik van de computer
14
en het gebruik van de programma’s. Daarnaast zijn er in de tweede week zeven afgevaardigden van de DPE (Directeur Provincial d’Education) ingestroomd in de beginnersgroep. Zij hadden nog géén kennis en ervaring met het gebruik van de computer. De beginnersgroepen met in totaal 13 mensen, hebben kennis gemaakt met de programma’s van Microsoft Office 2003 en Windows XP. De basisbeginselen van Word, Excel, Powerpoint, Publisher en werken met Wikipedia zijn door middel van oefeningen en uitleg aangeboden. De gevorderde groep van vier mensen heeft zich de afgelopen workshops verder kunnen verdiepen in de mogelijkheden van de programma’s. Er is een powerpoint-presentatie met beamer gegeven om de mogelijkheden van powerpoint te demonstreren. Ook zijn er verdiepingsopdrachten rondom Excel en Word aangeboden en is het gebruik van de offline versie van Wikipedia aan bod gekomen. Een powerpoint presentatie over Burundi is door de deelnemers gemaakt met behulp van Wikipedia. De beginners kunnen een brief schrijven in Word, de opmaak aanpassen, de brief opslaan op USB of op de computer zelf. Tevens kunnen ze aanpassingen doen in al bestaande documenten. In Excel kunnen de deelnemers uit de beginnersgroep een tabel maken met leerlingen en de resultaten per leerling. Ook kunnen ze berekeningen uitvoreen zoals het berekenen van het gemiddelde, het totaal en de percentages. Daarnaast is het programma « Ten Thumbs » uitgelegd en gebruikt om hun typevaardigheid te verbeteren door sommige deelnemers. De gevorderden hebben zich verdiept in de programma’s en zijn in staat om zelfstandig brieven te schrijven, uitnodigingen te maken in Word. Ook kunnen zij nu zelfstandig Excel voor verschillende doeleinden gebruiken. Er is uitgelegd hoe de beamer werkt tijdens een Powerpointpresentatie. De gevorderden kunnen zelfstandig een Powerpoint presentatie maken en presenteren. De typevaardigheid van de gevorderden is zichtbaar verbeterd ten opzichte van vorig jaar.
Pedagogie – Annette Raemdonck, Jo-Anne Groefsema, Hanneke Verkleij Voor alle groepen werden er twee delen (ong. 4 uur) pedagogie georganiseerd. Dit is niet bij elke groep gelukt wegens een herschikking in het programma, maar het grootste deel van de mensen heeft deze workshop gevolgd. De onderwerpen die aan bod kwamen waren mogelijkheden om feedback te geven, werken rond cooperative learning en peer assessment. De basis van de workshop was het een reader die verschillende activiteiten bevatte voor het aanleren van de Engelse taal. Een selectie van deze activiteiten werd vertaald en bewerkt door Deo, leraar Engels, en zijn vrouw Denise, lerares Frans, naar het Frans. Zo kon dit ook gebruikt worden door de docenten Frans. De activiteiten waren speciaal ontwikkeld voor het gebruik in ontwikkelingslanden waar weinig tot geen materialen aanwezig zijn. In de workshop hebben de docenten in duo’s een activiteit uitgewerkt en deze les aan de rest van de groep gegeven. Na elke les hebben we in de groep besproken welke aspecten van de les bruikbaar waren, welke aanpassingen er gedaan konden worden en of ze het zouden gebruiken. De focus hierbij lag voor een groot deel op het activeren van de leerlingen en aan te sluiten bij de leefwereld van de leerlingen. Door het praktisch bezig zijn met de oefeningen, merkten de docenten dat de opdrachten bij de individuele manier van hun lesgeven past. Doordat de nabespreking van de les gedaan werd door de docenten zelf, konden ze ervaringen uitwisselen en zelf aangeven waar ze tegenaan zouden lopen.
15
Als pedagoog die slechts 4 uur met eenzelfde groep leraren samen is, is het moeilijk om in die korte tijdsspanne voeling te krijgen met die groep. Daar de Burundezen vertrekken vanuit het frontale lesgeven, hebben ze tijd nodig om alternatieve leerstijlen te verkennen en ermee vertrouwd te geraken. Zo zien ze niet altijd de – weliswaar beperkte - mogelijkheden om verschillende activiteiten te doen met grote groepen. Opmerkelijk is ook dat de taalvaardigheid van de leraren mee bepalend is voor de inhoud en dynamiek van de les. Zo was werken met de groep van 14 Engelse docenten een stuk makkelijker.
