Eindverslag Flexigas

Eindverslag Flexigas Op weg naar een slim biogasnetwerk

Datum:

vrijdag 26 juni 2015

Auteur:

Johan Boekema

Thema:

Algemeen

Rapportnummer:

2015P001

Projectnummer

171 en 172

Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 1 / 18

Flexigas Flexigas is een onderzoeksproject dat is gericht op de optimalisatie van de biogasketen. Het doel is biogas zo efficient mogelijk te kunnen produceren, transporteren en gebruiken. Hiervoor hebben vijftien bedrijven en kennisinstellingen diverse laboratorium- en veldexperimenten uitgevoerd. Met de opgebouwde kennis en de resultaten van het onderzoek, kan Flexigas zich de expert op het gebied van biogas noemen. De uitgevoerde experimenten zijn zowel lange als korte termijn experimenten geweest. Zo is er onderzoek gedaan naar de bacteriën die zich in vergisters bevinden waarbij er vanuit gegaan wordt dat er nog minimaal 15 jaar onderzoek nodig is voordat alle genomen in kaart gebracht zijn. Daarnaast zijn er ook onderzoeken geweest die driekwart jaar hebben geduurd en bewezen hebben dat methaanslip ook met bacteriën afgebroken kan worden. Kortom, Flexigas heeft korte termijn oplossingen en lange termijn denkrichtingen opgeleverd. Hierin zijn in totaal 250 mensen aan het werk geweest. Dit waren zowel starters als oudgedienden, nieuwe banen en oude functies. Binnen het project zijn personen binnen hun bedrijf nieuwe richtingen ingeslagen doordat ze met Flexigas in aanraking kwamen. En er zijn mensen die elders banen hebben gevonden. Tijdens het project zijn er ook nieuwe bedrijven opgestart met een aspect van de biogasketen als dienst of product.


Eindrapport Flexigas

Inhoudsopgave Inleiding ........................................................................................................................ 5 Leeswijzer .................................................................................................................. 5 Aanvullende voorwaarden .....................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Subsidieontvangers .................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Bekaert ...................................................................................................................... 6 BioBench .................................................................................................................... 6 CleanMiles .................................................................................................................. 6 DMT........................................................................................................................... 6 DNV/KEMA ................................................................................................................. 7 Eneco ........................................................................................................................ 7 Energy Valley.............................................................................................................. 7 Enki-Energy ................................................................................................................ 8 Hanzehogeschool Groningen ........................................................................................ 8 Osomo ....................................................................................................................... 9 PROCES Groningen ..................................................................................................... 9 Rendo ........................................................................................................................ 9 RenQi......................................................................................................................... 9 Rijksuniversiteit Groningen ......................................................................................... 10 Smart Energy Solutions ............................................................................................. 10 SIT Controls ............................................................................................................. 11 TNO ......................................................................................................................... 11 TSE Fueling Supplies ................................................................................................. 11 Resultaten ................................................................................................................... 12 Doelgroepen ............................................................................................................. 14 Bijdrage aan economie van Noord-Nederland .............................................................. 14 Vervolg/Spin-Off ....................................................................................................... 15 Instandhouding......................................................................................................... 15 Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 3 / 18

Communicatie ........................................................................................................... 15 Thema’s ................................................................................................................... 15 Indicatoren .............................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Private investeringen ............................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Gecreëerde arbeidsplaatsen ..................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Initiële planning ...................................................Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.



Inleiding Het onderzoeksproject Flexigas heeft van oktober 2009 tot december 2014 gelopen. Dit verslag geeft weer hoe het project is uitgevoerd, welke resultaten het heeft geboekt en op welke wijze deze resultaten impact hebben.

Leeswijzer In het eerste hoofdstuk worden de aanvullende voorwaarden beschreven. In het tweede hoofdstuk staan de subsidieontvangers vermeld. Het derde hoofdstuk bevat het inhoudelijke verslag en als laatste hoofdstuk zijn de indicatoren beschreven.


Projectpartners Bekaert www.bekaert.com Assen Bekaert Combustion Technology is fabrikant van premix-gasbranders en aluminium warmtewisselaars voor toepassing in HR-Ketels. Op het gebied van premix-gasbranders voor HRtoepassingen is Bekaert marktleider.

