MAGYAROK KANADÁBAN ( EGY MOST KÉSZÜLŐ ORSZÁGRÓL) Í RTA:
PAI ZSÖDÖN
BUDAPEST AZATHENAEUM I ROD.ÉSNYOMDAIR. T. KI ADÁSA
13259.— Buda pe s t ,a zAt he na e umr . t .könyvnyomdá j a . ( Pr i nt e di nHunga r y. )
TARTALOM. Ol da l
1 .Be ve z e t é s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2 .Hovás z ór ódt a ks z é tama gya r ok? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 3 3 .Ma gya rs or s okat e nge r e n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 6 4 .Cs á r dá sa zóc e á nköz e pé n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 0 5 .Ma gya rmi s eahul l á mokon. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 4 6-El s z ór ódna kama gya r ok. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 . 9 7 .Lá ngol óke r e s z ta zé j s z a ká ba n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3 3 8 .Ame r i kaPá r i z s á ba n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 0 9 .Aki kne ks i ke r ülé sa ki ke l bukna k. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 6 1 0 .Egyda r a bMa gya r or s z á gÉs z a khoná ba n. . . . . . . . . . . . .5 3 1 1 .Aza r a nyá s óké se z e rs z i ge tc s odá sbi r oda l má ba n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 0 1 2 .Wi nni pe gaNyu ga tka puj a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 6 1 3 .Ahogye gyor s z á gotc s i ná l na k. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 0 1 4 .AMa gya rWi nni pe g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 0 1 5 .Sör gyá r imunká s bólr e f or má t usl e l ké s z. . . . . . . . . . . . . . .8 4 1 6 .Ma gya rur a k ha r c aa f öl dde l .( Ge nt l e ma n f a r me r e k). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8 9 1 7 .Egy kor má nyz ó,a kine m s z é gye nl i ,hogy üz l e t e mbe r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 7 1 8 .Apr a i r i e kka pu j á t ólac owboyoki g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 0 1 1 9 .Ma gya r okac owboyokha z á j á ba n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 0 8 2 0 .Aka na da ima gya rbá nyá s z okköz öt t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 1 6 2 1 .Ana gyha va s oka l j á n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 2 4 2 2 .Egyvá r os ,a me l yapr a i r i e kbőlnőt tki . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 2 9 2 3 .Ka na da if a l u, a hol c s a k ma gya r ul be s z é l ne k . . . . . . . . . . . . . . . .135
218 Ol da l
2 4 .A«Gör be t ó»ná li ndi á nokhe l ye t tc s a kma gya r okva nna k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 4 0 2 5 .AzÚs z óFe l hő i ndi á nf őnöké se gyma gya r ba r á t koz á s a ,me ge gyé bf a nt a s z t i kumok . . . . . . . .150 2 6 .Aka na da ima gya r ok«Ot t hon»a. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 6 0 2 7 .Ma gya r oka zé s z a kif é nyvi l á gá ba n . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 6 8 2 8 .Fi ókMa gya r or s z á ghe l ye t te gyf a l u. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 7 4 2 9 .Bé ke vá ral e gga z da ga bbma gya rt e l e pKa na dá ba n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 8 0 3 0 .Ke l e t Ka na daapr i mi t í ve bbAme r i ka iEgye s ül t Ál l a mok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 9 0 3 1 .Ha mi l t onKe l e t Ka na dama gya rf ővá r os a. . . . . . . . . . .198 3 2 .ANi a ga r ai ss okma gya r na ka dme gé l he t é s t. . . . . . .206 3 3 .Be f e j e z é s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 1 6
FELESÉGEMNEK
Magy ar Kanad a! . . . Ez i s va n! Ne m i s ol ya n r é gót a . Ha r mi nc ne gyve n é ve . mi nde nne k e l l e né r e ma má rs z á mot t e v őt é nye z őj e a kül f öl dr es z a ka dt ma gya r s á gna k. Há nya n va nna k? Ez ts e nkis e m.t udj a me gá l l a pí t a ni . A ma gya r á l l a m me gbí ot t a i na k hi va t a l os s t a t i s z t i ká j a s z e r i nt a há bor ú e l őt t 15—20. 000e n l e he t t e k,a s z á mu ka z onba n a há bor úa l a t tnöve ke de t t , me r t s o k a n á t me nt e k a z Egye s ül t Ál l a mokból . Ké s őbb ú j a bb be c s l é st ör t é ni . Az e gyi k s z e r i n t3 0 —4 0 . 0 0 0 ,amá s i ks z e r i n t8 0 —1 0 0 . 0 0 0as z á muk.Az i ga z s á g a köz é pe nl e he t ,708 0 . 0 0 0 mi n de ne s e t r e va u. a ma gya r ki vá ndor l á s mos t a ná ba n úgys z ól vá n ki z á r óa n Ka na da f e l é i r á nyul ,t e há t s z á muk á l l a ndóa n e me l ke di k. Pá r é v ót a nyí l t me g Ka na da ka puj a a ma gya r ki vá ndor l ók e l őt t . Az ót a , mi nde n é vbe n ma j dne m öt ve n s z á z a l é kka l s z ököt tf e l a ki vá ndor l ók l é l e ks z á ma . Ta va l y öt e z e re mbe r ha gy ot ti t tbe nnünke té s me ntkia z És z a khóná ba— Ma gya r Ka na dá r ólne m t ud s e nki s e mmi t .
8 Ma gya r Ame r i ká t úgys z ól vá n mi nde nki i s me r i , hi s z e n könyve k t ö me ge j e l e nt me g a za me r i ka i ma gya r okr ól é s h a va l a ki e gyké t he t e tt öl t öt t l á t oga t ó ba n a t e n ge r e nt úl on, köt e l e s s é gé ne k t a r t ot t a Ame r i ká r ól ,va gy l e ga l á bb a me r i ka ii mpr e s z s z i ói r ólbe s z á mol n i .Magy ar Kanadár óle z az e l s ő be s z ámol ó.Ta l á nt úl z á si s be s z á mol óna k ne ve z ni . Ne m t ör t é nt e gyé b, mi nt a z , hogy e gy ma gya r új s á gí r ó ve t t e a s á t or f á j á té s e l i ndul t me gl á t oga t niama gya r ka na da i a ka t . Ka na da na gy or s z á g, na gyobb mi nt Eur ópa . Ne m könnyű e z ta na gy t e r ül e t e tbe ut a z ni .Hos s z ú i de i g mi nde né j j e l a va s út i koc s i ba na l udt a m é s na ppa lr ót t a m a ma gya rt e l e pe ke t .Be c s ül e t e s új s á gí r ó l e l ki i s me r e t e s s é gge l mi nde nhová e l l á t oga t t a m, a hová l e he t e t t . Bé k e v ár , Kapos v ár , Ot t hon, Wak aw, Es t e r ház y , Bl ank e t t , Sas k at oon, Le t hbr i dge , St oc k hol m, Ray mond é sa t öbbi magy ar t e l e pe k e t mi nd t apos t a a l ábai n. A ki r á ndul s z á nti dő na gyon r övi d vol t .Ke dvünkr et a nul má nyoz ni bi z ony ne m na gyon l e he t e t t . Ar r a é ve k ke l l e né ne k.Ez a be s z á mol ó ne m i sa r r ogá lma gá na k kül önös f ont os s á got .I nká bb f é nyké p, f é nyké pf e l vé t e l e k, pi l l a na t ké pe k a z ot t a ni ma gya r s á g é l e t é r ől . Út t ör ő munka ,a me l ye t bi z t os a n köve t ma j d má s ok r é s z é r ői má s f a j t a , kr i t i ka if e l dol go-
9 z á s .Egye l őr et a l á ne nnyii se l é g.Ar r óla na gy bi r oda l omr ól ,a z ot té l ő ma gya r ok s or s á r ól ne m t udunk s e mmi t ,t a l á n e z e k a z oda ve t e t tr a j z ok mé gi sf ogna k va l a mi ki sf oga l ma ta dni a r r ól a kül önös ,f ur c s avi l á gr ól . Mé g va l a mi t ! Ez a munka ne m t e nde nc i á va l í r ódot t .Ne m a gi t á c i ó a ki vá ndor l á se l l e né s ne m i r a t me l l e t t e . Cs u pá nr i por t . Mondj uk t a l á ní gy: e gy ut a z á s r ól s z ól ó be s z á mol ó Ma gya r Ka na dá ba n.A s z oc i ol ógus okna k,ne mz e t ga z dá s z okna kf e l a da t a a ki vá ndor l á sl é t j ogos ul t s á gá r ól ,a nna k ha t á s a i r ól é si r á nyá r ól ha t á r oz ni . Én ne m mondok kr i t i ká t .Er r ea za zi dő,a mi tot tt öl t öt t e m,i ga z á n t úl s á gos a nr övi dl e nne . Ne hogy a z omba n bá r mi l ye ni r á nyba ni sf é l r e é r t é sl e gye n,i t t ,a ze l öl j á r óba n mé gi sl e s z öge z e m. Ak i v ándor l ónak a s or s as e hols i nc sr óz s ák k alk i r ak v a,i l l e t ve r e n ds z e r i ntc s a k at üs ke ma r a d me g be l ől es z á má r a .Ka na da pl á ne ne m a za z or s z á g, a holkönnye nl e he t ne bol dogul ni .Sőte l l e nke z ől e g. ' Aki ke l é r t e k va l a mi t ,a z ok i r t óz a t os é se mbe r f e l e t t iha r c otví vt a k me gat e r mé s z e t t e l .Mi nde gyi k é l e t e kül önkül ön ki s hős köl t e mé ny,a me l y me gé r de me l né , hogy a z i s kol á ba n t a ní t s á k, mi nt a munka a pot e óz i s á t . Az okr ól ,a ki k e l bukt a k, s e nki s e mbe s z é l ,me r te l t űnt e k,e l ve s z t e k.
1 0 Azújhiv ánd or l ó he l y z e t es z i nt é nt e l ev an ne hé z s é ge k k e l . Má s e gyá l t a l á ba n ne m bol dogul ha t , c s a kf öl dműve s .I pa r i munká s t ne m t ud e l t a r t a ni a mos té l e t r e ke l ői pa r .I nt e l l i ge nse mbe r ,a kis z e l l e mi munká ból a ka r me gé l ni , ne i s gondol j on a ki vá ndor l á s r a . Egys z e r űe n ki l á t á s t a l a n a he l yz e t e .Át nye r ge l nii s na gyon ne hé z .Az e r ős munká tmé gaf i z i ka imunká si s ne he z e n bí r j a ,l a t e i ne re mbe r , Bl i s t á st i s z t vi s e l ő ös s z e r ogyna a s úl yos t e r he i ka l a t t ,má s okka ldol goz t a t nipe di ge gyá l t a l á ba nne ml e he t ,me r tdr á gaamunka e r ő. Egy ut a z á s tí r ok l e Ma gya r Ka na dá ba n. Ne m t udok b e s z é l nia z okr óla zi de oda kóbor l ó ma gya r okr ól ,a ki kne k ni nc s munká j uk é sí gy ne m t e l e pe dt e kl e .Ka na d aa zi dős z a kimunl ka ha z á j a ,a z é v ki s e bb r é s z é be n va ne r ős munka ,a z ut á n me gha la zé l e té sni nc smi tc s i ná l ni .Ez e k ac s a va r gó ma gya r ok mé ge l he l ye z ődé s r e vá r na k.Be s z é l ni f ogok az ok r ól ,ak i k márl e t e l e pe dt e k ,a ki k má rva l óba n ka na da i ma gya r ok. Be s z é l e k a magy ar t e l e pe k r ől ,a holha t a l ma st e r ül e t e n ne m ha l la ze mbe r má s t ,c s a k ma gya rs z ót .Be s z é l e k a bát or magy ar ok r ól ,a ki kbe na n n yia ze r ő,hogy mé ga z És z a kha z á ba ni s ki t udt á kc s i ka r ni ma gukna k a me gé l he t é s t ,abol dogul á s t . Ma gya r Ka na da i há r om r é s z r e
l e he t ne
os z -
1 1 t a ni . Az e l s őc s opor t ba a na gyvá r os ok ma gya r j a i t a r t oz na k. Tul a j doni ké ppe n ké tt i pi kus he l yr ől be s z é l he t ünk. Wi nn i pe gr ől é s Mont r e a l r ól . Mont r e a l a ka pu, a hová é r ke z ne ka ze mbe r e ké sa honna n vi s s z a i n dul na k. Wi nni pe g Nyuga t Ka na da f ővá r os a ,a l e gt i pi kus a bb ka na da i na gyvá r os .I nne n me nne ks z é ta s z é l r óz s a mi nde ni r á nyá ba a ,ma gya r ok Ez e kne ka zé l e t ea z onba n mé g ne m kül önös .A vá r os ie mbe ré l e t e ,bá r holl e gye na z a vi l á gon,na gyj á ba ne gye z i k.Me g ke l la z onba ne r r ől i se ml é ke z ni ,me r te né l külne m vol naaké pt e l j e s . Az i ga z i é r de ke s s é g: Nyuga t Ka na da . Ami kor Ka na dá r ól á l t a l á nos s á gba n be s z é l ünk, t ul a j donké ppe n mi ndi ge r r őlva ns z ó.Há r om ha t a l ma s or s z á gr ól . Mani t obár ól , Sas k at s he wanr ól é s Al ~ be r t ar ól . Ez a h á r om e gyüt t a pr a e r it a r t omá ny, a me l y ma a ze gé s z vi l á gl e gna gyobb ga i bona t e r mő e gys é ge . Az é r t me nne k i de a ma gya r ok, me r t na gyj á ba n ha s onl í t a mi Na gyMa gya r Al f öl dünkr e ,c s a ke gy ki c s i t— na gyobb.Azi gaz imagy ar t e l e pe s e k Sas k at s he wanban v annak . Al be r t a má ri nká bb á l l a t t e nyé s z t őá l l a m,i t tva nna k a ha t a l ma s r a nc hok, a hol f a l ka s z á mr a t a nyá z na k a l ova k s a ma r há k. I de c s a k új a bba n t e l e pe dne k ma gya r ok, de a z é r t má rs z é p s z á mma l va nna k. Ma ni t obamé gne mj e l e nt ősma gya rs z e mpont ból .
1 2 Cs a k Wi nni pe g kör nyé ké n va nna k ma gya r t e l e pe k,úgyhogy e z z e la z or s z á gga lvé gz e ki sma gya r s z e mpont ból a bba n a c i kkbe n, a me l y Ma ni t oba kor má nyz ój á va l va l ó be s z é l ge t é s r ől s z á mol be . Aki a zi ga z i ka na da i ma gya ré l e t é ta ka r j a me gi s me r ni , a nyuga t ka na da ié l e t r ől s z ól ó r é s z t ol va s s ae lf i gye l e mme l . A ha r ma di k r é s z : Ke l e t Kanada. Ta l á n úgy mondha t ná m, hogy pót Egy e s ül t Ál l amok . Ki s Úni ó pr i mi t í ve bb ki a dá s ba n. Fe j l ődő i pa r or s z á g, a z okna k me ne dé ke ,a ki k ne m t udt a k be j ut ni a z á l l a mokba é ss z üks é gbőli t tr e ke dt e k.AmiAme r i ká ba n gr a ndi óz us ,a zi t t mé gc s a ks e j t e t ia j öve ndő na gys á got , de t e r mé s z e t e s e n a mi vi s z onya i nkhozké pe s tmé gi si mponá l ó. Ez t pr óbá l om nyúj t a ni ,t a l á n s i ke r ül .J ól t udom, hogy ne hé zf e l a da t r a vá l l a l koz t a m, de a ki ma ga t ör ma gá na k ut a t ,a nna ke z e ra ka dá l l ya li s s z á mol n ike l l .Ha mé gi s ,c s a k ha l vá ny ké pe ts i ke r üla dnia ka na da ima gya r ok é l e t é r ől ,úgy bol dogna kf ogomma ga ma té r e z ni .
Hovás z ór ódt a ks z é tama gya r ok? Ha a z t kut a t j uk,hogy hol va nna k a ma gya r ok, úgys z ól vá n Ka na dá na k va l a me nnyi vá r os á t f e l ke l l e ne e ml í t e ni . Mé gi s ös s z e i r t unk e gy c s omó he l ye t ,a hol a kkor ,a mi kor künn j á r t unk, t a l á l t unk ma gya r oka t . Sa s ka t s h e wa nit a r t omá nyba n As qui t h( kb.4—5 c s a l á d) .Anna he i m ( kb.4—5 c s a l á d) ,Al l a( kb.3—4 c s a l á d) ,BJ f ke vá ré s Ba nde r( kb.300350 c s a l á d) ,Br e me n( kb.15—16 c s a l á d) ,Br uno ( kb.20c s a l á d) ,Cl a ba nk( kb.6—7c s a l á d) ,Ca na( kb.75—80 c s a l á d) ,Cons ul( i nká bb e nne k kör nyé ké n dol goz na k kb. 10—15 c s a l á d) , t Cupa ( kb. 35—40 c s a l á d) , Cudwor t h( 4—5 c s a l á d) ,De l l i s l e( kb.3—4 c s a l á d) ,El r os e( kb.6—7 c s a l á d) . Es t e vi a n ( né há ny va s út i munká s ) , Es t e r há z y( kb.40 c s a l á d) ,J uc ua t a( kb.4—5 c s a l á dé s 25—30 ma gá nos munká s ) . Ke nne dy ( kb. 15—20 c s a l á d) ,Ki pl i ng ( kb .30 c s a l á d) ,Le a s k( kb.35—40 c s a l á d) ,Le s t oc k( k b.60—100 c s a l á d) ,Le r on ( kb. 6—7 c s a l á d) ,Ma r ki ns ( kb.8—10 c s a l á d) ,Mi ddl e La ke( kb.15—20c s a l á d) ,Ma r ki nc h( kb.S—10c s a l á d) ,Me l vi l l e( kb .15 c s a l á d a kör nyé ke n) ,Ot t hon ( kb.30—40 c s a l á d) ,Punni c hy é sPl unke t t( kb.100 c s a l á d) , Pr ud' homme ( kb. 35—40 c s a l á d) , Ré gi ne ( kb.100 c s a l á d,i ge ns ok a ma gá nosmunká s ,s z á muk á l l a ndóa n vá l t oz i k) , St . Br i e ux ( kb. 15 c s a l á d) , St oc khol m ( kb. 100—150 c s a l á d) , Sout h-
14 Touc hwood ( kb.8 c s a l á d) ,Sa s ka t oon ( kb.230( 1 ma gya r ) ,Sa xonhi l l( kb.25 c s a l á d) ,Vi s c ount( kb, 10—15 c s a l á d) , Wi ndhur s f( kb. 20—25 c s a l á d) , Wa f c a w ( kb.300 c s a l á d) ,Whi t e wood ( kb.50—60 c s a l á d) , Wa l pol e( kb. 8—10 c s a l á d) , Wi He br ook ( kb. 6—7 c s a l á d) , We ybur n ( kb. 1—2 c s a l á d) , Wo' t hous e( ! kb.2c s a l á d) ,Yor kt on( kb.5—6c s a l á d) . Nor bur y( 20—25 c s a l á d) ,Ha l mok Gl a de nni n( 10— 12 c s a l á d) ,Ke l l i c he r( 15 c s a l á d) ,Ka pos vá r( 110— 120c s a l á d. Az onkí vül mé g é l ne k e z e ke n a he l ye ke n: Ai l duna , Al f a , Bi l l i mmt , Ga r me l , Col ga t e , Do' l l e s f or d, Da na Ea s t a nd, For wa r d, Fe nnwood, Gur n s a y, Gudwi n, Gr a s on, Ha we r de n, Hor i z ont , I ndi a n He a d, Ki l l e y, Khe di ve , La ngba nk, Ma r r yf i e l d, Me a t pa i r k, Me l f or d, Moos e Ya w, Moos e Vol l e y, Muns t e r , Me i dor f , Ode s s a , Pr i c e vi l l e , Pr i nc e Al be r t , Pl a i nvi e w, Pi t t ma n, Koc ke da l e , Roc kha f e n, Rut hi l da , St . Bos e ve l l e , Si dl e y, St . Be ne di kt , St . Hube r t , St . Wa l bour g, Sa nc t ua r y, Sha nd, Swi f t Quve nt , Sut he r l a nd, Tr a mpi ng La ke , Tube r os e , Wa ngour d, Wa ba nk, Wi e wf i e l d, Wa l dr on,Young,Ze ue r ,Ze l mt a ,J a r bon Ha s e l c l i f f Ta nt a l um. Al be r t a Br ude r he i m, Ca l ga r y, Cha mpi o n, Col e ma n, Di a mond Ci t y,Edmont on ( 15—20 c s a l á d) ,ma gá nos munká s i ge n s o k ) , Gr a unn, Ha r di e vi l l e , Hus s a r , Le t hbr i dge ( kb.8 0—100 c s a l á d) ,La ke St .Vi nc e nt ( kül önös e n Pá r i z s kör nyé ké r ől j öt t e k i de a má r r é ge bbe n ki vá ndor ol t ma gya r ok) , Me di c i ne Ha t , Mor i nvi l l e , Ma nn v i l l e , Mi l l e Ri ve r , Ra ymond, Ta be r( kb.8—10 c s a l á d,s ok a ma gá nosmunká s ) , Ve r mi l l i on,Bos t ok, Wr e nt ha n.
15 Ma ni t oba Wi n n i p e g( k b .1 0 0 —2 0 0c s a l á d ,t ó i é n3 0 0 0 —3 5 0 0 munká s ) , But l e r ( kor má n yz ó t e l e pe ) , Da c ot a , Dugul d El khoTi i ,For t Al e xa ndr e( f c b.100—150 munká s ) , Gr e a t Fa i l s , Fi ndl a y, Ma r que ! , Ne l l i nd, Pi ne f a l l s ,Spr a ngu e( uji ngye nf öl de k,a kör nyé ke nl e ga l á bb 60—80 kí s é r l e t e z ő) ,Tyda l l ,Wr de n, Woodr i dge ( al e gr é gi bb i t t e nit e l e p,15—20 r é gi c s a l á d) . Ont a r i o At hi c or un,For t Fr a nc e s ,For d,For t Wi l l i a m, Fl a nde r s , Ha mi l t o n, Mc Douge l l Mi l l s , Os ha va , St r oa t t on, Ni a ga r a Fa l l s , We i l a nd, Por t Col bor ne , Br a nt f or d, Ca l e d on i a , Gue l ph, Ga l t , Ki t c he ne r , Br i dge bur g,Thor ond,St .Toma s ,Wi nds oré sSa r ni a . Br i t i s hCol umbi a Suows i hoe , Lmmbe r t a n, Mc Br i dge , Pr i nc e Ge or ge ,Powe lRi we r ,Swi f tCr i c k,Si ne l a i sMi l l s , Va nc ouve r . NovaSc ot i a Ne w Abe r da n,Si dne y( ma gya rköz pont .25—30 ma gya rc s a l á d) . Que be c Mont r e a l kör n yé ké n( kb.1000 ma gya r ,t é l e n 500—600,deá l l a ndóa nkb.30c s a l á dé li t t ) ,va l a mi ntTr ons i de né se l s z ór t a nt öbbf e l é .
Ma gya rs or s okat e nge r e n Az»Ant óni a«f e dé l z e t é n,( —) . Ez a zi ga z i ki vá ndor l óha j ó. ös s z e s e n 1015e n va gyunk r a j t a , de e bből c s a k 112 ka bi nut a s ,a t öbbi 903 ha r ma di k os z t á l yon ut a z i k.A f é nye s e n be r e nde z e t tt e r me kbe n a l i g l é z e ng va l a ki ,a f e dé l köz é s a ki vá ndor l ók s z á má r a f e nt a r t ot t he l ye k pe di g z s úf ol á s i g t ömve . A ki vá ndor l ók köz öt t mi vi s s z ük e la ze l s ős é ge t . Ne m ke ve s e bb, mi nt s z áz ne gy v e n magy ar v ág ne k i az i s me r e t l e n nagy v i l ágnak . Va n i t t a ngol t ól ke z dve a l e gut ol s óBa l ká nná c i ói gmi nde nf a j t a . A mi vi l á gunk a z onba n c s a k i t t al ant va n. Ha má rf e l me r é s z ke dünk, bi z ony c s a k a z a ngol s z ój á r j aé sa ze l s őos z t á l yú ut a s ok köz öt tr a j t a m kí vül c s a k e gy ma gya r tl e he tt a l á l ni . Vodi c s k a I mr e a pá t pl é bá nos , ha t va n e s z t e ndő t e r hé ve l a vá l l á n i ndul t e l a z új ha z á ba , Kanadába, me r t Cal gar y é r s e k hí vt a me g, hogy Al be r t a t a r t omá nyba n ki l e nc nye l ve n pr é di ká l j a a z Úr i gé i t . I l ye ne mbe r e ki sc s a kná l unka ka dna k. A „ ka na da i ki vá ndor l ók a zi ga z i ki vá ndor l ók. Ez e k a z i ga z i ki vá ndor l ók, ne m a z ok, a ki kr e Ame r i ká ba n má r me l e g f é s z e k vá r ,a me l ye ta hoz z á t a r t oz ók s z e r e t e t e bé l e l t puhá r a . Ez e k é ppe n úgy a bi z onyt a l a ns á gba r oha nna k, mi nt a nna ki de j é n a z a me r i ka i ma gya r s á g út t ör ői . Ka na dá r ólmé ga l i gt udna kva l a mi t .
17 Fol yt on köz t ük j á r ok,a l e gt öbbj é t má ri s me r e m. Ma j dne m va l a me nnyi e n, e gys z e r ű f öl dmí ve s e mbe r ,a ki ta f öl d v i s z k i a más i k v i l ágba. Mi nde gyi kké r dé s ükc s a ke kör ülf or og. Aka dna k köz öt t ük i pa r os ok, munká s ok i s , a ki k a z ot t a ni gyá r a kba n, műhe l ye kbe n pr óbá l na k ma j d e l he l ye z ke dni . Cs a k mi nt f öl dmunká s ok ka pt a k be boc s á t á s t , me r ta zi pa r i munká s ok e l őt tKa na daka pui ti sbe c s ukt á k. Egyké ti nt e l l i ge ns e bb ut a si sa ka d.Az ,e gyi k Bl i s t á s á l l a mi t i s z t vi s e l ő, me gt a nul t má r va l a mi ta ngol ul ,s z í ve s e ns e gí ta t öbbi n,de e z önma gá va l me gha s o n l ot te mbe r . Az té r z i , hogy a z e gé s z vi l á g e l l e ns é ge é s mi nde nki be n r os s z a ka r a t ots z i ma t ol . Az e l l e nf or r a d a l mi moz ga l ma kba n ki ve t t e a r é s z é t ,s ok í gé r e t e t ka pot t ,de mé gt öbbe tc s a l ódot t . Mos t má rs e mmi r ől s e m a ka rt udni ,a mi mögöt t e va n,c s a ke gy c é ll e be ge l őt t e :dol goz ni é sf e l e j t e ni . Az e gyé ni t r a gé di á k hős e i e l ma r a dha t a t l a nok. Ta l á n al e gs z i mpa t i kus a bb köz t ük e gy f ogt e c hni kus ,a ki hos s z a s a n ma gya r á z z a , hogy a kkor é pe n ka t ona vol t ,a mi kor vi z s gá z ni a ke l l e t tvol na . Mos te z ta f ogá s z ké r dé s ts z a bá l yoz t á k, ne m dol goz ha t na t öbbé ot t hon,hol ot te gy ki s vi dé ki vá r os ba n mi nde nki s z e r e t e t é t ki ví vt a é s munká j á t i ga z á n me gbe c s ül t é k. Egy ba r á t j a hí vt a a z í r j vi l á gba . Ot t hon ha gyt a f e l e s é gé t , há r om gye r me ké té s e l i ndul ts z e r e nc s é t pr óbá l ni . Mi nde nt a c s a l á dé r t . Va n s ok a me r i ka i ma gya ri s köz öt t ük. Anna ki de j é nvi s s z a vá n d or ol t a k,mos túj r ake z di k. Ké t pá r i z s i ma gya ri s ve l ük ut a z i k. Eddi g na gyon s z é pe n ke r e s t e k,de mos tmá r ne m nyúj t
18 me gé l he t é s t a vi l á g Fővá r os a . Me nne k t ová bb a s z e r e nc s eηt á n. A l e gde r űs e bb a l a k a z ör e g Somogyi bá c s i . Őt má r má sf á ból f a r a gt á k . Ne ki ne m. ke l l e ne út r a ke l ni , va n ot t hon t i z e nha t hol d pompá s f öl dj e Ma gya r or s z á gon, büs z ké n hi r de t i , hogy Ame r i ká ba n s z e r e z t e . Má r vol t oda á t ké t s z e r . »Mé g né gy hol d ke l l e ne a bi r t okhoz ,hogy ke r e ks z á m l e gye n! « — hi r de t i mos ol yogva é se z ti t t hon ne m t udt ae l é r ni . »Ki vá gok e gy ki s dol l á r t a za me r i ka i a kból «,— ka c a g hoz z á ,»mé gi sc s a ka dol l á ral e gj obbpé nzavi l á gon! « Somogyibá c s ia ve z é r .Ki t ű nőe n be s z é la ngol ul ,t e s t e s ,j ová l i sa l a kj á t mi nde nf e l é l á t ni ,a hol va l a mi ba j va n, va gy ha va l a ki t vi ga s z t a l ni , bá t or í t a ni ke l l . El mondj a e gé s z é l e t t ör t é ne t é t , mi mi nde n vol tkünn a bba n a má s vi l á gba né s pé l dá j á nf e l buz dul na kac s ügge dők. A s z á z ne gyv e n ma gya r ös s z e t a r t , l e ga l á bb e gye l őr e . Abba n s e nki s e m ké t e l ke di k, hogy a t e nge r i ut a z á s t ne m a ző s z á mukr at a l á l t á k f e l . Anná li si nká bb s ok vol ta ba j ,me r tChe r bour gból ki i ndul va , a c s a t or ná ba n r e t t e ne t e s vi ha r ka pot te l be nnünke té s bi z ony ne m s oka t ha s z ná l ta zot t honr ólhoz ot tna gys z e r űpá l i nka . Ké tl é pé s nyi r e ne m l e he t e t tl á t ni , kí s é r t e t i e s e n bú got t a ha j ó kür t j e , hogy a na gy ködbe n hí r ta dj onma gá r ólas z e mköz tj övőgőz ös ökne k. Az e gyi ks a r okba ne gy f i a t a ll e gé nyr ea ka dt a m.Ünne pl ő be k e c s é te gy pe r c r es e ve t e t t e vol na l e . Fe j é tt e nye r é b e t e me t t e é s f ol yt on c s a k a c s i z má j a or r á t vi z s gá l t a . Dúdol ti s va l a mi nót á t , c s a ke nnyi té r t e t t e mbe l ől e : »Be t e ga zé nl e l ke m. . . « Pe di g— ne mi sl e l kevol tbe t e g. . . A vi ha r t ne m s oka n bí r t á k,c s a k a gye r e ke k
19 s z a l a dgá l t a kf e lé sa l á na gy ne ve t é s s e l af e dé l z e t e n.A ma gya rki vá ndor l ók köz öt t nő a l i g a ka dt ,mi ndös s z en é gye n ut a z na k kia má rr é gé bbe nki ke r ül thoz z á t a r t oz ói khoz . Mi nde nr os s z na k vé ge s z a ka de gys z e ré sva l óba n ha r ma dna pr a f e l r a gyogot ta t e nge r . A ma gya r j a i nk oda á l l ot t a k a ha j ó kor l á t j á hoz ,s z e mbe a na ppa l . Ol ya n vol t a ké p, mi nt ha oda á t ,a z á l ma i k bi r oda l má ba n a me nnybol t on me gha s a dt vol na va l a mi na gy pé nz e s z a c s kó é sa bból s oks okmi l l i ónyidol l á rhul l a naal á buke l é . Az e mbe r e ke ddi g bor ús a r c ae gys z e r r e mos ol ygós s á vá l t oz ot té s me gke z dődöt ta z óc e á nj á r óha j ókde r űs ,mul a t s á gosé l í t e . Ebbe ni sak i vá ndor l ók j á r t a ke l őj ó pé l dá va l . Te r mé s z e t e s e n a za ngol ok, me r t ne mc s a k a mi e nk, ha ne m mi nde n má s ne mz e t i s é gűe k f é l é nke k, t a r t óz kodóa k. Lóve r s e nyj á t é kka l , f oga dá s okka lke z dt é ka za ngo l ok. A ma gya rl e gé nye k c s önde s e k ma r a dt a k. Soká i gf i gye l t e m,s e nki s e m ve t tr é s z ta j á t é kba n. Egy c s önde s ma gya rs oká i g né z t e ,a z t á n köpöt t e gye té sat e nge rf e l éf or dul t . — Könnyű n e ki k,— mondot t a ne ke m — ők ot t hon va nna k! Egy ki s ma gya r győz e l e mr ől i s be ke l ls z á mol ni .A f e dé l z e te gy r é s z é te l ke r í t e t t é ké sboks z pá l yá t r ögt önöz t e k. A né gys z ög köz e pé r e be dobt á k a ke s z t yű ke t s f e l s z ól í t ot t a k mi nde nki t e gy ki s ba r á t s á gos mé r kőz é s r e . Egy s z é p s z á l ma gya r ne kii sd ur á l t a ma gá t ,f e l húz t aas z oka t l a n ke s z t yűté s vá r t aa ze l l e nf e l e t ,J ói dé i gs e nki s e m á l l ot tköt é l n e k,vé gr ef ogt a ke gy a ngol t ,a ki s por t s z e r űe nűz iaboks z ol á s t . Me gke z dődöt ta mé r kőz é s .A ma gya rvá r t ,a z a ngol oda üt öt te gyki c s i t , me gpi s z ká l t a a ma -
20 gya r or r á t .A ma gya ri sf e l e l ge t e t t ,de ne m t ör t é nts e mmikomol y dol og.Í gy me nte z va gy öt pe r c i g. Egys z e r r e c s a k a z a ngol a ha s á r a üt öt ta l e gé nyne k,a kipe di g ot t hon s ei j e d me ge gy ki s ve r e ke dé s t ől ,a mi ta f e j é n ke r e s z t ül húz ódó ka pa vá gá s bi z onyí t ot t . Er r e f e l hör dül t é s na gyot ugr ot t . — Huj n ye ,a za pá d!— ha l l ot t a k va l a mikül önös e ta za ngol ok é sa z t á n a ma gya rne kia za ngol na k.Üt öt t e ,püf öl t e ,a ké tökl e dol goz ot t ,mi nt va l a mi ke r e pl ő. I l ye n ve r e ke dé s t e r r e f e l é ne m i ge nl á t t a k.Az a ngol vé dt e ma gá t ,a mí g a ma gya r te gys z e r r e va gy öt e nl e f ogt á k. Ami kor má r á r t a l ma t l a nná vol tt é ve , mé g a kkor i s ká r omkodot té s ne ki a ka r t me nni a mos ol ygó e l l e nf e l é ne k. Az a ngol l e húz t a a ke s z t yűj é t , oda l é pe t té s ne ve t ve me gr á z t a a ma gya r ke s z t yűs ke z é t . Er r e a mi e mbe r ünk i se l mos ol yodot té se gys z e r r ea ma gya r oké sa za ngol okl e l ke st a ps ba nt ör t e kki . Amí gs z é pa zi dő, s oha e gy pi l l a na t r as e m pi he n e la f e dé l z e t nyüz s gé s e . Ká r t yá z na k, koc ká t ve t ne k, mi nde n s z e r e nc s e j á t é kot me gkí s é r l e ne k. Hí vj á k, i n v i t á l j á k a ma gya r oka t i s , de bi z ony e gyi kne ks e m t á ma d ke dve . Ök e gye l őr e a zé l e t ükke i ,a c s a l á dj uk s or s á va l koc ká z na k é s i z ga t ot t a n l e s i k, me r r e i s f or dul a c s a l f a s z e r e nc s e .