Evaluaties door de Burundezen De laatste dag werden de leraren bevraagd met volgende evaluatievragen: 1. Hoe ga je jouw ervaringen van deze zomercurus delen met je collega’s? 2. a.Welke problemen denk je te ondervinden wanneer je de nieuw aangeleerde methodes zal willen toepassen? b.Hoe kan je deze problemen oplossen? 3,Welke veranderingen ga je als eerste doorvoeren? 4.Welke aanbevelingen kan je geven voor het project? 5.Welke aanbevelingen kan je geven voor de werking van het centrum Amahoro en de bibliotheek.? Hun antwoorden: Voor Engels en Frans 1. Hoe ga je jouw ervaringen van deze zomercurus delen met je collega’s? De taaldocenten willen verslag uitbrengen bij hun directeur en collega’s. Ze willen zelf werkvormen uitproberen en dan collega’s vragen lessen bij te wonen. Ze willen hen duidelijk maken dat de spreekvaardigheid belangrijk is. Sommigen willen in duo’s les geven om zo hun collega’s te motiveren. 2. a.Welke problemen denk je te ondervinden wanneer je de nieuw aangeleerde methodes zal willen toepassen? b.Hoe kan je deze problemen oplossen? Het grote probleem is dat ze in tijdsnood komen om hun programma af te werken en dat de inspectie hen daar op aanspreekt. Ze overwegen zelfs om de leerlingen extra te laten komen in de namiddag of op zaterdag. (van motivatie gesproken!) Een ander probleem is het gebrek aan schoolboeken en didactisch materiaal. Als ze daarover zouden beschikken zouden ze minder tijd verliezen met hen teksten van het bord te laten schrijven en meer tijd kunnen besteden aan luister-en spreekvaardigheid. Ze willen hun directeur vragen voor geld om batterijen te kopen zodat ze de cd/cassettespelers van vorig jaar meer kunnen gebruiken, ook wanneer ze geen stroom hebben.(niet elke school beschikt over elektriciteit!!) Ze willen hun directeur vragen om kopies te laten maken van losse teksten, gedichten, toneelstukjes die jaarlijks herbruikt kunnen worden. 3. Welke veranderingen ga je als eerste doorvoeren? TPR-methode voor beginnelingen toepassen groepswerk organiseren energizers en taalspelen gebruiken om zo alle leerlingen te activeren speelse uitspraakoefeningen tekeningen gebruiken
16
4. Welke aanbevelingen kan je geven voor het project? Verder gaan met vorming en ondersteuning van de Burundese docenten Engels, Frans en ict maar ook een vorming opstarten voor wetenschappen. Uitdieping en moeilijkere teksten voor Frans. De taaldocenten zouden ook een initiatie ict willen om met de computer op internet te kunnen en zo informatie te gebruiken voor hun lesvoorbereidingen. Een erkenning van het certificaat door het Ministerie van Onderwijs. (Deze vraag is al twee maal gesteld aan de Burundese minister) Voor Engels groepen van gelijk taalniveau i.p.v. gemixte. Voor Frans is daar geen noodzaak voor omdat zij ongeveer hetzelfde niveau hebben. Werken met dezelfde groepen leraren (vanuit België en Nederland). Gemixte werkvormen. Lessen door Burundese docenten zijn maar interessant als er ook Belgische of Nederlandse leraren aanwezig zijn. Belangrijk is dat er ook voldoende nieuwe input gegeven wordt (gevoel bestaat dat de werelddocenten meer nieuwe activiteiten aanbrengen). Een hogere vergoeding voor transport – de brandstof is enorm in prijs gestegen. Sommigen waren genoodzaakt 30 km te lopen – Hetzelfde voor hun logement en maaltijd. Zij aten maar 1 x per dag omdat de prijzen in Kirundo blijkbaar op korte tijd de hoogte zijn ingegaan. Zelfs op drank tijdens de lunchpauze werd bezuinigd. 5.Welke aanbevelingen kan je geven voor de werking van het centrum Amahoro en de bibliotheek.? De bibliotheek zou dagelijks geopend moeten zijn. Er zou goed geschoold personeel moeten zijn. De leraren zouden vrije toegang moeten krijgen zonder te betalen. We zouden leesboeken moeten kunnen kopiëren zodat een hele klas eenzelfde boek kan lezen en bespreken. Er moet een goede elektriciteitsvoorziening komen. We zouden daar ict-lessen moeten kunnen volgen. We zouden voor onze leerlingen boeken moeten kunnen ontlenen.
Hun antwoorden voor ICT 1. Hoe ga je jouw ervaringen van deze zomercurus delen met je collega’s? De meesten gaan volledig vrijwillig en gratis les geven aan hun collega’s als ze kunnen beschikken over één of meerdere pc’s. 2. a.Welke problemen denk je te ondervinden wanneer je de nieuw aangeleerde methodes zal willen toepassen? b.Hoe kan je deze problemen oplossen? Het grote probleem zijn de aantallen pc’s, met 3 op een school kom je niet ver naar de leerlingen toe.
17
Als we niet geregeld kunnen oefenen, verleren we het snel. Als het centrum Amahoro ict-cursussen kan organiseren of als we daar met onze aantekeningen kunnen gaan oefenen, zouden we ook al geholpen zijn. Spijtig genoeg kunnen we het dan niet aan onze leerlingen doorgeven. 3. Welke veranderingen ga je als eerste doorvoeren? Alle verslagen voor de directie op pc. Zo veel mogelijk proberen te oefenen en aan mijn leerlingen tonen in groepjes van 3 na de lessen. 4. Welke aanbevelingen kan je geven voor het project? Nieuwe cursussen organiseren en meer computers voorzien, zowel voor de scholen als voor de directies. Een grotere financiële ondersteuning geven voor de kosten van transport, logement en maatlijden (2.500 BUFr = 1.80 euro per dag per persoon meer dan nu) Ict-cursussen voor de docenten wetenschappen organiseren. Burundese en/of buitenlandse docenten zijn welkom, zo lang we maar lessen kunnen volgen. Een mix van de twee is wel meer complementair. 5.Welke aanbevelingen kan je geven voor de werking van het centrum Amahoro en de bibliotheek.? Er zou elektriciteit moeten komen. Computerlessen en de mogelijkheid zelf aan een computer te kunnen werken; Boeken over computers en internet.
