EINDRAPPORT DUURZAAM WATERBEHEER IN DE WESTHOEK EN DE REGIO ROESELARE-TIELT

EINDRAPPORT DUURZAAM WATERBEHEER IN DE WESTHOEK EN DE REGIO ROESELARE-TIELT

POM West-Vlaanderen - Provinciehuis Olympia - Koning Leopold III-laan 66 - 8200 Sint-Andries/Brugge Tel.: ../32/50/40 31 66 -Fax: ../32/50/71 94 06- E-mail: [email protected] – Website: www.pomwvl.be De Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij is een publiekrechtelijke instelling met rechtspersoonlijkheid erkend door de Vlaamse Regering

Eindrapport - Duurzaam waterbeheer in de Westhoek en de regio Roeselare-Tielt

INHOUDSTAFEL INLEIDING............................................................................................................................................... 1 1. Inventarisatie gebruik (diep) grondwater in West-Vlaanderen ................................................... 3 1.1. Evolutie in het waterverbruik van 2000 tot 2003 ..................................................................... 3 1.2. Vergunningen in diepe watervoerende lagen in West-Vlaanderen op basis van de Databank Ondergrond Vlaanderen.......................................................................................................... 5 1.2.1 Evolutie in het vergund grondwater in West-Vlaanderen .................................................. 5 1.2.2 Evolutie in het vergund diep grondwater in West-Vlaanderen .......................................... 5 1.2.3 Evoluties in het vergunningenbeleid voor kwetsbare watervoerende lagen ..................... 7 2. Evolutie in het waterverbruik en het rationele waterbeheer van de belangrijkste waterverbruikende sectoren in West-Vlaanderen .................................................................................... 8 2.1. Inleiding ................................................................................................................................... 8 2.2. De diepvriesgroente-industrie in West-Vlaanderen ................................................................ 9 2.2.1 Algemene gegevens enquêtering ...................................................................................... 9 2.2.2 Waterverbruik................................................................................................................... 10 2.2.3 Waterverbruik per activiteit .............................................................................................. 15 2.2.4 Rationeel waterbeheer en alternatief watergebruik ......................................................... 19 2.2.5 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 22 2.3. Andere voedingssectoren ..................................................................................................... 23 2.3.1 Algemene gegevens enquêtering .................................................................................... 23 2.3.2 Waterverbruik................................................................................................................... 23 2.3.3 Waterverbruik per activiteit .............................................................................................. 27 2.3.4 Rationeel waterbeheer..................................................................................................... 27 2.3.5 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 30 2.4. Textielsector .......................................................................................................................... 31 2.4.1 Algemene gegevens enquêtering .................................................................................... 31 2.4.2 Waterverbruik................................................................................................................... 31 2.4.3 Waterverbruik per activiteit .............................................................................................. 36 2.4.4 Rationeel waterbeheer..................................................................................................... 37 2.4.5 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 38 2.5. Wasserijen............................................................................................................................. 39 2.5.1 Algemene bedrijfsgegevens ............................................................................................ 39 2.5.2 Waterverbruik................................................................................................................... 39 2.5.3 Waterverbruik per activiteit .............................................................................................. 41 2.5.4 Rationeel waterbeheer..................................................................................................... 41 2.5.5 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 42 2.6. Landbouwsector .................................................................................................................... 42 2.6.1 Algemeen......................................................................................................................... 42 2.6.2 Waterverbruik................................................................................................................... 43 2.6.3 Waterverbruik per activiteit .............................................................................................. 49 2.6.4 Rationeel waterbeheer..................................................................................................... 50 2.6.5 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 50 2.7. Algemene conclusies industrie.............................................................................................. 53 2.7.1 Algemene gegevens enquêtering .................................................................................... 53 2.7.2 Waterverbruik................................................................................................................... 54 2.7.3 Toekomstig waterverbruik................................................................................................ 57 3. Duurzaam waterbeheer stimuleren op bedrijfs-niveau............................................................. 59 3.1. Inleiding ................................................................................................................................. 59 3.2. Uitvoeren wateraudit ............................................................................................................. 62 3.2.1 Algemeen......................................................................................................................... 62 3.2.2 Praktijkvoorbeeld - wateraudit bij een voedingsbedrijf .................................................... 63 3.3. Dimensionering van regenwaterbuffer als onderdeel van een wateraudit............................ 69

I


3.3.1 3.3.2

Algemeen......................................................................................................................... 69 Praktijkvoorbeeld van dimensionering van een regenwaterbuffer bij een ruimingsdienst ........................................................................................................................................ 70 3.4. Afwegen van alternatieven voor diep grondwater als onderdeel van een wateraudit .......... 75 3.4.1 Algemeen......................................................................................................................... 75 3.4.2 Praktijkvoorbeeld van afwegen van alternatieven voor diep grondwater bij een wasserij ........................................................................................................................................ 76 3.5. Leidingwatergebruik optimaliseren als onderdeel van een wateraudit ................................. 84 3.5.1 Algemeen......................................................................................................................... 84 3.5.2 Praktijkvoorbeeld van het leidingwatergebruik optimaliseren bij een landbouwbedrijf.... 85 4. Potentiële alternatieven voor diep grondwater ......................................................................... 88 4.1. Inleiding ................................................................................................................................. 88 4.2. Recuperatie op bedrijfsniveau............................................................................................... 89 4.3. Collectieve waterbevoorradingsprojecten ............................................................................. 89 4.3.1 Grijswaterbevoorrading ter vervanging van diep grondwater bij de industrie in WestVlaanderen ..................................................................................................................... 89 4.3.2 Grijswaterbevoorrading ter vervanging van diep grondwater bij de landbouw in WestVlaanderen ..................................................................................................................... 92 4.3.3 Alternatieve waterbevoorrading op bedrijventerreinen.................................................... 94 4.3.4 Waterspaarbekkens langs waterlopen ............................................................................ 98 4.3.5 Mogelijke bilaterale samenwerkingsverbanden............................................................. 101 4.4. Conclusies........................................................................................................................... 103 5. betrokkenheid van verschillende actoren ............................................................................... 104 6. Besluiten ................................................................................................................................. 106 BIBLIOGRAFIE.................................................................................................................................... 108 LIJST MET AFKORTINGEN................................................................................................................ 109 TABELLENLIJST................................................................................................................................. 111 FIGURENLIJST ................................................................................................................................... 113 BIJLAGEN ........................................................................................................................................... 115 COLOFON ........................................................................................................................................... 124

II


INLEIDING Het probleem van de daling van de beschikbare hoeveelheid diep grondwater in West-Vlaanderen is niet nieuw. De sterke economische groei vanaf de zestiger jaren in sectoren zoals voeding en textiel leidde tot een sterke toename van het oppompen van water uit diepe grondwaterlagen als de Sokkel. Door overbemaling (grotere afname dan natuurlijke aanvulling) nam de kwaliteit van het sokkelwater af en gaven de putten minder debiet. Uit de studie van VMM afdeling water ‘Grondwaterbeheer in Vlaanderen - het onzichtbare water doorgrond’ blijkt dat de hoeveelheid vergund debiet diep grondwater met 75% beperkt moet worden (ten opzichte van 2000). Deze reductie is nodig om het grondwaterniveau opnieuw in evenwicht te brengen, met andere woorden evenveel onttrekking als aanvulling. Volgens het Decreet Integraal Waterbeleid moet deze doelstelling gehaald worden tegen 2015. Het overschakelen op alternatieve waterbronnen en waterhergebruik op bedrijfsniveau zijn manieren om deze doelstellingen te halen. Dit streekcharterproject helpt zoeken naar mogelijke alternatieve waterbronnen die bedrijfsindividueel toepasbaar zijn of collectief een oplossing kunnen bieden. Dit project is een uitbreiding van het streekcharterproject “Rationeel waterbeheer en optimalisatie van beschikbare watervoorraden in de regio Roeselare-Tielt ten behoeve van de groenteproducerende en de diepvriesgroenten industrie”. Het project beoogt gelijkaardig onderzoek te verrichten voor meerdere sectoren. Het doel is te komen tot een duurzaam waterbeheer en tot het doeltreffend aanwenden en valoriseren van waterbronnen in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek bij grondwaterverbruikers. De sectoren die het meeste grondwater verbruiken zijn de textielindustrie, de agrosector (voedings- en agrarische sector), de openbare dienstensector en de wasserijen. Voor deze sectoren worden de mogelijkheden nagegaan voor het invoeren van principes van rationeel waterbeheer, voor het optimaliseren van reeds gebruikte waterbronnen en voor het aanwenden van nog niet gevaloriseerde en alternatieve waterbronnen. Mogelijkheden voor intern hergebruik en hergebruik van eigen gezuiverd afvalwater of van afvalwater van een naburig bedrijf worden onderzocht. Hiertoe worden mogelijke bilaterale en multilaterale samenwerkingsverbanden onderzocht. Het project startte in augustus 2004 en werd afgerond in april 2007. De inventarisatie van het waterverbruik uit het vorige project werd geactualiseerd en uitgebreid tot geheel West-Vlaanderen. Er werd gekozen om een overzicht voor West-Vlaanderen te geven en niet enkel een beeld van beide regio’s omdat dit een globaler overzicht van de situatie geeft. De inventarisatie gebeurde op basis van enquêtes naar verschillende sectoren die diep grondwater gebruiken, de VMM-heffingsdatabank en de Databank Ondergrond Vlaanderen waarin de vergunningsgegevens voor grondwater opgelijst staan. De enquêteformulieren werden begin 2005 uitgestuurd om het waterverbruik van 2004 op te vragen en de gegevens van de VMMheffingsdatabank werden aangeleverd in april 2005. De recentste toestand van het totale waterverbruik in West-Vlaanderen en het verbruik per sector dateert aldus van 2004. Na het inventarisatiehoofdstuk wordt er aandacht besteed aan de wateraudits die in de periode augustus 2004 - december 2006 werden uitgevoerd om het duurzaam waterbeheer op bedrijfsniveau te stimuleren en waar mogelijk te verbeteren. In dit kader werden er 16 wateraudits uitgevoerd, waarvan 10 in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek. Het streekcharterproject wordt gesubsidieerd door het Vlaamse Gewest (49.500 euro of 50%), door de Provincie West-Vlaanderen (29.000 euro of 29%) en de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (10.000 euro of 10%). De overhead- en werkingskosten worden door de GOM/POM West-Vlaanderen gedragen (10.500 euro of 15%).

1


De GOM - West-Vlaanderen beëindigde op 31 mei 2006 haar activiteiten. Haar rechtsopvolger, de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) West-Vlaanderen staat voortaan in voor de projectwerking op sociaaleconomisch vlak, dit in uitvoering van het sociaaleconomische beleid van de Provincie West-Vlaanderen. Het streekcharterproject werd aldus sinds juni 2006 door de POM overgenomen. Het streekcharterproject werd begeleid door een stuurgroep bestaande uit afgevaardigden van de financierende instellingen en andere relevante of belanghebbende actoren. Als bijlage wordt de lijst van de stuurgroepleden toegevoegd (zie bijlage 1).

2


1. INVENTARISATIE GEBRUIK (DIEP) GRONDWATER IN WESTVLAANDEREN 1.1. Evolutie in het waterverbruik van 2000 tot 2003 De gegevens van de VMM-heffingsdatabank werden opgevraagd voor West-Vlaanderen en het waterverbruik in 2002 en 2003 werd bepaald en vergeleken met het verbruik in 2000 (opgenomen in het rapport van het streekcharterproject “Rationeel waterbeheer in de groenteproducerende en diepvriesgroente-industrie in de regio Roeselare-Tielt” uitgevoerd door de GOM - West-Vlaanderen). Recentere gegevens waren op het moment van de inventarisatie (april 2005) niet beschikbaar. De gegevens van de VMM-heffingsdatabank zijn pas twee jaar na datum beschikbaar en door de eengemaakte waterfactuur in januari 2005 zijn de gegevens van het waterverbruik in 2004 nog steeds niet beschikbaar. De verschillende overheden erkennen het probleem en werken aan een oplossing. Naast het probleem van de beschikbaarheid van gegevens, is ook de opsplitsing van de gegevens per sector moeilijk. De VMM-heffingsdatabank gebruikt een andere sectoropdeling dan het Nacebelcodesysteem. Dit maakte het moeilijk om het grondwaterverbruik te linken aan het vergunde verbruik per sector. Dit probleem kan verholpen worden door bij het aanleveren van de gegevens expliciet te vragen om ook de Nacebelcode mee te leveren. Bij de VMM-aangifte was er in 2003 ook geen opsplitsing gemaakt in diep of ondiep grondwater, wat de vergelijking met vergund en verbruikt diep grondwater bemoeilijkte. Bij de huidige aangifte is die opsplitsing er wel omdat de heffing thans gedifferentieerd werd. In de onderstaande figuren wordt de evolutie van het waterverbruik voor 2000, 2002 en 2003 op basis van de VMM-heffingsdatabank weergegeven voor heel West-Vlaanderen (Figuur 1) en voor de industrie in West-Vlaanderen (Figuur 2) en de landbouw in West-Vlaanderen (Figuur 3). De tabellen met de absolute cijfers van het waterverbruik in West-Vlaanderen voor deze periode worden toegevoegd als bijlage 2. Figuur 1:

Evolutie van het totale waterverbruik in West-Vlaanderen voor de periode 2000-2003

Evolutie totaal waterverbruik W-Vl* 60 miljoen m³ water

50 40 30

2000 2002

20

2003

10 0

aa tot

ter ter t er ter uik t ew wa wa r br wa lwa lak e r d g e v v n e n r r m d di pe gro he ate an lei op lw

* Het totale waterverbruik is de som van het waterverbruik in de industrie (incl. diensten, horeca en handel) en de landbouw.

BRON: VMM-heffingsdatabank. Het totale waterverbruik van industrie en landbouw nam in de periode 2000 tot 2003 toe met 2% (zie Figuur 1). Het grondwaterverbruik is gedaald met 5%, terwijl het leidingwaterverbruik is gestegen met 16%. Het verbruik van oppervlakte-, hemel- en ander water is nagenoeg gelijk gebleven. 3


Figuur 2:

Evolutie van het waterverbruik in de industrie in West-Vlaanderen voor de periode 20002003

Evolutie waterverbruik industrie W-Vl * miljoen m³ water

45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

a tot

al

2000 2002 2003

r r r r ik w ate ate ate at e kt e bru w r w w w a l l e r d g e v n rv in m de ter pe gro he an leid wa op

* Industrie omvat industriële bedrijven, diensten, horeca en handel.

BRON: VMM-heffingsdatabank. Het totale waterverbruik in de industrie is nauwelijks veranderd (zie Figuur 2). In de periode 20002002 was er een stijging met 2%, maar in 2003 daalt het totale waterverbruik met 3% ten opzichte van 2002. In de periode 2000-2003 is het grondwaterverbruik wel gedaald met 14%. Het leidingwaterverbruik is gestegen met 13%. Het verbruik van de andere waterbronnen bleef nagenoeg onveranderd. Figuur 3:

Evolutie van het waterverbruik in de landbouwsector in West-Vlaanderen voor de periode 2000-2003

Evolutie waterverbruik landbouw W-Vl 16 miljoen m³ water

14 12 10 2000 2002

8 6

2003

4 2 0

aa tot

w ter ter uik ter t er kt e wa wa r br wa wa l a l e r d g e v v n r r in m de pe gro he ate an l eid op lw

BRON: VMM-heffingsdatabank.

4


In de periode 2000-2003 is het waterverbruik in de landbouwsector gestegen met 10% (zie Figuur 3). De stijging vertaalt zich in een toename van het grondwaterverbruik met 8% en een sterke toename van het leidingwater met 47%. Het hemelwaterverbruik is bijna gelijk gebleven, maar het oppervlaktewaterverbruik is verdubbeld. Het verbruik van andere waterbronnen is met drie vierde gedaald. Grondwater blijft, met grote voorsprong, de belangrijkste waterbron voor de landbouw.

1.2. Vergunningen in diepe watervoerende lagen in West-Vlaanderen op basis van de Databank Ondergrond Vlaanderen 1.2.1 Evolutie in het vergund grondwater in West-Vlaanderen Tabel 1 toont een overzicht van het totale grondwater dat vergund is in West-Vlaanderen per sector. In West-Vlaanderen zijn de hoogste hoeveelheden grondwater vergund in de sectoren landbouw (40%) en drinkwaterproductie (29%). Op de derde plaats staat de voedingssector (13%) en de textielsector volgt op plaats vier (10%). Tabel 1: Vergund debiet grondwater per sector in West-Vlaanderen op 01/01/2005 Sector Totaal (m³/j) % Aantal % Landbouw 19.979.100 40% 8.472 90% Drinkwaterproductie 14.842.000 29% 11 0,1% Voeding 6.371.135 13% 183 1,9% Textiel 4.797.653 10% 88 0,9% Wasserijen 842.827 2% 76 0,8% Gezondheidszorg 691.049 1,4% 64 0,7% Handel & diensten 432.371 0,9% 58 0,6% Onderwijs & verenigingen 165.284 0,3% 32 0,3% Geen Nacecode 354.164 0,7% 220 2,3% Overige industrie* 2.003.504 4,0% 242 2,6% TOTAAL 50.479.087 100% 9.446 100% * Grootste vergunningen bij de metaalindustrie, houtindustrie en niet-metaalindustrie. BRON: DOV, VMM afdeling water.

1.2.2 Evolutie in het vergund diep grondwater in West-Vlaanderen Alle grondwatervergunningen worden door de afdeling water (VMM) bijgehouden in de grondwaterdatabank, gekoppeld aan de Databank Ondergrond Vlaanderen (DOV). De DOV is raadpleegbaar via dov.vlaanderen.be. Winningen van minder dan 500 m³ per jaar zijn niet in de databank opgenomen omdat ze niet-vergunningsplichtig zijn. Een officiële volledig up-to-date DOV-databank is nog niet beschikbaar. VMM afdeling water is volop bezig met het inbrengen van de nieuwe gegevens. De DOV-databank was op het moment van de inventarisatie geactualiseerd tot 1 januari 2005. Het is aldus mogelijk om een evolutie in het aantal vergunningen en het vergunde debiet te geven tot 01/01/2005 (zie Tabel 2). Als referentie wordt 1 januari 2000 genomen, omdat de afbouw van 75% vooropgesteld door VMM afdeling water ook deze datum als referentie neemt.

5


Tabel 2: Evolutie in het vergunde diep grondwater in West-Vlaanderen in de periode 2000-2005 Diepe watervoerende laag Landeniaan Krijt Sokkel VMW Exclusief VMW Totaal Totaal (excl. VMW)

% DOV situatie 01/01/2000 DOV situatie 01/01/2005 Vergund Aantal Vergund Aantal Afbouw debiet (m³/j) vergunningen debiet (m³/j) vergunningen debiet 5.317.761 947 4.179.001 938 21% 389.380 41 289.724 32 26% 21.423.673 124 16.391.266 107 23% 14.637.000 1 10.447.000 1 29% 6.786.673 123 5.944.266 106 12% 27.130.814 1.110 20.859.991 1.077 23% 12.493.814 1.109 10.412.991 1.076 17%

VMW = Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening; DOV: Databank Ondergrond Vlaanderen.

BRON: DOV, VMM afdeling water.

Uit Tabel 2 kan worden afgeleid dat het vergunde debiet diep grondwater met 23% gedaald is in de periode 2000-2005. Hierbij is de afbouw van 29% van de drinkwatermaatschappij VMW meegerekend. De afbouw van de industrie en landbouw (exclusief VMW) bedraagt 17%. De drinkwatermaatschappij beschikt over 4 vergunningen in het carboonkalk, een onderdeel van de Sokkel, die afgebouwd moeten worden. Eén daarvan ligt in Spiere-Helkijn, de andere drie in Henegouwen (Doornik, Moeskroen en Pecq). De opsplitsing van het vergunde debiet diep grondwater naar de verschillende sectoren wordt weergegeven in Tabel 3. Tabel 3: Vergund debiet diep grondwater per sector in West-Vlaanderen op 01/01/2005 Sector Totaal (m³/j) % Aantal Drinkwaterproductie 10.447.000 50,1% 1 Textiel 3.829.722 18,4% 48 Landbouw 2.916.619 14,0% 833 Voeding 2.092.355 10,0% 63 Wasserijen 393.273 1,9% 39 Gezondheidszorg 330.750 1,6% 30 Handel & diensten 145.736 0,7% 11 Onderwijs & verenigingen 64.579 0,3% 15 Geen Nacecode 59.190 0,3% 11 Overige industrie* 580.767 2,8% 26 TOTAAL 20.859.991 100% 1077 * Grootste vergunningen bij de hout-, chemie- en niet-metaalindustrie BRON: DOV, VMM afdeling water.

% 0,1% 4,5% 77,3% 5,8% 3,6% 2,8% 1,0% 1,4% 1,0% 2,4% 100%

De sector met het meeste vergund diep grondwater is de drinkwatermaatschappij VMW, gevolgd door de textielsector, de landbouw- en de voedingssector. De top 4 van de sectoren met het hoogst vergunde debiet (diep + ondiep) grondwater (1. landbouw, 2. drinkwaterproductie, 3. voeding en 4. textiel) verschilt grondig van de top 4 van de sectoren met het hoogst vergunde debiet diep grondwater vergund in West-Vlaanderen. Vanaf de vijfde plaats is de rangorde wel gelijklopend. Een opsplitsing per sector in de twee watervoerende lagen - Landeniaan en Sokkel (inclusief Krijt) werd gemaakt voor de vergunningstoestand op 01/01/2005 (zie Tabel 4).

6


Tabel 4: Vergund debiet per sector op 01/01/2005 in het Landeniaan en de Sokkel Vergund debiet (m³/j) Sector Drinkwater Textiel Landbouw Voeding Handel & diensten Wasserijen Gezondheidszorg Onderwijs & verenigingen Rest industrie (Onbekend) Totaal

Landeniaan 111.674 2.839.857 423.690 30.126 318.103 260.240 49.979 100.417 44.915 4.179.001

Diepe watervoerende laag Rang Sokkel 10.447.000 3.718.048 5 1 76.762 2 1.668.665 115.610 3 75.170 4 70.510 14.600 480.350 14.275 16.680.990

Rang 1 2 3 5

4

Totaal diep 10.447.000 3.829.722 2.916.619 2.092.355 145.736 393.273 330.750 64.579 580.767 59.190 20.859.991

BRON: DOV - Databank Ondergrond Vlaanderen.

In de Sokkel beschikt de drinkwatermaatschappij (VMW) over het hoogste vergunde debiet, gevolgd door de textielsector. In het Landeniaan is de sector met het hoogst vergunde debiet de landbouw. De landbouwsector neemt 68% van het vergunde Landeniaanvolume voor zijn rekening. Het gaat om 816 vergunningen in het Landeniaan en 17 in de Sokkel, met een gemiddeld vergund debiet van 3.501 m³/jaar. De grootte van de vergunningen varieert nogal sterk (zie verder, Tabel 29 op pagina 51).

1.2.3 Evoluties in het vergunningenbeleid voor kwetsbare watervoerende lagen Uit de gegevens verzameld via waterenquêtes en uit bedrijvencontacten komt een duidelijke trend naar voren in het vergunningenbeleid. Bedrijven die een verlenging van een lopende vergunning aanvragen krijgen nog slechts een vergunning voor maximum drie tot vijf jaar en dit gaat meestal gepaard met een getrapte afbouw van het vergunde debiet. In de landbouwsector wordt er negatief geadviseerd door de VMM afdeling water wanneer zij veronderstellen dat er een alternatief beschikbaar is. Meestal wordt dan via een proefvergunning een behoud van het debiet toegestaan voor één jaar en wordt tevens een studie opgelegd die de haalbaarheid van alternatieve waterbronnen moet onderzoeken. Vooral veeteeltbedrijven in de Westhoek die diep grondwater, voornamelijk uit het Landeniaan, gebruiken worden binnenkort met waterbevoorradingsproblemen geconfronteerd. Hierdoor wordt samen met de VMM afdeling water en de landbouworganisaties gewerkt aan een plan om deze problemen op te lossen. Ook aan de drinkwatermaatschappijen werd gevraagd om creatief mee te denken voor haalbare oplossingen. Een grijswaterproject werd uitgewerkt vergelijkbaar met het grijswaterproject dat voor de textielbedrijven en andere diepgrondwaterverbruikende bedrijven in ZuidWest-Vlaanderen reeds bestaat. De haalbaarheid van dit grijswaterproject voor de landbouw werd door de POM en het Kabinet van de deputé voor Landbouw van de Provincie West-Vlaanderen samen met de drinkwatermaatschappijen onderzocht. De drinkwatermaatschappijen VMW en IWVA hebben in april 2007 een dossier ingediend in het kader van het grijswatersubsidiebesluit (Besluit van de Vlaamse Regering van 11 juni 2004 houdende het toekennen van een gewestbijdrage aan grijswaterleveranciers voor de uitbouw van grijswatercircuits ter bescherming van kwetsbare watervoerende lagen).

7


2. EVOLUTIE IN HET WATERVERBRUIK EN HET RATIONELE WATERBEHEER VAN DE BELANGRIJKSTE WATERVERBRUIKENDE SECTOREN IN WEST-VLAANDEREN 2.1. Inleiding Om het waterverbruik in 2004 bij de belangrijkste waterverbruikende sectoren in kaart te brengen werd er een elektronische enquête opgesteld. Deze enquête werd verstuurd via e-mail naar een selectie van diepgrondwaterverbruikers in West-Vlaanderen. Opnieuw richtte de enquête zich naar bedrijven uit de ganse Provincie West-Vlaanderen en niet alleen naar bedrijven uit de beoogde regio. Er werd geopteerd voor een elektronisch enquêteformulier om de verwerking van de gegevens te vereenvoudigen en de gevraagde informatie te standaardiseren. Ook konden de algemene bedrijfsgegevens waarover de GOM reeds beschikte ingevuld worden op het formulier. Het ontwerpen en testen van het formulier nam veel voorbereiding in beslag, maar vereenvoudigt de verwerking van de gegevens en de herhaling van de enquête naar dezelfde doelgroep in de toekomst. De enquêteformulieren werden elektronisch verstuurd in april en mei 2005. Het doel van de enquête was: -

de evolutie in het waterverbruik bij de gebruikers van diep grondwater opvolgen;

-

de evolutie in de vergunningstoestand van de winningen uit de diepe watervoerende lagen kennen;

-

nagaan wat de recente evoluties zijn inzake waterbesparende maatregelen in de verschillende sectoren;

-

op de hoogte zijn van de evolutie in het gebruik van alternatieve waterbronnen ter vervanging van diep grondwater in de sector.

De responsgraad op de enquête was gemiddeld 53%. Twee jaar terug was dit 41%. Tabel 5 toont het aantal verstuurde enquêteformulieren, het aantal ontvangen formulieren en de responsgraad per sector. Het aantal bedrijven met een diepgrondwatervergunning wordt ook weergegeven in de tabel, evenals het aandeel van deze bedrijven die bereikt werd met de enquête. Vooral in de voedingssector is het responspercentage hoog.

8


Tabel 5: Overzicht van de responsgraad van de enquête uitgevoerd door de GOM - WestVlaanderen bij een selectie van West-Vlaamse bedrijven die veel diep grondwater gebruiken

Sector Voeding Groente Restvoeding Textiel Wasserijen* Rest industrie TOTAAL

Enquête DGW in DOV Uitgestuurd (1) Ontvangen (2) % (2)/(1) (3) % DGW (2)/(3) RT+W W-VL RT+W W-VL RT+W W-VL RT+W W-VL RT+W W-VL 26 36 20 26 77% 72% 42 63 48% 41% 12 13 9 10 75% 77% 12 13 75% 77% 14 23 11 16 79% 70% 30 50 37% 32% 9 30 3 10 33% 33% 12 48 25% 21% 2 5 1 1 50% 20% 18 38 6% 3% 1 5 1 3 100% 60% 11 21 9% 14% 38 76 25 40 66% 53% 83 171 30% 23%

RT+W = aantal in de regio Roeselare-Tielt en de Westhoek Totaal W-Vl = totaal aantal in West-Vlaanderen DGW = bedrijf met een diepgrondwatervergunning DOV = Databank van de Ondergrond in Vlaanderen * Weinig respons, samenwerking gezocht met de innovatiecel van de Federatie van de Belgische Textielverzorging (FBTi) om samen wateraudits te promoten en op deze manier gegevens van de wasserijsector te verzamelen.

BRON: GOM-enquêtes waterverbruik 2004.

Door de lage respons van bedrijven uit de wasserijsector werd contact opgenomen met de innovatiecel van de Federatie van Belgische Textielverzorging. Samen met de innovatiecel werden de bedrijven nogmaals benaderd met het aanbod om een gratis wateraudit te laten uitvoeren. Voor de landbouwsector werd er niet gekozen voor een elektronische enquête. Hier was de opzet om een beter inzicht te krijgen in hoeveel landbouwers een leidingwateraansluiting hebben en of deze landbouwers diep grondwater gebruiken. Daarom werd een korte enquête (een formulier van één bladzijde) meegegeven met de landbouwtelling van mei 2005. De resultaten van de enquête worden verder besproken.

2.2. De diepvriesgroente-industrie in West-Vlaanderen 2.2.1 Algemene gegevens enquêtering Tien van de dertien diepvriesgroentebedrijven in West-Vlaanderen werkten mee aan de elektronische enquête in 2005. Hiervan zijn er 9 bedrijven in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek gevestigd. De algemene bedrijfsgegevens van 2004 worden weergegeven in Tabel 6 en vergeleken met die van de enquête in 2002. Tabel 6: Evolutie van de algemene bedrijfsparameters in de diepvriesgroente-industrie (op basis van de 10 bedrijven die hebben meegewerkt aan de GOM-enquête) Referentiejaar 2002 2004 Evolutie Aantal werknemers 1.475 1.457 -1% Netto productie (ton) 505.783 514.147 2% Vers waterverbruik (m³)* 2.022.551 1.716.192 -15% Per ton groente (m³/ton) 4,00 3,34 -17% * Vers water, dit is het totale waterverbruik zonder hergebruik van water mee te rekenen. BRON: GOM-diepvriesgroente-enquête, 2005.

9


Het aantal werknemers is in deze tien bedrijven gedaald met 1%. Hieruit blijkt dat de werkgelegenheid in deze bedrijven nagenoeg gelijk is gebleven in vergelijking met de negatieve trend in bedrijven uit sommige andere sectoren. De netto productie is met 2% gestegen van 2002 tot 2004 terwijl het verse waterverbruik (exclusief hergebruik) gedaald is met 15%. Hieruit volgt dat het waterverbruik per ton geproduceerde groenten gedaald is met 17%.

2.2.2 Waterverbruik 2.2.2.1 Waterverbruik per waterbron Uit de enquêtes kon de evolutie in het waterverbruik per waterbron worden afgeleid. De conclusies worden weergegeven in Tabel 7 en Figuur 4.

Tabel 7: Overzicht van de evolutie van het waterverbruik in de diepvriesgroentebedrijven in WestVlaanderen 2002 2004 Evolutie Waterbron Aantal Debiet (m³) Aantal Debiet (m³) Aantal Debiet Leidingwater 9 692.006 9 (8)*** 608.269 -1=+1-2 -12% Sokkelwater 10 688.277 10 423.401 -38% Ondiep grondwater 4 142.455 5 208.574 +1 46% Regenwater 9 410.333 9 439.985 7% Oppervlaktewater 1 89.480 1 35.963 -60% Totaal vers water (1) 2.022.551 1.716.192 -15% Effluent waterzuivering en rest* 10 1.499.812 10 1.261.232 -16% RO-water** 1 111.374 2 219.085 +1 97% Totaal hergebruik (2) 1.611.186 1.480.317 -8% Totaal waterverbruik (3) 10 3.633.737 10 3.196.509 -12% Vers (1) / ton groenten 4,00 3,34 -17% Hergebruik (2) / ton groenten 3,19 2,88 -10% Totaal (3) / ton groenten 10 7,18 10 6,22 -13% * Naast effluent van de waterzuivering, worden andere afvalstromen hergebruikt, bv. condensspui. ** RO-water: effluent dat verder gezuiverd wordt door middel van membraantechnieken, waaronder omgekeerde osmose (RO). *** In 2004 heeft één bedrijf het leidingwaterverbruik volledig afgebouwd, daarom zijn er in de toekomst maar 8 leidingwatergebruikers. BRON: GOM-diepvriesgroente-enquête, 2005.

10


Tussen 2002 en 2004 is één bedrijf gestart met het gebruik van leidingwater, terwijl anderzijds twee andere bedrijven bewust gekozen hebben om het leidingwatergebruik af te bouwen tot nul en dit water enkel te gebruiken in noodgevallen. Eén van deze bedrijven bouwde het leidingwater af in de loop van 2004, waardoor er nog een beperkt verbruik van leidingwater was. Er hebben dus 9 bedrijven leidingwater verbruikt in 2004, maar er zijn maar 8 bedrijven die verder nog leidingwater gebruiken. In 2004 gebruikten vijf bedrijven ondiep grondwater, dat is één meer in vergelijking met 2002, er is ook één bedrijf extra dat RO-water gebruikt. Twee bedrijven hebben na 2004 ook geïnvesteerd in ROmembranen om het effluent van de waterzuivering te kunnen inzetten als proceswater. In 2004 werd er in absolute cijfers 37% minder sokkelwater, 11% minder leidingwater en 60% minder oppervlaktewater verbruikt. Dit staat tegenover een meerverbruik van ondiep grondwater met 35% en van regenwater met 9%. Het verse waterverbruik is gedaald met 15% en het totale waterverbruik is verminderd met 13% inclusief waterhergebruik. Ten opzichte van de hoeveelheid geproduceerde groenten is het totale waterverbruik gedaald van 7,24 naar 6,22 m³/ton groenten wat een daling met 14% betekent. Het totale waterhergebruik is gedaald met 8%, het hergebruik van effluent van de waterzuivering of andere afvalwaterstromen is gedaald met 16%, terwijl het gebruik van RO-water met 97% gestegen is.

Figuur 4:

Verdeling van het waterverbruik bij de diepvriesgroentebedrijven per waterbron in 2002 en 2004 Waterverbruik in 2002 (3,66 miljoen m³) bij de 10 diepvriesgroente respondenten (in miljoen m³) (bron: GOM-enquête 2003)

Waterverbruik in 2004 (3,20 miljoen m³) bij de 10 diepvriesgroente respondenten (in miljoen m³) (bron: GOM-enquête 2005) LW; 0,61; 19%

LW; 0,69; 19% Recup; 1,26; 39%

Recup; 1,50; 42%

DGW; 0,42; 13%

DGW; 0,69; 19% Oppw; 0,09; 2%

Oppw; 0,04; 1%

RO-water*; 0,11; 3% ODGW; 0,14; 4%

ODGW; 0,21; 7%

RW; 0,41; 11%

RO-water*; 0,22; 7% RW; 0,44; 14%

LW: leidingwater; DGW: diep grondwater; RO-water: effluent dat gezuiverd werd met RO-membranen tot kiemvrij proceswater; RW: regenwater; ODGW: ondiep grondwater; Oppw: oppervlaktewater; Recup: recupwater is effluent van de waterzuivering of andere afvalwaterstromen die worden hergebruikt.

BRON: GOM-diepvriesgroente-enquête, 2005.

Figuur 4 toont de relatieve en absolute cijfers van het waterverbruik bij de diepvriesgroentebedrijven opgesplitst per waterbron. Uit de figuur blijkt dat het procentuele aandeel leidingwater in het totale waterverbruik constant is gebleven, terwijl het procentuele aandeel van het sokkelwater gedaald is van 19% naar 13%.

11


Het procentuele aandeel van de alternatieve waterbronnen in het totale waterverbruik - ondiep grondwater, regenwater en oppervlaktewater - is globaal gestegen van 17% naar 22%. Het procentuele aandeel ondiep grondwater is gestegen van 4% naar 7%. Het procentuele aandeel regenwater is gestegen van 12% naar 14% en het procentuele aandeel oppervlaktewater is gedaald van 2% naar 1% in het totale waterverbruik. Het waterverbruik per bedrijf is sterk verschillend (zie Figuur 5), daarom is de evolutie van het totale waterverbruik een algemene trend die daarom niet noodzakelijk geldt op bedrijfsniveau.

Figuur 5:

De verdeling van het totale waterverbruik per diepvriesgroentebedrijf in 2004

100%

ander water 90%

recupwater

80% 70%

oppervlaktewater

60%

regenwater

50% 40%

ondiep grondwater

30%

leidingwater 20%

diep grondwater

10% 0% 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10


2.2.2.2 Kwaliteits- en kwantiteitsproblemen per waterbron Sommige diepvriesgroentebedrijven geven aan dat het leidingwater voor bepaalde aspecten van hun bedrijfsvoering te hard is. Sokkelwater bevat te hoge concentraties aan fluor en chloor en ondiep grondwater bevat te veel ijzer en is te hard. Bij oppervlaktewater zijn de voornaamste kwaliteitsproblemen het gehalte zwevende stoffen en de hardheid. Er zijn geen kwaliteitsproblemen gemeld voor regenwater. Er werd ook gevraagd of er problemen waren met de capaciteit van de waterbron. Eén bedrijf meldde dat de capaciteit van de ondiepe grondwaterlagen te laag is om de winning nog te kunnen uitbreiden. Bij het gebruik van regenwater gaven de bedrijven aan dat er onvoldoende regenwater beschikbaar is of dat er geen ruimte is om een extra buffer te plaatsen. Anderen halen aan dat hun infrastructuur niet aangepast is en dat de meerkosten om een regenwatercircuit aan te leggen niet opwegen tegenover de opbrengst. Ook de meerkosten om de buffercapaciteit uit te breiden met hetzelfde aangesloten dakoppervlak is bij de meeste bedrijven economisch niet interessant omdat de meerkosten niet opwegen tegenover de opbrengst aan regenwater. Het economische optimum voor het dimensioneren van een regenwaterbuffer bedraagt ongeveer 5 m³ per 100 m² aangesloten dak.

12


2.2.2.3 Voorbehandeling van de waterbronnen Zeven van de tien groenteverwerkende bedrijven behandelen het leidingwater voor gebruik. Vijf passen ontharding toe met ionenwisselaars, één bedrijf demineraliseert met omgekeerde osmose en één bedrijf belicht met UV. Slechts één bedrijf die het leidingwater onthard met een ionenwisselaar vermeldt een kostprijs en geeft aan dat dit 0,22 euro/m³ kost. Het sokkelwater wordt door zeven bedrijven behandeld. Twee bedrijven ontzouten, het ene met een ionenwisselaar, het andere met een omgekeerde osmose-eenheid. Zes bedrijven ontsmetten het sokkelwater: waarvan vier met chloor, één met UV-belichting en één met een niet-chloorbevattend product. Drie van de vijf bedrijven die ondiep grondwater gebruiken ontharden en ontijzeren (inclusief filtreren) dit water, een vierde moet het ondiep grondwater alleen ontharden. Negen bedrijven gebruiken regenwater. Drie daarvan filtreren dit water, een andere ontsmet het met NaOCl en nog een andere behandelt het met een ionenwisselaar. Voor het oppervlaktewater ingezet wordt ondergaat het een filtratie, ionenwisseling en chlorering. Het water dat rechtstreeks na de waterzuivering heringezet wordt, wordt door twee bedrijven nog ontsmet met chloor. Twee bedrijven werken het afvalwater verder op met ultrafiltratie en omgekeerde osmose om het opnieuw als proceswater te gebruiken. Er wordt soms nog een extra behandeling uitgevoerd op het proceswater, namelijk een filtering, UVbelichting of chlorering.

2.2.2.4 Kostprijs per waterbron De kostprijs van een waterbron is samengesteld uit volgende kosten: -

-

-

aankoopkosten of heffing en investeringen: o

aankoopprijs van leidingwater,

o

de heffing op grondwater,

o

de captatieheffing voor het capteren van oppervlaktewater. Dit is alleen van toepassing op water uit bevaarbare waterlopen. Geen van de 10 diepvriesgroentebedrijven gebruikt water uit een bevaarbare waterloop,

o

de afschrijving van investeringen voor infrastructuur voor het zuiveren of het gebruik van een waterbron, worden hier ook meegerekend;

werkingskosten: o

energiekosten: jaarlijks terugkerende energiekosten bij het verpompen of oppompen van water en van behandelingsinstallaties,

o

andere exploitatiekosten dan energie, namelijk chemicaliënkosten, personeelskosten, analysekosten;

onderhoudskosten: de onderhoudsen vervangingskosten van de pompen, filters en opslagtanks.

13


In een groenteverwerkend bedrijf moeten sommige waterstromen extra behandeling(en) ondergaan om het water inzetbaar te maken voor bepaalde activiteiten. Dit is onder meer het geval voor volgende toepassingen: -

de productie van koelwater voor de condensors;

-

de productie van ijswater voor het koelen van de groenten;

-

de productie van kiemvrij proceswater uit effluent van de waterzuivering;

-

het ontharden van water dat naar de stoomketels gaat.

De productie van koel- of ijswater, gebruikt om de groenten mee te koelen, vereist veel energie. De kosten hiervoor behoren eerder bij de energiekosten dan bij de waterbehandelingskosten en worden niet meegenomen. Tabel 8 toont een richtwaarde van de kostprijs per waterbron. Deze richtwaarden zijn het gemiddelde van gegevens die de POM via de laatste enquête van de bedrijven heeft gekregen.

Tabel 8: Gemiddelde kostprijzen per waterbron bij de diepvriesgroente-industrie in 2004 Aankoop, heffing of investering (€) Werking (€) Onderhoud (€) Waterbron Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. Leidingwater 1,00 € 1,66 € 1,30 € Diep grondwater 0,05 € 0,10 € 0,07 € 0,01 € 0,10 € 0,06 € 0,01 € 0,12 € 0,06 € Ondiep grondwater 0,07 € 0,10 € 0,08 € 0,07 € 0,10 € 0,09 € 0,05 € 0,12 € 0,09 € Regenwater 0,00 € 0,01 € 0,10 € 0,06 € 0,05 € 0,07 € 0,06 € Oppervlaktewater 0,00 € 0,08 € 0,07 € Recupwater* 0,00 € 0,01 € 0,89 € 0,22 € 0,01 € 0,05 € 0,02 € RO-water 0,72 € 0,88 € 0,80 € 0,19 € 0,14 € * Recupwater = effluent van de waterzuivering dat wordt hergebruikt in het bedrijf.

Totaal (€) Min. Max. Gem. 1,00 € 1,66 € 1,30 € 0,07 € 0,30 € 0,18 € 0,17 € 0,29 € 0,23 € 0,07 € 0,15 € 0,11 € 0,15 € 0,02 € 0,92 € 0,24 € 0,72 € 1,22 € 0,97 €


Uit Tabel 8 blijkt dat RO-water 25% goedkoper is dan leidingwater en daarom een interessant alternatief is als de lozingsvoorwaarden bij doorgedreven hergebruik nog haalbaar blijven. De behandelingskosten van leidingwater werd bij geen enkel bedrijf ingevuld onder de werkingskosten. Nochtans behandelen 7 van de 10 bedrijven het leidingwater. De kostprijzen voor recupwater liggen sterk uiteen omdat de ene wellicht meer kosten zoals chemicaliën en energieverbruik in rekening brengen terwijl anderen dit niet doen. Van de andere waterbronnen is ondiep grondwater het duurst en regenwater gemiddeld het goedkoopst. Niet alle bedrijven konden de totale waterkosten opsplitsen in de verschillende kostenposten of brachten dezelfde kostenonderdelen niet allemaal in rekening. Hierdoor zijn er grote verschillen te merken tussen het minimum en het maximum van de opgegeven kosten. Andere bedrijven slagen er wel in om een opsplitsing te maken, vooral bij de duurdere waterbronnen.