Cs á r dá sa zóc e á nköz e pé n Aze gyi ke s t eme ghí vótka pt unk.A ha j ó ka pi t á nya j e l e nt e t t e , hogy na gy ha ngve r s e ny l e s z e s t e a l unc hr oomba n é s t e ki nt e t t e l a r r a , hogy a ze l őa dá sj ót é konyc é l ú,mi nde nki tkül ön i s
21 f e l ké r t a me gj e l e n é s r e .Ma gá n a me ghí vón j e l e z t é k, hogy bá rb e l é pt i dí j ni nc s e n, ut á na gyűj t é s l e s za za ngol é sa me r i ka it e nge r é s zi nt é z mé nye k s z á má r a .A f ővé d nöks é ge t Si r Cha r l e s Ki ngs mi l l a dmi r á l i s vá l l a l t a ,mi nta ha j ón ut a z ól e gna gyobb e l őke l ős é g. Akkor má r e z e r nyol c s z á z mé r f öl dnyi r ej á r t unk be nn a z At l a nt i óc e á n köz e pé n, i l y a l ka ma te l s z a l a s z t a nii ga z á nne ms z a ba d. A r e nde z é s gondj aaf i a t a l okr as z a ka dt ,a ki kne ka z onba ne za l ka l omma l ne m vol t ne hé zf e l a da t uk, me r t ké t ope r a é ne ke si s ve l ünk vol t út ba n Ka na da f e l é .De a z é r tkia ka r t a kt e nnima guké r té s mi nde nt e l ő a ka r t a k t e r e mt e ni ,a mi t c s a kl e he t a na gy ví z köz e pé n.Mé g hoz z á m i s be á l l í t ot t a k, mi ve l ha l l ot t á k, hogy ma gya r va gyok é s me gké r de z t é k, ne m t udná meé ne kke l , va gy s pe c i á l i s ma gya r e gz ot i kus t á nc c a le me l ni a z e s tf é nyé t . Sa j nos , ne m t udt a m r e nde l ke z é s ükr eá l l a ni ,de mi ma gya r ok a z é r t mé gi ss z e r e pe l t ünk, — hac s a kköz ve t vei s . A f i a t a l ok f o l yt on ot tf or gol ódt a k Vodi c s k a f őt i s z t e l e ndő ka bi nj a kör ül , vé gr e ne ki dur á l t á k ma guka t é s na gy a l á z a t os a n be á l l í t ot t a k. Ar r a ké r t é kaf őt i s z t e l e ndő ur a t ,hogy a dj a köl c s ön — a ke mé ny ka l a pj á t , me r ti l ye n ni nc s a z e gé s z ha j ón, de t a l á n mé g Ka na dá ba n s e m. Ma j d a z e gyi k komi kus e bbe n f og me gj e l e nni é s e bbe n f ogj á k a z a domá n yoka t gyűj t e ni . . . Te r mé s z e t e s e n mi nde nakí vá ns á guks z e r i ntt ör t é nt . . . A l unc hr oomot va l óba n s z é pe n f e l dí s z í t e t t é k. A ka nd a l l óná lvol ta dí s z a s z t a l ,a me l y me l l e t ta z a dmi r á l i sf ogl a l t he l ye t Ha t c he r ka pi t á ny, a ha j ó pa r a nc s noka t á r s a s á gá ba n. J obbr ól a z a me r i ka i , ba l r óla za ngolz á s z l ól e nge t t ,a ka nda l l ó nyí l á s á t pe di g a Cuna r d ha t a l ma s s á r ga or os z l á nj a t a ka r t ae hI t tvol ta pódi um a s z e r e pl ők s z á má r a ,
22 i de hoz t á kaz ongor á té s a kül önf é l ez e ne s z e r s z á moka t . A ka pi t á n y f e l s z ól í t á s a ha s z ná l t , me r ta ha j ómi nde nut a s ao t ts z or ongot tat e r e mbe n. Ami kor be l é pt ünk a t e r e mbe , a ha j ó r e nde s z e ne ka r a má r j á t s z ot t a a nyi t á nyt , a me l ye t «Há bor ú al e ve gőbe n» c í mr e ke r e s z t e l t e k. Pe r c e ki gz úgot ta t a ps ,ma j da ze l s ő hi va t á s os é ne ke s köve t ke z e t t ,ké ts z é p da l té ne ke l te lna gy t e t s z é s me l l e t t .A t á r s a s á g e gy ki s vi dá ms á gr a vá gyot t , a me l ye t ha ma r os a n me g ka pt a k. Mr . Chi l ve r s ke dve s , va l ódi í r da l okka l mul a t t a t t a a ha j ó köz öns é gé t . A köve t ke z ő s z á mr ól ne m t udt uk me gá l l a pí t a ni , hogy vá j j on ne künk s z ól e , ma gya r okna k? Az t é ny, hogy s oka n né z t e k f e l é nk, a mi kor a ha j óz e ne ka r á na k ve z e t őj es z ól ót he ge dül t . Ál l í t ól a g »Cz a r da s «ta dot te l ő,a műs or on e zas z á m i l ye n he l ye s í r á s s a ls z e r e pe l t . Mi c s a k ha l l ga t t uk á hí t a t t a lé s vá r t uk a c s á r dá s t ,de c s a k ne m a ka r t a k a z i s me r t me l ódi á k me gc s e ndül ni . Va l a mi vol ta l e ve gőbe n, de e zi sc s a k ol ya n, mi nt a gul yá s ,a me l ye t a me nüká r t yá n hi r de t t e k, de bi z ony a s z í né ts el á t t aa zi ga z i ma gya r konyhá na k.Akie z ta főz te te t t e ,a kie z ta nót á tha l l ot t a ,a z bi z ony ne m i ge ns z e r e t t e me g a ma gya r é t e l t , a ma gya r muz s i ká t , pe di g a s ok f i nom í nye nc f a l a tköz öt tde j óle s e t tvol na va l a mii ga z i ha z a i , a di va t os a me r i ka i s l mmi köz ül e gye t s z i nt é noda a dt unkvol nae gyr op ogósc s á r dá s é r t . A t öbb is z á m a z ut á ne gymá s ut á nz a j l ot tl e mi nde n kül önös e bb é r de ke s s é g né l kül ,l e gf e l j e bb mé ga z tl e he t ne me ge ml í t e ni ,hogy a má s i k hi va t á s os é ne ke s né me t ül é ne ke l t ee l Sc huma nn Ké t gr á ná t os á t .Mos ts et udná m e l dönt e ni ,hogy vol t e be nne s z á ndé kos s á g,de a zt é ny,hogy mi nde ns z á motme gi s mé t e l t e k,de e bbe na ze gy e s e t be n ne m
2 3 t a ps ol t a ka ddi g, a mí g mé ge gys z e rme g ke l l e t t vol naa zé ne ke s ne kj e l e nni e a köz öns é ge l őt t . . . Az i sf e l t űnt ,hogy c s a ke gy nőis z á m vol t , vi s z ont a zi ga z i di a da l t a komi kus ok ví vt á k ki . Az e gyi k va l óba nr e me kült á nc ol t ,a má s i k pe di g ka r a kt e r a l a kí t á s a i va l ha t ot t . Egys z e r ű, j e l e nt é kt e l e n móká ka tmondt a ke lé sa t a ps or ká n mé ga s z i r é na bugá s á ti se l nye l t e , hol ot t na gyon dúdol ga t ot t , me r té ppe n a l e gs űr űbb ködöt vá gt a a ha j ónk. Ekkor má rj á r t a k a l e á nyok é ss z e dt é k a z obul us oka t . Bi z on yi nká bb c s a k a pe r mi k hul l ot t a k,c s a k ke ve s e na dt a ks hi l l i nge té se gyké ti de ge n — va gyi s pont os a bba n ne m a ngol— dobot t oda e gy dol l á r t . Az a ngol ok t e há t vi gyá z na k a pé nz ükr e . Ez má s na p a ki f ügge s z t e t te r e dmé nyből i ski de r ül t .Anna ke l l e né r e ,hogy a ze l nökl őa dmi r á l i s na gyobb pa p í r pé nz tt e t tbe e l s őne k a gyűj t őt á nyé r ba ,a z ös s z e se r e dmé ny mi ndös s z et i z e nké t f ont s t e r l i ng, va gyi s kör ül be l ül c s a k né gymi l l i ó ma gya r kor ona v ol t . Ná l unk a s z e gé ny Ma gya r or s z á gha nj óva lt öbbgyűlös s z ei l ye na l ka l ma kkor . Az a ngol hi mnus z ha ngj a is z á l l t a k ki a zé j s z a ká ba ,a mi kor s z é t t á r t á k a z a j t óka té s vé ge vol t a mul a t s á gna k. Egys z e r r e va l a mi é l e s hi de g j á r t aá ta l e ve gői ,a f é r f i a ks z a l a dt a ké s hoz t á k a za s s z onyokna ka , bundá ka t , Az na pe gé s zé j j e l ol ya n hi de g vol t , mi nt ná l unk a l e gke gye t l e ne bb de c e mbe r be n. Re gge l r e a z t á n ki de r ül t mi n de n. Éppe n, a mi kor l e g vi dá ma bb vol ta t á r s a s á g, e gy j é ghe gy ús z ot te lköz e l ünkbe né se z hűt öt t el eal e ve gőt é s a z é j s z a ka mé g ke t t ő f ut ot te l me l l e t t ünk. Ez e kbőla he gye k b őla l i gl á t s z i k kiva l a mia ví z ből ,deat e nge ra l a t te l é gt e r j e de l me s e k.
24 Ami kor Vodi c s ka t i s z t e l e ndő úr me gha l l ot t aa z é j s z a kae s e mé nye i t ,önké nyt e l e nülf e l ki á l t ot t : — Há ta kko r mi ne k vá r t a m é na z ut a z á s s a l má j us ót a .Fé l t e m aj é ghe gye kt őlé s mé gi st a l á l koz t a mve l ük. A be nn ünke tkör ül öl e l ő ködötke z dt e má rá t f úr ni a na p. Az a s s z onyok pr é me s bundá j a új r a l e ke r ül ta ka bi nba ,i s mé tnyá rke z de t tl e nni . . .
Ma gya rmi s eahul l á mokon Va s á r na pr a a ; ha j ó s z e mé l yz e t e s ok mi nde nt í gé r t .Nyol c na p ót a má rne m l á t t unk má s t ,mi nt e ge té s vi z e t ,a z z a lke c s e gt e t t e k,hogy a mi ntki nyi t j uk a s z e münke t ,má re l őt t ünk l e s zas z á r a z f öl d, t e r mé s z e t e s e n mé g c s a k Ne w Foundl a nd s z i ge t e ,demé gi sc s a ke gyki svá l t oz a t os s á g. Re mé nye i nkbe n na gyon c s a l ódt unk, me r t a ke gye t l e n köd új r a bi r t oká ba ke r í t e t t be nnünke t , be bor í t ot t á t vá gl ha t a t l a n könt ös é be é s ka j á nul e l vont ae l ől ünk a ki l á t á s t . Anná l na gyobb vol ta ze l l e nt é t ,i ne r ta zé gt i s z t a vol té s de r űs . Ége t őe nt űz öt ta na p,i ga z is z é p nyá r ii dő vol t . c s upá nal á t ha t á r tz á r t á ke laha j óut a s a ie l ől . Az a ngol ok e gy ki c s i t bos s z a nkodt a k, de a z ut á n me gnyugodt a k é s i s t e nt i s z t e l e t r e vonul t a k vi s s z a .A z s ol t á r ok á hí t a t os me l ódi á is z á l l t a k a z é gf e l é . Ka t l hol i kus i s t e nt i s z t e l e ti s vol t . A gye r e ke k j á t s z ós z obá j á ba n á l l í t ot t á k f e la z ol t á r té s ké t ka na da if r a nc i a pa p mi s é z e t t . Bi z ony a l i g vol t unk a kül önbe ns e m t á ga st e r e mbe nt í z e n,va gy t i z e nöt e n. Be á l l í t o t t a ha r ma di k os z t á l yr ól a z ör e g Somogyi bá c s i é s ka l oc s a i f ogt e c hni kus . Ne m a ka r t á k be e nge dni őke t ,me r t a mi s é tc s a k
25 a ka bi nut a s ok s z á má r ar e nde z t é k, Somogyi bá c s i mé l t a t l a nkodva mondot t aa ngol ul : — Én e ddi g úgy t udt a m, hogy a j ó I s t e n a s z e r i nt os z t á l yoz t a hí ve i t , hogy a z ok e bbe n a z é l e t be n j ót va gy r os s z a tc s e l e ke dt e k, ne m t udt a m, hogy e l s ő va gy má s odi k ha j óos z t á l ys z e r i nt boc s á t ot t avol nama gá hoza ze mbe r e ke t . . . Ez ol ya né r v vol t , hogy e z e l őt t me g ke l l e t t ha j ol ni . A ké t ma gya r buz gón i má dkoz ot t a z óc e á nhul l á ma i na ze ge kur á hoz . . . Ez z e la z onba n mé g ne m vol t me gol dva a t öbbi s z á z ne gyve n ma gya r ügye . Vodi c s ka a pá t pl é bá nos úr e nge dé l ytké r ta r r a ,hogy hé t f őn r e gge l a ma gya r ok s z á má r a ő t a r t ha s s on mi s é té s s z e nt be s z é de t . Er r e má r na gyobb he l y ke l l e t té s a ha r ma di k os z t á l y női t á r s a l gót e r mé t boc s á j t ot t á kr e nde l ke z é s ünkr e . Embe r e mbe r há t á n s z or ongot té s ne mc s a k a ma gya r ok j öt t e ke l ,ha ne m at ót ok,s őt a na gyma gya r or s z á gi né me t e k i s . Az e gyi k ki vá ndor l ó mi ni s t r á l t . Az a r c okon ol va s ni l e he t e t t . Mi nde gyi k ha z a gondol t , a z ot t honha gyot t s z e r e t t e i r e . Ma ga e l őt t a bi z onyt a l a ns á g, a na gy s öt é t ví z mögöt t pe di g mi nde n, a mi a s z á má r a é r t é k é s ki nc s . Egyi kmá s i k könnye t mor z s ol ts z é t ké r ge s uj j a iköz öt t . A s z e nt be s z é d a r e ndkí vül i i dőkhöz a l ka l ma z kodot t .A t i s z t e l e ndő a t ya a gör ög mi t ol ógi á ból ve t t e pé l dá j á t . Hi va t koz ot t Ae ne a s e s e t é r e , a ki ne k vá r os á t f e l gyúj t ot t á k, de ő me gme nt e t t e é sma gá va lvi t t eé de s a t yj á té sahá z ii s t e ne i t .Ebbe ka pc s ol t a be a ki vá ndor l ó ma gya r ok s or s á t . A ma g ya r ok i s me ne kül ne k a vi l á ghá bor ú á l t a l f e l gyúj t ot t Ma gy a r or s z á gból , de ma gukka l vi s z i k a nna k a z or s z á gna k s z e r e t e t é t , a me l ybe n böl c s őj ükr i ngot t é ss z í vükb e n vi s z i k a z i s t e n-
26 f é l e l me t . Ut a l ta z okr a a ne hé z s é ge kr e ,a me l ye k r á j uk vá r na k a z új ha z á ba n, de ha ngoz t a t t a , hogy a hoz a na gy né phe z me nne k,a me l y mi ndi g ba r á t s á gos vol ti r á nt unk é sa me l y t a l á n a l e gt öbb me gé r t é s tt a nús í t ot t a ve l ünk s z e mbe n.Az a ngol okr aé sa za me r i ka i a kr a gondol t ,a ki kne k kös z önhe t j ük ga z da s á gi t a l pr a á l l á s unka t a vi l á ghá bor ú ut á n. Be c s ül e t e sé s de r é k munká va l mi nde nt e l é r he t ne k a z ok, a ki k ot t hon a mos t oha vi s z onyok köz öt t ne m t udt a k ma gukna k me gf e l e l őe gz i s z t e nc i á tbi z t os í t a ni . Mi nde nki l e ha j t ot t f e j j e l ha l l ga t ot t , ma j d á j t a t os a ni má dkoz t a ke l a Mi a t yá nkot é s Üdvöz l é gye t . A f ödé l z e t é n má r mi nde n e mbe r a pa r t r a s z á l l á s gondol a t á va lf ogl a l koz ot t , ugya n mé ge gyké tna p odá i g,de a s z á r a z f öl d má rf ol yt on kül di f e l é nk a z üdvöz l e t é t . »El ős z ör va s á r na p dé l ut á n j e l e nt ke z e t ta z új vi l á g. Má r be nn j á r t unk a Sz e nt Lőr i nc öbö l be n, de é s z r e vé t l e nül s i kl ot t unk e lana gyködmi a t tAnt i c os t is z i ge t eme l l e t ti s . Egyké ts i r á l y a z onba n má re l l á t oga t ot t hoz z á nk, mi nt e gy j e l e z ve , hogy ni nc s e ne k me s s z ea pa r t ok. Az ut á n ha j ók t űnt e k f e l a l á t ha t á r on. El e i nt ec s a ke gyke t t ő,ké se h b má rhá r omné gy. Sz é p, va l óba n na gyon s z é p at e r mé s z e tf öl s é ge s nyuga l ma ,a t e nge r vé ghe t e t l e ns é ge , de t í z na pi ut a z á s ut á n me l e gs é g f ogj a e la z e mbe rs z í vé t a r r a a gondol a t r a , hogy t ől ee gyké t ki l omé t e r r e a má s i k ha j ón i se mbe r e k va nna ké sé ppe n ol ya n vá gya koz ó s z e r e t e t t e l né z ne k f e l é nk, mi nt a hogy mikí s é r j ükf i gye l e mme lút j uka t . Vé gr eaköd i se nge de t t ,dec s a k ba l ol da l tha s a dt f öl é s mögöt t e a na p ké ke s s z ür ke he gye kr e ve t e t t e f é nyé t . Mi nt ha a r i de g f á t yol t vont á k vol na e l e gy pi l l a na t r ava l a mif e l s é ge sCor ot -
27 ké p e l őt t . Eddi ga z t hi t t e m, hogy c s a k a na gy f r a nc i a me s t e r ne k va nna k i l ye n c s odá l a t os a n f i nom,á t t e t s z ős z í ne i ,mos t ve t t e m é s z r ee l ős z ör , hogy a ha ngul a t ot i l ye ni hl e t e t t pi l l a na t okt ól l opha t t ae l . Az ut á n a köd l a s s a nl a s s a n t ová bb os z l a doz ot t .Mii sköz e l e bb me nt ünk a pa r t okhoz é smá r s z a ba d s z e mme l ki l e he t e t t ve nni a s z á r a z f öl d c s i pké i t ,a f ol yt on me gs z a ka dó he gye ke t ,a me l ye k e l őr e kús z na k a z óc e á n vi z é be . Ki s ha l á s z kunyhók t űnt e k e l ő, ma j d a pr ó f a l va k, f i l i gr á n, f ur c s a ,né gys z ögl e t e st or nyú t e mpl omokka l .A köd a z t á nj á t s z ot t ve l ünk. Sz e s z é l ye s e n né ha e l t a ka r t a , ma j d i s mé tf e l l i bbe nt e t t es űr ű f e l hői t . A he gye k or má r a r á ül t e k a f e hé r f e l l e ge k, úgy pi pá l t a k, a hogyná l unkot t hon,Er dé l ybe ns z okt a k. Az ut a s ok l e l ke s f e l ki á l t á s a i mi nde nki t a má s i k ol da l r a c s a l t a k. Va l óba n c s odá l a t os t e r mé s z e t it üne mé ny r a j z ol ódot tf e la z é gr e . A köd mi nt ha e gys z e r r ee l t űnt vol na ,a zé g má r bor ús vol t ,e r ős e ns z ür kül t ,hi s z e n má re s t e f e l éj á r ta z i dő.A na pl e nyugodniké s z ül t .A l á t óha t á rs z é l é n ke s ke ny c s í kba n s z é t s z a ka dt a ,s öt é t s é g, vi l l á ml ó s z í ne kbe n ús z ot ta zé ga l j a ,a hola t e nge rs z i nt j é ve l ös s z e é r t . Va l a mi s oha s e m l á t ot ts á r ga s z í n f e s t e t t eá ta ze g é s z ké pe t .A f e l hők úgy c s opor t os ul t a k, hogy h a ma r os a n e gé s z t á ja l a kul t ki . A na ps üt é s be ne g ymá s me l l ér a kot tké vé ke tl e he t e t tl á t n i ,a mi nt a l e nyugvó na pt üz é be nt ündököl t e k. Hos s z a n húz ódot ta s í ks á g, t á vol ba n he gye k ké kl e t t e k,s őtmé g me s s z e bb má ra ha va s ok or ma i s vi l á gí t ot t , Ol ya n vol l ; a ha t á s , mi nt ha t e nge r idé l i bá bj á t s z ot tvol na ve l ünk,c s a ka zz a va r t a me g a ha ngul a t ot , hogy t udva l e vőe n a dé l i bá b f or dí t va a dj a vi s s z a a me s s z e vi l á gok e ml é ké t .
28 A t e nge rs oh a s e m vol tol ya n·s z é p,mi nte z e n a ze s t e .A na p mé gal á t óha t á rs z é l é n bol yongot t , de má r a ví zs z í ne a l á ke r ül t .El é j ef e l hők ke r ül t e k, a me l ye k kül önböz ő módon s z űr t é k me ga s uga r a ka t .Az é ge nf e ke t e ,s z ür ké sé s ba r ná sf e l hők ús z t a k, a me l ye k f ol yt on e gymá s ba oml ot t a k é sc s odá l a t os s z í n ha r móni á ka t pr oduká l t a k. A búc s úz ó na ps uga r a k a mé l yből mé g e l őt ör ni i gye ke z t e k,de c s a ka ze nge dé ke nye bb f e l hők s z i t á j á n t udt a k á t f ur a kodni . Egé s z e n s z ür ké s ,l i l á s f é nyc s í kok t á nc ol t a k a s z e münk e l őt t , ma j d t e l j e s e n ki gyúl ta zé g a l j a , mi nt ha me s s z e pa r t okon ha t a l ma st űz pus z t í t ot t vol na .I l ye n f i nom s z í ne ke t mé ga z ol a j f e s t ős e m t udna vá s z onr a ve t ni ,l e gf e l j e bb pa s z t e l l s z í n e kke l l e he t ne ha s onl ó ha t á s t e l é r ni . Az ut á n r á nk bor ul ta zé j s z a ka . A hol d vé kony s a r l ój a c s a k l us t á n ve t e t te gy ki s f é nys ugá r ta s öt é t hul l á mokr a ,a me l ye kc s a k ot t vi l l a nt a kf e l ,a holahul l á mvé geme gt ör t . Az é j s z a ka mi nde nte l t a ka r ó köpe nye a l a t té r t e lhoz z á nk a ki s pa r t iha j ó,a me l y má r hoz t aa ka na da if r a nc i aé sa ngol l a poka t . Pa r t ie l l e nőr z ő köz e ge k i sj öt t e k, i de ge n e mbe r e k j e l e nt e k me g a ha j ót e r me i be n,a me l yt öbb mi nte gy hé t i g ki z á r ól a gc s a kami é nkvol t . I t tva gyunk,Ka na daka puj á ba n! Mi nde nki a z t t a l á l ga t j a , mi kor é r j ük e l Que be c e t !A s űr ű köd mi a t tf ol yt on t ut ula ha j ó s z i r é ná j a , de mos t má r ne m ha l l a t s z i k ol ya n kí s é r t e t i e s e n é s ke l l e me t l e nül . Né ha a ködből f e l e l e t e t ka punk. I t tj á r unk má ra r e nde s ha j ók köz öt t ,l e gf e l j e bbmé gne ml á t j ukőke t .
29
El s z ór ódna kama gya r ok. . . Que be c ,( —) Ma r e gge li t t ha gyt a k be nnünke t a ma gya r ok.Az ugya ni sar e nds z e r ,hogy a ki vá ndor l ók ki s z á l l na k Que be c be n, kül ön e r r e a c é l r a ké s z í t e t t »c ol oni s t « va s út i koc s i kba ke r ül ne k é s í gy me nne ke gye ne s e nWi nni pe gbe ,t á volNyuga t r a . A miut unk,e gé s z e n má s .Ha j ón me gyünk f e l a Sz e ntLőr i nc f ol ya mon,a me l y a vi l á gl e gs z é l e s e bb f ol ya ma ié s Mont r e a l ba n va gy e s e t l e gc s a k má rNyuga t ont a l á l k oz unkami e i nkke l . Mé gt e gna pé j j e lé r ke z t ünk me g a ki köt őbe . Éppe n é j f é l vol t ,c s a k a ma ga s a n f e kvő vá r os vi l l a nyos l á mpá if é nyl e t t e k é s a ki köt ő e gyha ngú ké pet á r ul te l é nk.Hos s z ú mól ó,mé g hos s z a bb r a kt á r a kka l ,f öl öt t ük pe di g e gy r e t t e ne t e s na gy e l e vá t or a ga bona s z á má r a , hi s z e n a z on a f öl dön va gyunk, a hol e gy t e r ül e t e na ze gé s z vi l á gon a l e gt öbb ga boná tt e r me l i k.Egy c s omó s í npá r mé g mi ndös s z e ,a mi tav á r os bóle l á r ul takopá rké p. A ha j ónk s z o r os a n oda s i mul a mól ó de s z ká i hoz .Le e r e s z t i k af e l j á r óti s ,s z óva lme gva n a ha j ónk ös s z e köt t e t é s e a s z á r a z f öl dde l , de má s na p r e gge l i g ne m s z a ba d s e nki ne k s e m ki s z á l l a ni , me r tc s a k ha j na l ba nl é p a ha j ór a a ka na da ibe vá ndor l á s i bi z ot t s á g. A ha r ma di k os z t á l yon mé g né há nya né br e n vol t a k,de a z t á ns i e t t e kl e f e küdni , me r tmá s na pr e g ge lha t kor s z ólmá ra zé br e s z t ő c s e ngő. Az e gé s zt e gna pi na p i s me r ke dé s s e lt e l te l . A ma gya r ok ba r á t koz t a k a z z a l a z or s z á gga l , a me l ye s e t l e g újha z á j uk l e s z .Az i s me r ke dé sne m é ppe nj óls i ke r ül t .Egé s z e nd é l i g ana gy köd mi a t t ne m mut a t koz ot tas z á r a z f öl d. Dé l f e l é a ha j ó
30 s e m t udot t e l őbbr e j ut ni , c s a k f ol yt on t ut ul t , mi nt ha pa na s z kod ni a ka r na . Egy ki c s i te li st é ve dt ünk. Me gke z dődt e k a mé r é s e k é s á l l t unk va gy má s f é lór á i gé sa z ut á ni sc s a kl a s s a n ha l a dt unk e l őr e . Mi ndös s z ec s a ka nnyi tl á t t unk, hogy aví zmá rne m ké k,pi s z kos a nz öl de s ,mi ntt a va s z kor ,á r a dá s koraDunavi z e .Be nn vol t unk aSz e nt Lőr i nc f ol ya mf a kóha bj a iköz öt t . Dé l ut á n hi r t e l e ne l r e pül ta köd.El ős z örba l r ól s z á l l tf e l . Al a c s ony he gye k mut a t koz t a k, a me l ye k a z t á n e l t e r ül t e k é sa pr ó ki s köz s é ge kne k a dt a k he l ye t . J obbr ól f e s t ő i bb, de l a ka t l a na bb a vi dé k. A dombok é sa ze l é g ma ga she gye k gya kr a n vá l t j á kf e le gymá s té smi nd kiva n pá r ná z va dúsnövé nyz e t t e l . I t t ot t he gys z a ka dé kok, ma j d va l a me l yi ka pr óbbf ol yót örma gá na kut a t . Má rl á t s z ot t a k a na gy he gye ká r nya ii s ,a mi koraköd új r ar á nk ül t .Ége t őe nf or r ot ta l e ve gő, mi nde nki l e ve t e t t e a ka bá t j á t , va gy a f e l s ő gúnyá j á t ,de a kör é nk f onódó f e hé rgyűr ű me gbé ní t ot t a l á t á s unka t . Né ha né ha e gye gy a pr óbb ha j óc s ka t ör t eá ta köd bör t öné ne kf a l á té s me l l e t t ünks ur a nte l .Ezvol tmi nde n,a mi tl á t ha t t unk. Né há ny ór a múl va me gunt a a köd e z ta buj óc s ka j á t é kot , vé gl e g búc s út ve t tt ől ünk é s bi z ony s e nki s e m s a j ná l t at á vol l é t é t .Egyi de i g mé g e r ől ködöt t ,a l á t ha t á rs z é l é n pr óbá l t a e l ve nni a ki l á t á s t , de a z ut á n a bba nha gyt a hi á ba va l ó f á r a ds á got . Ami kor s z a ba d vol ta l á t ha t á r ,l á t t uk c s a k i ga z á n, hogy mi l ye n ór i á s i f ol ya mba n ús z unk! Há r oms z or né gys z e r ol ya n s z é l e s mi ndké t ol da l on,mi nta midr á ga Duná i nk,né hole l s z űkül ,de mé g ot ti sva n ké t s z e rva gy há r oms z orol ya nt e r j e de l me s ,mi nta Le gna gyobb ma gya rf ol yó.A t á -
31 vol s á gok ol ya nok,hogy a s z e m ne m i st udj aá t f ogni , mi ndi g úgy l á t s z i k, mi nt ha a pa r tf é l kör be nf og ná á ta ha j ót .I t t ot ta pr ós z i ge t e k,a me l ye k köz ült öbb hos s z úr a nyúl té sa ke s ke ny f öl ds á v hos s z a n kí s é r iha j ónka t .Mos tmá r kii sa l a kul va l a mi á l t a l á nos a bb ké p. J obbr ól i nká bb s í ka bb vi dé k, a ze mbe r i kul t úr as z á mos nyomá va l , ba l r ól pe d i g gyönyör ű he gye k, ha t a l ma s e r dős é ge kke l . Ha a he gye k c s a k e gy pi l l a na t r a me gs z a ka dna k, má r i s f e l vi l l a nna k a z a pr ó f e hé r há z a k,ki sf a r mok,ma j or ok.Vé gné l kül iöbl ök s or oz a t a húz ódi k, a me l yne k mé l yé n e s t e f e l é a pi s l á kol ó vi l á gos s á g á r ul j a c s a k e l . hogy ot t má r e mbe r tve r tt a nyá t . Ügy l á t s z i k,h ogy e r r e f e l é kül önös e n a na pl e me nt é ks z é pe k.A Na gy Ví z e n,a hogy a z ős l a kók e z ta f ol ya mot hí vt á k, ol ya n vol t a na p t á voz á s a , mi nt ha , va l a mi f ut ur i s t a r e nde z ő kí s é r l e t e z e t t vol na .A f e ke t e s é g má r ha t a l má ba ke r í t e t t mi nde nt ,a t á vol i he gye k ké ke s kör vona l a ia z onba né l e s e ne l üt öt t e k a há t t é rs z ür ke s é gé t ől .Ol ya n ke mé ny vol t a vá l a s z t é k, mi nt ha a t e r mé s z e ti s kul i s s z á va l dol goz ot t vol na . Az ut á n vé kony e z üs t e s í k köve t ke z e t t ,a f ol ya mna k a he gy l á bá ná l ha l l ga t óc s önde s ha bj a i ,ma j d a ke s ke ny s z i ge t ne k mi nde n bokr á tmé gs z a ba ds z e mme li s kil e he t e t t ' ve nni .Há t ula zá r nya k,i t tpe di ga zé l őt e r mé s z e t . Ma ga a na p e gye nl e t e s vör ös kor ong vol t , a me l ye t ne m á r nyé kol ts e mmi f é l e f e l hő. Mi nt ha a kul i s s z á t há t ul ki vá gt á k vol na é s vör ös pa pí r t r a ga s z t ot t á k vol na oda . La s s a nl a s s a n l e j j e bb húz ódot té shi r t e l e ne l t űnt ,ol ya n pont os a n,mi nt ha a r e nde z ő ut a s í t á s a i t köve t t e vol na . Er r e e gys z e r r e f e l gyúl a ze gé s z vi dé k, l á ngba n á l l ot ta ze gé s z l á t ha t á r . Ez s e m t a r t ot ts oká i g.A köz be nr á nke r e s z ke dő
32 hi de g mi nt ha ki ol t ot t a vol na a l á ngoka t , va l a mi r i de gs z ür ke s é gf o got tbe mi nde nt .Az e s t e nyugodté sc s e nde sl e t t . A na gy vi z é n i ga z á n me gha t ó a nyuga l om. Cs önde s e n ús z t unk a s öt é t be n, c s a k a be nnünke t f ol yt on kí s é r ő bói yá k pi r os s z e me i vi l á gí t ot t a k. Na gyon s ok he l yüt tc s e ké l y a ví z ,t e há tpont os a n kör ül ke l lí r ni a ha j ók or s z á gút iá t . A pa r t r ól e gye gy vi l á gí t ót or ony f ol yt on é br e nl e vő, moz gó s z e me kí s é r ,mi nt ha t e nge r e nj á r ná nk.A hol di s á l l a ndóa n pi s l á kol , bi z ony j óma ga m i s e l a l udt a m,c s a k a ki köt é sl á r má j á r ar i a dt a m f e l ,mi kor má rot tnyúj t óz ot ta na gy ha j ó,a na gy út j a ut á n a ze l s őpi he nőné l . Mi ndi ga z thi t t e m,hogy a ki vá ndor l ók búc s úz á s a a ha j ót ól bi z onyos ünne pé l ye s e bb f or má k köz öt tt ör t é ni k, hi s z e n t ul a j donké ppe n e kkor l é pne k ki e l ős z ör ú j ha z á j uk f öl dj é r e ,a z t hi t t e m, hogy s z í vük ös s z e s z or ul á s á na k l e ga l á bb va l a mi da l l a la dna k ki f e j e z é s t . Ne m í gy t ör t é nt . Né má n, l e ha j t ot tf őve ls i e t ne ka zújvi l á gt a l a j á r a . A ki j á r ó be va nf e dve a ze s e t l e ge se s őe l l e n. Az e gé s z ol ya n,mi ntva l a mihos s z úl i s z t e sz s á k. Be l é pne ka ze gyi k nyí l á s on,ki l é pne k a má s i kon. Addi g né z t e m, mí ga z ut ol s ó ma gya ri se l t á voz ot t .Mi nde gyi k ke z é be n vi s z ia poggyá s z á t ,a me l y r e nds z e r i ntkönnyű,de a vá l l uk a z é r tgör nye dta r á j uk ne he z e dő gondt ól .Aze gé s zi dő a l a t ta zvol t a zé r z é s e m,hogy e bbeana gy z s á kbaoda á tEur ópá ba n be önt öt t é k a z e mbe r e ke t ,i t ta z ut á n mos t ki s z ór j á kőke t . Me nj e n mi nd e nki oda , gur ul j on oda ,a hová s z e r e nc s é j e ,va gyb a l s or s ave t i. . .