BioBench Haren BioBench is gespecialiseerd in het leveren van dienstverlening aan de biogas markt. Het beschikt over een uitgebreide database van substraten ten behoeve van de vergistingsindustrie en heeft deze beschikbaar gesteld voor het Flexigas project.

CleanMiles www.cleanmiles.eu CleanMiles wil binnen de wereld van duurzaam transport een belangrijke rol spelen, Dit doet zij ondermeer door adviserende diensten te leveren met betrekking tot duurzaam transport en het samenbrengen van partijen die elkaar aanvullen op dat gebied. Wanneer het economisch gezien niet haalbaar is om een vaste pijplijn aan te leggen tussen biogasproducent en biogasafnemer, dan zou een oplossing kunnen zijn om het biogas in gastanks of in gasflessen over de weg te vervoeren. We noemen dit de virtuele pijplijn.

DMT www.dmt.nl Joure DMT is de specialist op het gebied van biogas behandeling. Vanuit Noord Nederland opereert de onderneming internationaal en levert haar producten turn key af. Zowel met betrekking tot ontzwavelen als opwaarderen naar aardgas kwaliteit heeft DMT uitgebreide ervaring in de Groen Gas wereld.



DNV/KEMA www.kema.nl Groningen KEMA, dat is opgericht in 1927, is een zelfstandig kennisbedrijf dat wereldwijd actief is in de energiewaardeketen en gespecialiseerd in hoogwaardige dienstverlening op het gebied van business & technische consultancy, operationele diensten, metingen & inspecties, en testen &certificatie. Als onafhankelijke onderneming adviseert en ondersteunt KEMA – naast overheidsorganisaties – zowel producenten, leveranciers als eindgebruikers van elektriciteit, gas en warmte. KEMA's laboratorium te Groningen is al meer dan 40 jaar actief op het gebied van gas gerelateerde onderzoeken. KEMA Groningen is een toonaangevend kennis- en adviescentrum voor gasinfrastructuur en gastoepassingen. KEMA Groningen richt zich op de transitie naar een duurzame energievoorziening, een veilige en betrouwbare gasinfrastuctuur, het meten van grote gasstromen (zowel kwaliteit als kwantiteit) en een verantwoorde invoeding van nieuwe gassen in het bestaande gastransportsysteem. KEMA richt zich op de transitie naar een duurzame energievoorziening. KEMA is gedurende het project overgenomen door Der Norske Veritas

Eneco www.eneco.nl Rotterdam Eneco wil leidend zijn in duurzame energieoplossingen. Daarom zijn we continu op zoek naar verbeteringen van huidige technieken, producten en diensten. Door op een daadkrachtige manier te innoveren laten we zien dat we serieus bezig zijn met het ontwikkelen van oplossingen op duurzaam gebied.

Energy Valley www.energyvalley.nl Groningen De stichting Energy Valley beoogt bij te dragen aan de uitbouw van de Noordelijke energieeconomie tot een cluster van regionale, nationale en internationale betekenis. De thema's duurzame energie, kennis en innovatie zijn daarbij leidend. In het Energieakkoord dat in 2007 met het Rijk is getekend zijn hieromtrent afspraken gemaakt en doelstellingen bepaald. Biogas kan een significante bijdrage leveren aan realisatie van deze doelstellingen. Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 7 / 18

Enki-Energy www.enki-energy.com Nijmegen Enki Energy is een specialist op het gebied van methaanvorming uit sterk geconcentreerde afvalstromen. Deze afvalstromen leveren per gewichtshoeveelheid grote hoeveelheden energie (100 – 500 liter biogas per liter afval). Omdat hoge biogasproductie vrijwel altijd samengaat met complex procesverloop, ontwikkelt Enki Energy reactoren en daarbij behorende bacteriesystemen, die snel en betrouwbaar organisch afval omzetten in biogas.