14


2.2.3 Waterverbruik per activiteit 2.2.3.1 Verschillende waterkwaliteiten voor verschillende activiteiten Een groenteverwerkend bedrijf heeft naast proceswater nog water nodig voor sanitair en stoomproductie. In het proces zijn er ook verschillende activiteiten die water vereisen te onderscheiden. Figuur 6 toont het algemene processchema van een groenteverwerkend bedrijf en de plaatsen waar water wordt gebruikt. Zoals uit Figuur 6 blijkt, zijn er verschillende waterkwaliteiten nodig: -

drinkbaar hoogkwalitatief water voor het proces en voor de reiniging in het proces;

-

zoutarm water voor de stoomketel en eventueel voor de condensors (als het laagkwalitatieve water onvoldoende is van kwaliteit);

-

laagkwalitatief water voor de eerste reiniging, voor het reinigen van vloeren en de zones voor het blancheerproces en voor de condensors. Eventueel kan toiletspoeling ook met deze waterbron gebeuren.

Figuur 6:

Voorstelling van het algemene waterverbruikschema in een diepvriesgroentebedrijf 10% spui

wassen hoogkwalitatief proceswater

stoomketel

90%

voorbewerking (schillen, …)

40%

koeleenheid zoutarm water

blancheren

behandeling

afkoelen invriezen

50%

sanitair laagkwalitatief water

afvalwaterzuivering

lozen op oppervlaktewater

1) zeef 2) sedimentatie 3) mengtank 4) anaërobie 5) aërobie 6) denitrificatie (anoxisch) 7)nabezinking zandfilter

reiniging proces

reiniging gebouw

10%

condensors

90%

glaceren*

andere verliezen

verpakken

verdampingsverliezen

= hoogkwalitatief water = zoutarmwater = laagkwalitatief water * = het vernevelen van water op bevroren groenten zodat het een glimmend uitzicht (mantel) krijgt

Leidingwater en sokkelwater worden gebruikt voor hoogkwalitatieve toepassingen, die drinkwaterkwaliteit vereisen. De hoogkwalitatieve toepassingen in een diepvriesgroentebedrijf zijn het koelen van de groenten, het blancheren en het reinigen in de productie vanaf het blancheerproces. Het reinigen voor de blancheerzone en van de gebouwen, het (voor)wassen van de groenten, het koelen van de condensors en de toiletspoeling zijn activiteiten die met laagkwalitatief water kunnen gebeuren. Dit water moet dikwijls wel aan bepaalde eisen voldoen, bijvoorbeeld naar hygiëne (geen contaminatie voeding) of hardheid (bij koelwater), maar het hoeft geen drinkwater te zijn.

15


Voor de stoomproductie is er water nodig met een laag zoutgehalte, waardoor dit eerder als hoogkwalitatief water kan worden beschouwd. Dit water moet na omvorming tot stoom ook aan de drinkwaternormen voldoen omdat het rechtstreeks in contact komt met het voedingsproduct. Vooral bij gebruik van regen- of oppervlaktewater is de bacteriologische kwaliteit iets wat gegarandeerd moet kunnen worden (via bv. HACCP). De andere waterbronnen - ondiep grondwater, regenwater, oppervlaktewater en recupwater (effluent van de waterzuivering) - zijn in principe laagkwalitatieve waterbronnen die behandeld moeten worden als ze voor hoogkwalitatieve toepassingen worden gebruikt. Drie van de vijf bedrijven die ondiep grondwater gebruiken zuiveren dit tot proceswaterkwaliteit. Negen groenteverwerkers gebruiken regenwater, in zes bedrijven wordt het gebruikt voor laagwaardige toepassingen (koelen van de condensors en reiniging voor de blancheerzone) en in zes bedrijven wordt het gebruikt voor de stoomproductie.

2.2.3.2 Specifiek waterverbruik per kwaliteit van de waterbron Het waterverbruik van de 10 diepvriesgroentebedrijven die antwoordden op de enquête kan opgesplitst worden per kwaliteit. Wat interessant is, is het minimale, maximale en gemiddelde waterverbruik per ton groenten van de bedrijven. In Tabel 9 wordt dit weergegeven voor het hoogkwalitatieve en laagkwalitatieve waterverbruik en het verse en hergebruikte water. Bij hoogkwalitatief waterverbruik wordt er een onderscheid gemaakt tussen de reguliere bronnen (leidingen sokkelwater) en alternatieve bronnen (behandeld ondiep grondwater en RO-water). Het laagkwalitatieve waterverbruik wordt opgesplitst in het gebruik van effluent van de waterzuivering (=recupwater) en andere bronnen (regenwater, oppervlaktewater en ondiep grondwater). Er zijn twee bedrijven waarvan het totale watergebruik niet exact gekend is omdat het gebruik van sommige waterbronnen en/of het hergebruik van het effluent niet gemeten wordt of slechts kan worden ingeschat. Omdat het waterverbruik onvolledig gekend is, worden de gegevens van deze bedrijven niet meegenomen in de verdere verwerking. De gecorrigeerde gegevens (minima, maxima en gemiddelden) worden in Tabel 9 aangegeven met het symbool *. Verder worden alleen de gecorrigeerde gegevens besproken. Uit Tabel 9 volgt dat het reguliere hoogkwalitatieve waterverbruik (Lw, Dgw) in 2004 gemiddeld 2,17 m³/ton groenten bedraagt. Ten opzichte van 2002 is dit specifieke waterverbruik gedaald met 32%. Het alternatieve hoogkwalitatieve waterverbruik (Odgw, RO) is meer dan verdubbeld in de periode 2002-2004 en bedraagt gemiddeld 1,02 m³/ton groenten. Dit komt vooral doordat er twee bedrijven extra een alternatieve waterbron gebruiken. Samen betekent dit een hoogkwalitatief waterverbruik van 3,27 m³/ton groenten in 2004. Het laagkwalitatieve waterverbruik bedraagt gemiddeld 3,42 m³/ton groenten, waarvan 2,55 m³/ton groenten voor recupwater. Het totale verbruikte verse water bedroeg in 2004 gemiddeld 3,72 m³/ton groenten, dit is een daling van 13% ten opzichte van 2002. Het waterhergebruik is licht gestegen met 1% in de periode 20022004, dit komt omdat de grote daling van het gebruik aan recupwater gecompenseerd werd door een stijging in de productie van RO-water (doorgedreven zuivering van recupwater met omgekeerde osmose membranen) bij enkele bedrijven. Naast het berekenen van het gemiddelde, waarbij de som van het specifieke waterverbruik per bedrijf wordt gedeeld door het aantal bedrijven, kan er ook een gewogen gemiddelde worden berekend. Hierbij wordt eerst het waterverbruik gesommeerd en vervolgens gedeeld door de totale productie van alle bedrijven. Hierbij zijn de cijfers van grote bedrijven meer doorslaggevend ten opzichte van kleinere bedrijven. Volgens het gewogen gemiddelde is het hoogkwalitatieve waterverbruik gedaald met 11%, het laagkwalitatieve waterverbruik met 12% en het verse waterverbruik met 16%. Het hergebruik van water is volgens het gewogen gemiddelde gedaald met 5% en het totale waterverbruik is gedaald met 11%. 16


Tabel 9: Waterverbruik per ton groenten in 2004 en de evolutie van 2002 tot 2004 Hoogkwalitatief (m³/ton) Laagkwalitatief (m³/ton) Totaal Vers water Hergebruik 2004 Lw, dgw Odgw, RO Totaal Recup Rw,Oppw Totaal (m³/ton) (m³/ton) (m³/ton) 2,32 Min. 0,33 0,00 1,23 0,88 0,00 0,95 1,45 0,88 9,21 Max. 4,01 3,09 4,60 4,59 1,40 5,79 4,61 6,11 5,84 Gemid. 1,98 0,82 2,87 2,36 0,84 2,97 3,37 2,47 Gewog. gemid. 2,01 0,83 2,84 2,45 0,93 3,38 6,22 3,34 2,88 4,75 Min.* 0,33 0,00 1,83 0,95 0,00 0,95 3,08 0,95 9,21 Max.* 4,01 3,09 4,60 4,59 1,40 5,79 4,61 6,11 Gemid.* 2,17 1,02 3,27 2,55 0,88 3,42 6,70 3,72 2,98 6,80 Gewog. gemid.* 2,12 0,92 3,04 2,75 1,02 3,76 3,56 3,24 10/10 10/10 10/10 Aantal bedrijven 10/10 4/10 10/10 9/10 9/10 10/10 8/8* met waterverbruik 8/8* 4/8* 8/8* 8/8* 7/8* 8/8* 8/8* 8/8* Verbruik

Verbruik Min.* Max.* Gemid.* Gewog. gemid.* Aantal bedrijven met waterverbruik

Hoogkwalitatief (m³/ton) Laagkwalitatief (m³/ton) Totaal Vers water Hergebruik 2002 Lw, dgw Odgw, RO Totaal Recup Rw,Oppw Totaal (m³/ton) (m³/ton) (m³/ton) 1,29 0,00 2,29 0,90 0,00 0,90 4,95 2,29 1,52 5,85 2,03 5,85 6,10 1,94 7,42 12,01 6,34 6,10 7,24 3,18 0,42 3,60 2,73 0,91 3,64 4,28 2,96 2,87 0,54 3,41 3,17 1,10 4,27 7,68 4,26 3,42 8/8

2/8

8/8

8/8

7/8

8/8

8/8

8/8

Hoogkwalitatief (m³/ton) Laagkwalitatief (m³/ton) Totaal Vers water Hergebruik 2002 - 2004 Lw, dgw Odgw, RO Totaal Recup Rw,Oppw Totaal Min.* Max.* = Evolutie gemid.* -32% +143% -9% -7% -3% -6% -7% -13% +1% Evolutie gewog. gemid.* -26% +70% -11% -13% -7% -12% -11% -16% -5% Aantal bedrijven met waterverbruik = +2 = = = = = Evolutie

Lw = leidingwater, Dgw = diep grondwater, Odgw = ondiep grondwater, RO: recupwater gezuiverd met omgekeerde osmose, Recup = recupwater, effluent van de waterzuivering dat hergebruikt wordt, Rw = regenwater Gewog. gemid. = gewogen gemiddelde, is het totaal van het waterverbruik / totaal geproduceerde groenten * Gecorrigeerde waarden, exclusief waarden van 2 bedrijven met een onvolledig gekend waterverbruik


Uit Tabel 9 blijkt dat er grote verschillen zijn tussen het minimale en maximale waterverbruik en dit zowel per kwaliteit als voor het totale waterverbruik. Het specifieke waterverbruik is toch met enige voorzichtigheid te gebruiken als vergelijkingsmiddel tussen verschillende bedrijven, omdat het ook afhankelijk is van het groentegamma dat verwerkt wordt en het type machines aanwezig in het bedrijf. Twee van de tien bedrijven beschikt niet over exacte gegevens van het hergebruikte water (recupwater) waardoor het totale waterverbruik moeilijk te bepalen was. De bedrijven met het hoogste totale waterverbruik zijn vaak bedrijven die een alternatieve waterbron gebruiken of een grote hoeveelheid recupwater gebruiken.

2.2.3.3 Waterverbruik per activiteit Niet alle diepvriesgroentebedrijven gebruiken dezelfde waterbron voor dezelfde activiteit. Tabel 10 geeft aan welke waterbronnen er gebruikt worden in de verschillende activiteiten van een groenteverwerkend bedrijf. De breuk toont hoeveel van de 10 bedrijven deze waterbron gebruikt voor de aangegeven toepassing.

17


Tabel 10: Aantal groenteverwerkers die de aangegeven waterbron voor een bepaalde activiteit gebruikt in 2004 Waterbron Diep Ondiep OppervlakteLeidingwater grondwater grondwater Regenwater water Recupwater RO-water Activiteit 9/9 10/10 4/5 Koelen groenten 2/2 7/9 5/10 3/5 3/9 10/10 Reiniging proces 2/2 5/9 5/10 3/5 2/9 6/10 Ander proceswater 2/2 4/9 4/10 2/5 4/9 Stoomproductie 1/2 1/9 1/10 1/5 8/9 1/1 5/10 Koeling condensors 1/2 7/9 2/10 2/5 2/9 Sanitair 1/2 1/9 2/9 2/10 Reiniging gebouwen


Leidingwater en grondwater wordt vooral gebruikt voor het koelen van de groenten. Leidingwater wordt ook nog vooral gebruikt voor sanitair en procesreiniging. Regenwater wordt vooral toegepast voor het koelen van de condensors en recupwater voor het wassen van de groenten en procesreiniging voor de blancheerzone. In de enquête werd ook gevraagd hoeveel water er per activiteit nodig is en van welke bron. In Tabel 11 wordt weergegeven hoeveel m³ water per geproduceerde ton groenten nodig is voor de verschillende activiteiten. De minima, maxima en de gemiddelden worden opgesplitst in laag- en hoogkwalitatief water. Als bepaalde bedrijven geen water van die kwaliteit gebruiken voor de aangegeven activiteit, dan werd dit meegerekend bij het bepalen van het minimum en het gemiddelde. Ook hier worden enkel de gegevens gebruikt van de 8 bedrijven waarvan het waterverbruik volledig gekend is.

Tabel 11: Specifiek waterverbruik in 2004 (m³/ton) per activiteit opgesplitst naargelang de waterkwaliteit Activiteit Koelwater groenten Reiniging in proces Reiniging gebouwen Ander proceswater Stoomproductie Koelwater condensors Sanitair Totaal

Hoogkwalitatief (m³/ton) Laagkwalitatief (m³/ton) Totaal (m³/ton) Min.* Max.* Gem.* Min.* Max.* Gem.* Min.* Max.* Gem.* 0,92 3,69 2,05 0,00 0,65 0,08 0,92 3,69 2,13 0,03 0,46 0,24 0,20 4,59 1,07 0,27 4,99 1,39 0,00 0,05 0,01 0,00 0,56 0,09 0,00 0,56 0,10 0,00 1,58 0,52 0,00 2,45 0,92 0,00 3,40 1,44 0,00 0,55 0,21 0,00 0,44 0,12 0,20 0,55 0,33 0,00 0,69 0,12 0,00 2,24 1,23 0,69 2,24 1,35 0,00 0,14 0,06 0,00 0,00 0,00 0,04 0,14 0,06 1,83 4,60 3,27 0,95 5,79 3,42 4,75 9,21 6,70

Min. = minimum, Max. = maximum, Gem. = gemiddelde * Gecorrigeerde waarden, exclusief waarden van 2 bedrijven met een onvolledig gekend waterverbruik.


Uit Tabel 11 blijkt dat in 2004 het gemiddelde hoogkwalitatieve waterverbruik 3,27 m³/ton groenten bedraagt en het laagkwalitatieve waterverbruik (inclusief recupwater) 3,42 m³/ton groenten. Het meest hoogkwalitatieve waterverbruik gaat naar het koelen van de groenten en het meest laagkwalitatieve waterverbruik wordt gebruikt voor procesreiniging, het voorwassen van de groenten en het koelen van de condensors.

18


2.2.3.4 Het lozingsdebiet en het waterverlies In 2004 hebben de 8 diepvriesgroentebedrijven samen 1.034.049 m³ geloosd, ten opzichte van 1.151.097 m³ in 2002, dit is een daling met 10%. Per ton geproduceerde groenten is de geloosde hoeveelheid afvalwater 2,32 m³/ton in 2004 ten opzichte van 2,59 m³/ton in 2002. In 2004 was het minimum geloosde debiet per bedrijf 1,51 m³/ton en het maximum 4,01 m³/ton groenten. De hoeveelheid afvalwater die per bedrijf wordt geloosd bedraagt gemiddeld 39% van het totale waterverbruik, 22% gaat verloren en de overige 39% wordt hergebruikt. Volgende verliezen kunnen worden onderscheiden: -

verdampingsverlies bij het koelen van de condensors;

-

stoomverliezen: o

verdampingsverlies en waterafvoer met residu bij het stoomschillen van groenten,

o

verdampingsverlies bij het blancheren van de groenten met stoom,

o

andere stoomverliezen;

-

water mee afgevoerd met het slib uit de afvalwaterzuiveringsinstallatie;

-

het glaceren van het product (water verstuiven over een bevroren product om een glimmende ijsfilm te vormen).

De bovenstaande waterverliezen werden niet allemaal door ieder bedrijf in rekening gebracht. Toch wordt getracht een overzicht te geven van het gemiddelde verlies per activiteit dat kon berekend worden op basis van de gekregen antwoorden: -

water dat verdampt bij koeling condensors:

1,13 m³/ton groente

-

stoom dat verloren gaat via stoomschillen en andere verliezen:


-

stoomverliezen bij blancheren van de groenten:


-

water afgevoerd samen met het slib:


-

waterverbruik voor glaceren:

1,5% of


Deze gemiddelden kunnen een indicatie geven van het waterverbruik dat per activiteit nodig is. Dit is wel met enige voorzichtigheid te hanteren omdat het waterverbruik sterk afhankelijk is van het type groenten dat in het bedrijf verwerkt wordt.

2.2.4 Rationeel waterbeheer en alternatief watergebruik In de enquête werd gepolst of het bedrijf sinds de vorige enquête (2002) nog nieuwe waterbesparende maatregelen heeft ingevoerd en welke besparing dit opbracht. Vijf van de tien bedrijven gaven op welke waterbesparende maatregelen ze hebben ingevoerd: •

koeling in gesloten circuit in plaats van een open circuit: o

besparing ten opzichte van vroeger:

50%

o

besparing ten opzichte van totaal waterverbruik:

20%

19


•

•

sensibiliseren werknemers: o


12,5%

o


5%

optimalisatie programmering blancheurs: o


•

luchtkoeling toegepast op één productielijn met bandblancheur

•

trommelblancheur vervangen door bandblancheur

•

in bedrijfsname UF/RO-installatie die kiemvrij proceswater levert uit recupwater o


10%

56,4%

Er werden ook een aantal maatregelen uitgevoerd die het waterverbruik van alternatieve waterbronnen bemoedigde: •

volledige afbouw van leidingwater door optimalisatie gebruik alternatieve waterbronnen;

•

filtreren en ontharden van oppervlaktewater.

Zes van de tien bedrijven heeft een studie uitgevoerd of laten uitvoeren om het waterverbruik te optimaliseren. Volgende studieonderwerpen kwamen aan bod: •

6 bedrijven hebben waterkwaliteitsanalyses uitgevoerd. De helft deed dit onder begeleiding van een extern bureau, waarvan 2 omdat het opgelegd was;

•

6 bedrijven hebben gewerkt aan het opstellen van een waterbalans, één van hen deed dit samen met een extern bureau en bij één bedrijf was dit opgelegd vanuit de overheid;

•

5 bedrijven hebben een studie uitgevoerd naar nieuwe hergebruikmogelijkheden, waarvan één met de hulp van een extern bureau;

•

5 bedrijven hebben intern een studie uitgevoerd naar nieuwe waterbesparende mogelijkheden;

•

2 bedrijven hebben intern een studie uitgevoerd naar alternatieve waterbronnen.

Er werd ook gevraagd aan de bedrijven waar er debietmeters op het waterverbruik staan. Het aantal bedrijven met debietmeters op bepaalde plaatsen binnen het proces wordt weergegeven in Tabel 12.

20


Tabel 12: Aantal diepvriesbedrijven met debietmeters binnen het proces (situatie in 2005) Plaats van de debietmeters Binnenin het proces: totaal proces op het koelwater voor het invriezen van de groenten per afdeling per productielijn op de reinigingsleiding per processtap Buiten het proces: op de stoomketel op de koelwatertoevoer van de condensors op het sanitair watergebruik Op bepaalde waterbronnen waar geen debietmeter vereist is: op het recupwater op het regenwater BRON: GOM-diepvriesgroente-enquête, 2005.

Aantal bedrijven (10) 6 6 5 5 3 2 6 6 2 8 3

Van de tien bedrijven zijn er zes bedrijven die debietmeters staan hebben op bepaalde plaatsen binnenin het proces. Buiten de procesomgeving zijn er zeven bedrijven die op bepaalde waterverbruikers meters hebben geplaatst. Op de meeste waterbronnen (leidingwater, grondwater en oppervlaktewater) is het plaatsen van een debietmeter noodzakelijk. Bij hergebruik van effluentwater en recupwater, is een debietbepaling wel zinvol, maar niet verplicht. Acht van de tien bedrijven hebben een debietmeter geplaatst op het recupwater. Bedrijven die regenwater gebruiken zijn niet verplicht om het verbruik met een debietmeter aan te tonen, er kan ook gebruikgemaakt worden van de berekeningsmethode van de gemiddelde jaarlijkse neerslaghoeveelheid en de aangesloten dakoppervlakte. Drie van de tien bedrijven hebben toch een debietmeter geplaatst op hun regenwaterverbruik. Vijf bedrijven beschikken over een online-registratiesysteem dat continu het debiet registreert, wat het mogelijk maakt om later alle gegevens op te vragen en te verwerken. Bij twee van hen wordt het gebruikt in de waterzuivering en bij drie andere zijn alle debietmeters op het systeem aangesloten. Een ander bedrijf plant een online-registratiesysteem in het productiegedeelte in aanbouw. Om het waterverbruik te evalueren kunnen prestatie-indicatoren worden bijgehouden. Dergelijke cijfers zeggen iets meer over het waterverbruik per productie-eenheid. Zes van de tien bedrijven gebruikt prestatie-indicatoren. Volgende prestatie-indicatoren vinden de diepvriesgroentebedrijven belangrijk om op te volgen: •

waterverbruik per groente per lijn (m³/ton);

•

totaal waterverbruik per netto- en bruto-groenteproductie (m³/ton);

•

hoogkwalitatief waterverbruik per netto-groenteproductie (m³/ton);

•

vers waterverbruik per netto-groenteproductie (m³/ton);

•

leidingwaterverbruik per netto-groenteproductie (m³/ton).

21


Er werd ook gevraagd of het sokkelwaterverbruik sinds 2002 nog verminderd is en of dit kwam door toename van een andere reeds gebruikte waterbron of door gebruik van een nieuwe waterbron. Zes van de tien bedrijven gaf aan meer van de andere waterbronnen te gebruiken om het sokkelwaterverbruik te verminderen. In drie gevallen werd overgeschakeld op meer leidingwater, in twee gevallen op meer ondiep grondwater en in één geval op meer recupwater. Vijf van de tien bedrijven heeft een nieuwe waterbron aangesproken om minder sokkelwater te kunnen gebruiken: •

twee bedrijven zijn overgeschakeld op het doorgedreven zuiveren van effluent met membranen (UF/RO) tot proceswater;

•

één bedrijf heeft extra regenwateropvang aangelegd om de condensors te kunnen koelen met regenwater;

•

één bedrijf werd door de overheid opgelegd om deels leidingwater te gebruiken in plaats van alleen sokkelwater als hoogkwalitatieve waterbron;

•

één bedrijf heeft ondiepe winningen aangelegd om ondiep grondwater te kunnen winnen in plaats van diep grondwater (sokkelwater).

2.2.5 Toekomstig waterverbruik In de enquête werd ook gepeild naar de verwachtte evolutie van de productie en het waterverbruik in de nabije toekomst (binnen 5 jaar) (zie Figuur 7).

Figuur 7:

Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de respondenten uit de diepvriesgroentesector

8 +5/+20% 7 -5/+5%

+5/+20%

Aantal bedrijven

6 5 +5/+20% 4

-5/+5%

-5/+5% -5/-20%

+5/+20%

3 -5/+5% 2 > 20% 1 0 Productie 2002

Productie 2004

Waterverbruik 2002

Evolutie 2005 - 2010

BRON: GOM-diepvriesgroente-enquêtes 2003 en 2005.

22

Waterverbruik 2004


Op korte termijn denkt meer dan de helft van de tien diepvriesgroentebedrijven dat hun productie stabiel zal blijven (-5/+5% verandering) en de overige bedrijven voorspellen een stijging met 5 tot 20%. Het waterverbruik zou bij 30% van de bedrijven gelijk blijven, bij 40% zou dit stijgen en bij 30% wordt een daling verwacht. Het dalen wordt verklaard door het toepassen van betere waterbesparende productietechnieken of het invoeren van hergebruik van het effluent door membraanbehandeling. Als een stijging van het waterverbruik wordt aangegeven, dan is deze evenredig met de productiestijging, behalve bij één bedrijf waar meer ondiep grondwater en leidingwater zal worden gebruikt. Ten opzichte van twee jaar geleden verwachten minder bedrijven een stijging van meer dan 5% van de productie. Het waterverbruik zal bij op één na alle diepvriesgroentebedrijven minder stijgen dan de productie of zelfs dalen. Er is dus de intentie om in de volgende 5 jaar het waterverbruik per productieeenheid te verminderen.

2.3. Andere voedingssectoren 2.3.1 Algemene gegevens enquêtering In dit punt wordt over de andere voedingssectoren gesproken dan de diepvriesgroentesector. Om de overige voedingssectoren aan te duiden wordt de term ‘restvoeding’ gebruikt. In 2005 werden er 23 elektronische enquêtes verstuurd naar de restvoedingsbedrijven waarvan de GOM er 16 terug heeft gekregen, dat is een hoge respons van 70%. De responsgraad bij de bevraging in 2003 was slechts 28 op 95 of 29%. Bij de laatste enquête in 2005 werd wel een kleinere groep bedrijven benaderd. De 16 respondenten van 2005 komen uit de volgende voedingstakken: •

slachterij:

5

•

brouwerij:

4

•

aardappelverwerking:

3

•

productie van oliën en vetten:

2

•

zuivelnijverheid:

2

In 2003 namen 11 van deze 16 bedrijven deel aan de GOM-enquête. De vergelijking tussen beide enquêtes zal dus gebeuren op basis van de gegevens van deze 11 bedrijven. Bij de respondenten zijn er 7 bedrijven waarvan het waterverbruik hoger is dan 100.000 m3/jaar. Het waterverbruik van deze 7 bedrijven vertegenwoordigt 87% van het totale waterverbruik van de 16 bedrijven. Deze 7 bedrijven hebben ook allen meegewerkt aan de enquête in 2003.

2.3.2 Waterverbruik 2.3.2.1 Waterverbruik per waterbron De 16 respondenten uit de restvoeding hebben samen 1,5 miljoen m3 water verbruikt in 2004. Ten opzichte van 2002 is er een daling verwezenlijkt van 2%, terwijl de productie van de sector steeg met 9%. Bij 9 bedrijven is het waterverbruik in die twee jaar gestegen, 7 van deze 9 bedrijven realiseerde wel een daling van het waterverbruik per ton eindproduct. Het waterverbruik van de andere 7 bedrijven daalde en dit ging bij 4 bedrijven gepaard met een daling per ton eindproduct. De stijging in het waterverbruik per ton eindproduct bij de andere 3 bedrijven is voornamelijk te wijten aan aanpassingen in het machinepark om te voldoen aan hogere kwaliteits- en hygiëne-eisen.

23


De 16 bedrijven gebruiken allen een combinatie van verschillende waterbronnen. Tien bedrijven gebruiken meer dan 2 waterbronnen. De andere zes maken gebruik van twee waterbronnen: •

4 respondenten:

diep grondwater en leidingwater;

•

1 respondent:

diep en ondiep grondwater;

•

1 respondent:

ondiep grondwater en leidingwater.

Tabel 13 geeft een overzicht van het aantal bedrijven dat een bepaalde waterbron gebruikt.

Tabel 13: Aantal respondenten uit de restvoeding die de aangegeven waterbron gebruikt Waterbron

Gebruik bij respondenten (op de 16) Diep grondwater 15 Ondiep grondwater 6 Leidingwater 15 Oppervlaktewater 1 Regenwater 4 Recuperatiewater 5 BRON: GOM-enquête 2005.

Gebruik bij de grotere waterverbruikers (op de 7) (>100.000 m³/j) 7 2 7 1 3 3

4 van de 16 bedrijven gebruikt regenwater, 6 van de 16 ondiep grondwater. 12 van de 16 bedrijven of 75% gebruikt één of meerdere alternatieve waterbronnen (andere dan leidingwater of diep grondwater). Dit is een hoog percentage, zeker voor een sector waar hoge kwaliteitseisen worden gesteld omwille van de productie van voedingsmiddelen. Acht van de tien restvoedingsbedrijven in de slachterij-, aardappelverwerking en olie- en vetverwerkingssector hebben waar mogelijk water van een mindere kwaliteit ingezet. In de brouwerijsector wordt bij 3 van de 4 bedrijven ondiep grondwater ingezet, maar dan wel als hoogkwalitatieve waterbron. In de zuivelnijverheid blijkt het moeilijk om laagkwalitatief water in te zetten, één van de twee bedrijven gebruikt een kleine hoeveelheid regenwater voor sanitair. Het gebruik van verscheidene waterbronnen bij de verschillende restvoedingsbedrijven illustreert welke alternatieve waterbronnen gebruikt worden (zie Tabel 13). Wat hun aandeel is ten opzichte van de hoogkwalitatieve waterbronnen, leidingwater en diep grondwater, toont Figuur 8.

24


Figuur 8:

Verdeling van het totale waterverbruik per restvoedingsbedrijf

100%

hergebruik 80%

regenwater 60%

oppervlaktewater

40%

ondiep grondwater leidingwater

20%

diep grondwater zuivel

zuivel

olieproductie

olieproductie

aardappelverw.

aardappelverw.

aardappelverw.

brouwerij

brouwerij

brouwerij

brouwerij

slachterij

slachterij

slachterij

slachterij

slachterij

0%

BRON: GOM-enquête 2005.

Vier slachterijen gebruiken vooral diep grondwater, en de vijfde vooral ondiep grondwater. Bij de brouwerijen is grondwater ook de voornaamste bron, bij twee diep grondwater en bij de andere twee ondiep grondwater. De zuivelbedrijven gebruiken hoofdzakelijk leidingwater. De andere voedingsbedrijven hebben een grotere verscheidenheid in watergebruik. Bij 6 bedrijven bedraagt het aandeel diep grondwater meer dan 60% van het totale waterverbruik, bij 7 bedrijven is dit aandeel minder dan 20%. Er zijn 6 bedrijven waarvan leidingwater of ondiep grondwater de voornaamste waterbron is. Bij 5 van deze 6 bedrijven bedraagt het aandeel van hun voornaamste waterbron meer dan 80% van het totale waterverbruik. In 2005 hadden 51 restvoedingsbedrijven een vergunning voor diep grondwater. Van de 16 respondenten in 2005 gebruiken er drie diep grondwater uit het Landeniaan, 12 pompen uit de Sokkel en één bedrijf gebruikt geen diep grondwater meer. Het vergunde debiet diep grondwater van deze 16 restvoedingsbedrijven vormt 47% van het totale vergunde debiet diep grondwater voor de restvoeding (BRON: DOV, 2005). Als de volledige voedingssector (inclusief de diepvriesgroentesector) wordt bekeken, dan was er in 2005 in totaal 2.116.355 m³ diep grondwater vergund bij 64 voedingsbedrijven. Van deze 64 voedingsbedrijven hebben er 26 geantwoord op onze enquête en hun totale vergunde debiet diep grondwater bedroeg 1.186.000 m³ in 2005 of 56% van het totale vergunde debiet in de sector. De evolutie van het waterverbruik in de restvoeding kan worden nagegaan aan de hand van de gegevens van de 11 gemeenschappelijke respondenten in 2002 en 2004. Figuur 9 toont het aandeel per waterbron in het totale waterverbruik van deze 11 gemeenschappelijke respondenten.

25


Figuur 9:

Waterverbruik in 2002 en 2004 van de 11 gemeenschappelijke respondenten uit de restvoeding

Waterverbruik in 2002 van de 11 respondenten (m³)

hergebruik 334.500 18% oppervlaktewater 50.000 3%

leidingwater 433.960 24%

hergebruik 507.229 25,5%

leidingwater 523.269 26%

oppervlaktewater 52.700 3%

regenwater 14.132 1% ondiep grondwater 405.211 22%

Waterverbruik in 2004 van de 11 respondenten (m³)

regenwater 14.110 1%

diep grondwater 590.222 32%

ondiep grondwater 462.286 23%

diep grondwater 428.461 21,5%

BRON: GOM-enquêtes 2003 en 2005.

Uit Figuur 9 blijkt duidelijk dat het procentuele aandeel leidingwater en waterhergebruik gestegen is in het totale waterverbruik, dit ter compensatie van een daling van het procentuele aandeel diep grondwater.

2.3.2.2 Kwaliteits- en kwantiteitsproblemen per waterbron Drie bedrijven geven aan problemen te hebben met de kwaliteit van grondwater. Twee ervan wijzen op te hoge gehaltes aan fluoride of chloride in het sokkelwater, het andere bedrijf heeft problemen met hoge concentraties ijzer, kalk en nitraat in ondiep grondwater uit het kwartair dek. Een bedrijf meldt dat er soms problemen zijn met de kwaliteit van het leidingwater. Een ander bedrijf wijst er op dat de kwaliteit van het effluent onvoldoende is voor hergebruik (richtlijnen FAVV). Naar beschikbaarheid van waterbronnen ondervinden twee bedrijven capaciteitsproblemen bij leidingwater, drie bedrijven bij diep grondwater en één bedrijf bij ondiep grondwater (uit Ieperiaan). In 2002 gebruikten 13 van de 28 respondenten diep grondwater. Gemiddeld 94% van het vergunde debiet aan diep grondwater werd werkelijk gebruikt (BRON: GOM-enquête 2003). Vier van hen verbruikten meer dan hun maximale vergunde debiet met een overbemaling tussen +10% en +257%, gemiddeld +94%. Het bedrijf met de sterke overbemaling (+257% of x 3,57) was bezig met een geleidelijke overschakeling naar ondiep grondwater. In 2004 werd 78% van het vergunde debiet effectief gebruikt, overbemaling gebeurt nog steeds bij 4 bedrijven, de gemiddelde overbemaling is gedaald tot 38%.

26


2.3.3 Waterverbruik per activiteit In de enquête werd aan de bedrijven gevraagd hun waterverbruik verder op te splitsen door aan te duiden hoeveel water van elke waterbron voor een bepaalde activiteit werd gebruikt. Eén bedrijf splitste het waterverbruik procentueel op omdat de exacte cijfers niet beschikbaar zijn. Omdat de diversiteit tussen de voedingsbedrijven te groot is, is het niet zinvol om te vergelijken hoeveel water er per activiteit verbruikt wordt. Wel kan worden gekeken welke waterbron het meest wordt gebruikt voor een bepaalde toepassing. Tabel 14 toont aan hoeveel bedrijven de opgegeven waterbron gebruiken voor de genoemde activiteit.

Tabel 14: Waterverbruik per activiteit in 2004 bij de 16 restvoedingsbedrijven Activiteit (#/16) Voorbewerking Proces Reiniging Stoom Koelwater Sanitair Keuken TOTAAL (m³)

Diep Leidingwater grondwater 10 3 4 3 11 4 538.027

10 9 7 7 3 535.929

Ondiep grondwater

OppervlakteRegenwater water Recupwater Totaal (m³) 1 1 268.229 5 1 1 1.056.868 5 1 4 376.905 4 234.845 3 1 1 184.375 4 1 1 31.555 492 484.024 16.610 52.700 525.979 2.153.269

BRON: GOM-enquête 2005.

Op vlak van volume wordt in de productie (proces) en voor het reinigen vooral diep en ondiep grondwater gebruikt, gevolgd door leidingwater. Voor de stoomproductie wordt vooral leidingwater gebruikt, gevolgd door diep grondwater. Het koelen gebeurt voornamelijk met diep grondwater en oppervlaktewater. Voor sanitair en drinkwater in de keuken wordt vooral leidingwater gebruikt. Per bedrijf werd gekeken hoeveel sanitairwater er per werknemer werd verbruikt. Het minimum verbruik is 6 m³/werknemer en het maximum 90 m³/werknemer. Gemiddeld is het sanitairverbruik 24 m³/werknemer en het gewogen gemiddelde (totaal personeel/ totaal verbruik) 15 m³/werknemer. Hieruit blijkt dat vooral de grotere bedrijven al meer maatregelen genomen hebben om het sanitairverbruik te verminderen. VMM rekent met een jaarlijks sanitairverbruik van 30 m³/werknemer, 4 van de 16 bedrijven zit boven deze waarde.

2.3.4 Rationeel waterbeheer Negen van de zestien restvoedingsbedrijven hebben één of meerdere maatregelen uitgevoerd tussen 2002 en 2005 om het waterverbruik te verminderen. Hierna volgt een overzicht. •

Waterbesparing door procesaanpassingen: Bij slachterijen: o

Reinigingswater van de mesontsmetters verwarmen tot 92-94°C via stoominjectie zodat hetzelfde water langer gebruikt kan worden (voor het afkoelt tot minder dan 82°C en niet meer voldoende kiemdodend is) Waterbesparing ten opzichte van vroegere situatie: 50% Totale waterbesparing op jaarverbruik: 4%

o

Correcte afstelling spoelvoorziening zeefbocht waterzuivering Totale waterbesparing op jaarverbruik: 964 m³/jaar

27

of

2%


o

Snoeren van de watertoevoer en correcte afstelling van de watertoevoer in productie Totale waterbesparing op jaarverbruik: 5.200 m³/jaar of 8%

o

Automatisatie watertoevoer slachtlijn: geen karkassen in plukkers, geen watertoevoer Totale waterbesparing op jaarverbruik: 1.400 m³/jaar of 2%

Bij olie/vetproductie: o

o

Minder reinigingscycli door betere planning: Waterbesparing ten opzichte van vroegere situatie: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

15% 5%

Automatisering en optimaliseren reinigingscycli Waterbesparing ten opzichte van vroegere situatie: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

10% 3%

Bij zuivelproductie: o

•

Aanpassing CIP Totale waterbesparing op jaarverbruik:

4.000 m³/jaar

of

3%

Waterbesparingen door vernieuwing infrastructuur: Bij brouwerij: o

Waterrecuperatie door aanpassing koeltoren Waterbesparing ten opzichte van vroegere situatie: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

90% 10%

Bij slachterij: o

Het automatisch spoelen van urinoirs via een tijdsklok Totale waterbesparing op jaarverbruik: 340 m³/jaar

of

1%

of

0,02%

Bij zuivelproductie:

•

o

Drukkranen in plaats van gewone kranen

o

Plaatsen van waterbespaarders op kranen: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

Waterbesparing door meer hergebruik: o

o

o

•

30 m³/jaar

Meer effluentwater inzetten Totale waterbesparing op jaarverbruik:

10%

Koelwater van condensor terug opvangen en hergebruiken Totale waterbesparing op jaarverbruik:

3%

Recuperatie van voorloop filtratie: Waterbesparing ten opzichte van vroegere situatie: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

75% 5%

Waterbesparing door handhaven van het waterverbruik bij stijgende productie door nietgespecificeerde maatregelen bij een aardappelverwerkend bedrijf: Totale waterbesparing op jaarverbruik:

36%

Negen van de zestien restvoedingsbedrijven hebben een waterstudie laten uitvoeren tussen 2002 en 2005, vier zochten hulp van een extern bureau. Er werd gevraagd welke onderwerpen er aan bod kwamen in het onderzoek. Tabel 15 toont de aangekruiste onderwerpen.

28


Tabel 15: Overzicht van de onderwerpen van de uitgevoerde studies bij de restvoeding Aantal bedrijven die een studie lieten uitvoeren: Extern Samen met externen Intern Totaal Onderwerp studie Waterbalans opstellen 1 1 4 6 Kwaliteitsonderzoek waterstromen 2 3 5 Alternatieve waterbronnen 1 2 2 5 Waterbesparingsmogelijkheden 1 1 3 5 Waterhergebruiksmogelijkheden 1 2 3 6 BRON: GOM-enquête 2005.

Drie bedrijven werden verplicht om een studie uit te voeren, één over alle onderwerpen, één over haalbaarheid van alternatieve waterbronnen en een ander vermeldt geen onderwerp, wel dat de studie opgelegd werd in de bijzondere voorwaarden van de milieuvergunning. Eén bedrijf heeft ook een studie laten uitvoeren voor waterbesparingmogelijkheden bij de condensors. 12 van de 16 (75%) respondenten gebruikt prestatie-indicatoren om het waterverbruik te evalueren. Prestatie-indicatoren die gebruikt werden zijn: •

liter per geslacht kip of varken;

•

liter per liter product;

•

m³/ton of l/kg afgewerkt product.

Van 5 van de 12 bedrijven zijn er gegevens van 2002 beschikbaar en het specifieke waterverbruik is bij drie bedrijven gedaald en is bij twee bedrijven gelijk gebleven. Twee van de overige 7 bedrijven hielden twee jaar terug nog geen prestatie-indicatoren bij, van twee bedrijven werd er toen niet gevraagd naar de prestatie-indicatoren en de overige drie hebben in 2003 niet meegewerkt aan de enquête. Er werd ook gevraagd aan de restvoedingsbedrijven waar er debietmeters staan. Het aantal bedrijven met meters op bepaalde plaatsen binnen het proces wordt weergegeven in Tabel 16.

Tabel 16: Plaatsen waar debietmeters staan bij de restvoedingsbedrijven Plaats van de meters Aantal bedrijven (#/16) Binnen in het proces: totaal proces 13 per afdeling 6 per productielijn 3 op de reinigingsleiding 5 per processtap 4 darmwasserij 1 op elk soort water binnen elke afdeling 1 Buiten het proces: op de stoomketel 12 op de koelwatertoevoer van de condensors 6 op de klimatisatie 1 op de ontharding 1 Op bepaalde waterbronnen waar geen debietmeter vereist is: op het recupwater 2 op het regenwater 1 BRON: GOM-enquête 2005.

29


Er werd ook gevraagd of het sokkelwaterverbruik sinds 2002 nog verminderd werd en of dit kwam door toename van een andere waterbron of door gebruik van een nieuwe waterbron. Acht van de zestien bedrijven gaven aan meer van een andere waterbron te gebruiken om het sokkelwaterverbruik te verminderen. 5 bedrijven schakelden in de periode 2002-2004 over op meer leidingwater, 2 bedrijven op meer ondiep grondwater en 1 bedrijf op meer hergebruik. Vijf bedrijven zijn overgeschakeld of zullen overschakelen op ondiep grondwater om het sokkelwaterverbruik te verminderen. Eén bedrijf heeft voldoende water bespaard om zijn diepe grondwaterwinning stop te zetten.

2.3.5 Toekomstig waterverbruik In de enquête werd ook gepeild naar de evolutie van de productie en het waterverbruik in de nabije toekomst (binnen 5 jaar). Het antwoord op deze vraag wordt vergeleken met het antwoord in de enquête van 2003 van de 11 gemeenschappelijke respondenten (zie Figuur 10).

Figuur 10: Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de 11 restvoedingsbedrijven 9 8

Aantal bedrijven

7 6 5

-5/-20% -5/+5%

4

+5/+20% > 20%

3 2 1 0 Productie 2004 (16)

Waterverbruik 2004 (16)

Productie 2004 (11)


Productie 2002 (11)


Evolutie 2005 - 2010 (aantal repondenten)

BRON: GOM-enquêtes 2003 en 2005.