Eindevaluatie en aanbevelingen door de groep werelddocenten Groep Engels: -‐ -‐ -‐
-‐ -‐ -‐
Heterogene groepen geen goed idee : de verschillen zijn té groot om te kunnen profiteren van elkaars kennis. Homogene groepen, waar men vraaggestuurd kan werken moeten overwogen worden. Het is een voordeel om met een groep een “traject” te kunnen afleggen. (cfr. De groep van experts). Misschien wel met verschillende leraren per groep, maar werken met een vaste lessentabel voor de drie weken Starten met hun studiemateriaal – overleg organiseren tussen collega’s die hetzelfde vak in hetzelfde jaar geven Ook bij de zwakke groepen kan het starten met eigen studiemateriaal interessant zijn om dan bijv. in de eerste plaats de vaardigheden in de taal te ontwikkelen. Volgende editie: nieuwe expertgroep (huidige expertgroep ook behouden) en duidelijker zicht op de deelnemers (wie heeft al wat gevolgd?)
Groep Burundese nascholers Engels -‐ -‐
Het aanmoedigen en ontwikkelen van leergroepen leraren, met ondersteuning van een ervaren, beter opgeleide collega is een echte uitdaging. Door op een collegiale, maar professionele manier na te denken over de invulling van het ‘opgelegde’ leerplan kunnen de lessen winnen aan kwaliteit.
18
-‐ -‐ -‐
Er is een sterke nood aan het didactisch bijscholen van alle leraren om hen inzicht te geven in de mogelijkheden van verschillende werkvormen, evaluatiestrategieën en leerlingen met extra noden. Het (verder) werken met een expertgroep kan het effect van de olievlek op zee alleen maar vergroten. Een mogelijkheid om verder tegemoet te komen aan hun vragen en verwachtingen is het maken van en lerarenhandleiding bij het materiaal waar ze effectief meewerken in de klas.
Groep Frans -‐ -‐ -‐ -‐ -‐
Heterogene groepen werken hier wel, verschillen zijn kleiner Volgende editie ook werken met een expertgroep Op vraag van de deelnemers ingaan op de vraag om met moeilijkere teksten te werken. Zo kan er ook aandacht gaan naar de eigen verrijking van de taal. Liedjes op cd zetten of op usb Heel wat boeken en tijdschriften bezorgen, prioritair zijn de aankoop of kopies van de verplichte leerboeken die in de klas moeten worden gebruikt.
Groep ict -‐
-‐ -‐ -‐
De afhankelijkheid van de goede werking van de stroom is een heikel punt in het verder uitbouwen van de informatica structuren binnen dit project. Tijdens het jaar 2011 werd er te weinig aandacht aan dit probleem geschonken. Een voorstel is daarom ook om de scholen te voorzien van een generator en om UPS/stroomregulators aan te schaffen. Elementaire voorzieningen zoals stekker verdeeldozen en verlengkabels staan ook op het verlanglijstje. Verder moet er worden nagedacht over het gebruik van printers en hun ecologische impact, De vraag ernaar is groot, maar over de gevolgen wordt er nauwelijks nagedacht. Eens de stroomvoorziening beter is kan er ook meer worden gedacht aan het gebruik van beamers.
Algemeen -‐ -‐ -‐ -‐ -‐
-‐ -‐ -‐ -‐
Observaties in de klassen (op voorhand, eventueel via video-opnames) Opzetten van een begeleidingsstructuur Gesprekken met DPE – mbt loon, programma Draagbare micro voorzien voor de slotmomenten (ook de les starten) Voorlaatste en laatste lesdagen geen free choice activiteiten meer (sommige docenten waren echt moe en gebruikten de leswissels dan om de ‘verdwijnen’ – is moeilijker als ze in de klas zelf blijven) Uitreiking van de certificaten – ligt gevoelig(de eerste = de beste?) Een week vooraf (of nog vroeger) voorbereiden met de groep experten (+ telkens een leraar/pedagoog vanuit België/Nederland) Mobiele bib mogelijk maken om leraren die verderaf wonen in de provincie toch ook de mogelijkheid van ontlening te geven. Nog voor ons vertrek legden we contact met CPAJ(Collectief pour la formation des Ablis des Jeunes) die werkzaam is in Kirundo en die kan tegemoetkomen aan de nood om te werken aan de relatievorming van de leerlingen.
19
III Conclusie Als we terugkijken naar onze kerndoelstellingen dan kunnen we stellen dat de eerste vijf zeker zijn bereikt. De leraren Engels met een lagere scholingsgraad hebben inderdaad de kans gehad om hun Engelse taalvaardigheid te verbeteren en kennis te maken met communicatieve didactische werkvormen. Hoe zij dit nu kunnen implementeren in hun dagelijkse lespraktijk valt nog af te wachten. Hen creatief leren omgaan met de hen opgelegde leerplannen en leerboeken is belangrijk. Gelukkig is de groep van de 14 Engelse nascholers in staat én bereid om hen verder op weg te helpen en te steunen. Maar deze groep heeft zeker nog support en inspiratie nodig van buitenaf. De leraren Frans hebben nu kennis gemaakt met diverse communicatieve werkvormen maar geven in hun evaluaties weer dat ze zelf ook meer hun taalcompetenties wilden oefenen en uitbreiden aan de hand van ons materiaal. Ze willen zich ook verder verdiepen in werkvormen en deze met micro-lessen uitproberen. De nood aan materiaal is bij de twee talengroepen bijzonder groot. Een eerste hulpmiddel dat we de leraren Frans en Engels hebben kunnen geven is een beschrijving van een 30-tal lessuggesties om zonder boek, alleen met behulp van bord en krijt of pen en papier te kunnen werken. Doordat we met 5 mensen versterking konden geven op ict-vlak zijn zowel de onderhoudsmensen als de leraren die ondergedompeld wilden worden in het office-pakket voldoende aan hun trekken gekomen. Onze laatste doelstelling ivm pedagogie is niet helemaal bereikt. Niet iedereen heeft een volwaardige 4 uur pedagogie gehad en bij nader inzien is dit misschien wel een goede kans geweest om te reflecteren en ervaringen uit te wisselen, maar is het door zijn vluchig karakter minder beklijvend.