Hanzehogeschool Groningen www.hanze.nl Groningen, Assen Binnen de Hanzehogeschool wordt in Flexigas samengewerkt tussen het Energie Kennis Centrum, het Instituut voor Engineering, het Instituut voor Life Science & Technology, het Instituut voor Informatie & Communicatie Technologie en het Hoger Instituut voor Sensortechnologie (HIT in Assen). Dus per definitie een multidisciplinaire samenwerking. Het Energie Kenniscentrum is het praktijkgerichte energie onderzoekscentrum van de Hanzehogeschool Groningen dat zich richt op energietransitie in de brede zin van het woord en draagt bij aan de transitie van de Hanzehogeschool als louter onderwijsinstelling naar de vernieuwde onderwijs- en onderzoekinstelling. Life Science & Technology (LST) verzorgt het laboratoriumonderwijs en de bioinformatica specialisatie. Het beschikt over een zeer uitgebreide laboratoriuminfrastructuur en voor grootschalige DNA analyses. Flexigas is voor LST een attractief vehikel om de life sciences toe te passen in een netwerkorganisatie. LST doet op verschillende moleculaire niveaus onderzoek naar de microbiële aspecten van biomnassavergisting en werkt hiervoor nauw samen met bedrijven. Het Instituut voor Informatie & Communicatie Technologie (ICT in Groningen) en het Hoger Instituut voor Sensortechnologie (HIT in Assen) werken altijd al nauw samen. Binnen Flexigas droegen ze bij aan de toevoeging van intelligentie aan het biogasnet onder andere door middel van sensoren.



Osomo www.osomo.com Heteren Osomo is ontstaan uit de gedachte dat er meer duurzaamheid uit de huidige stand der techniek te halen valt. Osomo zet zich in om deze technologiën, bedrijven of personen te helpen naar succes, zodat u en ik daar de vruchten van kunnen plukken. Hiervoor zet Osomo zijn kennis, intelligentie, ervaring, netwerk en entrepeneurschap in om dit te realiseren.

PROCES Groningen www.proces.nl Groningen Sinds 1999 is Proces-Groningen actief in onderzoek op het gebied van biogas. Daarin wordt aan diverse aspecten van vergisten (voor- en nabehandeling) onderzoek verricht. ProcesGroningen doet dit met vergisters op laboratoriumschaal. Tijdens dit project is PROCES Groningen failliet gegaan maar direct weer opgestart om verder te gaan met de onderzoeken binnen Flexigas.

Rendo www.rendo.nl Steenwijk RENDO wilde met het bedrijf RENDO Duurzaam een significante bijdrage leveren en een rol van betekenis spelen in de noordelijke regio op het gebied van duurzame energieprojecten en ontwikkelingen. Zij wil tevens hiermee de technologische en economische kansen die daaruit voortvloeien volop stimuleren. RENDO Duurzaam is een onderdeel van de RENDO groep.

RenQi www.renqi.nl Groningen RenQi realiseert nieuwe bedrijvigheid op het gebied van nieuwe of vernieuwde energie infrastructuren die nodig zijn voor de inpassing van veelal duurzame, centrale en decentrale energietechnologieën. RenQi doet dit door het bieden van een innovatie-omgeving waarbinnen onderzoek wordt uitgevoerd in multidisciplinaire teams. Met Flexigas wil RenQi zijn positie als open innovatieplatform voor intelligente energie-infrastructuur versterken. Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 9 / 18

Flexigas is voor de strategie van RenQi cruciaal. Het is de tweede peiler naast het eerder dit jaar gestarte project Flexines dat zich richt op een smart in-house grid.