Uit Figuur 10 blijkt dat de prognose in 2005 iets positiever is dan de prognose in 2003. De meerderheid van de restvoedingsbedrijven verwacht voor 2005-2010 een status-quo (+/-5%) of een stijging van minstens 20% in de productie (zie Figuur 10). Eén bedrijf vermoedt een lichte daling van de productie en één bedrijf verwacht een lichte stijging.

30


Het waterverbruik volgt bijna dezelfde trend, er zijn twee bedrijven die meer water zullen verbruiken en vijf die minder water zullen nodig hebben. De redenen hiervoor zijn: •

omschakeling van koelinstallaties van freon op ammoniak, waardoor er koelwater nodig is om te koelen en het spuiverlies te compenseren;

•

minder productie en waterverbruik omdat er één dag per week minder geslacht zal worden;

•

enerzijds een lichte stijging van het waterverbruik doordat het eindproduct meer water zal bevatten, anderzijds een daling van het waterverbruik door efficiënter watergebruik en door het inzetten van regenwater in de toekomst.

2.4. Textielsector 2.4.1 Algemene gegevens enquêtering De enquête van de textielsector werd uitgevoerd in samenwerking met Febeltex. Van de 25 enquêtes die verstuurd werden hebben 10 bedrijven een bruikbare enquête teruggestuurd. De respons is merkelijk lager dan twee jaar terug, in 2003 bedroeg de responsgraad 67% terwijl in 2005 er 40% een enquête terugstuurden. In 2005 werden wel enkel de diepgrondwaterverbruikende textielbedrijven bevraagd. Via een wateraudit werden de gegevens van nog een ander bedrijf verkregen, waardoor 11 enquêtes verwerkt konden worden. Deze 11 bedrijven namen ook deel aan de enquête in 2003. 3

Bij de respondenten zijn er vijf bedrijven waar het waterverbruik hoger is dan 100.000 m /jaar in 2004. Het waterverbruik van deze vijf bedrijven vertegenwoordigt 86% van het totale waterverbruik van de 11 bedrijven. De productie bij de 11 textielrespondenten is van 2003 naar 2005 gedaald met gemiddeld 17%, slechts twee bedrijven kenden een lichte productiestijging.

2.4.2 Waterverbruik 2.4.2.1 Waterverbruik per waterbron 3

De 11 respondenten uit de textielsector hebben 1,9 miljoen m water verbruikt in 2004. Ten opzichte van 2002 is dat een daling met 7,2%. Bij drie bedrijven is het waterverbruik in die twee jaar gestegen, bij de andere acht bedrijven is het waterverbruik gedaald met gemiddeld 25%. Bij de vijf grotere waterverbruikers (>100.000 m³/jaar) is het waterverbruik gemiddeld gedaald met 1%, dit is te wijten aan een daling in het waterverbruik van drie bedrijven en een stijgend waterverbruik bij de twee andere bedrijven. Als het waterverbruik gerelateerd wordt aan de productie kan de evolutie van 2002 tot 2004 van het waterverbruik per eenheid textiel bekeken worden. Globaal is het waterverbruik per eenheid textiel nagenoeg gelijk gebleven (stijging met 1%). Van de 11 bedrijven hebben 5 bedrijven een vermindering van het waterverbruik per eenheid textiel verwezenlijkt. De 11 bedrijven gebruiken allen een combinatie van verschillende waterbronnen. Tabel 17 geeft een overzicht van het aantal bedrijven dat een specifieke waterbron gebruikt.

31


Tabel 17: Aantal textielrespondenten die de aangegeven waterbron gebruiken Waterbron Diep grondwater Ondiep grondwater Leidingwater Oppervlaktewater Regenwater Recuperatiewater Ander water*

Gebruik bij respondenten (op de 11) 11 2 10 1 3 1 1

Gebruik bij grotere waterverbruikers (op de 5) (>100.000 m³/j) 5 1 5 1 1 1 0

* Effluent van de waterzuivering dat gezuiverd wordt met omgekeerde osmose membranen.

BRON: GOM-textielenquête 2005.

3 van de 11 bedrijven gebruikt regenwater en 2 van de 11 ondiep grondwater. Het gebruik van alternatieve waterbronnen ligt lager dan in de voedingssector. Dit komt voornamelijk omdat de kwaliteitseisen van het proceswater zeer specifiek zijn, waardoor bijvoorbeeld leidingwater zonder extra behandeling niet geschikt is. Figuur 11 toont de verdeling van het waterverbruik van de 11 respondenten in 2002 en 2004.

Figuur 11:

Waterverbruik in 2002 en 2004 van de 11 gemeenschappelijke textielrespondenten Waterverdeling 2004: 1888.768 m³ (in m³)

Waterverdeling 2002: 2.050.893 m³ (in m³)

ander water; 32.134; 2% recupwater; 17.871; 1% oppervlaktewater; 197.500; 10%

recupwater; 0; 0% leidingwater; 62.638; 3% oppervlaktewater; 325.330; 16%

regenwater; 28.209; 1% ondiep grondwater; 176.020; 9%

ander water; 32.431; 2% leidingwater; 84.568; 4%

regenwater; 17.402; 1% ondiep grondwater; 280.938; 14%

diep grondwater; 1.536.521; 74%

diep grondwater; 1.262.557; 63%

BRON: GOM-textielenquêtes 2003 en 2005. Uit Figuur 11 blijkt dat de aandelen van diep grondwater en leidingwater gedaald zijn, terwijl de aandelen van oppervlaktewater en ondiep grondwater gestegen zijn in de periode 2002-2004.

32


Om te zien of de groep van 11 respondenten bij de textielsector representatief is voor de hele sector, werd er gekeken of het waterverbruikprofiel van deze 11 bedrijven twee jaar terug enigszins overeenkomt met het profiel bij de groep van 37 respondenten van de enquête in 2003. De verdeling van het waterverbruik in 2002 van de 37 textielrespondenten in 2003 en de verdeling van het waterverbruik in 2002 van de 11 textielrespondenten in 2005 is nagenoeg gelijk (zie Figuur 12), behalve misschien dat de groep van 37 respondenten relatief meer leidingwater gebruikt en relatief minder ondiep grondwater. Hierdoor kan de groep van 11 respondenten in 2005 beschouwd worden als een relatief goede indicatie voor de textielsector om de evolutie van het waterverbruik per bron aan te tonen.

Figuur 12: Verdeling van het waterverbruik in 2002 van alle 37 textielrespondenten Waterverdeling van de 11 respondenten:

Waterverdeling van de 37 respondenten:

ander water 2% recupwater 1% oppervlaktewater 10%

recupwater 1%

oppervlaktewater 10%

leidingwater 3%

regenwater 1% ondiep grondwater 9%

ander water 1% leidingwater 6%

regenwater 3% ondiep grondwater 6%

diep grondwater 73%

diep grondwater 74%

BRON: GOM-textielenquête 2003. Tussen de verschillende bedrijven is er ook een ruime variatie in het aandeel van iedere waterbron in het totale waterverbruik (Figuur 13).

33


Figuur 13: Verdeling van het totale waterverbruik in 2004 per bron bij de individuele textielbedrijven

Verdeling van het totale waterverbruik bij de 11 respondenten 100% 90% 80% ander water

70%

oppervlaktewater

60%

regenwater

50%

ondiep grondwater

40%

leidingwater

30%

diep grondwater

20% 10% 0% 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11


Bij 8 bedrijven bedraagt het aandeel diep grondwater meer dan de helft van het totale waterverbruik, bij 5 zelfs meer dan 90%. Er zijn drie bedrijven waarvan een andere waterbron dan diep grondwater meer dan de helft van hun waterverbruik uitmaakt (nummers 9, 10 en 11). Het vergunde debiet aan diep grondwater van deze 11 bedrijven vormt ongeveer 40% van het totale vergunde debiet aan diep grondwater voor de textielsector (BRON: DOV, 2005). Slechts één van de 11 bedrijven wint diep grondwater uit het Landeniaan, de rest pompt uit de Sokkel.

2.4.2.2 Kwaliteits- en kwantiteitsproblemen per waterbron Twee bedrijven ondervinden een achteruitgang van de kwaliteit van het diep grondwater. Twee bedrijven vermelden dat de kwaliteit van hun regenwater onvoldoende is. Een bedrijf heeft ook problemen met het debiet leidingwater dat beschikbaar is. Anders zijn er geen ongewone problemen met de beschikbare kwaliteit en kwantiteit van de waterbronnen. In 2002 werd gemiddeld 99% van het vergunde debiet aan diep grondwater gebruikt bij de 11 textielrespondenten. Vijf van hen verbruikten meer dan hun maximale vergunde debiet. Gemiddeld was er een overbemaling van 28% bij deze bedrijven. In 2004 is de overbemaling bij de textielbedrijven volledig verdwenen. Dit had wellicht te maken met de productiedaling in de textielsector door de harde concurrentie met de lage loonlanden. Het gemiddelde opgepompte debiet bedraagt 67% van het vergunde debiet.

34


2.4.2.3 Kostprijs per waterbron De kostprijs van een waterbron is samengesteld uit volgende kosten: -

-

-

aankoopkosten of heffing en investeringen: o

aankoopprijs van leidingwater,

o

de heffing op grondwater,

o

de captatieheffing voor het capteren van oppervlaktewater. Dit is alleen van toepassing op water uit bevaarbare waterlopen,

o

de afschrijving van investeringen voor infrastructuur voor het zuiveren of het gebruik van een waterbron, worden hier ook meegerekend;

werkingskosten: o

energiekosten: jaarlijks terugkerende energiekosten bij het verpompen of oppompen van water en van behandelingsinstallaties,

o

andere exploitatiekosten dan energie, namelijk chemicaliënkosten, personeelskosten, analysekosten;

onderhoudskosten: de onderhoudsen vervangingskosten van de pompen, filters en opslagtanks.

In de textielsector moeten sommige waterstromen extra behandeling(en) ondergaan om het water inzetbaar te maken voor bepaalde activiteiten. Dit is het geval voor volgende toepassingen: -

de productie van geschikt proceswater;

-

de productie van koelwater voor de condensors;

-

het ontharden van water dat naar de stoomketels gaat.

Tabel 18 toont een richtwaarde van de kostprijs per waterbron. Deze richtwaarden zijn gemiddelden van gegevens die de POM via de laatste enquête van de bedrijven heeft gekregen. Eén van de 11 bedrijven heeft geen kostprijzen opgegeven.

Tabel 18: Gemiddelde kostprijzen per waterbron bij de textielrespondenten in 2004 Waterbron Leidingwater Diep grondwater Ondiep grondwater Regenwater Oppervlaktewater RO-water

Totaal (€) Aankoop of heffing (€) Werking (€) Onderhoud (€) Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. 0,76 € 2,04 € 1,58 € 0,76 € 2,04 € 1,53 € 0,10 € 0,19 € 0,15 € 0,05 € 0,10 € 0,08 € 0,01 € 1,23 € 0,31 € 0,01 € 0,10 € 0,04 € 0,07 € 1,28 € 0,36 € 0,07 € 0,19 € 0,26 € 0,00 € 0,06 € 0,01 € 0,07 € 0,08 € 0,04 € 0,02 € 0,02 € 1,25 € 1,25 €


Het blijkt moeilijk om een concrete inschatting te maken, dit blijkt ook uit de grote verschillen tussen het minimum en het maximum van de opgegeven kosten.

35


Niet alle bedrijven konden de kosten voor werking (energie, hulpstoffen, …) en onderhoud opgeven. De meeste bedrijven kunnen een totale kostprijs per waterbron opgeven. De onderverdeling in de drie groepen - aankoop/heffing, werking en onderhoud - blijkt minder evident. Niet alle bedrijven konden de totale waterkosten opsplitsen in de verschillende kostenposten of brengen ook niet alle kosten in rekening. Hierdoor zijn er grote verschillen te merken tussen het minimum en het maximum van de opgegeven kosten.

2.4.3 Waterverbruik per activiteit In de enquête werd aan de bedrijven gevraagd hun waterverbruik verder op te splitsen door aan te duiden hoeveel water van elke waterbron voor een bepaalde activiteit werd gebruikt. Twee bedrijven splitsten hun waterverbruik niet verder op, terwijl zeven andere bedrijven een exacte opsplitsing gaven van de hoeveelheden per waterbron en per activiteit. Van de overige twee bedrijven splitste de ene het waterverbruik enkel op in productie en sanitair en de andere via geschatte percentages. Op basis van de opgesplitste watergegevens (7 van de 11 bedrijven) werd de bijdrage van iedere waterbron aan het waterverbruik per activiteit bepaald (Tabel 19). Ook het totale waterverbruik verdeeld per activiteit wordt in Tabel 19 aangegeven. Het totale waterverbruik van de 7 bedrijven die een exacte opsplitsing van hun waterverbruik per activiteit konden geven, bedraagt 70% van het totale waterverbruik van de 11 respondenten. Tot deze 7 bedrijven behoren 4 van de 5 bedrijven die meer dan 100.000 m³/jaar verbruiken. Geen enkele van deze zeven bedrijven gebruikt recupwater of ander water, waardoor deze waterbronnen niet werden weergegeven in Tabel 19. Het proces en de stoomproductie zijn de grootste waterverbruikende activiteiten met een verbruiksaandeel van 75% voor het proces en 14% voor de stoomproductie in 2004. In 2002 bedroeg het aandeel van deze activiteiten (toen gebaseerd op 34 respondenten) 84% voor het proces en 7% voor de stoomproductie. Wellicht wordt er per bedrijf niet meer water gebruikt voor de stoomproductie, maar gebeurt de opsplitsing per activiteit beter zodat er minder waterverbruik onder de noemer ‘proces’ wordt ingedeeld. Voor klimatisatie, sanitair, productie (proces) en het reinigen wordt overwegend diep grondwater gebruikt. Voor deze activiteiten werd meer dan 75% diep grondwater gebruikt, bij klimatisatie was dit zelfs 98%. De stoomproductie gebeurt overwegend met grondwater, zowel diep (46%) als ondiep (41%). Als koelwater wordt diep grondwater gebruikt (59%) en leidingwater (41%). Op basis van dit cijfermateriaal konden de grootste waterverbruikende activiteiten per waterbron bepaald worden (zie derde subtabel in Tabel 19). Diep grondwater, ondiep grondwater en regenwater worden vooral in het proces gebruikt. Oppervlaktewater wordt uitsluitend in het proces gebruikt. Ongeveer een vierde van het leidingwater-, het regenwater- en het ondiep grondwaterverbruik wordt gebruikt voor stoomproductie. Slechts 9% van het diepgrondwaterverbruik gaat naar de stoomproductie. In absolute cijfers wordt nochtans voor stoomproductie het meest van diep grondwater gebruikgemaakt (zie eerste subtabel in Tabel 19). Voor koelwater wordt diep grondwater en leidingwater gebruikt. Procentueel wordt 25% van het leidingwater gebruikt voor koeling terwijl maar 3% van het diep grondwater daarvoor gebruikt wordt. In absolute cijfers ligt het aandeel diep grondwater in het koelwaterverbruik 41% hoger dan het leidingwaterverbruik. 12% van het leidingwater gaat naar andere activiteiten zoals sprinklersystemen en burelen.

36


Tabel 19: Waterverbruik per activiteit in 2004 bij 7 textielbedrijven Absolute cijfers van het waterverbruik bij 7 textielbedrijven die het waterverbruik per activiteit aangaven Diep Ondiep OppervlakteActiviteit Leidingwater grondwater grondwater Regenwater water Totaal (m³) Proces 23.547 725.493 203.638 11.469 325.330 964.692 Reiniging 200 3.427 1.012 0 0 4.639 Stoom 20.057 84.268 75.878 3.699 0 183.902 Koelwater 20.351 28.698 0 0 0 49.049 Klimatisatie 500 31.550 0 0 0 32.050 Sanitair 5.769 27.493 301 434 0 33.997 Andere* 9.647 537 109 0 0 10.293 TOTAAL (m³) 80.071 901.466 280.938 15.602 325.330 1.278.622 Procentueel aandeel van het waterverbruik per activiteit in 2004 bij de 7 textielbedrijven LeidingDiep Ondiep Oppervlaktewater grondwater grondwater Regenwater water Totaal Activiteit Proces 2% 75% 21% 1% 34% 964.692 Reiniging 4% 74% 22% 0% 4.639 183.902 Stoom 11% 46% 41% 2% 49.049 Koelwater 41% 59% 32.050 Klimatisatie 2% 98% 33.997 Sanitair 17% 81% 1% 1% Andere* 94% 5% 1% 10.293 1.278.622 TOTAAL 6% 71% 22% 1% 25% Procentueel aandeel van het waterverbruik per waterbron verdeeld over de activiteiten in 2004 bij de 7 textielbedrijven Diep Ondiep OppervlakteTotaal Activiteit Leidingwater grondwater grondwater Regenwater water Proces 29% 80% 72% 74% 100% 75% Reiniging 0% 0% 0% 0% 0% 0% Stoom 25% 9% 27% 24% 0% 14% Koelwater 25% 3% 0% 0% 0% 4% Klimatisatie 1% 3% 0% 0% 0% 3% Sanitair 7% 3% 0% 3% 0% 3% Andere* 12% 0% 0% 0% 0% 1% 1.278.622 TOTAAL (m³) 80.071 901.466 280.938 15.602 325.330 * Onder 'andere' activiteiten hebben twee bedrijven iets ingevuld, namelijk het waterverbruik in de burelen of het waterverbruik van sprinklers en spui.


2.4.4 Rationeel waterbeheer Van de vijf grote waterverbruikers (>100.000 m³/jaar) hebben er vier een waterstudie laten uitvoeren tussen 2002 en 2005. Op het totaal van de 11 respondenten hebben 9 bedrijven een studie laten uitvoeren, waarvan 6 door externen en 3 hebben intern onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheden om het waterverbruik te optimaliseren. De meerderheid van deze studies hadden als doel het opstellen van een waterbalans of het zoeken naar waterbesparende maatregelen, meestal in combinatie met waterhergebruiksmogelijkheden, kwaliteitsanalyses en het zoeken naar alternatieve waterbronnen.

37


73% van de 11 respondenten beschikt over cijfers van het waterverbruik of diepgrondwaterverbruik per eenheid product. In de enquête van 2003 gaven slechts 14 van de 37 respondenten (38%) een specifiek waterverbruik aan. Om de evolutie van het specifiek waterverbruik te kennen, wordt het antwoord van de bedrijven die aan beide enquêtes deelnamen vergeleken. Bij deze 37 respondenten in 2003 zaten er 10 respondenten van 2005. Het specifieke waterverbruik is bij deze 10 gemeenschappelijke respondenten als volgt geëvolueerd:

•

vier gaven toen ook watergerelateerde prestatie-indicatoren op: bij drie is een daling van 3-10% gerealiseerd, bij de vierde is het waterverbruik weergegeven in een andere eenheid l/m² in plaats van l/kg;

•

twee gaven toen geen watergerelateerde prestatie-indicator op;

•

vier hadden zowel nu als toen geen watergerelateerde prestatie-indicatoren opgegeven.

Vier bedrijven melden dat zij procesmatige aanpassingen hebben doorgevoerd die hebben geleid tot daling in het watergebruik. Als specifieke maatregelen worden aangehaald:

•

drycooler in plaats van verdampingskoeler;

•

vernieuwing waterbehandeling ketelvoedingswater;

•

gecontroleerd spoelen op de jiggers;

•

koelen zonder water;

•

spaceverven met klein verfbad (besparing van 50%).

Slechts bij één van de vijf opgesomde waterbesparende maatregelen werd de waterbesparing aangegeven. Dit toont aan dat weinig bedrijven de effectieve waterbesparing van een maatregel kwantificeren. Acht textielbedrijven gebruiken milieuprestatie-indicatoren om de evolutie in waterverbruik per eenheid bij te houden. Eén bedrijf gaf aan dat het te moeilijk is om het waterverbruik per productie-eenheid te bepalen omdat er een grote diversiteit aan te bewerken kwaliteiten is in hun productiegamma. Er werd ook gevraagd of het sokkelwaterverbruik sinds 2002 nog verminderd is en of dit kwam door toename van een andere waterbron of door gebruik van een nieuwe waterbron. Vier van de elf bedrijven gaf aan meer andere waterbronnen te gebruiken om het sokkelwaterverbruik te verminderen. Er werd overgeschakeld op meer leidingwater, meer oppervlaktewater, meer RO-water of meer ondiep grondwater in combinatie met meer regenwater. Twee van de elf bedrijven hebben een nieuwe waterbron aangesproken om minder sokkelwater te kunnen gebruiken, de ene regenwater en de andere ondiep grondwater.

2.4.5 Toekomstig waterverbruik In de enquête werd gepeild naar de evolutie van de productie en het waterverbruik in de nabije toekomst (binnen 5 jaar). Tien van de elf bedrijven hebben deze vraag beantwoord. De meerderheid van de textielbedrijven verwacht een status-quo (minder dan 5% wijziging) in de productie (35%) (Figuur 14). Enkele bedrijven voorspellen een sterke daling van het waterverbruik, te wijten aan de afname van de vraag naar producten die veel water vergen of door het uitbesteden van verfprocessen omwille van hoge afvalwaterkosten. De andere bedrijven voorspellen een productiestijging ten gevolge van de terugkeer van bepaalde producten of de verhuis van een productielijn. In 2003 voorspelden nog 11% van de respondenten een productiestijging van meer dan 20%. Twee jaar later durft geen enkel bedrijf nog een dergelijke prognose maken.

38


Figuur 14: Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de respondenten uit de textielsector 6

Aantal bedrijven

5

4 -5/-20% -5/+5%

3

+5/+20% > 20%

2

1

0 Productie 2002

Productie 2004

Waterverbruik 2002

Waterverbruik 2004

Evolutie 2005 - 2010

BRON: GOM-textielenquêtes 2003 en 2005.

2.5. Wasserijen 2.5.1 Algemene bedrijfsgegevens Door de lage respons bij de wasserijsector op de elektronische enquête werd samenwerking gezocht met de innovatiecel van de Federatie van de Belgische Textielverzorging (FBT-innovatiecel) om samen de bedrijven te benaderen. Initieel werden vijf elektronische enquêtes verstuurd naar de grootste diepgrondwaterverbruikers in de sector en slechts één heeft geantwoord. Met de FBTinnovatiecel werd getracht meer bedrijven te bereiken door er een wateraudit aan te koppelen en deze te promoten op de studiedagen van de FBT-innovatiecel. Vijf bedrijven vroegen een wateraudit aan. Hierdoor werden de gegevens van vijf bedrijven extra verzameld. Deze bedrijven kregen daarenboven aanbevelingen om hun waterverbruik en -beheer te optimaliseren.

2.5.2 Waterverbruik 2.5.2.1 Waterverbruik per waterbron De 6 respondenten uit de wasserijsector gebruikten in 2004 gemiddeld 10.000 m³/jaar (variatie van 5.000 m³ tot 22.000 m³), waarvan 84% diep grondwater uitmaakt. De evolutie van het waterverbruik per ton wasgoed van 2004 naar 2006 kon bij vier bedrijven nagetrokken worden. Gemiddeld was er een daling van 16%, met als uitersten een daling met 29% en één wasserij met een lichte stijging van 4%.

39


Uit Figuur 15 blijkt dat 5 van de 6 wasserijen een combinatie van diep grondwater, leidingwater en regenwater gebruikt. Het andere bedrijf gebruikt enkel diep grondwater en leidingwater.

Figuur 15: Verdeling van het totale waterverbruik in 2004 per bron bij de zes individuele wasserijen

6

5

4

Diep grondwater Leidingwater Regenwater

3

2

1 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

BRON: GOM-textielenquête 2005 en wateraudits 2006. Bij één bedrijf bedraagt het aandeel diep grondwater de helft van het totale waterverbruik, bij de andere 5 maakt het meer dan 80% uit. Het vergunde debiet diep grondwater van deze 6 bedrijven vormt 26% van het totale vergunde debiet diep grondwater voor de wasserijsector (BRON: DOV, 2005). In totaal hadden 38 wasserijen (in WestVlaanderen) in 2005 een vergunning voor het gebruik van diep grondwater. Twee bedrijven winnen uit de Sokkel, de andere vier uit het Landeniaan.

2.5.2.2 Kwaliteits- en kwantiteitsproblemen per waterbron Eén bedrijf heeft een probleem met de hardheid van leidingwater en moet ontharden. Eén ander bedrijf meldt een hoog ijzergehalte en een hoge geleidbaarheid van het diep grondwater. Wellicht is het hoge ijzergehalte te wijten aan het insijpelen van ondiep grondwater, want diep grondwater bevat van nature niet veel ijzer. Geen enkele wasserij geeft aan problemen te hebben met de kwaliteit van het regenwater. Wel zijn er problemen om de kwaliteitseisen te halen als er gewassen wordt met recupwater of met peroxide in plaats van bleekwater. In 2004 werd gemiddeld 76% van het vergunde debiet diep grondwater gebruikt bij deze wasserijen. Slechts één van hen gebruikte 1% meer dan hun maximale vergunde debiet.

2.5.2.3 Kostprijs per waterbron In een wasserijsector wordt het gebruikte water meestal niet voorbehandeld, enkel aan het stoomketelwater worden chemicaliën toegevoegd. Uiteraard worden in het proces zelf wasproducten en bleekmiddelen aan het waswater toegevoegd. 40


De opsplitsing van de kostprijs per waterbron was voor de bedrijven niet evident. Meestal kon niet meer dan de prijs voor leidingwater en de heffing op het grondwater opgegeven worden. De prijs van leidingwater was de standaardprijs van 1,65 euro/m³ en de prijs voor de heffing werd meestal lager geschat dan ze in werkelijkheid is.

2.5.3 Waterverbruik per activiteit Het waterverbruik per activiteit werd van één bedrijf via de enquête verkregen. Het waterverbruik van de andere bedrijven werd opgevraagd tijdens de wateraudit om de waterbalans op te stellen. Het waterverbruik werd zo goed mogelijk opgesplitst over de verschillende verbruikposten. Het waterverbruik wordt niet per wasmachine opgevolgd, wel wordt de laatste spoeling soms met leidingwater uitgevoerd waardoor dit waterverbruik beter gekend is. Voor het wassen wordt een combinatie van diep grondwater en regenwater gebruikt, dat meestal uit één en dezelfde opslag komt. De laatste spoeling gebeurt bij twee bedrijven met leidingwater. Vier van de zes gebruikt leidingwater voor het sanitair. Voor het sanitair wordt bij twee bedrijven ook regenwater gebruikt. Als voedingswater voor de stoomketel wordt water uit de procestank gebruikt, een menging van vooral diep grondwater met regenwater. Het waterverbruik voor het wassen varieert van 20 l/kg tot 40 l/kg (of m³/ton).

2.5.4 Rationeel waterbeheer In de enquête en tijdens de wateraudit werd er gevraagd of er de laatste drie jaar nog waterbesparende maatregelen werden ingevoerd. De maatregelen die naar voren kwamen zijn:

•

betere afstelling waterniveaus in waszwierders, betere afstelling wasstraat en een systeem invoeren dat wekelijks het waterverbruik opvolgt: 10% waterbesparing

•

wasstraat in plaats van waszwierders:

•

waszwierders zo optimaal mogelijk beladen

•

betere voorsortering van de was

•

één spoelbeurt minder

•

optimaliseren voorbehandeling suppletiewater stoomketel

•

optimalisatie wasprocessen naar water- en chemicaliënverbruik

•

waterverbruik afstemmen op wasprogramma

•

waterstofperoxide in plaats van chloor om te bleken besparing:

73% waterbesparing

5 l/kg

of

20-25% waterbesparing

•

afvalwater van witte en bonte was hergebruiken als voorwaswater voor bedrijfslinnen

•

spui stoomketel terugsturen naar regenwateropvang

Watergerelateerde energiebesparingen:

•

isoleren van stoomnetwerk:

3-4% besparing op mazout

•

2 x warmterecuperatie uit stoomcondens

7-8% besparing op mazout

•

stoomketel wordt in rustmomenten stilgelegd

41


Er werd ook gevraagd of het sokkelwaterverbruik sinds 2002 verminderd is en of dit kwam door toename van een andere waterbron of door gebruik van een nieuwe waterbron. Vijf van de zes wasserijen optimaliseerden hun regenwatergebruik en één bedrijf schakelde over op leidingwater. Eén bedrijf zal in de toekomst overschakelen op ondiep grondwater.

2.5.5 Toekomstig waterverbruik Alle zes de wasserijen voorzien geen stijging van hun productie en proberen het waterverbruik nog te beperken door waterbesparingen door te voeren.

2.6. Landbouwsector 2.6.1 Algemeen Voor de landbouwsector beperkte de enquête zich tot een A4-pagina die meegegeven kon worden met de landbouwtelling in mei die alle gemeenten moeten uitvoeren. Zowel het formulier gebruikt in 2005 als in 2006 worden als bijlage 3 toegevoegd. Hier was het opzet om een beter inzicht te krijgen in het aantal landbouwers die een leidingwateraansluiting hebben en die diep grondwater gebruiken. In totaal zijn er in West-Vlaanderen ongeveer 3.000 landbouwers. Daarom werd een selectie van West-Vlaamse gemeenten gemaakt. Er werd gekozen voor gemeenten met het hoogste vergunde debiet diep grondwater bij de landbouw en met het grootste aantal vergunningen voor diep grondwater in de landbouw. Uit de twee Top 10’s (zie Tabel 20) blijkt dat negen gemeenten zowel in de Top 10 ‘vergund debiet’ als in de Top 10 van ‘aantal vergunningen’ voorkomen. De twee overige gemeenten, Langemark-Poelkapelle en Vleteren werden aan de selectie van negen gemeenten toegevoegd. Deze 11 gemeenten liggen in het projectgebied, regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek. Aan deze elf gemeenten werd gevraagd om de enquête samen met de meitelling te verspreiden en te verzamelen.

Tabel 20: Top 10 van West-Vlaamse gemeenten met het hoogste vergunde debiet diep grondwater bij de landbouw en het grootste aantal vergunningen voor diep grondwater bij de landbouw Hoogste debiet vergund diep grondwater Grootste aantal diepgrondwatervergunningen bij de landbouw bij de landbouw Top 10 Gemeente Vergund debiet (m³/j) Gemeente Aantal vergunningen 1 POPERINGE 257.870 POPERINGE 97 2 IEPER 211.670 IEPER 76 3 VEURNE 201.833 HEUVELLAND 57 4 DIKSMUIDE 195.430 DIKSMUIDE 51 5 HEUVELLAND 178.226 LO-RENINGE 49 6 LO-RENINGE 177.854 VEURNE 49 7 ZONNEBEKE 165.439 ALVERINGEM 48 8 ALVERINGEM 153.703 ZONNEBEKE 44 9 HOUTHULST 121.252 HOUTHULST 39 10 LANGEMARKPOELKAPELLE 88.129 VLETEREN 28 BRON: DOV-Databank Ondergrond Vlaanderen, 2005.

42


De responsgraad op de enquête in deze elf gemeenten wordt weergegeven in Tabel 21.

Tabel 21: Respons op de landbouwenquête uitgevoerd in samenwerking met 11 gemeenten Aantal landEnquêtes Bereik Bruikbaar % Respons Gemeente bouwers (1) terug (2) (1)/(2) % (3) (3)/(2) (3)/(1) Diksmuide 400 99 25% 95 96% 24% Veurne 250 123 49% 108 88% 43% Vleteren 190 125 66% 123 98% 65% Lo-Reninge 235 131 56% 129 98% 55% Houthulst 225 128 57% 116 91% 52% Alveringem* 260 63 24% 43 68% 17% Ieper 450 207 46% 187 90% 42% Langemark - Poelkapelle 260 130 50% 123 95% 47% Heuvelland* 320 126 39% 109 87% 34% Poperinge* 441 107 24% 100 93% 22% Zonnebeke 330 151 46% 143 95% 43% TOTAAL 3361 1379 41% 1276 93% 38% * Respons op enquête bij herhaling in 2006.

Acht van de elf gemeenten hebben de enquêtes verspreid en verzameld, samen met de meitelling. De responsgraad in deze acht gemeenten is gemiddeld 47% en het percentage bruikbare enquêtes bedraagt 44%. Drie andere gemeenten (aangegeven met *) hebben de enquêtes niet op de voorgestelde wijze verspreid en verzameld. In de gemeente Alveringem werd er te laat gevolg gegeven aan onze oproep, de gemeente Poperinge liet de landbouwers zelf de enquête terugsturen en de gemeente Heuvelland legde het formulier ter beschikking op de balie voor geïnteresseerden. Hierdoor is de responsgraad in deze gemeenten veel kleiner en werd in 2006 de enquête in deze gemeenten herhaald. De responsgraad was nog niet hoog, maar bedroeg toen toch 24% tot 39%.

2.6.2 Waterverbruik 2.6.2.1 Leidingwatergebruik In de enquête werd er vooral aandacht besteed aan het feit of een landbouwer leidingwater gebruikt of kan gebruiken (een aansluiting heeft). Tabel 22 geeft een overzicht van het aantal landbouwers die leidingwater gebruiken. Gemiddeld 18% van de bedrijven gebruikt geen leidingwater voor zijn landbouwactiviteiten. Hiervan weten we dat 160 landbouwers (68%) effectief over geen leidingwateraansluiting beschikt, maar dat 78% in principe wel kan aansluiten omdat het leidingwaternet in de straat passeert.

43


Tabel 22: Percentage respondenten uit de landbouw die leidingwater gebruiken Postcode 8600 8630 8640 8647 8650 8690 8900

Gemeente Diksmuide Veurne Vleteren Lo-Reninge Houthulst Alveringem* Ieper Langemark Poelkapelle Heuvelland* Poperinge* Zonnebeke

Totaal enquêtes 95 108 123 129 116 43 187

Geen gebruik leidingwater % geen Gebruik en Geen aansluiting gebruik aansluiting? Wel leidingnet Geen leidingnet TOTAAL leidingwater 19 3 14 2 20% 10 1 8 1 9% 8 0 8 0 7% 4 3 0 7 5% 10 7 5 22 19% 5 2 2 1 12% 50 15 20 15 27%

8920 123 3 10 8950 109 13 8 8970 100 11 23 8980 143 12 21 Totaal 1.276 74 124 * Gegevens van 2005, uit enquête die herhaald is geweest in 2006. BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006.

14 24 38 37 234

1 3 4 4 36

11% 22% 38% 26% 18%

Bij de diepgrondwaterverbruikers werd er ook nagegaan waarvoor het leidingwater gebruikt wordt als dit effectief gebruikt werd. In Tabel 23 wordt een overzicht gegeven van het aantal landbouwers die volgens de enquête diep grondwater gebruiken. Er werd ook nagegaan hoeveel (%) landbouwers die een vergunning voor diep grondwater hebben er bereikt werden met de enquête.

Tabel 23: Overzicht van het leidingwatergebruik bij de landbouwrespondenten die diep grondwater gebruiken

Postcode 8600 8630 8640 8647 8650 8690 8900 8920 8950 8970 8980

Gemeente Diksmuide Veurne Vleteren Lo-Reninge Houthulst Alveringem* Ieper Langemark Poelkapelle Heuvelland* Poperinge* Zonnebeke Totaal

Totaal aantal 11 32 18 31 16 14 40 18 28 23 31 262

Diep grondwatergebruikers uit enquête Aantal landbouwers Geen leidingwateraansluiting Leidingwateraansluiting vergund voor diep Aantal Wel Geen Voor Als Voor Aanleidingnet leidingnet Totaal % sluiting? privé aanvulling bedrijf vergund % bereikt 2 18% 51 1 1 3 2 3 1 22% 3 9% 49 3 0 10 9 6 4 65% 0 0% 28 0 0 1 5 12 0 64% 0 0% 49 0 0 8 4 12 7 63% 1 6% 39 1 0 7 2 2 4 41% 3 21% 48 2 1 0 2 1 8 29% 12 30% 76 5 7 12 5 6 5 53% 4 3 8 3 30

0 2 0 2 13

4 5 8 5 43

22% 18% 35% 16% 16%

5 7 4 6 63

1 1 0 2 33

2 1 7 6 58

6 14 4 12 65

26 68 97 44 575

69% 41% 24% 70% 46%

* Gegevens van 2005 uit enquête die herhaald is geweest in 2006.

BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006.

Via de enquête werden de gegevens verzameld van 46% van de landbouwers die over een diepgrondwatervergunning beschikken. 43 van de 262 (16%) diepgrondwatergebruikende landbouwers beschikken niet over een leidingwateraansluiting. Van 63 respondenten (24%) is het niet bekend of ze al dan niet een aansluiting hebben en 156 (60%) gebruikt leidingwater naast diep grondwater, waarvan 42% standaard voor zijn landbouwactiviteiten.

44


2.6.2.2 Waterverbruik per waterbron Tabel 24 geeft aan welke waterbronnen bij de 1.276 landbouwrespondenten gebruikt worden. De meest frequent gebruikte waterbronnen zijn leidingwater, regenwater en vijverwater.

Tabel 24: Aantal gebruikers per bron van de respondenten op de landbouwenquêtes in 2005 en 2006 Aantal gebruikers Aantal % Waterbron Leidingwater 880 Ondiep grondwater 406 Steenputwater* 92 Diep grondwater 261 Regenwater 644 Vijverwater 561 Oppervlaktewater 132 Hergebruik 6 * Bij ondiep grondwater. BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006.

69% 32% 8% 21% 51% 44% 11% <1%

Enkele karakteristieke gegevens per waterbron worden hieronder opgelijst: -

-

-

Leidingwater:

o

234/1.276 heeft geen leidingwatergebruik (18%);

o

77% kan wel aansluiten op leidingnet, maar afstand tot openbare weg is soms ver (tot 1.500 meter).

Ondiep grondwater:

o

gemiddelde diepte 7,5 m met een spreiding van 2 m tot 30 m diep;

o

128 van de 406 gebruikers hebben meerdere putten.

Diep grondwater:

o

gemiddelde diepte 135 m;

o

spreiding: 60 m tot 350 m.

-

Regenwater: tankinhoud gemiddeld 35 m³ (spreiding: 0,18 m³ tot 3.100 m³).

-

Vijverwater:

o

35 landbouwers gebruiken een vijver met folie;

o

561 landbouwers gebruiken een vijver zonder folie, inhoud gemiddeld 1.478 m³ (spreiding: 24 m³ tot 20.000 m³);

o

naar de vijver gaat vooral regenwater van de daken, maar ook drainagewater van landerijen en soms ondiep grondwater, water van een waterloop of water van de verharde oppervlakte.

Het waterverbruik per bron werd door 613 respondenten ingevuld. Het aandeel van de waterbronnen in het totale waterverbruik toont Figuur 16.

45


Figuur 16: Aandeel per waterbron en het gemiddelde waterverbruik (in m³) bij de landbouwrespondenten in 2004

ander water; 4; 0% vijverwater; 324; 19%

leidingwater; 384; 22%

oppervlaktewater; 51; 3% regenwater; 203; 12%

ondiep grondwater; 271; 15%

diep grondwater; 514; 29% BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006.

Het totale waterverbruik van een landbouwer bedraagt gemiddeld 1.752 m³ per jaar, op basis van de 613 respondenten die het waterverbruik volledig invulden. Naar volume wordt het meest diep grondwater, leidingwater en vijverwater gebruikt. Het was niet mogelijk om de resultaten van deze enquête te vergelijken met deze van twee jaar terug omdat de doelgroep binnen de landbouw totaal verschillend was.

2.6.2.3 Kwaliteits- en kwantiteitseisen per landbouwactiviteit Afhankelijk van de toepassing worden andere normen opgelegd en dit vanuit dierengezondheidsoogpunt en/of lastenboeken waaronder gekweekt of geteeld wordt. Water uit de diepere grondlagen wordt binnen de land- en tuinbouwsector voornamelijk aangewend als drinkwater voor de dieren, reinigingswater voor de melkwinningsapparatuur en de hoeveverwerking en als naspoelwater voor groenten. Afhankelijk van de toepassing moet aan andere normen voldaan worden. In Tabel 25 wordt een overzicht gegeven van de normen die moeten worden gerespecteerd.

46


Tabel 25: Overzicht van de kwaliteitsnormen opgelegd vanuit de lastenboeken of dierengezondheidszorg Parameter

Kwaliteitsnormen opgelegd vanuit lastenboeken HoeveBelIKM IK EurepGap verwerplume ReiniDrinkking gingswater water

Fysisch-chemische parameters Zuurtegraad (pH) 6,5 – 9,5 4-9 2.500 Geleidbaarheid (µS/cm) Carbonaat (mg CO3 / l) Bicarbonaat (mg HCO3 / l) Chloriden (mg Cl / l) Fluor (mg F / l) Sulfaten (mg SO4 / l) Totale hardheid (F°) 35,6 Calcium (mg/l Ca) Magnesium (mg / l Mg) Natrium (mg / l Na) Kalium (mg / l K) Fosfor (mg / l P) Boor (mg / l B) Mangaan (mg / l Mn) IJzer (mg / l Fe) 2,5 Koper (mg / l Cu) Zink (mg / l Zn) Nitraat (mg / l NO3) 50 50 200 Nitriet (mg / l NO2) 0,5 1 0,5 1 Ammonium (mg / l NH4) 0,5 Microbiologische parameters Enterokokken (/ 100 ml) 0 0 Totale Coliformen (/100ml) 0 0 10 Totale Coliformen (/ ml) E. Coli (/ 100 ml) 0 0 0 E. Coli (/ 1 ml) 100 Tot. kiemgetal (37°C)/1ml 20 100.000 100 Tot. kiemgetal (22°C)/1ml 100 (1) 100 (1) Geen abnormale veranderingen ten opzichte van vorige analyses.

Drinkwaterkwaliteit dieren Pluimvee Varkens/ Herpaarden kauwers

4-9 2.100

6,5 - 8 2.100

4–9 2.100

250 1,5 50 35,6 270 50

1.000 1,5 250 35,6 270 50

2.000 8 250 35,6 270 50

1,63

1,63

0,65

2 2,5

1 0,5

2 2,5

100 1 0,5

100 0,5 2

200 1 10

0 10.000

0 100

0 100

100 100.000 100.000

100 100.000 100.000

100 100.000 100.000

100

100.000

BRON: Kenniscentrum Water voor Land- en Tuinbouw = KWLT.

Iedere activiteit heeft binnen de verschillende landbouwtakken opnieuw specifieke waterbehoeften. Er wordt een oplijsting gemaakt van de waterbehoeftes afhankelijk van de specifieke activiteit op het land- en tuinbouwbedrijf waar klassiek diep grondwater wordt ingezet en waarvoor leidingwater een alternatief kan zijn.

47


Veeteelt De hoeveelheid drinkwater die dieren nodig hebben is sterk afhankelijk per diersoort. In enkele brochures staan richtcijfers van de drinkwaterbehoefte per diersoort (zie Tabel 26).

Tabel 26: Drinkwaterbehoefte per diersoort Diercategorie Drinkwater (m³/dier/jaar) Melkvee 22 Jongvee : 0 - 1 jaar 5,4 1 - 2 jaar 8,7 Vleeskalveren 5,4 Overig rundvee 8,7 Zeugen + biggen 5,4 Vleesvarkens 2,16 Beer 5,4 Leghennen 0,18 Vleeskuikens 0,072 Kalkoenen 0,120 Paarden 14,4 Schapen 0,270 BRON: Waterwegwijzer voor Veehouders, studie ‘Melkveehouderij’ AMINAL afdeling water.

Voor het reinigen van een melkinstallatie en koeltank kunnen geen richtwaarden opgegeven worden. Afhankelijk van het type, de grootte en de uitrusting van de melkinstallatie zijn er andere waterbehoeftes. Hetzelfde geldt voor het reinigingswater van de koeltank. Ook hier is de waterbehoefte afhankelijk van de grootte van de koeltank en de manier van reinigen van de koeltank.