33
Lá n g o l ók e r e s z t a zé j s z a k á b a n ASt .Lawr e nc e f ol y ón,( —) . Na gy pl a ká t ok, s z é pe n ki á l l í t ot t r e kl á mf üz e t e k c s á bí t j á k a z a me r i ka it ur i s t á ka te r r e a ki r á ndul á s r a ,t e r mé s z e t e s e n ők e z ta z ut a té ppe n f or dí t va t e s z i k me g. El i ndul na k a Na gy Ta va k pa r t j á r ól , a hogy Coope r i ndi á nt ör t é ne t e i r é vé n e ml é ke z ünk e r r e a vi dé kr e ,é r i nt i k a Ni a ga r á t , e l l á t oga t na k a na gyoni s a me r i ka i Tor ont óba , ki mul a t j á k ma guka t Ka na da t ul a j donké ppe ni me t r opol i s á ba n, Mont r e a l ba n, e l j ut na k Que be c be , a me l ye ta zi t t e ni e k büs z ké n hi r de t ne k a má s odi k Gi br a l t á r na k, s őt né ha mé g é s z a ka bbr a i s e l me nne k,me r ta ze gé s z vi dé kt e l e va nt ör t é ne l mi ha gyomá nyokka l .I t tj á t s z ódot tl eaf e hé re mbe r küz de l mea zi ndi á nokka l ,dei t tmé r kőz t e ka za me r i ka is z a ba ds á gha r c ba n a z a me r i ka i a k, a z a ngol ok é saf r a nc i as e r e ge ke gymá s s a lé se nne ka z e r őpr óbá na k e r e dmé nye a ma i Ka na da , a me l y ne mc s a k né vl e g a ngol gya r ma t , ha ne m é r z e l me i be ni sa ngol ,a f r a nc i a ha gyomá nyok c s a k mi nt aköz e l imúl te ml é ke ié l ne k. . . Nyol c ór a l e he t e t t ,a mi kor a z ut ol s ó ki vá ndor l ó i s e l ha gyt a ha j ónka té s f é l ki l e nc ór a kor má r i ndul t unk i s f öl f e l é a vi l á g l e gs z é l e s e bb f ol ya má n, a me l yn e k ni nc si s me gá l l a pí t ha t ó e r e de t e ,ha ne m a z ötTa va k vi z é tve z e t il eat e nge r b e . Na gyon ke l l e t ts i e t nünk, me r ta z Ant óni a at e nge r i köd mi a t t má re ddi g ké tt e l j e s na pot ké s e t t . Eddi g Que be c ből ne m s oka tl á t t unk, c s upá n né há ny t or ony e me l ke de t t a s z e münk e l őt t ,a t á vol ba ne gyké t uc c a ködl öt t ,a me l ye k a he gyr e
34 kús z t a k f e l , ma j d né há ny t i pi kus ki köt ői é pül e t t e li s me r ke dt ünk me g. A vá r os s z é ps é ge t e há t ne m ká bí t ha t ot te l ,de e gé s z e n má s vol ta zi mpr e s s z i ónk, a mi kor ki f or dul t unk a ki köt őből é s ne ki vá gt unkaha t a l ma sf ol yóhul l á ma i na k. A ma ga s l a t o n ha t a l ma s ka s t é l y, a me l y a z e gé s z vi dé ke t ur a l j a . Kör ül öt t e bá s t ya f a l a k, r oma nt i kus é r de ke s s é gű s é t á nyokka l . Ki ss z űk ue c á k, a me l ye k f a nt a s z t i kus a n c s a va r ogna k I de oda . I t t ot tl ombos odó f á k á r ul j á k e l , hogy s é t á nyokba n,pa r kokba ns e ms z űköl ködne kaqué be c i e k. Mi nt ha a múl tné z ne l ef e l l e gvá r á bóla za l a nt küz dő é sr obot ol óe mbe r e kr e . Va l a mi i t tf e l e j t e t t vi l á g l á t s z i k me ge l e ve ne dni ,a me l y a ma ir i de g üz l e t ié l e t e t me g v e t ve , a ma ga l é t j ogos ul t s á gá é r t ha r c ol .Í gy l á t j aa ze ur ópa ie mbe rs z e me é si gy i dőr e ha j l a ndó t a l á n mé ga z ti se l f e l e j t e ni ,hogy Ame r i ká ba n va gy unk. Az a me r i ka i ta z onba n ne m könnyű a va l ós á gból ki s z a kí t a ni é s vi s s z a r á nga t ni a múl t ba . Va l a mi kor va l óba n Fr ont e na c f r a nc i a kor má nyz ó é pí t t e t t e a c í ha t e a ut , de hol va nna k má ra z ok a köve k? Úgy e l t űnt e k,mi nta z a z i dő e l r e pül t ,a mi kor mé g i l ye s mi r e s z üks é g vol t . Ma a ka s t é l y bi z ony — s z á l l oda ,a me l ye t t e l j e s e n a ze r e de t i mi nt a ut á n, a r é gi s t í l us ba n 1893ba n é pí t e t t e k. 1926ba n a z a hí rj á r t a be e gé s z Ame r i ká t ,hogy a ze gé s z Cha t e a u Fr ont e na c l e é ge t té s Ka na da e gyi k s z é ps é ge pus z t ul te l . A hí rt úl z ot t vol t ,t a l á na z üz l e t ié l e l me s s é gi s f okoz t a a ka t a s z t r óf a na gys á gá t , me r tc s a k e gy r é s ze l ha mva dá s á r ól vol ts z ó. Az ót a má rt e l j e s e n új r a é pí t e t t é k, mé g mode r ne bb, mi nt e r e de t i l e g vol t ,a z újr é s z tke r e s i ka za me r i ka i a k,me r tot t a ké nye l e m mé g na gyobb, mi nt a s z á l l ó e gyé b f r ont j a i n. Dene mc s a k a s z á l l ó a z e gye dül i s z é ps é ge
35 Que be e ne f t , ha t a l ma s t e mpl om ugr i k e l őr e a z e gyi ke l őr e nyomul ó dombon,gör ögös s t í l us úé pül e t köt il e a z e mbe r f i gye l mé t ,a mi nt pe di g t ová bb s i kl unk, a c i t a de l l a komor f e ns é ge ka p me g. Er ős e n ha s onl í t a mi Ge l l é r t he gyünkr e , c s a k s z e bbe n va n ki ké pe z ve . A bá s t yá k a ka s t é l yt ól ve z e t ne k f öl f e l é é s a ha j ó s z e r né l ye z e t e na gy önt e l t s é gge l ma gya r á z z a , hogy e za ze gé s z vi dé k, a Sz e nt Lőr i nc f ol ya m e z e n s z a ka s z á na k l e gma ga s a bb pont j a , há r oms z á z ne gyve n l á bnyi r a va n a pa r t r ól é s ka t ona i l a g ur a l kodi k me s s z e kör nyé k e ke n. Az a me r i ka if ügge t l e ns é gi há bor úba n a za me r i ka ic s a pa t ok me gpr óbá l t á k be ve nni , dee zakí s é r l e tkuda r c otva l l ot t . Ennyi ,kör ül be l üla f e s t ői e s s é g,a mimé g va n, a z má r pr óz a .A he gy l á b á ná l há z a k.I t tl á t unk e l ős z ör köz e l r ől t i pi kus ka na da i ,i l l e t ve r é gi s t í l us ú a me r i ka i f a há z a ka t . Az a me r i ka i e mbe r t e r mé s z e t e s e n me gs z okt a , de a z e ur ópa i e mbe r s z e mé be n úgy f e s t e ne k, mi nt ha j á t é khá z a k l e nné ne k. A t á vol ból ol ya n f i l i gr á nokna k t űnne k f e l , mi nt ha va l a mi ór i á s i gye r e k a ma ga mul a t s á gá r a ös s z e r a ga s z t ot t a vol na ,a hogy mi pa pí r ból vá gt uk ki a zi s kol á ba nas z üne ta l a t ta f a l a ka t é sgumi a r a bi kumma lös s z e r a ga s z t ot t ukőke t . De ne mc s a ke za z ol da li l ye né r de ke s ,ha ne m a má s i kon i ss ok a l ka l ma l e nne a f e s t őne ks z é p t á j a ka t vá s z onr a ve t ni . Ke l l e me s dombol da lt e l e s z ór té pül e t e c s ké kke l . Ne m e gymá s hoz t á ma s z t ot t há z a k,ha ne m va l a me nnyi e gye dül á l l óé sl e gt öbbne k af e kvé s ei sgyönyör ű.Aze gyi ke gy ki se r dő s z é l é n búj i k me g,a má s i k ki s völ gybe ke r ül t ,a ha r ma di k a domb ge r i nc é t ül i me g na gybüs z ké n, a ne gye di kne ks z é p he gys z a ka dé ka df e l e j t he t e t l e n há t t é r té sí gyt ová bb,vé gné l kül . Lé pt e nnyomon t e mpl om.Ve l ünk ut a z ot t e gy
36 ka na da i pa p, a ki mi kor l á t t a c s odá l koz á s oma t , büs z ké nmut a t ot tas okdí s z e st e mpl omé pül e t r e : — Ez a ze gé s z vi dé k ka t ol i kus é s na gyon va l l á s os !Ez mi nd ka t ol i kust e mpl om é smé g mi ndi gúj a ké pül ne k!Ezmé gf r a nc i ae ml é k! A há z a kl a s s a ne l ma r a doz na k,de a t á j mi nde né r tká r pót ol .Ez e nar é s z e ne l é gs z űk vol ta f ol yó,d e mos tú j r at á gulé si t t ot ta pr ót a va kká nyúj t óz i k e l . A pa r t ki ugr á s a i ná l ke dve s ,f e hé r , őr há z a k, i ge n gya kr a n vi l á gí t ót or ony, ma j d ma ga s r a kús z ó á r boc ok, a me l ye n f e nne n l obog a z a ngol z á s z l ó. Kü l önös e n a kkor ,a mi kor me s s z e s z é t ve t i pa r t j a i ta f ol yó,a ze mbe r mi ndi g ké t e l ke di k,vá j j on ne m at e nge r e nj á r eé s ha ma r os a n e l é r ia s z á r a z f öl de t ' ? Va l óba n mé g mi ndi g t e nge r iha j ó va n at a l punk a l a t t ,de a pi s z kos ,z öl d ví zha ma r os a nf e l é b r e s z tá l modoz á s a i nkból . Mi nde nki a ha j ó f e dé l z e t é r es i e t ,e l őke r ül ne k a f é nyké pe z őgé pe k, köz e l e dünk Ka na da büs z ke s é gé he z , a vi l á g l e gna gyobb hí dj á hoz ,l e ga l á bb ők e z t hi r de t i k. Má rl á t s z i k i s me s s z i r ől . Va l óba n gi gá s z if e l a da t ot ol dot t a k me g é se gé s z e n a me r i ka ie s z köz ökke l .Ez a hí dc s a k Ame r i ká ba n ké s z ül he t e t te l ,l e g a l á bb a hogy a z e ur ópa ie mbe r l á t j a . Ké t e l é g ma ga s dombol da l t köt ös s z e , a me l ye bbe na ze s e t be n na gyon f ont os ,me r tahí d ne m l e he ta l a c s ony, hi s z e n a l a t t a ha t a l ma st e nge r iha j ók f ut na ke l .Az e gé s z me r ő va s ;r e á nk, e ur ó pa i a kr aa z ta ha t á s tt e s z i ,hogy mé gc s a ka vá z ava nme g,demá rha ma r os a nbe f e j e z i k. Ami nt köz e l e bb é r t ünk, l á t j uk, hogyha va l a mi t mé g hoz z á t e nné ne k, c s a k f öl ös l e ge s t e he r l e nne .Ké t me gn yú l t né gys z ög dől a f ol ya m köz e pe f e l é ,a me l ye ta z t á n a t ul a j donké ppe ni hí d ka pc s ol e gybe .Ami me gka p j aa ze mbe r t ,a za z , hogy könnyűne k, ke c s e s ne k l á t s z i k, e me l l e t t
37 a z onba n ol ya n ha t a l ma se r őt ké pvi s e l ,a mi mi nde n e mbe r i ké pz e l e t e tf e l ül múl . Va s ut a k s z a l a dna k á tr a j t a ,a j á r óke l ő e mbe r e k a l ul r ól ol ya n ki c s i ne kl á t s z a na k,mi ntaha ngyá k. A vi dé ks z é ps é ge ne m múl i ke l ,de má ri ge n ke vé s há z a tüdvö z öl he t ünk,e z e ki ss z e gé nye sf a bódé k,e őta f e s t é kr es e m pa z a r ol t a k pé nz t .Al a c s ony dombok köve t ke z ne k, he l ye nké nt pe di g ki s he gye k vá l t j á k f e le gymá s t . Mi nde nüt tf e nyő é s f e nyő. Egye s vi d é ke ke n má r me gke z dődöt ta f a ki t e r me l é s ,i t t ot tl e s z a ka dt a pa r t ,a s á r ga homok ol ya n,mi nt ha pa na s z kodó s e bl e nne a s z űz f öl dt e s t é n. Ne m me s s z e a na gy hí dt óle gy vi a duktka pc s olös s z e ké the gye t ,hogy a va s útá t s z a l a dha s s on oda .I mponá l ó kőhi da ka tl á t ni a z Al pokba n; a ki e gys z e ra r r a f e l é ut a z ot t ,s oha s e m f e l e j t ie l . Ez a vi a dukt t a l á n ha t a l ma s a bb, mi nt a l e gt öbb e ur ópa i ,de e zi sva s os z l opokbólké s z ül té sa nyí l á s a i n a ze mbe rt e ki nt e t e könnye n ke r e s z t ül f ut ha t ,ne m a ka d me g a kőkoc ká kon,mi ntEur ópá ba n.A va ss z ür ké s ké kr e va nf e s t ve ,ne m üte la s z i kl á k na gy t öme gé t ől , bi z ony l á t vá nyna k ne m ol ya n l e nyűgöz ő, mi nt a mi t me gé r de me l ne a t e c hni ká na ke zar e me ke . Az ut á n má r ki a l a kul a zá l t a l á nos ké p, a me l y s oká i g ne m vá l t o z i k. A pa r t on a pr ó gyűr ődé s e k, a me l ye k gya kr a ne l ve s z ne kas z e münk e l ől ,me r t a ví ze gé s z e nal á t ha t á rs z é l é i g kús z i ke l .Há t t é r be n ma ga s he gye k ké ke s á r nya if e nye ge t ne k. He l ye nké nta pa r tf é l köra l a kba nf ogj aá ta kör nyé ke t ,ol ya n,mi nt va l a mi i mponá l ó öböl .I t t ot t s z i ge t e k, ma j d ké s őbb hos s z ú z á t onyok. Né hol e gé s z e naBa l a t onkör nyé kej uta ze s z ünkbe . Hos s z úhos s z ú ór á kon á t me gyünk mi nde n me gs z a kí t á s né l kül .Rá nks z a ka dt a ká ni kul a .
38 Ké t na ppa le z e l őt t mé gj é ghe gye k me l l e t t me nt ünk e lé st é l ika bá t ba ni sdi de r e gt e ka ze mbe r e k, mos tpe di g al e gs z e l l ős e bb gúnyá ts e m l e he te l vi s e l ni .A na gyme l e ge ts e nkis e m bí r j aki ,amá s kor mi ndi gé l é nk f e dé l z e tmos tt e l j e s e n ür e s .Az ut a s ok a ka bi nj ukba me ne kül ne ké sa l vá s s a lpr óbá l j á k a ká ni kul a ii dő ke l l e me t l e ns é ge i t me gr övi dí t e ni . Ami korúj r af e ll e he tme nniaf e dé l z e t r e ,ni á r. e l ha gyt uk a Há r om f ol yó vi dé ké té s be nne va gyunk a Sz e ntPé t e rt a vá ba n.Me gi nte gé s z e n má s t á j é k.A ví ze gyá l t a l á n ne m hul l á mz i k.A t ó köz e pé n ha l a dt unk l a s s a n e l őr e .J obbr ól ba l r ól bój á k j e l z i ka z tas z úkut a t ,a me l ye nha l a dha t unk. Kör ü l öt t ünk r e nge t e g s z i ge t . Mi nde gyi k a pr ó. r e nds z e r i nt hos s z a s a n húz ódi k é s c s a k e gyi kmá s i kon va n növé nyz e t . Ha c s a k e gy ki c s i t na gyobb,má rva nr a j t ae gy ki sf a r m é s dol goz na k a ze mb e r e k.Mé g az á t onyokr ai sj uté l e t ,ki ha j t j á ka zá l l a t oka té s mi ndös s z ee gy kut ya vi gyá z r á j uk. At t ól ne m ke l lf é l ni , hogy e l kóbor ol na k, me r tal e gj obbke r í t é smé gi sc s a kaví z . Lá t t a m má ri l ye n ké pe t . Ot t hon, á r a dá s kor . A ki sf a r mok mi nt ha e gyüv ét a r t oz ná na k,c s upá n a zá r ví zvá l a s z t ot t avol nae lőke te gymá s t ól . Köt e l e s s é gs z e r űe n a z ut á n i s é r de kl ődt e m, hogy va nna kee r r e f e l é ma gya r ok? Az t a vá l a s z t ka pt a m,hogy c s a ke l vé t ve a ka d.a ze gé s z ha t a l ma s vi dé ke na l i gl e he tt í z ma gya rc s a l á d,pe di g a kör nyé k na gyon e ml é ke z t e t a Ma gya r Al f öl d e gye svi dé ke i r e . Má re s t e l e de t t ,a mi kor e l é r t ük Le vi s vá r os á t , a hola Wi c he l i e nf ol yó öml i k a St .La wr e nc e be . Sz é l e st or kol a t á ba n va n a vá r os s z í ve . Ha t a l ma s é pül e t e k mut a t koz na k a f é l homá l yba n, a mi ne m i sc s oda , hi s z e n a ka na da i kor má nyz ók nyá r on
39 r e nde s e ni t ts z é ke l t e k.A pa r t r a né há ny s z é pi di l l i kusvi l l at e ki ntl eaf ol yt onos a ne r e s z ke dő he gyol da l r ól . I t tva na z t á nc s a kr e nge t e g ki ss z i ge t .A ha j ónk me l l e t t ük s ur r a ne l ,ma j de l é r t ük a z ta na gy s z i ge t e t ,a me l ye n f e l é pül t Ka na da e gye t l e n mi l l i ós vá r os a , Mo nt r e a l . Ka na da a kkor a , mi nt Eur ópa ,s őt va l a mi ve l mé g ha t a l ma s a bb, vi s z ont l a kos a i na ks z á ma ne m t öbb,mi ntc s onka Ma gya r or s z á gé . Ná l unk s z okt á k ma gya r á z ni , hogy Buda pe s tví z f e j ű vá r os l e t t ,me r te z a ki st ör z s ne m t udj ae l bí r nie z ta na gy me t r opol i s t .I l ye n kör üj mé nye k köz öt te ll e he t ké pz e l ni , hogy mi l ye n na gy j e l e nt ős é ge va n Mont r e a l na k, ha e nne k a z ór i á s i t e r ül e t l a kos s á gá na k e gynyol e a da , e gyt i z e dei t té l . Me s s z e vi l á gí ta ze s t es z ür ke s é gé be ne z e ré s e z e r l á mpa . Ki de r ül t , hogy a na gy ki vi l á gí t á s ne m má s ,mi nta mont r e a l i a ka ngolpa r kj a .Ennyi vi l l a nykör t é tmé g ne m l á t t a m e gy he l ye né se kkor j ut ot te s z e mbe ,a mi te gy s t a t i s z t i ká ba n ol va s t a m, hogy a ze gé s z vi l á gon Ka na dá ba ne s i ke gy e mbe r r eal e gt öbbvi l l a nyf ogya s z t á s . Az Ant óni a há r om ha t a l ma s f üt t ye nt é s s e l j e l z i ,h ogy me gé r k e z t ünk Ka na da l e gna gyobb t e nge r i ki köt őj é be a nna k e l l e né r e , hogy e z e r mé r f öl dnyi r e va gyunk a t e nge r t ől . Ni nc s a vi l á gon mé g pé l da r á ,hogy i l ye n ha t a l ma st e nge r iki köt őtt udt a k vol na é pí t e nima gá ba n be nn a s z á r a z f öl dön. A1 ki sp i l ót a ha j ó má r me l l e t t ünk ba kt a t , l a s s a n vá ns z or gunk e l őr e a s ok mól ó köz öt t , mi nt ha a z t a he l ye t ke r e s né nk, a hol ki köt he t ünk. Ebbe n a kut a t á s ba n de r ül c s a k ki a ki köt őne k f é l e l me t e s e nna gyaki t e r j e dé s e . Hi r t e l e n va l a mi s z oka t l a n l á t vá ny nyűgöz l e mi nde nki t .Azé ge n,a vá r os f öl öt t ki gyul l a d a
40 ha t a l ma s ke r e s z t .A vá r os f öl öt tús z i ké sr a gyog, t ündökö la zé j s z a ká ba n.I l ye ns z oka t l a né si mponá l ó t ü nt e t é s r ei sc s a k Ame r i ká ba n gondol ha t t a k. Ha ma r os a n me gk a pj uk a ma gya r á z a t ot . A ke r e s z taSz e ntJ á n os he gye né gé saf a r me r e ká l doz a t ké s z s é gé ből e me l t é k, a bból t a r t j á k f e l na gy á l doz a t t a l , me r tr e nge t e g vi l l a ny é g e l mi nde n é j s z a ka .De úgyl á t s z i k me gé r ine ki k,hogy a j á mbor vi dé kí gy f i gye l me z t e t i a bűnös vá r os ta r r a , hogy Kr i s z t us na k ke l l e t t l e s z á l l ni a e gys z e r a f öl dr e a z é r t , hogy be nnünke t vé t ke i nkt ől me gs z a ba dí t s on. Mont r e á l va l óba ne nne kaf i a t a l or s z á gna k könnyűvé r ű, mul a t ós ke dvű l e á nya ,t e há t af i gye l me z t e t é sne me gé s z e nhi á ba va l ó. El őt t ünk ka va r og a vá r os l á r má s ,s z í ne sé l e t e , f e j ünk f öl öt ta zö r ök me me nt ó:a mi ndi gl á ngol ó ke r e s z t . . .