Rijksuniversiteit Groningen www.rug.nl Groningen Namens de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) nemen deel: de afdeling Product Technologie en het Centrum voor Energie en Milieukunde (IVEM). De afdeling Product Technologie (onderdeel van de afdeling Chemische Technologie van de RUG en verantwoordelijk voor de leiding van het Instituut voor Technologie en Mangement (ITM) richt haar onderzoek op het thema "duurzame chemische producten en processen". Een belangrijk deel van het onderzoek is gericht op het ontwikkelen en implementeren van technologie voor de productie van energiedragers op basis van biomassa. Het voorgestelde onderzoek sluit aan bij de integratieve "system engineering" benadering die ITM in haar onderzoekprogramma's nastreeft en bouwt voort op lopend biogas gerelateerd onderzoek. IVEM vormt een onderdeel van ESRIG (Energy and Sustainability Research Institute Groningen). IVEM is vooral betrokken bij energie- en milieusysteemanalyse van productie en consumptie in de context van vraagstukken rond duurzaamheid. Hierbij worden bestaande ketens (van wieg tot graf; van put tot pit) in de samenleving gekarakteriseerd en geëvalueerd op hun energie efficiëntie en milieu performance. In toekomstverkenningen kan met beschikbare modelleringmethodes (dynamische simulatie en optimalisatie) de ontwikkelingspotentie van nieuwe systemen, zoals biogas, zowel van een aanbod- als een vraagperspectief worden onderzocht. Belangrijke issue daarbij is de ontwikkeling van de schaal van productie, infrastructuur en de afnamemogelijkheden. Het ontwikkelen van ontwikkelingsscenario’s – of wel roadmaps - voor biogas in de context van een samenleving die moet verduurzamen vindt het IVEM de belangrijkste uitdaging binnen het Flexigas project..

Smart Energy Solutions www.smartenergy-solutions.com Smart Energy Solutions wil zich ondermeer toeleggen op innovatieve oplossingen met betrekking tot duurzame energieontwikkelingen in de breedste zin van het woord. Samen met Clean Miles en met TSE Fueling Supplies wil deze onderneming helpen bij het bedenken van de virtuele pijplijn. Het belang voor Smart Energy Solutions , als producent van elektriciteit en aardgas, is dat zij vanuit een adviserende rol kan bijdragen aan de verdere



ontwikkeling van duurzaam transport. Ook is Smart Energy Solutions op zoek naar nieuwe combinaties van aardgas, groen gas en biogas.

SIT Controls www.sitcontrols.nl Hoogeveen SIT Controls BV is onderdeel van de Italiaanse SIT GROUP. Deze groep ontwikkelt en produceert systemen die ontworpen zijn voor veiligheid, comfort en prestaties van gastoestellen.

TNO www.tno.nl Groningen TNO Informatie- en Communicatietechnologie is een uniek innovatiecentrum in Nederland, waarbinnen de ICT en Telecom disciplines van TNO zijn gebundeld. Wij helpen bedrijven, overheden en (semi-)publieke organisaties succesvol te innoveren met ICT. Eén van de speerpunten van TNO ICT is de inzet van ICT op het gebied van energie om zo een bijdrage te leveren tot efficiënte en/of duurzame innovaties in deze sector. Daarnaast heeft TNO ICT als missie om, vanuit haar Groningse vestiging, innovaties in Noord Nederland te ondersteunen en te stimuleren..

TSE Fueling Supplies www.tseonline.nl TSE Fueling Supplies is de leverancier van systemen die geschikt zijn om een virtuele pijplijn te realiseren. Vanwege de grote productkennis van het concept is TSE Fueling Supplies een onmisbare factor om de virtuele pijplijn tot een succes te maken. De specialisten van TSE zien het als een uitdaging om de installaties te modificeren tot een bruikbaar concept voor de transport van biogas (over de weg) in welke vorm dan ook.


Resultaten In het projectplan van Flexigas is het volgende als doelstelling genoemd: “Flexigas beoogt de economische rentabiliteit van biogasketens te vergroten door het inbouwen van kwalitatieve en kwantitatieve flexibiliteit in de keten. Het vertrekpunt is decentrale productie van biogas.” Concreet werd dat: Flexigas maakt nieuwe product-marktcombinaties mogelijk op basis van biogas. Flexigas resulteert in een veel bredere range van product-markt-combinaties (PMC’s) voor biogas dan alleen kleinschalige verstroming of grootschalige groen gasproductie. Enkele voorbeelden zijn:   





de ontwikkeling van een compacte vergister voor zeer kleinschalige toepassing de ontwikkeling van vergisters die stuurbaar zijn op kwaliteit en kwantiteit de ontwikkeling van een intelligente brander die een breed spectrum aan biogaskwaliteiten aan kan, zodat woonwijken of bedrijventerreinen probleemloos voorzien kunnen worden van een biogasnet de ontwikkeling van een virtual biogas pipeline zodat biogas eenvoudig aan de pomp gebracht kan worden of benut kan worden als buffer voor het opvangen van piekvraag in gasnetten de ontwikkeling van een installatie voor CO2 terugwinning uit biogas zodat op decentraal niveau CO2 hergebruikt kan worden voor bijv. de glastuinbouw of industriële toepassingen