Waswater groenteteelt Wanneer de groenten onder het EurepGap label worden aangeleverd is er behoefte aan naspoelwater van goede bacteriologische kwaliteit. Opnieuw is de behoefte sterk afhankelijk van bedrijf tot bedrijf maar 1 m³ naspoelwater per dag dat er groenten worden gewassen, is een richtwaarde.

Behandeling waterbronnen In de enquête hebben sommige bedrijven aangegeven dat ze hun water behandelen voor gebruik. Tabel 27 geeft een overzicht van de behandelingen per waterbron die vermeld werden.

48


Tabel 27: Behandelingstechnieken per waterbron gebruikt bij de landbouwrespondenten Behandeling Ontharden Ontijzeren Chloreren Peroxide Zandfiltratie Andere filtratie UV-lamp Ontzouten Aanzuren Koken Ja (niet-gespecifieerd) TOTAAL

Leidingwater

Ondiep grondwater 9

Diep grondwater 6 4 2 7 1

Oppervlaktewater

Regenwater Vijverwater 1 3 1 2 1 1 3

10

5

7 2 2

6 1

21

12

2 1

1 9

21

4 16

3

BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006.

2.6.3 Waterverbruik per activiteit De 1.276 respondenten die antwoordden op onze enquête behoorden tot volgende subsectoren van de landbouw:

•

62% rundveeteler (waarvan 54% melkvee);

•

41% varkensteler;

•

8% pluimveeteler;

•

10% andere veeteler;

•

6% serreteelt (zowel groente- als sierteelt);

•

daarnaast geeft 84% aan dat ze ook nog cultuurgronden hebben. De gemiddelde grootte van de totale cultuurgronden per landbouwer is 25,5 ha, met een range van 0,04 ha tot 102 ha.

Er werd per waterbron gevraagd voor welke activiteiten deze werd gebruikt. De activiteiten die werden opgesomd zijn: drinkwater dieren, reiniging melkinstallatie, reiniging melkstal, reiniging materiaal en machines, reiniging stallen en loodsen, irrigatie van groenten, wassen van groenten, gewasbescherming en privégebruik. De mogelijkheid werd opengelaten om andere activiteiten toe te voegen. Tabel 28 geeft een overzicht van de Top 3 van de meest aangeduide waterbronnen. Maar meestal worden meerdere waterbronnen gebruikt voor één activiteit waardoor het moeilijk in te schatten is wat in de eerste plaats gebruikt wordt en wat als aanvulling.

49


Tabel 28: Meest gebruikte waterbronnen in de landbouw per activiteit Activiteit Drinkwater dieren Drinkwater melkvee Drinkwater vleesvee Drinkwater varkens Drinkwater pluimvee Reiniging melkinstallatie Reiniging melkstal Reiniging stallen Reiniging materiaal Irrigatie Wassen groenten Gewasbescherming Huishoudelijk gebruik

1 leidingwater leidingwater leidingwater leidingwater leidingwater leidingwater regen- en vijverwater regen- en vijverwater regen- en vijverwater regen- en vijverwater regen- en vijverwater regen- en vijverwater leidingwater

% 30% 31% 28% 33% 37% 66% 34% 46% 46% 62% 42% 62% 54%

Meest gebruikte waterbronnen 2 % 3 vijverwater 21% ondiep grondwater vijverwater 23% ondiep grondwater ondiep grondwater 26% vijverwater diep grondwater 20% vijverwater diep grondwater 26% ondiep grondwater / vijverwater diep grondwater 13% ondiep grondwater leidingwater 33% ondiep grondwater leidingwater 20% ondiep grondwater leidingwater 24% ondiep grondwater oppervlaktewater 19% ondiep grondwater leidingwater 28% ondiep grondwater oppervlaktewater 14% ondiep grondwater regenwater 18% ondiep grondwater

% 20% 19% 19% 19% 12% 11% 19% 19% 17% 13% 23% 10% 16%

BRON: GOM-landbouwenquêtes 2005 en 2006. Tot de meest gebruikte waterbronnen behoren leidingwater, regen- en vijverwater en grondwater. Voor drinkwater van de dieren wordt veel een combinatie van meerdere bronnen gebruikt. Oppervlaktewater wordt minder gebruikt, maar is wel belangrijk voor irrigatie en gewasbescherming. Een andere waterbron die aangegeven wordt is spoelwater dat wordt hergebruikt. Dit wordt door 8 landbouwers hergebruikt voor het reinigen van de melkstal en door één landbouwer ook voor het reinigen van de stallen en het materiaal.

2.6.4 Rationeel waterbeheer In de GOM-landbouwenquêtes van 2005 en 2006 werd er niet expliciet gevraagd welke waterbesparingen er werden ingevoerd. Er zijn wel een aantal alternatieve waterbronnen gebruikt, die aantonen dat landbouwers ook inspanningen doen. 8 landbouwers hergebruiken spoelwater voor het reinigen van hun melkstal en 1 landbouwer vermeldt dat het spoelwater gebruikt wordt voor reiniging van zijn materiaal en stallen. 6 landbouwers vermeldden dat ze water van een spaarbekken hebben gebruikt. Er wordt tevens veel drainagewater gebruikt dat opgevangen wordt in een vijver. Naar 22% van de vijvers draineert water van cultuurgronden af. De afvoer van verharde oppervlakte wordt in 20% van de gevallen naar de vijver gestuurd, het regenwater van daken wordt in 48% van de gevallen naar de vijver geleid. Het diepgrondwatergebruik is bij 3 landbouwers verplicht afgebouwd. Het werd vervangen door leidingwater, regenwater en ondiep grondwater. 2 andere bedrijven vermelden dat het diepgrondwatergebruik zou kunnen verminderen door gebruik van vijverwater en regenwater.

2.6.5 Toekomstig waterverbruik 2.6.5.1 Huidige probleemstelling In de toekomst zullen alle landbouwers die diep grondwater, voornamelijk uit het Landeniaan, gebruiken moeten zoeken naar alternatieven. Dit komt omdat naast het grondwaterpeil in de Sokkel ook het peil in het Landeniaan sterk gedaald is. Van de VMM afdeling water werden volgende stijghoogtegrafieken uit de Landeniaan-aquifer verkregen (zie figuren als bijlage 4). Uit de figuren als bijlage blijkt duidelijk dat de stijghoogtes de laatste decennia sterk gedaald zijn en dat in sommige peilputten het dak van de grondwaterlaag bijna bereikt wordt. 50


Tot op vandaag is het voornamelijk de land- en tuinbouwsector die afhankelijk is van winningen uit het Landeniaan en geconfronteerd wordt met beperkingen bij het oppompen van grondwater uit deze laag. Met name op 1 januari 2005 hadden 833 land- en tuinbouwbedrijven een vergunning om grondwater op te pompen uit de diepe watervoerende lagen, voor een totaal vergund debiet van 2,92 miljoen m³ op jaarbasis of gemiddeld per bedrijf 3.501 m³ per jaar (zie Tabel 3 op pagina 6).

2.6.5.2 Vergunningstoestand in diepe watervoerende lagen van de landbouw in WestVlaanderen nu en in de toekomst In West-Vlaanderen was het totale vergunde debiet in de diepgrondwaterlagen op 03/01/2007 18,45 miljoen m³ per jaar. Daarvan is het grootste deel vergund aan de drinkwatermaatschappij VMW (10,45 miljoen m³ of 57%). Op 1 januari 2005 was het totale vergunde debiet aan diep grondwater nog 20,86 miljoen m³ (zie Tabel 3 op pagina 6). Een opsplitsing per sector in de twee watervoerende lagen, Landeniaan en Sokkel (inclusief Krijt) werd gemaakt voor de vergunningstoestand van 01/01/2005 (zie Tabel 29). In het Landeniaan is de sector met het hoogste vergunde debiet de landbouw. De landbouwsector neemt 68% van het vergunde Landeniaanvolume voor zijn rekening. Het gaat om 816 vergunningen in het Landeniaan en 17 in de Sokkel, met een gemiddeld vergund debiet van 3.501 m³/jaar (zie Tabel 4 op pagina 7). De grootte van de vergunningen varieert nogal sterk zoals blijkt uit Tabel 29.

Tabel 29: De verdeling van de grootte van de vergunningen bij de landbouw in diepe watervoerende lagen op 01/01/2005 Totaal vergund debiet (m³/j) Aantal vergunningen Grootte vergunning (m³/j) In Landeniaan In Sokkel (en Krijt) Totaal In Landeniaan In Sokkel (en Krijt) Totaal 0 - 2.500 485.099 7.565 492.664 305 6 311 2.501 - 5.000 1.418.454 13.697 1.432.151 391 4 395 5.001 - 7.500 512.536 25.550 538.086 85 4 89 7.501 - 10.000 195.226 19.000 214.226 21 2 23 10.001 - 20.000 176.542 10.950 187.492 12 1 13 >20.000 52.000 0 52.000 2 0 2 Totaal 2.839.857 76.762 2.916.619 816 17 833 Gemiddeld per landbouwer 3.480 4.515 3.501

BRON: DOV - Databank Ondergrond Vlaanderen.

Vanaf 2006 zijn er ook gebieden gedefinieerd waarbinnen de heffing op het winnen van water uit diepe watervoerende lagen met een factor stijgt. Voor sommige winningen in het Landeniaan is deze gebiedsfactor 1,5; voor andere 2. De gebieden waar de gebiedsfactor 2 bedraagt, zijn de gebieden waar volgens VMM afdeling water ondiep grondwater beschikbaar is. Het blijkt dat van de 816 Landeniaanvergunningen slechts 182 vergunningen in het heffingsgebied liggen waar theoretisch ondiep grondwater beschikbaar is. Dit gaat over een debiet van ongeveer 660.000 m³, wat 23% van het totale vergunde debiet bij de landbouw uitmaakt. Het feit dat er ondiep grondwater beschikbaar is betekent niet dat het van voldoende kwaliteit is of dat er automatisch voldoende ondiep grondwater beschikbaar is om volledig over te schakelen naar deze waterbron. De bedrijven in deze gebieden gaan hoogstens de keuze hebben tussen beide alternatieven; ondiep grondwater of grijswater.

51


Om te weten op welke termijn deze 833 landbouwbedrijven zullen geconfronteerd worden met het hervergunnen van hun diepe waterwinningen of het vinden van alternatieven werd er onderzocht in welk jaar deze vergunningen komen te vervallen. Het aantal Landeniaanvergunningen en het debiet dat per jaar vervalt wordt weergegeven in Figuur 17. Het debiet en aantal dat correspondeert met het jaar 2020 komt overeen met alle winningen die vervallen na 01/01/2020. Het jaartal waarin de laatste bestaande vergunning vervalt is 2024. Uit de figuur blijkt dat de meeste vergunningen vervallen tussen 2007 en 2009, samen 59% van de vergunningen en 57% van het totale debiet (1,7 miljoen m³).

Figuur 17: Overzicht van de Landeniaanvergunningen in de landbouwsector in West-Vlaanderen in functie van de vervaldag

700.000

250

600.000 200 500.000 400.000

150

300.000

100

200.000 50 100.000

aantal vergunningen die vervallen

2020

2019

2018

2017

2016

vergund debiet (m³/j) dat vervalt

BRON: DOV - Databank Ondergrond Vlaanderen, 01/01/2005.

52

2015

2014

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

0 2006

2005

0


2.7. Algemene conclusies industrie 2.7.1 Algemene gegevens enquêtering Via enquêtes en wateraudits werden de gegevens van 46 bedrijven die diep grondwater gebruiken verkregen. Tabel 30 geeft een overzicht van het aantal bedrijven per sector.

Tabel 30: Opdeling naar sector van de bedrijven waarvan de gegevens werden verwerkt Sector Voeding Aardappelverwerking Brouwerijen Groenteverwerking Olie/vetproductie Slachterijen Zuivelnijverheid Textiel Wasserijen Rest industrie TOTAAL BRON: GOM-enquête 2005.

Gegevens via enquêtes 26 3 4 10 2 5 2 10 1 3 40

Gegevens via wateraudits

Totaal 0 0 0 0 0 0 0 1 5 0 6

26 3 4 10 2 5 2 11 6 3 46

Bij rest industrie hoort een bedrijf dat industriële biotechnologische enzymen vervaardigt. Normaal hoort deze activiteit tot de voedingssector, maar omdat dit bedrijf moeilijk te vergelijken is met de andere verwerkte voedingsbedrijven werd dit bedrijf gecatalogeerd bij de ‘rest industrie’. De activiteiten van de andere twee bedrijven zijn: het produceren van schuimrubberartikelen en de productie van voorgespannen betonelementen en prefabstructuurelementen. De gemiddelde evolutie in de productie van 2002 tot 2004 bij de verschillende sectoren wordt aangetoond in Tabel 31. Van drie van de 46 bedrijven waren er onvoldoende gegevens om deze evolutie te berekenen.

53


Tabel 31: Evolutie van de productie bij de verschillende sectoren van 2002 tot 2004, bij de wasserijsector van 2004 tot 2006 Evolutie productie (2002 naar 2004) Sector Gemiddelde Gewogen gemiddelde ** Minimum Maximum Voeding 7% 6% -18% 54% Aardappelverwerking 18% 22% -6% 48% Brouwerijen 12% 7% 0% 25% Groenteverwerking 4% 2% -18% 16% Olie/vetproductie 1% 1% Slachterijen -5% -2% -12% 7% Zuivelnijverheid 24% 28% -6% 54% Textiel -17% ***-4% -71% 5% Wasserij* 28% 6% -5% 95% Rest industrie 5% 6% -5% 22% TOTAAL 3% -71% 95% * De gegevens van de wasserijsector slaan op 2004 en 2006. ** Totaal productie 2004 / totaal productie 2002 . *** Gewogen gemiddelde op basis van 9 van de 11 bedrijven. BRON: GOM-enquêtes 2005.

De grootste productiestijging was te merken bij de zuivelnijverheid en de wasserijsector, dit was voornamelijk te wijten aan een productiestijging bij één bedrijf in beide sectoren. De grootste productiedalingen waren te merken in de textielsector en de slachterijen.

2.7.2 Waterverbruik 2.7.2.1 Algemene evolutie in de periode 2002-2004 In de diepvriesgroentesector is het verse waterverbruik per ton groenten gemiddeld met 17% gedaald. In de restvoedingssector is globaal het waterverbruik gedaald met 2% terwijl de productie met 9% steeg, 11 van de 16 respondenten realiseerde een daling van het waterverbruik per ton eindproduct. In de textielsector daalde het waterverbruik met 7%, 5 van de 11 textielrespondenten verminderden het waterverbruik per ton eindproduct. Het waterverbruik in de wasserijsector steeg licht met 1%, maar per ton wasgoed daalde het waterverbruik gemiddeld met 16%. Bij één van de vier bedrijven waar het waterverbruik per ton wasgoed beschikbaar was steeg het waterverbruik per ton wasgoed echter met 4%. In de landbouwsector was het niet mogelijk om het waterverbruik in 2004 te relateren aan het waterverbruik in 2002, omdat de doelgroep van de enquête te ver uiteen lag.

2.7.2.2 Waterverbruik per waterbron De 46 doorgelichte bedrijven gebruikten in 2004 samen 5,6 miljoen m³ water. De evolutie van het waterverbruik per productie-eenheid daalde gemiddeld met 7%. Van drie bedrijven waren er onvoldoende gegevens om deze evolutie te berekenen. Bij 28 bedrijven daalde het specifieke waterverbruik gemiddeld met 18% en bij 15 bedrijven steeg het gemiddeld met 11%. Bij op één na alle bedrijven kon het specifieke waterverbruik van 2004 berekend worden. Hierbij wordt enkel het verse water in rekening gebracht, niet het hergebruikte water. De gemiddelde waarden van de verschillende sectoren en de eenheden worden weergegeven in Tabel 32. 54


Tabel 32: Specifieke gemiddelde waterverbruiken per sector in 2004 in West-Vlaanderen Specifiek (vers) waterverbruik in 2004 (m³/ton) Sector Gemiddelde Gewogen gemiddelde ** Minimum Maximum Voeding 4,63 2,56 0,42 26,46 Aardappelverwerking 2,69 2,14 1,02 3,58 Brouwerijen 6,8 5,61 4,68 9,25 Groenteverwerking 3,27 3,39 1,45 4,61 Olie/vetproductie 0,57 0,67 0,42 0,71 Slachterijen 4,57 2,48 1,01 12,22 Zuivelnijverheid 14,24 9,84 2,02 26,46 Textiel* 37,74 14,49 0,95 96,7 Wasserij 34,65 20,42 10,28 61,63 Rest industrie 13,98 8,74 0,13 36,46 TOTAAL 15,35 2,78 0,13 96,7 * 9 van de 11 bedrijven geeft de productie weer in m³/ton, de andere in meter of m². ** Totaal productie 2004 / totaal waterverbruik 2004 voor de betreffende sector. BRON: GOM-enquêtes 2005.

Het vergelijken van het specifieke waterverbruik is niet binnen alle sectoren zomaar mogelijk en dit illustreert ook het grote verschil tussen minimum en maximum waarden in Tabel 32. Het waterverbruik van bedrijven binnen volgende sectoren is goed onderling te vergelijken: -

olie/vetproductie;

-

aardappel/diepvriesgroenten;

-

wasserij;

-

brouwerijsector;

-

het specifieke waterverbruik van een slachterij is onderling goed te vergelijken als hetzelfde dier wordt geslacht. In Tabel 32 is het maximale specifieke waterverbruik van een kippenkwekerij (12,22 m³/ton) veel groter dan het minimum van 1,01 m³/ton dat afkomstig is van een varkensslachterij;

-

het specifieke waterverbruik van de twee bedrijven uit de zuivelindustrie zijn niet te vergelijken omdat de activiteiten te ver uit elkaar liggen;

-

bij de textielindustrie is het ook moeilijk om de bedrijven onderling te vergelijken qua waterverbruik omdat de processen en producten niet genoeg gelijklopend zijn;

-

bij de wasserijsector is het specifieke waterverbruik vooral lager bij bedrijven met een wasstraat en bij bedrijven die voldoende wasmachines hebben zodat ze water kunnen hergebruiken.

Het aandeel van de verschillende waterbronnen in het totale waterverbruik wordt weergegeven in Tabel 33. Hierbij gaat het om het gewogen gemiddelde van de sector en het gewone en gewogen gemiddelde van alle 46 bedrijven.

55


Tabel 33: Aandeel per waterbron bij de verschillende sectoren (in 2004) in West-Vlaanderen Sector Voeding Aardappelverwerking Brouwerijen Groenteverwerking Olie/vetproductie Slachterijen Zuivelnijverheid Textiel Wasserij Rest industrie Gewogen gemiddelde Gemiddelde

Aandeel per waterbron van het waterverbruik per sector in 2004 Diep grondwater Leidingwater Regenwater Ondiep grondwater Oppervlaktewater Recupwater 37% 18% 21% 9% 13% 2% 39% 20% 27% 1% 12% 0% 74% 24% 3% 0% 0% 0% 45% 13% 19% 15% 6% 1% 39% 19% 36% 0% 5% 0% 46% 4% 0% 39% 0% 11% 93% 7% 0% 0% 0% 0% 60% 4% 1% 15% 17% 2% 76% 17% 7% 0% 0% 0% 47% 3% 0% 30% 0% 19% 26% 18% 8% 14% 4% 31% 33% 23% 3% 19% 6% 15%

BRON: GOM-enquêtes 2005.

Uit Tabel 33 blijkt dat bij de textiel- en de slachterijsector diep grondwater nog de voornaamste waterbron is, hoewel in de slachterijsector ook ondiep grondwater al een groot aandeel uitmaakt. In de zuivelnijverheid wordt vooral leidingwater gebruikt, in de brouwerijsector ondiep grondwater en voor olie/vetproductie voornamelijk oppervlaktewater. Hergebruik van water is vooral in de voedingssector al sterk uitgebouwd, het bedraagt zelfs het grootste aandeel in het waterverbruik bij de aardappel- en diepvriesgroenten en bij het totaal van de voedingssector.

2.7.2.3 Kostprijs per waterbron Tabel 34 toont een overzicht van de kostprijzen opgegeven per waterbron in de enquête. Onder de rubriek ‘andere kosten’ worden vaak behandelingsinstallaties in rekening gebracht. De kosten van de waterzuivering worden door sommige bedrijven meegerekend onder de rubriek recupwater. RO-water is een effluent van de waterzuivering of recupwater dat verder gezuiverd wordt met RO-membranen. De kosten voor de productie van dit RO-water worden apart weergegeven in de tabel.

Tabel 34: Samenvatting van de kostprijzen per waterbron over de sectoren heen voor WestVlaanderen Kosten Waterbron Leidingwater Diep grondwater Ondiep grondwater Regenwater Oppervlaktewater Recupwater RO-water

Aankoop of heffing (€) Werking (€) Min. Max. Gem. Min. Max. Gem. 0,76 € 2,43 € 1,53 € 0,01 € 0,05 € 0,85 € 0,12 € 0,00 € 0,36 € 0,09 € 0,07 € 0,75 € 0,18 € 0,00 € 0,10 € 0,06 € 0,01 € 0,10 € 0,05 € 0,00 € 0,04 € 0,04 € 0,01 € 0,10 € 0,04 € 0,00 € 0,53 € 0,12 € 0,72 € 1,68 € 1,09 € 0,00 € 0,08 € 0,03 €

Onderhoud (€) Min. Max. Gem. 0,00 € 0,00 € 0,12 € 0,06 € 0,01 € 0,07 € 0,05 € 0,01 € 0,07 € 0,05 € 0,01 € 0,07 € 0,03 € 0,00 € 0,05 € 0,02 € 0,00 € 0,14 € 0,07 €

Andere (€) Min. Max. Gem. 0,02 € 1,30 € 0,28 € 0,00 € 1,23 € 0,38 € 0,00 € 0,00 € 0,00 € 0,01 € 0,16 € 0,08 € 0,08 € 0,38 € 0,23 € 0,00 € 10,00 € 2,63 € 0,00 € 1,25 € 0,46 €

Totaal (€) Min. Max. Gem. 0,76 € 2,43 € 1,01 € 0,05 € 1,46 € 0,27 € 0,02 € 0,75 € 0,21 € 0,07 € 0,23 € 0,13 € 0,08 € 0,48 € 0,20 € 0,02 € 10,00 € 1,63 € 0,72 € 1,68 € 1,22 €


2.7.2.4 Rationeel waterbeheer Algemeen kan worden geconcludeerd dat de voedingssector meer cijfers bijhoudt van het waterverbruik binnen het proces tegenover andere sectoren. Het principe meten is weten raakt in de voedingssector steeds meer ingeburgerd.

56


In de textielsector worden er inspanningen geleverd om het waterverbruik te verminderen, maar de bedrijven kunnen moeilijk kwantificeren hoeveel de besparing was. De wasserijsector probeert met vele kleine maatregelen toch water te besparen, de bedrijven met voldoende wascapaciteit hebben reeds wasstraten in plaats van wasmachines geplaatst of gebruiken water opnieuw waar mogelijk. In totaal werden er 46 waterbesparende maatregelen die werden doorgevoerd, opgesomd. Tabel 35 geeft een overzicht van het aantal maatregelen per sector en bij hoeveel er een waterverbruik kon opgegeven worden.

Tabel 35: Aantal waterbesparende maatregelen die opgegeven werden per sector Sector Waterbesparende maatregelen ingevoerd tussen 2002 en 2005 Aardappelverwerking 2 Brouwerijen 3 Groenteverwerking 8 Olie/vetproductie 2 Slachterijen 5 Zuivelnijverheid 3 Textiel 5 Wasserij 17 Rest industrie 2 TOTAAL 47 BRON: GOM-enquêtes 2005 en wateraudits 2006.

In de landbouwenquêtes werd er niet expliciet gevraagd welke waterbesparingen er werden ingevoerd. Er zijn wel een aantal landbouwers die alternatieve waterbronnen gebruiken. Dit toont aan dat sommige landbouwers al inspanningen doen. 8 landbouwers hergebruiken spoelwater voor het reinigen van hun melkstal. Eén hiervan gebruikt het spoelwater eveneens om materiaal en stallen te reinigen. 6 landbouwers vermeldden dat ze water van een spaarbekken hebben gebruikt. Wat ook opmerkelijk is, is dat vele landbouwers gebruikmaken van drainagewater dat ze opvangen in hun open vijver of de regenwatertank.

2.7.3 Toekomstig waterverbruik Tabel 36 toont de prognose van de evolutie in de productie en het waterverbruik dat de respondenten maken binnen 5 jaar. Vooral de aardappelverwerkende, brouwerijen slachterijsector zijn het meest positief over de productiestijging. De textielsector en sommige bedrijven uit de slachterij en restvoedingssector zijn minder gunstig gestemd. Alle sectoren verwachten dat de evolutie in het waterverbruik minder of even groot zal zijn als de evolutie in de productie, wat betekent dat ze verder waterbesparende maatregelen zullen invoeren. Vijf bedrijven gaven wel een stijging van het waterverbruik aan ten opzichte van de evolutie in de productie, waaronder één groenteverwerker, twee slachterijen en twee textielbedrijven. Drie bedrijven gaven hiervoor een reden op: omschakeling van koelinstallaties van freon op NH3, waardoor koelwater nodig is voor het spoelen; verhuis van waterverbruikende machine vanuit andere vestiging; meer waterverbruik per m² door kleinere runs en vele omschakelingen.

57


Tabel 36: Evolutie productie en waterverbruik van de 45 respondenten van de enquêtes Sector Groenteverwerking Aardappelverwerking Brouwerij Zuivel Slachterij Vet/olieproductie T otaal voeding Textiel W asserij Rest industrie T otaal (45)

Evolutie productie (binnen 5 jaar) Evolutie waterverbruik (binnen 5 jaar) <-20% -20%/-5% -5%/+5% +5%/+20% >+20% <-20% -20%/-5% -5%/+5% +5%/+20% >+20% 0% 0% 60% 40% 0% 0% 30% 40% 30% 0% 0% 0% 33% 33% 33% 0% 0% 66% 33% 0% 0% 0% 25% 25% 50% 0% 0% 25% 75% 0% 0% 0% 50% 50% 0% 0% 0% 50% 50% 0% 0% 40% 40% 0% 20% 0% 20% 40% 40% 0% 0% 0% 0% 100% 0% 0% 0% 0% 100% 0% 0% 8% 42% 35% 15% 0% 15% 38% 46% 0% 20% 10% 60% 20% 0% 10% 20% 50% 20% 0% 0% 0% 100% 0% 0% 0% 17% 83% 0% 0% 0% 33% 0% 33% 33% 0% 33% 0% 33% 33% 4% 9% 51% 27% 11% 2% 18% 44% 33% 2%


In de toekomst zullen de landbouwers die diep grondwater gebruiken moeten zoeken naar alternatieven. Dit is één van de vereisten die wordt opgelegd als ze een hervergunning van diep grondwater aanvragen. In de landbouwsector vervallen de meeste vergunningen tussen 2007 en 2009 (samen 59% van de vergunningen en 57% van het totale debiet of 1,7 miljoen m³). Dit betekent dat de komende jaren veel landbouwers naar alternatieven zullen moeten zoeken of minder water zullen moeten gebruiken.

58


3.

DUURZAAM WATERBEHEER STIMULEREN OP BEDRIJFSNIVEAU

3.1. Inleiding Om het duurzaam waterbeheer bij bedrijven te verbeteren zijn er wateraudits uitgevoerd in verschillende sectoren. Een dergelijke wateraudit houdt in: -

het opstellen van de waterbalans met de beschikbare gegevens en de balans proberen sluitend te maken;

-

het nagaan of er nog waterbesparende maatregelen of hergebruiksmogelijkheden ingevoerd kunnen worden;

-

het onderzoeken welke alternatieve waterbronnen voor diep grondwater beschikbaar zijn, gekoppeld aan een beperkt haalbaarheidsonderzoek.

Als er opportuniteiten naar voren komen om water te besparen of te hergebruiken werd de mogelijkheid aangeboden om de audit uit te breiden met een onderzoek naar de kwaliteit of het debiet van bepaalde waterstromen. Dit onderzoek gebeurde in samenwerking met de VMW. De wateraudits bij de landbouwbedrijven gebeurden door of in samenwerking met PROCLAM. De rapporten van de deelsectoren varkenshouderij, pluimveehouderij en melkveehouderij worden als bijlage 5 toegevoegd. In totaal werden er 17 wateraudits uitgevoerd bij gebruikers van diep grondwater, waarvan 10 in het projectgebied. Hiermee is de doelstelling om tien wateraudits uit te voeren, bereikt. toont de sector, de activiteit en de locatie van de geaudite bedrijven. Tabel 37 toont de sector, de activiteit en de locatie van de geaudite bedrijven.

59


Tabel 37: Overzicht van de sector en de activiteit van de geaudite bedrijven Nr Sector 1 Voeding 2 3

Activiteit Diepvriesgroenten Zuivelindustrie Slachterij

Locatie* Zonnebeke Kuurne Ruiselede

Opmerking Uitgevoerd Uitgevoerd Uitgevoerd, uitbreiding met debietmetingen door VMW Specifieke vraag Uitgevoerd Uitgevoerd Uitgevoerd Uitgevoerd Uitgevoerd i.s.m. FBTinnovatiecel

4 Veevoederproductie Veurne 5 Zuivelindustrie Zonnebeke 6 Textiel Textielveredeling (en wasserij) Ieper 7 Textielveredeling Lendelede 8 Textielveredeling Deerlijk 9 Wasserijen Wasserij en droogkuis Lendelede 10 Wasserij Rumbeke 11 Wasserij Dentergem 12 Wasserij Kortrijk Uitgevoerd en opgevolgd 13 Overige Drukkerij Tielt 14 industrie Ruimingsdienst Oostende Specifieke vraag 15 Betonelementen Kortrijk Uitgevoerd 16 Landbouw Kippenkwekerij Uitgevoerd (i.s.m. Proclam) Veurne 17 Varkenshouderij Uitgevoerd (i.s.m. Proclam) Diksmuide * Locaties die binnen het projectgebied vallen zijn in het vet weergegeven.

Van de wateraudits uitgevoerd bij bedrijven in het projectgebied wordt hieronder kort toegelicht wat er per bedrijf is gebeurd.

•

In het diepvriesgroentebedrijf werd de waterbalans verder uitgewerkt en werd de graad van opconcentratie van vervuilende componenten in het afvalwater door hergebruik berekend. Deze wateraudit kon dienen ter ondersteuning van de motivatie om de lozingsvergunning uit te breiden en eventueel de lozingsnormen te versoepelen.

•

Bij een slachterij werd de waterbalans opgesteld om te kijken waar hergebruik of waterbesparing mogelijk was. Het bedrijf had op weinig plaatsen in het proces debietmeters staan en was bereid hierin te investeren. Op één plaats was het niet interessant om een vaste debietmeter te plaatsen en heeft de POM en VMW geopteerd om het debiet te bepalen met een draagbare debietmeter. Om de spuihoeveelheid te kunnen berekenen zou de geleidbaarheid van de in- en uitgang van de condensors en de stoomketel bepaald worden. Het bedrijf kreeg een tabel om zijn waterverbruik van de debietmeters bij te houden en zou dit wekelijks proberen te doen. Bij een volgend bezoek bleek dit niet te zijn gebeurd, hierdoor kon de waterbalans niet worden verfijnd. De gegevens verkregen van de draagbare debietmeter gaven wel een indicatie van het gemiddelde debiet in m³/uur en het dagverbruik. Uit de geleidbaarheidsmetingen kon worden afgeleid na welke indikking het water gespuid wordt. De gegevens verzameld tijdens de wateraudit werden ook gebruikt om het onderdeel water in het MER-rapport te onderbouwen.

60


•

De veevoederproducent wint zetmeel uit het water afkomstig van de snijlijnen van industriële friet- en chipsbedrijven. Door een overname mocht het bedrijf geen gebruik meer maken van quatternair ammonium (quat), omdat dit niet meer in het oppervlaktewater mag terechtkomen. Hierdoor kreeg het bedrijf als norm opgelegd dat het geloosde water kiemvrij moet zijn en geen zwevende stof mag bevatten. Om de vereiste normen te halen werd door het vroegere bedrijf een membraanbioreactor in de aërobie geplaatst. Deze installatie was 5 jaar oud en functioneerde niet naar behoren. Het bedrijf vroeg zich af of deze strenge opgelegde normen niet kunnen worden versoepeld. Vooral kiemvrij lozen drijft de kosten van de zuivering sterk op. Deze norm zou zijn opgelegd door het Polderbestuur om bruinrot te voorkomen, maar doordat zij geen aardappelverwerkend bedrijf, maar wel een zetmeelverwerkend bedrijf met een kiemvrij productieproces zijn, is de overdracht van bruinrot onmogelijk. Als advies werd er aangeraden contact te nemen met VMM en het Polderbestuur omdat zij de kwaliteitseisen opleggen. Ook kon het interessant zijn contact te nemen met Aquafin om te vragen of het mogelijk is een contract af te sluiten met hen om te lozen op riool. Hiervoor werd nagevraagd bij wvi of er een gescheiden riolering aanwezig is. Er werd ook aangeraden om de VLAO-studienamiddag rond afvalwater (12/09/2006) bij te wonen. Hiervoor werd de nodige informatie opgestuurd. Aan het bedrijf werd gesuggereerd om regenwater in te zetten in plaats van vertraagd te lozen. Het regenwater van de parking komt ook in de buffer terecht, dit zou moeten worden afgekoppeld en apart met een KWS-afscheider worden behandeld voor het lozen. Het regenwater afkomstig van de daken zou wel ingezet kunnen worden, misschien na een filtratie en chlorering om het kiemvrij te maken. Er moet verder worden nagegaan of de investering voor de omvorming van de regenwaterleidingen opweegt tegen de jaarlijkse aankoopprijs van leidingwater.

•

Bij het zuivelbedrijf werd de bestaande waterbalans diepgaander bekeken om mogelijkheden van intern hergebruik na te gaan op basis van volumes en kwaliteit. De gemaakte aanbevelingen moeten vervolgens verder worden uitgewerkt door een studiebureau. Het gebruik van alternatieve waterbronnen als regenwater en ondiep grondwater bleken niet haalbaar.

•

Het textielveredelingsbedrijf zou samen met zijn buur (een wasserij) kijken om oppervlaktewater uit het nabijgelegen kanaal te gebruiken. Hiervoor moest het waterverbruik eerst gekend zijn in beide bedrijven. Om de haalbaarheid van het gebruik van kanaalwater na te gaan werd er een studie uitgevoerd door VITO. Uit de studie bleek dat het gebruik van kanaalwater financieel niet interessant was. Naast het gebruik van kanaalwater keek de wasserij ook om regenwater te gebruiken van een ander buurbedrijf dat zelf nauwelijks waterverbruik heeft. Het buurbedrijf kon geen garantie geven over het regenwatergebruik op langere termijn, waardoor het voor de wasserij niet meer haalbaar was om hierin te investeren. Deze twee cases worden verder besproken in de punten 4.3.5.3 en 4.3.5.4.

•

Bij de wasserij in Rumbeke werd vastgesteld dat het waterverbruik per ton wasgoed in de periode 1996-2005 daalde met 56% per ton wasgoed en dat het bedrijf tijdens verbouwingswerken zijn regenwateropvangcapaciteit zal uitbreiden. Ondiep grondwater kan mogelijk een alternatief zijn voor diep grondwater, als een proefboring aantoont dat er voldoende debiet is. Het bedrijf kan ook instappen in het grijswaterproject van VMW, dit alternatief heeft als voordeel ten opzichte van ondiep grondwater dat grijswater (leidingwater geproduceerd op basis van oppervlaktewater) niet meer moet worden behandeld.

61


•

Er waren een aantal onbekenden om een sluitende waterbalans te kunnen opstellen (spuipercentage van de stoomketel en retour aan condens, debiet van het bedrijfsafvalwater). Mogelijkheden tot hergebruik van water bij de waszwierders is door de chemicaliënleverancier als technisch en financieel onhaalbaar bestempeld. Er zijn nog mogelijkheden om water te besparen door bij het bleken gebruik te maken van peroxide in plaats van javel, mits de wasresultaten vergelijkbaar blijken. Ook het invoeren van het principe ‘meten is weten’ werd aangeraden. Door het waterverbruik per waszwierder en per programma te berekenen samen met de chemicaliënleverancier en de beladingen wekelijks nauwgezet bij te houden kan het waterverbruik geëvalueerd en geoptimaliseerd worden.

•

De wasserij in Dentergem had nog enkele hiaten in zijn waterverbruikgegevens om een sluitende waterbalans op te kunnen stellen. Het specifieke waterverbruik van het bedrijf was relatief goed ten opzichte van de gemiddelde waarden gebruikt door een chemicaliënleverancier. De wasserij gebruikt het spoelwater van witte en bonte was opnieuw voor de eerste spoeling van de bedrijfskledij en vuilmatten. Er konden een aantal kleine waterbesparingsmogelijkheden aanbevolen worden, waaronder het principe ‘meten is weten’ en het bijhouden van prestatie-indicatoren. De wasserij gebruikte reeds regenwater en plant de vervanging van een deel van het sokkelwater door ondiep grondwater.

•

De kippenkwekerij en de varkenshouderij werden samen met Proclam bezocht. De rapportering van deze audits is terug te vinden als bijlage 5, 6 en 7.

Verder worden er ter illustratie drie vaak voorkomende cases besproken aan de hand van voorbeelden uit drie wateraudits die in verschillende sectoren werden uitgevoerd.

3.2. Uitvoeren wateraudit 3.2.1 Algemeen Als een bedrijf een wateraudit aanvraagt, krijgt het een invulformulier waarin alle relevante watergegevens worden opgevraagd. Dit invulformulier moet ingevuld worden teruggestuurd voor de audit plaatsvindt. Op de afgesproken datum komt een vertegenwoordiger van de POM WestVlaanderen ter plaatse en bespreekt het invulformulier, de waterhuishouding en de evolutie van het waterverbruik. Vervolgens is er een rondgang in het bedrijf om bepaalde zaken nader te bekijken. In het verslag van de wateraudit wordt eerst de evolutie van het waterverbruik van de laatste drie jaar bekeken. Dan worden de inkomende waterstromen en hun debiet opgelijst. Vervolgens zijn de uitgaande waterstromen aan de beurt. In veel gevallen is slechts het lozingsdebiet gekend, de overige worden ingeschat. Ook de verliezen door verdamping en opname in het product worden gezien als uitgaande waterstromen. Aansluitend worden de totalen van het inkomende water vergeleken met het uitgaande water om te kijken of de waterbalans sluitend is. Er wordt gesproken over een sluitende waterbalans als het verschil tussen in- en uitgaande waterstromen minder dan 10% bedraagt. Na het opstellen van de waterbalans wordt de huidige kostprijs per waterbron berekend om deze te kunnen vergelijken met de kostprijs voor het overschakelen op alternatieve waterbronnen.

62


Als de totale kostprijs in rekening wordt gebracht mag niet alleen de aankoopprijs (of heffing voor grondwater) genomen worden, maar dienen ook de behandelings- en afvalwaterzuiveringskosten, werkings- (energie, chemicaliën, …), onderhoudsen afschrijvingskosten in rekening te worden gebracht. Deze kosten zijn moeilijker te bepalen. De gemiddelde energiekosten kunnen worden geraamd door het verbruik in kWh van een toestel op te zoeken en te vermenigvuldigen met het aantal werkingsuren en een gemiddelde kostprijs van 0,07 €/kWh. Verder wordt bij een wateraudit een overzicht gemaakt van de recentste waterbesparende maatregelen die werden ingevoerd. Dit wordt aangevuld met suggesties vanuit de POM om bepaalde waterbesparingmogelijkheden verder te onderzoeken of in te voeren. Als voorbeeld van een wateraudit wordt hierna de wateraudit uitgevoerd bij een voedingsbedrijf voorgesteld.

3.2.2 Praktijkvoorbeeld - wateraudit bij een voedingsbedrijf In het voedingsbedrijf werd eerst gekeken welke waterbronnen er gebruikt werden, hoeveel water er gebruikt werd en voor wat (zie Figuur 18). Daarna wordt het waterverbruik per activiteit gelinkt met de afvalwaterstromen en verliezen (zie Figuur 19).

Figuur 18: Overzicht van het waterverbruik aan de inkomende zijde teller Totaal IN 21.054 m³

teller

leidingwater (LW) 14.734 m³

sanitair: 2.200 m³

sokkelwater (SW) 6.320 m³

proces: (in product)

6.773 m³

reiniging:

5.761 m³

reiniging: (ontharden) stoom: koelwater:

3.145 m³

1.175 m³ 2.000 m³

Vet = exact gemeten met teller, vet + cursief = bepaald op basis van praktijkgegevens of een eenmalige meting, cursief = schatting, standaard = berekend via andere waarden.

Het debiet van de uitgaande waterstromen en verliesstromen zou in principe onafhankelijk van de inkomende waterstromen bepaald moeten worden. Bepaalde uitgaande waterstromen kunnen worden ingeschat. De wateropname in het product wordt berekend door de waterinhoud van het product te vermenigvuldigen met de hoeveelheid afgewerkt product (netto, zonder uitval). Het sanitair afvalwater werd gebaseerd op wat VMM aanrekent, 30 m³/werknemer/jaar. In vergelijking met de inschatting van het sanitair waterverbruik op basis van praktijkwaarden (40-70 liter/dag per werknemer, wat neerkomt op ongeveer 10 m³/jaar per werknemer) is dit veel hoger. Verder wordt gerekend met de praktijkwaarde. Het debiet van de overige uitgaande waterstromen werd bepaald op basis van inkomende waterstromen of inschattingen. Bij het voedingsbedrijf zijn er geen gegevens beschikbaar over het geloosde debiet aan afvalwater, waardoor de UIT niet volledig kan worden bepaald. Hierdoor is het onmogelijk de IN met de UIT te vergelijken en te bepalen of de waterbalans voldoende sluitend is. Als er geen continue debietmeter op het geloosde afvalwater staat, kan het bedrijf ook niet aantonen hoeveel water er verdampt en/of wordt geloosd.

63


Het debiet per waterbron is gekend, maar het verbruik per processtap of activiteit werd vooral bepaald op basis van schattingen en aannames. Het plaatsen van een debietmeter op het bedrijfsafvalwater en op het sanitairverbruik zou bij dit bedrijf voldoende zijn om de waterbalans te kunnen vervolledigen en hieruit zou ook het waterverbruik voor de reinigingsactiviteiten op leidingwater kunnen bepaald worden.

Figuur 19: Inkomende en uitgaande waterstromen aan elkaar linken sanitair: proces:

2.200 m³ (10 m³/jaar/persoon) 6.773 m³ (65% per ton product) 6.384 m³ voor eindproduct m³ voor producten in uitval

huishoudelijk afvalwater:

6.600 m³

in eindproduct: afval (uitval):

6.384 m³ 389 m³

reiniging:

8.906 m³ (LW+SW)

bedrijfsafvalwater:

10.123 m³

koelwater:

2.000 m³ waterzuivering: spui: 400 m³ (20%) verdamping: 1600 m³ 1.175 m³ slib: spoelwater ontharder: 118 m³ (10%) spui: 176 m³ (15%) stoom: 881 m³ (rest) verdamping: 10% verlies: 88 m³ 90% stoom in afvalwater: 793 m³

10.393 m³

stoom:

270 m³

1.688 m³

Vet = exact gemeten met teller, vet + cursief = bepaald op basis van praktijkgegevens of een eenmalige meting, cursief = schatting, standaard = berekend via andere waarden.