Noden Op de evaluatiepapieren die de leraren ons gegeven hebben roepen ze in koor om de verplichte schoolboeken te hebben voor zichzelf en hun leerlingen. Dit is werkelijk prioriteit nummer één. Daar de leerboeken niet meer te koop zijn, zijn kopies maken in Bujumbura de enige optie om ze dan daarna te verspreiden in de scholen. Andere vragen zijn om cd-en cassettespelers te bezorgen voor de luistervaardigheidsoefeningen. Maar daar er nog vele scholen geen elektriciteit hebben en batterijen te duur zijn en van te slechte kwaliteit zouden we heroplaadbare batterijsystemen op zonne-energie moeten kunnen vinden én betalen. Hartverscheurend om te lezen in de evaluaties was dat door de stijging van de levensduurte de Burundese leraren niet toekwamen om de kosten van het transport (benzine is meer dan 2 euro per liter), de overnachtingen en het eten te bekostigen. Ze vroegen of ze niet 2.500BuFR (1,50 euro) per dag meer konden hebben. De ervaring om een leraar pas tegen 10u in de klas
20
te zien aankomen met de melding dat hij 16 km gelopen had sinds 6u in die ochtend omdat hij geen geld had voor een moto-taxi bezorgt ons kippevel. De nascholers Engels zouden zich zelf nog verder willen bekwamen in hun Engelse taalvaardigheid. Ze zouden zeer geholpen met zijn met een stage in een Engelstalig land binnen of buiten Afrika. De mogelijkheid om beurzen aan te vragen moet onderzocjht worden. Zowel de ict-leraren als de taalleraren zouden zeer graag gebruik maken van de bibliotheek in het centrum Amahoro. In het voorjaar zijn daar een 8,000-tal boeken verzameld: fictie, non-fictie en heel veel didactische leerboeken Frans en Engels. We hebben nu ook nog extra schermen meegebracht voor de pc’s die BWPD gekregen had van de echtgenote van de president tijdens de officiële opening in het voorjaar. Vrijwilligers van de BTC/CTB zijn bereid om samen met Burundezen computerlessen te organiseren en te geven aan geïnteresseerde leraren. Verschillende ict-leraren die de zomercursus gevolgd hebben zijn ook bereid gratis les te geven aan hun collega’s. Vanuit Bujumbura is de decaan van de universiteit, verantwoordelijk voor de opleiding van de bibliothecarissen, bereid om stagiairs te sturen naar het Amahoro-centrum in Kirundo om de werking van de bibliotheek te operationaliseren Willen de scholen die wat verderaf van Kirundo liggen ook van de bibliotheekcollectie genieten dan zou er een soort biblio-vrachtwagendienst moeten worden opgestart. Uitleenkoffers vol boeken kunnen dan maandelijks in-en uitgeleend worden. Op die manier hebben leerlingen én leraren van het platteland ook de kans echte boeken in handen te krijgen. De ondersteuning die het centrum Amahoro kan bieden aan de Burundese leraren is van fundamenteel belang voor de duurzaamheid van het project werelddocenten en vraagt dan ook al onze aandacht en energie. Een stappenplan om de bibliotheekwerking op te starten zal beslist niet lang meer op zich laten wachten.
21
IV Persoonlijke reflecties Na het zakelijke verslag de persoonlijke reflecties van de werelddocenten
“Het project Werelddocenten heeft mijn ogen geopend. Er zijn in Burundi ervaren, gemotiveerde en getalenteerde leraren met en zonder universitaire opleiding. Zij kunnen met slechts éen krijtje in de hand zo enorm veel kennis overdragen! Dan voel ik mij als leerkracht uit Europa slechts nietig en klein. Maar de jonge en net startende docenten, die veelal alleen de middelbare school hebben afgemaakt en nu voor de klas staan, zorgen ervoor dat ik mij net als hen machteloos voel. Want hoe te beginnen met zo weinig kennis en met zo weinig lesmateriaal? Voor deze docenten is één krijtje niet genoeg. Zij hebben kennis nodig. Kennis over didactiek, pedagogiek, en vakinhoudelijke kennis. Samen met deze docenten heb ik mij deze zomer gerealiseerd dat het project "Teacher of the World" betekenis heeft. Ik hoop dan ook samen met vele Burundese docenten dat het project vervolgd kan worden.” Hanneke Verkleij. De motivatie van de docenten. Totale stilte bij de computermensen, niet vanuit angst, maar vanuit concentratie. De totale absorptie van nieuwe kennis bij de docenten Engels. Kritische gesprekken. Levenslange vriendschappen Jo-Anne Groefsema
22
“Werelddocent word je door deel te nemen aan een project als dit. Eens je het bent, blijf je het voor de rest van je leven. De vriendschap, de glimlach en de warmte die je krijgt van je collega’s als je een klaslokaal binnenstapt en met hen samen naar oplossingen zoekt voor zelfs de kleinste problemen is onbetaalbaar. Praten over de problemen in het zuiden lost niets op. Op het vliegtuig stappen en enkele weken met de mensen gaan werken is misschien maar een kleine stap, maar was het Neil Armstrong niet die zei: ‘That's one small step for a man, one giant leap for mankind.’ “ Yves Van Hal
"Het is echt belangrijk dat veel meer mensen aan dit soort uitwisselingen deelnemen. Door op enkel op safari te gaan krijgt je immers onvoldoende en onvolledige informatie over Afrika, en als er één ding nodig is, als er één basisvoorwaarde is om de situaties daar te verbeteren, dan is het meer en betere informatie over vanalles en nog wat. Meer kennis voor hen, en meer kennis voor ons, over het continent en de globale systemen die spelen. Dat wil dus zeggen: beter onderwijs ginder, maar ook hier. Niet op basis van mythes of clichés, maar op basis van feiten en ervaring - ervaring die best eerste hand wordt opgedaan." Bart Borgmans