Ame r i k aPá r i z s á b a n Mont r e al ,( —) . Mont r e a l ne mc s a k Ka na da , ha ne m e gg| z Ame r i ka Pá r i z s a . Mi nde nf e l é úgy hi r de t i k, nogy at ur i s t á k Me kká j aé se z ta za me r i ka i a ka nnyi r a komol ya n ve s z i k, hogy a nyá rf ol ya má n á l l a ndóa n na pont a öt ha t e z e r ve ndé g t a r t óz kodi k a vá r o s ba n. Ké nye l mükr e ha t a l ma s s z á l l odá k é pül t e k,a ze z e r s z obá s hot e l e k ne m r i t ká ké st e l j e s e n a me r i ka ir e nds z e rs z e r i ntr e nde z ke dt e kbe . Mé gí gy i s me gl e he t ős e n ne hé zs z obá tka pni , pe di ge z ne m i s ol c s ó mul a t s á g,l e ga l á bb a mi s z á munkr a . Ne m ke ve s e bb, mi nt nyol c dol l á r t f i z e t t e m e gy s z obá é r t ,s z óva löt s z á z ha t va ne z e r kor oná te gye t l e ne gy na pr a ,i g a z , hogy a ké nye l e m ol ya n na gy, hogy mi a l i g t udj uk e l ké pz e l ni . A pá r i z s ia pr ós z obá k ut á n a vi l á gos ,t á ga s he -
41 l yi s é g va l ós á gga lt e r e mne k t e t s z i k, a pa dl ó s z őnye gge l va n be vonva , a bút or ok gyönyör űe k é s f ől e g ké nye l me s e k, mi nde n s z obá ba n kül ön í r óa s z t a l ,t e l e l e vé l pa pí r r a lé s bor í t é kka l .A f ür dős z oba t a l á n a l e gs z e bb, pa z a r f é nyűz é s s e l va n be r e nde z ve . Egys z óva li ga z ia me r i ka is z á l l ó, a hol mi nde na me r i ka ij ólé r z ima gá t . Ne m s z a ba da z ts e m e l f e l e j t e ni ,hogy s pór ol ni i sl e he t .Mi nde nkii ngye n ka p gyuf á té ss z a ppa nt , mi ntAme r i ká ba nmi nde nüt t . Ké t dol og mi a t tj önne k i de a z a me r i ka i a k. Az e gyi k, hogy i t t ni nc sa l kohol t i l a l om, i l l e t ve c s a kl é nye gt e l e n kor l á t oz á s ;a má s i k,hogy Mont r e a l ne m t a ga dt a me g t e l j e s e n f r a nc i a e r e de t é t . Ne mc s a k f i nom, va l ódi f r a nc i a pa r f őmöt l e he t ka pni , ha ne m a nők i s pá r i z s i a k. Ame r i ká ba n ni nc s pr os t i t úc i ó, hi va t a l os a n i t ts e m, de ha a z e mbe re s t e f e l é vé gi gme gy a f é nye s e n me gvi l á gí t ot t uc c á kon, bi z ony mi nde n ol da l r ól f e l t űnőe n öl t öz öt t höl gye k mos ol yogna k r á ,i l l e t ve pont os a bba n — a dol l á r j á r a .Az a me r i ka ie gé s zé vbe n s pór ol , gyűj t ia d ol l á r t , ha ki ss z a ba ds á got ve s z ma gá na k, a kkor ne m né z i me g, hogy mi r ea dj a kiake s e r ve s e nme gke r e s e t tpé n z é t . Ér de ke s me gf i gye l ni , hogy a mont r e a l i a k me nnyi r e be r e nde z ke dt e k e r r e . Re nge t e g a ki s é t t e r e m, s ör öz ő, bá r s z e r ű i nt é z mé ny. A he l yi s é g mé l yé nl á r má z i kaJ a z z ba nd,a s z obá kba nf a nt a s z t i kushomá l y,ki snőkmos ol yogna kkia zuc c á r a . Ez e nkí v ül r e nge t e g a z á r t a t l a na bb mul a t s á g i s .Sokac ukor ka bol té ss es z e r i ,s es z á maa s ouve ni r üz l e t e ké ne k. Va n i t t va l a mi i ndi á n r oma nt i ka . I ndi á n pa puc s ot , s z őr mé ve l bé l e l ve , ve s z mi nde nl á t oga t ó, a z ut á n ki si ndi á n ké s e ke t , mi nt ni ppe ke t , a pr ó bőr hol mi t i ndi á n f e j j e l é kí t ve , mi nt e ml é kt á r gya ka t , vá s á r ol na k. Az üz l e tj őve -
42 de l me z ől e he t ,me r ta zé r t é kt e l e n hol mi é r tr e nge t e gpé nz tké r ne k. Ha a z a me r i ka i t ur i s t á k va l a mi ok mi a t t e l f or dul ná na k Mont r e a l t ól ,a kkor a z üz l e t e k na gy r é s z é tf e l t é t l e nülbe ke l l e ne c s ukni .De há te r r ől s z ós i nc s e n,s őt e l l e nke z ől e g,mi nde né vbe nt öbbe né st öbbe nj önne k.Az ut a z óe mbe r könnye n köl t .Ez é r tme gy j óla zá r uhá z a kna ki s .Mos ti s t öbb é pül a vá r os ba n é sa z üz l e t há z a k f ol yt on s z a por odna k. Ne m l e he te l t a ga dni a z ts e m, hogy Mont r e a l a má r e ml í t e t t t ul a j dons á ga i n kí vül i s , me gé r de ml ia l á t oga t ók f i gye l mé t . Ha t a l ma ss z i ge t e n é pül té s a kör nyé ke gyönyör ű.Egyr é s z t a pa r t j a t e l e va n s z e bbné l s z e bb r é s z l e t e kke l , má s r é s z t he gye k i s kör nyé ke z i k, a me l ye kr ől gyönyör ű ki l á t á snyí l i ka ze gé s zvi dé kr e . Ez e nkí vül va l a mi t ör t é ne l mi z a ma t a i s va n, a mi e b be naf i a t a l vi l á gba ns z i nt é ns z á mí t va l a mi t ,hi s z e n mi ndi ge z e n a pont on nyomul te l őr e Eur ópa é r de ke s s é ge i s . Va l a mi kor i t t mé gi ndi á n f a l u i s vol t ,a me l ybe 153 5be n e l ke r ül t Ca r t i e r J a ka bf r a nc i a ut a z óé sf e l f e de z ő. A vá r os ma ga há r o ms z á z é ve s é s a z e l s ő t e l e pül őkne k he r oi kus küz de l me t ke l l e t t f ol yt a t ni a z i ndi á nokka l . Sok é r de ke st ör t é ne t ,s z á mos l e ge nda f or og köz s z á j on, a me l y mi nd f ogl a l koz t a t j a a z e mbe r e k f a nt á z i á j á t . Az a me r i ka is z a ba ds á gha r c moz ga l ma i ból s e ma r a dha t ot t ki Mont r e a l . Az a me r i ka ic s a pa t ok i dá i g nyomul t a kf e lé se l f ogl a l t á k a vá r os t .Ebből a z i dőb ől ma j dne m mi nde n s z i ge t ne k, f ont os a bb pont na k me gva n a ma ga t ör t é ne l mi j e l e nt ős é ge , a me l yhe zé r t he t őe nr a ga s z kodna ka za me r i ka i a k. Az üz l e t i é l e l me s s é g e z t úgy ka ma t oz t a t j a , hogy p á r i z s i mi nt á r a ,r e nge t e g a ut óbus z s z á l l í t j a al á t oga t óka t a ne ve z e t e s e bb he l ye kr e . Mi nde nüt t
43 ve ndé gl ők é si vóhe l ye k va nn a k,a holl el e he thűt e nias z á r a z s á gt ólki s z á r a dtt or koka t . Mont r e a la z onba n ne mc s a ka z ör ömök vá r os a , ha ne m gondos é s dol gos i r á nyí t ój a Ka na da e gé s z köz ga z da s á gi é l e t é ne k. El s ős or ba n a ke r e s ke de l e m góc pont j a .I de ke r ül Ka na da mi nde n é r t é ke é s i nne nj utkia na gy vi l á gba ,vi s z onta zi mpor ti s r a j t a ke r e s z t ülj uta z or s z á g be l s e j é be .I ga z ,hogy mé g há r om j e l e n t ős e bb ki köt őj ei s va ne nne ka mos t a n f e j l ődő or s z á gna k, nyá r on Que be c ,t é l e n pe di g Ha l i f a xé s St .J ohn,me r ta mi nta hi de ge k be á l l a na k,a St .La wr e nc ef ol ya m be f a gy é sMont r e a le lva n vá gv aat e nge r t ől .Mi ndhá r om ki köt őne k aj e l e nt ős é ge a z onba n má s odr e ndű, t ul a j donké ppe n c s a k á t a dóá l l omá s ok Mont r e a l s z á má r a . Mi nde ná r u va s út on i de j ön é si nne n os z l i ks z é ta ha t a l ma ski t e r j e dé s űor s z á gba n. Mont r e a l t e l j e s é l e t e a z onba n c s a k nyá r on mut a t koz i k me g. Má j us vé gé ne nge df e la nnyi r a a hi de g, hogy a ha t a l ma sf ol ya mon me gi ndul ha t a ha j óz á sé sat e nge r i ha j ók me gl á t oga t ha t j á ka vá r os t .A s z e z on a z t á n okt óbe r vé gé i gt a r t ,ma j d be gubóz i k t é l iá l má ba a vá r os , mi nt a ba r l a ngi me dve .Azi dé nar os s zi dőj á r á smi a t tké s őbbe nge de t tf e la j é gpá nc é l .I r t óz t a t ó hőme nnyi s é g ke l l a hoz , hogy a z ut ol s ó j é gda r a bok i s e l t űnj e ne k, pe di gaj é gz a j l á s ba nve s z é l ye saköz l e ke dé s . Mont r e a lf é l i gf r a nc i a ,f é l i ga ngol vá r os . Az t a ga dha t a t l a n, hogy f r a nc i a j e l l e gé t mi ndi nká bb e l ve s z t ié sl e ga l á bb a z üz l e t ié l e t be nt e l j e s e na ngol l á ve dl i k á t . A na gyke r e s ke de l e m na gyobbá r a a za ngol ok ke z é be n va n.Angol á r ut hoz na k be , a ngol okna ka dna ke lmi nde nt . A f r a nc i á k kül öná l l á s a me gma r a dt .A t á r s a s á gok ne m na gyon ke ve r e dne k, ve gye s há z a s s á g i si ge nr i t ka .A f r a nc i at ör e kvé s e kne kl e ge r ős e bb
44 t á ma s z a i a ka t ol i kus pa pok, c s a ke gye dül Mont r e a l ba n ha tj e z s ui t a kol os t or működi k. A pa pok Fr a nc i a or s z á gba j á r na k t a nul ni , a mi ha j ónkka l i s ké tt i s z t e l e ndő a t ya t é r tvi s s z a ,a ki k ké té ve t t a nul má nyoz t a kPá r i z s ba n. I t ti s úgy va n,mi nta zi ga z iPá r i z s ba n.Má s a zi de ge ne ké smá sabe ns z ül öt t e ké l e t e . Va n e gy kü l ön a me r i ka i Mont r e a l ,a me l ye t i gye ke z ne k mi né lj obba n ki é pí t e ni é se gy má s i k vi l á g, a z á l l a ndóa n ot t l a kók s z á má r a . Az e gyi k vi l á got má ra nnyi r a ki f e j l e s z t e t t é k, hogy Ame r i ka hi va t a l os a ni s be l e ka pc s ol ódi ke bbe a moz ga l omba . A kl ubbok e gyüt t e s ki r á ndul á s okba n ve s z ne k r é s z t ,e gye s ül e t e ki t tt a r t j á kkonve nc i ój uka t . A má s i k vi l á gi s ké nyt e l e nl a s s a nké nt a l ka l ma z kodni a me gvá l t oz ot t vi s z onyokhoz . Eddi g Mont r e a lt i pi kus a n ka na da i vá r os vol t ,a ze mbe r e k e gyc s a l á dos r e nds z e r ű l a ká s okba n l a kt a k, mi nt j obbá r a Ame r i ká ba n. Ha ke t t e n köl t öz ne k ös s z e ,a kkori samá s i ks z á má r aa zuc c á r ólvol ta f e l j á r á s , ne hogy e gymá s ké nye l mé t z a va r j á k. A vá r os na ké ppe na nnyil a kos a va n,mi ntBuda pe s t ne k,de s okka lna gyobb t e r ül e t e nf e ks z i k,me r t a ki s ke r t e sr e nds z e r ű há z a khoz s okka lt öbb f öl dr e va ns z üks é g.Aut óva ll e ga l á bb ké tór á i g ke l ls z a l a dni ,ha ki t e r j e dé s é r őlc s a ke gy ki ské pe ti sa ka r unk ka pni .Mi nd e gyi k há z me l l e t tot tva n a ki s ke r ti s ,a me l y va l óba nr e nge t e g he l ye tf ogl a le l . Ezr e ndbe n vol tí gy amúl t ba n,det öbbémá rne m ma r a dha tí gy. Egys z e r űe n a z é r t , me r t ki f ogyt a k a ze mbe r e kah e l yből ,má s r é s z tpe di gi l ye n há z t a r t á sna gyons okbake r ül . I t tf onódi k be a c s e l é dmi z é r i ai s ,a me l y má r a há bor ú ót as ok gondotokoz a ka na da ia s s z onyokna k. A c s e l é dt a r t á s mi ndi nká bb dr á ga ,l a s s a nl a s s a n oda f og na kf e j l ődni a vi s z onyok,a hol
45 Ame r i ká ba n va nna k,hogy a l e gna gyobb l uxusl e s z c s e l é de tt a r t a ni . A l a kos s á g l e gna gyobb r é s z e f e l a dj a e ddi gi há z t a r t á s á té sköz ösc s a l á dihá z a kbaköl t öz i k. Egy a ut ós é t ae l é ga r r a ,hogy a f e j l ődé s ne k kül önböz őf oka i t me gf i gye l he s s ük.A f i óka f e l hőka r c ol ók mögöt t ,a na gy é pül e t e kt ős z oms z é ds á gá ba n mé g ot t va nna kar é gi a pr ó há z a k. Mi nd f á ból é pül t ,de í gy köz e l r ől na gyon c s i nos é sé r de ke s . El t e ki nt ve a kül önböz ő dí s z e kt ől ,a z a nor má l i s t í pus ,hogy e l őlva ne gy ki st e r a s z ,a hole s t e f e l é ac s a l á d pi he n.Va gy c s a ke gys z e r űe n ki ül ne ka z uc c á r a ,va gy pe di ga z ökl ömnyi ki s ke r t be nf e l á l l í t a na ke gy ki s hi nt á t ,pi he nőhá l ótköt ne k kié s e z z e lmu l a t na k. I t t ot t má r. e me l ke di k ma ga s a bb há z ,de mé g e z e ki sf á ból f or má l ódt a k. Va nna k mé g a kül s ő t e r ül e t e ke ni sújdí s z e sf a há z a k.Az e mbe r e ks oha s e m a dt á kf e ls z í ve s e nr é gié l e t módj uka t .Be nn a vá r o s ba n má rne m l a kna k ar é gimódon,deki köl t öz t e k a kül vá r os ba ,a mi nt ná l unk Hűvös völ gye t f a vor i z á l j á kaga z da gok. . . Va nna k ol ya n bé r há z a ki s ,a me l ye k mé gi gye ke z ne k a r é gi i l l úz i óka t me gha gyni . Egymá s me l l é é pí t e t t e k r e nge t e g s ok i l ye n há z a té sa z e me l e t e kr e f a nt a s z t i kus a n ka nya r gó l é pc s ők ve z e t ne kf e l .A kí v ü l r őll á t ha t ól é pc s őhá zf e l s őr é s z e s z ól e st e r a s z ,a holac s a l á dmul a té ss z ór a koz i k. Kül önös e n a me s s z e bb e s őp a r t okon va n ke l l e me sé l e t ,ol ya n,mi nte gy f ür dőhe l ye n.A e mbe r e k l ubi c kol na k a ví z be n, c s óna ká z na k é s a mot or c s óna ko k búgna k.Cs a k úgy f ür dőköpe nybe n me nne kf e la l a ká s ba a ví z me l l őla ze mbe r e k,a zi s gya kor il á t vá ny,hogy a nők t r i kóba na ut ón j önne k l e a pa r t hozé sakoc s ia ddi gvá r ,a mí ga
46 f ür dé s t a r t .Ame r i ká ba ne zne m új s á g, me r ti t t ne mna gyké pűs ködne ka ze mbe r e k. Ma gá ba nav á r os s z í vé be na zé l e tke z dt e l j e s e na me r i ka ina gy vá r os i a sl e nni . A l e gna gyobb s z ór a koz á sa za ut óé samoz i ,nome gat á nc .Es t e a pa r t o kon va l ós á gos a ut ókor z ó va n, a za ut ót e nge rh ul l á mz i kac s önde svi z e ká r nyé ká ba n. A moz ia na gy t öme ge ks z ór a koz á s a ,s z í nhá z a k ne m ur a l kod n a k úgy mi nt ná l unk. Mont r e a l ugya ne l é g ga z da g, hogy e l őke l ős z í nt á r s ul a t oka t hí vj on me gs z í n há z a i ba , de e bbe nat e ki nt e t be n a zi t t e nil a kos s á g ne m ol ya ná l doz a t ké s z ,mi nta z Egye s ül t Ál l a mokb a n. A pé nz te g y á l t a l á ba n ne he z e bbe n a dj á k ki e r r e f e l é .Az i t t e ni e ke z t úgy ma gya r á z z á k,hogy af r a nc i a mi ndi gt a ka r é kos vol té si l ye nt e ki nt e t be n ha t ot ta za ngoll a kos s á gr ai s ,e me l l e t ti t ta z e mbe r e ks okka lne he z e bbe ns z e r e z t é k a va gyonuka t ,mi ntoda á ta zEg ye s ül t Ál l a mokba n, A művé s z e i vé na gyon ke ve s e t á l doz na k,komol y t á r l a t ok ni nc s e ne k, r e pr odukc i óka t vá s á r ol , na k mi ndös s z e ,a ki ne k pe di ge z pa s s z i ój a ,a z va gy Pá r i z s ba n,de kül önös e nLondonba nbí z i kc s a k. A.t á r s a da l mié l e tmi ndi nká bb a na gy s z á l l ók t e r me i bevonul ,demé ge l é gé l é nk ama gá nhá z a kba ni s ,a hola z onba ni ge ne r ősc s a l á dij e l l e geva n.
Aki kne ks i ke r ülé sa ki ke l bukna k Be nnünke t , ma gya r oka te l s ős or ba na zé r de ke l , hogy a z ok avé r e i nk,a ki k ar os s zga z da s á gihe l yz e t mi a t t ké nyt e l e ne k mi nke te l ha gyni ,t udna ke e r r e f e l é bol dogul n i , t e r e mt e ne ke ma gukna k új e gz i s z t e nc i á té ss z e r e z ne keva l a mi t ? Er r e a ké r dé s r e ne hé zf e l e l e t e tka pni ,kül önö-
47 s e n.i t t ,a ze l s őá l l omá s on,a hov át ul a j donké ppe n a be vá ndor l ók e ls e m j ut na k, őke te gye ne s e n Wi nni pe gbe s z á l l í t j á ké s onna n me nne k a kül önböz ővi dé ke kr e .I d ec s a ka kkorj önne k,haapr a i r i et a r t omá nyokba n ne m t udt a k bol dogul ni , ha l e t ör t e k é sa z i pa r i üz e me kbe n kí s é r l e t e z ne k va l a mi nyomor ús á gos me gé l he t é s i f or r á s s a l . Me g a z ok l á t oga t n a ki de ,a ki k má rf e l a dt a k mi nde nr e mé nyt , a ki k s z e r e t né k e l f e l e j t e ni e z t a kí s é r l e t e t , mi nt va l a mi ke l l e me t l e n á l mot .I t t küz de ne k, i t t nyomor ogna k, hogy l e ga l á bb a nnyi t ke r e s s e ne k, a mi bőlha z a j ut ha t na k. Mi nde n ma gya rf e l t é t l e nül me gf or dul a ma gya rkonz ul á t us on.Ez a he l y,a holme gl e he tha l l a ni a z i de s z a ka dt ma gya r ok pa na s z a i t ,s óha j a i t é st a l á na ze l é r te r e dmé nye kr őli st udomá s tl e he t s z e r e z ni .Ez é r tme nt e m e la ma gya r konz ul á t us r a , a me l y Mont r e a l f őuc c á j á ba n. a St . Ca t a r i na s t r e e t e nva n. Ebbe n a há z ba n va nna k a zi de ge n or s z á gok ha t ós á ga i , a konz ul á t us ok, A pr a kt i kus a me r i ka i s z e l l e m e z t na gys z e r űe n me gol dot t a . Gondol j unk c s a k a r r a , me nnyi t ke l ls z a l a dgá l ni a nna k, a ki c s a ke gy ki sut a z á s ta ka rt e nnioda ha z a .Az e gyi k köve t s é g a vá r os e gyi kf e l é n va n,a má s i k pe di g é ppe na ze l l e nke z ői r á nyba n.I t t mi nde nt c s opor t os í t ot t a k é s Dr ummond Bui l di ngot mi nde n gye r e ki s me r iavá r os b a n. A ma g ya r ko n z ul á t us a ha t odi ke me l e t e n működi k.A ha t a l ma sf e l vonók e gy pe r c i gs e m á l l a na k.Az e gé s z konz ul á t uské tki ss z oba .Az e gyi k a ze l i nt é z ő he l yi s é g, a má s i k a konz ul f oga dós z obá j a . Hay di n Al be r t f őkonz ul mé g e gé s z e n f i a t a le mbe r , de mé gi sé r de ke sé st a pa s z t a l a t okba n ga z da g múl tá l lmögöt t e .Má rr é ge n va n di pl omá c i a is z ol gá l a t ba né sa ze l múl t ,f e l f or dul ti dők
48 e l é g a l ka l ma ts z o l gá l t a t t a k a t a pa s z t a l a ts z e r z é s é r e . Na gyon f ont os a zi s , hogy mé g a há bor ú e l őt ts oká i g vol t Pi t t s bur gba né sí gy me gi s me r t e a z a me r i ka i vi l á got . Font os a bb poz í c i ói Svá j c , Né me t or s z á gé st a l á ne l s ős or ba n Mos z kva .A há bor ú ki t ör é s e a mi nde n or os z ok c á r j á na k ős r é gi f ővá r os á ba n é r t e . Re nge t e ge t ut a z ot t ,s ok né pe t i s me r tme g,ne m bür okr a t as z e müve ge ná tné z ia vi l á got ,me r tha í gy l e nne ,e r r e f e l é bi z ony ne he z e n bo l dogul ha t na . Ha ydi n Al be r t mi nde ne s e t r e a r r a va l óe mbe r ,a kie bbe naf r i s s ,i ga z á ba nc s a k mos t ki a l a kul ó or s z á gba n s i ke r r e l vé de l me z he t ia mié r de ke i nke t . Ami kor me gl á t oga t t a m, e gye dül vol t a pos z t j á n. I r oda i ga z ga t ó j a é s j obbke z e , Va c z e k La j os , s z a ba ds á gá tt öl t öt t e ,a f őkonz ul e gye dül i nt é z e t t mi nde nt . Dol ga va ne l é g.Több e mbe rülmá ra s z obá j á ba n. Ma gya r ok, a ki k ha z a f e l é ké s z ül ne k. Tul a j donké ppe na z é r tj öt t e m i de ,hogy ve l ük be s z é l j e k, t e há tf e li sha s z ná l omakí ná l koz óa l ka l ma t . Az e gyi k ma gya r na gyon e l ke s e r e de t t ,r í ki i t ts e mmis e m s i ke r ül t .Aző e s e t ee gé s z e ns pe c i á l i s va l a mi . Az a pós a má rr é gi ka na da i ma gya r , ki hí vt aé s mi nde nt ,f űt f á tí gé r t ,a mi ta z t á n ne m t a r t ot t me g.El e i nt ec s a k ma guk köz öt t ve s z e ke dt e k, a z t á n t ör vé n y r e me nt e k é s mi nt me s é l i ,a z ör e g má ri s me r ős e r r e f e l é ,t udj aé s ki i s me r t ea vi s z onyoka t ,t e há ta z újbe vá ndor l ó húz t aar övi de bbe t . Hos s z a s a l kudoz á s ok ut á n mé gi s a dot t ne ki ,mi ntna ps z á mbé r t61 dol l á r t ,a me l l ye la z t á n ne ki vá got ta zújé l e t n e k. Ebbe nape r c b e nke z dődi ke la za zé l e t e ,a me l y má ré r de kl ődé s r et a r t ha ts z á mot ,e za zé l e ta zá t l a gbe vá ndor l óé l e t e . Dol goz ot t Re gi ná ba n, Cupa r é s kör nyé ké n,
49 a mí g v ol t munk a hoz z á s z e r z e t t a pé nz é he z mé g va gy ne gyve n dol l á r t De a z ut á n j öt t e k a s z omor ú, munká t l a n na pok. Me gha l l ot t a , hogy Ont a r i óba n va s ut a tc s i ná l na k é s oda ke l l e mbe r . Ne ki vá got té s mí g új r a munká hoz j ut ot t , bi z ony e l ut a z ot t 85 dol l á r t .De ne m bá nt a ,me r t me gi nt dol goz ha t ot té sp é nz tke r e s he t e t t .Egy ór á r a ne gyve nc e nt e tka pot t ,de a ze l l á t á s é r tl e ke l l e t ts z ur kol ni a na pont ae gy dol l á ré s hús zc e nt e t .Mé gi s ma r a dt va l a mi mi nde n na p. Ebből a z t á n a nnyi t gyűj t öt t , hogy ös s z e s z e dt e a ha z a ut a z á s köl t s é ge i t é smos tme gs e má l lZa l a a pá t i g. Az i dős e bb f ö l dműve l ő na gyon j óe s z ű, é r t e l me se mbe r ,a ki ve le ll e he tbe s z é l ge t nia ka na da i ma gya r ok he l yz e t é r ől . Ké té vi g vol te z e naf öl dön,de e gy s z óts e m t a nul tme ga ngol ul ,pe di g a né l kül i t t bol dogul ni ne m l e he t . Ami kor . e nne k oká tké r de z t e m,e l be s z é l t e ,hogy a f a r mon mi ndi g c s a k ma gya r ok k öz öt t vol t ,a ga z da l e ngye l ,a ki s z i nt é n ne m be s z é l t ,c s a k na gyon ke ve s e ta ngol ul . A va s út é pí t é s né ls z i nt é n ma gya rc s opor t ba os z t ot t á l be ,c s upá nac s opor t ve z e t őt udot t va l a mi ke ve s e ta ngol ul . Embe r e k köz és oha s e m ke r ül t , hi s z e n mi ndi g c s a k I s t e nt ől e l ha gyot t vi dé ke ke n dol goz ot t , a l e gköz e l e bbi va s út i á l l omá s t ól j ó me s s z i r e .Ez a s or s aal e gt öbb ki vá ndor l óna k.Ha me gt a nul ha t na a ngol ul , úgy a he l yz e t e a z onna l e gé s z e nmá s ké ppe na l a kul na . Mi nde nki s or s aa t t ól f ügg, hogy mi l ye nf a r me r he z ke r ül ? Ha j óe mbe r ,úgy mi nde nr e ndbe n ya n,s or s a ne m f or og ve s z é l ybe n.Ebbe n a vi l á gba n mé ga zas z oká sj á r j a ,hogy a ga z da é sc s a l á dj a ugya na z on a kos z t on é l , mi nt a ze mbe r e i . Enne kc s a k ör ül nike l l e ne ,de a f i z e t é st e ki nt e t é be n i s na gyon c s a l á di a s s z e l l e m ur a l kodi k. Az e l őr e ki a l kudot tha vibé r ti ge ns oks z orne m f i z e t i
50 me g,ha ne m a za r a t á s ut á nr a ha l a s z t j a .«Ha I s t e n a d,úgyl e s zpé nzne ke mi s ,né ke di s »,ha ngoz t a t j a , de e gyi kmá s i ka kkori ss z űkös e na d,ha a zI s t e n ne kimá ra dot t .Enne kj ór é s z be na za z oka ,hogy a f a r me r e k na gyon na gy t e r he ke t vá l l a l t a k ma gukr a , hogy f ö l dj e i ke t i nt e nz í ve n me gműve l he s s é k. Gé pe ke t vá s á r ol t a k, be f e kt e t é s e ke te s z köz öl t e k. Mos te z e ke t a ka ma t oka té st őke t ör l e s z t é s e ke ti sf i z e t nike l l ,a me l ye tbi z ony ne he z e nt udna k e l vi s e l ni ,í gy a z t á n mi nde nt a be vá ndor l ók bőr é n a ka r na k' me gs z e r e z n i . Akis a j á tf öl de tt ud s z e r e z ni ,a z ,ha ne he z e n i s , de bol dogul . I ngye nf öl de k, a z úgyne ve z e t t home s t e a dok, a me l ye t a va s út t á r s a s á gok, i l l e t ve a zá l l a m,a nna ki de j é na dt a k a be vá ndor l óna ké s a me l ye k a z ut á n bi z onyos f e l t é t e l e k t e l j e s í t é s e ut á n a vá l l a l koz ók t ul a j doná ba me nt e k á t , má r ni nc s e ne k,i l l e t ve a mimé g va n,a z ol ya n me s s z e va n a va s út t ól ,hogy ot ta ga z dá l kodá s ne m f i z e t ődi k ki ,va gy pe di g ha e gyké tj ó mé ga ka d,— a mi ntaf á mame s é l i— úgy a z te l s ős or ba na za ngol okna k a dj á k. Egy ki s e bb bi r t ok be r e nde z é s é he z ,i l l e t ve me gs z e r z é s é he zl e ga l á bb ke l l ké t e z e r ké t e z e r öt s z á z dol l á r ,a mi bi z ony l e ga l á bb s z á z he t ve nöt va gy s z á z nyol c va nmi l l i ó, a me l yből ot t hon i sl e he t va l a mi ts z e r e z ni .í gy a z ut á n ne m ma r a d má s a ki vá ndor l ó s z á má r a há t r a , mi nt a f öl dmunka . El mondot t aa ze l ke s e r e de t t ma gya r , hogy e gy vi c i ná l i ss z á r nyvo n a l me nt é n t a l á l koz ot te gy na gyobb ma gya rc s opor t t a l . Me gör ül t e k e gymá s na k, de ki de r ül t ,hogy a z ok i s munká tke r e s ne k.Mos t é r ke z t e k me gé si de r e nde l t é k kiőke ta z z a l ,hogy ma j d munká tka pna k.Má rot tvol t a k ké the t e ,de s e nkimé gc s a kf e l é j ük s e m né z e t t .A mie mbe r ünk ne m t ud a ngol ulbe s z é l ni ,há ts e mmi ts e m
51 t udot té r de kükbe n t e nni , ha ne m f e l ke r e s e t te gy t i z e nhé t e s z t e ndős ka na da i ki vá ndor ol t ma gya r t , a kia z t á nr á r ont ot taj e gyz őr e . Ki de r ül t , hogy e gy I mi gr a t i on Bor d di r i gá l t a őke ti de ,de a ha t ós á goka te l f e l e j t e t t é ké r t e s í t e ni . Egyá l t a l á ba ns ok he l ye n ne m ve s z i k na gyon komol ya ne z ta zi nt é z mé nyt ,p e di ge nne k af e l a da t a abe vá ndor l óka te l h e l ye z ni . Az ut á n mi nd e n r e ndbe j öt t . Ka pt a k ol c s ó kos z t ot é s kvá r t é l yt é s ha ma r os a n ki me nt e k a f öl de kr e dol goz ni . De ha ni nc ss e nki j ük, bi z ony mé g mos ti ss z e nve dné ne k va l a hol ,a mí g va l a ki me gne ms z á nnáőke t . Az ; na gyon c s únya , hogy e gyné há ny e l z ül l öt t ma gya re z e ke ta s z e gé ny e mbe r e ke t na gyon ki ha s z ná l j a .Az z a la z ür üggye l ,hogy be s z é la ngol ul é sí gy ma j d mun ká ts z e r e zas z á mukr a ,e l s z e dia pé nz üke té sa z t á n c s e r be n ha gyj a őke t . Ez e k a ga z e mbe r e k kül önös e n a ke z dő ki vá ndor l ókr a pá l yá z na k. Ami kor me gé r ke z ne k Ka na dá ba ,f e l s z á l l na k hoz z á j uk a vona t r a , me gi j e s z t i k őke t , hogy mi l ye nr os s z a k a vi s z onyok Nyuga t on,a z tí gé r i k ne ki k, hogy á t s z á l l í t j á k őke t a z Egye s ül t Ál l a mokba é s a ddi g ve z e t i k őke t or r ukná l f ogva , a mí gc s a k pé nz té r e z ne k ná l uk é sa z t á nc s e r be nha gyj á k a «pá r t f ogol t j a i ka t », e gys z e r űe n me gl ógna k. Na gyon s oks z o r va nna ke r r e f e l éi l ye n kóbor l ó e mbe r e k , me r t Ka na dá ba n ol ya n a z i dőj á r á s . hogy s ok a s z e z onmunka .Amí ga zt a r t ,mi nde n pé nz t me gf i z e t ne k a munká s ké z é r t , de a z ut á n, hol t s z e z onba n, s e hogya n s e m t udna k e l he l ye z ke dni . Ez a ze gyi k i nf or má c i ó, ol ya n e mbe r ne k a z e l be s z é l é s e ,a ki ne ks e mmi s e m s i ke r ül t .A má s i k ma gya ra z z a l ke z dt e , hogy ha z a me gy Ma gya r or -
52 s z á gba , me r t be t e gal á ba é s ot t hon a c s a l á dj a ma j d ki kúr á l j aé sa z t á n vi s s z a j ön. Mos t má ri s me r i a dör gé s t ,t udj a mi t ke l lc s i ná l ni . Fa r mon ke ve s e t dol goz ot t ,ha ne m i nká bb a va s út ná l .Töl t é s e ke tc s i ná l t a k,e gy ór á r a 35—45 c e nt e t ka pot t , a kos z t ké r dé s tá gy ol dot t a me g,hogy t öbb t á r s á va l ös s z e á l l ot t é s köz ös e n t a r t ot t a k l a ká s t é s mi nde n na p e gy má s i k f őz öt tf e l vá l t va . Má s f é l é vi g vol tkünn,pá rhóna ppa le z e l őt tkül döt tha z a né gys z á z dol l á r t ,mos tne m vi s zs e mmi ts e m ma gá va l , me r t a ha j ój e ggye l na gyon me gnyúz t á k. Egy «ügyvé d» ke z é be ke r ül t , a ki me gf os z t ot t a va gy öt ve n dol l á r j á t ól . Ne ki i sa z vol t a ba j a , hogy mé g mi ndi g ne m i s me r ia nye l ve té sí gy ki va ns z ol gá l t a t vami nde nki ne k. A ha r ma di k ma gya r má r i nt e l l i ge ns e mbe r , s őtva l a mi kors ok é sha ngoss z e r e pe tj á t s z ot toda ha z a .Föl dj ei s vol t ,t öbbe z e rhol d,de e l ús z ot ta gyönyör ű ma gya r bi r t ok. Má r ne m f i a t a le mbe r . Ha t va n e s z t e ndős , de ol ya n i z mos é se ne r gi kus , mi nt ha hús z e s z t e ndős l e nne . Az t mondj a , hogy i de á tl e t ti ga z á ne mbe r r é ,i t tt a nu l tme gdol goz ni . A s z e r e nc s é t l e ns é g ül döz i ,de ne m ha gyj al e gyűr nima gá t .Oda ha z a ,Va s me gyé be n mos tör ököl t né gys z á z hol da t . Ha z a ké s z ül t , hogy á t ve gye , e l a dj aé s a pé nz e ni t tve gye n bi r t okot .Az ut ol s ó na pl e é ge t tmi nde ne ,s őtmé g a pé nz ei s be nne pus z t ul t .38 dol l á r vol ta z s e bé be né se gy r os s z gúnya r a j t a ,a me l ybe naf öl de ke n dol goz ot t .Ami kor mé gj ól me nt ne ki ,Cs i ká góba ne gy ba r á t j á na ka j á ndé koz ot tné gy öl t öz e tr uhá té se gy gyönyör űu t a z ó bőr öndöt .Ami nte z me gt udt aas z e r e nc s é t l e ns é ge t ,v i s s z a kül dt e a kof f e r té sa l e gs z e bb me gma r a dtf e ke t er uhá t .Ez vol tmos tr a j t a , ot t honr ól má r me gé r ke z e t ta z út i köl t s é gé s me gy ha z a .
53 Be nnünke t b i z ony t a l á n ha l á l os a n f öl dhöz vá gna a zi l ye s mi , de e r r e f e l éa ze mbe r e ke t má s f á ból f a r a gt á k. Amí g a pé nz é r e vá r a koz ot t , ne ki l á t ot t dol l á r t ke r e s ni . Na gys z e r űe n be s z é la ngol ul ,t e há t ne m vol t ne hé z s é ge .El me nt e gy c i ga r e t t a gyá r ba , a hol a z onba n me gmondot t a , hogy ne ms oká r a e l ut a z i k é s e r r e ne m a l ka l ma z t á k munká s na k, de ös s z e ba r á t koz ot t ve l ük. Má s na p e l me nt s z i nt é n, mi ve l ol c s óbb c i ga r e t t á t a ka r t s z e r e z ni .Éppe n ot t vol t a ka za dóha t ós á gok,a ki k a könyve ke ta l e gna gyobb r e nde t l e ns é gbe n t a l á l t á k,me r ta t ul a j donos é sa zá l l í t ól a gos könyve l ő ne m é r t e t t e k ho z z á . Az onna l vá l l a l koz ot t a r r a , hogy mi nde nt r e ndbe hoz , mi ve le z t a «s z a kmá t » i s má r ki t a nul t a . Há r om na pi g dol goz ot t é s nyol c va n dol l á r t ka pot t ,a t ul a j donos mé g e z e nf e l ülhá l á si svol tne kié shavi s s z a j ön,s e gí t s é gé r e l e s za ze l he l ye z ke dé s be n,has z üks é gel e s zr á . Ezabá r om ma gya rvol t ,a ki ve lama gya rkonz ul á t us on e l ős z ör ös s z e a ka dt a m. Mi nde gyi k be s z é dé ből má s ké nt a l a kul ki Ka na da . Me l yi kne k va n i ga z a ? Az t hi s z e m mi nde gyi kne k. Ne f e l e j t s ük e l , hogy e z ol ya n na g y or s z á g, mi nt e gé s z Eur ópa ,i l ye n n a gy f öl dt e r ül e t e n e gymá s s a ls ok e l l e nt é t e she l yz e ta l a kul ha tki .