Na het opstellen van de waterbalans werd de huidige kostprijs per waterbron berekend om deze te kunnen vergelijken met de kostprijs voor het overschakelen op alternatieve waterbronnen. Als de totale kostprijs in rekening wordt gebracht mag niet alleen de aankoopprijs (of heffing voor grondwater) genomen worden, maar dienen ook de behandelings-, werkings- (energie, chemicaliën, …), onderhoudsen afschrijvingskosten in rekening te worden gebracht. Deze kosten zijn moeilijker te bepalen. De gemiddelde energiekosten kunnen worden geraamd door het verbruik in kWh van een toestel op te zoeken en te vermenigvuldigen met het aantal werkingsuren en een gemiddelde kostprijs van 0,07 €/kWh. De kosten van de afvalwaterzuivering worden buiten beschouwing gelaten omdat dit hetzelfde is voor de verschillende waterbronnen. Alleen de aankoopprijzen van de waterbronnen zijn met zekerheid gekend, de werkings-, onderhoudsen investeringskosten moeten worden ingeschat (zie Tabel 38). Tabel 38 toont de berekening van de totale kostprijs per waterbron in 2004. De totale kostprijs voor water bedroeg 24.627 euro. Er worden inschattingen gemaakt van de werkings-, behandelingskosten en de variabele en vaste kosten van het gebruikte water. De onderhoudskosten voor de boorput worden gerekend op een halve dag per jaar, aan 250 euro. Een deel van het sokkelwater wordt onthard. De behandelingskosten hiervoor worden ingeschat.

64


Tabel 38: Kostprijsberekening van waterverbruik in 2004 Aankoopprijs per bron Debiet 2004 (1) Bijkomende kosten per waterbron Aankoopprijs of heffing per m³ Werkingskosten: pompkosten Behandelingskosten: - volume onthard - werkingskosten Vaste kosten (o.a. investering): Totaal:

in € in €/m³

Leidingwater (a) 14.734 m³ Leidingwater (a)

Sokkelwater (b) 6.320 m³ Sokkelwater (b)

SOM (a)+(b) 21.054 m³ SOM (a)+(b)

24.311 €

316 €

24.627 €

1,65 €/m³ 147 €

0,05 €/m³ 632 €

0,01 €/m³

Huur teller: 300 €/j 0,02 €/m³ 24.758 €/j 1,68 €/m³

0,10 €/m³ 176 € (voor 1.175 m³ aan 0,15 €/m³) 0,03 €/m³ Onderhoud: 250 €/j 0,04 €/m³ 1.374 €/j 0,22 €/m³

1,17 €/m³ 779 € 0,04 €/m³ 176 € 0,01 €/m³ 550 €/j 0,03 €/m³ 26.132 €/j 1,24 €/m³

Verder wordt bij een wateraudit een overzicht gemaakt van de recentste waterbesparende maatregelen die werden ingevoerd en van andere waterbesparingen die mogelijk zijn. -

Bij de aankoop van nieuwe toestellen aandacht besteden aan het waterverbruik en mogelijk intern waterhergebruik van het toestel. Bij de aankoop van condensors kan gekozen worden voor een luchtgekoelde condensor. Bij luchtgekoelde condensors is er geen waterverbruik, maar is het energieverbruik iets hoger. Het is aangewezen een kosten-batenanalyse te laten maken door uw leverancier tussen een luchtgekoelde en een gewone verdampingscondensor.

-

Om het waterverbruik in het bedrijf te kunnen evalueren is het aan te raden om het principe ‘meten is weten’ toe te passen. Als er meetwaarden beschikbaar zijn kunnen er prestatieindicatoren opgesteld worden. Prestatie-indicatoren of efficiëntie-indicatoren zijn verhoudingsgetallen die onafhankelijk zijn van de stijging of daling van de productie van het bedrijf (vb. m³/ton). Deze indicatoren zijn een handig middel om de efficiëntie van een proces of activiteit continu te registreren, te evalueren en te verbeteren of bij te sturen.

-

Het uithangen van een grafische weergave van prestatie-indicatoren en de streefwaarde om mensen op de werkvloer bewuster te maken en te motiveren.

-

Controles op de correctheid van het uitvoeren van reinigingsprocedures.

-

Het continu opvolgen en sensibiliseren van het personeel.

-

Periodieke onderhoudscontroles op sproeikoppen van de krattenwasser.

65


-

Het spuipercentage op de stoomketel ligt erg hoog tegenover de gemiddelde literatuurwaarden. Bij het spuien gaat energie verloren die gerecupereerd kan worden via een flash- of ontspanningstank en/of een warmtewisselaar. Analoog kan er ook energie uit het condensaat gerecupereerd worden.

-

Op alle plaatsen waar warm water of stoom verloren gaat kan onderzocht worden of er hergebruikmogelijkheden zijn voor dit energetisch hoogwaardig water.

-

Als het koelwater voor de condensors onthard wordt zal het spuipercentage dalen, vermoedelijk van de geschatte 20% naar de gebruikelijke 10%. Er zal een kleinere waterbehoefte zijn als er onthard (of zacht) water gebruikt wordt en dit heeft een positief effect op het rendement en op de levensduur van de condensors. Er kunnen ook testen uitgevoerd worden of het toevoegen van chemicaliën die aanlading verminderen een bijkomend positief effect hebben op het spuipercentage en op het rendement en de vervuiling van de condensors. Een kosten-batenanalyse moet aantonen of het ontharden van het koelwater voor de condensors (meer chemicaliën-, water- en energieverbruik) opweegt tegenover het verminderen van het waterverbruik.

Nu de kostprijs van het huidige waterverbruik gekend is kunnen de mogelijke alternatieve waterbronnen besproken worden. De kenmerken en randvoorwaarden per waterbron, evenals de mogelijkheid tot uitbreiding komen aan bod. Dit beperkt zich niet alleen tot de waterbronnen die op dit moment gebruikt worden, maar tot alle mogelijke waterbronnen. Het berekenen van de kostprijs voor het gebruik van ondiep grondwater is complex en werd eerst apart opgesteld in Tabel 39.

Tabel 39: Richtprijs per m³ als 4-5 m³/u of 100 m³/d ondiep grondwater opgepompt kan worden (berekend op een jaarverbruik van 16.000 m³) Omschrijving kosten

Prijs per m³

Totaal

Heffingskosten (variabel)

0,05 €/m³

Ontijzering: - investeringskosten (vast) - onderhoudskosten (vast) - werkingskosten (variabel)

0,36 €/m: 0,19 €/m³ (3.000 €/16.000 m³) 0,03 €/m³ (500 €/16.000 m³) 0,14 €/m³ (beluchter 10 kWh)

Ontharding: - investeringskosten (vast) - onderhoudskosten (vast) - werkingskosten (variabel) Boring 3 nieuwe putten: - investeringskosten (vast) - onderhoudskosten (vast) - werkingskosten (variabel) TOTAAL - investeringskosten (vast) - onderhoudskosten (vast) - werkingskosten (variabel)

0,40 €/m³: 0,25 €/m³ (eigen installatie) 0,00 €/m³ (verwaarloosbaar) 0,15 €/m³ (energie+zout) 0,15 €/m³: 0,04 €/m³ (600/16.000) 0,01 €/m³ (150/16.000) 0,10 €/m³ (energie) 0,96 €/m³: 0,48 €/m³ 0,04 €/m³ 0,44 €/m³

800 €/j 3.000 €/j (15.000 € op 5 j) 500 €/j 2.240 €/j 4.000 €/j (20.000 € op 5 j) ? €/j (verwaarloosbaar) 2.400 €/j 600 € (3.000 € op 5 j) 150 € (500 € om 10 j) 1.600 € 15.290 €/j: 7.600 €/j 650 €/j 7.040 €/j

De kostprijsberekening voor het overschakelen op alternatieven voor diep grondwater werd voor het voedingsbedrijf berekend. Tabel 40 toont het overzicht van de kosten richtprijzen van de beschikbare waterbronnen voor het voedingsbedrijf.

66


Tabel 40: Overzicht van kosten richtprijzen van de beschikbare waterbronnen Waterbron Leidingwater

Diep grondwater Regenwater Ondiep grondwater (behandeling)

Aankoop (€/m³) 1,65 (1,75) (*)

Werking Onderhoud Totaal Investering (€/m³) (€/m³) (€/m³) 0,01 300 €/j 1,66 (Huur teller + en 300 €/j aansluiting)

0,05 (0,10) (**) 0,00

0,13

250 €/j (onderhoud pomp)

0,00

0,18 + 250 €/j 0,00

0,05

0,35

0,40

125.000 € 38.000 € (putten+ ontijzering/ ontharden)

Beschikbaarheid Onbeperkt

12.000 m³/j (vergunning tot 2014) Max. 95,8 m³ per week Onzeker (nodig: gemiddeld 70 m³/u, max. 100 m³/u)

* De prijs voor leidingwater is 1,65 euro/m³ en stijgt tot 1,75 euro/m³ op 01/01/2007. ** Heffing op diep grondwater is verdubbeld door het invoeren van een gebiedsfactor( in West-Vlaanderen gelijk aan 1,5 of 2; in het geval van het voedingsbedrijf gelijk aan 2), dit gaat in vanaf heffingsjaar 2006 en wordt dus voor het eerst gefactureerd in 2007.

Vervolgens wordt gekeken welke waterbronnen in aanmerking komen als alternatief voor diep grondwater. Hierbij worden verschillende scenario’s uitgewerkt met een indicatie van de kostprijs per scenario. Voor het voedingsbedrijf werden er vier mogelijke scenario’s uitgewerkt om het waterverbruik van het bedrijf te verbeteren en sokkelwater te besparen.

•

Alles op ondiep grondwater, behalve het proceswater, hiervoor is 16.000 m³ ondiep grondwater nodig op jaarbasis of 70-100 m³/dag.

•

Als er maar 50-75 m³/dag ondiep grondwater beschikbaar is (12.000 m³/jaar) dan wordt ondiep grondwater gebruikt voor het reinigen, de stoomproductie en de aanvulling van regenwater. Voor het koelen van de condensors en toiletspoeling wordt dan bij voorkeur regenwater gebruikt. Het proces blijft op leidingwater aangesloten.

•

Als er maar 30-50 m³/dag ondiep grondwater beschikbaar is (7.000 m³/jaar) dan wordt ondiep grondwater gebruikt voor het reinigen, de stoomproductie en het koelen van de condensors. Voor het proces, het sanitair en de reiniging wordt leidingwater gebruikt.

•

Als er onvoldoende ondiep grondwater beschikbaar is dan is regenwater het enige alternatief en wordt het sokkelwater slechts gedeeltelijk vervangen (door regenwater). Op regenwater komt dan bij voorkeur het koelwater en de stoomproductie. Een gedeelte van het reinigen blijft op sokkelwater staan, zoals nu het geval is en alle activiteiten die met leidingwater gebeuren blijven op leidingwater staan.

Bij het uitwerken van de scenario’s werd er rekening gehouden met het gebruik van de juiste waterkwaliteit op de juiste plaats en met de besparing op sokkelwater. Deze scenario’s worden vergeleken met de volledige overschakeling op leidingwater en de huidige toestand. Tabel 41 geeft een samenvatting van de kostprijs en de waterbesparing van de verschillende mogelijke scenario’s bekeken over een periode van 10 jaar (2005-2015). In deze vier scenario’s wordt op zijn minst voor het proces leidingwater gebruikt, omdat het water in het proces zeker aan de norm van drinkwaterkwaliteit zou voldoen.

67


Tabel 41: Berekening van de vermoedelijke kostenbesparing bij de vier scenario’s Prijs per bron* Waterbron Prijs per m³ (€/m³):

Sokkelwater Leidingwater Ondiep grondwater 0,18 1,66 0,40 0,23 1,76 0,40 Vaste kosten (€/j) 250 300 0 Investering (€) voor 16.000 m³ of 100 m³/u 0 0 € 38.000 € 35.000 voor 12.000 m³ of 75 m³/u voor 8.000 m³ of 50 m³/u € 25.000 Waterverbruik de verschillende scenario's: Waterbron Sokkelwater Leidingwater Ondiep grondwater 6.320 14.734 0 Huidige situatie (2004) (m³) 0 21.054 0 100% leidingwater (m³) 0 6.773 15.868 Scenario 1: veel ODGW+LW (m³) ** 0 6.773 11.717 Scenario 2: ODGW+RW1+LW (m³) ** 0 14.734 7.022 Scenario 3: (SW->ODGW)+LW (m³) ** Scenario 4: (%SW->RW2)+LW (m³) 3.145 14.734 0 Prijsberekening op een termijn van 10 jaar (2005-2015)*** Investering* Som Scenario Totale kosten op 10 jaar Huidig verbruik 275.776 € 275.776 € 100% LW 369.340 € 369.340 € 4 mogelijke scenario's om sokkelwater te vervangen Scenario 1: veel ODGW+LW (m³) 184.321 € 38.000 € 222.321 € Scenario 2: ODGW+RW1+LW (m³) 167.718 € 160.000 € 327.718 € Scenario 3: (SW->ODGW)+LW (m³) 287.460 € 25.000 € 312.460 € Scenario 4: (%SW->RW2)+LW (m³) 268.791 € 125.000 € 393.791 € voor 2007 na 2007

Regenwater 0,00 0,00 0 € 125.000 voor 400 m³ buffer Regenwater 0 0 0 3.738 0 3.175

Totaal 21.054 21.054 22.641 22.228 21.756 21.054

Min/meerkosten tov. leidingwater -93.564 € -

Min/meerkosten tov. huidig 93.564 €

-147.018 € -41.621 € -56.880 € 24.451 €

-53.454 € 51.943 € 36.684 € 118.015 €

* Exclusief aanpassingen leidingnetwerk en in achtname van de gebruikte richtwaarden en aannames. ** Bij het gebruik van ondiep grondwater wordt 10% verlies gerekend als rendement van het ontijzeren en ontharden. RW1= regenwater voor koelwater en toilet; RW2 = regenwater voor stoomproductie en koelwater. *** Er wordt geen rekening gehouden met prijsstijgingen of evoluties in het waterverbruik.

De scenario’s vervangen diep grondwater door andere waterbronnen. Voor het berekenen van het voordeel van deze scenario’s worden de kostprijzen en de investering op tien jaar tijd vergeleken met de volledige overschakeling op leidingwater en met de huidige situatie op tien jaar. Op voorwaarde dat het gewenste debiet aan ondiep grondwater beschikbaar is en in de veronderstelling dat een vergunning wordt verkregen voor het gewenste debiet, zijn volgende scenario’s het meest gunstig zowel ten opzichte van het huidige scenario als ten opzichte van het scenario waarbij volledig op leidingwater wordt overgeschakeld: 1. Scenario 1: (16.000 m³/j of 75-100 m³/d ODGW)

minkost van 53.454 euro op tien jaar ten opzichte van huidige situatie en 147.018 euro ten opzichte van overschakelen op 100% leidingwater.

2. Scenario 3: (7.000 m³/j of 30-50 m³/d ODGW)

meerkost van 36.684 euro op tien jaar ten opzichte van huidige situatie en minkost van 56.880 euro op 10 jaar ten opzichte van overschakelen op 100% leidingwater.

3. Scenario 2: (12.000 m³/j of

meerkost van 51.943 euro op tien jaar ten opzichte van huidige situatie en minkost van 41.621 euro op 10 jaar ten

50-75 m³/d ODGW + RW) 4. Scenario 4: (RW)

opzichte van overschakelen op 100% leidingwater. meerkost van 118.015 euro op tien jaar ten opzichte van huidige situatie en meerkost van 24.451 euro op 10 jaar ten opzichte van overschakelen op 100% leidingwater.

68


Als regenwater wordt gebruikt ter vervanging van sokkelwater, dan kan ongeveer de helft van het sokkelwaterverbruik gereduceerd worden. Dit scenario (4) kost meer dan leidingwater en dit gezien op tien jaar tijd. Dit kan niet beschouwd worden als een rendabele investering. Als er geen ondiep grondwater beschikbaar is dan is regenwater het enige alternatief om diep grondwater te vervangen. Als het bedrijf in 2014 een afbouw van zijn sokkelwatervergunning opgelegd krijgt en er blijkt geen ondiep grondwater beschikbaar te zijn dan is het investeren in regenwater misschien wel noodzakelijk.

3.3. Dimensionering van regenwaterbuffer als onderdeel van een wateraudit 3.3.1 Algemeen Het regenwateraanbod kan berekend worden op basis van de jaarlijkse neerslaghoeveelheid, de dakoppervlakte, de dakbedekking en de dakhelling. Hierbij wordt er in eerste instantie geen rekening gehouden met de beschikbare buffercapaciteit. De formule om de netto hoeveelheid regenwater die beschikbaar is per jaar te berekenen is: Regenwater = dakoppervlakte x afvloeiingscoëfficiënt x filterrendement x jaarlijkse neerslag per m³ = gecorrigeerde toevoerende oppervlakte x jaarlijkse neerslag per m³ De afvloeiingscoëfficiënt van de verschillende daktypes zijn terug te vinden in de wegwijzer voor architecten of de code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen. In de afvloeiingscoëfficiënt zijn de verdampingsverliezen door plasvorming op platte daken ingerekend. Als filterrendementen wordt doorgaans met 90% gewerkt en VMM rekent met een gemiddelde jaarlijkse neerslag van 800 liter/m². Bij de vorige berekening werd alleen rekening gehouden met de neerslaghoeveelheid, maar niet met de buffercapaciteit. Daarvoor is een berekening nodig op basis van de watervraag, het beschikbare bergingsvolume en het aanvaardbare leegstandspercentage van de buffer. In de ontwerpversie van de nieuwe “code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen” is een grafiek opgesteld in functie van de relatieve consumptie van regenwater (in liter per dag en per 100 m² toevoerende oppervlakte) en in functie van het relatieve bergingsvolume in de put (in m³ per 100 m² toevoerende oppervlakte). Deze ontwerpgrafiek is weergegeven als Figuur 20. De lijnen staan voor een gelijk percentage van leegstand van de regenwaterbuffer. Deze grafiek toont aan dat het economische optimum voor de dimensionering van een regenwaterput zich situeert tussen de 100-200 l/dag/100 m² en 3-5 m³/100 m² berging. Daar is de helling van de curven nog net niet te steil. Hoe steiler de helling hoe minder de bijkomende wateropbrengst is ten opzichte van de meerinvestering voor een grotere buffer. Hieruit kan afgeleid worden dat een putvolume van meer dan 10 m³ per 100 m² toevoerende gecorrigeerde dakoppervlakte weinig zin heeft. Meestal wordt 5 m³ berging per 100 m² gebruikt als optimum. Het optimale leegstandscriterium ligt bij een leegstandspercentage van 5 tot 10%.

69


Uit Figuur 20 kan bijvoorbeeld afgeleid worden dat bij een verbruik van 200 l/dag/100 m² en een berging van 5 m³/100 m² er een leegstandspercentage van 10% wordt verwacht. Dit wil zeggen dat 90% van de tijd water beschikbaar zal zijn in de regenwaterput. Bij een verbruik van 100 l/dag/100 m² en 3 m³/100 m² is er een waterbeschikbaarheid van 99%. Om te weten hoeveel buffer er nodig is, moet er dus vertrokken worden van het beschikbare dakoppervlak en de waterbehoefte.

Figuur 20: Ontwerpgrafiek voor het bepalen van het leegstandspercentage, het vereiste putvolume of het regenwaterverbruik

BRON: Code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen [Vaes & Berlamont, 1998b].

3.3.2 Praktijkvoorbeeld van dimensionering van een regenwaterbuffer bij een ruimingsdienst Het water wordt bij het ruimingsbedrijf gebruikt voor het reinigen van olietanks, KWS, rioleringen, … zowel bij industrie als particulieren. Voor sanitair wordt leidingwater gebruikt. De waterbehoefte van het bedrijf is gemiddeld 3.000 m³ op jaarbasis en 60 m³ op weekbasis (over 5 dagen verspreid). Soms kan er water ter plaatste gebruikt worden, waardoor het dagelijkse waterverbruik sterk kan variëren. Het gemiddelde dagverbruik komt neer op 15-20 m³/dag met pieken van 30 m³/dag. Momenteel gebruikt het bedrijf twee waterbronnen: regenwater en leidingwater. Voor het bufferen van het regenwater beschikt het bedrijf over 2 tanks van 15.000 liter, samen 30 m³. Er is ook een opslagtank van 50.000 liter die wordt aangevuld met leidingwater en via de tankwagens met regenwater als de regenwatertanks dreigen over te lopen. Het bedrijf wil zijn leidingwaterverbruik beperken tot het sanitair en zoekt andere bronnen om zijn regenwater aan te vullen.

70


Het dakoppervlak van het bedrijf bedraagt 818 m2. Dit betekent dat het bedrijf een buffercapaciteit heeft van 3,7 m³/100 m². Het economische optimum ligt op 5 m³/100 m² volgens de ‘code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen’. De buffering is dus iets ondergedimensioneerd. Het regenwaterverbruik zou nog geoptimaliseerd kunnen worden door het bijvullen van de opslagtank (50.00 liter) uit de regenwaterbuffers te automatiseren. Hierdoor vergroot de buffercapaciteit van 30 m³ of 3,7 m³/100 m², naar 80 m³ of 9,8 m³/100 m². Een mogelijke nieuwe waterbron is regenwater van het buurbedrijf met een grote dakoppervlakte, maar weinig waterverbruik. Het buurbedrijf ziet verschillende mogelijkheden om regenwater ter beschikking te stellen. 1. Er kan water gebruikt worden van het bestaande gebouw langs de overkant van de straat. Het regenwater van de daken wordt opgevangen in een tank van 20.000 liter, die enkel gebruikt wordt voor sanitair, de overloop gaat naar de RWA (regenwaterafvoer van 400 mm). In de strook van 7 meter naast het bedrijfsgebouw passeert de regenwaterafvoer die even verder op de RWA aangesloten is. De dakoppervlakte die naar daar afwatert, is ongeveer 15.000 m². In de 7-meterzone zou een nieuwe tank gebouwd kunnen worden door het ruimingsbedrijf en het buurbedrijf zou het stuk grond verhuren aan hen. Er kan dan gekozen worden om het water langs de openbare weg uit de tank te pompen of om de regenwatertank via een doorsteek onder de weg tot bij het bedrijf te brengen. De doorsteek kan worden aangesloten op een nieuwe buffer in de zone voor het bedrijf of op de bestaande buffer van 50 m³. 2. Het buurbedrijf is bezig met een nieuwbouw een straat verder op. Daar wordt een buffer gebouwd van 200 m³ voor de opvang van het regenwater. De aangesloten dakoppervlakte ste de bedraagt ongeveer 20.000 m² (1 fase 10.000 m², 2 fase 10.000 m²). Het buurbedrijf zal dit regenwater gebruiken voor het wassen van eigen vrachtwagens. Het waterverbruik hiervan wordt geschat op 40-50 m³/week. Het ruimingsbedrijf zou kunnen mee investeren in deze tank zodat die groot genoeg is om beide bedrijven te bevoorraden. Het ruimingsbedrijf moet dan wel met hun ruimingswagens tot daar rijden om het water te pompen uit de buffer. Er werd een raming gemaakt voor een buffer van 300 m³; de kostprijs zou 75.000 euro bedragen (onstabiele grond). De aanleg van deze buffer zal wellicht nog voor de zomer starten. 3. Bij het buurbedrijf is er een overloop van de regenwatertank van 200 m³ gepland naar een lange open gracht die dienst doet als vertraagde afvoer naar de riolering. De gracht is aangesloten op de riolering via een buis van 300 mm. De gracht kan een debiet van 500 m³ tijdelijk bufferen. De kwaliteit van dit water zal minder goed zijn dan het regenwater uit een ondergrondse buffer, maar kan misschien gebruikt worden voor bepaalde toepassingen met lage waterkwaliteitseisen bij de ruimingsdienst.

Optie 3 zal wellicht het minst interessant zijn omdat de kwaliteit te laag is voor sommige toepassingen. Voor optie 1 en 2 geldt dat het economische optimum voor het maximale gebruik van regenwater ligt bij het plaatsen van 5 m³ berging voor 100 m² dak. Bij de nieuwbouw van het buurbedrijf bedraagt de berging 1 m³/100 m². De optimale berging voor regenwater bedraagt dus 1.000 m³. De buffer van 200 m² kan dus zonder problemen van waterbeschikbaarheid groter worden uitgevoerd dan gepland. Verder wordt berekend wat de beschikbare hoeveelheid regenwater is voor optie 1 en optie 2.

71


Optie 1: regenwater van het buurbedrijf uit buffer aan de overkant van de straat De daken van het buurbedrijf aan de overkant van de straat hebben een oppervlakte van 15.000 m² en zijn uitgevoerd in plat bitumen dakbedekking. De afvloeiingscoëfficiënt voor dergelijk type dak is 0,75 en er wordt gerekend met een filterrendement van 90%. De gemiddelde jaarlijkse neerslag is 780 liter/m² en er is een standaard verdampingsverlies van 20%. Hieruit kan de beschikbare hoeveelheid regenwater berekend worden: dakoppervlakte (m²) x jaarlijkse neerslag x afvloeiingscoëfficiënt x filterrendement x verdamping = 15.000 m² x 0,78 m³/m²/jaar x 0,75 x 0,90 x 0,80 = 6.318 m³/jaar

Optie 2: mee investeren in regenopvang bij nieuwbouw van buurbedrijf De nieuwbouw van het buurbedrijf zal 20.000 m² platte bitumen daken hebben. De beschikbare hoeveelheid regenwater is dan: dakoppervlakte (m²) x jaarlijkse neerslag x afvloeiingscoëfficiënt x filterrendement x verdamping = 20.000 m² x 0,78 m³/m²/jaar x 0,75 x 0,90 x 0,80 = 8.424 m³/jaar Dit is de jaarlijks te verwachten hoeveelheid bruikbaar regenwater voor beide opties. Om het aanbod te relateren aan de vraag is het noodzakelijk om het regenwateraanbod op dagbasis te bekijken, zo kan ook de ideale dimensionering van de regenwatertank berekend worden. De berekening van de optimale dimensionering van de regenwaterbuffer is gebaseerd op een technische toelichting over het hergebruik van hemelwater gemaakt door VITO en Centexbel. Om te weten hoe groot de regenwateropslag het best is, moet de dagelijkse waterbehoefte gekend zijn en het beschikbare dakoppervlak. Voor optie 1: -

de dakoppervlakte aangesloten op de buffer van het buurbedrijf aan de overzijde van de straat: 15.000 m²;

-

de dagelijkse waterbehoefte van het buurbedrijf is nihil;

-

de dagelijkse waterbehoefte varieert sterk en het gemiddelde dagverbruik is niet gekend. Daarom wordt de berekening uitgevoerd voor vier waarden: 10 - 12 - 15 - 20 m³/dag.

Voor optie 2: -

de dakoppervlakte van de nieuwbouw van het buurbedrijf: 20.000 m²;

-

de dagelijkse waterbehoefte van het buurbedrijf is maximaal 10 m³/dag voor het wassen van de eigen vrachtwagens;

-

de dagelijkse waterbehoefte varieert sterk en het gemiddelde dagverbruik is niet gekend. Daarom wordt de berekening uitgevoerd voor vier waarden: 10 - 12 - 15 - 20 m³/dag.

Vertrekkende van de dagelijkse waterbehoefte en een aanvaardbaar leegstandspercentage kan de grootte van de regenwateropvang bepaald worden met behulp van de grafiek in Figuur 20 op pagina 70. Tabel 42 toont hoe groot de buffer moet zijn om aan de watervraag te voldoen bij een waterzekerheid van 90%, 95% en 99% (leegstandspercentage 10%, 5% en 1%). De bergings- of buffervolumes die groter zijn dat het economische optimum van 5 m³/100 m² worden in het vet weergegeven. De manier waarop de berging wordt berekend aan de hand van de grafiek in Figuur 20 wordt geïllustreerd met een voorbeeld: watervraag van 20 m³/d en een dakoppervlakte van 15.000 liter (optie 1):

72


20.000 liter/dag/15.000 m² x 100 m² = 133 liter/dag/100 m² aflezen in de tabel welke berging nodig is voor een leegstand van 1%, 5% en 10% 5 m³/100 m²; 2,7 m³/100 m² en 1,9 m³/100 m². De berging per 100 m² wordt vermenigvuldigd met 150 (15.000 m² / 100 m²) om de totale berging te krijgen.

Tabel 42: Dimensionering regenwaterberging op basis van watervraag en waterbeschikbaarheid Eenheid Watervraag m³/d l/d/100 m² 99% Zekerheid 95% Zekerheid 90% Zekerheid 99% Zekerheid 95% Zekerheid 90% Zekerheid

Optie 1: 15.000 m² dak 10 12 15 20 67 80 100 133 Vereiste berging (m³/100 m²) 1,7 2 3 5 1 1,2 1,7 2,7 0,5 0,8 1 1,9 Grootte berging (m³) 255 300 450 750 150 180 255 405 75 120 150 285

Optie 2: 20.000 m² dak 22 25 30 110 125 150 3,4 2 1,5

4,8 2,6 1,7

7 3,8 2,4

680 400 300

960 520 340

1.400 760 480

Afhankelijk van de watervraag per dag zijn er verschillende buffervolumes nodig. Bij optie 1: Watervraag van 12 m³/dag

99% zekerheid 95% zekerheid 90% zekerheid

buffer van 300 m³ buffer van 180 m³ buffer en 120 m³

Watervraag van 15 m³/dag


buffer van 450 m³ buffer van 255 m³ buffer van 150 m³



buffer van 750 m³ buffer van 405 m³ buffer van 285 m³

Bij optie 2: watervraag van 10 m³/dag voor buurbedrijf en … Watervraag van 12 m³/dag


gezamenlijke buffer van 680 m³ gezamenlijke buffer van 400 m³ gezamenlijke buffer en 300 m³



gezamenlijke buffer van 960 m³ gezamenlijke buffer van 520 m³ gezamenlijke buffer van 340 m³



gezamenlijke buffer van 1.400 m³ gezamenlijke buffer van 760 m³ gezamenlijke buffer van 480 m³

Alle buffervolumes liggen onder het economische optimum van 5 m³ berging per 100 m² aangesloten gecorrigeerde dakoppervlakte, behalve één. Bij optie 2 en een watervraag van 20 m³/dag is er voor 99% zekerheid nodig op water van een buffer van 1.400 m³ of 7 m³/ 100 m², dit is meer dan het economische optimum.

73


Er kan ook worden vertrokken van het buffervolume en de dagelijkse waterbehoefte om het leegstandpercentage (zekerheid op water) te bepalen. Er wordt uitgegaan van afgeronde buffervolumes om te kijken met hoeveel zekerheid aan een bepaalde dagelijkse watervraag kan worden voldaan (zie Tabel 43). In het licht grijs deel staan de gegevens voor optie 1 en in het donker grijze deel de gegevens voor optie 2.

Tabel 43: Berekening van de zekerheid op water bij het plaatsen van een bepaald buffervolume en een gegeven dagelijkse watervraag

Buffervolume m³ 150 200 250 300 350 400 500 600 700 800 900 1.000

Eenheid m³/d l/d/100m² Berging per 100 m² dak Optie 2 Optie 1 m³/100m² m³/100m² 1 1,33 1,67 2 1,5 2,33 1,75 2,67 2 3,33 2,5 4 3 4,67 3,5 5,33 4 4,5 5

10 67

Watervraag Optie 1: 15.000 m² dak Optie 2: 20.000 m² dak 12 15 20 12(22) 15(25) 20(30) 80 100 133 110 125 150

95% 98% 99% > 99% > 99% > 99% > 99% > 99% > 99% > 99% -

Zekerheid op water (100% - leegstandspercentage) 93% 90% 80% 95% 93% 83% 97% 95% 87% 99% 97% 90% 90% 87% > 99% 98% 93% 93% 90% > 99% 99% 95% 95% 93% > 99% > 99% 96% 97% 95% > 99% > 99% 98% 98% 97% > 99% > 99% 98% 99% 98% > 99% > 99% > 99% > 99% 98% > 99% 99% > 99% > 99%

80% 83% 87% 90% 93% 94% 95% 96% 97%

Er wordt vertrokken van een buffercapaciteit van 150 tot 300 m³ voor optie 1 en een dagverbruik van 12, 15 of 20 m³. Daarbij wordt gekeken met welke zekerheid deze hoeveelheden beschikbaar zullen zijn. In de laatste kolom wordt aangegeven welke buffer er nodig is bij optie 2 wil men dezelfde garantie hebben voor het gegeven dagverbruik. Bij optie 2 voorziet het buurbedrijf reeds een buffer van 200 m³ en het overige volume zou door het ruimingsbedrijf worden gefinancierd. Een samenvatting wordt gegeven in Tabel 44.

Tabel 44: Vergelijking optie 1 en optie 2 voor zelfde waterverbruik en garantie Buffer (optie 1) 150 m³

200 m³

250 m³

300 m³

Dagverbruik 12 m³/d 15 m³/d 20 m³/d 12 m³/d 15 m³/d 20 m³/d 12 m³/d 15 m³/d 20 m³/d 12 m³/d 15 m³/d 20 m³/d

Garantie 93% 90% 80% 95% 93% 83% 97% 95% 87% 99% 97% 90%

74

Buffer (optie 2) 350 m³ (200+150) idem 300 m³ (200+100) 400 m³ (200+200) idem 350 m³ (200+150) 500 m³ (200+300) idem 400 m³ (200+200) 700 m³ (200+500) 600 m³ (200+400) 500 m³ (200+300)


Er wordt ervan uitgegaan dat bij optie 2 de kosten voor de buffer verdeeld worden, verhoudingsgewijs 200 voor het buurbedrijf tegenover de rest voor het ruimingsbedrijf. Uit Tabel 44 volgt dat de grootte van de buffer in optie 2 interessanter is tot 200 m³ (400 m³) en vanaf 250 m³ (450 m³) is optie 1 interessanter als de kostprijs van een buffer recht evenredig is met de inhoud. Voordelen optie 1: -

aparte buffer die door het ruimingsbedrijf alleen gebruikt wordt, bij optie 2 moet goed afgesproken hoe het water wordt opgesplitst als er onvoldoende voorradig is (aparte compartimenten, minimale waterstand voor het buurbedrijf, …);

-

zelf grootte buffer en tijdstip aanleg kiezen;

-

dichter bij het bedrijf;

-

interessanter qua zekerheid op water per m³ buffer vanaf 250 m³;

-

eenvoudige regeling met het buurbedrijf, wellicht een huur voor het stuk grond.

Nadelen optie 1: -

alleen investeren is duurder dan met twee investeren voor een grotere buffer;

-

optie 2 biedt tot 250 m³ meer waterzekerheid/m³ buffer;

-

hoe zullen de tankwagens regenwater kunnen pompen?

o

Langs de weg een verharding aanleggen, waar getankt kan worden (constructie die net bedienbaar is van op de openbare weg met bv. sleutel).

o

Ondergrondse doorsteek tot op het perceel en daar een tankinstallatie in de voorperceelzone aanleggen (horizontale buis op diepte bodem tank en dan op perceelsniveau horizontale buis met aankoppeling. Dompelpomp in regenwatertank).

o

Nieuwe opslagtank verbinden met huidige tank van 50 m³.

De offertes voor de twee opties zullen moeten worden vergeleken en op basis van de voor- en nadelen zal moeten worden beslist wat de beste piste is.

3.4. Afwegen van alternatieven voor diep grondwater als onderdeel van een wateraudit 3.4.1 Algemeen Voor het zoeken naar alternatieven van diep grondwater wordt een overzicht gemaakt van de waterbronnen die mogelijks gebruikt kunnen worden. De kenmerken en randvoorwaarden per waterbron, evenals de mogelijkheid tot uitbreiding van huidige waterbronnen worden besproken. Dit beperkt zich niet alleen tot de waterbronnen die op dit moment gebruikt worden, maar tot alle mogelijke waterbronnen. Om een indicatie te kunnen geven welk alternatief het gunstigst is moet de kostprijs van het huidige waterverbruik gekend zijn en ook de kostprijs van de mogelijke alternatieve waterbronnen.

75


Vervolgens wordt gekeken welke waterbronnen gebruikt kunnen worden of welke combinatie van bronnen er gebruikt kan worden als alternatief voor diep grondwater. Hierbij worden verschillende scenario’s uitgewerkt met een indicatie van de kostprijs per scenario. Bij het uitwerken van de scenario’s werd er ook rekening gehouden met het gebruik van de juiste waterkwaliteit op de juiste plaats. De kostprijs en de waterbesparing van de verschillende mogelijke scenario’s wordt berekend over een periode van 10 jaar ten opzichte van de huidige toestand enerzijds en overschakelen op leidingwater anderzijds.

3.4.2 Praktijkvoorbeeld van afwegen van alternatieven voor diep grondwater bij een wasserij De wasserij doet zowel nieuwkuis als het wassen van hotellinnen, beroepskledij en particulierlinnen. De drukste periode begint van midden april tot begin juni, met mei als topmaand. De rest van het jaar is de tonnage constant. Het bedrijf gebruikt diep grondwater, regenwater en leidingwater. In 1987 werd een put geboord en vanaf 1990 is die put vergund voor het pompen van 6.000 m³/j. De boorfirma adviseerde toen om de put diep te steken, omdat er in die streek onvoldoende debiet beschikbaar is. Maar ook in het Landeniaan bleek het debiet ontoereikend. De boorput zit daarom op 230 meter diep in de Sokkel en het waterpeil is goed en daalt niet. In de beginperiode werd er 3 m³/uur opgepompt, nu is het pompdebiet verminderd tot 2 m³/uur. De maandelijkse peilmetingen in rust geven een diepte van 168 m in stilstand en 175 m in werking aan. Na de sluiting van naburig bedrijf dat ook diep grondwater gebruikte is het peil gestegen. Dat blijkt uit de laatste peilmeting van 14 maart 2007. Het peil in rust bedroeg 165,7 m en het peil in werking 172 m. Het peil in rust ligt nu enkele meters boven het dak van de sokkel (168 m), het peil in werking ligt wel nog onder het dak van de sokkel, maar gedurende de laatste jaren is dit niet meer gedaald. Nu kan het peil wellicht nog een stuk stijgen door het stilleggen van de naburige winning. In Figuur 21 wordt de evolutie van het waterverbruik van de laatste vier jaar weergegeven. Het diepgrondwater-, leidingwater- en regenwaterverbruik wordt geregistreerd met een debietmeter. Uit de figuur blijkt dat de productie lichtjes steeg en dan constant bleef, terwijl het waterverbruik stelselmatig daalde. Het regenwaterverbruik steeg en het diepgrondwaterverbruik daalde. Het waterverbruik per ton gewassen linnen daalde van 35,15 l/kg in 2003 naar 23,91 l/kg in 2006. Dat is een daling van 32% in vier jaar tijd.

76


Figuur 21: Evolutie van het waterverbruik in de wasserij van 2003-2006

7.000

250

(ton) of (m³/ton)

6.000 200

verbruik (m³)

5.000 diep grondwater (m³)

150

4.000

leidingwater (m³) regenwater (m³)

3.000

100

m³/ton productie (ton)

2.000 50 1.000 0

0 2003

2004

2005

2006

jaar

Het bedrijf acht in de komende vijf jaar een kleine productiestijging mogelijk zonder een stijging van het diepgrondwaterverbruik. Het bedrijf zou meer regenwater gebruiken en het verbruik per ton gewassen linnen nog proberen terug te dringen, zodat een beperkte groei in capaciteit mogelijk is. Figuur 22 toont het waterbalansschema van de wasserij. De waterbalans is opgesteld op basis van de gekende gegevens van de inkomende waterstromen en er zijn geen gegevens beschikbaar over het geproduceerde afvalwater, enkel inschattingen.