“ Workshops begeleiden bij Burundese collega’s is ongetwijfeld uitdagend en verrijkend. Maar intens genieten van de prachtige tropische natuur en van het contact met mensen in Kirundo betekent zeker even veel.” Georges Cappelle
We delen ervaringen over werk en ‘over-leven’, over gisteren, vandaag en morgen, over God en de wereld. Kippevelmomenten ver-wondering be-wondering diep respect stuwen me voort om er met mijn Burundese collega’s telkens opnieuw voor te gaan, samen. We delen één wereld, toch? Josiane Frans
23
"Ik ben ongeschikt geworden voor ontevreden mensen." Herman Docter Green, red and white. Three colours that summarise three weeks of intense experience that will continue to fly in my heart and mind. Green: the banana plantations and vegetation all around but also green for Hope as Donatien told me when he described his country’s flag. Hope to rebuild; hope in the faces of students avid to learn so much; hope that they will be able to pass on acquired knowledge to their own students. Hope that I’ll be able to go back. White: the walls of our hotel which for me represented the incredible desire to reconstruct. Walls erected, roofs placed and garden borders planted in the short time we were so warmly greeted at Top Hill. White for the chalk we were so happy to have thanks to Annette! The white of the Milky Way above our heads on those nights when no light pollution took away its beauty. White, too, for the Peace that our students need so dearly to enable them to move forward in their lives sometimes sorely affected by its lack in the past. Red: the earth, the brickworks sluiced away each year with the rainy season then rebuilt in order to rebuild communities. Red, as Donatien said, stands for Love. What more can I say? Red for that very special feeling of being part of a team that came together ready to share, talk and solve all the little and not so little issues that arose. To ‘finish’ the flag there are the three stars which Donatien tells me stand for: Work, Development and Unity. We certainly worked but how rewarding it was! The reality of our students helped us to develop ourselves, to develop methods that could work for them, to develop their own practice. As for Unity … 14 very different people, personalities and backgrounds brought together as one. Wow: that’s unity. Theresa O’Brien
24
Chacun s’observe un peu mais avec beaucoup de respect et d’attention aux autres.
Et puis c’est la rencontre avec les professeurs et la réalité de notre mission d’enseignement :chants, jeux et nombreux exercices, discussions et débats en Anglais et Français.
Vraiment une expérience très intéressante et enrichissante. Qui se continuera au centre AMAHORO et dans la province de Kirundo. Philippe Tilquin
“Lesgeven in Burundi leerde me ‘back to basics’ te gaan, zowel materiel als menselijk. Ik weet het nu zeker: ‘Zolang er een wil en vreugde is om dingen uit te wisselen, is er hoop op vooruitgang.’ Lut Weltens
De valies leeg, het stof weggespoeld, de fietsbel op de fiets, het mandje op het hoofd, of toch maar op de kast en… de bananenboom heeft een tweede scheut…. Annette Raemdonck
25
“ ‘k heb er een hele hoop (aan)geleerd. Het begon met geduld – en eindigde daar waarschijnlijk ook wel mee- maar daartussen leer je vooral dingen in een ander perspectief bekijken. Na die drie veel te korte weken weet je dan dat je er wel terug heen moet, want je kan er voor een aantal mensen echt een verschil maken. En dat perspectief is ook net iets mooier.” Wout Vergauwen
Buitengewone leerschool Ultra engagement Reuze solidariteit Uitzonderlijk gemotiveerd team Nooit te vergeten ervaring Dankbaarheid I love and miss… Burundi !!!! Caroline Moens
Ce projet Werelddocenten Burundi est né il ya 3 ans à Rotterdam. Il est né de la volonté du Stichting BWPD d'améliorer les capacités des professeurs burundais, dans le but de retoucher le taux de réussite des étudiants burundais, qui à vrai dire se trouve en régression par rapport aux années antérieures. Pour BWPD, la première année était une année de tâtonnements, d’incertitude quand à sa réussite. Après la mission de 2009 de 10 professeurs néerlandais, toutes les parties concernées à savoir le DPE et surtout le Ministre de L’Education nous félicitaient de l’initiative. Les professeurs formés avouaient publiquement, que leur façon traditionnelle dans laquelle ils évoluaient devait absolument changer C’est à ce moment que le courage de continuer le projet augmentait, l’estime de soi aussi. Mais, plus le projet devenait intéressant, plus nous avions peur au niveau de sa continuité car nous n’avions qu’un contrat de 2 ans avec notre ancien bailleur de fonds qui était Loyalis ! Nous avions alors l’angoisse de ce que deviendra le projet après. Voilà que pendant la deuxième mission de 2010, une lueur d’espoir naissait quand une des participantes disait qu’elle ne va jamais laisser un si bon projet disparaître !