Eg yd a r a bMa g y a r o r s z á gÉs z a kh o n á b a n Az a ma gya r úr ,a ki ne k há nya t ot té l e t é r ől má rí r t a m é sa ki ha t va n é ve e l l e né r et e l e va n munka ke dvve l , be s z é l t e e l , hogy a mi kor ba j ba ke r ül t , e gyi de i g gondol koz ot t a z on vá j j on f e l me nj e ne a ma gya r konz ul á t us s á gr a ? Má rr é ge n f or gol ódi k a na gyvi l á gba né s mé ga kkor ,a mi kor a ma gya r é r de k e ke t i s a mona r c hi a s z e r -
54 ve i ne k ke l l e t t v é de ni , a l ka l ma vol t a hi va t a l os s z e r ve k ke l l e t l e ns é ge i r ől me ggyőz ődni . Az t hi t t e , mos ti sí g y va n. El ha t á r oz t a , hogy c s a k r övi d l á t oga t á s r a ugr i k f e l ha z a l á t oga t á s a e l őt t , e l i nt é z i a kül önböz ő okmá nyok ügyé té s a z z a l vé ge . Aj ma gya r konz ul á t us on a z onba n mos t má r má ss z e l l e me tt a l á l t . Ér de kl ődni ke z dt e k as or s a i r á nt é s ol ya n s e gí t s é ge ke ta j á nl ot t a k f e l .a me l ye ke t ne m i s a hi va t a l ,ha ne m a ze gyi ke mbe r t e s z me g a má s i k ba j ba j ut ot te mbe r ne k,kül önös e na kkor ,ha a z kül f öl dön ba r á t ok né l kült é nf e r e g. Egy da r a bi ga z i Ma gya r or s z á g a konz ul á t us a me s s z ei de ge nbe né si de f e lÉs z a k hóná ba ma gá va lhoz t a a ma gya rkonz ula ma gya rs z í v me l e gs é gé t ,s őt a ma gya r ve ndé gs z e r e t e t e ti s . Ke dve s ot t honá ba n mé g a s z oba l e á ny i s ma gya r ul kí ná lé sf e l e s é ge ,a ki ki vá l ó műve l t s é gű l e ngye l a s s z ony,f ol yt on a ma gya r vi s z onyok ut á né r de kl ődi k. Soka t ,s őt mi nde nt e l ve s z t e t t ünk Tr i a nonná l ,t e há tj óle s i k me ge ml í t e nia z ti s ,a mi tnye r t ünk. Ha ydi n Al be r tf őkonz ul c s a k ké té ve va n Ka na dá ba n, de má r i s j ól i s me r i a vi s z onyoka t . Ne mc s a k a ma gya re s e mé nye k i r á nt é r de kl ődi k, ha ne m i ge né l é nk t á r s a da l mié l e t e té lé s mi nde nki ve l ös s z e ke r ül ,a ki va l a ki e bbe na z or s z á gba n. Mi nde n gya r ma t o n na gy s z e r e p kí ná l koz i k a kül f öl diké pvi s e l e t e kne k.Ez i t ti sí gy va né sa f őkonz ulkii sha s z ná l j aakí ná l koz óa l ka l ma ka t . Mi nke t f ől e g a ma gya r ok he l yz e t e é r de ke l e bbe n a me s s z i vi l á gba né se r r e vona t koz ól a gi nt é z t ünkhoz z áké r dé s t . — Na gyon ne hé z a ka na da i ma gya r ok he l yz e t é r ől t i s z t a ké pe ta dni , — mondot t a — me r t na gyon na gy e z a z or s z á gé sami e mbe r e i nk
55 s z e r t e s z ór ódt a k. A l e gke dve s e bb é s l e gf ont os a bb f e l a da t unk me gs z e r ve z ni őke t , de e z ne m me gy ol ya n könnye n,é v e k ki t a r t ó munká j á r a va ns z üks é g. Soks ok be c s ül e t e sé s de r é k e mbe r ne k ke l l ös s z e f ogni , hogy e z t a ne hé z pr obl é má t va l a hogya n me gol dha s s uk. Az i ga z i ke mé ny munka nyuga t on va n, a hová a l e gúj a bb ki vá ndor l á si r á nyul ,r e mé l j ük, hogy r övi de s e n s z é p e r e dmé nye ke tf ogunke l é r ni . — I t t Mont r e a l ba n kör ül be l ül e z e r ma gya ré l . A t é l is z e z onba n e z e k s z á ma l e a pa d öt s z á z ha t s z á ze mbe r r e . Ka na dá ba n ugya ni st e l j e s e n kül önl e ge s vi s z onyok ur a l kodna k, ne m l e he t ös s z e ha s onl í t a ni e gye t l e ne gy má s or s z á g kör ül mé nye i ve l s e m.I t t mi nde ns z e z onmunka .Ez í gy va n ne mc s a k a me z őga z da s á gba n, ha ne m a z i pa r ba n é s t e l j e s á l t a l á nos s á g ba n i s . Mi nde nne k a z oka a t e r mé s z e t i vi s z onyok. Té l e n va l ós á gga l me gha la z é l e t ,hogya z t á núj ul te r őve lme gi ndul j on. — A mi e mbe r e i nkne kl e gna gyobb r é s z e ne m t a nul t munká s ,i ga z is z a kmunká s na gyon ke vé s j ön i de ,hi s z e ne z e ks z á má r a ne m i snyi t ot t a me g ka pui t Ka na da . Ez e k má s ut t ne m t udna k e l he l ye z ke dni , mi nt a köz munká kná l ,a me l ye ke t mi ndi g t a va s z r a í r na k ki .I t tf öl dmunká s okr a va n s z üks é g, a gá z gyá r a ka tf e j l e s z t i k, a vi l l a nyos műve ke té pí t i k ki j obba n, ve z e t é ke ke tf e kt e t ne k l e é sí gy t ová bb.Az é pí t é s ii pa r ba n má rne he z e bbe n t udunk e l he l ye z ke dni , me r t e z e ke t a he l ye ke t f e nt a r t j á k ma gukn a k a ka na da if r a nc i á k é s a z ol a s z ok. Ami kor a munká na k vé ge ,e l s z é l e dne k me r ti t ta r á nyl a g dr á gá bb a me gé l he t é s mi nt vi dé ke n. Ez f ől e ga zé l e l me z é s i ké r dé s e kr e vona t koz i k,a me l yné lva l óba ne zas z i t uá c i ó.A vi dé ke n vi s z onte gy ki sf e l á r a ,va na zi pa r ic i kke kne k,de a ma gya rbe vá ndor l óte z ne m na gyon é r i nt i ,me r t
56 ne m na gy f ogya s z t ó.Múl t ko ri sl á t ha t t a ,mi nd a ké t ha z a i ndul ó ma gya re l di c s e ke de t t ,hogy ugya na bba nac s i z má ba nme gyha z a ,a me l ybe ni de j öt t . — Be s z é l nünkke l la zá l l a ndóa nl e t e l e pe de t t ma gya r okr ól i s ,a ki k má rr é gi l a kói Mont r e a l na k.Ez bi z ony na gyon ke vé s va n.Sz á muka tne m t udom ha r mi nc ná l t öbbr e be c s ül ni . A ma gya r moz ga l ma kba n j i e m ve s z ne k r é s z t , mi nde nt ől vi s s z a húz ódna k. Ol ya n ma gya r ,a ki ki vé t e l e s ka r r i e r t c s i ná l t vol na , é s a mi l ye nr e a z a me r i ka i Egye s ül t Ál l a mokba n e l é g pé l da va n, i t t ne m a ka d. I l ye n kör ü l mé nye k köz öt t ne m l e he ta r r ól s z ó,hogy a ma gya r ok a pol i t i ka ié l e t be n va l a mi kül önös e bb s z e r e pe tj á t s z a na k é st á r s a da l mi t é r e n s e ms i e t he t ne ke l őr e . — A ma gya r s á g me gs z e r ve z é s ee l s ős or ba n va l l á s ia l a pon l e h e t s é ge s ,h i s z e n í gy i ndul t a k e l a nna ki de j é na z Egye s ül t Ál l a mokba ni s . Ez e na t é r e n má rt ör t é nt e k pr óbá l ga t á s ok, a me l ye ke té n mi nde n e r őve le l ő moz dí t ok. I t tj á r t ná l unk e gy j e z s ui t a pá t e r ,He mm t i s z t e l e ndő úr ,a kis z á ze mbe r tös s z ei st ud ot thoz nie gy é r t e ke z l e t r e .Abba n á l l a podt unk me g, hogy há r om i de va l ós i ve z e t őe mbe rt ová bbf ol yt a t j aa z ös s z e í r á s té sas z e r ve z ke dé s t . A r e f or má t us okná l má r könnye bb a he l yz e t .I t t Ka na dá ba n a l a kul te gy s z e r ve z e t , Uni t e d Chur c hs of Ka na da ,a me l y a pr e s bi t e r i á n us ,me t odi s t a é s kongr e ga ni s t a r e f or má t us oka t , ha ne m i ss z á z s z á z a l é kba n , de mi nde ne s e t r ee l é g t e ki nt é l ye s há nya dba n e gye s í t i s e z e k a ma gya r s á g s z e mpont j á ból i s ha j l a ndók bi z onyos á l doz a t okr a . Al ka l ma z t á k mi nt l e l ké s z t Fe hé r Mi há l yt , a ki i ge n d e r é k é s s z e r ve z ke dé s he z é r t ő f i a t a l e mbe r , a kia z ut á n hoz z ái sl á t ot ta l a pos a i n a munká hoz . Ne kii s va n kör ül be l üls z á ze mbe r e .Sz óva lmi n-
57 de ni r á nyba n va n va l a mimoz gol ódá s ,de komol y e r e dmé nye kr őlbe s z é l nimé gi ge nkor a ivol na . — Al e g na gyobbba j unka z ,hogyama gya r ok ne m t a nul j á k me ga za ngolnye l ve t .Sok ne m i s i gye ks z i k,deal e gt öbbne k ni nc sa l ka l mar á .Oda á t a zá l l a mokba ne gé s z e n má s vol t a he l yz e t .Al ki a ka r t a , a z e s t i t a nf ol ya mokba n e l s a j á t í t ha t t a a f e l t é t l e nüls z üks é ge s nye l ve t .I t ta f a r mon dol goz na k,i l ye ni s kol á kf e l á l l í t á s á r a mé gc s a k gondol ni s e m l e he t . A vá r os okba n, na gyobb köz ös s é ge kbe n a l i g f o r dul na k me g ma gya r ok. Ez a l e gna gyobb pr obl é má nk é s mé g ne m a ka dt okos e mbe r ,a ki me gt udt avol nava l a hogya nol da ni . — Pr óbá l koz á s okt e r mé s z e t e s e nva nna ke z e n at é r e ni s .Ér i nt ke z é s be l é pt e m a zi t tműködő Y. M.C.A.e gye s ül e t t e l ,a me l yt öbb he l ye nt a r tf e nn i l ye ni s kol á ka té s ké r t e m, hogy r á nk i s gondol j a na k Az e l s ői l ye nt a nf ol ya m má r me gi s nyi l t , debi z ony c s a k af i a t a l ok j á r na ke l ,a zör e ge ké r t he t e t l e nül s z é gye l i k a t a nf ol ya mot l á t oga t ni . A t a nf ol ya mna k mi ndös s z e hus z onöt ha l l ga t ój a va n,de Fe hé rt i s z t e l e ndő úr ,a kie z e kbe n a dol gokba n e r ős e n t e vé ke nyke di k, úgy r e mé l i , hogy s i ke r ül n if og ha r mi nc öt r ef e l vi nni a t a nul ók s z á má t . — Mos tWi nni pe gbe ns z e r e t né nk ugya ne z t me gc s i ná l ni , t a l á n mé g ot t na gyobb e r e dmé nyt i sl e he t ne e l é r ni . Mi nde z na gyon s z é p, de i l ye n módon ne m t udu n k e l j ut ni a f a r moki g. Na gyon na gy s z e r e p vá re z e nat é r e ni sa zi t t működő pa ps á gr aé s a mi ndi nká bb s z é pe n dol goz ós z oc i á l i s nővé r e kr e ,a ki k i t ti ga z á n mi s s z i ós t e vé ke nys é ge tf e j t e ne k ki é s a ma gya r s á g há l á j á t má r i s ki ví vt á k, — Az t ,hogyhá nyma gya ré lKa na dá ba n,na -
58 gyon n e hé z me gá l l a pí t a ni ,me r ta s t a t i s z t i ka ia da t ok e z e nat é r e n na gyon me gbí z ha t a t l a nok.Ebbe n a zé vbe n ki j öt t öt e z e r ma gya r ,a l e gt öbbj é té n ne m i sl á t om,l e g f e l j e bb a kkor ,hava l a miba jva n a z út l e vé l l e l ,de e z ti sa l e gt öbbe n pos t á ni nt é z i ke l . — A vi s s z a vá ndor l á s ne m öl t öt t komol ya bb mé r t é ke t . Az ok, a ki k vé gl e g l e t ör t e k é s ha ná l a m j e l e nt ke z t e k, mé r s é ke l t vi s s z a ut a z á s ! j e gye t ka pt a k.I l ye ne bbe na zé vbe nha r mi nc ötl e he t e t t . — Mi nde ne s e t r e j e l l e mz ő, hogy e z e kne k a f e l e ol ya nf r i s s be vá ndor l ó,a ki ke bbe na zé vbe n j öt t e k ki . Ez e ka z t hi t t é k, hogy e zt e j j e l mé z z e l f ol yó or s z á g, a hol mi nde nki me gé l he t é s e könnyű é s ké nye l me s . Cs a l ódt a k, me ne kül ne k vi s s z a . Ez ol ya n,mi nta há bor ú.A t e l j e s e n ki f or r a t l a n ga z da s á givi s z onyok mi a t t ,a ze l he l ye z ke dé s ne m va l a mi könnyű. Eb b e n a ha r c ba n va nna k ol ya nok, a ki k győz ne k, e z e ke té n ne m l á t om, l e gf e l j e bb a kkor , ha hoz z á t a r t oz ói k ki hoz a t a l á r ól va n s z ó. Hoz z á m i nká bb a s e be s ül t e kj önne k. Ez e k köz ül s okna k as e be s ü l é s e könnyű, ki ss e gí t s é gge l ,j ói ndul a t ú t á moga t á s s a l me g va n ol dva pr obl é má j uk; a ha l á l os a n s é r ül t e ke t vi s s z a ke l l vi nni , hogy új r a ot t hon i gye ke z z e ne k t a l pr a á l l a ni . — Enne k a z or s z á gna k pr obl é má j á t könnyű me gj e l öl ni , a me l y e gyút t a l a , be vá ndor l ó é l e t ha l á l ké r dé s ei s .A t é lna gyon s oká i gt a r t ,a me z őga z da s á gi munka ,c s a k á pr i l i s köz e pé n ke z dődhe t i k me g.Ekkor a ve t é s r e ke l la ze mbe r .Ami kor e nne k vé ge . ol ya n s z üne t köve t ke z i k, a mi kor mi nde nki ne k a ké s z ből ke l lé l ni . Augus z t us köz e pé n új r a ke r e s e t t va l a mi a munká s ké z ,s őt e kkor a nnyi r a ke l l ,( hogy mi nde n pé nz t me ga dna k é r t e .dea z t á nme gi ntj önas t a gná c i ó.
59 — Ne ke m a z a pr i vá t me ggyőz ődé s e m, hogy s okka l ke ve s e bb e mbe r r e l me g· l e he t ne ol da ni a munka ké r dé s e i t ,ha i t tbe nn a z or s z á gba ni l ye n t e ki nt e t be nj obb vol na a z or ga ni z á c i ó. Mé gl e gna gyobb munka i de j é n i s c s a va r ogna k i de oda e mbe r e k , me r t ol ya n he l yr e i r á nyí t ot t á k őke t , a hol má rs ok a munka e r ő. A ga z da s á gi é l e t be n a z onba n ol ya n na gy a z opt i mi z mus ,hogy i t te r r e s e nkis e m gondo l .Egye l őr e hoz z á k a be vá ndor l óka t ,mi nt ha e za z or s z á g mi nde nkis z á má r a bi z t os me gé l he t é s tt udna a dni .Az or s z á g ga z da s á gi s z e r ve ine m dol goz t á k mé gf e la z ta na gys z á mú munka e r őt , a mi i de be t ódul t , Mi nde nki e l őt t Ame r i ka , f é nye s pé l dá j a l e be g, a hol a z é l e t t é nyl e g me ghoz t a a ki bont a koz á s t , de i t t ne m s z á mol na ka zé gha j l a t ivi s z onyokkül önbs é gé ve l . — Ebbe n a na gy pr obl é má ba n ki c s i he l y j ut ot t ne künk i s .Ne m s oka t os z t unk,ne m s oka t s z or z unk, de a ma gya r ok s z e mpont j á ból mé gi s c s a k as a j á ts or s unk a l e gf ont os a bb, t e há t ne m mi nde gy, hogy a be vá ndor l á s s z a bá l yoz á s a mi l ye n i r á nyba n dő le l Ka na da — má rt öbbs z ör vá l t oz t a t ot t— t e l e pí t é s i po l i t i ká j á n. Egye l őr e a z a me gol dá s ke r e ke de t tf e l ül ,hogy e z a na gy a dmi ni s z t r á c i ó ne m f é r be l ea zá l l a m működé s ikör é be ,a be vá ndor l á sc s a k a ua j ós -é s va s út it á r s a s á gokna k üz l e t ,t e há tve gyé ká te z e nat é r e na t e r he ke t . Ma a be vá ndor l á s i ügye kbe n a ké t va s út t á r s a s á g, a Ca na di a n Na t i ona l Ra i l wa y s ( a zá l l a mi ,va s ut a k) é s a Ca na di a n Pa c i f i c Ra i l wa ys ,ma ga a zá l l a m.Ez e kne ka za z üz l e t ,hogy j öj j e ne k a be vá ndor l ók, a ki k j önne k i s a f öl d mi nde n r é s z é ből , l e gke ve s e bbe n a z a ngol ok, hol ot t ot ti s má s f é l mi l l i ó munka né l kül i va n. Ez me gy e gy i de i gé s va gy f e lt udj ae z t a na gy e mbe r a nya gotdol goz ni a köz ga z da s á g, va gy pe -
60 d i g k é s ő b b s ma j d má s be vá ndor l á s i pol i t i ká r a t é r ne ká t . Ennyi tmondot ta ma gya rf őkonz ul ,a kiva l óba n bá mul a t os gyor s a n ki i s me r t e ma gá ta zi t t e ni vi s z onyokba n. Ez e k köz öt ta kine m a l a kul tvi s z onyok köz öt t ve r g ődi k a me s s z eé s z a kr a ve t ődöt t ma gya r ,ne ki ma gá na k ke l l me gt a l á l ni a a z e l he l ye z ődé s t , me r t kül önbe ne l pus z t ul . . .
Aza r a nyá s óké sa ze z e rs z i ge tc s odá s b i r oda l má ba n Wi nni pe g,( —) . Mi nde ne s t ei ndul a vona t Mont r e a l ból Nyuga t r a . Se nki s e m t a r t j a s z üks é ge s ne k me gmonda ni ,hogy hová ut a z i k,c s a k oda ve t i ,hogy Nyuga t r a , mi nt ha a z mi nde gy vol na . . . Az i t t e ni e k s z e mé be n í gy i s va n. Nyuga t on t e r e m a búz a , Nyuga t on va na za r a ny, a ze z üs té s mi nde nf é l e ki nc s e k, a me l ye kb ől dol l á rl e s z é sa mi ta z ut á n Ke l e t e n i l l i k e l köl t e ni , a hol mi nde n é l ve z e t e t me gt a l á l ha t s z . . . Ke l e t va l óba n t ündököl i sé sa mi nt e s t e a vona t ki s i kl i kaf é nyl ő vá r os ból ,c s a k mé ge gy i de i g vi br á l na k a vi l l a nykör t é k, a z ut á n s űr ű s öt é t s é gbor ulr á nk,mi nt hae zs z i mból uml e nne . A na gy s öt é t s é gbe f úr j a be l e ma gá ta ze xpr e s s z ,a me l ya ze gyi k óc e á ntköt iös s z e a má s i kka l ,c s a kne m e gye ne s vona l ba n.Mi nt J ha a ze gye dül i kul t úr a a vona tl e nne . Cs a ka za ze ur ópa i t udj ai ga z á ba nf e l f ognia z ta r é gii ga z s á got ,hogy ut a z ni c s a k Ame r i ká ba nt udna k,a ki i l ye n hos s z ú út r a vá l l a l koz i k.A mie xpr e s s z e i nke ni s va n ké nye l e m,de a ze mbe r tmé gi sc s a ke gy he l yhe z kö-
61 t i k,be z á r j á k af ül ké be é súgy é r z ima gá t ,mi nt ha bör t önbe c s ukt á k vol na .I t ta s z a ba d moz gá s r a f e kt e t i k a f ős úl yt . Annyi t moz og, s z a l a dgá la z e mbe r , mi nt ha ne m i sar obogó vona t on l e nne , ha ne m s z i l á r d f öl dön s é t á l na . Az á gya k s e m ol ya n ke s ke nye k, mi nt oda ha z a . Ahogy a na gy óc e á nj á r ók t ul a j d onké ppe n i mponá l ó ús z ó s z á l l odá k,úgyana gyva s ut a kmoz góhot e l e kl e t t e k. Mi nde nne kat e t e j ea z onba n,a me l ye tmos ta z á l l a mi va s ut a k c s i ná l t . A Ca na di a n Na t i ona l Ra i l wa ys vona t á n ut a z t a m é s ké s őé j s z a ká i gs z ól t ar á di ó. Ha l l ga t t uk a pompá s muz s i ká té sc s a k a z é r t ne m t á nc ol t u nk, me r t nők ne m i ge n ut a z t a kve l ünk. Re gge l ,a mi kor ki nyi t ot t uk a s z e münke t , má r Ont a r i óba n vol t unk. Ez a z a vi dé k, a me l y mi nde n be vá ndor l ót vi s s z a r i a s z t a t t ól , hogy Nyugi a t r a me nj e né s ha e z e n a he l ye n be s z é l i kl e , hogy t ová bb ut a z z on, s z í ve s e n e l ha gyj a a va s ut a t . Tur i s t á na k a z e l s ői pi l l a na t r a ne m ol ya n ke l l e me t l e nal á t vá ny, Al a c s ony dombok, a me l ye t i t t ot ts z i kl á s vi dé ks z a kí tme g.Mi nde nüt tf e nyő, a mí g vé g né l kül r oha nna k, s oks z or ór á k hos s z á n á t mi nde n me gs z a kí t á s né l kül . Az t á n ki e st a va k köve t ke z ne k. Mi nde gyi k köz e pé n ké t há r om s z i ge t , va l a me nnyi t e l e f á va l . Soks z or a z a z i mpr e s s z i ó,hogyaf á kaví z bőle me l ke dt e kki . Egy i de i g é l ve z e t t e ls z e ml é l ia z e mbe r , de a z t á n be l e f á r a d. Egy e gé s z na pi g má s ts e m l á t a ze mbe r ,c s a ke z ta vi dé ke t .J óbóli s me gá r ta s ok, ; há tmé gas oks z i kl á bólé sf e nyőr e nge t e gből . Ké s őbb a z ut á n a z t i s é s z r e ve s z i mi nde nki , hogy me nnyii t ta be t e gf a .Na gyon s ok ot the ve ra z út s z é l e n, ol ya n, mi nt ha öt l e t s z e r űe n ki dönt öt t e vol na őke tva l a ki .Az tmondj á k,hogy a f á ks e m bí r j á k kii t ts oká i g,s őthaa ze mbe rna -
62 gyón ne ki dől ,a l e gna gyobb f e nyőt i sf e l bor í t ha t j ae z e n a vi dé ke n.Ne m i sl e he tl á t nina gyobb é sör e ge bbf á ka t . A ma gya re mbe rs z e me i nká bb a s í ks á got s z e r e t i , ne m t ud ör ül ni e nne k a ki e t l e ns é gne k. De ne m i sl e he t .Cs a k ké s őbb t udj a me ga ze mbe r , hogy e bbe n a z or s z á gba n mi nde n na gyba n me gy.A ki e t l e n vi dé k ut á n,a me l y kül önbe nt e l e va n mi nde n dr á ga ki nc c s e l , a r a nnya l , e z üs t t e l , s z é nne l , ol a j j a l , köve t ke z i k a na gy a l f öl d, a me l y ugya ní gy nyúj t óz i k a hos s z ú vé gt e l e ns é gi g. a mí g a Cs e nd e s óc e á nná l a Roe ki e s k ne i n s z a kí t j á k me g.Ot ta z ut á n a ha va s ok vi l á ga vá l t j a f e l ,me gi ntmá st á j é k,de i s mé ti mponá l ó mé r t é kbe n. Egy t e l j e s na pi g ugya na z a ha ngul a t . Egyi k f a l u a má s i k me l l e t tt űni ke lme l l e t t ünk,há z a ka t mé g ki ve he t ünk a f e nyők á r nyé ká ba n,de e mbe r r e la l i gt a l á l koz unk.Kit udj a ,holva nna k,me s z s z ebe nna zor s z á gbe l s e j é be n? Egyi kmá s i k ki s á l l omá s ne ve i s me r ős ne k t űni k. Í gy Coba l l t ne vé t má rs oks z or ha l l ot t uk. Ha l l a t l a nul ga z da g e z üs t bá nyá k vol t a k e r r e f e l é , a me l ye ki de c s á bí t ot t á k a vi l á g mi nde nr é s z é ből as z e r e nc s e va dá s z oka t .Mé g ma i sé l é nk t e l e p,de a ze z üs t ma l mok o l ya ne gys z e r űe k,mi nt ha köz öns é ge sví z i ma l mokl e nné ne k. Ne m i sol ya nr é ge na z a hí rs z a l a dts z e r t ea vi l á gba n, hogy Huds on köz e l é be n vá r a t l a nul ga z da g a r a nye r e kr e bukka nt a k. Akkor mé g e za he l yi ga z á n ki sf a l u vol t ,a me l ye ts e nkis e m ve t t komol ya n. I ge n s oks z or e r r e f e l ée gye gy á l l omá s ne mt öbb,mi ntké t há r om ki svi s kó é sa z z a lvé ge . Me gc s i ná l j á k a z á l l omá s t a z z a l a gondol a t t a l , hogyha va ná l l omá s ,ma j dj önne ka ze mbe r e ké s a kör nyé kf e j l ődé s ne ki ndul ,hi s z e n ol ya n or s z á g-
63 ba n va gyunk,a me l y mos ts z ül e t i k.í gy vol tHuds onna li s ,a me l yne k a kör nyé ke na gyon f e s t ői . Gyönyör űt ó mi ndj á r ta zá l l omá s ná l , ki e ss z i ge t e kke l ,dúsve ge t á c i óva l . A t e r mé s z e t is z é ps é ge kr ea z onba n ne m s oka t a dna k e r r e f e l éa ze mbe r e k. Ez é r t mé g é vt i z e de ki g ol ya n e l ha gya t ot t ma r a dha t ot t vol na a Huds on,mi nta mi l ye n ke z de t be n vol t .Az a r a ny a z onba n e gyi k na pr ó l a má s i kr a mi nde nt me gvá l t oz t a t ot t .A f öl dbőlki nőt t e k a há z a k,e gyi k üz l e ta má s i k ut á n nyi t o t t a me g a ka pui t .Az á l l omá s on má rot tva n at or ont óiba nk f i ókj ai s .Ol ya né l é nk é se l e ve na zé l e t ,a mi l ye nr es e nk is e ms z á mí t ot t . A bá nyá k ni nc s e ne ka zá l l omá sköz e l é be n,ha ne m a t t ól kör ül be l ül he t ve n mé r f öl dnyi r e .A t a von ke r e s z t ül mot or c s óna kok s z á l l í t a na k, s őt ot t pi he nat ó vi z é na za e r opl á ni s ,a me l yne ka za f e l a da t a , hogy a ne gyve nöt mé r f ödnyi r e f e kvő Re d La ké hoz ( Vör ös t ó) s z á l l í t s aa za r a nyá s óka t . Az a r a nyá s ók e r r e f e l é ne m e l ma r a dte mbe r e k,ma má r ne m gya l og t ör t e t ne k a ki nc s e sf öl d f e l é , ha ne m f e l ha s z ná l j á k a mode r n t e c hni ká na k mi nde ne s z köz é ta r r a ,h o gyc é l j uka te l é r j é k. Pe di gal e gt ö b bj e ne m i s ma il e gé ny,ha ne m má r ot t vol t Kl ondi ké né li s ,a mi kor a z e l s ő a r a nyr a r á a ka dt a k. Az a r a ny ne m ke gye l me z i má dói na k. Ez e k a z e mbe r e k e l ve s z ne k mi nde n má s munka s z á má r a .Ami tke r e s t e ké sa mime gma r a dt a z a r a nyá s á s ból ,a bból é l ne k t ová bb é s mi ndi g a hí r e kr e vá r na k.Az tl e s i k,mi koré r ke z i k va l a honna na zaj ó új s á g,hogy a f öl d új r ae l á r ul t at i t ká té sat e r mé s z e t me gmut a t t a va l a hol , hogy be l s e j é be n,holr e j t e ge t ia mi nde n bá l vá nyok bá l vá nyá t ,a za r a nya t . Ami nt hí r et e r j e dt a huds oni l e l e t ne k, me gj e l e nt e k i s me r t f e l s z e r e l é s e i kke l . Há t i z s á kka l ,
64 s á t or da r a bokka lé st öbbe n e gyüt t ne ki vá gt a k a bi z onyt a l a nna k. Az ót a má r vé gl e ge s e n Ka na dá hoz ka pc s ol ódt a k . Ez a s z á mukr a a z i s me r e t l e n vi l á g, a me l y t e l e va n ( ka l a ndda l , r e mé nnye l é s a bol dogul á sl e he t ős é gé ve l . Az t ma gya r á z z á k, hogy c s a k me g ke l lka pa r nia f öl de t ,má r i sf e l bukka n a ki nc s .Va ni s be nne va l a mi .Az bi z onyos ,hogy a f öl dne kt a l á n mé ge gy r é s z es e m a nnyi r a i s me r e t l e n é s ki bogoz a t l a n, mi nt e z . Új a bba ni s mé ta r a nyr aa ka dt a k, mé g pe di g Wi nni pe g köz e l é be n, a Ri c e La ke kör nyé ké n, a h ol a z ót a má r i s mé t r e nge t e ge n t úr j á k, gyöt r i k a f öl de t , Ha c s a k r oma nt i ká r a va n s z üks é g, a ka d a z i t tbőve ne l é g.Az e mbe r e k ké pz e l e t é tna gyon i z ga t j á k a z i ndi á nok. Ma má r ni nc s e ne k ha r c i a s t ör z s e k,a r é givi l á gt e l j e s e ne l t űnt .Mé gt öké l e t e s e bbe n me gs e mmi s ül ne mi nde n, ha a ka na da i kor má ny a z Egye s ül t Ál l a mok mi nt á j á r a ne m vé de né a z őe l a kóka t .Ki s z a kí ts z á mukr a na gy t e r ül e t e ke t , úgyne ve z e t t «Re s e r va t i on»oka . t , a hol má s okne ml a kha t na k. I t té l ne k é s á br á ndoz na k a múl t r ól ,a me l y má rs oha s e m t é r vi s s z a . Ha l á s z a t ból ,e r dői r t á s ból t a r t j á ke l ma guk a t a ki sf a kunyhókba n, s őt s á t r a kba n l a kna k. Ki me nne k a he gye kbe , va dá s z na k é sc s a pdá va lf ogj á k a va da t ,a me l yne k pr é mj é t a z ut á né r t é ke s í t i k. Hunt e ré s Fr e da vi dé ké n mé g a va s út me l l e t ti sl á t ni őke t ,mi nt ha ki á l l í t á s na k ma r a dt a kvol name g. A vá r os ba ni sa ka de l é g.Re nde s e nc s önde s e n ül ne k,e r r e f e l ét e r mé s z e t e s e ns e nkis e bá mul j a me g őke t ,me r tmi nde nna pie zal á t vá ny.Ve l ünki sut a z ot t a ha j ón ké ti ndi á nt ör z s f ő,a ki k Londonba n j á r t a ké s vé r t e s t v é r e i k vi t á s ügye i ti nt é z t é ke la z a ngol k i r á l l ya l ,l e ga l á bb a z t mondt á k. Bi z onyos
65 ha t á r ki i ga z í t á s r ólvol ts z óé sa ze l i nt é z é s s e l ,i l l e t ve í gé r e t e k ke lna gyon me g vol t a ke l é ge dve .Va s á r na p f e l öl t öt t é kt ol l a sf e j dí s z e i ke t , a ha j ón ut a z ó ma gya r okna gymul a t s á gá r a . As ok s z é p vi dé k köz öt tmé gi sa ka d ol ya n va l a mi ,a mi tl e gs z e bbne k ki á l t ot t a k ki . Ez Mi na ki , a t a va k gyöngy e , a ka na da i a k ke dve nc f ür dőt e l e pe . Mode r n üdül őhe l y, vi l á gf ür dőne k be i l l i k. A ka na da i a ks oh a s e m aj e l e nr e ,ha ne m mi ndi ga j övőr e gondol na k.Ne m úgy r e nde z t é k be ,a hogya n Ka na da ma i he l yz e t e me ge nge dné , ha ne m úgy, a hogya n ma j daj övő Ka na dá j as z e r e t né .Pompá s s z á l l odá k,a me l ye k mé gal e gké nye s e bb Í z l é s ti s ki e l é gí t i k. Na gys z e r ű nya r a l ók, a me l ye kné l pa z a r a bba ta l i gl e he te l ké pz e l ni . I t tke z dődne ka ze r de it a va k,a me l ye kl e húz ódna ke gé s z e na zá l l a moki g.A t a va ka tf ol ya mokka l , c s a t or ná kka lköt ö t t é k ös s z eé sí gy c s odá s vi l á got t e r e mt e t t e k.Ál omvi l á gl é t e s ül t ,a ze z e rs z i ge tc s odá s bi r oda l ma ,a hola na gyon ga z da gok ke l l e me s e ne l s z ór a koz ha t na ké s gyönyör ködhe t ne kat e r mé s z e ts z e s z é l ye sj á t é ka i ba n.Te r mé s z e t e s e n a mode r ns por tmi nde ná g aké pvi s e l veva n. Ka na da a me gl e pe t é s e k or s z á ga . Mi ut á n ké t na pi gs z ór a koz t a t ot t ,ma j d unt a t ot ta s z i kl á sf e nyve s e kke l ,e gys z e r r e , mi nt e gy pa r a nc s s z ór a , Wi nni pe ge l őt tvé gé ts z a kí t j ae nne k a vé gné l kül ivi l á gna k.Ont a r i o kül önösvi l á ga mos tmá rc s a ke ml é k, r á s z a l a dt unk Ma ni t oba vé gt e l e n s í ks á gá r a ,a me l y há r om t a r t omá nyon á t mut a t ugya nol ya n e gyha ngú ké pe t ,mi nta mi l ye na ze ddi givol t .A kül önbs é g mi ndös s z ea nnyi , hogy a he gye k he l yé t be l á t ha t a t l a n s í ks á g f ogl a l j ae l ,a f e nyők he l ye t t i r t óz a t oski t e r j e dé s űbúz a t á bl á k. Be nn va gyun ka bba n a vi l á gba n,a hola hí r e s a c é l osbúz at e r e m.I t t ot tmé gs z űzf öl de k ava s út
66 me nt é ni s , dea l e gt öbb he l ye nmá rhódí t ot ta z e mbe r ia ka r a t . Fé l ór á i gr oha n a vona ta z újvi l á gba n,a mi kor be f ut Nyuga tt ul a j donké ppe ni f ővá r os á ba , Wi nni pe gbe ,a me l y ké pvi s e l i ,a dmi ni s z t r á l j a ,s z e r ve z ie z t akül önösújvi l á got .