Flexigas maakt een economische inrichting van de biogas waardeketen mogelijk door optimale dimensionering en positionering van systeemcomponenten (biogasproductie, opwerking, opslag, transport, verbranding) in de keten. Deze doelstellingen en verwachte resultaten hadden verschillende tijdlijnen. Het hele project is een combinatie geweest van fundamenteel, industrieel en experimenteel onderzoek. De ontstane synergie door het project heeft er voor gezorgd dat ondanks het verschil in tijdlijnen er een goede samenwerking tussen de projectpartners is ontstaan. Om het project te structureren is het verdeeld in 5 thema’s waarin de verschillende aspecten van de biogasketen behandeld zijn. Het geheel is niet conform plan uitgevoerd door gewijzigde strategieën van bedrijven en het wegvallen van projectpartners. Details hierover worden per thema vermeld. Er is getracht de veranderingen zoveel mogelijk op te vangen door het verleggen van de taken naar andere projectpartners. Dit is niet in alle gevallen gelukt. In het projectplan zijn de volgende concrete resultaten gedefinieerd: Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 12 / 18




















Optimalisatiemodel biogasketen Dit resultaat bestaat uit vier deelresultaten, namelijk de drie modellen die door de Hanzehogeschool zijn gerealiseerde en de simulator van TNO. Compacte vergister De compacte vergister is door Enki-Energy en PROCES Groningen ontwikkeld. De vergisters van Enki-Energy worden in productie situaties gebruikt. De vergisters van PROCES Groningen zijn bedoeld voor onderzoek. Energie Management Systeem De simulatie van TNO managet de verschillende energiestromen waardoor een beter beeld ontstaat voor de plaatsing van vergisters, opwerkingsinstallaties en bijbehorend leidingwerk. Toepasbare kennis sturing biogasproductie Door voornamelijk het werk van PROCES Groningen is veel kennis opgedaan over de sturing van biogasproductie. Deze kennis wordt inmiddels toegepast bij de vergisters van de SuikerUnie. Conversietechnologie voor biogasopwaardering DMT heeft in thema C gewerkt aan diverse wijzen van opwaardering van biogas. Hieruit is een nieuw membraansysteem ontstaan wat gedurende het project al op de markt is gezet. CO2 terugwininstallatie De membraantechniek van DMT maakt het mogelijk om CO2 terug te winnen en te hergebruiken. Biogascontainers (virtual pipeline) In thema C is onderzoek gedaan naar de virtual pipeline. Na diverse onderzoeken en rekenmodellen bleek dat er op zowel korte als lange termijn geen economische basis was voor de virtual pipeline in Nederland. Het onderzoek daarnaar is daarom gestaakt. Gaskleppen + regeltechnologie voor biogas ready verwarmingsketels SIT Controls, Hanze Institute of Technology en Bekaert, thema D, onderzochten voornamelijk de regeltechnologie (en benodigde sensoren hiervoor). SIT Controls bracht hierbij de achtergrond kennis voor regeltechnologie in. Het hoofdkantoor van SIT Control in Italië heeft gedurende het project besloten dat alle innovatie van het bedrijf in Italië plaats zou vinden. Daardoor had SIT Controls geen mandaat meer om met het project door te gaan en verviel daarmee het onderzoek. Branders voor biogas ready verwarmingsketels Bekaert heeft diverse onderzoeken uitgevoerd naar de verbetering van branders voor de verbranding van laagcalorische gassen. Bekaert heeft prototypes voor de verschillende gassoorten.




Opleidingen De partners van Flexigas hebben meegewerkt aan de totstandkoming van de Europese Master Renewable Energy en de Energy Academy. Daarnaast zijn er meer dan 60 studenten ingezet bij de verschillende projectpartners voor stages en afstudeeropdrachten.