26
Celle-ci nous a confié qu'elle ferait de son mieux pour que le train continue à marcher. Ceci dit , ceci fait et ses bonnes intentions furent bénies. La mission de 2011 vient de se terminer à la grande satisfaction du gouvernement burundais, de la Direction provinciale de l’Education de Kirundo, et des professeurs ayant bénéficié des recyclages. La partie informatique a aussi atteint son apogée, car actuellement, toute Ecole secondaire de la Province de Kirundo qui dispose de courant électrique dispose d'un lot d'ordinateurs et du personnel formé. Maintenant la paquet Microsoft Word est venu coiffer une formation qui intéressait un grand nombre de professeurs, toutes catégories confondues. Nous considérons ce projet comme une inspiration. Investir dans l’éducation, c’est comme penser à la multiplication des graines de bonne qualité afin de pouvoir produire des fruits de qualité. Depuis 2009, ce projet a déjà pu aboutir à plus de 8.000 étudiants. A partir de l’année prochaine, le nombre va doubler car nous avons inclus le français dans le programme. Ceci n’est pas donné à tout le monde de penser de cette façon. Plus le temps passe, plus je sens que je suis de plus en plus attachée à ce projet. J’espère que toute l’équipe qui est partie avec moi cet été partage le même sentiment. Mon souhait est que nous puissions travailler en synergie avec le but que : nous puissions réaliser la mission 2012 et autres années à suivre. Ce projet est capable de transformer le système d'enseignement au Burundi . Il vient répondre aux besoins de plusieurs professeurs burundais, qui, dès qu'ils quittent l'Ecole, bénéficient très rarement de recyclages ou de mise à niveau. Je serai heureuse de voir le projet gagner tout le Burundi avec votre soutien. Where is a will is a way. Stéphanie Mbanzendore
27
Appendices Appendix 1: Het onderwijssysteem in Burundi This is a summary of p.6-8 of the Project Appraisal Document for the Education Sector Reconstruction Project, financed by the World Bank
Introduction Since 2000, Burundi has made considerable progress towards peace and political reconciliation. Over the last five years the country has taken the first steps towards economic and social recovery. It is gradually emerging from more than ten years of instability and civil conflict that took a heavy toll on human lives and the country’s economic and social structures. Under such circumstances, education is a key factor for sustainable peace. If access to education can be scaled up at all levels, it will reduce the social exclusion that has marked Burundi since independence. Today’s reality is that education reaches only a limited portion of the population: only 43% of adults are literate (53% of males versus 32% of females). The current primary school enrolment rate (GER) has significantly surpassed the pre-crisis, longterm level, with a GER of 80% in 2003/04 and close to 100% in 2005/06 (increase due to the elimination of school fees that started in that school year). However, completion rate is just 37% and only 47% of those children that have started first grade finished the primary cycle in 2005. At the secondary level, the GER of 13% is below the average of 25% for Sub-Saharan Africa (SSA). Disparities in education outcomes among gender and regions are huge: a) females comprise 45% of the students at the primary level, 41% at the secondary level, and 25% at the university level, and; b) GER varies from 130% in the city of Bujumbura to 50% in the provinces of Ngozi and Muyinga. The quality of education has also deteriorated severely due to the conflict and insecurity. To bring in more pupils, a double-shift system was put in place (60% of children participate in double-shift), but that cut teaching time per pupil by 20%. Repetition rates are more alarming: 28% for the first through fourth grades of primary, 37% for fifth grade and 44% for sixth grade. Teacher allocation is extremely inefficient and there are serious shortages of trained teachers in some regions. Public spending on education has significantly increased from an average of 3.3% of the GDP in recent years to 4.6 % in 2005 to more than 6% of GDP in 2006 due to the availability of additional resources, importantly Heavily-Indebted Poor Countries (HIPC) funds (the SSA average is 3.9 % of GDP). In this context, the distribution among educational levels has also improved with regards to primary, which has achieved approximately 50% of the total education sector budget, in line with the Education for All - Fast Track Initiative (EFA-FTI) minimum level and the regional average. However, 22% of total education sector budget is still allocated to higher education, a level with less than 1% of all students enrolled in the system. Burundi eliminated school fees in September 2005, a decision that has resulted in a significant increase in first grade enrolment. The latest government data (November 2006) indicate an increase in first grade enrolment from 261,000 in school year 2004/05 to 459,457 in 2005/06 (about 75% increase). Improvement in access to and quality of education is the priority in the new government strategy as part of the nation’s recovery strategy. In line with objectives for EFA (Burundi has endorsed the Dakar 2000 EFA objectives), the new government created a team at MINEDUC to produce a comprehensive Strategy Note. The main principles of the Strategy Note are to: a) expand access and retention at the primary level to reach universal completion by 2015 (In accordance with this EFA strategy, the first and most important policy measure taken by the new government was the elimination of school fees.); b) improve quality and pertinence at all levels; c) improve equity and efficiency in the allocation of education resources; d) improve human resources, administrative and information management; and to e) manage the transition between education cycles to ensure a sustainable path to 2015.