Wi nni pe gaNyuga tka puj a Wi nni pe g a Nyuga t ka puj a . Az i de va l ós i a k mondj á k,hogy a z a ha t a l ma sf öl dt e r ül e t ,a me l ye n vé gi gs z á gul dot t unk é s a hol ni nc s má s , mi nt s z i kl a me g a f e nyők vé ge l á t ha t a t l a n s or oz a t a , l e gf e l j e b b c s a k i t t ot ta pr ó t a va c s ká k, j obba n e l vá l a s z t j a a Ke l e t e t Nyuga t t ól , mi ni ta z At l a nt i óc e á nar é gié sa z újvi l á got .A má s i k ol da l on, Ke l e t e n mé g ne m a l a kul t ki t i pi kus a n Ka na da . Az a t a l á l koz á s ipont j aar é gié sa z új vi l á ge mbe r e i ne k e gy ugr á sa z Eg ye s ül t Ál l a mokt ól , ne m i s a nnyi r a a t t ól , mi nt i nká bb Ne wyor kt ól , a me l yne k ki mondot t a n koz mopol i t a j e l l e ge e l i s me r té se nne k ha t á s a me s s z e vi dé ke kr e ne m ma r a dha te l .I de á t ,e z má ra z i ga z i Ka na da ,a pr a i r i e t a r t omá nyok, a hol mi nde n a búz á ból é sa búz á é r tva n. Wi nni pe gne k mé g ma i s a l i g a ka d e gyne gye dmi l l i ó l a kos a , mé gi s t öbbe te ml e ge t i k a z e gé s z vi l á gon, mi nt a na gy vi l á gvá r os oka t .A ga bona t őz s dé j eé p p e n ol ya nf ont os ,mi ntChi c a góna k. Eur ópá ba n é ppe n ol ya n f i gye l e mme l ki s é r i k á r a i t , mi nt a t öbbi vi l á gr é s z e kbe n. Et t ől f ügg, hogy dr á ga l e s z e a ke nyé r ,hi s z e n ma má r Ka na dá na k pr a i r i e t a r t omá nya i f e l küz döt t é k ma guka t a vi l á g l e gna gyobb ga bona t e r mő e gys é gé vé . Ez é r tt udna kdi kt á l nimi nde nki ne k.
67 A vá r os on me gl á t s z i k,hogy mé gf i a t a lé sa nna k a na gy a l f öl dne kas z é l é ne me l ke di k, a me l ye ts z e m ne m l á t ha tbe .Ha t a l ma s ,s z é l e s uc c á k, a hol va n he l ye a l e ve gőne k. Pr a kt i kus a me r i ka i r e nds z e r ű há z a k,mode r n ké nye l e m é s má rs e mmi s i nc s ,a mi Eur ópá r a e ml é ke z t e t ne .I t t nyugodt a n húz ha t ná na k a z é gbe f e l hőka r c ol óka t , de ni nc s s z üks é gr á ,me r tva ne l é g he l y,a vá r os t e r j e s z ke dhe t i k ke dve s z e r i nt .Ez é r t úgy l á t s z i k,mi nt ha a l e gt öbb na gy é pül e t e t hi r t e l e n a bba ha gyt á k vol na .Mi nde na k a dá l y né l kül t e he t né ne kr á mé g e gypá re me l e t e t ,úgyi sr e ndbe nl e nne . A vá r os va l a hogy úgy nyúj t óz i k,mi nt Buda pe s t .A Re d Ri v e r( a Vör ös f ol ya m)e gyi k ol da l á n St . Boni f á c vá r os a , ol ya n mi nt a mi ör e g Budá nk é s a be l gá kf é s z ke a ma ga e l ma r a dot t s á gá ba n é ppe n ú gy c s odá l koz i k Wi nni pe g gyor s f e j l ődé s é n,mi nt a hogy a z ör e g buda i a k ne m é r t e t t é k me gaf r i s s Pe s t na gy ne ki l e ndül é s é t .Ta l á nc s a ka z a kül önbs é g,hogy i t te gy má s i kf ol ya m i s va n,a z As s i ne a boi a ,a me l yi t ts z a ka d be a na gy f ol yóba . Ami kor a ze l s ő e mbe r me gj e l e nt e z e nat á j o n ,moc s á r vol t mi nde nf e l é ,a z ót a r e ndbe s z e dt e k mi nde nt , mé g af ol ya moka ti s .A moc s á r na k má rs e hí r e ,s e ha mva , ne m ma r a dt me g be l ől e má s ,mi ntc s a k a vá r os ne ve ,a me l y i ndi á nuli s z aposv i z e tj e l e nt . Ké té vve le z e l őt t ünne pe l t é k e z e ke ta r é gi i dőke t .Akkorvo l ta vá r os 50 e s z t e ndős .Anna ki de j é nc s a k 270 e mbe rl é z e nge t te z e n a vi dé ke n. Az óc s ka r os s zf a há z a ka t vá r os na kc s úf ol ni ne m l e he t e t t ,a zé s z a k va d pr é mj e i ti t tgyűj t öt t é k ös z s z e ,i nne ns z á l l í t ot t á kl eaf ol ya mokon a t a va khoz , Ame r i ka be l s e j é be . Az ót a a pr é mke r e s ke de l e m i t tmá r má s ods or ba s z or ul t ,a ga bona köve t e l t e a ma ga j o g a i t ,a l i s z t e t , a vi l á g ke nye r é t
68 a dmi ni s z t r á l j a e z a na gy l é pt e kke le l őr e nya r ga l ó vá r os . Öt ve né v,ne m i dő e gy vá r os t ör t é ne t é be n,de e za z or s z á g na g yon ha ma ré l ,me r tmi nde nte gys z e r r ee la ka ré r ni . Má r va nr é gi vá r os é s új vá r o s ,a ze gyi kne k r e pr e z e nt á ns a a Ma i n St r e e t , de a f or ga l om mi ndi nká bb a z új vá r os f e l ét ol ódi k é s a Por t a ge Ave nue ha t a l ma sé pül e t e i ve l , na gy á r uhá z a i va l a z i ga z i vi l á gvá r os ok ké pé t i gye ks z i kf e l ve nni . Az i de ge n,a kii t te l ős z ör me gf or dul ,ne m i s l á ts e mmi na gyz ol á s t be nne , de a hi de gs kót ok, a ki k l e gna gyobb t öme gbe n t e l e pe dt e k l e ,é s a z i z l a ndi a k, a t ul a j donké ppe ni ka na da i a k, ma gukba n ki s s él e né z i ke z ta na gy i gye ke z e t e t .I t tc s a k s ok pé nz ta ka r na k ke r e s ni , na gy va gyont gyűj t e ni ,a z ut á n ma j d a pé nz te l köl t e ni a t é nyl e ge s vi l á gvá r os okba n. Ez a z onba n c s upá n t e r v ma r a d, me nt a pé nz s oha s e m ke gye l me z me gr a bs z ol gá i na k. A bol dogul á s il e he t ős é ge k e l ől mé g a kkor s e m s z oká s ki t é r ni ,ha má r bi z onyos e r e dmé nye k va nna ka ze mbe rmögöt t . Enne k a f e l f ogá s na k l e he t t ul a j doní t a ni , hogy a kul t úr a na gy i nt é z mé nye i mé g ne m t udt a k a l a pos a bba n gyöke r e t ve r ni . Na gy s z í nhá z a ka t , ope r á ka t ne m t ud e z a f i a t a l vá r os e l t a r t a ni ,de e l j ön mé g — mé g pe di g na gyon ha ma r— a nna ka zi de j ei s . Ez a vá r os me ge nge dt e má r ma gá na ka z ta l uxus t , hogy s z oc i a l i s t a ve z e t ős é ge t vá l a s z t ot t . Fa r me r pol gá r me s t e r a munká s pá r t hoz t a r t oz ot t é si gye ke z e t ti ss z oc i á l i sa l kot á s ok t e r é ne r e dmé nye ke tf e l mut a t ni . Wi nni pe g a z onba n ne m e l é g ör e g a r r a , hogy «i l ye n» pr obl é má kka l ba j l ódj é k é sa z új pol gá r me s t e r , We bb, a f é l l á bú e z r e de s e gé s z e n má svi z e ke ne ve z .I ga z ia me r i ka i ,a kivá -
69 r os á na k ma na ge r e , ol ya n r e kl á mot c s a p ne ki , mi nt ha e z é r tf i z e t né k.Ki t a l á l t a «a f e nyve s e kt őla pá l má ki g· »j e l s z ó té s Ame r i ka ga z da gj a i ta za ut ók vé gt e l e nt e nge r é nf e l hömpöl yögt e t t ei de . Na gy s e gí t s é gé r e va n,hogy i t tmé gl e he ti nni é ss z á r a z Ame r i ka e gy ki s üdül é s é r ts z í ve s e ni de r á ndul . Ki vi l á gí t j á k a vá r os t a mi ndi nká bb na gyobb é s na gyob bc s opor t okba né r ke z ő ve ndé ge k t i s z t e l e t é r e . A vá r os há z a homl oká n l á ngol ó be t űk üdvöz l i ka zé r ke z őke t .Egyá l t a l á n ne m s z e r e t i ka s öt é t s é ge t ,I t ta vi l á gon a l e gol c s óbb a vi l l a ny é s ugya nc s a kne ms pór ol na kve l e . Az tme g ke l ls z okniAme r i ká ba n,t e há tKa na dá ba ni s ,hogy a zi ga z ine ve z e t e s s é ge kas z á l l odá ké si t tmi nde n vá r os ba nf e ll e he tme nnie gyi kne k a t e t e j é r e , hogy a nna k t e r a s z á r ól gyönyör ködhe s s e ne kavá r osi mponá l óna gys á gá ba n. Wi nni pe ge r r eac é l r aal e g j obb.Aká rna ppa l , a ká ré j s z a ka e gy ki r á ndul á s a For tGa r r yt e t e j é r e ol ya né l mé ny,a me l y mi ndi g me gma r a de ml é ke z e t ünkbe n.Na ppa la vi z e ke z üs tvona l a o^ s z as z é t a vá r os thá r om r é s z r e .A há z a ks z i nt e be l e va nna ká gya z vaaf á kz ö l dl ombj a i ba . Az üz l e t ié l e t e ts z i nt é ne l vá gt á ka ze l őke l őe k ne gye dé t ől ,a hola t i pi kus ka na da inya r a l ók,gyönyör ű vi l l á k i ga z á n f e s t ői ké pe t nyúj t a na k. Mi nde gyi k há zk e r t köz e pé n pi he n, s z i nt er os s z a r r a gondol ni ,ho g ye gys z e rc s a ke l j ön a t é l ,hul l ahóé sme gde r me s z t ie z ta zi di l l i kus ,s z é pvi l á got . Éj s z a ka mi nde n r a gyog é sf é nyl i k. Égne k a ha t a l ma s é pül e t e k pi s l ogó a bl a ks z e me i , a ha t a l ma s ut a ka ta l á mpá k gyöngyf üz é r e i dí s z í t i k é s a zé j s z a ká ból a z a ha t á r t a l a n na gy ör öm é sa z é l e t ne k é l ve z é s e r e z e g ki ,a me l y a f i a t a l s á got mi ndi gj e l l e mz i . I t tmé g va nf öl d,hol ot tmá s ut tmá rne m na -
70 gyon bőve na ka d.A f öl dal e gna gyobb bus i ne s s . Te l ei s va n a vá r os f öl dügynökökke l ,a ki ke gymá s tl i c i t á l j á kf öl ül a j ó üz l e t e k kí ná l á s á ba n.I t t a ze mbe r e k mé g «c s i ná l j á k af öl de t », i r t j á k a z e r dőke t ,t ör i kas z űz t a l a j t ,mos ts z ül e t ne ka z új na gybi r t okos ok, de e gyút t a la f öl dr a bs z ol gá ié s pr ol e t á r j a ii s .Aki tl e he t ,be c s a pna kaf öl dde l ,de e zí gy vol t ,a mi ót a a vi l á gé l ,s okna ks i ke r ül ,de mé gt öbbkuda r cgyül e ml i kf e l . Wi nni pe g ne mc s a k a me gga z da godot t f öl ds pe kul á ns oka ti s me r i , ha ne m a f öl d pá r i á i ti s . I de önt ikiőke ta ké tva s út t á r s a s á g pá l ya udva r a , mi nt a hogy va l a mi kor a z Egye s ül t Ál l a moba l e z á r té se r ős e n őr z öt tha j ókon hoz t á kar a bs z ol gá ka t . Soka n köz ül ök e bből a s or ból ki ve r gődni ne m t udna k.I t tna gyon r övi d a munka i dő.Az é v e gyké t hóna pj á ba n ke r e s ne k é sa z ut á n a vá r os ba n kódor ogna k.Cs a ka nny i ba n va n kül önbs é ga r é gié sa zújvi l á g köz öt t ,hogy a ki be n va nt ör he t e t l e na ka r a té se l é gé l e l me s s é g,a z kit ud nyomor ús á gá ból ke r ü l ni , de ha e l e r nye d, úgy pus z t ul á savé ge . Wi nni pe g a na gyon ga z da gok é s a na gyon s z e gé nye k vá r os a , a ki k a z onba n va l a me nnyi e n me ge gye z ne ka bb a n,hogy c s a ke gy e r őti má dna k, af e ke t es z űz f öl de t ,e bbőls a r j a dz i k kibol dogul á s uké sas z e r e nc s é t l e ns é gük.
Ahogye gyor s z á gotc s i ná l na k A be vá ndor l á s ké r dé s eal e gf ont os a bb pr obl é má j ae nne kaf i a t a lor s z á gna k,a me l y ne m aj e l e nr e ,ha ne m aj övői r er e nde z ke di k be .Ez a z or s z á g mé g ni nc s e n ké s z e n,de a za dmi ni s z t r á c i ój a má r me gva né sf ol yt on f e j l e s z t i k.A va s ut a ka z
71 or s z á ge gyi ks z é l é t őla má s i ki gf ut na ké s óc e á noka tköt ne k ös s z e .Me gá l l a pí t ot t á k a pont os me ne t r e nde t ,a me l ye ta kkor i s be t a r t a na k, ha e gye t l e n e gy ut a ss e m a ka d.Se holne m l e he tol ya n ké nye l me s e n ut a z ni , mi nt i t t . Ke vé sa ze mbe ra s ok va s út hoz .A l e gt öbb e s e t be n a hos s z ú Pul ma nokba na l i gl é z e nge gypá rut a s . Í gy va n e z kül önbe n mi nde nne l . Al i g a ka d mé g há r omné gy é pül e t ,de má rot tva n af é nye s e n be r e nde z e t ti s kol a ,a me l y vá r j aat a nul óka t , a ki kc s a ke z ut á nf ogna ks z ül e t ni .A t a ní t á si ngye ne s ,demé gí gy s e m a ka de l é gj e l e nt ke z ő.A ma ga s a bb i s kol á kka ls es pór ol na k.Ha e gy á l l a mba n s z üks é g l e nne ö t ma ga s a bb f okú i s kol á r a ,a kkor é pí t e ne kt í z e té s mi nde né vbe nc s a k a má s odi ka t nyi t j á kme g,at öbbi e kür e s e ná l l a na k. Annyia ze gye t e m é st e mpl om,hogy s z i nt ee l s e m l e he tké pz e l ni .Ma mé g ni nc s ,a kil á t oga t j a , de i t t mi nde nki opt i mi s t a ,ma j dl e s z — mondoga t j á k. Ne gyve nöt ve n hí vő s z á má r aa ze gyhá z a k s z í ve s e n é pí t ke z ne k, i ga z , hogy bi z onyos á l doz a t oka t me gköve t e l ne k a hí vőkt ől i s , me r tt udva l e vőe na zá l l a m é s a va l l á s iügye ks z é t vá l a s z t á s a i t ti st e l j e s ,mi nta zEgye s ül t Ál l a mokba n. Mi nde nf e l é me gc s i ná l j á k a z ut a ka t , f ol yt a n é pí t i k,f e j l e s z t i k őke t .Ma mé g ne m na gy a f or ga l om r a j t uk, de ma j dl e s z ,— l e ga l á bb e r ős e m bí z na k be nne .A l e gt öbb va s út á l l omá s on ni nc s má s ,mi ntné há ny f a é pül e t ,de má rot tva n Nyuga t on mi nde nüt ta z e l e vá t or ,a hová be vi s z i k a búz á t , né hol hé t nyol c i s a ka d, a s z e r i nt , hogy me nnyi r e va n s z üks é g, va gy a me nnyi r e gondol j á k,hogy ma j df e j l ődnif og a vi dé k.Ha c s a k há r om há z i kó i s bús l a kodi k a va s úté pül e t e me l l e t t , a z é r tot tt a l á l j á kas z á l l óti s .Te r mé s z e t e s e n ne m f é nye sé pül e t e k, de t i s z t á ké se l é gké nye l me s e k,
72 s e mmi e s e t r es e m a ma if or ga l omr a be r e nde z ve . I t tmi ndi gl e he ts z obá tka pni . Ez ta z or s z á got önt uda t os a n é pí t i k é s mé g ne m t udj á k,k i ne kas z ámár a? Az e mbe r e kr eé ppe n ol ya ns z üks é g va n,mi nta há z a kr a ,a va s út r a , a t e mpl omokr a , ut a kr a ,s őt mé g na gyobb, me r t e z e k né l küls e mmis e m é rs e mmi ts e m.Az á l l a m a z e l őt tc s a l oga t t ai de a l a kóka t . Ne mc s a k f öl de t a dot t ne ki k,ha ne m mé gf e l s z e r e l é s ti s .Ma má r ni nc sol ya nj ó vi l á g,i l l e t ve a kkors e m vol t ,me r t i t ta f öl de ti s ma gá na ka ze mbe r ne k ke l lme gt e r e mt e ni e , mi nt mi nde nt ,a mi a z or s z á g é l e t é he z s z üks é ge s .El őbb ki ke l li r t a ni a f á ka t ,f e l ke l l t ör niaf öl de t ,mi e l ő t tt e r me l nil e he l ;r a j t a . Af öl de ka kkormé g ne m vol t a k a va s útme nt é n, a honna n a z ut á n könnyű ut a z ni ol ya n he l ye kr es z á l l í t a ni ,a hol a zé r t é ke s í t é s mi nde n ne hé z s é g né l külme gy.Ma má r mi nde n ol ya nf öl d, a me l y köz e lva na ze mbe r ic i vi l i z á c i óhoz ,bi z ony e lva nf ogl a l va ,s őta r á nyl a gos a n na gy i sa zá r a . Mé g ma i s va nna k i ngye n f öl de k, úgyne ve z e t t home s t e ade k na gy me nnyi s é gbe n, de e z e ke n a vi dé ke ke n hí r es i nc s a vona t na k. Cs a k ma ga a pus z t af öl dt e r üle labe vá ndor l óe l é ,a z tke l lme gmunká l ha t ó á l l a p o t ba hoz ni , a z ut á n a r r ól gondos kodni , hogy l e gye ni s va l a mi é r t é ke s í t e ni va l ój a é s vé gül a l e gne he z e bb f e l a da ta t e r mé s t ol ya n he l yr ee l j ut t a t ni ,a hol a dna k i sé r t e va l a mi t . Ne m könnyű vá l l a l koz á s . Hi á ba a j á ndé koz z á ki ngye naf ö l de t ,ne m i ngye nf öl da z ,ol ya n hi he t e t l e n e r őf e s z í t é s té s ki t a r t á s t köve t e l , hogy ve r e j t é k be n é s. kí nl ódá s ba n é ppe n e l e ge tf i z e t ne k é r t e . I t ta l e gna gyobb é r t é ke a ze mbe r ne k,a munká s ké z ne k va n.Ez a z or s z á ga z onba n mi nde né vbe n c s a k r övi d i de i gé l ,a z ut á n t é l i r e hos s z ú
73 a l vá s ba me r ül , me r t a hi he t e t l e ne r ős t é l i hi de g me gde r me s z t mi nde n e mbe r i t e vé ke nys é ge t . Ame nnyi r es z üks é g va n nyá r on a ze mbe r r e ,a nynyi r a na gy t e he rt é l e n a munká s ,a mi kor ne m l e he tha s z ná tve nni ,ha ne m c s a k a me gl e vőtpus z t í t j a . Ebből f a ka dna k a z ut á n a z ok a j ogos pa na s z ok,a me l ye k ha z a f e l és z á l l na k a ma gya r ki vá ndor l ókt ól .Az vol n aa ze gye dül ihe l ye s me gol dá s , ha e gé s z é ve s . s z e r z ődé s t vá l l a l ná na k. El e i nt e a ga z da i sa r r at ö r e ke de t t , me r te bbe na ze s e t be n nyugodt a n né z he t e t t mi nde n e s he t ős é g e l é ,I l ye n kör ül mé nye k köz öt ta z onba n a ha vi j á r a ndós á got e lke l los z t a nia t e vé ke ny é sa t é t l e n na pok köz öt t .Ez a z ut á na z te r e dmé nye z t e ,hogy a zá l l a ndó f i z e t é ss okka lke ve s e bb,mi nta z a na ps z á m,a mi t a na gy munka i de j é na dna k.Az e gys z e r űe mbe r e z tne he z e né r t e t t e me g.Ne uigondol ta z z a l ,hogy a ga z da t a r t ot t aa kkori s ,a mi kori ga z á n ne m vol t s ok munka ,a mi kor s e mmi ts e m t udot ts z e r e z ni , ha ne m c s a ka z tl á t j a ,hogy a zi dős z a kimunká é r t há r oms z or , né gys z e r a nnyi tf i z e t ne k, mi nt ne ki . Er r e ne m ma r a dt me g a he l yé n, e gys z e r űe n e l i l l a nta zá l l a ndó he l yé r őla na gy munka e l őlé s ol ya n vi dé kr e me nt ,a hol ne m i s me r t é ké sa hol na gyobbbé r tka pot t . Ez a me gol dá sa z ut á ns e nki ne ks e hoz ot tbol dogul á s t . A ga z da munká j á t ne m t udt a be f e j e z ni munká s ké z hi á ny mi a t t ,na gy vol t a ve s z t e s é ge ,a me z őga z da s á gi mu nká s pe di g ugya n gyűj t öt t e a dol l á r oka ta s z e z onba n, de e z c s a k l á t s z ól a gos nye r e s é g vol t , me r te l múl t a munka i de j e é s a kkor e l boc s á t ot t á k, ne m vol t má r ke r e s e té sa ké s z ből ke l l e t té l ni .A s ok dol l á r úgy l e a pa dt , mi nt hane mi sl e t tvol na . A ga z d á k bi z a l ma t l a nok l e t t e k a be vá ndor l ó
74 munká s okka ls z e mbe n. Az á l l a ndó munka mi ndi nká bb r i t ká bb. El e i nt e mi nde nf é l e bi z t os í t é kr ól gondos kodt a k, vi s s z a t a r t ot t á k a munká s f i z e t é s é t , e r r e me g ga z e mbe r e kne k, f os z t oga t ókna k ki á l t ot t á k kiőke t .Mos tmá rne m úgy c s i ná l na k,ha ne m c s a k a nyá r ii dőbe n ve s z ne kf e l munká s t .Hi á ba f i z e t ne k a kkor a r á nyl a g s oka t , vé ge r e dmé nyké ppe nj obba nj á r na k , me r t a munká st é l ie l t a r t á s a má r ne m t e r he l i őke t . Ami j ó a ga z dá kna k, a z r os s z a me z őga z da s á gi munká s na k,t e há t ők húz t á kar övi de bbe t .Ol ya n he l ye ke n,a holköz e lva n a va s út ,mos tmá r ne m i ss z í ve s e nf oga dna kf e l á l l a ndó munká s t , ha ne m t e l j e s e n a z i dős z a ki munká s okr ar e nde z ke dne kbe . Pe di ge zni nc s e ní gy j ól ,e z e ns e gí t e nike l l e ne , önké nt kí ná l koz na a me gol dá s il e he t ős é g, a me l y f e l éaf e j l ődé sve z e t ,de a me l ye ts oká i g ne m f ogna kt udnie l é r ni .Té l e n a gyá r a kba n ke l l e ne dol goz ni a munká s o kna k.Ka na da i pa r aa z onba n ma mé g ne m ol ya n na gy é ss oká i g ne m i sf ogj aa z t a ní vót me gha l a d ni , hogy i l ye n módon l e he t ne ope r á l ni . Az i sj e l l e mz őt üne t ,hogy a ze gys z e r űe mbe r e ke t va l ós á gga l me gs z é dí t i k a mé r e t e k. Ot t hon na gy dol og vol t , ha f a l uj á ból f e l me nt é l e t é be n e gys z e r ké t s z e r Pe s t r e ,i t t pe di g va l ós á gga l ut a z á s il á zf ogj ae l .Va n ol ya n be vá ndor l ó,a kie gé s z Ka na dá te gy é v a l a t tt e l j e s e n be j á r j a . Pe di g a z i t ts e m c s e ké l ys é g, hi s z e n a kkor t öbbe t ut a z ot t , mi nt ot t honr ól i d á i g. Az ut a z á s t ne m a dj á k i ngye n.Na gyon s o k me gt a ka r í t ot t pé nz ús z i ke la va s út it i c ke t t e ke n. El é g, ha va l a ki t ől a z t ha l l j a , hogy ot tj obb a munka a l ka l om, má r ut a z i k é s ne m t ör ődi k a z z a l , hogy a va s út ij e gy mi nde nt f e l e mé s z t ,c s a kr oha né sr oha n,ni nc sme gá l l á s a . Mi nde he z hoz z á j á r ul , hogy a l e gt öbb c s a l á dot
75 ha gyot t oda ha z a ,a s z e r e t e t t e i he z húz a s z í ve , mi ndi gr á j utgond o l ,na gy a honvá gy i sé s va l a me nnyir e s z ke ta t é lme gpr óbá l t a t á s a i t ól .Az e l s ő é vbe n mi nd i ge n nyugt a l a n,c s a k ké s őbb t űni ke l me gmé r he t e t l e ni de ge s s é gük. Ná l unk,ma gya r okná l mé g mi nde z e khe z hoz z á j á r ula zi s ,hogy a ki vá ndor l ók 90 s z á z a l é ka köl c s önpé n z bőlvá ndor ol tki .Ta l á n mé ge zs e m vol na ba j , de ol ya n uz s or a ka ma t ot f i z e t ne k, hogy a z e mbe r ne ké gne ká l l a mé g me gma r a dt pá rs z á l ha j a .Ta l á l koz t a m ol ya n ma gya r r a l ,a ki80 s z á z a l é kos ka ma t otf i z e t ,de gya kor ia za ze s e t ,hogy ké t s z á z dol l á r é r tf é l é v ut á n 260 dol l á r tke l lha z a kül de ni , me r t kü l önbe na z ot t honma r a dot t a ké r t é ke i te l kót ya ve t yé l i k. Ez e n a l e l ke t l e n e mbe r hús ke r e s ke de l me i n va l a hogya n s e gí t e ni ke l l e ne , me r t i t t a ki vá ndor l óna k bi z ony ha ma r os a n me gga z da godni ne m l e he t . A ki ke r ül ts z e r e nc s é t l e ne k, a mi t ke r e s ne k, kül di k ha z a ,t é l i r e ne m t a r t a na k vi s s z as e mmi té sa z t á nr e t t e ne t e s kí nl ódá s ok vá r na kr á j uk. A be vá ndor l ókka l t e há t t öbbe t ke l l e ne t ör ődni ;f e l vi l á gos í t a ni őke t ,a ddi g ma gya r á z ni ne ki k e z e ke ta v i s z onyoka t ,a mí g me gé r t i k, me r t e gys z e r ibe s z é di ga z á n ne m e l é g ne ki k.Egy ki c s i t t öbb gyá mkodá sk e l l e ne ne ki k,mé gha a zas z a ba ds á gr ová s á r ai s me nne .A né me t e k,a z or ga ni z á l á s me s t e r e i bi z t os a n í gy i sc s i ná l ná k, de a z a ngol s z á s z ok f e l f ogá s á t ól me s s z e va nna k i l ye n l e he t ős é ge k. «Mi n d e nki me gt a nul j a a ma ga ká r á n a vi s z onyoka t »— e z a vé l e mé ny é s hoz z á t e s z i k, hogy « a z ügye s ,é l e t r e va l óe mbe r ha ma r ki i s me r i a dör gé s t ».Es e t l e ge bből a s z e mpont ból ne m i s vol na b a j a ma g ya r okka l , hi s z e n ne m e s t ünk a f e j ünk l á gyá r a , de a z or i e nt á l á s t me gne he z í t ia z a kör ül mé ny, hogy a ki vá ndor ol t ma gya r ok ne m
76 i s me r i k a nye l ve té sa r á nyl a g ne he z e n t a nul j á k me g. Ha má r ke z de t be n e l me nné ne k a ngol f a r mokr a ,úgy könn y e bb vol naabol dogul á s uk,deha a nye l ve t ne m t udj á k, úgy ot t ki s e bb f i z e t é s t ka pna k é sa z tn e m t udj á k t űr ni , hogy ugya na z é r t a munká é r t ne ki k ke ve s e bb j us s on, mi nt a nna k a s z e r e nc s é s ne k, a ki vé l e t l e nül a ngol na k s z ül e t e t t ,va gyme gt a nul tmá ra ngol ul . Az á l l a m ne mc s a k a gyá mkodá s t há r í t j ae l , ha ne m s z i nt ea ze gé s zt e l e pí t é s ti s .Ez i st i pi kus a me r i ka i gondol kodá s .I ga z á n c s a k a ha j ó- é s va s út t á r s a s á gok ke r e s ne k a be vá ndor l ókon,me r ta s z á l l í t á s idí j a tmi nde nki ne k me g ke l lf i z e t ni ,t e há t e gys z e r űe n úgy a ka r j á k me gol da ni a pr obl é má t , hogy a t e l e pí t é smi nde nt e r he é smunká j ae z e kne k a t á r s a s á gokna k j us s on. Ne mr é gi be n á ti s a dt a k mi nde n i l ye n t e r mé s z e t ű f e l a da t ot . A «t á r s a s á gok pe r s z e ne m j ót é kony i nt é z mé nye k,ha ne m üz l e t i vá l l a l a t ok, a me l ye k pé nz ta ka r na k ke r e s ni . Hoz z á k a z e mb e r e ke t ,t a r t a na k ugya n e l he l ye z ő i r odá ka t ,de a ze l v mé gi sc s a ka z ,hogy mi nde nki ka pa r j a ki ma gá na kat űz ből a ge s z t e nyé t , mé g a kkori s ,haköz be nme gé ge t iake z é t . Wi nni pe g a z é r tf ont os a be vá ndor l á s s z e mpont j á ból , me r t a Nyuga t munka he l ye i r e i nne n t ör t é ni k as z é t os z t á s .I t tmé ga zá l l a mna ki sva nna k ki vá ndor l óot t hona i ,a me l ye ke ta kkor r e nde z e t tbe ,a mi korma ga ke z e l t e a be vá ndor l á s t .Ez e k a z onba n ha ma r os a n e lf ogna k t űnni , me r t mos t má ra Na t i ona lRa i l wa ys é s a Pa c i f i c va s út t á r s a s á g, a me l y a b e vá ndor l á s t a dmi ni s z t r á l j a , á l l í t f e li l ye n me ne dé khe l ye ke t . Ez e k a z új ot t honok s okka lmode r ne bbe kl e s z ne k,mi nta zá l l a m i nt é z mé nye i ,hol ot ta z oi ks e mut ol s ók. Me gl á t oga t t a m a z á l l a m be vá ndor l óot t hona i t Aze gyi ke ta z «e l őke l őbb» be vá ndor l ók s z á má r a
77 t a r t ot t á kf e nn,a má s i ka tpe di g a «köz öns é ge s e bbe k» r é s z é r e r e n d e z t é k be . Az t mondj á k, hogy a s z e r i ntos z t á l yoz z á k a be vá ndor l óka t ,hogy ki ne k mi l ye nar uhá j aé s a kül s e j e ,de va l ój á ba na z t mé r l e ge l i k,hogy kihonna nj öt t ? Ez i st e r mé s z e t e s . A ma gya r ok r e nds z e r i nt a ke vé s bé e l őke l ő ot t honbake r ül ne k. Az a f ont os ,hogy a ke t t ő köz öt tt ul a j donké ppe n s ok kül önbs é g ni nc s . Mi nde nüt t e gys z e r ű á gya k va nna k é sal e he t ő l e gna gyobb t i s z t a s á g. I t tc s a k a ddi g va nna k a be vá ndor l ók, a mí g e l ne m he l ye z i k őke t ,a mí g ne m kül di k kimunká r a őke t .Kos z t oti s ka pna k,a r á nyl a g ol c s ón,s őta ki ne k ni nc ss e mmipé nz e ,mé gi ngye ni shoz z áj ut ha t .Va n konyha a c s a l á dok s z á má r a ,a hol mi nde nkif őz he ta ma ga é sa c s a l á dj ar é s z é r e ,t űz he l ye té sf űt őa nya gots z i nt é ni ngye nka p. Va na zé pül e t be n mé ge gy na gy ha l l ,a hol t a r t óz kodni ,í r ni , be s z é l ge t ni l e he t ,s őt «bör t ön» i s ,a hol a z oka tt a r t j á k, a ki kne k a z ügye ni nc s r e ndbe n,a ki k a de por t á l á s r a vá r na k,a ki ke tvi s s z a vi s z ne k Eur ópá ba . De va nna k ol ya nok i s köz öt t ük, a ki k mi nde ná r on ha z a a ka r na k me nni i ngye n.Ez e k be t e gs é ge ts z í nl e l ne ké sa bba nr e mé nyke dne k, hogy a ha j ós t á r s a s á gok köl t s é gé n s z á l l í t j á ká tőke ta zÓc e á n on. I t t működi k Thoma s Ge l l e y Nyuga t Ka na da be vá ndor l á s i bi z t os a . Től e f ügg a be vá ndor l ók s or s a ,t ől er e s z ke t ne ka z ok,a ki k ne m i ga z út on é sne me gye ne ss z á ndé kka ll é pt e ká ta zújvi l á gba . Mi nde nki s z i gor ú s á gá r ól be s z é l , pe di g ke dve s e bb, j ós z á ndé kúbb, be c s ül e t e s ur a t mé g ke ve s e tl á t t a m. Na gys z e r űe n é r t i a be vá ndor l á s i ké r dé s t . Ál l a ndóa n t a nul má nyoz z a a be vá ndor l ók me nt a l i t á s á té sa ző j e l e nt é s e i t őlf ügg,hogy mi l ye n ne mz e t i s é gűbe vá ndor l ókke r ül ne kakí vá na t osl i s t á r a .