Doelgroepen Door de diversiteit aan deelprojecten, zijn de resultaten van het project door diverse doelgroepen te gebruiken. Per thema is vermeld welke doelgroepen de meeste baat hebben bij de resultaten uit het thema. De studies die gedaan zijn rondom de culturen binnen een vergister en de daarin aanwezige bacteriën zijn in eerste instantie voornamelijk interessant voor de wetenschap. Deze resultaten zijn echter na vervolgstudies ook toe te passen door beheerders van vergisters. De kenmerken van de culturen en bacteriën stellen deze beheerders in staat om de optimale leefomstandigheden voor de bacteriën (temperatuur, zuurgraad, voeding) te realiseren. Hierdoor kan de vergister efficiënter gemaakt worden. De modellen van de Hanzehogeschool en TNO zijn bruikbaar voor de wetenschap om hiermee een nieuw energielandschap te ontwikkelen. Tevens zijn deze resultaten zeer geschikt voor bedrijven en overheden die vergisters in hun omgeving inplannen. De diverse ontwikkelde technieken – verbeterde vergisters, opwaarderingssystemen, gaszuivering, branders – zijn technieken die voor vergisterbouwers, exploitanten, aanleverende bedrijven en ketelfabrikanten zeer interessant zijn.

Bijdrage aan economie van Noord-Nederland Flexigas heeft de volgende zaken bijgedragen aan de economie van Noord-Nederland: 



Kennis over biogas Door de ontstane kennis over biogas, heeft Noord-Nederland een verstevigde concurrentiepositie gekregen op het gebied van biogas. Ook door de samenwerking met de projecten Groen Gas/Grünes Gas en EDGaR is deze kennis zeer stevig verankerd in kennisinstellingen en bedrijfsleven in Noord-Nederland. De kennisontwikkeling heeft ook eraan bijgedragen dat er meer medewerkers van kennisinstellingen nu actief bezig zijn binnen de biogaswereld. Commerciële producten Een aantal projectpartners (o.a. DMT, Enki-Energy) heeft een aantal producten en systemen ontwikkeld waardoor deze bedrijven een sterkere positie hebben verkregen. Dit heeft geresulteerd in meer werkgelegenheid en grotere omzet.





Samenwerking De samenwerking door Flexigas heeft ervoor gezorgd dat er nieuwe kennis, nieuwe producten en nieuwe samenwerkingsverbanden zijn ontstaan. Alle projectpartners geven aan dat dit de belangrijkste meerwaarde is geweest van het project.

Vervolg/Spin-Off Op dit moment wordt gewerkt aan een Flexigas II. Hiervoor wordt steun gezocht bij Energy Valley en de drie Noordelijke provincies. De projectpartners hebben allen aangegeven met een of meerdere projecten een vervolg te willen uitvoeren waarvoor een vehikel als Flexigas zeer welkom is. Het idee is om dit volgens een stichtingsstructuur te organiseren waarbij de algemene projecttaken (projectmanagement, communicatie, administratie) door de faciliterende stichting uitgevoerd worden. De diverse bedrijven, voornamelijk DMT en Enki-Energy, kunnen op basis van de resultaten (nieuwe technieken) uit het project een grotere markt betreden.

Instandhouding De opgedane kennis blijft behouden binnen de diverse projectpartners en wordt gebruikt voor vervolgonderzoek. De deliverables van het project zijn vermeld op de website van Flexigas. De testopstellingen die onder Flexigas gerealiseerd zijn, blijven gebruikt worden door de diverse bedrijven.

Communicatie De website http://www.flexigas.nl blijft bestaan. Op deze website staan alle deliverables genoemd, inclusief contactgegevens. Hierop staan ook diverse foto’s van projectevenementen en resultaten. Deze zijn daarom niet opgenomen in dit rapport.

Thema’s Thema A De doelstelling voor thema A was “Flexigas maakt een economische inrichting van de biogas waardeketen mogelijk door optimale dimensionering en positionering van systeemcomponenten (biogasproductie, opwerking, opslag, transport, verbranding) in de keten.” Thema A heeft daarom als titel Modellering van de biogasketen meegekregen. Onder deze noemer hebben de projectpartners gewerkt aan diverse modelbeschrijvingen van de biogasketens en aan een simulatie van deze ketens. Deze projectpartners waren BioBench, Hanzehogeschool EKC, KEMA (later DNV-GL), Rendo Duurzaam, RUG en TNO.