Figuur 22: Waterbalansschema van het waterverbruik van de wasserij in 2006 505 4.407 m³ sokkelwater 510 m³ regenwater

4.566 m³ tank 90 m³ 159 m³ tank 27 m³

393 stoomproductie

802

90% drogers strijkstraten

217 m³ 30%

verlies door verdamping

4.253 m³ persen wasproces: 10% 70% 7 zwierders 4.253 4.349 m³ 4.349 m³ hoofdwas lozing riool strijkproces: BA spui 96 afvalwater - kort spoelen - centrifugeren - strijken 70% 90-95° 70-90° condensbak nieuwkuis 20-25°

351 m³

65-70° 9 m³ leidingwater

360 m³

360 m³ volgens VMM

sanitair

IN

360 m³ lozing riool HA UIT

4.926 m³

4.926 m³

77


ALTERNATIEVEN VOOR DIEP GRONDWATER EN HAALBAARHEID Optie 1: regenwatergebruik optimaliseren Het economische optimum bij het dimensioneren van een regenwaterbuffer ligt ongeveer op 5 m³ buffer per 100 m² dakoppervlakte. De wasserij beschikt over 25 m³ regenwateropvang en een dakoppervlakte van 627 m², wat een buffercapaciteit van 4 m³/100 m² met zich meebrengt. Het regenwater wordt overgepompt naar de buffer van 90 m³ waar ook het sokkelwater wordt gebufferd. Dit betekent dat er eigenlijk een buffercapaciteit is van 115 m³ of 18,3 m³/100 m², wat ruim voldoende is om al het beschikbare regenwater maximaal te benutten. Als er gerekend wordt met een jaarlijkse neerslag van 800 liter/m² en een verlies van 10%, wordt van een dak van 627 m³ een netto regenwateropbrengst van 450 m³/jaar verkregen. Er is reeds voldoende buffer aanwezig en de totale dakoppervlakte is aangesloten, hieruit blijkt dat het regenwater als bron reeds optimaal gebruikt wordt. Optie 2: Ondiep grondwater De wasserij heeft bij het boren van haar eerste winning gezocht om ondiep grondwater te gebruiken, maar er was onvoldoende debiet beschikbaar. Ook in de Landeniaanse zandlaag was het debiet ontoereikend waardoor de Sokkel werd aangeboord. Lendelede is gelegen op een heuvelrug waardoor er minder kans is op veel freatisch water. Hieruit blijkt dat het overschakelen van diep naar ondiep grondwater voor dit bedrijf geen optie is. Optie 3: Proceswater geleverd door VMW als alternatief voor sokkelwater De VMW (Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening) heeft zich geëngageerd tot het uitvoeren van het project “Proceswater voor de industrie in West-Vlaanderen”. Het project past in het kader van het Grijswatersubsidiebesluit van 11 juni 2004. In het waterproductiecentrum (WPC) ’De Gavers’ in Harelbeke zal er meer Scheldewater (grijswater), dat via het kanaal Bossuit-Kortrijk tot bij het WPC komt, worden opgepompt en gezuiverd tot drinkwaterkwaliteit. Deze meerproductie van drinkwater zal via het bestaande drinkwaternet bedeeld worden aan bedrijven ter compensatie van de afbouw van hun diepgrondwatervergunning. Tegen begin 2008 moet dit ‘grijswater’ beschikbaar zijn voor de betrokken bedrijven. De prijs (exclusief BTW) voor het geleverde grijswater tot en met de kwaliteit van (hard) leidingwater voor kleinverbruikers (<10.000 m³/jaar) bedraagt circa 0,65 euro/m³ (indicatieve prijs VMW). Een bijkomende ontharding (door het bedrijf) zal wellicht noodzakelijk zijn. De wasserij heeft prijzen opgevraagd voor het installeren van een nieuwe ontharder. De prijs varieert tussen 1.600 en 2.200 euro (stel 2.000 euro) voor een ontharder met als capaciteit 1 m³/uur. Voor de werkingskosten wordt 0,15 euro/m³ gerekend voor energie- en zoutverbruik. Een onderhoudscontract kost al gauw 300 euro/jaar. De wasserij is niet aangesloten op het leidingnet. Om grijswater te kunnen afnemen is dit noodzakelijk. Om leidingwater tot in het bedrijf te krijgen moet de oprit in asfalt over een afstand van 80 meter opengebroken worden. Dit brengt een investering van ongeveer 150 euro/lm met zich mee of 12.000 euro. Deze investering kan afgeschreven worden op 10 jaar (looptijd grijswaterproject), terwijl de ontharder afgeschreven wordt op 5 jaar. De jaarlijkse afschrijving bedraagt 2000 / 5 + 12.000 / 10 = 1.600 euro. De prijs per m³ afhankelijk van het jaarverbruik (4.407-6.000 m³) bedraagt dan: 1.600 euro/ (4.407 à 6.000 m³) + 0,15 euro/m³ + 300 euro/ (4.407 à 6.000 m³) = 0,47-0,58 euro/m³. Dit betekent dat de totale kostprijs van een m³ grijswater na ontharding 1,11-1,23 euro/m³ kost. Dit alternatief wordt verder vergeleken met de huidige situatie en de veronderstelling dat er bij een heraanvraag van de vergunning opnieuw een afbouw zal worden opgelegd. 78


Optie 4: Sokkelwater gedeeltelijk afbouwen Op dit ogenblik bedraagt de vergunning voor sokkelwater 6.000 m³/jaar, maar het waterverbruik bedraagt 4.500 m³/j. Het bedrijf verwacht een productiestijging tot 20% met een nagenoeg gelijk waterverbruik. Daarom worden drie pistes bekeken, afhankelijk van de waterbehoefte:

•

toekomstig waterverbruik stijgt tot volledige vergunning:

6.000 m³/j

•

toekomstig waterverbruik stijgt licht:

5.000 m³/j

•

toekomstig waterverbruik blijft gelijk:

4.500 m³/j

Stel dat het bedrijf ervoor kiest om zijn vergunning voor diep grondwater (DGW) in 2010 te hernieuwen, dan is een afbouw van 25% tot 75% te verwachten. Deze scenario’s moeten vergeleken worden met de optie om grijswater als alternatief te kiezen. Het is de bedoeling om, zodra er grijswater beschikbaar is, de heffing op diep grondwater (op termijn) te laten stijgen tot de laagste prijs van grijswater (0,50 €/m³), zodat de bedrijven die toetreden niet benadeeld worden. Deze eventuele prijsstijging wordt meegenomen in de berekening in Tabel 45, evenals een indexering (zie DGW²). Als een deel van het vergunde debiet van diep grondwater wordt afgebouwd wordt dit vervangen door gewoon leidingwater (LW), dat onthard moet worden. De aankoopprijs per m³ leidingwater voor huishoudens bedraagt 1,65 euro/m³ (2006) en wordt 1,75 euro/m³ in 2007 (LW). Er kan ook gekeken worden om het bedrijf bij de drinkwatermaatschappij te laten registreren als industrieel gebruiker, dan wordt het industriële tarief aangerekend: 1,47 euro/m³ (2007) (LW ind). De jaarlijkse aansluitingskosten stijgen dan wel van 41 euro naar 211,7 euro, het wordt daarom pas interessant vanaf (211,7-41)/(1,75-1,47) = 610 m³ leidingwaterverbruik per jaar. Het is aangewezen het leidingwater te bufferen na ontharding om piekverbruik op te vangen. Daarom is het noodzakelijk om voor een koppeling tussen het leidingnet en de proceswatertank te zorgen. De wasserij beschikt zoals reeds aangehaald niet over een (industriële) aansluiting op het leidingnet. De investering om dit te realiseren zou ongeveer 12.000 euro bedragen. Uit deze beschouwingen kunnen er 6 scenario’s naast grijswater naar voren worden geschoven:

•

geen afbouw, maar DGW-heffing stijgt

100% DGW²

scenario 1

•

bij een afbouw van 25% van de vergunning

75% DGW + 25% LW 75% DGW + 25% LW ind

scenario 2 scenario 3

•

bij een afbouw van 50% van de vergunning bij een afbouw van 75% van de vergunning

50% DGW + 50% LW ind 25% DGW + 75% LW ind

scenario 4 scenario 5

•

kiezen voor 100% grijswater

100% grijswater (vanaf ’09) scenario 6

Er wordt uitgegaan van een jaarlijkse stijging van de heffing op het winnen van diep grondwater met 3% (op basis van de stijging van 2005 naar 2006), een jaarlijkse drinkwaterprijsindexering van 1,5% en een jaarlijkse indexering van de grijswaterprijs van 1%. De investeringskosten (behandeling, leidingen) worden afgeschreven op 10 jaar. Het kan zijn dat de gebiedsfactor in de heffingsformule op het winnen van diep grondwater stijgt. Daarom worden er twee scenario’s uitgewerkt: de gebiedsfactor verandert niet (DGW) en de gebiedsfactor stijgt tot de prijs van grijswater in 2 stappen (DGW²). De heffingskosten op het winnen van grondwater zijn niet fiscaal aftrekbaar. Het gebruik van grijswater is wel fiscaal aftrekbaar (33%). Dit betekent dat de heffingsprijs zal stijgen tot 67% van 0,50 euro/m³, dus tot 0,33 euro/m³. Als er rekening gehouden wordt met onderhoudsen werkingskosten van 0,10 euro/m³ dan zou de grijswaterprijs eigenlijk maar mogen stijgen tot 0,23 euro/m³. Er wordt aangenomen dat de prijs stijgt tot 0,30 euro/m³ in 2010.

79


Om de kosten bij deze mogelijke scenario’s te vergelijken met het alternatief van grijswater op 10 jaar worden de kosten op 10 jaar per bron naast elkaar gezet (Tabel 45). Ontharding en de aansluiting op het leidingnet is vereist op het moment dat er leidingwater of grijswater nodig is. Als er alleen sokkelwater wordt gebruikt dan moet er 14.000 euro minder geïnvesteerd worden, 12.000 euro op 10 jaar en 2.000 euro op 5 jaar. Aan een interestvoet van 2% is dit een opbrengst van 12.000 x[(1+0,02)10 -1] + 2 x (2.000 x [(1+0,02)5 -1)]) = 3.044 euro.

Tabel 45: Kostprijsberekening per type waterbron op 10 jaar Kostprijs per waterbron DGW Kosten die vast blijven over 10 jaar Werkingskosten (€/m³) Onderhoudskosten (€/j) Vaste vergoeding (€/j) Investeringskosten* (€/j) Totaal variabele kosten (€/m³) Totaal vaste kosten (€/j)

DGW² = gebiedsfactor stijgt

0,046 250 0 0,046 250

LW <610 m³

LWind >610 m³

Ontharden Grijswater

0,046 0 0 250 0 0 41 211,7 0 1.200 1.200 0,046 0 0 250 1.241 1.412 Gebieds- Heffing Kosten die jaarlijks stijgen factor (4.500 m³) Geschatte jaarlijkse indexering 3% 3% 1,50% 1% Aankoop/ heffing 2007 (€/m³) 0,135 2,0 0,135 1,750 1,470 Aankoop/ heffing 2008 (€/m³) 0,139 2,0 0,139 1,776 1,485 Aankoop/ heffing 2009 (€/m³) 0,143 3,0 0,215 1,803 1,500 Aankoop/ heffing 2010 (€/m³) 0,148 4,0 0,296 1,830 1,515 Aankoop/ heffing 2011 (€/m³) 0,152 4,0 0,305 1,857 1,530 Aankoop/ heffing 2012 (€/m³) 0,157 4,0 0,314 1,885 1,545 Aankoop/ heffing 2013 (€/m³) 0,161 4,0 0,323 1,914 1,560 Aankoop/ heffing 2014 (€/m³) 0,166 4,0 0,333 1,942 1,576 Aankoop/ heffing 2015 (€/m³) 0,171 4,0 0,343 1,971 1,592 Aankoop/ heffing 2016 (€/m³) 0,176 4,0 0,353 2,001 1,608 DGW = diep grondwater, LW = leidingwater, LW ind = industrieel leidingwatertarief. * Investeringen voor ontharder (op 5 jaar) of infrastructuurwerken aan leidingnet (op 10 jaar).

0,15 300 400 0,15 700

0 0 0 1.200 0 1.200

-

1% 0,650 0,657 0,663 0,670 0,676 0,683 0,690 0,697

Aan de hand van deze kostprijzen per bron kan er een kostenraming worden gemaakt voor de 6 scenario’s en dit voor een jaarlijks waterverbruik van 4.500 m³ (Tabel 46), 5.000 m³ (Tabel 47) en 6.000 m³ (Tabel 48). Scenario 1 is de huidige toestand, namelijk diep grondwater verder gebruiken, maar met een stijging van de gebiedsfactor in de heffingsformule die in rekening wordt gebracht (DGW²).

80


Tabel 46: Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte 4.500 m³/jaar blijft Huidige Scenario 1: Scenario 2: 25% Scenario 3: 25% Scenario 4: 50% toestand heffing stijgt afbouw met LW afbouw met LW ind afbouw met LW ind Jaar WaterDGW DGW DGW LW ind DGW LW ind verbruik (m³/j) DGW² (m³/j) (m³/j) LW (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) 4.500 4.500 2007 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 4.500 2008 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 4.500 2009 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 4.500 2010 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2011 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2012 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2013 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2014 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2015 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 4.500 4.500 2016 4.500 0 4.500 0 3.000 1.500 DGW² (m³/j) DGW Prijs (euro) DGW LW DGW LW ind DGW LW ind 1.065,89 1.064,50 0,00 1.064,50 2007 1.064,50 0,00 1.064,50 0,00 1.084,16 1.082,73 0,00 1.082,73 2008 1.082,73 0,00 1.082,73 0,00 1.425,96 1.101,50 0,00 1.101,50 2009 1.101,50 0,00 1.101,50 0,00 1.787,71 1.120,83 0,00 1.120,83 830,55 4.608,51 2010 1.120,83 0,00 1.827,63 1.140,75 0,00 1.140,75 843,83 4.631,23 2011 1.140,75 0,00 1.868,75 1.161,26 0,00 1.161,26 857,51 4.654,18 2012 1.161,26 0,00 1.911,10 1.182,39 0,00 1.182,39 871,59 4.677,35 2013 1.182,39 0,00 1.954,73 1.204,15 0,00 1.204,15 886,10 4.700,76 2014 1.204,15 0,00 1.999,66 1.226,56 0,00 1.226,56 901,04 4.724,40 2015 1.226,56 0,00 2.045,94 1.249,65 0,00 1.249,65 916,43 4.748,28 2016 1.249,65 0,00 Subtotaal 11.534,31 16.971,53 11.534,31 0,00 11.534,31 0,00 9.355,78 32.744,71 Totaal 11.534,31 16.971,53 11.534,31 11.534,31 42.100,49 Opbrengst minder investering in ontharding en leidingwateraansluiting 3.044,00 3.044,00 3.044,00 3.044,00 Totaal min opbrengst 8.490,31 13.927,53 8.490,31 8.490,31 42.100,49

Scenario 5: 75% afbouw met LW ind DGW LW ind (m³/j) (m³/j) 4.500 0 4.500 0 4.500 0 1.500 3.000 1.500 3.000 1.500 3.000 1.500 3.000 1.500 3.000 1.500 3.000 1.500 3.000 DGW LW ind 1.064,50 0,00 1.082,73 0,00 1.101,50 0,00 540,28 7.105,33 546,92 7.150,76 553,75 7.196,65 560,80 7.243,00 568,05 7.289,82 575,52 7.337,10 583,22 7.384,85 7.177,25 50.707,52 57.884,77

Scenario 6: onthard grijswater DGW Grijswater (m³/j) (m³/j) 4.500 0 4.500 0 0 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 0 4.500 DGW Grijswater 1.064,50 0,00 1.082,73 0,00 250,00 5.500,00 250,00 5.529,25 250,00 5.558,79 250,00 5.588,63 250,00 5.618,77 250,00 5.649,20 250,00 5.679,95 250,00 5.711,00 4.147,23 44.835,59 48.982,81

57.884,77

48.982,81

Als het waterverbruik 4.500 m³/jaar blijft, dan kan een afbouw van 25% gerealiseerd worden zonder dat een andere waterbron nodig is. Bij een afbouw van 50%, aangevuld met onthard leidingwater (scenario 4) is het interessant om het bedrijf als industrieel gebruiker te laten registeren (LW ind). Uit Tabel 46 blijkt dat scenario 4 economisch interessanter is dan het volledig overschakelen op grijswater (scenario 6), maar dat dit scenario 5,8 keer duurder is dan de huidige toestand en 3,5 keer duurder dan scenario 1. Hieruit blijkt dat het economisch zwaar weegt als het bedrijf zou moeten overschakelen op grijswater of leidingwater, zelfs wanneer de heffing op diep grondwater stijgt tot de prijs van grijswater (scenario 1). Grijswater wordt interessanter dan het hervergunnen van het diep grondwater, wanneer het debiet aan sokkelwater dat hervergund wordt, aangevuld met onthard leidingwater net minder kost dan 100% grijswater. Het scenario, diep grondwater aangevuld met onthard leidingwater, blijkt goedkoper dan grijswater zolang de vergunning na afbouw groter is dan 2.346 m³/j. Dit komt overeen met een afbouw van 61%. Hierbij werd aangenomen dat de gebiedsfactor uit de grondwaterheffingsformule in de komende tien jaar niet zal stijgen. Als de gebiedsfactor wel stijgt tot de prijs van grijswater (scenario 1) dan zou het alternatief van diep grondwater aangevuld met onthard leidingwater interessanter zijn dan grijswater zolang de nieuwe vergunning meer dan 2.664 m³/j bedraagt.

81


Tabel 47: Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte stijgt tot 5.000 m³/jaar Huidige Scenario 1: Scenario 2: 25% Scenario 3: 25% toestand heffing stijgt afbouw met LW Jaar afbouw met LW ind WaterDGW DGW DGW LW ind verbruik (m³/j) DGW² (m³/j) (m³/j) LW (m³/j) (m³/j) (m³/j) 5.000 5.000 2007 5.000 0 5.000 0 5.000 5.000 2008 5.000 0 5.000 0 5.000 5.000 2009 5.000 0 5.000 0 5.000 5.000 4.500 500 4.500 500 2010 5.000 5.000 2011 4.500 500 4.500 500 5.000 5.000 2012 4.500 500 4.500 500 5.000 5.000 4.500 500 4.500 500 2013 5.000 5.000 2014 4.500 500 4.500 500 5.000 5.000 2015 4.500 500 4.500 500 5.000 5.000 4.500 500 4.500 500 2016 DGW² (m³/j) DGW Prijs (euro) DGW LW DGW LW ind 1.156,55 1.155,00 0,00 1.155,00 2007 1.155,00 0,00 1.176,85 1.175,25 0,00 1.175,25 0,00 2008 1.175,25 1.556,63 1.196,11 0,00 1.196,11 2009 1.196,11 0,00 1.958,57 1.120,83 2.930,97 1.120,83 2.943,97 2010 1.217,59 2.002,92 1.140,75 2.944,69 1.140,75 2.951,54 2011 1.239,72 2.048,61 1.161,26 2.958,62 1.161,26 2.959,19 2012 1.262,51 2.095,67 1.182,39 2.972,76 1.182,39 2.966,92 2013 1.285,99 2.144,14 1.204,15 2.987,11 1.204,15 2.974,72 2014 1.310,16 2.194,06 1.226,56 3.001,68 1.226,56 2.982,60 2015 1.335,07 2.245,49 1.249,65 3.016,47 1.249,65 2.990,56 2016 1.360,72 Subtotaal 12.538,12 18.579,48 11.811,94 20.812,31 11.811,94 20.769,50 Totaal 12.538,12 18.579,48 32.624,25 32.581,45 Opbrengst minder investering in ontharding en leidingwateraansluiting 3.044,00 3.044,00 Totaal min opbrengst 9.494,12 15.535,48 duurder 32.581,45

Scenario 4: 50% afbouw met LW ind DGW LW ind (m³/j) (m³/j) 5.000 0 5.000 0 5.000 0 3.568 1.432 3.568 1.432 3.568 1.432 3.568 1.432 3.568 1.432 3.568 1.432 3.568 1.432 DGW LW ind 1.155,00 0,00 1.175,25 0,00 1.196,11 0,00 940,47 4.495,32 956,26 4.517,01 972,53 4.538,92 989,28 4.561,04 1.006,53 4.583,39 1.024,31 4.605,96 1.042,61 4.628,75 10.458,35 31.930,39 42.388,74

Scenario 5: 75% afbouw met LW ind DGW LW ind (m³/j) (m³/j) 5.000 0 5.000 0 5.000 0 1.500 3.500 1.500 3.500 1.500 3.500 1.500 3.500 1.500 3.500 1.500 3.500 1.500 3.500 DGW LW ind 1.155,00 0,00 1.175,25 0,00 1.196,11 0,00 540,28 7.937,60 546,92 7.990,61 553,75 8.044,15 560,80 8.098,22 568,05 8.152,84 575,52 8.208,00 583,22 8.263,71 7.454,89 56.695,12 64.150,00

Scenario 6: onthard grijswater DGW Grijswater (m³/j) (m³/j) 5.000 0 5.000 0 0 5.000 0 5.000 0 5.000 0 5.000 0 5.000 0 5.000 0 5.000 0 5.000 DGW Grijswater 1.155,00 0,00 1.175,25 0,00 250,00 5.900,00 250,00 5.932,50 250,00 5.965,33 250,00 5.998,48 250,00 6.031,96 250,00 6.065,78 250,00 6.099,94 250,00 6.134,44 4.330,25 48.128,43 52.458,68

42.388,74

64.150,00

52.458,68

Uit Tabel 47 volgt dat wanneer de afbouw van de vergunning slechts 25% bedraagt, de industriële leidingwateraansluiting in het begin duurder is, maar op termijn door de lagere indexering net beter zou uitkomen. Volgens het huidige tarief wordt het maar interessant vanaf 610 m³ om zich te registreren als industrieel gebruiker. Scenario’s 2 en 3 zijn ongeveer 3,4 maal duurder dan de huidige toestand en 2,1 maal duurder dan scenario 1. Hieruit blijkt dat voor een aanvulling met slechts 500 m³ leidingwater dat onthard moet worden een enorme investering nodig is en dat dit economisch niet echt verantwoord zou zijn voor een dergelijk klein debiet. Bij een waterbehoefte van 5.000 m³ zijn scenario’s 2, 3 en 4 economisch nog steeds interessanter dan scenario 6 (grijswater). Bij een halvering van de sokkelwatervergunning (scenario 4) wordt het sokkelwater aangevuld met onthard leidingwater. Dit scenario is 8% goedkoper dan het volledig overschakelen op grijswater (scenario 6). Uit de berekening van Tabel 47 blijkt dat de aanvulling met onthard leidingwater als alternatief interessanter is dan 100% grijswater zolang de nieuwe vergunning meer dan 2.612 m³/j bedraagt. Als de gebiedsfactor wel stijgt tot de prijs van grijswater (scenario 1) dan zou het alternatief van diep grondwater aangevuld met onthard leidingwater interessanter zijn dan grijswater zolang de nieuwe vergunning meer dan 2.965 m³/j bedraagt.

82


Tabel 48: Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte stijgt tot 6.000 m³/jaar Huidige Scenario 1: Scenario 2: 25% Scenario 3: 25% Scenario 4: 50% Scenario 5: 75% Scenario 6: toestand heffing stijgt afbouw met LW Jaar afbouw met LW ind afbouw met LW ind afbouw met LW ind onthard grijswater WaterDGW DGW DGW LW ind DGW LW ind DGW LW ind DGW Grijswater verbruik (m³/j) DGW² (m³/j) (m³/j) LW (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) (m³/j) 6.000 6.000 2007 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 6.000 2008 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 6.000 2009 6.000 0 6.000 0 6.000 0 6.000 0 0 6.000 6.000 6.000 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 2010 6.000 6.000 2011 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 6.000 6.000 2012 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 6.000 6.000 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 2013 6.000 6.000 2014 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 6.000 6.000 2015 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 6.000 6.000 4.500 1.500 4.500 1.500 3.000 3.000 1.500 4.500 0 6.000 2016 DGW² (m³/j) DGW Prijs (euro) DGW LW DGW LW ind DGW LW ind DGW LW ind DGW Grijswater 1.337,86 1.336,00 0,00 1.336,00 0,00 1.336,00 0,00 1.336,00 0,00 1.336,00 2007 1.336,00 0,00 1.362,21 1.360,30 0,00 1.360,30 0,00 1.360,30 0,00 1.360,30 0,00 1.360,30 0,00 2008 1.360,30 1.817,95 1.385,33 0,00 1.385,33 0,00 1.385,33 0,00 1.385,33 0,00 250,00 6.700,00 2009 1.385,33 2.300,28 1.120,83 4.910,91 1.120,83 4.608,51 830,55 7.105,33 540,28 9.602,14 250,00 6.739,00 2010 1.411,11 2.353,51 1.140,75 4.952,08 1.140,75 4.631,23 843,83 7.150,76 546,92 9.670,30 250,00 6.778,39 2011 1.437,66 2.408,33 1.161,26 4.993,87 1.161,26 4.654,18 857,51 7.196,65 553,75 9.739,13 250,00 6.818,17 2012 1.465,01 2.464,80 1.182,39 5.036,29 1.182,39 4.677,35 871,59 7.243,00 560,80 9.808,66 250,00 6.858,36 2013 1.493,18 2.522,97 1.204,15 5.079,34 1.204,15 4.700,76 886,10 7.289,82 568,05 9.878,88 250,00 6.898,94 2014 1.522,20 2.582,88 1.226,56 5.123,04 1.226,56 4.724,40 901,04 7.337,10 575,52 9.949,80 250,00 6.939,93 2015 1.552,08 2.644,58 1.249,65 5.167,40 1.249,65 4.748,28 916,43 7.384,85 583,22 10.021,43 250,00 6.981,33 2016 1.582,87 14.545,74 21.795,38 12.367,21 35.262,93 12.367,21 32.744,71 10.188,69 50.707,52 8.010,16 68.670,32 4.696,30 54.714,12 Subtotaal 14.545,74 21.795,38 47.630,14 45.111,92 60.896,20 76.680,48 Totaal 59.410,42 Opbrengst minder investering in ontharding en leidingwateraansluiting 3.044,00 3.044,00 Totaal min opbrengst 11.501,74 18.751,38 duurder 45.111,92 60.896,20 76.680,48 59.410,42

Uit Tabel 48 blijkt dat bij een waterbehoefte van 6.000 m³/j scenario 3 ongeveer 3,9 maal duurder is dan de huidige toestand en 2,4 keer duurder dan scenario 1. Scenario 3 is wel 24% goedkoper dan grijswater als alternatief (scenario 6). Als de waterbehoefte stijgt tot 6.000 m³/j (het huidige vergunde debiet) dan is grijswater (scenario 6) net goedkoper dan wanneer de vergunning met 50% wordt afgebouwd en aangevuld wordt met onthard leidingwater (scenario 3). Bij een waterbehoefte kleiner dan 5.734 m³/j en een afbouw van 50% wordt grijswater als alternatief interessanter dan de aanvulling van sokkelwater met onthard leidingwater. Als de heffing op diep grondwater stijgt volgens DGW*, dan is grijswater interessanter bij een waterbehoefte groter dan 5.057 m³/jaar. Uit de berekening blijkt dat de aanvulling met onthard leidingwater als alternatief interessanter is dan 100% grijswater zolang de nieuwe vergunning meer dan 3.142 m³/j bedraagt. Als de gebiedsfactor wel stijgt tot de prijs van grijswater (scenario 1) dan zou het alternatief van diep grondwater aangevuld met onthard leidingwater interessanter zijn dan grijswater zolang de nieuwe vergunning meer dan 3.567 m³/j bedraagt.

83


Conclusies Regenwater wordt al optimaal gebruikt en ondiep grondwater is er niet aanwezig. De enige alternatieven voor de wasserij zijn grijswater (van drinkwaterkwaliteit geleverd door VMW aan 0,65 euro/m³) of diep grondwater aangevuld met leidingwater. Zowel grijswater als leidingwater moet worden onthard. In 2010 moet de sokkelwatervergunning hernieuwd worden. Afhankelijk van het debiet van de nieuwe vergunning zal blijken of het interessanter was om voor grijswater te kiezen of niet. De kostprijs van het alternatief grijswater over een periode van 10 jaar werd vergeleken met de optie om verder sokkelwater te gebruiken aangevuld met leidingwater. Uit deze kostprijsberekening blijkt dat bij een jaarlijkse waterbehoefte kleiner dan 5.734 m³/jaar de optie van sokkelwater aangevuld met onthard leidingwater een goedkoper alternatief is dan grijswater, als de afbouw van de diepgrondwatervergunning niet meer dan 50% bedraagt (nieuwe vergunning minimaal 3.000 m³/jaar). Bij een stijging van de grondwaterheffing (DGW²) is dit bij een waterbehoefte kleiner dan 5.057 m³/jaar. Afhankelijk van de waterbehoefte is de grens waarop het alternatief van sokkelwater aangevuld met onthard leidingwater economisch interessanter is dan overschakelen op grijswater anders. Ook het al dan niet stijgen van de gebiedsfactor in de heffing op diep grondwater speelt een rol. DGW is de prijs zonder stijging en DGW² is de prijs met stijging. Zolang het debiet van de nieuwe vergunning niet minder is dan de waarden hieronder opgegeven per waterbehoefte is sokkelwater aangevuld met onthard leidingwater goedkoper.

Waterbehoefte

4.500 m³/jaar

5.000 m³/jaar

6.000 m³/jaar

Grenswaarde bij DGW

2.346 m³

2.612 m³

3.142 m³

Grenswaarde bij DGW²

2.664 m³

2.965 m³

3.567 m³

Vanaf het moment dat het leidingwaterverbruik groter is dan 610 m³ op jaarbasis, is het aan te raden zich als industriële gebruiker te laten registreren. Deze conclusies zijn afhankelijk van de gebruikte geschatte kosten per waterbron, vandaar dat er toch met enige voorzichtigheid mee moet worden omgesprongen. Het is zinvol om de kosten na te kijken en zo nodig aan te passen. Er moet ook rekening gehouden worden met het feit dat de overheid van plan is om, zodra er grijswater beschikbaar is, de heffing op diep grondwater te laten stijgen tot de prijs van grijswater (0,50 €/m³), zodat de bedrijven die toetreden niet benadeeld worden. Dit werd gesimuleerd via scenario 1, maar ook dit kan een over- of onderschatting zijn van de uiteindelijke heffingsstijging.

3.5. Leidingwatergebruik optimaliseren als onderdeel van een wateraudit 3.5.1 Algemeen Niet alleen het zoeken naar alternatieven voor diep grondwater is belangrijk, maar ook het kijken of leidingwater op bepaalde plaatsen niet vervangen kan worden door een andere waterbron. Indien dit niet mogelijk is kan het leidingwaterverbruik zoveel mogelijk worden beperkt door het gebruik van de andere waterbronnen zoveel mogelijk te optimaliseren.

84


3.5.2 Praktijkvoorbeeld van het leidingwatergebruik optimaliseren bij een landbouwbedrijf Het praktijkvoorbeeld betreft een melkveehouder met ongeveer 75 melkkoeien en het daarbij behorende jong vee. Door de hoge kostprijs van leidingwater en de beperkte beschikbaarheid van putwater, heeft het bedrijf besloten om regenwater aan te wenden. In 2006 is het bedrijf begonnen met het gebruik van regenwater ter beperking van het leidingwaterverbruik. Het regenwater wordt zoveel mogelijk gebruikt, indien het niet meer voorradig is wordt er aangevuld met putwater en in noodgevallen met leidingwater.

De waterbevoorrading gebeurt nu met drie waterbronnen: -

regenwater opgevangen in buffer van 5.000 liter en 30.000 liter;

-

putwater uit twee ondiepe boorputten op 10 meter;

-

leidingwater als aanvulling.

Tabel 49 toont de evolutie van het waterverbruik de laatste vier jaar.

Tabel 49: Evolutie van het waterverbruik bij het veeteeltbedrijf Waterverbruik (m³) 2003 2004 2005 2006

Putwater Regenwater Leidingwater 930 0 2.066 713 0 2.238 1.675 0 1.610 1.882 781 140

Totaal 2.996 2.951 3.285 2.803

Runderen

m³/rund

75

43,8

In Figuur 23 wordt aangegeven welke waterbron waar wordt gebruikt. Zoals de figuur illustreert wordt zoveel mogelijk regenwater gebruikt, dit regenwater wordt aangevuld met putwater en pas als er onvoldoende water is wordt er aangevuld met leidingwater. De aanvulling gebeurt volledig automatisch via sensoren en elektrische aansturing van pompen.

85


Figuur 23: Waterverbruikschema van het veeteeltbedrijf

In 2005 had het bedrijf een gemiddelde waterbehoefte van 8.200 liter/dag of 2.993 m³/jaar: -

drinkwater dieren:

-

spoelwater melkinstallatie:

-

reiniging melkstand:

6.700 l/dag 500 l/dag 1.000 l/dag

o

uierreiniging en reiniging tijdens melken:

800 l/dag

o

hogedrukreiniging achteraf:

200 l/dag 8.200 l/dag

TOTAAL

Na de plaatsing van 7 debietmeters kon het waterverbruik beter worden bijgehouden. Waterverbruik op 12/12/2006: -

drinkwater dieren + hogedrukreiniging (W2):

5.800 l/dag

-

spoeling melkmachines + koeltanks (putwater, deel W4-W3)

560 l/dag

-

uierdouches (lauw putwater)

700 l/dag

-

huishoudelijk water, spoeling ontijzeraar en ontkalker (rest W4-W3)

520 l/dag 7.580 l/dag

TOTAAL

Uit de vergelijking van het dagverbruik in 2005 en 2006 blijkt dat deze waarde nogal schommelt. Naast het dagverbruik wordt ook best het jaarverbruik bekeken, gelinkt aan het gemiddelde aantal runderen (zie Tabel 49). Het jaarverbruik is minder variabel dan het dagverbruik.

86


Omdat er onvoldoende putwater aanwezig was op het bedrijf om aan de watervraag te voorzien en omdat het leidingwater te duur werd, heeft het bedrijf geïnvesteerd in de opvang van regenwater. De totale kostprijs bedraagt 13.264 euro, de verdeling over de verschillende benodigdheden wordt in Tabel 50 weergegeven.

Tabel 50: Kostprijsberekening voor het inzetten van regenwater (in 2005) Kostprijs infrastructuurwerken voor aansluiting regenwater SANITAIR DEEL: - regenwaterfilter (op maat gemaakt) - drukpomp (buiten) - dompelpomp - onderwaterdrukpomp - 2 magneetventielen - 37 inox beugels voor bevestigen dakgoot - 230 m polyester dakgoot - 2 watertellers - werkuren - overige loodgieterwerken Subtotaal ELEKTRISCH DEEL (voor alle waterbronnen): - logo 24 V - digitale niveausensor - overige elektrische werken Subtotaal Totaal

500,0 2.000,0 577,0 1.675,0 632,0 721,5 235,0 272,0 2.875,0 442,5 9.930,0

euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro euro

115 315 602 1.032

euro euro euro euro

10.962 euro 13.264 euro

x 21% BTW

De investering kan op een termijn van 20 jaar afgeschreven worden omdat het vooral om infrastructuur gaat, alleen de pompen zullen wellicht sneller moeten worden vervangen en worden daarom afgeschreven op 10 jaar. Dit betekent dat 4.252 euro op 10 jaar afgeschreven wordt en 9.012 euro op 20 jaar of dat de jaarlijkse afschrijving 876 euro bedraagt. De elektrische apparatuur dient om de drie waterbronnen optimaal te beheersen, dus niet alleen voor het regenwater. Het zorgt ervoor dat eerst zoveel mogelijk regenwater wordt gebruikt, vervolgens ondiep grondwater of putwater en in laatste instantie leidingwater. Daarom wordt bij de berekening van de kostprijs per waterbron dit deel niet meegerekend. De investering voor regenwater bedraagt dan 4.252 euro op 10 jaar plus 7.980 euro op 20 jaar afgeschreven, dit betekent een aflossing van 824 euro per jaar. Mocht het bedrijf niet geïnvesteerd hebben in het gebruik van regenwater dan zou 781 m³ leidingwater extra gebruikt worden. Dit betekent een jaarlijkse kostprijs van ongeveer 1.367 euro extra (leidingwater kost 1,75 €/m³) ten opzichte van een investering van 13.264 euro. De investering is dus na 10 jaar terugverdiend.

87


4. POTENTIËLE ALTERNATIEVEN VOOR DIEP GRONDWATER 4.1. Inleiding Voor dat er gezocht wordt naar alternatieve waterbronnen voor het diep grondwater moet er in de eerste plaats gekeken worden of er niet kan bespaard worden op het diepgrondwaterverbruik. Potentiële alternatieven voor diep grondwater kunnen gevonden worden op bedrijfs- en procesniveau en ook door het zoeken naar alternatieve waterbevoorradingsmogelijkheden. De mogelijke alternatieven op bedrijfsniveau zijn vooral af te leiden uit de gegevens verkregen via de wateraudits bij de industrie en landbouw en door contacten met bedrijven en leveranciers van innovatieve watertechnologieën. De specificaties van het water die bedrijven aanbieden wordt bijgehouden in een databank. Nieuwe samenwerkingsmogelijkheden werden onderzocht in functie van vragen van bedrijven die een waterbehoefte hebben of op vraag van bedrijven die met een wateroverschot zitten. De haalbaarheid van iedere samenwerkingsmogelijkheid werd onderzocht met de betrokken partijen. Als via een wateraudit of uit bedrijfscontacten bleek dat een bedrijf water zoekt of aanbied dan werd:

•

gescreend naar het wateraanbod of de vraag naar water in de onmiddellijke omgeving van het bedrijf;

•

gescreend naar mogelijkheden voor het oprichten van bilaterale samenwerkingsverbanden (projecten waarbij slechts twee bedrijven en/of instanties betrokken zijn) of multilaterale samenwerkingsverbanden (projecten waarbij meerdere bedrijven betrokken zijn of waarbij ook derden worden ingeschakeld).

Het gebruik van bestaande alternatieve watervoorraden kan in elk geval worden uitgebreid. Mogelijke bestaande alternatieve watervoorraden in de Provincie West-Vlaanderen zijn:

•

het effluent van RWZI’s;

•

bufferbekkens langs waterlopen aangelegd door de Provincie;

•

bufferbekkens van bedrijven of op bedrijventerreinen;

•

leidingnetwerk en watertoren met pompsysteem dat in 1958 werd aangelegd door de Verenigde Vlassers, een groep van 13 Vlashandelaars in Izegem, om water uit het kanaal RoeselareOoigem te kunnen gebruiken.

Verder werd er gezocht naar locaties waar soortgelijke alternatieve watervoorraden nog mogelijk kunnen zijn voor de industrie en de agrarische sector in de regio:

•

onderzoek naar inplantingmogelijkheden voor bufferbekkens voor de land- en tuinbouw;

•

onderzoek naar de uitbouw van regenwaterspaarbekkens op bedrijventerreinen die dienst kunnen doen als opvang voor (grijs)water dat bij bedrijven ingezet kan worden voor laagwaardige toepassingen.

88


4.2. Recuperatie op bedrijfsniveau De techniek voor intern hergebruik staat niet stil. Naast omgekeerde osmose, kennen membraanbioreactoren een grote opmars als techniek om water te zuiveren voor hergebruik als proceswater. Het probleem van het opconcentreren van vuillasten door overmatig hergebruik blijft en oplossingen hiervoor zijn nog niet optimaal. TNAV is in 2007 gestart met het opzetten van een Belgian Membrane Group om alle Belgische membraantechnologie te coördineren, te versterken en te promoten. Hierbij wordt ook sterk samengewerkt met het membraanonderzoeksteam bij VITO. Uit de enquête is gebleken dat in 2005 drie diepvriesgroentebedrijven (in 2004: twee) en één textielveredelingsbedrijf afvalwater hergebruiken. -

Bij de drie diepvriesgroentebedrijven wordt telkens gebruikgemaakt van ultrafiltratie gevolgd door omgekeerde osmose. Gemiddeld wordt 40 m³/uur permeaat verkregen wat op jaarbasis leidt tot het hergebruik van 100.000-150.000 m³/jaar. Dit permeaat wordt vooral gebruikt als proceswater.

-

Bij het textielveredelingsbedrijf betreft het hergebruikprocedé een samenwerking tussen twee bedrijven van eenzelfde groep. Er werd samen geïnvesteerd in een behandeling van het afvalwater dat gezuiverd wordt met een flocculatie (Dissolved Air Flotation), een zandfilter, kaarsenfilters en omgekeerde osmose membranen. Het geproduceerde debiet bedraagt 15 m³/uur dat wordt gebruikt voor stoomproductie en als proceswater (30.000 m³/jaar).

In de landbouw geven 8 bedrijven (van de 1.276) aan in het enquêteformulier dat ze het spoelwater van hun melkinstallatie hergebruiken voor reinigingsactiviteiten. Het POVLT stimuleert het hergebruik van water bij landbouwbedrijven via verschillende studiedagen en het uitvoeren van wateraudits.

4.3. Collectieve waterbevoorradingsprojecten 4.3.1 Grijswaterbevoorrading ter vervanging van diep grondwater bij de industrie in West-Vlaanderen 4.3.1.1 Historiek Oorspronkelijk zocht de stad Waregem naar alternatieve waterbevoorradingsmogelijkheden voor 2 textielbedrijven, Concordia Textiles en Bekaert Textiles in Waregem. Later werd Steverlynck uit Anzegem (Vichte) ook in de cluster opgenomen. In 2000 werd door het streekplatform REBAK het project ‘Leiewater als alternatieve waterbevoorrading voor sokkelwater te Waregem’ goedgekeurd in het kader van de STEM-projecten. Deze studie werd uitgevoerd door de stad Waregem in samenwerking met de drie grote textielbedrijven. Tegelijkertijd werd door AMINAL afdeling water een opdracht toevertrouwd aan de intercommunale Leiedal om de technische en financiële haalbaarheid van een alternatieve waterbevoorrading van proceswater naar de bedrijven in het arrondissement Kortrijk te onderzoeken. Hieruit bleek dat RWZI-efflluent interessanter was dan Leiewater of kanaalwater omdat de kwaliteit van het RWZI-effluent minder schommelt en de geschatte kostprijs (initieel) voordeliger was. De optie om RWZI-effluent te gebruiken als bron voor grijswater werd verder uitgewerkt door Aquaplus, maar de richtprijs per kubieke meter water was finaal te hoog en niet aanvaardbaar voor de bedrijven. Uiteindelijk werd als aanvaardbare prijs voor de bedrijven 0,50 euro per m³ vooropgesteld, bij een totale afname van ongeveer 1,95 miljoen m³/jaar. Deze prijs is slechts haalbaar indien een subsidie voor de investering in de behandelingsinstallatie en het distributiekanaal wordt toegekend. Een voorstel voor subsidie werd geformuleerd en een uitbreiding naar meer dan drie bedrijven moest mogelijk worden gemaakt.

89


Op kabinetsniveau werd met een beperkte (besloten) groep verder vergaderd om het project open te trekken en dit leidde tot het opstellen van het subsidiebesluit voor grijswaterbevoorrading (11 juni 2004 - Besluit van de Vlaamse Regering houdende het toekennen van een gewestbijdrage aan grijswaterleveranciers voor de uitbouw van grijswatercircuits ter bescherming van de kwetsbare watervoerende lagen (BS 02/09/2004)). Grijswaterprojecten van drinkwatermaatschappijen kunnen daarbij 60% gesubsidieerd worden. De financiering wordt gelijkwaardig verdeeld over de departementen Leefmilieu en Economie. Voorafgaand aan de goedkeuring van dit besluit werd advies gevraagd aan de Europese Commissie of deze steunmaatregel kan en onder welke voorwaarden. Op 2 juni 2004 kregen de Kabinetten de beoordeling terug. De Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW) startte met het onderzoek om het RWZIproject praktisch uit te voeren en legde bijkomende knelpunten bloot:

•

één van de bedrijven werd geconfronteerd met het toenmalige afkoppelingsbesluit. Bij afkoppeling kon het voor het bedrijf aantrekkelijk worden om het eigen afvalwater te gaan hergebruiken. Dit zou zowel het debiet in de RWZI beïnvloeden als de slaagkans van het project omdat één van de grootste afnemers van grijswater wegvalt. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) zou eventueel toelaten dat het bedrijf een persleiding van het bedrijf naar de RWZI aanlegt (7 km in vogelvlucht). Deze effluentleiding verzekert dan het ecologische transport van het afvalwater naar de RWZI, maar brengt grote kosten met zich mee voor het bedrijf en biedt geen enkele meerwaarde;

•

indien de VMW het effluent van de RWZI van Waregem behandelt met microfiltratie en omgekeerde osmose dan wordt er een concentraat geproduceerd. VMM verbood de lozing van het concentraat in de Gaverbeek. Er zou een concentraatleiding aangelegd moeten worden van het nieuwe waterproductiestation naar de Leie (ongeveer 2 km in vogelvlucht). Ook deze meerprijs hypothekeerde het project;

•

Aquafin wou een vergoeding vragen voor het gebruik van het RWZI-effluent, maar de toenmalige minister van Leefmilieu, Jef Tavernier, heeft dit verzoek afgewezen. Het RWZIeffluent moest voor dit project gratis blijven.

Er moest dus gezocht worden naar een nieuwe oplossing om de vooropgestelde prijs van 0,50 euro/m³ geleverd water te kunnen halen. Het initiële debiet dat aan de drie bedrijven geleverd moest worden, was ondertussen gedaald van 1,95 miljoen m³ tot 1,45 miljoen m³ per jaar. In het najaar van 2004 kwam de VMW met een voorstel om meer drinkwater te produceren in het waterproductiecentrum (WPC) “De Gavers” op basis van oppervlaktewater en dit water te bedelen aan de bedrijven, zodat zij hun winning diep grondwater konden afbouwen. Voor de distributie zou het bestaande leidingnet gebruikt worden dat weliswaar op bepaalde plaatsen beperkt zou worden uitgebreid. Het omzetten van het leidingwater naar proceswater (ontharden) zou gebeuren op bedrijfsniveau (decentraal) via een verplaatsbare installatie. Op 29 oktober 2004 werd het voorstel van de VMW informeel voorgesteld aan de Kabinetten en besproken in functie van de criteria van het subsidiebesluit. Er werd besloten dat de VMW dit voorstel zou uitwerken om het voor 1 december 2004 in te dienen als principeaanvraag in het kader van het subsidiebesluit. Tevens werd informeel aan de Europese Commissie de vraag gesteld of het voorstel conform was volgens de voorwaarden opgelegd door de Europese Commissie. Op 16 december 2005 kende de Vlaamse Regering een subsidie van 1,4 miljoen euro toe aan het project van VMW voor de eerste fase, namelijk de productie van grijswater vanuit het kanaal KortrijkBossuyt met een capaciteit van 4.000 m³/dag. Deze subsidie werd gespreid over twee jaar. In een tweede fase voorziet VMW de aanpassing aan het distributienet om de grotere bedrijven te kunnen bevoorraden en het plaatsen van decentrale behandelingen op bedrijfsniveau om de kwaliteit van sokkelwater te evenaren.