28
In addition, the following key actions need to be undertaken in order to reach the objective of universal quality primary education as well as to improve access and quality in secondary and higher education levels: i) improve the quality of teacher training; (ii) provide guides, textbooks and learning materials to teachers and students; (iii) reinforce planning capacities and develop an information system (including a School Map); (iv) reduce repetition rates; (v) introduce a post-primary policy on vocational training; and (vi) improve the relevance of post-primary education in line with labour market needs. A key element in the consolidation of the country’s economic growth, poverty reduction and mitigation of existing high social risk is to build human capital. The provision of better quality education is a strategic approach to generate a skilled labour force, a necessary condition for economic growth. Further reading: Education Sector Reconstruction Project, Project Appraisal Document, 24 January 2007, World Bank, p.6-8 (http://wwwwds.worldbank.org/external/default/WDSContentServer/WDSP/IB/2007/01/31/000020953_200701311100 39/Rendered/PDF/38438.pdf)
Education structure in Burundi Primary school in Burundi lasts six years and the first cycle of secondary school four years. Children can attend secondary school at a college (collège communal) or at a lycée. The former only offers the first cycle, while the latter also provides for the second cycle. The first cycle has a common programme for all the pupils, while in the second cycle students can opt for different sections: science, teaching and arts. To understand the structure it is important to know the English and the French names for the different levels and classes (see table). Secondary education 1st year 2nd year 3rd year 4th year 5th year 6th year 7th year
English name first cycle 7th form 6th form 5th form 4th form second cycle 3rd form 2nd form 1st form
French name Tronc commun / cycle inférieur septième huitième neuvième dixième cycle supérieur troisième seconde premier
The schedule hereafter gives a theoretical overview of levels related to age. In practice the average age at each level is much higher: one finds many pupils in the second cycle who are older than 20 years. The main cause is the long period of insecurity that started in 1993. Children couldn’t go to school for several months a year or people lived as refugees abroad. Upon return they go back and finish their school career. Secondary education in Kirundo Kirundo province includes 36 secondary schools and 137 primary schools. At primary level an estimated 95% of the children are enrolled: in total over 99,000 children. They are taught by 1879 teachers. Out of the 36 secondary schools there are 9 lycées, 15 colleges (collèges communaux, abbreviated as co.co.) and 1 technical school (ITAB de Kigozi), with a total of 10,600 pupils, mostly boys (70%). The 25 secondary schools have 313 teachers, 166 for science subjects and 147 for languages. A college offers only four years of secondary education – the first cycle (cycle inférieure), while a lycée also provides for the second cycle (cycle supérieure), which lasts three or four years, depending on the subjects chosen. The success rate on the national exam at the end of the second cycle is low (under 40%). Headmasters mention several causes for these weak results: large classes throughout primary and secondary school as well as unqualified teachers; access to the second cycle being
29
based on results of the first cycle, which does not have a national exam; and lack of materials (books for students and teachers, laboratories, etc.). The following schedule shows the relationship between primary, secondary and tertiary education. age 23 22 21 20 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4
higher education
end of school carreer second
cycle
secondary first
education cycle
drop-outs
primary education
Table 1. Characteristics of the schools in Kirundo town (data from March 2009) Lycée Lycée College College Kanyinya Kirundo Communal Communal Kirundo La Fontaine pupils 585 465 680 101 boys 441 400 365 47 girls 144 65 315 54 # teachers 24 19 9 8 # computers 7 0 5 Preparation for + + university Experience with ICT + + English teaching In Kirundo province 74 teachers are currently teaching English. They have different levels of education, varying from a full cycle of secondary education (4 + 3 years) up to five years of university education (4 years university + 1 year applied pedagogy). In general, there are very few teaching materials, both for the teachers and for the pupils.
30
Pupils have to learn the 4 skills: writing, reading, listening, speaking. For the first cycle of the secondary school the Ministry of Education has worked out a curriculum -- lesson plans, etc. -- which has to be followed by the teachers. This set of rules does not give much freedom to the teachers, particularly not for conversation. The large classes make it even worse. Teachers therefore work more on reading and writing than on speaking and listening. As a result, after four years of English courses, many pupils cannot form one single spoken sentence, but are able to write. Also the books have a stronger focus on reading and writing than on speaking and listening. Because the tests are only written, the pupils aren’t interested in speaking or listening either. Some teachers take the freedom to deviate from the guidelines and have developed their own content and teaching tools, within the objectives set by the ministry. For the second cycle of the secondary school there are some guidelines, but no teacher manual or books for pupils. Grammar is supposed to be taught in the first cycle; however, pupils still need grammar courses. Books that are available are outdated and texts are too long, which makes the lessons unattractive for the pupils. Generally, teachers decide on the content of the lessons. A typical lesson contains: writing on the black board (because books for pupils are lacking), pupils repeating words or sentences and doing a written exercise. Some teachers use materials, like fruits, from the school’s environment. The teaching is frontal – “chalk and talk” – and not very active. Pupils are only grouped into small groups to do homework assignments, not for activities in the classroom. The groups have to report the following day.