De Hanzehogeschool heeft drie onderzoeksplaatsen ingevuld voor het project. Deze drie onderzoekers hebben aansluiting gezocht bij de gedurende het project opgestarte Masteropleiding ‘Renewable Energy’ om zodoende het onderwijs goed te betrekken. Veel gegevens die gebruikt zijn voor de modellen zijn afkomstig van de andere projectpartners uit alle thema’s zoals membraantechnieken uit thema C en vergistingstechnieken uit thema B. Partners is thema A hebben gegevens aangeleverd voor substraten (BioBench), gastransport (Rendo) en compressoren en leidingwerk (KEMA). Maar ook door samenwerking met LTO Noord, Universiteit Twente en Waterschap Noorderzijlvest. De drie onderzoekslijnen hebben zich gericht op:   

een overkoepelend model voor de Groengasketen – waarbij een rekenmodel, een dynamisch model en een opschaling hiervan op regioniveau inbegrepen een strategisch grondstoffenmodel en economische haalbaarheidsstudie waarbij voornamelijk gekeken is naar biogashub’s. een gedetailleerd rekenmodel van de biogasketen. Het model bevat een volledige groen gas en warmte kracht biogas keten geanalyseerd op kosten en milieu impact.

Deze modellen zijn gepresenteerd op de European Biomass Conference in Milaan, de EU BC&E conventie in Hamburg en de EBA conferentie in Alkmaar. Daarnaast zijn op basis van de modellen papers gepubliceerd in onder andere Applied Energy en Biomass & Bioenergy. Ook is er uitwisseling geweest met het project EDGAR om opgedane kennis uit Flexigas te delen met het EDGAR en vice versa. De samenwerking met EDGAR werd later nog uitgebreid doordat een student van de RUG een afstudeeropdracht uitgevoerd heeft waarbij hij o.a. de waardeketen en hun wensen/eisen aan de demonstrator in kaart heeft gebracht. De begeleiding verliep in samenwerking met Edgar. TNO heeft op basis van de modellen van de Hanzehogeschool een ICT model van de biogasketen ontwikkeld en deze vertaald in een simulatie. BioBench heeft hiervoor een interface gerealiseerd vanuit hun database met substraten. De simulator van TNO is uitgevoerd op de MultiTouch tafel en via een webinterface verbonden met de BioBench database. De simulator kan ondersteunen bij het inrichten van biogasketens in landschappen waarbij op zowel energetisch, economisch als bedrijfsmatig niveau gekeken wordt. Op 14 november 2011 is BioBench uit het project getreden. De simulator is gepresenteerd op de diverse Flexigas symposia, de Nordic Biogas Conference 2012, de Europa Kijkdagen en UTwente alumn-dag. RENDO heeft tijdens het project een projectplan opgesteld waarin beschreven was op welke manier een verkorte keten gerealiseerd kon worden door een vergister van het waterschap