78 Me g ke l lj e gye z ni ,hogy e gé s z Ka na dá ba ns z e r e t i k a ma gya r be vá ndor l óka t . Mi nde nüt t ha ngoz t a t j á k,hogy j óf öl dműve l ők,a ki ki má dj á kaf öl de té sa mi tőkme gműve l ne k,a zaf öl dmé gi sf i z e t é r t e . Ál t a l á nos s á gba n a be vá ndor l á s i bi z t os i s os z t oz i ke bbe naj óvé l e mé nybe n, . — Na gyon ör ül ök,hogy me gl á t oga t ot t ,— mondot t a a be vá ndor l á s i bi z t os — l e ga l á bb s a j á t s z e mé ve l győz ődhe t i k me g a zi t t e ni vi s z onyokr ól é s ot t hon f e l vi l á gos í t ha t j a honf i t á r s a i t .í gy a z ut á n a z ok, a ki k ki a ka r na kj önni , me gt udha t j á k, hogy mivá rr á j uk é s mii s me gmondha t j uk,hogy mi l ye n e mbe r e kr e v a n s z üks é günk. A múl t ba n mi na gyon me g vol t unk e l é ge dve a ma gya r okka l , a ki k i t t na gys z e r ű dol goka t pr oduká l t a k, a mi r ől kül önbe n a z onna l me ggyőz ődhe t , ha e gy ma gya r t e l e pe t me gl á t oga t . Mi nke t mi ndi g na gyon é r de ke l t e k a ma gya r ok,me r ta f öl de ts z e r e t i k,e me l l e t té r t i k af öl dműve l é s t— é si nt e l l i ge ns e bbe k, mi nt a t öbbi be vá ndor l ók na gyr é s z e .Mi ndi gt ör vé nyt i s z t e l ők, a ki kke la l i g va n va l a mi ba j , ha ma r os a n be l e é l i k ma guka ta z új vi s z onyokba é s i ge né r t é ke sl a kói vává l na ke nne ka zor s z á gna k. — Mi nde ne s e t r e j ó vol na , ha me gmonda ná oda á t ,hogy i t tne m könnyű a munka ,a r ögt öni me gga z da godá s ne m va l ós z í nű, de e r ős munká va l mi nde nki ne k s z á má r a me gnyí l i k a j övő é ss z é p ki l á t á s va n a r r a , hogy gye r me ke i má r könnye bb é l e t e tf ogna ké l n i .Az a za j á nl a t os ,hogy e l ős z ör ne vá g j a na k be l e mi nde nf é l e vá l l a l koz á s ba , ha ne m e l őbb i s me r j é k me g a z i t t e ni vi s z onyoka t , t a nul má nyoz z á k a t e r me l é s il e he t ős é ge ke té s ha má rbi z t os a k a dol gukba n,f ogj a na k hoz z á a na gy t e r ve k vé gr e ha j t á s á hoz . Munká t mi ndi g l e he t t a l á l niaf a r mokon,dea z z a lne m é r ne ke ls e mmi t , ha na gy f a r moka t ve s z ne k é s má r ól hol na pr a
79 a ka r na k me gga z da godni .I t tc s a kl a s s a n, l é pé s r ől l é pé s r el e he te l őr e ha l a dni . — Ne künk n i nc s má s r as z üks é günk c s a kf öl dműve s e kr e » má si t tne m i st ud bol dogul ni .Ez a z or s z á ga gr á r or s z á g,a hol e z e nat é r e n mé g ki a kná z a t l a n t e r ül e t e k va nna k. A vá r os okba n ne m t űr ünk me g új e mbe r e ke t .Az a ba j , " hogy s oka n ki j önne k , mi nt f öl dműve s e k, hol ot t ne m a z ok é s a z ut á n a z i pa r ba n pr óbá l na k e l he l ye z ődni . Ez e k a z ut á n c s a l ódna k é ss z i dj á k Ka na dá t , hol ot t mi ma gunk hi r de t j ük, hogy a z i pa r i be vá ndor l á s i de j e mé g ne m é r ke z e t te l .Eddi g ne m s oka tt ör ődt ünk e z e kke l a vi s s z a é l é s e kke l ,de e z e kal é z e ngők ve s z é l ye z t e t i k a z or s z á g bol dogul á s á t ,t e há ts z üks é g va n bi z onyos i nt é z ke dé s e kr e .Me gva l ós í t j uk a r é gi t e r vünke t . Az oka t ,a ki k mi nt f öl dműve s e kj önne k ki , de a f öl de ke n ne m a ka r na k dol goz ni , de por t á l ni f ogj uk, é s a kkor mi nde nki l á t nif ogj a ,hogye z e nat é r e nne mt é t ová z unk. A be vá ndor l á s i bi z t os i ss oka t be s z é l ta r r ól , hogy a be vá ndor l óna k i s , a ga z dá na k i s ,t e há t ma gá na k a z or s z á gna k i sé r de ke , hogy á l l a ndó munka he l ye k l e g y e ne k, me r t a s z a kmá nymunka s ok há t r á nnya lj á r .Té l e na z ok s z á má r a ,a ki kc s a k i de i gl e ne s munká tvá l l a l t a k,va gy a t é t l e ns é g vá r , va gy pe di g a ke gye t l e n hi de gbe n a z e r dői r t á s , a mi na gyon me gvi s e l ia s z e r ve z e t e t .Mi nde nki ne k δi sc s a ka z ta j á nl ha t j a ,hogy é ve ss z e r z ődé s e ke t kös s ön,dea me l l e t ta z t á nt a r t s oni ski . Mi ndi ge z e kj á r na ka ze s z e mbe n,mi kor künn j á r ok a vi dé ke n é s a ki sá l l omá s oka n kóbor l ó ma gya rc s opor t oka tl á t ok. Egyi k na p dol goz na k, a má s i k na p ut a z na kt ová bb munká tke r e s nié sa ki c s i t na gyobb munka bé r hí r e a z onna l vona t r a ül t e t i őke t , hogy a z á l l a ndó l e t e l e pül é s he l ye t t vé gi gka l a ndoz z á ke z ta zi r da t l a nna gyor s z á got .
80
AMa g y a rWi n n i p e g A ma gya r Wi nni pe g má r ne m ol ya n j e l e nt é kt e l e n, mi nt a mont r e a l i . Tul a j donké ppe n mi nde n ma gya r na ki de ke l l e ne j önni ,me r ta Nyuga t na k i t t va n a z e l os z t óá l l omá s a ,a f öl dműve s e k i nne ni ndul na ke la f a r mokr a .Mé gi ss oka n ne m é r ke z ne k me g. Le ugr á l na k a vona t r ól a z ok, a ki k mi ntá l f öl dműve s e ké r k e z ne ké st ul a j donké ppe n i pa r os ok, a ki k a Ke l e ti pa r t e l e pe i n a ka r na k e l he l ye z ődni .Soha s e m l á t j á k me g Wi nni pe g ha t á r á ta z ok s e m,a ki ka r r as p e kul á l na k,hogy ma j d i nne n j ut na k be a z Egye s ül t Ál l a mokba . Ez e kne k r e nds z e r i nt a zat r a gé di á j uk,hogy ne mc s a k Wi nni pe ge tke r ül i ke l ,ha ne m a zá l l a mokna ks e m l á t j á k mé gas z í né ts e m.Va gy mi nde nf é l es z é l há mos ok ke z é be ke r ül ne k, a ki k a ddi g hi t e ge t i k, a mí g pé nz ts z i ma t ol na k ná l uk,va gy a ha t ós á gok t e s z i k r á j uk a ke z üke t ,a ki k a z ut á n de por t á l j á k őke t . Wi nni pe g uc c á i n gya kr a n l e he t ma gya rs z ót ha l l a ni , kül önös e m a mi kor e gymá s ut á né r ke z ne k at r a ns z por t ok.A ma gya r ok ne m i ge n kóbor ol na k e la ne ki ki de ge n vá r os ba n.Egé s zé l e t ük a Ma i n St r e e t e n j á t s z ódi k l e .I t t va nna k a ha j ós t á r s a s á gok i r odá ié s a Ka na da i Ma gya r Be vá ndor l óka t Vé dő I r oda , a me l y mi nde n ma gya r moz ga l om köz pont j a . Az ok, a ki k me gha t á r oz ot t he l yr e me nne k,a z onna li nd u l na k,vi s z ont ,a ki kc s a k bi z onyt a l a n munká r a j öt t e k, a z ok né há ny na pot i t t ké nyt e l e ne kt öl t e n i .I t tvá r j á k a hí r e ke t ,i t té r i nt ke z ne ke gymá s s a l ,a zi r oda a z ,a mia zi t t e nié l e t he zka pc s ol j aőke t . Az uc c á n me gl e he tőke ti s me r ni .Le gt öbbj é t na gys z úr ósba j us z á r ól ,a mi ti t ts e nkis e mvi s e l .
81 Ha i t tva ne gyké tna pj aé sl á t j a a má ss z oká s t , r e nde s e n a nnyi r a mé g mode r ni z á l ódi k, hogy a ngol os r a nyí r j al e ka c ki á s ba j us z á t ,de a z t á ne gyi de i g úgy é r z i , hogy s ut al e t t , me gc s onkí t ot t á k. Ál l dogá l na k a z uc c a s a r kon é s me nne k a ze gyi k be vá ndor l á s ii r odá ból a má s i kba .Má rc s a ka z é r t i sf e l né z ne ka zi r odá ba ,me r toda vá r na kl e ve l e t . Az i t t e nii s me r ős ök oda c í me z i ka zí r á s a i ka té sa l e vé l ké k hoz na k ör öme t va gy c s a l ódá s t .A l e gt öbbne kmé ge l s őna pni nc sl e ve l e ,— a za me r i ka i i s me r ia pos t á t ,n e m í re l őr ee gyké thóna pp a l— vá rt ür e l me s e n, na pont a f e l me gy a ki f ügge s z t e t t t á bl á hozé sbe t űz ge t iane vé t . Rögt ön a ze l s ő na pl á t j a ,hogy mi l ye n na gy hi ba ,h ogy ne m t udj aa za ngolnye l ve t .El né z t e m ór á ki g, hogy l a s s a nl a s s a n mi nt ve s z ne k e gymá s ut á n a ngol nye l vt a noka té s mi nt pr óbá l na k e gyké ts z óte l l e s ni .Az i r odá ba n ka pha tma gya r dohá nyt ,a mimé gi sc s a k ha z ae ml é ke z t e t ,é se gy ki s hí r tame s s z eMa gya r or s z á gból . A ha j ó s t á r s a s á gok i s vi gy á z na k a r r a , hogy i r odá j ukba n mi ndi g l e gye n va l a ki ,a ki ma gya r ul i s t ud. A Cuna r dná l há r ma n va nna k. Sz a bó Györ gy, a ki a ma gya r ügye ke ti r á nyí t j a ( a z ót a má r öná l l ós í t ot t a ma gá t ) , Fá y Györ gy a l e gr é gi bb k a na da i ma gya r ok e gyi ke ,a ki má r t öbb, mi nt hus z onöt e s z t e nde j eé li t té se gy i de i ga z Egye s ül t Ál l a mokba n, mi nt ka na da i be vá ndor l á s i bi z t os működöt té s vé gülbá i r ó Ze c h Os z ká r ,a ki a l e gf i a t a l a bb b e vá ndor l ók e gyi ke . A Ca na di e n Pa c i f i c n á l La l kow Da ni l l ó, a ki ugya n ne m ma gya rs z ül e t é s ű, de a f e l e s é ge ma gya ré s na gyon s z e r e t i a ma gya r oka t ,a t e l e pí t é s i os z t á l yba n pe di g Pá nc z é l La j os dol goz i k, a ki s z i nt é n má rj ó hos s z úi de j eva nÉs z a khoná ba n . Az t ba j os vol na me gha t á r oz ni , hogy há ny
82 ma gya ré lWi nni pe gbe n,me r te z a vá r osc s a ká t vonul óá l l omá s .I de j önne k, i nne n me nne k nyuga t r aa ze mbe r e k,a z or s z á g be l s e j é be ,a f a r mokr a , a hol a za c é l os búz at e r e m.Egyi kmá s i kt a l á li t t i s va l a mi f ogl a l koz á s t ,l e ma r a d é ss z a por í t j a a z i t t e nima gya r kol óni as z á má t .Cs a ke bbe na zé vbe n a z á l l a ndóa n i t tl a kók kör ül be l ül hus z onöt c s a l á dda l ga z da godt a k. Hoz z á ve t ől e ge s e n úgy l e he t ve nni , hogy s z á z s z á z öt ve n ma gya r c s a l á d l a kha t i kWi nni pe gbe n. Ez e k köz ül c s a k t a l á l omr a ki r a ga dunk e gyné há nya t . Mi s kol c z y I s t vá n ne gyve n é vve l e z e l őt tj öt t ki é sa bl a kt i s z t í t óüz l e t ej ó hí r ne k öc r ve nd.Má rbi z ony ne m be s z é lj ólma gya r ul ,mi nt a za z ör e g ha j ós k a pi t á ny s e m,a kia Re dRi ve r e n ha j óz i k,debüs z ké ne ml e ge t ima gya rs z á r ma z á s á t . Mi kl ós J óz s e f e l őmunká s , c s á ngó ma gya r I s t e ms e gí t s r őlva l ó,má rhus z onöté ve i t tke r e s ia ke nye r é t . Mi nde n ma gya ri s me r ia J us z t bá c s i t ,a ki a vá r os ná lt e l j e s í ts z o l gá l a t ot . Bi ndá s z J á no s hús z é ve sa me r i ká s , a ma gya r okna gy ons z e r e t i kabor di nghá z á t . Kor o dy Bé l a vi l l a nys z e r e l ős z i nt é nar é gibe vá ndor ol t a k köz ül va l ó, é púgy, mi nt Nyomá r ka y J á nos ,Kol oz s vá r yAndr á sé smé gs oka n. A nyomda ii pa r tI s t vá nf f y Zol t á n ké pvi s e l i , a kit i z e nöté ve va n künn é sa ze gye t l e n ma gya r l a pnyomda ii ga z ga t ó j a . A l a p s z e r ke s z t őj e Hor dós s yI s t vá n, a ki J ánas s y I s t vá nna l e gyüt t a Vé dői r odá t a l a pí t ot t a . Ez ta zi nt é z mé nyt l a i s s a nl a s s a n l i kvi dá l j á k, me r t a ma gya rá l l a m konz ul á t us tá l l í t ot tf e l Wi nni pe gbe n, a me l y á t ve t t e a ma gy a r ok i r á nyí t á s á té sa Vé dői r oda e ddi gi ha t á s kör é t . Vé gné l kül l e he t ne mé gf o l yt a t nie z ta né vs or t ,na gyon s ok r é gika -
83 na da i ma gya ra k a d, a ki k va l a me nnyi e n r a ga s z kodna k nye l vükhöz é s mi nde n ma gya rmoz ga l ombólé l é nke nki ve s z i kar é s z üke t . Egé s z kül ön l a pr at a r t oz na k a hor vá t ma gya r ok,a k i k mi ndi ge gyüt t működne k a ma gya r okka l ,aBe nc s i c s ,aKa l i os i c s ,aJ á l i c s ,aKoz ogovi c s os a l á dok mi nde nkor a ma gya r okhoz s z í t ot t a k. Ma j dne m va l a me nnyi e n be nn va nna k a Róma i Ka t ol i kus Sz e nt I s t vá n Be t e gs e gé l yz ő Egye s ül e t be n, a ho l a ma gy a rs z á r ma z á s ú né me t e kke ls z or os a ne gyüt tha l a dna k. A né me t e kr ő l ugya na z t l e he t e l monda ni . Soha s e m t a ga dt a k me g be nnünke t . Na gyon j ómódúa k é s El woodon, Wi nni pe g kül vá r os á ba n kül ön kl ubj uk va n. A hor vá t okka le gyüt t va gy ne gyve nne gyve nöt c s a l á d, a me l yr e mi mi ndi g s z á mí t ha t unk. Új a bba n a ma gya ré l e t mi ndi nká bb na gyobb l e ndül e t e tve t t ,a mir é s z i be na nna ki s kös z önhe t ő, hogy a ma gya ri nt e l l i ge nc i a e r ős e n s z a por odi k. Az i nt e l l i ge nc i á r a na gy f e l a da t ok vá r na k. Re nge t e g ma gya rvonulá tWi nni pe ge né st é l e ná tkör ül be l ül há r ome z e r há r ome z e i r öi t s z á z ma gya r t a r t óz kodi k a vá r os ba n.Ez e kne kas z e gé ny e l ha gya t ot te mbe r e kne ke ddi gi s ők vol t a ka zi s t á pol ói , de mi ve lmos tmi ndi nká bb t öbbe né st öbbe nj önne k kii de ,a ze ddi giöt l e t s z e r ű munká tkike l l e ne é pí t e nié s me g ke l l e ne s z e r ve z ni .Az ok a ze mbe r e k,a ki k a nyá rf ol ya má nc s a ki dős z a kimunká hoz t udt a k j ut ni , be t ódul na k a t é lt a r t a má r a a vá r o s ba ,i t t kí nl ódna k, gyöt r ődne k, e z e kne k na gyon e l ke la s e gí t ő ké z .Mos tc s i ná l t á k me ga ma gya rs z öve t s é ge t ,a me l yne ke l s őe l nöke Uj vá r y J á nos öt vös ;a kika na da ika r r i e r j é ts z i nt é n Wi nni pe gbe nke z dt e .
84
Sö r g y á r i mu n k á s b ó l r e f o r má t u sl e l k é s z Egé s z vé l e t l e nül a z na p é r ke z t e m, a mi kor f e l s z e nt e l t é k Ba l l á Zs i gmond l e l ké s z t , a wi nni pe gi r e f or má t us e gyhá z ve z e t őj é t . Na gy ünne pe vol t e z a r e f or má t us e gyhá z na k, a me l yne k t ul a j donké ppe n f e l t á ma dá s á t j e l e nt e t t e , de a z ör ömbe n os z t oz ot ta z e gé s z ma gya r s á g, me r t a ma gya r moz ga l ma k új ,e r ős vá r r at e t t e ks z e r ta ze gyhá z ki é pí t é s é be n, a me l yne k l e l ke s ka pi t á nya l e s z a z újr e f or má t usma gya rpa p. Az e gyhá z a ka ti t t ne m úgy a l a pí t j á k, mi nt ot t hon a pa pok é l e t pá l yá j as e m ol ya ns i ma ,mi nde n gör dül é s né l kü l va l ó,mi nt oda ha z a .Ka na dá ba nal e l ke k dudvá j á te l őbb é púgy kike l li r t a ni , mi nt a hogy f öl de tc s i ná l na k e bbe n a va donba n. A r e f or má t usl e l ké s z ne m ül he tbe va l a miké nye l me s hi va t a l ba ,ha ne m ne kii sa l ól r ólke l lke z de ni a ka r r i e r j é t ,s őtmé gaf i z i ka imunká t óls e m s z a ba dvi s s z a r i a dni a . Ez e k ne m f r á z i s ok,e z va l óba ní gy va n.Pá r s z a va s be s z é l ge t é s mi nde nr őlme ggyőz .Ba l l á Zs i gmond ot tá l l ot t gyönyör ű ma gya r pa l á s t ba n a z a ngolr e f or má t us l e l ké s z ika rs z í ne e l őt t ,mögöt t e a hí ve ks e r e ge é sa ze gé s z wi nni pe gima gya rt á r s a da l om. Me gha t va ha l l ga t t a a ka na da ie gyhá z i mé l t ós á gok l e l ke s í t ős z a va i t s mi nde nki ne kl e l ké t e l f ogódá s f ogt a e l ,a mi kor f e l z úgt a k a ma gya r hi mnus z da l l a ma i .Mi nde zs z é pé s gyönyör ű vol t , dei dá i ga zúthos s z úé sgör öngyös . — Ami korki j öt t e m Ka na dá ba ,— ke z dt eé r de ke se l be s z é l é s é ta z új ma gya rr e f or má t us l e l ké s z , — i ga z á n ne m gondol t a ma r r a ,hogy va l a haawi nni pe gi r e f or má t u s e gyhá z ve z e t őpa pj a l e s z e k. Mi nt e gys z e r ű ki vá ndor l óé r ke z t e m me g ké te s z -
85 t e ndőve le z e l őt t . Fa r me r ne k j öt t e m, va gy a ká r mi l ye n munká s na k, me r t Er dé l ybe n ne m bí r t a m e la z ta l e ve gőt ,me l y a me gvá l t oz ot tvi s z onyok köve t ke z t é be n mi nde n ma gya re mbe rl e l ké r e ne he z e di k. Ot t hon t a ní t ós kodt a m, de a mi kor a r r ól vol ts z ó, hogy ú je gz i s z t e nc i á t ke l lt e r e mt e ne m, i ga z á n f e l ké s z ül t e m a r r a , hogy a l e ge gys z e r űbb f i z i ka imunká va lf ogomme gke r e s nike nye r e me t Ne m hoz t a m kis okpé nz té sbi z onye zha ma r e l f ogyot t .Soks z or vol t a m úgy,hogy e gé s z e ne l ke s e r í t e t ta z új é l e t ke mé ny j á r ma . Egy a ngol de t e kt í v vol ta ze l s ő pá r t f ogóm,a kimunká ts z e r z e t tne ke m.El ős z ör bi z ony ol ya nt ,a me l yf i z i ka i e r őme tna gyonme gvi s e l t e . Ké s őbb a z onb a nr á mt e r e l ődöt ta Mr .J ohns on f i gye l me ,a kil á t t a ,hogy ne m e za zé l e t s or sva l ó ne ke m.Sz e r z e t te gy ké nye l me s e bb á l l á s t .Egy s ör gyá rudva r á n dol g oz t a m ha thóna pi g.Ez s e vol t va l a miké nye l me s ,de mi nde ne s e t r e nyugodtme gé l he t é s t bi z t os í t ot té sa nnyi i dőt ha gyot t , hogy t a nul ha t t a ma ngol ul . — Ekkor t ör t é nta zaf or dul a t ,' a me l yé l e t e me te gé s z e n má si r á nyba l e ndí t e t t e .Me gha l te gy 16—17 é ve sgye r e k,a ki ne k as z ül őir a ga s z kodt a k a hoz , hogy l e ga l á bb va l a ki ma gya ri má t mondj one laha l ot tf e j ef öl öt t .Tudt a l ka r r ól ,hogyot t hon s e gé dke z nis z okt a m i l ye ne s e t e kbe né sf e l ké r t e kr á ,hogy a l e t ör tma gya ré l e t ne k me ga dj a m a ha z a ivé gt i s z t e s s é ge t . — Te r mé s z e t e s e n a gyá s z s z e r t a r t á s ná l j e l e n vol ta za ngoll e l ké s z ,a ki tna gyon me gha t ot tbe s z é de m a l a t t a ma gya r ok e ll á gyul á s a ,a mi é r t he t ő vol t , hi s z e n a t e me t é s e n a r é gi ma gya r e ml é ke k é br e dt e k f e l . Ér de kl ődni ke z de t t ná l a m, hogy ne m vol né ke ha j l a ndó,mi nt mi s s z i oná r i us , a mii t t e l é ggé di va t ba nva n, e gyké t ma gya r
86 i s t e nt i s z t e l e t e t t a r t a ni . Én ör ömme l vá l l a l koz t a m r áé sa ze l s őa l ka l omma l va l óba n ös s z e gyűl t ünk va gy t í z e nt í z e n öt e ne bbe nat e mpl omba n,Poi nt Dougl a st e mpl omá ba n,e kkor ha ngz ot te la ze l s ő ma gya r be s z é d a há bor ú ut á n, i t t vol ta ze l s ő ma gya rr e f or má t usi s t e nt i s z t e l e t . A r e f or má t us e gyhá z me g vol te l é ge dve e z z e l a ki se r e dmé nnye lé s ha ngs úl yoz t á ke l őt t e m,hogy s z í ve s e n s e gí t e né n e k ki é pí t e ni e gy r e f or má t us ma gya re gyhá z a t , me r t a ma gya r ok va l l á s os é l e t é ne k ki mé l yí t é s ec s a kí gy vol na l e he t s é ge s .Rögt ön f e l a j á nl ot t á k s e gí t s é güke ta r r a , hogy mi nde n hé t e n t a r t s a k ma gya r i s t e nt i s z t e l e t e t , a z onba n mi nde n l e l ke s e dé s e m me l l e t te z ta s z é p t e r ve t i l ye nf or má n ne m t udt a m me gva l ós í t a ni . A ne hé z f i z i ka imunka a nnyi r al e t ör t ,hogy c s a k ké t he t e nké nt vol tl e he t s é ge s a ma gya r i s t e nt i s z t e l e t e ke t r e nde z ni . — Í gy t a r t ot te z va gy né gy hóna pi g. A ka na da ia ngol l e l ké s z e k á l l a ndóa n f i gye l t é k munká ma té s mi nt ké s őbb ki de r ül t ,i nf or má l ódt a k ut á na m. Me gt udt á k, hogy Zs i bón t öbbs z ör be s z é l t e m va l l á s os gyül e ke z e t e ke n é s a z ot t honr ól s z e r z e t t i nf or má c i ó ne ki k na gyon me gf e l e l t .Egy s z é p na pon a z z a la za j á nl a t t a lá l l ot t a ke l ő,hogy l é pi e k be a t he ol ógi á r a ,a holf e lf ogna k ve nnié sa ddi g, mi ntmi s s z i ós l e l ké s z működj e k.Mé ga nya gime gol dá s i r ól i s gondos kodt a k, mé g pe di g ol ya n f or má ba n,hogy a t he ol ógi a ié pül e t be n könnyű munká r a f oga dt á k f e la f e l e s é ge me t , mi nt ma ga ma t , e nne k e l l e né be n a z ut á n a t a nul má nya i ma t be f e j e z he t t e m. — Te r mé s z e t e s e n, a hogy í gy e l mondom, úgy l á t s z i k, mi nt ha mi nde n könnye n me nt vol na , hol ot te z e ra ka dá l y t ke l l e t tl e küz de ni , hi s z e n ne m t udt a m mé ga ngol ul ,a mi né l kül pe di ge bbe na z
87 or s z á gba n moz ognis el e he t .Be ne be s z é l j ünk a z e gyé nikí nl ódá s ok r ól ,a zaf ont os ,hogy mos tmá r mi nde nne kvé ge . — Fe l s z e nt e l tpa pj a va gyok a wi nni pe gir e f or má t us e gyhá z na k . Na gy bol dogs á gomr a s z ol gá l , hogy a z é n úgyne ve z e t te gyé ni ka r r i e r e m ne mc s a k s z or os a n ös s z e f ügg a z i t t e ni e gyhá z köz s é gge l , h a ne m va l óba n a nna k f e l t á ma s z t á s a vol t . 1904be n,t e há t24 é vve le z e l őt tmá rműködöt tr e f or má t us e gyhá z Wi nni pe gbe n, Ková c s y La j os a l a pí t ot t a me gé st í zé ve n ke r e s z t üls z é pe r e dmé nye ke t pr oduká l t . Ekkor a z onba n me gha l té sa z e gyhá zne hé zút t ör őmunkaut á nme ga ka dt . — Ké té vi g ne m t a l á l t a k s e nki t a he l yé be , a z ut á n vé gi gdübör göt ta ze gé s z vi l á gon a há bor a vi ha r a ,a me l y e l mos ot t mi nde nt . A hí ve k s z e r t e s z ór ódt a k, ma gya r moz ga l ma k i r á nyí t á s á r a ne m vol tme ga za l ka l ma si dő.A r é gic s a l á dok i se l ha gyt á k Wi nni pe ge t , új a k ne m j öt t e k, komol y munká r a s e nki s e t m gondol ha t ot t . Cs a k a mi kor e l múl t a vi ha r ,l e he t e t ts z óa z új a bb s z e r ve z ke dé s r ől ,a me l yne k i r á nyí t á s a a z ut á n a z I s t e n kül önös ke gye l mé bőlr á m há r ul t .Mos tmá r va gyunk va gy hus z onha t ma gya r ká l vi ni s t a c s a l á d, e z e nkí vül kör ül be l ül s z á z e gye dül á l l ó e mbe r . Ne m s ok,dee bbe na zor s z á gba nmi nde nkiaj övőr eé pí t . Az a n gol e gyhá z s z í ve s e n s e gí t be nnünke t é s t a l á n e ml é ke z e t é b e n ma r a dt a k dr . C. Young, a Uni t e d Chur c hs of Ca na da ve z é r t i t k á r á na ks z a va i , a ki mi ndnyá j unk e l őt tj e l e nt e t t e ki , hogy hoz z uk e l a z óha z á ból ma gunkka l s z oká s a i nka t , e gé s z é l e t ünke t , hoz z uk e l a ma gya rl e ve gőt ,a me l ybe n a va l l á s os é l e tv i r á ga ki nyí l ha t .Soha e gy s z óva l ne m mondot t a , hogy t é r j ünk e la z ot t honi e gyhá z is z oká s okt ól , ha ne m mi ndi g t i s z t e l t é k a mi ha gyomá nya i nka t .