90


4.3.1.2 Uitwerking en bekendmaking van het grijswaterproject van de VMW Het grijswaterproject ter bevoorrading van de textielbedrijven rond Waregem kon na de goedkeuring van de subsidie door de Vlaamse Regering starten eind 2005. De Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening (VMW) zal oppervlaktewater oppompen en zuiveren tot drinkwaterkwaliteit. VMW zal dit ‘grijswater’ als alternatief voor diep grondwater aan een gunstig tarief leveren aan bedrijven die hun diepgrondwatervergunning afbouwen. Het project richt zich uitsluitend naar West-Vlaamse diepgrondwaterverbruikers die in het werkingsgebied van de VMW gelegen zijn. Het grijswater zal niet afkomstig zijn van effluent van de RWZI zoals gepland in het eerste concept, maar zal geproduceerd worden op basis van oppervlaktewater. Dit oppervlaktewater wordt eerst behandeld tot drinkwater zodat het verdeeld kan worden via het drinkwaterleidingnet. Omdat het sokkelwater een andere kwaliteit heeft als leidingwater, wordt het leidingwater op bedrijfsniveau omgevormd tot geschikt proceswater. De VMW biedt standaard een ontharding aan als behandeling, maar het bedrijf kan naar wens een andere behandeling vragen. In eerste instantie wordt grijswater geleverd aan de drie textielbedrijven, maar op termijn is het de bedoeling om andere diepgrondwatergebruikers de mogelijkheid te geven om mee in te stappen in het grijswaterproject. Hiervoor hebben de GOM/POM West-Vlaanderen en Leiedal potentieel belanghebbende bedrijven geïnformeerd. Op 1 februari 2006 werd een eerste infoavond gegeven voor bedrijven die voor meer dan 85.000 m³/jaar diep grondwater vergund zijn en verbruiken. Op deze infoavond waren 22 bedrijven aanwezig. Na de infovergadering van 1 februari 2006 hebben 15 bedrijven een intentieverklaring om in te stappen in het VMW-project ondertekend. Hiertoe behoorden 8 textielbedrijven, 5 voedingsbedrijven en 2 bedrijven uit andere sectoren. Deze 15 bedrijven vertegenwoordigden een gegarandeerde jaarlijkse afname van 1,9 miljoen m³ aan een prijs van circa 0,50 euro/m³. Op basis van deze intentieverklaringen werd een definitieve aanvraag ingediend tot het verkrijgen van de subsidie voor fase 2 van het grijswaterproject (verstevigingwerken voor distributie naar Bekaert Textiles, Concordia en Steverlynck en ontharding op de sites). Ondertussen liepen stappen voor de aanbesteding van fase 1 (gebouw en installatie waterbehandeling). Met de 15 bedrijven werden contractbesprekingen gevoerd om uiterlijk tegen 31 december 2006 tot een bilaterale overeenkomst te komen per bedrijf. De uiteindelijke prijs per m³ werd bepaald door de modaliteiten van het contract en de leveringsvoorwaarden. De contracten werden voorgesteld voor een periode van 10 jaar. Oorspronkelijk konden enkel de grootverbruikers (>85.000 m³/jaar) van grondwater uit de Sokkel-, Krijt- en/of Landeniaanlaag toetreden tot het project. Na gesprekken tussen de VMW en de betrokken kabinetten, werd daarna ook de mogelijkheid gegeven aan de kleinere (0-10.000 m³/jaar) en de middelgrote (10.000-85.000 m³/jaar) verbruikers met een diepgrondwatervergunning om deel te nemen aan dit project. De prijs voor het geleverde grijswater voor deze afnemers zou in de grootteorde van 0,55-0,60 euro/m³ liggen. Een bijkomende behandeling (onder andere ontharding) wordt echter niet door de VMW beheerd voor de categorie van kleinverbruikers. Om deze mogelijkheid tot toetreding aan kleine en middelgrote verbruikers van diep grondwater kenbaar te maken werd een tweede infoavond georganiseerd. Op 15 januari 2007 om 18.00 uur vond de infoavond plaats in het Provinciaal Noord-Zuid Centrum in Roeselare. Op deze infoavond kregen de geïnteresseerde bedrijven de historiek van het project te horen, een overzicht van de grondwaterproblematiek en het beleid en maakten ze kennis met de mogelijkheden van het grijswaterproject van de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. Na de tweede infoavond steeg het aantal geïnteresseerde bedrijven tot 41. In maart 2007 startte VMW met de contractbesprekingen en op 1 november 2007 waren er 29 bedrijven die een contract hebben afgesloten met VMW met een totaal voorbehouden jaarvolume van 1.744.700 m³ grijswater.

91


4.3.2 Grijswaterbevoorrading ter vervanging van diep grondwater bij de landbouw in West-Vlaanderen Het eerste overleg met de betrokken diensten van de Provincie vond plaats op 27 november 2006. Naast de POM West-Vlaanderen namen de Provinciale Kabinetten van Landbouw, Leefmilieu en Economie, het Departement Economie – Landbouw en Visserij en de Dienst Vergunningen deel aan het overleg. Aanleiding voor het overleg was de mogelijkheid om het grijswaterproject van de VMW voor de industrie open te trekken naar landbouw, omdat er nog volume kan ingevuld worden van het geproduceerde grijswater. De historiek en stand van zaken van het grijswaterproject voor de industrie werd toegelicht. Voor landbouwers bleek er weinig mogelijkheid om nog mee in te stappen in het huidige aanbod van het grijswaterproject voor de industrie. Indien er nog restcapaciteit overblijft, zal door VMW bij voorkeur gekozen worden voor vergunningen, van meer dan 10.000 m³/jaar. In de landbouw gaat het hierbij slechts om 10 landbouwbedrijven die daarenboven niet allemaal in een VMW-gebied liggen. Het is ook niet zeker dat deze landbouwers hun volledig vergunde debiet zouden omzetten naar grijswater. Voor de andere landbouwbedrijven met een kleinere vergunning is een ander initiatief wenselijk. Er werd besloten om de haalbaarheid voor een tweede grijswaterproject voor te leggen aan het Kabinet van de Vlaamse minister van Leefmilieu. Hiertoe werd door de POM West-Vlaanderen, samen met POVLT en de Dienst Economie - Landbouw en Visserij een nota opgesteld. In deze nota werd de toestand van de vergunningen in het Landeniaan, de relatie tot de landbouw en het vergunningenbeleid opgenomen. Ook de kwaliteits- en kwantiteitseisen die gesteld worden aan het water werden in de nota opgenomen, evenals het belang van de sector voor West-Vlaanderen. De nota wordt als bijlage 8 toegevoegd. Bij het tweede overleg (15 december 2006) werden POVLT en de drinkwatermaatschappij VMW ook betrokken. De toestand van het Landeniaan in relatie tot landbouw werd besproken. Wat opvalt is dat in de periode 2006-2009 ruim 50% van de diepgrondwatervergunningen in de landbouw hernieuwd moet worden. Door het POVLT werden een aantal voorstellen geformuleerd om de landbouwsector te benaderen. Om de nota te vervolledigen en het overleg met het Kabinet voor te bereiden werd gesteld dat volgende gegevens of acties nog dienen te worden aangevuld: -

aantal en volume van het vergunde diep grondwater van landbouwers per gemeente;

-

enquête uitvoeren bij landbouwers om te peilen naar de interesse;

-

overleg plannen met het Kabinet Peeters;

-

contact nemen met IWVA en het Ieperse waterbedrijf.

Op 28 februari 2007 werd beslist dat een nieuw grijswaterproject voor de landbouw zal worden ingediend door de drinkwatermaatschappijen. De verdeling over het werkingsgebied van VMW en IWVA komt ter sprake. In het gebied van de drinkwatermaatschappijen van Ieper en TMVW liggen bijna geen diepgrondwatergebruikers (respectievelijk 9 en 5) zodat op deze gebieden niet gefocust wordt. IWVA zou als grijswater het spoelwater van de zandfilters hergebruiken. De zandfilters worden gebruikt om het gedemineraliseerde water dat in de duinen wordt geïnjecteerd terug te zuiveren na het oppompen. Het zuiveren van dit spoelwater voldoet niet letterlijk aan de definitie van grijswater vermeld in het grijswaterbesluit, zodat hieromtrent voorafgaand nog onderhandeld moet worden.

92


De investering is gepland in 2008, er zou kunnen worden geleverd vanaf begin 2009. VMW zou een bijkomende investering doen in de Blankaart. Investering gepland in 2008, levering mogelijk vanaf eind 2009. De drinkwatermaatschappijen hebben interesse voor het leveren van grijswater op voorwaarde dat er voldoende interesse is van de landbouw. IWVA schat de kostprijs op 1,00 euro/m³. Hierbij valt op te merken dat de investeringen voor de behandeling van het effluent van de RWZI te Wulpen al gebeurd zijn. VMW stelt dat in het huidige grijswaterproject voor de industrie er water geleverd zal worden aan 0,50-0,65 euro/m³. Voor het nieuwe project gaat het over een ander type klanten (veel kleine afnemers). Dit zal de prijs beïnvloeden. Het is ook onduidelijk of er en waar er een verzwaring van de toevoerleidingen moet komen. Algemeen werd besloten dat: -

het huidige verbruik aan het normale tarief gefactureerd zal blijven;

-

er contracten van 10 jaar worden opgesteld met een indexering van de prijs;

-

nachtafname eventueel een tegemoetkoming kan zijn om piekdebieten af te vlakken (lagere prijs);

-

er meestal een dagvoorraad (tank) aanwezig is voor het diep grondwater die aangesloten kan worden op het leidingnet (grijswater).

Een vraag vanuit de landbouw is, wat moet er gebeuren met de bestaande diepe winning. Er zijn verschillende mogelijkheden: -

afsluiten en dichten;

-

gebruiken als peilput (moet wel aan bepaalde voorwaarden voldoen);

-

in stand houden als noodwinning (zoals de industrie dit mag);

-

mogelijkheid om ze ook nog aan te wenden in grote verbruiksperiodes om de drinkwatermaatschappijen te ontlasten, indien dit wordt aanvaard door VMM afdeling water.

Om de interesse van de landbouwsector in te schatten zou er een enquête verspreid worden onder de landbouwers die vergund zijn voor het winnen van diep grondwater (iets meer dan 800, referentiedatum 1/1/2006). Uit deze enquête moet blijken welke prijs haalbaar is voor de landbouwers (0,80, 1,00 en 1,20 euro/m³). Deze enquête wordt uitgevoerd samen met de Boerenbond en het Algemeen Boerensyndicaat. De Boerenbond finaliseert de enquête en POVLT stuurt ze uit. De Boerenbond verwerkt de gegevens en de landbouworganisaties en de medewerkers van de Provincie nemen deze informatie mee naar verschillende infomomenten en de contacten met de landbouw. De drinkwatermaatschappijen wijzen er op dat er moet gecommuniceerd worden en dat het gaat om het aanbieden van een aanbod om de problemen met diepe winningen te helpen oplossen en dat het niet de bedoeling is om hun vergunningen af te nemen. Eind april 2007 hebben IWVA en VMW een dossier ingediend in het kader van het grijswatersubsidiebesluit om de landbouw in de Westhoek een oplossing te bieden voor de afbouw van het diepgrondwaterverbruik. Op dit ogenblik is er nog geen officieel antwoord over de ingediende projecten van VMW en IWVA hoewel de datum voor antwoord vermeld in het subsidiebesluit is verstreken. Informeel is gemeld dat het Kabinet van Vlaams minister van Leefmilieu achter het project staat, maar dat het Kabinet van Vlaams minister van Economie geen subsidie wil geven aan een project voor landbouw. Hieropvolgend werd contact gezocht met het Kabinet van Vlaams minister van Landbouw met de vraag of zij het deel van het Kabinet van Economie willen bijpassen. Hierover is er nog geen afspraak. Dit project wordt verder opgevolgd door het Provinciaal Kabinet van Landbouw en de POM WestVlaanderen.

93


4.3.3 Alternatieve waterbevoorrading op bedrijventerreinen Er werd aan de terreinbeheerders Leiedal en wvi gevraagd op welke bedrijventerreinen er een buffer aanwezig is om het regenwater vertraagd af te voeren naar het oppervlaktewater. Deze alternatieve waterbronnen werden aan de opgemaakte databank toegevoegd. Uit gesprekken met de terreinbeheerders blijkt dat ze het nog niet opportuun vinden om op nieuwe bedrijventerreinen een dubbel watercircuit aan te leggen: één voor stadswater en één voor type grijswater (regenwater, effluentwater, oppervlaktewater, …). Dit komt vooral omdat ze niet kunnen voorspellen welke bedrijven zich op het bedrijventerrein zullen vestigen en omdat dergelijke investering niet door ieder bedrijf gebruikt zal worden.

4.3.3.1 Gescheiden rioleringsstelsel op het bedrijventerrein Ieperleekanaal Recent werd de POM in het kader van de projectwerking ‘Duurzame bedrijventerreinen’ geïnformeerd door een bedrijf gelegen in de Paddevijverstraat in Ieper, over het feit dat zij in hun milieuvergunning een studie, inclusief stappenplan met tijdsaanduiding voor de afkoppeling van hemelwater van de openbare riolering, opgelegd kregen. Aangezien geen gescheiden rioleringsstelsel op dit gedeelte van het bedrijventerrein aanwezig is, zal het bedrijf, indien het werkelijk haar hemelwater dient af te koppelen van de openbare riolering, genoodzaakt zijn een eigen afvoer van dit hemelwater naar het oppervlaktewater aan te leggen. Ook een tweede bedrijf dat met een hervergunning werd geconfronteerd kreeg een vergelijkbare bijzondere voorwaarde opgelegd. Alle bedrijven met hervergunningen of uitbreidingsplannen in de toekomst individueel een studie laten uitvoeren om (indien hergebruik niet mogelijk is) een eigen afvoer van hun hemelwater aan te leggen, lijkt niet de beste en zeker niet de duurzaamste oplossing Het leek de POM West-Vlaanderen zinvol te onderzoeken of er mogelijkheden bestaan voor een gemeenschappelijke en kwalitatieve aanpak om het rioleringsstelsel te ontdubbelen. Hiervoor hebben een aantal overlegvergaderingen plaatsgevonden met de verschillende stakeholders: wvi, Aquafin, Provincie West-Vlaanderen - Dienst Vergunningen en Dienst Waterlopen, Stad Ieper, VLAO, VMM en W&Z. Het eerste overleg vond plaats op 29 juni 2006. Op 5 juli 2006 was er overleg met de Dienst Waterlopen als beheerder van de waterlopen van tweede categorie en op 3 augustus 2006 vond een nieuw overleg plaats. Hieronder een verslag van de overlegvergaderingen. Op het zuidelijke gedeelte van het bedrijventerrein Ieperleekanaal (ten zuiden van de Zwaanhofweg) is geen gescheiden rioleringsstelsel aanwezig. Het noordelijke gedeelte van het bedrijventerrein heeft wel een gescheiden rioleringsstelsel. Het regenwater wordt er geloosd op het kanaal ten noorden van de eerste sluis. In het noorden van het bedrijventerrein zorgen twee bufferbekkens ervoor dat deze afvoer vertraagd gebeurt en worden deze bekkens tevens gebruikt als blusvoorraad. Wvi onderzocht de dimensies van deze bekkens (oppervlakte en diepte) en de afvoersnelheid van het water: -

eerste wachtbekken (Zuid) ongeveer een oppervlakte van 3.800 m², de diepte niet gekend;

-

inbuizing van bekken 1 naar bekken 2 via koker van 1,4 bij 1,6 meter;

-

tweede wachtbekken van ongeveer 3.000 m² met diepte 1 meter bij laagwaterstand (bodem 7,80 en laagwater 8,80) en 2,75 meter bij hoogwaterstand (10,75).

Wellicht is het vertraagde afvoerdebiet waarop de bekkens berekend zijn 2 of 3 m³/ha.s, maar dit is niet meer met zekerheid te zeggen.

94


Op het kanaal zijn twee sluizen aanwezig met elk een schuif van 1 m² die kan worden geopend bij een teveel aan water. Het regenwater van het noordelijk deel van het bedrijventerrein komt samen met de Zwaanhofbeek in het kanaal terecht net na de eerste sluis. Wanneer bij een hevige regenbui teveel water ineens het kanaal binnenkomt dan kan het water niet snel genoeg door deze openingen. Het water loopt dan over de sluizen heen en het jaagpad loopt onder water. Op zich is de hoeveelheid regenwater die wordt afgevoerd naar het kanaal geen probleem, maar dit dient gebufferd te worden zodat het vertraagd kan worden afgevoerd om overstromingen te vermijden. Zeker het regenwater dat nog voor de eerste sas zou worden geloosd moet van W&Z gebufferd worden. In de overlegvergadering werd gepolst welke bedrijven in de toekomst dezelfde bijzondere voorwaarde (uitvoeren studie regenwaterafkoppeling) kunnen opgelegd krijgen als ze hun vergunning moeten aanpassen, bijvoorbeeld wegens uitbreidingsplannen. VMM stelt de opmaak van een dergelijke studie voor als zij oordelen dat het bedrijf mogelijkheden heeft om regenwater te gebruiken binnen de bedrijfsprocessen of dat het regenwater op relatief eenvoudige wijze af te koppelen is van de openbare riolering. Zowel klasse 1- als klasse 2-bedrijven met een minimale verharde oppervlakte van 1.000 m² kan dergelijke studie opgelegd krijgen. Via GIS bleek duidelijk dat de meeste bedrijven van het zuidelijke gedeelte van het bedrijventerrein Ieperleekanaal al een verharde oppervlakte hebben van meer dan 1.000 m², zelfs zonder de verhardingen van parkings. Dit toont aan dat deze twee bedrijven niet de enige zullen zijn die een studie tot afkoppeling van het hemelwater opgelegd zullen krijgen. Deze bedrijven liggen verspreid over het zuidelijke gedeelte van het bedrijventerrein. Dit wijst in de richting om te zoeken naar een collectieve oplossing voor de zone in zijn geheel. De POM wijst er op dat niet enkel de VMM een rol speelt, maar ook de Provincie en de lokale overheid. Deze instanties kunnen de bedrijven ook een studie opleggen om de afkoppeling van hemelwater te onderzoeken. Dit maakt dat ook andere bedrijven met deze problematiek zullen worden geconfronteerd. Het blijft de vraag wie financiert. Het bedrijf dat de POM contacteerde kan volgens de VMM afkoppelen omdat het nabij de Bellewaerdebeek en het kanaal gelegen is. Een ander bedrijf, gelegen in de Waterpoortstraat, zou ook een studie opgelegd krijgen via de milieuvergunning. De studies worden beoordeeld door de VMM, waarna eventueel een aantal voorwaarden in de vergunning kunnen worden gewijzigd of toegevoegd. In de toekomst zullen dergelijke studies nog aan meer bedrijven worden opgelegd. Daarnaast zijn bedrijven die bouwen of uitbreiden wettelijk verplicht om hun hemelwater op te vangen en indien mogelijk te hergebruiken, te infiltreren of vertraagd af te voeren naar oppervlaktewater, RWA of in laatste instantie de riolering. De VMM meldt dat in de nabije toekomst bedrijven mogelijks heffing zullen moeten betalen per m³ regenwater die nog op riool (DWA of gemengd) geloosd wordt en dus niet wordt hergebruikt, geïnfiltreerd of afgevoerd naar oppervlaktewater. Nu het probleem geschetst werd wordt er gezocht naar een haalbare kwalitatieve gemeenschappelijke aanpak om het hemelwater af te koppelen. Collectieve buffering via een bekken op het terrein zelf ligt niet voor de hand, aangezien nagenoeg alle percelen op het zuidelijke gedeelte van het bedrijventerrein zijn volgebouwd. De enige mogelijkheid om een (kleine) buffer aan te leggen is een braakliggend driehoekig perceel op het terrein van een failliet bedrijf. De aanleg van een bufferbekken kan eventueel bekeken worden buiten het bedrijventerrein. Een combinatie buffering waterbevoorrading voor de landbouw kan overwogen worden. Uit ervaring is geweten dat de aanleg van dergelijke bekkens vaak veel weerstand ondervindt. Buffering via een overdimensionering van het (nieuw aan te leggen) rioleringsstelsel of het aanbrengen van sponzen in de riolering kunnen een mogelijkheid zijn. Op die manier wordt gebufferd in de riolen zelf.

95


Als er niet gebufferd kan worden kan het regenwater misschien afgeleid worden naar het oppervlaktewater. Een mogelijkheid die naar voren kwam was het regenwater afleiden naar de Bellewaerdebeek (categorie 2). Op deze beek zijn er stroomopwaarts twee buffers aanwezig die misschien nog voldoende capaciteit hebben. Deze buffers liggen ten oosten van het bedrijventerrein. De buffers op de Bellewaerdebeek zijn gedimensioneerd om de woonzone erlangs te beschermen en het regenwater van het ziekenhuis te ontvangen. De wateroverlast kwam er voornamelijk omdat de koker ter hoogte van het bedrijventerrein te klein gedimensioneerd was. Als het water van het bedrijventerrein naar dit punt gestuurd wordt zou er opnieuw een ophoping kunnen gebeuren aan deze koker en deze koker mondt ook uit in het Ieperleekanaal waardoor deze omweg niet echt zinvol is. Volgens de Dienst Waterlopen zou het kanaal moeten gezien worden als een buffer. Een niveauverschil van bijvoorbeeld 1 cm bergt een grote hoeveelheid water, enkele centimeters kunnen voldoende zijn om het hemelwater van het zuidelijke gedeelte van het bedrijventerrein op te vangen. Investeren in de aanleg van buffering is dan ook niet zinvol volgens de Dienst Waterlopen. Buffering moet bij voorkeur stroomopwaarts gebeuren. Het water op het bedrijventerrein kan het best zo snel mogelijk afgevoerd worden naar oppervlaktewater, zodat dit water afgevoerd is voor dat de piekafvoer van hoger gelegen gebieden komt. Wanneer er zou gebufferd worden op het bedrijventerrein zouden deze buffers en de buffers stroomopwaarts bij hevige regenval beide op hetzelfde moment vullen. Na een bepaalde tijd zijn de buffers vol en lopen ze gelijktijdig over, waardoor de piektoevoer van regenwater op het kanaal nog groter en vooral meer geconcentreerd wordt. Dit kan extra problemen veroorzaken. Naast het probleem van de buffering moet ook het hemelwater apart worden ingezameld. De aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel moet enerzijds het probleem oplossen van het overstorten van verdund, ongezuiverd afvalwater in het kanaal en anderzijds de werking van de RWZI verbeteren. De Dienst Waterlopen ziet als oplossing de bestaande riolering te gebruiken als RWA, de overstort omvormen voor de afvoer naar het kanaal en een nieuwe DWA aanleggen. Een RWA is normaal ontworpen om een tweejaarlijkse bui (om de 2 jaar overloop) te kunnen opvangen, alles wat heviger is kan deze riool niet aan. Daarom wordt bij voorkeur ruimer gedimensioneerd. Normaal is de bestaande riolering voldoende groot gedimensioneerd om bij hevige regenval al het water te kunnen afvoeren naar het kanaal. De Stad Ieper heeft een meerjarenplan opgesteld voor de periode 2001-2013. Hierin zijn middelen gereserveerd voor de aanpassing van een aantal rioleringsstelsels waar de DWA rechtstreeks in natuurlijke waterlopen terechtkomt. Voor de bedrijvenzone Ieperleekanaal is geen geld gereserveerd. De Stad Ieper ziet het niet meteen mogelijk om fondsen voor het terrein Ieperleekanaal vrij te maken, omdat andere bedrijventerreinen die gelegen zijn op het grondgebied Ieper dan ook financiële middelen zullen verwachten. Indien een gescheiden stelsel zou worden aangelegd, kan mogelijks via subsidies een deel van de kosten gedragen worden. (1) Er bestaat subsidie voor het aanleggen van een gescheiden rioleringsstelsel (het Besluit van de Vlaamse Regering met betrekking tot de subsidiëring van de aanleg door de gemeenten van openbare rioleringen, andere dan prioritaire rioleringen, en van de bouw door de gemeenten van kleinschalige rioolwaterzuiveringsinstallaties (01/02/2002) en de wijziging van dit Besluit (29/04/2005)). Deze subsidie wordt slechts verkregen op voorwaarde dat alle water gescheiden wordt aangeleverd. Dit betekent dat alle bedrijven regenwater en afvalwater gescheiden moeten aanleveren. Dit kan misschien worden opgelegd via een stedenbouwkundige verordening. 75% subsidie op de rioleringswerken kan dan worden verkregen. De daarmee gepaard gaande wegenwerken worden echter niet gesubsidieerd. (2) In 2007 wordt een nieuw subsidiebesluit voor economische expansie verwacht. Hierin zouden subsidies kunnen worden aangevraagd om de infrastructuurwerken uit te voeren. Tot 60% subsidie van de totale kosten zouden kunnen worden verkregen.

96


Indien de subsidies niet cumuleerbaar zijn, dan is er de mogelijkheid om de werken op te splitsen in twee of meer fases waarvoor afzonderlijk subsidies kunnen worden aangevraagd. De bedrijven zelf zouden ook een deel van de kosten kunnen dragen. De bedrijven moeten wel zelf zorgen dat ze hemelwater en afvalwater gescheiden aanleveren. 100% afkoppelen kan niet de vereiste zijn, maar eerder het streefdoel. Wie de kosten voor de aanleg van de DWA zal dragen is niet duidelijk. Dit kan de Stad Ieper en/of wvi zijn. Daarnaast moeten nog alle bedrijven overtuigd worden om hun water gescheiden aan te leveren. Wvi zou een concept uitwerken voor een collectieve oplossing en een raming van de kostprijs. Wvi is bereid de conceptstudie te maken en de coördinatie en opvolging van de werken op zich te nemen. De effectieve studie (het voorontwerp en ontwerp), waarvan de kost kan geschat worden op 6 à 7% van de totale kost, zou worden uitbesteed aan een extern ingenieursbureau. Deze kost zou gedragen kunnen worden door de projectwerking “Duurzame bedrijventerreinen” van de POM West-Vlaanderen en mogelijks deels door de bedrijven. De wvi zou de begeleiding van deze uitbestede opdracht op zich nemen. Het concept dat wvi heeft uitgewerkt, leek uitvoerbaar, maar de vereiste dat alle bedrijven deelnemen (hemelwater en afvalwater gescheiden aanleveren) om 75% subsidie te krijgen is de grootste struikelblok. Mocht deze vereiste versoepeld worden, bijvoorbeeld in tijd of percentage deelname, dan zouden dergelijke collectieve projecten misschien kans op slagen hebben.

4.3.3.2 Grijswaterbevoorrading door IWVA op een bedrijventerrein in Veurne IWVA produceert drinkwater op basis van effluent van de RWZI in Wulpen. Na een behandeling die eindigt met omgekeerde osmose wordt het water geïnjecteerd in de duinen, zodat het opnieuw mineralen kan opnemen. Verderop wordt het terug opgepompt en gefiltreerd met zandfilters vooraleer het als drinkwater wordt bedeeld. Een grote waterverbruikende klant (300.000 m³/jaar) van IWVA had interesse getoond om het gedemineraliseerde water voor het geïnjecteerd wordt in de duinen te gebruiken omdat ze nu hun leidingwater demineraliseren. IWVA vroeg aan de POM of een dergelijk project kon uitgebreid worden naar andere bedrijven op het bedrijventerrein in Veurne waar die grote klant gelegen is. De POM en IWVA weten dat er geen andere grote waterverbruikers in de buurt liggen. Mocht er een collectief project gestart worden dan zou dit bedrijf de trekkersrol kunnen spelen, maar andere bedrijven hebben een zodanig laag jaarverbruik waardoor de investering niet rendabel zou zijn. Er werd contact genomen met wvi om na te gaan of er nog een uitbreiding van het terrein gepland is en of zij geïnteresseerd zouden zijn om een dergelijk circuit op het terrein aan te leggen. Het aanbieden van deze hoogwaardige waterkwaliteit zou een troef moeten zijn om specifieke industrie of bedrijven aan te trekken, en dit zou extra tewerkstelling naar Veurne kunnen halen. Wvi is geïnteresseerd in dergelijke projecten en vraagt een overzichtskaart met het productiecentrum van IWVA, het bedrijf in Veurne en het voorgestelde tracé om te kunnen nagaan om welke percelen het gaat en in welk stadium de ontwikkeling van het gebied zich bevind. IWVA stelde ook de vraag of de aanleg van dit tracé in aanmerking komt voor het grijswatersubsidiebesluit. POM antwoordde dat het grijswaterbesluit enkel bedoeld is voor het beperken van het gebruik van grondwater uit kwetsbare lagen. Omdat het bedrijf in Veurne geen diep grondwater gebruikt en ook IWVA niet, kan er geen beroep gedaan worden op dit besluit. Voor verdere acties wordt gewacht op de beslissing van het bedrijf in Veurne. Het bedrijf is aan het twijfelen of ze hun eigen water zouden verder zuiveren en hergebruiken of als ze gebruik zouden maken van het gedemineraliseerd water van IWVA. Het bedrijf wil zekerheid dat de prijs lager zal zijn dan hun huidige kosten voor leidingwater en op dit ogenblik is dit nog niet het geval.

97


4.3.4 Waterspaarbekkens langs waterlopen Er zijn op vandaag tien waterspaarbekkens langs waterlopen aangelegd door de Provincie WestVlaanderen in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek. In de komende vijf jaar is de uitvoering van twee extra bekkens gepland in dezelfde regio. Een overzicht per bekken wordt in Tabel 51 gegeven.

Tabel 51: Overzicht van de waterspaarbekkens aangelegd door de Provincie in de regio’s RoeselareTielt en de Westhoek Inhoud voor Inhoud voor Jaar van Bufferbekken Adres Postnr Gemeente Douvebeek Wulvegemstraat 8950 Heuvelland ? ? <1990 Spanjaardbeek Lichterveldestraat 8610 Kortemark 40.000 2001 Sint-Jansbeek Boezingestraat-Bikschotestraat 8920 Langemark 20.000 30.000 2001 Vleterbeek Frans Vlaanderenweg-Lenestraat 8970 Poperinge 25.000 40.000 2001 Hazelbeek Kernemelkputstraat 8820 Torhout 5.000 10.000 2003 Seinemolenvaart Middenweg, Veurne 8630 Veurne 7.500 7.500 2004 Devebeek Claerhoutdreef-Claerhoutmolenweg 8740 Pittem 0 19.000 2006 Scheriebeek Wervikstraat, Kortekeer 8980 Zonnebeke ? 5.000 gestart 2006 Roobeek Izegemstaat 8850 Ardooie 45.000 60.000 2007 Babilliebeek Plasstraat , Oude heirweg 8800 Beitem gepland gepland gepland Kemmelbeek J. de Cerfstraat 8900 Vlamertinge 30.000 46.000 2008 BRON: Provinciale Technische Dienst Waterlopen, situatie november 2007

Type offline offline offline offline online online ? online offline offline offline

Hoofdbeveiliging beveiliging landbouw landbouw landbouw landbouw beveiliging beveiliging landbouw landbouw landbouw

De verdeling over het gebied is relatief verspreid, vooral in het zuiden van de provincie zijn veel bekkens aangelegd, dit illustreert Figuur 24. De aanleg van waterspaarbekkens als collectief alternatief ter bevoorrading van de landbouw zijn voorbeelden van geslaagde projecten. Dit water wordt in periodes van langdurige droogte gebruikt als irrigatiebron door de landbouwers in de buurt. Het is de bedoeling om deze bekkens zo multifunctioneel mogelijk te gebruiken en dit gebruik verder aan te moedigen. Daarom wordt er ook gezocht naar mogelijke industriële afnemers van deze waterbronnen. Voor de aanleg van het bufferbekken in Ardooie langs de Roobeek zijn analyses uitgevoerd op het gelijkaardig offline bekken in Poperinge. Hieruit moest blijken welke kwaliteitsverbetering er is van het water in het bekken ten opzichte van het water in de beek. De analyseresultaten worden weergegeven in Tabel 52.

98


Figuur 24: Kaart met de locatie van de waterspaarbekkens aangelegd door de Dienst Waterlopen van de Provincie West-Vlaanderen (opgemaakt in GIS)

99


Tabel 52: Analyseresultaten van vier gelijktijdige metingen op de Vleterbeek en het offline bufferbekken dat gevoed wordt door de Vleterbeek Datum

Parameter

15/05/02 24/07/02 28/08/02 20/09/02

Eenheid Normen drinkwater Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek

15/05/02 24/07/02 28/08/02 20/09/02

Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken

15/05/02 24/07/02 28/08/02 20/09/02

Parameter Eenheid Normen drinkwater Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek Poperinge, Vleterbeek

15/05/02 24/07/02 28/08/02 20/09/02

Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken Poperinge, Bekken

Datum

pH

Geleidb. TA TAC TH TURB.

6,5
µS/cm 2100 850 730 650 725

8,0 8,63 8,80 8,30

485 455 435 495

Atrazine mg/l 0,10 0,03 0,13 0,19 0,06 0,39 0,34 0,29 0,24

°F

°F

0,0 0,0 0,0 0,0

24,1 22,3 17,7 21,3

°F NTU °C 67,5 1,0 25,0 40,0 9,1 13,5 27,2 4,7 20,3 28,7 35,8 14,2 29,4 12,0 15,8

0,0 1,5 0,8 0,1

14,9 15,6 15,1 16,4

21,0 19,4 19,1 21,1

Fetot Cl- O.S. ZS mg/l mg/l mg/l mg/l 0,20 250 5,0 0,041 66 7,0 0,013 72 1,2 1,002 51 37,2 0,643 69 8,0 0,003 0,001 0,652 0,424

t°

40 43 45 48

8,0 3,2 23,2 3,2

2,2 6,1 9,8 8,6 O2 mg/l

17,0 25,7 18,1 18,3 O2 %

NH4+ NO2- NO3- SO42mg/l 0,50 0,59 0,61 0,39 1,78 0,15 0,33 0,07 0,39

mg/l mg/l 0,10 50 1,00 41 1,17 13 0,56 29 1,02 19

mg/l 250 146 86 98 83

o-PO4 mg/l 1,60 3,28 2,10 3,81

0,10 3 74 0,15 0,01 1 52 0,26 0,03 1 40 0,72 0,27 3 48 1,66 Chlorofyltesten Chl.a Chl.b Chl.c feo D/D' µg/l µg/l µg/l µg/l (chl.a/feo)

7,1 1,5 7,2 3,7

69 4,5 17 2,7 72 5,6 38 39,5

0,5 0,2 1,2 0,0

1,2 0,5 0,1 10,6

3,8 1,9 3,6 5,4

1,11 1,20 1,25 1,60

8,4 10,8 7,0 3,4

87 4,5 133 18,2 75 80,6 37 96,2

0,5 2,6 0,0 0,0

1,2 4,5 22,2 25,7

3,8 4,4 10,2 11,0

1,11 1,53 1,61 1,62

Uit de tabel blijkt dat pH, temperatuur en de opgeloste zuurstof (O2 en O2%) licht gestegen zijn. Dit wijst erop dat er minder waterbeweging en verversing is in het bekken. De graad waarin zuurstof oplost is ook afhankelijk van de temperatuur. Wat meer verontrustend is, is de stijging van het gehalte atrazine. Dit is een bestrijdingsmiddel en het gehalte geeft een indicatie van de algemene aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen. Dit komt wellicht omdat er uitspoeling is van de naburige cultuurgronden in het waterspaarbekken. Opvallend is dat het gehalte aan stikstofverbindingen sterk daalt, toch is de norm van drinkwater nog niet bereikt voor NO2. De meeste andere parameters dalen licht: de geleidbaarheid, de hardheid, troebelheid, sulfaten, (ortho)fosfaten, ijzer en chloor. Het gehalte aan zwevende stoffen daalt meestal, maar niet altijd. De chlorofyltesten zeggen iets meer over de intensiteit van de groene kleur van het water. Hoe hoger de concentratie, hoe groener het water. Uit de testen is te zien dat de graad van groenheid in het bekken meestal iets hoger is dan in de beek. Feo staat voor de concentratie aan feofytine, dit is een afbraakproduct van chlorofyl a. De concentratie D/D’ is de verhouding chlorofyl a / feofytine en dit geeft aan of het om verse of oude chlorofyl gaat. Als deze verhouding meer dan 1,45 bedraagt is de chlorofyl gezonder, als dit cijfer lager is dan 1,45 dan is het oude, afgestorven chlorofyl. Ten opzichte van de normen voor drinkwater scoort de kwaliteit in het spaarbekken overal goed, behalve voor de troebelheid, nitrietconcentratie, het gehalte aan atrazine, het totaal aan ijzer en de concentratie organische stof. De meeste van deze parameters zullen met eenvoudige behandelingstechnieken onder de norm kunnen worden gebracht. Alleen de concentratie atrazine zal wellicht een specialere behandeling vergen.

100


4.3.5 Mogelijke bilaterale samenwerkingsverbanden 4.3.5.1 Inzetten van water uit een kleiwinning door een groenteverwerkend bedrijf Het groenteverwerkende bedrijf gebruikt op vandaag oppervlaktewater als koelwater voor de condensors. In bepaalde periodes, vooral in het najaar is er onvoldoende water en moet dit aangevuld worden. Het bedrijf zoekt naar een alternatief. Het water van de kleiwinning komt nu reeds terecht in het oppervlaktewater dat door het groenteverwerkend bedrijf wordt opgenomen. Onderweg verliest het water vooral volume, maar de kwaliteit vermindert relatief weinig. Samen met de Provinciale Dienst Waterlopen werd er onderzocht of het water van de kleiwinning via een persleiding tot bij het groenteverwerkende bedrijf getransporteerd kan worden. Er werd gezocht naar het meest geschikte tracé en een prijsberekening werd gemaakt voor de aanleg van de persleiding. Het bedrijf heeft contact genomen met de eigenaars van de gronden die het tracé doorkruist, om te informeren of zij hier bezwaar tegen zouden hebben. Het project is niet verder uitgewerkt omdat de kleiwinning overgenomen is door een ander bedrijf en dat er nog niet met zekerheid geweten is of de nieuwe eigenaars de kleiwinning verder zullen exploiteren. Indien ze de winning verder zetten dan zullen ze binnenkort de winning moeten verdiepen omdat de vorige kleilaag bijna volledig ontgonnen is. Het groenteverwerkende bedrijf wacht af tot de nieuwe eigenaar beslist om een diepere kleilaag te ontginnen voordat ze verder gaan met het project.

4.3.5.2 Effluent van een RWZI inzetten als proceswater Er zijn al enkele bedrijven die met Aquafin een contract hebben afgesloten om effluent van een RWZI te mogen gebruiken. In februari 2006 heeft Aquafin tijdens een vergadering met de POM een overzicht gegeven van de RWZI’s in West-Vlaanderen waarvan er effluent gebruikt wordt, hoeveel, door wie en voor welke toepassing. Twee van de vier effluentgebruikers zijn gelegen in het projectgebied.

•

Het effluent van de RWZI van Oostende werd een tijd geleden gebruikt door IVOO, nu zou een ander bedrijf in een ruimingsdienst geïnteresseerd zijn om het water te gebruiken. De levering van dit water naar dat ene bedrijf alleen zou niet interessant zijn, daarom zal de POM nagaan of er nog andere bedrijven hiervan gebruik willen maken.

•

De verbrandingsoven in Brugge gebruikt jaarlijks ongeveer 300.000 m³ effluentwater als koelwater voor de elektronfilter van de rookgasreiniging.

•

Shanks in Roeselare zal ook effluentwater gebruiken als koelwater. Na het koelen is dit water wat opgewarmd en wordt het gebruikt als reinigingswater voor de containers en vrachtwagens. Op jaarbasis zouden ze ongeveer 15.000 m³ water gebruiken.

•

In Wulpen wordt het water van de RWZI gebruikt door IWVA om drinkwater te produceren. Hiervan wordt ongeveer 10.000 m³/dag gezuiverd met microfiltratie, omgekeerde osmose en UVdesinfectie en geïnjecteerd in de duinen. Na een verblijftijd van minimum 35 dagen (gemiddeld 55 dagen) wordt het opnieuw opgepompt en gezuiverd tot drinkwater (2.500.000 m³/jaar).

De POM vroeg of Aquafin bereid was om bij nieuwe projecten (aanleg of aanpassingswerken aan RWZI) te zoeken naar mogelijke geïnteresseerde bedrijven in de buurt die dit water zouden kunnen gebruiken. De POM stelde zich bereid om hier rond samen te werken. Op deze manier zou de mogelijkheid tot het aanleggen van een grijswaterleiding in de ontwerpfase meegenomen kunnen worden. Aquafin kan nu ook contracten afsluiten op vraag van bedrijven die lozen op riool. Hieraan werd toen prioriteit gegeven. Als de meeste bedrijven hun contract hebben afgesloten, dan worden stappen gezet om samen te zoeken naar een structurele manier van werken bij het zoeken naar mogelijke afnemers van effluentwater van de waterzuivering.

101


4.3.5.3 Samenwerking tussen twee buurbedrijven om kanaalwater te gebruiken Een textielbedrijf uit Ieper kijkt samen met zijn toekomstige buur, een wasserij, naar de mogelijkheid om grijswater van het kanaal te gebruiken dat geleverd zou worden door VMW. Deze case werd al kort besproken bij de wateraudits die zijn uitgevoerd in het kader van dit project (zie punt 3.1). De haalbaarheidsstudie van VITO om kanaalwater te gebruiken wordt hieronder kort besproken. De ververij en de wasserij in Ieper wensten gezamenlijk de haalbaarheid te bestuderen van de inzet van oppervlaktewater in de productie. Hiertoe werd door VITO een initieel onderzoek uitgevoerd. Als basis werden analyses uitgevoerd op het kanaalwater. De kwaliteit werd afgetoetst aan de eisen voor proceswater bij beide bedrijven. Vervolgens werden theoretisch enkele technieken getoetst naar hun technische en economische haalbaarheid. Ter ondersteuning werd een labo test met een zandfilter uitgevoerd. Dit zou een geschikte gemeenschappelijke voorbehandeling zijn voor beide bedrijven. Een doorstroomsnelheid van 10 m/h lijkt haalbaar. Het kanaalwater bevat volgens de analyses 4 mg/l ijzer. Om de eliminatie van ijzer te bevorderen werd er aangeraden een beluchtingstank voor de zandfiltratie te plaatsen. Dit zorgt voor oxidatie tot driewaardig ijzer en uitvlokking als hydroxide. De eisen bij de ververij zijn niet bijzonder streng. Actueel wordt een aanzienlijk deel regenwater gebruikt in het proces. Het volgende zuiveringstraject werd aangeraden, onder voorbehoud van positief resultaat bij de verftesten: groffiltratie, ontijzering, zandfiltratie en desinfectie. De kosten voor deze zuivering werden begroot op 0,2 à 0,3 euro per m³. Deze kosten omvatten de investering (afgeschreven op 4 jaar) en de werkingskosten, exclusief de kostprijs voor lozing van het waswater van de zandfilter. Voor de wasserij zou een verdere behandeling van het filtraat van de zandfiltratie vereist zijn. Het water dient zeker bijkomend onthard te worden. Ook een verregaande verwijdering van kleur en organische componenten uit het water is wenselijk. Een membraanfiltratie lijkt de aangewezen techniek. Door middel van nanofiltratie kan het water in voldoende mate onthard en partieel ontzout worden. Via het gebruik van deze techniek wordt het water bacterievrij gemaakt. Toch is een restdesinfectie (bijvoorbeeld met UV-belichting) wenselijk. Aangezien de wasserij slechts tot 150 m³/week verbruikt, volstond een kleine testopstelling. Een opstelling voor een proceswaterproductie van 5 m³/h leek voldoende. Na de gemeenschappelijke zandfiltratie kan voor de wasserij het traject vervolledigd worden met kaarsenfilters (~5 µm), nanofiltratie en een desinfectiestap. Voor een dergelijk zuiveringstraject dient rekening gehouden te worden met een totaalkostprijs in de grootteorde van 0,5 à 0,6 euro per m³ geproduceerd water. Deze kostprijs omvat zowel de investering met een afschrijving op 4 jaar en de werkingskosten. Deze laatste echter exclusief de kosten voor behandeling, lozing of afvoer van de gevormde concentraatstromen bij zand- en nanofiltratie. Naast dit voorstel konden ook alternatieven overwogen worden waarbij de ontharding, ontzouting en kleurverwijdering gerealiseerd worden, via bijvoorbeeld ionenwisseling en actieve koolfiltratie. VITO had dit alternatief niet verder uitgewerkt.