31
Appendix 2: Deelnemende secundaire scholen van de provincie Kirundo (43) Collège de Bishisha Bugorora Buhoro Cumva De l’Integrité Gihinga Gikomero Itab Kigozi Kibazi Kibonde Kimeza Kiri Kiyonza La Fontaine Mugendo Mukerwa Muramba Murore Murungurira Mutoyi Muyange Mwenya Ngoma Nyamisagara Nyagisozi Nyakibingo Nyamabuye Nyarunazi Rukuramigabo Rurira Lycée de Bugabira Budahunga Busoni Gitobe Kabanga Kanyinya Kigozi Kirundo + Lycée Technique de Kirundo Marembo Mukenke Ntega Vumbi 32
Appendix 3: Leraren Engels die aan de zomercursus 2011 hebben deelgenomen (49) MUKEZANGANGO Jean Bosco MBONIHANKUYE Kizito BUTERA Jean Marie NDAYISENGA Aimable NDUWIMANA Anaclet HASHAZINKA Emmanuel UYISABA Marie Mediatrice NDUWIMANA Jeanine NKURIYINGOMA Christophe NZEYIMANA Claver FAIDA Aline MUGEMANGANGO Jean Marie NIKOYANKUNZE Japhet NIYONZIMA Jean de Dieu MACUMI Anatole KAREMERA Jean Prime NKUNZIMANA Gédéon NIYORUGABA Georges KARERANGABO Jean de Dieu MISIGARO Donatien NSABUMUREMYI Didace BARUTWANAYO Félix NIYINGABIYE Fébronie MANIRABOGORA Martin BATUMUBWIRA Jean Claude RUSHITA Magnifique NIYONSABA Jean Paul BARINAKANDI Jean de Dieu KAMANZI Evariste MUVUNANDINDA Mathieu NTIHABOSE Irène SIMBANANIYE Jérôme NDAGIJIMANA Issa RUHORANA Joseph NSENGIYUMVA Alexis RUTEGAMANZI André Audace HABINEZA Tharcisse NTAWANKA Blaise NDAYIZEYE Déo NIYOKWIZERA Serges NSABIRABANDI Joseph RIVUZIMANA Claver RWASA Bernard NTANEZA Gilbert NDAYISENGA Estella MANIRAKIZA Michel NDIHOKUBWAYO Thérence MUGUMYANKIKO Jean Bosco CIZA Jean Bosco 33
Appendix 4: Leraren Engels die als nascholers zijn opgeleid (15) MBONEYE Jean Damas NIYONGABO Livinus KWIZERA Priscilla* SABUSHIMILE Audace NTAWUHIGANAYO Célestin BUTERA Valance MURUMA Balthazar NTAVYOHANYUMA Illuminé HATUNGIMANA Pierre Claver NYABENDA Emmanuel NKURUNZIZA Abel NSABIYUMVA Jean Vianney NDEMEYE Fidès NKUNZIMANA Mathieu UWAMAKE Arsène
Lycée Kirundo Lycée Bugabira Lycée Kirundo Lycée Vumbi Collège Buhoro Lycée Mukenke Lycée Mukenke Ass. DPE Kirundo Collège Murama Lycée Kigozi Collège NYARUNAZI Collège La Fontaine Lycée technique Kirundo Lycée Kanyinya Lycéé Ntega
* heeft maar 4 lesdagen gevolgd wegens voorbereiding huwelijk Appendix 5: Leraren Frans die aan de zomercursus 2011 hebben deelgenomen (64) RUGEMANGABO Eloge KAMATARI Ildéphonse HARINGANJI Dénis NDAYIKESHA Pierre Damien NKUNDABAHIZI Jules NDIKUMAGENGE Jean Christophe MBONIMPA Jean Marie MUJAMBERE Jean de Dieu NDAYISHIMIYE Fidèle NDUWAYEZU Eric NDARYIZANIYE Donat MUHIZI Stanny SEBUDANDI Pierre Claver NIYONGABO Alexandre NDAYIZEYE Audace NIYOYANKANA Fabiola NSABIMANA Fabien BIZUMUREMYI Adèle MASUMBOKO Gérard NYANDWI Isaac NTAGANZWA Térence MUTEBUTSI Jean Chrisostome RWASA Omer NZEYIMANA Jean Claude IRATUGABIRA Lucien SINIREMERA Eric 34
MANIRAKIZA Félicien NIZIGIYIMANA Evariste GAPIPI Pasteur KANA Eric MBONYIYEZE Gilbert KARANGWA Jean Berchmans NIYONKURU Félicité MUSAGIYE Angélique BIRIZANYE Léonidas NDIMASO Prosper UWIMANA Dieudonné NDARURINZE Jean NDEREYIMANA Jean Népo MBONIGARUKIYE Jérêmie NKURUNZIZA Joseph NDERAGAKURA Gédéon HARINDINTWARI Gilbert NTAHOMPAGAZE Agnès NDUWAYO Denise MHRANDEKURA Moîse BIZIMANA Romain RURAKENGEREZA Louis MBANZABUGABO Pierre Claver NDIKUMANA Vénérand MUKAGATARE Violette NEMEYIMANA Oscar MANIRAKIZA Innocent NIYOMWUNGERE Jean Paul NDARYIYUMVIRE Eric HITIMANA Jean Fleury NKUNUMUGAMBWE Gratien MURENGERANTWARI Philbert BIGIRINDAVYI Evariste BIGIRIMANA Alexis MANIRAKIZA Janvier NSABIMANA Isaac RUDATINYA Déo NDIKUMANA Bernard Appendix 6: Leraren die de cursus systeembeheerder gevolgd hebben zomer 2011 (8) NKUNZIMANA Médard MURERWA Laetitia BUTOYI Espérance HITIMANA Hilaire NDIMASO Prosper NAKUMURYANGO Sylvie NIZIGIYIMANA Donatienne NKURUNZIZA Jean Marie Vianney
35
Appendix 7. Leraren die het Office-pakket gevolgd hebben zomer 2011 (16) NKURUNZIZA Jeannine RUDAKEMWA Eric BARINZIGO Viola BUSWIRIMA Jean Pierre NDAYISABA Ezéchiel NAMACMI Judith NDAYISHIMIYE Nicodème BIBONIMANA Jean Bosco LISTE DES DIRECTEURS COMMUNAUX DE L’ENSEIGNEMENT NKUNZIMANA François (Secrétaire DPE) MBERAMIHETO Isaac : Kirundo HABONIMANA Fabien : Ntega HABONIMANA Charles : Bwambarangwe MUSAFIRI Nestor : Vumbi BARAGWEREKANA J.-Pierre : Busoni MANIRAKIZA Félicien : Gitobe HARINGANJI Denis : Bugabira
36