Reest&Wieden te kloppelen met een vakantiepark. Door de gewijzigde organisatie van RENDO gedurende het project is hier geen vervolg aan gegeven. Thema B De doelstelling voor thema B was het ontwikkelen van compacte vergisters voor kleinschalige toepassing en het ontwikkelen van vergisters die stuurbaar zijn op kwaliteit en kwantiteit. Aan dit thema werkten de school Life Sciences van de Hanzehogeschool, Enki-Energy en PROCES Groningen mee. Enki-Energy heeft in dit thema voornamelijk gewerkt aan de compacte vergisters. Zo heeft Enki-Energy onderzoek gedaan naar een Swill-vergister (keukenafval) en een broodvergister. Deze twee vergisters zijn ook gerealiseerd en staan nu bij een Van der Valk restaurant in Cuijck en bij een Moskee in Amsterdam. Het mooie van deze laatste vergister is dat hiermee een volledig andere business case is gediend dan normaal. De Islam verbiedt het weggooien van eten en het brood dat daar over is wordt daarom nu vergist. Het geproduceerde gas wordt weer gebruikt om te koken. Deze vergisters blijven in principe de komende jaren nog actief. PROCES Groningen heeft onderzoek gedaan naar de flexibiliteit in vergisters. Er zijn vele testen uitgevoerd waarbij de vergisters ‘gepest’ werden. Door de extremen op te zoeken in temperatuur, zuurgraad, voeding, etc. kon bepaald worden of en zo ja op welke wijze de productie van een vergister te sturen is. Halverwege het project is PROCES Groningen failliet gegaan. Door een bevriende ondernemer zijn de vergisters uit de faillissementsboedel gekocht en is PROCES Groningen (onder dezelfde naam) verder gegaan met de testen. De Hanzehogeschool heeft veel tijd besteed aan het in kaart brengen van de verschillende bacteriën in een vergister. Dat bleek lastiger te zijn dan gedacht want voor vergisterexploitanten leken vergisters op elkaar (zelfde voeding, zelfde productie), maar op bacterieel niveau waren er toch grote verschillen. Door de vele soorten bacteriën is er nog vele jaren werk nodig om alle bacteriën in kaart te hebben gebracht. De resultaten van de projecten uit thema B zijn natuurlijk gepresenteerd op de verschillende Flexigas symposia. Thema C Binnen thema C waren vier projecten gepland, namelijk de ontwikkeling van verbeterde upgrading van biogas, de ontwikkeling van een installatie voor CO2 terugwinning uit biogas, de ontwikkeling van een virtual pipeline en de realisatie van een pilotomgeving op Ameland. DMT heeft een membraantechniek doorontwikkeld waarmee biogas gezuiverd kan worden tot 99,5% methaan. Hierdoor is ook de terugwinning van CO2 mogelijk. Tevens heeft DMT naast de geplande projecten twee andere projecten uitgevoerd waarbij methaanslip door Dit project is mede mogelijk gemaakt door Samenwerkingsverband Noord-Nederland, Europese Unie, Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Provincie en Gemeente Groningen en wordt ondersteund door Energy Valley. 17 / 18

bacteriën gezuiverd is en bacteriën gebruikt zijn om biogas te ontzwavelen. De doorontwikkelde systemen worden inmiddels door DMT commercieel aangeboden. De twee extra projecten waren meerwerk voor DMT waardoor zij ca. 50% meer kosten gemaakt hebben. CleanMiles heeft in thema C onderzoek gedaan naar de Virtual Pipeline. Dit is een concept waarbij biogas vervoerd wordt over de weg middels containers waarin gas gecomprimeerd is. Na vele berekeningen en business cases is gebleken dat deze wijze van transport niet haalbaar is in Nederland. Het budget om een prototype van de Virtual Pipeline te ontwikkelen is daarom niet gebruikt. Eneco heeft voornamelijk in het begin van het project veel tijd besteed aan de ontwikkeling van de ‘case Ameland’. Halverwege het project heeft Eneco haar strategie gewijzigd en is afgestapt van het ontwikkelen van biogasprojecten. Daarom is er niet verder gewerkt aan deze case. Thema D Binnen thema D was één gewenst resultaat gedefinieerd, namelijk de ontwikkeling van een intelligente brander die een breed spectrum aan biogaskwaliteiten aan kan, zodat woonwijken of bedrijventerreinen probleemloos voorzien kunnen worden van een biogasnet. Hiervoor was een samenwerking tussen Hanze Institute of Technology, Bekaert Combustion Technology en SIT Controls opgezet. In de eerste fase zijn er overleggen geweest tussen de partijen en heeft Bekaert onderzoek gedaan naar mogelijke sensoren voor de gasadaptieve brander. Door het hoofdkantoor van SIT Controls is besloten dat de innovatie in Italië plaats zou vinden en had SIT Controls geen mandaat meer om werk uit te voeren voor Flexigas. Er is door Bekaert gezocht naar mogelijke vervangende partners maar dit is niet gelukt. De ontwikkeling van de gasadaptieve brander heeft hierdoor geen vervolg gekregen. Thema E Thema E is later toegevoegd aan het project om ervoor te zorgen dat er de juiste aandacht besteed werd aan onderwijs. Binnen dit thema werd de coördinatie verzorgd voor de talrijke stagiaires en afstudeerders.


Eindverslag Flexigas

Recommend Documents