4.3.5.4 Regenwater van een buurbedrijf gebruiken De eerder vermelde wasserij onderzocht ook of het regenwater van een ander buurbedrijf kon gebruikt worden. Naast de technische haalbaarheid moest gezocht worden naar een wettelijke correcte regeling om dit water te mogen gebruiken op lange termijn. Deze case werd al kort besproken bij de wateraudits die zijn uitgevoerd in het kader van dit project (zie punt 3.1).

102


De haalbaarheid werd samen met FBT-innovatiecel en het buurbedrijf onderzocht. Het regenwater van het buurbedrijf wordt verzameld via een aantal ondergrondse afvoerbuizen die samen verzamelen onder de verharde oppervlakte rondom het bedrijf. In één van de verzamelputten zou een pomp geplaatst worden die het water overpompt naar een buffer en van daaruit zou het regenwater overgepompt worden naar de proceswatertank van de wasserij. Er dient een ondergrondse pompput van 5.000 liter op het terrein van het buurbedrijf geplaatst te worden. De investeringen voor het plaatsen van een buffer en de nodige leidingen bedragen ongeveer 70.000 euro. De installatie van het ondergrondse buizennet is niet eenvoudig en drijft de kostprijs aanzienlijk op. De wasserij besliste om het project niet uit te voeren omdat het te risicovol is. Op korte termijn is stadswater de 'goedkoopste' oplossing. Het grootste probleem was dat het buurbedrijf geen garantie kon geven dat de wasserij dit regenwater op lange termijn kon gebruiken. Als het bedrijf om één of andere reden zijn activiteiten op deze locatie stop zou zetten dan zou de wasserij de kans lopen deze regenwaterbron te verliezen. De investering van de wasserij zou dus in principe op elk moment waardeloos kunnen worden. Dit is te risicovol. De andere redenen zijn de hoge investering voor het buizennet en het feit dat de regenwaterbuffer geplaatst zou worden op het terrein van het buurbedrijf.

4.3.5.5 Andere bilaterale samenwerkingsverbanden Er werd ook gezocht naar bedrijven die een grote hoeveelheid afvalwater produceren van een goede kwaliteit die eventueel door andere bedrijven kan gebruikt worden. Een veevoederproducent in Izegem beschikt over een grote hoeveelheid afvalwater met een laag zoutgehalte (lage geleidbaarheid). Er werd gezocht naar een buurbedrijf dat deze waterbron kon gebruiken. Eén voedingsbedrijf toonde interesse om te kijken of dit water kon gebruikt worden voor de stoomproductie en/of als koelwater. Het project werd als onhaalbaar gezien omdat het water getransporteerd moest worden onder of boven het kanaal. De potentiële afnemer heeft ook een vergunning voor diep grondwater en heeft ingetekend op het grijswaterproject van de VMW waardoor er geen behoefte meer was aan een waterbron met laag zoutgehalte. Een ander bilaterale samenwerking die onderzocht is geweest, is deze van IWVA die proceswater (gedemineraliseerd water) zou leveren aan een klant in Veurne. Omdat er gezocht werd naar andere bedrijven die nu of in de toekomst kunnen aansluiten op deze waterbron werd deze case besproken onder het punt 4.3.3.2.

4.4. Conclusies Er wordt steeds meer onderzoek verricht naar mogelijke alternatieve waterbevoorrading. Vaak blijken de meeste projecten wel technisch haalbaar, maar er zijn problemen van een andere aard (financieel of juridisch) die maken dat het project niet wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld het gebruik van regenwater van een buurbedrijf blijkt niet haalbaar omdat het buurbedrijf geen leveringsgarantie kan geven op lange termijn. Het uitbouwen van grijswatercircuits op bedrijventerreinen is wellicht nog niet voor morgen. De terreinbeheerders vinden het niet opportuun om op nieuwe bedrijventerreinen automatisch een dubbel watercircuit aan te leggen: één voor stadswater en één voor type grijswater (regenwater, effluentwater, oppervlaktewater, …). Dit komt vooral omdat ze niet kunnen voorspellen welke bedrijven zich op het bedrijventerrein zullen vestigen en omdat dergelijke investering niet door ieder bedrijf gebruikt zal worden. Voor het opzetten van collectieve waterbevoorradingssystemen zijn er steeds veel actoren betrokken. Dit bemoeilijkt het bereiken van een voorstel waar iedereen zich kan achter scharen. Dergelijke projecten opzetten vergt daarom ook veel inspanning van de initiator. De periode van het concept tot de eigenlijke realisatie van een project neemt dikwijls enkele jaren in beslag. 103


De opzet om een gescheiden rioleringsstelsel op het bedrijventerrein Ieperleekanaal aan te leggen zodat niet ieder bedrijf afzonderlijk het hemelwater van de riolering moet afkoppelen is niet geslaagd. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat alle bedrijven (zonder enige uitzondering) hun hemelwater gescheiden dienen aan te leveren zodat de terreinbeheerder subsidie kan verkrijgen. Andere redenen zijn vragen zoals: “wie zal dit financieren?”, “naar welk oppervlaktewater wordt het hemelwater afgekoppeld (het kanaal of de waterloop)?” en “kan en moet er een buffer worden geplaatst?”. De bevoorrading van gedemineraliseerd water door IWVA op een bedrijventerrein in Veurne is een andere denkpiste. Dit project is gestart omdat een klant van IWVA een alternatieve waterbron zocht voor leidingwater. Het probleem van dit project is het kostenplaatje. IWVA had gehoopt om dit project te kunnen indienen in het kader van het grijswatersubsidiebesluit, maar er wordt geen diep grondwater afgebouwd en het bedrijf dat trekker zou spelen in dit project wil zekerheid dat de prijs lager zal zijn dan hun huidige kosten voor leidingwater. Dit project zal in de toekomst verder worden bekeken. De projecten die slagen inspireren vaak andere bedrijven en intermediairen om ook de stap te zetten en te zoeken naar alternatieven of om collectieve waterbevoorradingsprojecten uit te werken. In de loop van het project werd er een grijswaterproject voor de industrie uitgewerkt en gepromoot samen met VMW, er wordt verder gewerkt aan een grijswaterproject voor de landbouwsector. De aanleg van waterspaarbekkens als collectief alternatief ter bevoorrading van de landbouw zijn voorbeelden van geslaagde projecten. Dit water wordt in periodes van langdurige droogte gebruikt als irrigatiebron door de landbouwers in de buurt. Het is de bedoeling om deze bekkens zo multifunctioneel mogelijk te gebruiken en dit gebruik verder aan te moedigen. Daarom wordt er ook gezocht naar mogelijke industriële afnemers van deze waterbronnen. Tot op vandaag gebruiken in West-Vlaanderen vier bedrijven het effluent van een RWZI. De POM en Aquafin zouden bij de aanleg of vernieuwing van RWZI’s in West-Vlaanderen samen zoeken naar mogelijke geïnteresseerde bedrijven in de buurt die dit water zouden kunnen gebruiken. Op deze manier zou de mogelijkheid tot het aanleggen van een grijswaterleiding in de ontwerpfase meegenomen kunnen worden.

5. BETROKKENHEID VAN VERSCHILLENDE ACTOREN Er zijn regelmatig contacten met de verschillende stakeholders (partners, begeleiders, organisaties en andere belanghebbenden) om te kijken of er interessante initiatieven zijn waar rond samengewerkt kan worden. Voor het opzetten van nieuwe projecten rond waterbeheersing of -bevoorrading werden de betrokken actoren verschillende malen samengebracht om te zoeken naar haalbare pistes. Met de uitbouw van het Kenniscentrum Rationeel Waterbeheer binnen de POM West-Vlaanderen zal deze functie ook verankerd worden in het takenpakket van de POM. Dit kenniscentrum wil instaan voor: -

gegevensverzameling en -analyse van het industriële waterverbruik in de provincie;

-

informatieverspreiding over innovatieve technologieën en haalbare alternatieve waterbronnen voor de industrie;

-

het uitvoeren van waterscans, als opstap naar verder onderzoek van haalbare waterbesparende mogelijkheden of naar optimalisatie van het waterbeheer;

-

begeleiding van bedrijven bij het invoeren van maatregelen rond rationeel waterbeheer;

-

de uitbouw van een netwerk van relevante actoren zowel bij de overheid, bedrijfsorganisaties, onderzoekswereld als bij de bedrijven.

104


Tijdens de uitvoering van het project zijn de resultaten van het onderzoek ook verschillende malen voorgesteld aan de betrokken doelgroepen: -

de resultaten van de landbouwenquête zijn voorgesteld aan de landbouwbeleidkamer, aan de Boerenbond afdeling Roeselare en ook de afdeling Tielt, aan de Kring van de grove groentetelers en aan de provincieraad;

-

de resultaten van het project zijn ook voorgesteld in een studienamiddag van Centexbel, met als doelpubliek de textielbedrijven.

Naast het overleg met verschillende actoren, verleende de POM West-Vlaanderen via dit project ook medewerking aan: -

de werkgroep Rationeel Waterbeheer van de Coördinatiecommissie Integraal Waterbeheer;

-

het Provinciale Coördinatieteam Integraal Waterbeleid (PCW) die de opmaak van de deelbekkenbeheerplannen begeleid;

-

de opmaak van de bekkenbeheerplannen van de IJzer en De Brugse Polders en de invulling van het standpunt van de industrie. Voor de bekkens van Bovenschelde en Gentse Kanalen werd onze medewerking gevraagd, maar omdat deze bekkens slechts voor een beperkt stuk in West-Vlaanderen gelegen zijn, werd er besloten om de bijdrage te beperken tot het nalezen en aanvullen van aangeleverde teksten. Het secretariaat van het bekken van de Leie is gelegen in Gent. De POM West-Vlaanderen werd niet gecontacteerd om mee te werken met de opmaak van het bekkenbeheerplan, vermoedelijk hebben zij samengewerkt met Leiedal;

-

het opstellen van een globale knelpuntennota in samenwerking met VOKA (in 2005) om de knelpunten vanuit de industrie kenbaar te maken aan alle secretariaten die belast werden met de opmaak van een bekkenbeheerplan in Vlaanderen.

105


6. BESLUITEN Dit project sluit aan op het streekcharterproject “Rationeel waterbeheer en optimalisatie van beschikbare watervoorraden in de regio Roeselare-Tielt ten behoeve van de groenteproducerende en de diepvriesgroente-industrie”. Het project beoogt gelijkaardig onderzoek te verrichten voor meerdere sectoren. Het doel is te komen tot een duurzaam waterbeheer en tot het doeltreffend aanwenden en valoriseren van waterbronnen in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek bij grondwaterverbruikers. Om een evolutie te kunnen tonen van het waterverbruik in West-Vlaanderen werden de gegevens van de VMM-heffingsdatabank gebruikt. Deze gegevens zijn pas twee jaar na datum beschikbaar en door de eengemaakte waterfactuur in januari 2005 zijn de gegevens van het waterverbruik in 2004 nog steeds niet beschikbaar. De gegevens werden opgevraagd in april 2005, de verbruiksgegevens van 2000, 2002 en 2003 werden door VMM aangeleverd. De POM heeft deze gegevens verwerkt per sector. Uit de VMM-cijfers kon afgeleid worden dat het totale waterverbruik in de industrie is gestegen met 2% in de periode 2000-2002. Het grondwaterverbruik is wel gedaald met 14% en het leidingwaterverbruik is gestegen met 13%. Voor de landbouwsector is het waterverbruik in dezelfde periode gestegen met 10%, vooral door een toename van het leidingwater met 47% en het grondwaterverbruik met 8%. De Databank Ondergrond Vlaanderen toont dat het debiet dat vergund is in de diepe watervoerende lagen in West-Vlaanderen tussen 1 januari 2000 en 1 januari 2005 gedaald is met gemiddeld 23%. Als de grondwaterwinning van de drinkwatermaatschappij VMW buiten beschouwing wordt gelaten dan is de afbouw 17%. Om de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water te halen moet er volgens VMM afdeling water tegen 2015 minstens 75% van het vergunde debiet worden afgebouwd. Uit de cijfers verzameld via onze enquêtes blijkt dat het waterverbruik per productie-eenheid bij de meeste sectoren is gedaald. In de diepvriesgroentesector is het verse waterverbruik per ton groenten gemiddeld met 17% gedaald, bij de andere voedingsbedrijven is het waterverbruik globaal gedaald met 2% terwijl de productie met 9% steeg. In de textielsector daalde het totale waterverbruik met 7%, bijna de helft van de bedrijven verminderde het waterverbruik per ton eindproduct. Het waterverbruik in de wasserijsector daalde per ton wasgoed gemiddeld met 16%. Uit de enquêtes bleek dat in de textiel- en de slachterijsector diep grondwater nog steeds de voornaamste waterbron is, hoewel in de slachterijsector ook ondiep grondwater al een groot aandeel uitmaakt. In de zuivelnijverheid wordt vooral leidingwater gebruikt, in de brouwerijsector ondiep grondwater en voor olie/vetproductie voornamelijk oppervlaktewater. Bij de diepvriesgroentebedrijven maakt diep grondwater gemiddeld 13% uit van het totale waterverbruik en 33% van het verse waterverbruik. Hergebruik van water is vooral in de voedingssector al sterk uitgebouwd, het bedraagt zelfs het grootste aandeel in het waterverbruik bij de aardappelverwerkende en diepvriesgroentesector en in het geheel van de voedingssector. Uit de bevraging van de landbouw moest vooral blijken hoeveel landbouwers geen leidingwateraansluiting hebben. Gemiddeld 18% of 234 landbouwers gebruiken geen leidingwater voor de landbouwactiviteiten. Hiervan bezitten 160 landbouwers (68%) geen leidingwateraansluiting, maar de meerderheid (78%) kan in principe aansluiten op leidingwater omdat het netwerk in de straat passeert. Bij de landbouwers die diep grondwater gebruiken beschikt 16% over geen leidingwateraansluiting. Uit de landbouwenquêtes bleek dat acht landbouwers spoelwater van de melkinstallatie hergebruikten voor het reinigen van hun melkstal. Eén hiervan gebruikte het spoelwater eveneens om materiaal en stallen te reinigen. Zes landbouwers vermeldden dat ze water van een spaarbekken hebben gebruikt. Opmerkelijk is dat vele landbouwers gebruikmaken van drainagewater dat ze opvangen in hun open vijver of de regenwatertank.

106


Uit de 17 wateraudits uitgevoerd in het kader van dit project blijkt dat het principe ‘meten is weten’ voor het opvolgen van het waterverbruik nog niet tot bij de kleine KMO’s is ingeburgerd. Enkel bij grote productiebedrijven waar water gezien wordt als een essentiële grondstof wordt het waterverbruik goed bijgehouden, vooral het hoogkwalitatief waterverbruik. De audits zijn interessant om de bedrijven een overzicht te geven van het waterverbruik in hun bedrijf en de mogelijkheden om het waterbeheer te optimaliseren door de voorgestelde waterbesparende maatregelen en het omschakelen naar alternatieve waterbronnen toe te passen of verder te onderzoeken. De thema’s die aan bod kwamen in de audits en de aanbevelingen die gegeven werden zijn uitgebreid beschreven in punt 3. Enkele voorbeeldcases zijn uitgewerkt: de wateraudit in zijn geheel, het dimensioneren van een regenwaterbuffer, afwegen van alternatieven door diep grondwater en de optimalisatie van het leidingwatergebruik. Er wordt steeds meer onderzoek verricht naar mogelijke alternatieve waterbevoorrading. Vaak blijken de meeste projecten wel technisch haalbaar, maar er zijn problemen van een andere aard (financieel of juridisch) die maken dat het project niet wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld het gebruik van regenwater van een buurbedrijf blijkt niet haalbaar omdat het buurbedrijf geen leveringsgarantie kan geven op lange termijn. Het uitbouwen van grijswatercircuits op bedrijventerreinen is wellicht nog niet voor morgen. De terreinbeheerders vinden het niet opportuun om op nieuwe bedrijventerreinen automatisch een dubbel watercircuit aan te leggen: één voor stadswater en één voor type grijswater (regenwater, effluentwater, oppervlaktewater, …). Dit komt vooral omdat ze niet kunnen voorspellen welke bedrijven zich op het bedrijventerrein zullen vestigen en omdat dergelijke investering niet door ieder bedrijf gebruikt zal worden. Voor het opzetten van collectieve waterbevoorradingssystemen zijn er steeds veel actoren betrokken. Dit bemoeilijkt het bereiken van een voorstel waar iedereen zich kan achter scharen. Dergelijke projecten opzetten vergt daarom ook veel inspanning van de initiator. De periode van het concept tot de eigenlijke realisatie van een project neemt dikwijls enkele jaren in beslag. De opzet om een gescheiden rioleringsstelsel op het bedrijventerrein Ieperleekanaal aan te leggen zodat niet ieder bedrijf afzonderlijk het hemelwater van de riolering moet afkoppelen is niet geslaagd. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat alle bedrijven (zonder enige uitzondering) hun hemelwater gescheiden dienen aan te leveren om een subsidie te verkrijgen. Andere redenen zijn vragen zoals: “wie zal dit financieren?”, “naar welk oppervlaktewater wordt het hemelwater afgekoppeld (het kanaal of de waterloop)?” en “kan en moet er een buffer worden geplaatst?”. De bevoorrading van gedemineraliseerd water door IWVA op een bedrijventerrein in Veurne is een andere denkpiste. Dit project is gestart omdat een klant van IWVA een alternatieve waterbron zocht voor leidingwater. Het probleem van dit project is het kostenplaatje. IWVA had gehoopt om dit project te kunnen indienen in het kader van het grijswatersubsidiebesluit, maar er wordt geen diep grondwater afgebouwd en het bedrijf dat trekker zou spelen in dit project wil zekerheid dat de prijs lager zal zijn dan hun huidige kosten voor leidingwater. Dit project zal in de toekomst verder bekeken worden. De projecten die slagen inspireren vaak andere bedrijven en intermediairen om ook de stap te zetten en te zoeken naar alternatieven of om collectieve waterbevoorradingsprojecten uit te werken. In de loop van het project werd er een grijswaterproject voor de industrie uitgewerkt en gepromoot samen met VMW, er wordt verder gewerkt aan een grijswaterproject voor de landbouwsector. De aanleg van waterspaarbekkens als collectief alternatief ter bevoorrading van de landbouw zijn voorbeelden van geslaagde projecten. Dit water wordt in periodes van langdurige droogte gebruikt als irrigatiebron door de landbouwers in de buurt. Het is de bedoeling om deze bekkens zo multifunctioneel mogelijk te gebruiken en dit gebruik verder aan te moedigen. Daarom wordt er ook gezocht naar mogelijke industriële afnemers van deze waterbronnen. Tot op vandaag gebruiken in West-Vlaanderen vier bedrijven het effluent van een RWZI. De POM en Aquafin zouden bij de aanleg of vernieuwing van RWZI’s in West-Vlaanderen samen zoeken naar geïnteresseerde bedrijven in de buurt die dit water zouden kunnen gebruiken. Op deze manier zou de mogelijkheid tot het aanleggen van een grijswaterleiding in de ontwerpfase meegenomen kunnen worden. 107


BIBLIOGRAFIE Grondwaterbeheer in Vlaanderen - het onzichtbare water doorgrond, studie van VMM afdeling water, 2006. Streekcharterproject “Rationeel waterbeheer en optimalisatie van beschikbare watervoorraden in de regio Roeselare-Tielt ten behoeve van de groenteproducerende en de diepvriesgroenten industrie”, uitgevoerd door de GOM - West-Vlaanderen, 2003. Databank van de heffingen op de waterverontreiniging en de grondwaterwinning (Heffingsdatabank), Vlaamse Milieumaatschappij, verbruiksgegevens 2000, 2002 en 2003. Databank Ondergrond Vlaanderen, VMM afdeling water. Ontwerpgrafiek voor de berekening van de regenwaterbuffer uit de Code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen, Vaes & Berlamont, 1998b. Hergebruik van hemelwater, Technische toelichting, Berekeningsmethode en technische & economische beschouwingen, juli 2004, opgemaakt door VITO en Centexbel. Waterwegwijzer voor Veehouders, studie ‘Melkveehouderij’ AMINAL afdeling water, 2001. Gegevens verkregen van Kenniscentrum Water voor Land- en Tuinbouw, de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening en de Vlaamse Milieumaatschappij.

108


LIJST MET AFKORTINGEN AMINAL – Administratie Milieu Natuur en Landinrichting, na de hervorming (Beter Bestuurlijk Beleid) overgegaan in VMM en Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). AW – ander water BS – Belgisch Staatsblad Bv. – bijvoorbeeld CIP – Cleaning In Place DGW, Dgw – diep grondwater DOV – Databank Ondergrond Vlaanderen – http://dov.vlaanderen.be DWA – Droog Weer Afvoer EurepGAP – Euro-Retailer Produce Working Group Good Agricultural Practice FAVV – Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid FBT – Federatie van de Belgische Textielverzorging GIS – geografisch informatiesysteem GOM – Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij. De GOM beëindigde op 31 mei 2006 haar activiteiten. Haar rechtsopvolger, de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij (POM) West-Vlaanderen staat voortaan in voor de projectwerking op sociaaleconomisch vlak, dit in uitvoering van het sociaaleconomisch beleid van de Provincie West-Vlaanderen. De individuele bedrijfsbegeleiding is nu een opdracht van het Vlaams Agentschap Ondernemen (VLAO). HACCP – Hazard Analysis and Critical Control Points IK – Integrale Kwaliteitszorg IKM – Integrale Kwaliteitszorg Melk IVOO – Intergemeentelijke Vereniging voor het afvalbeheer voor Oostende en Ommeland IWVA – Intercommunale Waterleidingmaatschappij van Veurne-Ambacht KWS – koolwaterstof (afscheider) KWZI – kleine rioolwaterzuiveringsinstallatie Leiedal – intercommunale Leiedal Lm – lopende meter LW ind – industrieel gebruik van leidingwater LW, Lw – leidingwater MER – milieueffectenrapport ODGW, Odgw – ondiep grondwater Oppw – oppervlaktewater POVLT – Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw PROCLAM, Proclam – Provinciaal Centrum voor Landbouw en Milieu vzw Rebak – Regionaal Beleidscomité van het Arrondissement Kortrijk, overgegaan in RESOC

109


Recup – recupwater, recuperatiewater, hergebruik van effluent van de waterzuivering RO – omgekeerde osmose (reversed osmosis) RT + W – regio Roeselare-Tielt en de Westhoek RW, Rw – regenwater RWA – Regen Water Afvoer RWZI – rioolwaterzuiveringsinstallatie STEM-project – STreekEigen Management project SW – sokkelwater TMVW - Tussengemeentelijke Maatschappij der Vlaanderen voor Watervoorziening TNAV - Thematisch Netwerk Afvalwaterzuiveringstechnologie Vlaanderen UF – ultrafiltratie UV – ultraviolet Vb. – voorbeeld VITO – Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek VLAO – Vlaams Agentschap Ondernemen VMM – Vlaamse Milieumaatschappij VMW – Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening VOKA – Vlaams netwerk van ondernemingen, Kamer van Koophandel W&Z – Waterwegen en Zeekanaal NV Wvi – West-Vlaamse intercommunale W-VL – West-Vlaanderen WZ – waterzuivering

110


TABELLENLIJST Tabel 1:

Vergund debiet grondwater per sector in West-Vlaanderen op 01/01/2005 .................... 5

Tabel 2:

Evolutie in het vergunde diep grondwater in West-Vlaanderen in de periode 2000-2005......................................................................................................................... 6

Tabel 3:

Vergund debiet diep grondwater per sector in West-Vlaanderen op 01/01/2005 ............ 6

Tabel 4:

Vergund debiet per sector op 01/01/2005 in het Landeniaan en de Sokkel .................... 7

Tabel 5:

Overzicht van de responsgraad van de enquête uitgevoerd door de GOM - WestVlaanderen bij een selectie van West-Vlaamse bedrijven die veel diep grondwater gebruiken .......................................................................................................................... 9

Tabel 6:

Evolutie van de algemene bedrijfsparameters in de diepvriesgroente-industrie (op basis van de 10 bedrijven die hebben meegewerkt aan de GOM-enquête).............. 9

Tabel 7:

Overzicht van de evolutie van het waterverbruik in de diepvriesgroentebedrijven in West-Vlaanderen ............................................................................................................ 10

Tabel 8:

Gemiddelde kostprijzen per waterbron bij de diepvriesgroente-industrie in 2004.......... 14

Tabel 9:

Waterverbruik per ton groenten in 2004 en de evolutie van 2002 tot 2004 ................... 17

Tabel 10:

Aantal groenteverwerkers die de aangegeven waterbron voor een bepaalde activiteit gebruikt in 2004 ................................................................................................ 18

Tabel 11:

Specifiek waterverbruik in 2004 (m³/ton) per activiteit opgesplitst naargelang de waterkwaliteit .................................................................................................................. 18

Tabel 12:

Aantal diepvriesbedrijven met debietmeters binnen het proces (situatie in 2005) ......... 21

Tabel 13:

Aantal respondenten uit de restvoeding die de aangegeven waterbron gebruikt .......... 24

Tabel 14:

Waterverbruik per activiteit in 2004 bij de 16 restvoedingsbedrijven ............................ 27

Tabel 15:

Overzicht van de onderwerpen van de uitgevoerde studies bij de restvoeding ............ 29

Tabel 16:

Plaatsen waar debietmeters staan bij de restvoedingsbedrijven ................................... 29

Tabel 17:

Aantal textielrespondenten die de aangegeven waterbron gebruiken ........................... 32

Tabel 18:

Gemiddelde kostprijzen per waterbron bij de textielrespondenten in 2004.................... 35

Tabel 19:

Waterverbruik per activiteit in 2004 bij 7 textielbedrijven ............................................... 37

Tabel 20:

Top 10 van West-Vlaamse gemeenten met het hoogste vergunde debiet diep grondwater bij de landbouw en het grootste aantal vergunningen voor diep grondwater bij de landbouw............................................................................................ 42

Tabel 21:

Respons op de landbouwenquête uitgevoerd in samenwerking met 11 gemeenten..... 43

Tabel 22:

Percentage respondenten uit de landbouw die leidingwater gebruiken......................... 44

Tabel 23:

Overzicht van het leidingwatergebruik bij de landbouwrespondenten die diep grondwater gebruiken ..................................................................................................... 44

Tabel 24:

Aantal gebruikers per bron van de respondenten op de landbouwenquêtes in 2005 en 2006 .............................................................................................................. 45

Tabel 25:

Overzicht van de kwaliteitsnormen opgelegd vanuit de lastenboeken of dierengezondheidszorg .................................................................................................. 47

111


Tabel 26:

Drinkwaterbehoefte per diersoort ................................................................................... 48

Tabel 27:

Behandelingstechnieken per waterbron gebruikt bij de landbouwrespondenten ........... 49

Tabel 28:

Meest gebruikte waterbronnen in de landbouw per activiteit ........................................ 50

Tabel 29:

De verdeling van de grootte van de vergunningen bij de landbouw in diepe watervoerende lagen op 01/01/2005 .............................................................................. 51

Tabel 30:

Opdeling naar sector van de bedrijven waarvan de gegevens werden verwerkt........... 53

Tabel 31:

Evolutie van de productie bij de verschillende sectoren van 2002 tot 2004, bij de wasserijsector van 2004 tot 2006 ................................................................................... 54

Tabel 32:

Specifieke gemiddelde waterverbruiken per sector in 2004 in West-Vlaanderen .......... 55

Tabel 33:

Aandeel per waterbron bij de verschillende sectoren (in 2004) in West-Vlaanderen..... 56

Tabel 34:

Samenvatting van de kostprijzen per waterbron over de sectoren heen voor WestVlaanderen ..................................................................................................................... 56

Tabel 35:

Aantal waterbesparende maatregelen die opgegeven werden per sector..................... 57

Tabel 36:

Evolutie productie en waterverbruik van de 45 respondenten van de enquêtes............ 58

Tabel 37:

Overzicht van de sector en de activiteit van de geaudite bedrijven ............................... 60

Tabel 38:

Kostprijsberekening van waterverbruik in 2004.............................................................. 65

Tabel 39:

Richtprijs per m³ als 4-5 m³/u of 100 m³/d ondiep grondwater opgepompt kan worden (berekend op een jaarverbruik van 16.000 m³) .............................................................. 66

Tabel 40:

Overzicht van kosten richtprijzen van de beschikbare waterbronnen.......................... 67

Tabel 41:

Berekening van de vermoedelijke kostenbesparing bij de vier scenario’s ..................... 68

Tabel 42:

Dimensionering regenwaterberging op basis van watervraag en waterbeschikbaarheid..................................................................................................... 73

Tabel 43:

Berekening van de zekerheid op water bij het plaatsen van een bepaald buffervolume en een gegeven dagelijkse watervraag .................................................... 74

Tabel 44:

Vergelijking optie 1 en optie 2 voor zelfde waterverbruik en garantie............................ 74

Tabel 45:

Kostprijsberekening per type waterbron op 10 jaar ........................................................ 80

Tabel 46:

Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte 4.500 m³/jaar blijft ........................................................................................................... 81

Tabel 47:

Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte stijgt tot 5.000 m³/jaar................................................................................................................... 82

Tabel 48:

Waterbehoefte en kostprijs per scenario als de sokkelwaterbehoefte stijgt tot 6.000 m³/jaar................................................................................................................... 83

Tabel 49:

Evolutie van het waterverbruik bij het veeteeltbedrijf ..................................................... 85

Tabel 50:

Kostprijsberekening voor het inzetten van regenwater (in 2005) ................................... 87

Tabel 51:

Overzicht van de waterspaarbekkens aangelegd door de Provincie in de regio’s Roeselare-Tielt en de Westhoek .................................................................................... 98

Tabel 52:

Analyseresultaten van vier gelijktijdige metingen op de Vleterbeek en het offline bufferbekken dat gevoed wordt door de Vleterbeek..................................................... 100

112


FIGURENLIJST Figuur 1:

Evolutie van het totale waterverbruik in West-Vlaanderen voor de periode 2000-2003 .... .......................................................................................................................................... 3

Figuur 2:

Evolutie van het waterverbruik in de industrie in West-Vlaanderen voor de periode 2000-2003......................................................................................................................... 4

Figuur 3:

Evolutie van het waterverbruik in de landbouwsector in West-Vlaanderen voor de periode 2000-2003............................................................................................................ 4

Figuur 4:

Verdeling van het waterverbruik bij de diepvriesgroentebedrijven per waterbron in 2002 en 2004 .............................................................................................................. 11

Figuur 5:

De verdeling van het totale waterverbruik per diepvriesgroentebedrijf in 2004 ............. 12

Figuur 6:

Voorstelling van het algemene waterverbruikschema in een diepvriesgroentebedrijf ... 15

Figuur 7:

Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de respondenten uit de diepvriesgroentesector ......................................................................................... 22

Figuur 8:

Verdeling van het totale waterverbruik per restvoedingsbedrijf...................................... 25

Figuur 9:

Waterverbruik in 2002 en 2004 van de 11 gemeenschappelijke respondenten uit de restvoeding ..................................................................................................................... 26

Figuur 10:

Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de 11 restvoedingsbedrijven ......................................................................................................................... 30

Figuur 11

Waterverbruik in 2002 en 2004 van de 11 gemeenschappelijke textielrespondenten.................................................................................................................. 32

Figuur 12:

Verdeling van het waterverbruik in 2002 van alle 37 textielrespondenten ..................... 33

Figuur 13:

Verdeling van het totale waterverbruik in 2004 per bron bij de individuele textielbedrijven................................................................................................................ 34

Figuur 14:

Toekomstige evolutie van de productie en het waterverbruik bij de respondenten uit de textielsector........................................................................................................... 39

Figuur 15:

Verdeling van het totale waterverbruik in 2004 per bron bij de zes individuele wasserijen ....................................................................................................................... 40

Figuur 16:

Aandeel per waterbron en het gemiddeld waterverbruik (in m³) bij de landbouwrespondenten in 2004 ..................................................................................... 46

Figuur 17:

Overzicht van de Landeniaanvergunningen in de landbouwsector in West-Vlaanderen in functie van de vervaldag................................................................................................. 52

Figuur 18:

Overzicht van het waterverbruik aan de inkomende zijde.............................................. 63

Figuur 19:

Inkomende en uitgaande waterstromen aan elkaar linken............................................. 64

Figuur 20:

Ontwerpgrafiek voor het bepalen van het leegstandspercentage, het vereiste putvolume of het regenwaterverbruik ............................................................................. 70

Figuur 21:

Evolutie van het waterverbruik in de wasserij van 2003-2006 ....................................... 77

Figuur 22:

Waterbalansschema van het waterverbruik van de wasserij in 2006 ............................ 77

Figuur 23:

Waterverbruikschema van het veeteeltbedrijf ................................................................ 86

113


Figuur 24:

Kaart met de locatie van de waterspaarbekkens aangelegd door de Dienst Waterlopen van de Provincie West-Vlaanderen (opgemaakt in GIS) ............................ 99

Figuur 25:

Peilput in Vleteren (3-0073) met een verlaging van meer dan 20 m op 6 jaar tijd. Op vandaag nog 20 m boven het dak van de laag ............................................................ 118

Figuur 26:

Peilput in Ieper (3-0010) met een verlaging van 20 m op 12 jaar tijd. Op vandaag nog 10 m boven het dak van de laag ........................................................................... 118

Figuur 27:

Peilput in Zonnebeke (3-0030) met een verlaging van 17 m op 14 jaar tijd. Op vandaag nog 10 m boven het dak van de laag....................................................... 119

114


BIJLAGEN Bijlage 1: Lijst van de stuurgroepleden van het streekcharterproject Naam

Functie en instelling

Adres

Voorzitter

Hendrik Consciencestraat 53A

Eric

Boussery

8800 Roeselare

Marnick

Devrome

Algemeen Boerensyndicaat

Hendrik Consciencestraat 53A

8800 Roeselare

Karlos

Callens

Burgemeester

Polenplein 15

8850 Ardooie

Bart

Candaele

Cel Regionaal-Economisch Beleid

Markiesstraat 1

1000 Brussel

Johan

Carpentier

Projectleider

Ardooisesteenweg 19

8800 Roeselare


Gemeentebestuur Ardooie

FBT innovatiecel Paul

Carpentier


Honzebrouckstraat 3

8830 Hooglede

Jef

Casteleyn

Abdijbekestraat 9

8200 Sint-Andries/ Brugge

Romain

Cools

Afdelingshoofd Provinciale Technische Dienst Waterlopen Provinciehuis Abdijbeke VEGEBE/BELGAPOM

Spastraat 8

1000 Brussel

Frans

Coussement

Kabinet Minister-President Yves Leterme Raadgever Landbouw

Martelaarsplein 19

1000 Brussel

Frank

De Poortere

Dienstencoördinator Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening

Belliardstraat 73

1040 Brussel

Catherine

De Raedt

Aquafin - bekkenverantwoordelijke LEIE Dijkstraat 8

Helene

De Rore

POM West-Vlaanderen

Karel

Debaere

Directeur - Leiedal

President Kennedypark 10

8500 Kortrijk

Dirk

Decoster

p/a Zwevezeelsestraat 142

8850 Ardooie

Tine

Degloire

Ondervoorzitter Streekplatform Roeselare-Tielt Gebiedswerker Landbouw

Woumenweg 100

8600 Diksmuide

Orangerie Broel

8500 Kortrijk

2630 Aartselaar

Streekhuis Esenkasteel Alain

Depreux

Rebak

Dam 71, bus 22 An

Devaere

Aquafin

Dijkstraat 8

2630 Aartselaar

Ilse

Devreese

Centexbel

Technologiepark 7

9052 Zwijnaarde

Dominique Huits

Proclam

Ieperseweg 87

8800 Roeselare - Beitem

Steven

Laridon

VEGEBE

Pittemsestraat 58A

8850 Ardooie

Inge

Leemans

Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer

Koning Albert II-laan 20 bus 8

1000 BRUSSEL

Karel

Leliaert

VMM

Zandstraat 255, bus 1

8200 Sint-Andries/Brugge

Abdijbekestraat 9

8200 Sint-Andries/ Brugge

p/a nv D'Arta

Afdeling Water West-Vlaanderen Glenn

Mares

Patrick

Meulemeester Boerenbond

Provinciehuis Abdijbeke

Diksmuidsesteenweg 406, bus 4

8800 Roeselare

Roger

Pottillius

Roggelaan 2

8500 Kortrijk

Rob

Sarrazyn

Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw (POVLT)

Ieperseweg 87

8800 Roeselare - Beitem

Kathleen

Seynaeve

Leiedal


8500 Kortrijk

Brigitte

Smessaert

Coördinator

Peter Benoitstraat 13

8800 Roeselare

RESOC-SERR Midden-WestVlaanderen Streekhuis Roeselare – Tielt

115


Tine

VMM

Soetens

Zandstraat 255, bus 1


Afdeling Water West-Vlaanderen Philippe

Tavernier

POM West-Vlaanderen

Ann

Van Ackere

WVI

Baron Ruzettelaan 35

8310 Assebroek/Brugge

Marleen

Van Damme

VMM

Elfjulistraat 43

9000 Gent

Peter Benoitstraat 13

8800 Roeselare

Afdeling Water Jan

Van Winghem Provinciebestuur Gebiedswerking Landbouw PEC

Kathleen

Vanmaele

Vlaamse Milieumaatschappij

Zandvoordestraat 375

8400 Oostende

Sigrid

Verhaeghe

RESOC Westhoek

Woumenweg 100

8600 Diksmuide

Regine

Vantieghem

Koning Leopold III-laan 41


Esenkasteel Directeur Directie Economie Externe Betrekkingen en Gebiedsgerichte Werking Provinciehuis Boeverbos Katrien

Verbrugge

Stadsbestuur Roeselare

Botermarkt 2

8800 Roeselare

Jeroen

Vermeersch

Gemeentebestuur Staden

Marktplaats 2

8840 Staden

Stefaan

Verreu

Leiedal


8500 Kortrijk

Bart

De Schutter

Procesbegeleider doelgroepenbeleid

Koning Albert II laan 20 bus 8

1000 Brussel

Dijkstraat 8

2630 Aartselaar

VMM Directoraat-generaal Graaf de Ferrarisgebouw 03G25 Tom

Van de Peer

Studieverantwoordelijke Onderzoek en Ontwikkeling

Bijlage 2: Absolute cijfers van het waterverbruik in 2000, 2002 en 2003 in geheel West-Vlaanderen en in de industrie en landbouw in West-Vlaanderen op basis van de VMM-heffingsdatabank (zonder koelwater) Waterverbruik (miljoen m³/jaar)

Aantal aangiftes:

Totaal Grond- Leiding- Oppervlakte- Hemel- Ander met water water water water in totaal grondwater Jaar waterverbruik water 2000 39,97 15,07 12,96 7,59 1,05 3,29 3.424 622 Totaal 2002 40,62 14,06 13,92 8,15 1,59 2,91 3.509 610 industrie 2003 39,55 12,93 14,63 7,38 1,45 3,17 3.605 590 2000 13,04 10,62 1,25 0,06 0,73 0,37 11.131 8.778 Totaal 2002 13,89 11,19 1,66 0,10 0,80 0,14 7.063 5.921 landbouw 2003 14,35 11,51 1,84 0,13 0,78 0,10 7.050 5.941 53,01 25,69 14,21 7,66 1,79 3,67 14.555 9.400 2000 Totaal West- 2002 54,52 25,25 15,57 8,25 2,39 3,05 10.572 6.531 Vlaanderen 53,91 24,44 16,47 7,51 2,22 3,27 10.655 6.531 2003 Groep

BRON: VMM-heffingsdatabank, verwerking POM.

116


Bijlage 3: Waterenquêteformulieren meegegeven met de meitelling van de landbouw in 2005 en 2006.

117


117


Bijlage 4: Stijghoogtegrafieken van peilputten in het Landeniaan gelokaliseerd in Vleteren, Ieper en Zonnebeke Figuur 25: Peilput in Vleteren (3-0073) met een verlaging van meer dan 20 m op 6 jaar tijd. Op vandaag nog 20 m boven het dak van de laag

BRON: VMM afdeling water. Figuur 26: Peilput in Ieper (3-0010) met een verlaging van 20 m op 12 jaar tijd. Op vandaag nog 10 m boven het dak van de laag

BRON: VMM afdeling water. 118


Figuur 27: Peilput in Zonnebeke (3-0030) met een verlaging van 17 m op 14 jaar tijd. Op vandaag nog 10 m boven het dak van de laag

BRON: VMM afdeling water.

119


Bijlage 5: Rapport van PROCLAM van de deelsector varkenshouderij

120


120


Bijlage 6: Rapport van PROCLAM van de deelsector pluimveehouderij

121


121


Bijlage 7: Rapport van PROCLAM van de deelsector melkveehouderij

122


122


Bijlage 8: Nota ter voorbereiding van het grijswaterproject voor de landbouw in de Westhoek

123


123


COLOFON Dit streekcharterproject goedgekeurd door de streekplatforms van de Westhoek en de regio Roeselare-Tielt werd gesteund door de Vlaamse Gemeenschap, de Provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening. Dit project werd uitgevoerd door Katelijne Vancleemput, projectcoördinator water en kritisch nagelezen door Philippe Tavernier, hoofd afdeling bedrijfsversterking. POM West-Vlaanderen, Provinciehuis Olympia, Koning Leopold III-laan 66, 8200 Sint-Andries/Brugge. Voor vragen, suggesties of opmerkingen: [email protected] of tel.: 050-40 73 59. Copyright: “Eindrapport streekcharterproject Duurzaam Waterbeheer in de Westhoek en de regio Roeselare-Tielt” is een uitgave van de POM West-Vlaanderen. Gegevens uit deze publicatie mogen worden gebruikt mits uitdrukkelijke vermelding van de bron. In deze publicatie streefde de POM West-Vlaanderen naar de meest correcte en volledige informatie. Zij kan echter niet aansprakelijk gesteld worden voor informatie ontvangen van derden en eventueel fysieke vergissingen bij het zetten en drukken van de gegevens.

© November 2007

124

EINDRAPPORT DUURZAAM WATERBEHEER IN DE WESTHOEK EN DE REGIO ROESELARE-TIELT

Recommend Documents