88 — Ma mé g ni nc s ma gya rt e mpl om Nyuga t Ka na da f ővá r os á ba n ,de ma j dl e s z .Má r gyűj t ünk é sa za ngole gyhá zs e gí t e nif og be nnünke t .Me g va nna k t e r ve i nk. Nyol c e z e r dol l á r ke l lc s a k a t e mpl om f e l é pí t é s é he z ,a me l yne k j ór é s z é t ka ma t me nt e s köl c s ön a l a kj á ba na zi t t e ni e gyhá zf ogj a e l ől e ge z ni . — Ki s ma gya r vi l á got t e r e mt ünk i t te bbe n a na gy bá be l iz űr z a va r ba n, a hol a nnyi nye l ve n be s z é l ne ka ze mbe r e k.A ma gya rt e mpl om a ma gya ré l e ts z í nt e r el e s z ,ne mc s a k a va l l á s tá pol j uk, ha ne m a ne mz e t ié r z é s e kne k a dunk ki f e j l ődé s i l e he t ős é ge t .Büs z ke va gyok a r r a ,hogy a má r c i us 15i ki ünne pé l yünk ol ya n f é nye s é s s z é p vol t , a mi r et a l á ne gy é vve le z e l őt tmé g gondol nis e m l e he t e t tvol na . — Ne mc s a k a ma i ge ne r á c i ót i r á nyí t j uk, ha ne m mé g aj övőr ei sgondol unk.Me gpr óbá l koz t unk ma gya ri s kol ar e nde z é s é ve ii s ,s a j nos , mé g ne m na gyon é l é nk a zé r de kl ődé s .De ne m c s ügge dünk. A ma gya rs z ül ő gye r e ke ia za ngol t a nul á s ut á n mé gi sc s a ke lf ogna k hoz z á nk j önnié s me gt a nul j á k a mié de s ,z e ngz e t e s ma gya rnye l vünke t .Ki s e s z köz ökke l ,s z űkös vi s z onyok köz öt t ha r c ol unk, de a z é r te gy pi l l a na t r as e m l a nka dunk,me r te r ős vá r u nkne künkama gya r oki s t e ne. . . Ebből a r öv i dt ör t é ne l mi vi s s z a pi l l a nt á s ból ki l e he té r e z ni , hogy a ma gya r s á g l e l ki é l e t é ne k me ga l a poz á s a ne m könnyű munka És z a k honá ba n,de l e l ke se mbe r e kr a j ongá s a mé gal e he t e t l e nti s me gt ud j a dönt e ni .Ne mc s a kar e f or má t us ok i gye ke z ne k ma gya r t e mpl omr a s z e r tt e nni , ha ne m ha ma r os a nl e s z a ka t ol i kus okna ki s ,a ki k s okka lna gyobb s z á mba né l ne k Wi nni pe gbe n.öná l l ó ma gya r ka t ol i kus e gyhá z köz s é g mé g ne m vol tWi nni pe gbe n,mos ta z onba nme ga l a kí t ot t á k.
89 Az a l a kul ó gyűl é s e n Ge l l e y ki vá ndor l á s if őbi z t os i s me gj e l e nt ,a ze l nök Ha nz J á nos l e t t ,a kimá i r é gika na dá sé si t tme gl e he t ősva gyonts z e r z e t t . J e l e nl e g a l e ngye lt e mpl omba n t a r t a na k ma gya r nye l vű mi s é ke t . Soós I s t vá n pl é bá nos buz gól kodi k a hí ve k ös s z e t a r t á s á n. Si nnot , Ma ni t oba é r s e kema gake z dt eme g agyűj t é s tat e mpl om c é l j a i r a é s má r e gé s z e n t e ki nt é l ye s ös s z e g gyűl t ös s z e . Az i sé r de ke sé sj e l l e mz őe r r ea z or s z á gr a , hogy mi ké ppe nf og l é t e s ül ni a ma gya rt e mpl omi Egys z e r űe n me gvá s á r ol na k e gye t , a me l y mos t ür e s e ná l l .Egye l őr e mé g ni nc se l é g pé nz ük,ha a z onba n me gl e s z a me gf e l e l ő ös s z e g,úgy t e r e mt he t ne ke gy ki s ot t hont ,e gy ki sf é s z ke ta t ől ünk e l s z a ka dtma gya r s á gs z á má r a .
Ma gya rur a kha r c aaf öl dde l ( Ge nt l e manf ar me r e k ) Az e l ve s z t e t t há bor ú l e gé r z é ke nye bbe n a ma gya ré r t e l mi s é ge t , a ma gya ri nt e l l i ge nc i á ts e be s í t e t t e me g. A ma gya r köz é pos z t á l y l e gke vé s bé ké pe se l he l ye z ke d n i a me gvá l t oz ot t vi s z onyok köz öt t é s s z e gé ny me gc s onkí t ot t Ma gya r or s z á g a ma gya r i nt e l l i ge n c i á na k i ga z á n ne m t ud ke nye r e ta dni , hol ot ta ze l s z a kí t ot tt e r ül e t e kr ől i si de t ódul t a k e z e k a s z e r e nc s é t l e ne k. Ma gá t ól é r t e t ődi k,hogy é ppe ne z e ka ze mbe r e k gondol na k mos t má rl e ge r ős e bbe n a ki vá ndor l á s r aé ss oka k s z e mé be n f e l ködl i k Ka na da ,a me l y ké t s é gt e l e nül a j övő or s z á ga .Mi nda z ok,a ki ke bbőla z os z t á l yból j önne kki ,e l pus z t ul na k,e l ve s z ne k. Ka na dá ba ns z ü ks é g va n dol gos munká s ké z r e , a me l yaf öl de tme gműve l i .Mi nde n má s f a j t ae mbe r ,a zor s z á gj e l e n l e giá l l a pot á ba nc s a kt e he r .
90 A ma gya ri nt e l l i ge nc i ae gyá l t a l á ba nne mt udma gá na k me gf e l e l ő t e r i t ór i umot bi z t os í t a ni . Mi ndi g ha l l j uk a z t , hogy e z e ka zi nt e l l i ge ns ki vá ndor l ók ne m t ör ődne k s e mmi ve l , f i z i ka i munká t ól s e m r i a dna k vi s s z a , vi s z ont , ha ki i nt c s a t a ngol unk e bbe n a vi l á gr é s z b e n,úgy f e l t é t l e nülc s a ka z tt a pa s z t a l j uk, hog y r e t t e ne t e s me gpr óbá l t a t á s ok ut á n, e gy, ke t t őne ks i ke r ül t va l a mi ki se gz i s z t e nc i á tbl i z t os í t a ni ,a l e gt öbb mi nde nf oga dkoz á se l l e né r e vi s s z a r i a d a f i z i ka i munká t ól , pr óbá l koz i k i t t ot t , vé gül me g á t koz z a a z t a pe r c e t ,a mi kor ha j ór as z á l l té se r r eavi l á gr at e t t eal á bá t . Aki k a ma gya r i nt e l l i ge nc i á ból ma gukna k bi z onyos e gz i s z t e nc i á t t ud t a k bi z t os í t a ni , a z ok úgys z ól vá n ki vé t e l né l kül ma gya r bus i ne s s be n va nna k.A ma gya rbus i ne s s ne m má s mi nta ma gya r be vá ndor l ók a dmi ni s z t r á l á s a . A ha j ós t á r s a s á gok, va s út t á r s a s á gok a l ka l ma z z á k őke t , va gy va l a mi t e l e pí t é s ia kc i óba ka pc s ol ódna ké s munka he l ye ke t s z e r e z n e k honf i t á r s a i kna k. Sz e r e pükne k l é nye ge t ul a j donké ppe n at ol má c s ol á s , ök a be vá ndor l ók f ül e i , vi s z ont s z óc s öve i a ka na da i a kna k,a ka na da ii nt é z mé nye kne k.Enne ka z or s z á gna k ni nc ss ok l a kos a .Te r mé s z e t e s e n ma gya rs i nc s va l a mi r e nge t e g. Mi nde ne s e t r e a ma gya r bus i ne s s be n má rt öbb i nt e l l i ge ns e mbe r he l ye z ke de t t e l ,mi nta me nnyi ta ma gya r be vá ndor l ók e xpe di á l á s a me gköve t e l ne . Ez vé ge r e dmé nyké ppe n i t t ne m ba j , me r t Ka na dá ba n f ol yt on ha ngoz t a t j á k a j övőt é s a nnyi r a me n ne k opt i mi z mus ukoa n, hogy e l ős z ör a s z e r ve z e t e té pí t i k me gé sa z ut á n vá r j á k, hogy a z é l e t vé r ke r i ngé s e me gi ndí t s a a na gys z e r ű or ga ni z á c i ót . Aká r hogya n né z z ük a z onba n a dol got ,a ze gys z e rké t s é gt e l e n,hogy ma gya r i nt e l l i ge nc i a Ka na dá ba n e l he l ye z ke dni ne m t ud é shos s z úi de i gne mi sl e s zké pe s .
91 Sz üks é ge s ne kt a r t ot t a me z te l monda nié sne mi s be s z é l e ka z okr ól a na i vá l modoz ókr ól ,a ki ka r r a gondol n a k, hogy va l a mi l ye n ka na da i ,a ngol ,a me r i ka i va gy e s e t l e g f r a nc i a c é g s z ol gá l a t á ba s z e gődhe t ne .Ez e k a he l ye ka zőe mbe r e i kne k va nna kf e nt a r t va ,é s bi z ony hi á ba na gy a de mokr á c i a , komol ya bb ve z e t őbb poz í c i ókba i de ge ne ke t ba j os a ne nge dne kbe . Aka dt a k a ma gya r ok köz ül mé gi s ol ya nok, a ki k ne m f e l l e g e k köz öt tj á r ká l na k, ha ne m a z é l e t r e a l i t á s a i k öz öt t a l a poz z á k me g j övőj üke t . Ka na da j övőj eaf öl dé sKa na dá ba na zi ga z ibol dogul á s tc s a k af öl dműve l é s hoz z a me g. Wi nni pe g kör nyé ké n t öbb ge nt l e man f ar me r va n. Í gy hí vj á k őke té sa z ő pr obl é má j uka té r de me s köz e l e bbr ől me gf i gye l n i . Ot t honr ól hoz t a k ma gukka l e gy ki spé nz t ,e z e nf öl de tvá s á r ol t a k,af öl dön ma guk ga z dá l kodna ké si gye ke z ne k ol ya n mi nt a ga z da s á got l é t e s í t e ni ,a me l yaj ó me gé l he t é s t bi z t os í t j a ne ki k.Ez e ka ze mbe r e kc s a ka kkor t udna k bol dogu l ni ,ha ma guk f ogj á k me g a dol og vé gé t é s úgy dol goz na k , mi nt a l e gut ol s ó na ps z á mos oda ha z a . Ha mu n ká s oka tf oga dna k f e l , ha c s a k i r á nyí t a ni a ka r na k, úgy bi z ony e l pus z t ul na k, va gyoni l a gt önkr e me nne ké se z ta z or s z á gotör ökr e s z i dnif ogj á k. Ma gá t ól é r t e t ő di k, hogy i l ye n vi s z onyok köz öt tne ml e he ta r r óls z ó,hog yage nt l e ma nf a r mé *" ' r e k s z á ma s z á z a kr ar úgna . Ka na dá ba n mi ndös s z e öt ha ti l ye n pr óbá l koz á s va n se z e k köz üle gyi kmá s i k na gyon s z é pe n be vá l l t . Gr óf Pá l f f y Gé z á na ké s gr óf Sz a p á r y Bé l á na k va n köz ös f a r mj a Wi nni pe gt ől má s f é l ór á r a a ut ón Sa pt onba n, va l a mi ntne m me s s z et ől ük Pl os e k Gyul a vol thus z á r e z r e de s dol goz i k Tynda l l be n.A gr óf ok f öl dj e 640hol d,a ze z r e de s é320.Mos tkí s é r l e t e z i kSá ndor
92 Bé l a bá c s ka if öl dbi r t okos i s , ha s onl ó pr óbá l koz á s okmé gCa l ga r ykör nyé ké nf or dul na ke l ő. Az a ut ónk c s a k úgy f a l t a a ki l omé t e r e ke t , a mi kor e l ha gyt uk a vá r os t . Az ut á n ki t á r ul te l őt t ünk a ha t a l ma s pr a i r i e ,a me l yé ppe n ol ya n mi nt a mi na gy ma gya r Al f öl dünk l a pá l ya . Se hol s e mmi , a mi a z e mbe r t e ki nt e t é t me ga ka s z t a ná , ha t a l ma s na gy búz a t á bl á k, r e nge t e g me gműve l e t l e nf öl d,a me l ye n adudvaé sakór ó ke dvé r eur a l kodi k. Fur c s a e gy ki s s é , hogy é ppe n a vá r os köz e l é be n va n e nnyi me gműve l e t l e n f öl dbí r t ok, de e nne k a ma gya r á z a t aa z ,hogy a f öl ds pe kul á ns ok má rr é ge nr át e t t é k ak e z üke té sí gy a ka r na k na gy j öve de l e mhe z , nye r e s é ghe z j ut ni . Egye l őr e pa r l a gon he ve r ne k, ne m hoz na k s e mmi t , vi s z ont a z onba n ma gá na k af öl dne k a zé r t é ke á l l a ndóa n e me l ke di k. Ti pi kus a n ka na da i f a há z a k ma r a doz na k e l mögöt t ü nk, va n köz ül ük né há ny, me l y ba r á t s á gos é l e t e tl e he lkima gá ból ,de a l e gt öbb e gys z e r űf a bódé ,a me l ye tc s upá n a pr a kt i kus s á ge me l t ,kül s ő c s í nyr e ,é pí t é s z e t is z é ps é gr e bi z ony s e nkis e gondol t . Egys z e r r e a z onba n me gdobba nt a s z í ve m. Ke dve s , ha ngul a t os a l f öl di há z a c s ka á l l ot te l őt t ünk, pi t va r r a l , mus ká t l i kka la z a bl a kba n, s a z udva r onar é ge nl á t ot tgé me skút . Me g i sá l l t u nk é s a ga z dá t ke r e s t ük. Hi á ba kut a t t unk f e lmi nde nt ,— a há z nyi t va vol t— de e gy l e l ke ts e m s i ke r ül tf e l f e de z ni .Ké s őbb a z út on mé gi s ös s z e a ka dt unk e gy i de va l ós i va ls e kkor é r t al e gna gyobb c s a l ódá s . Az e mbe r ünk e l mondot t a , hogy a t i pi kus ma gya r t a nya t ul a j donos a e gy ukr á n, a r r ól ne m t udot t ma gya r á z a t ot a dni , hogy i de Ka na da köz e p é r e ki va r á z s ol t ae z t a ma gya r ha ngul a t ot . Sokf e l éj á r t a m ké s őbb, de s oha i l ye n
93 e r e de t i e n ma gya r ga z da s á got ne m t a l á l t a m e bbe n ar e t t e ne t e s e nna gy.or s z á gba n. Hos s z ú ut a z á s ut á n vé gr e be f or dul t unk a gr óf é k f a r mj á r a .I t t ni nc s s ok t e ke t ór i a ,e gyi künk l e ugr oLt , ki nyi t ot t a a ka put , ma gunk mögöt t be z á r t uk.Ennyivol tahi va t a l osf oga dt a t á s . Mi nde nf e l é t á ga s ga z da s á gi é pül e t e k, há t ul t a l á nal e gs z e r é n y e bb ma ga a l a kóhá z .A s z é l e s udva r on s z e r t e s z ór v a gé pe ké s ké tt r a kc t or .Ez e k pót ol j á ka z ökr ök e t ,l ova ka té sne m ut ol s ós or ba n ma gá tamunká s ke z e t . At ül köl é l s r ee l őke r ülva l a ki .Egys z e r ű munká s z ubbony va n r a j t a , s z őke ba j us z a va l ós á gga l e l üt a na pt ól ba r ní t ot t a r c á t ól . Bi z ony ni nc s va l a mi f oga dóké pe sá l l a pot ba n. Re t t e ne t e s a hős é g,a gé pe k kör üldol goz ha t ot t ,me r ta zi z z a dt s á g é sa zol a jös s z e ve gyül ta zá br á z a t á n. Gr ófSz a pá r y Bé l a vol t ,a ze gyi kf a r me r .I ga z á n ne m z a va r t a t t a ma gá t .Er r e f e l é ne m é r ne kr á a z e mbe r e k ve ndé ge ke tf og a dni , kül önös e n nyá r on,a na gy munka i de j é n.Ar r ai nvi t á l tbe nnünke t , hogy s e gí t s ün k be ha j t a ni a t e he ne ke t , me r t ke z dődi kaf e j é s . A t e he né s z e t a gr óf ok büs z ke s é ge ,me r te z e n a t é r e n va l óba n ol ya nt pr oduká l t a k, a me l yne k me s s z e f öl dr ől a c s odá j á r aj á r na k. A na gy i s t á l l ót hi gi é ni kus á n r e nde z t é k be . Pl é hvá l yú e l őt tá l l a na ka zá l l a t ok.Mi nde gyi kne k ot tva n a he l ye é s a z e mbe re l mos o l yodi k a kr é t á va lí r t ne ve ke n. Az e gyi k Bi mbó,a má s i k Böz s i ,a ha r ma di k Ka t i é sí gyt ová bb,mé gvé l e t l e nüls e ma ka de gyi de ge n né v.Pe di g va n va gy t i z e nnyol cá l l a t .Mi nde gyi khe z ve z e te gy c s ő,a me l yr ea z ut á nr á ka pc s ol j aa vi l l a nyos f e j őgé pe t . Künn me gi ndí t j á k a mot or t , af e j őgé pe tr á t e s z i k a t e hé n t őgyé r e é s na gy
94 ka nná kba mi nde ne mbe r is e gí t s é g né l kül öml i ka f r i s s ,na gys z e r űt e j . Ez t ne m vol t könnyű me gc s i ná l ni , me r tc s a k a gé pe t hoz t á k ki . Az e gé s z ne k pr a kt i kus a l ka l ma z á s aagr óf okmunká j a ,a zőt a l á l má nyuk. Ami kor me gi ndul t a gé p é se gy ki ss z a ba d i dő ma r a dt , Sz a pá r y Bé l a gr óf s z í ve s e n ma gya r á z ga t ot t . Ők úgyne ve z e t t ve gye s ga z dá l kodá s r a ( mi xf a r m) t é r t e k r á . Föl dműve s e k é sá l l a t t e nyé s z t ők.A t e he né s z e tna gyon j ólf i z e t ,de c s a kat e j s z í né t , a z úgyne ve z e t t c r e a me t t udt á k e l a dni , ma ga a t e jme gma r a d.Ez z e la z ut á n di s z nóka thi z l a l na k, a me l ye ke t na gyon j ól l e he t é r t é ke s í t e ni . Er r e f e l é ne m a z s í r j uk mi a t t t e nyé s z t i k őke t , ha ne m hús os á l l a t o kka lme nne k kia pi a c r a .Mos t i s nyol c ha t a l ma s hí z ó f úr t a be ma gá t a homokba , s ha r mi n c ké ts ül dő s z a l a dgá l te gy e l ke r í t e t t he l ye n. Ez z e l t e r mé s z e t e s e n mi nde ne s e t r e e l é r i ka z t ,hogy a ga z da s á gotkomol y ve s z e de l e m ne m f e nye ge t i .Ha a t e r mé s te l ve r né a j é g,va gy bá r mi e l e mi c s a p á s pus z t í t a na ,a z é r t a me gé l he t é sbi z t os í t vava n. Ma gá na k a t e l e pne k t ul a j donké ppe ni ve z e t őj eamá s i k gr ó f ,Pá l f f y Gé z a ,a kie gyé vve le z e l őt tj öt t ki Ka n a dá ba . El e i nt e ne m i s gondol t a r r a , hogy i t tv é gl e ge s e n l e t e l e pe di k, c s a k e gy ki s s é kör ül a ka r tt e ki nt e ni . Bi r t oka me gs z á l l ot t t e r ül e t e n vol t , me l ye t a z ut á n e l ve t t e k t ől e . Annyi r a me gt e t s z e t t e k ne ki a z i t t e ni vi s z onyok, hogy e l ha t á r oz t a , mi nde nt me g f og pr óbá l ni , hogy l e he t ne e i t t mi nt a ga z da s á got t e r e mt e ni . El e i nt e Pl os e k e z r e de s s e le gyüt t dol goz t a k, de a z ut á n kül önvá l t a ké s ké s őbb c s a t l a koz ot t hoz z á Sz a pá r yBé l agr óf . A t ul a j donké ppe ni or ga ni z á t or ne m vol ts e hol .Künn dol goz ot ta bi r t okon.Aut óva lvá gt unk
95 ne ki a f öl de kne k, hogy me gke r e s s ük,de c s a k na gys oká r as i ke r ül tme gt a l á l ni . — Én s por t e mbe r va gyok, — mondt a gr óf Pá l f f y— e z ta z ügye t kül önös e na mbi c i oná l om, ne m i sa ka r ok be l ől e na gy ha s z not ,ha ne m c s a k a zae é l om,hogy j övőr e ma ga mna ke gy ki s bi r t okot r e nde z z e k be ,t e há ta zé ne s e t e me tá l t a l á nos í t a nina gyonba j os a nl e he t . — Ami ti t tl á t ,a z t má r mi nd mi c s i ná l t uk. A r é ge bbi t ul a j donos ne m ma ga műve l t e me ga f öl de t , ha ne m bé r be a dt a . A bé r l ő bi z ony, a mi nt i t t á l t a l á ba n s z oká s os , r a b l óga z dá l kodá s t f ol yt a t ot t . El ős z ör r e ndbe hoz t uk a há z kör nyé ké t ,s mos tmá rl e ga l á bbne mke l ls z é gye nke z nimi a t t a . — Föl dünkne k kör ül be l ül a f e l é t műve l j ük me g,amá s i kl e ge l őé s r é t . ; —I t te gé s z e n má s ké ppe n ke l l dol goz ni , mi nt oda ha z a . Ez a f ö l d mé gs z űz t a l a j ,t e há tt a ka r má nyoz á s r a gondol ni s e m l e he t ne , ha ne m al e gna gyobb ne hé z s é g é ppe n a z , hogy me ga ka dá l yoz z uk a kór ok é s a dudvá k e l s z a por odá s á t . Enne k a z or s z á gna k a z a l e gna gyobb pr obl é má j a , hogy a s z űz f öl dbe n, ha ne m vi gyá z na k e l é ggé ,a ga ze gys z e r űe n me ge s z ia t e r mé s t .Má s me gol dá s ni nc s , mi nt uga r oz t a t ni ke l lé se zi dő a l a t tt e l j e s e n ki ke l lt i s z t í t a ni a f öl de t . Mi nde nt e lt udunk vé ge z n i ké tt r a kt or r a lé s a hoz z á va l ó kul t i vá t or okka l . A gr óf i nvi t á l ta l a ká s ukba i s , hogy me gi s me r j ük mi nde nna p ié l e t üke t . A konyhá ból va na be j á r á s ,a ze gyi ks z oba a há z ve z e t őnőé ,a ki tne m r é ge n hoz a t t a k kié sa kif őz ,t a ka r í tr á j uk,f e hé r ne műj üke t mos s a ós a l e s z a ka dt gomboka tf e l va r r j a . A má s i k s z oba a ze gye t l e n f oga dós z oba . Cs a kal e gpr a kt i kus a bb é s a l e gs z üks é ge s e bb
96 bút or ok,de ot tva na zí r ógé p,me r ta f a r me r e k í gys z okt a kl e ve l e z ni . Ne m vol tr e nd e s na pt á r j uk s e m, a z ti s ma guk c s i ná l t á k.A há ze gye t l e n dí s z e ,né há ny ot t honif é nyké p. Fe l vi t t e k a há l ós z obá j ukba i s , ot ti s ugya nc s a ke gys z e r ű bút o r ok é s a bőr öndök l e gna gyobb r é s z emé gkis i nc sc s oma gol va . Ez ta zé l e t e té l ia ké tgr ófé sha va l a ha va l óba ns z é p bi r t okuk l e s z ,i ga z á n büs z ké n va l l ha t j á k ma j d, hog y me gkí nl ódt a k, me gs z e nve dt e k é r t e . Pá l f f y Gé z a gr óf f e l ül ta z a ut ój á r a é sá t ka l a uz ol t be nnünke t Pl os e k e z r e de s he z .A l e gköz e l e bbi s z oms z é d s z i nt é n va gy hús z hus z onöt pe r c nyi r e va n.Az e z r e de s úr é ppe na kkor s z á l l t l eat r a kt or r ól ,me r te gé s za l konya t i gdol goz ot t . Büs z ké n mut a t t a , hogy a z ő f öl dj e is okka l s z e bbe k,mi nta zi t t e nif öl dműve l ők bi r t oka i ,me r t a ma gya r f öl dkul t úr a s okka l komol ya bb. Ne ki c s a k320a ke r j eva n,se bből40a ke ra ze r dő,va l a mi nt240 a ke r tműve lme gé s40 hol dr e j t ve va n. Ez a bi r t ok má r ne m vol ta nnyi r ae l ha nya gol t , mi nt a gr óf oké , na gyon s z é p í z l é s e s há z va n r a j t a , pe r s z e a bút or ok mé g hi á nyoz na k, de a kül önf é l e s z e r s z á moka t má re l r a kt a ,e l he l ye z t e a l a ká s ba n,me r te zi t tf ont os a bbmi nde nné l . Az e z r e de s e n me gl á t s z i k, hogy va l a mi kor hus z á r vol t , me r tr ögt ön a l ova i va l di c s e ke de t te l . Me g i s mut a t t a őke t , va l óba n dí s z pé l dá nyok, oda ha z a dí j a ka tnye r ne ve l ük.A gr ófé sa ze z r e de s a z onna l ki c s e r é l t é k e gymá s s a l ga z da s á gi t a pa s z t a l a t a i ka t , hi s z e n mi ndke t t e n c s a k mos tt a nul má nyoz z á kKa n a daf öl dj é t . — Éde söc s é m,— ma gya r á z t aa ze z r e de s ,— hava l a mi t í r s z r ól unk, úgy f öl t é t l e nül t e dd
97 hoz z á , hogy i t tc s a k a z bol dogul ,a ki ha j l a ndó é ppe n ol ya n ne hé z munká tvé ge z ni ,mi ntoda ha z a a ze gys z e r űf öl d műve s .Ki c s i be n ke l l ke z de ni é s l é pé s r ől l é pé s r ee l őr e ke l l ha l a dni . Na gyon s oka n me gbukna k a z é r t , me r t ol ya n ga z da s á gi be r e nde z é s e ke t vá s á r ol na k, a me l ye ke t ne m t udna k ke l l ő módon é r t é ke s í t e n i . Me g va gyok a r r ól győz ődve , hogy óva t os munká va lí gy mi nde nt vi s s z a s z e r z e k,a mi te l ve s z t e t t e moda á t— Az e s t e ke z de t tr á nk e r e s z ke dni ,ne m ma r a dha t t unk t ová bb. Ami kor ki ha j t ot t unk a z udva r ból é s ge nt l e ma n f a r me r e k, a hogy ma guka ti s ne ve z i k — ut á nunk i nt e ge t t e k.Az vol ta zé r z é s ünk, hogy a mi l ye n na gy f e l a da t r a vá l l a l koz t a k,a z ts z á ze mbe rköz üla l i gt udná vé gr e ha j t a ni e gyke t t ő. Mé g ők ma guk s e m me r i k monda ni , hogy di a da l ma s kodt a k, c s a k a z t ha j t oga t j á k, hogy e r őé se ne r gi á va l , na gy l e l ki me ge r ől t e t é s s e lt a l á n s i ke r ül ni f og a ka na da if öl de t ur a l mukbaha j t a ni .
Egykor má nyz ó,a kine ms z é gye nl i , hogyüz l e t e mbe r Wi nni pe g Ma n i t oba t a r t omá ny f ővá r os a .A vá r os ba n mé ga ka dna k ma gya r ok, mí g ma gá ba na t a r t omá nyba n má r ke ve s e bbe né l ne k,me r t a ma gya r ok i nká bb nyuga t a bbr a húz ódt a k é st öme ge s e bbe n Sa s ka t ohe va nba n. t e l e pe dt e k l e . Ma má r ke z de ne k i t ti s t é r tf ogl a l ni , de t e r mé s z e t e s e n hos s z úi dőf oge l t e l ni ,a mí ge z e navi dé ke ni sme g ve t i kal á buka t . A l e gt öbb ma gya rWoodr i dge é s Ba dge rkör nyé ké n va n.Sz é p újma gya rt e l e p Spr a gue ,a hol kör ül be l ül70 ma gya ré l .El s z ór vamé gt a l á l nima -
98 gya r oka t But l e re s El khor n kör nyé ké n,a hol Si r J a me s At ki ns Ma ni t oba kor má nyz ój at e l e pí t ma gya r oka t . Kül önf é l e f öl dmunká r a s okf e l é e l t é ve dne k a ma gya r ok,de má skomol ya bb ma gya rt e l e pül é s r őle z e n a vi dé ke n ne m na gy ou l e he tbe s z é l ni . Ér de ke s ne kt a l á l t a m f e l ke r e s ni Si rJ a me s At ki ns t ,a kia za ngolki r á l ytké pvi s e l ie bbe n a ha t a l ma s t a r t omá nyba n. Si r At ki ns ne m s z e gé ny e mbe r ,e l i s me r tü gyvé dé s Wi nni pe ge gyi kl e gha t a l ma s a bb pa l ot á j ai sa z övé ,a holhe l ye ts z or í t ot t at í z c e nt e sá r uhá z na ki s ,a me l y Ka na dá ba né ppe n úgy,mi nta z Egye s ül t Ál l a mokba n,a s z e gé ny né pne ke gyi kf ont osbe vá s á r l óhe l ye . Enne k a pa l ot á na k,ki s e bb f a j t af e l hőka r c ol óna k a ha t odi ke me l e t é nl a ki ké sc s a k ünne pé l ye s a l ka l ma i dkor me g y be a kor má nyz ós á gé pül e t é be . Re nde s e n dol goz i k,ne m a dt af e lügyvé dii r odá j á t é s mi nde n komol ya bb üz l e t ipr obl é má ba be l e s z ól . J ohb ke z eaf i a ,a kima j or ,det e r mé s z e t e s e nc s a k üz l e t idol gokka lf ogl a l koz i k.Az ör e g kor má nyz óhoz c s a k úgy l e h e tbe j ut ni ,ha f i a me ga dj ar áa z e nge de l me t . Ér de ke sa r c ú, i ga z ia me r i ka it í pus ú üz l e t e mbe ra f i a t a lAt ki ns .Ami korme gha l l ot t aj öve t e l e m c é l j á t , mi ngyá r t ma ga i s s z ol gá l ti nf or má c i óva l . Az z a l ke z dt e ,hogy va l óba ns z í ve s e nf ogl a l koz t a k a ma gy a r ok t e l e p í t é s é ve l ,me r ta t öbbi ne mz e t e k f öl dkul t úr á j a ne m ol ya n na gy, mi nt a ma gya r oké .A ma gya r ok a l e gj obb f a r me r e k,s z e r e t ne k dol goz nié s mi nde n ma gya rs z e r e t ia f öl de t .El ős z ör a r r a gondol t a k,hogy a ma gya r oka t köz ös e n t e l e pí t i k l e . öt ha te mbe r ne k a dna k e gye gy na gyobb bi r t okoté sa z on ga z dá l kodj a na k.Ez a t e r v ne m s i ke r ül t , me r t 640 a ke r t ,a me l y kör ül be l ül ugya na nnyi ho l dna kf e l e lme g,a dt a k oda né gy
99 c s a l á dna k,vi s z onte z e k ne m f é r t e k me ge gymá s s a lé sá l l a ndóvol taha r ckör öt t ük. Mos t má r kü l önkül ön t e l e pí t i k őke té s mi nt de r é ke mbe r e ke te ml í t e t t e me g Sz ór á dy I mr é té s Fa r s a ng J óz s e f e t .J e l e nl e g 12 ma gya rc s a l á d va n a kor má nyz ó bi r t oká n,de vol t a k hús z a n,hus z onke t t őn i s .Éppe na kkor ,a mi kor ot tj á r t a m,ka pot t é r t e s í t é s t a kor má nyz óf i a ,hogy e gy új ma gya r , c s e c s e mős z ül e t e t taVi ghc s a l á dná l . De ne mc s a k j ó t a pa s z t a l a t ok va nna k, ha ne m r os s z a ki s ,a hogy a kor má nyz óf i as i e t e t thoz z á t e nni .Többe kke ls z e r z ődé s tköt öt t e k se z e k ame gá l l a podá s oka t ne m t a r t ot t á k me g. Ané l kül , hogy e l mondot t á k vol na pa na s z a i ka t ,e gys z e r űe n me gs z ökt e k, f a ké pné l ha gyt á k őke t . Ha l l ot t a , hogy a z ok, a ki ke l t á vo z t a k, a s z e r z ődé se gye s pont j a i t t e r he s e kne k t a l á l t á k, s z e r i nt e a z onba n e nne k a z e l i nt é z é s i módj ae gé s z e n má sl e t t vol na . Egys z e r űe n me g ke l l e t tvol na ve l ük be s z é l nia dol goté s í gy a ne hé z s é ge ke l s i mul t a k vol na .Mos tmá rc s a k ol ya n ma gya rf öl dműve s e ke ta ka r na k l e t e l e pí t e ni , a ki k ha j l a ndók há z a ti sé pí t e nié sí gy bi z t os í t é kot nyúj t a ni a r r a , hogy komol y a l e t e l e pe dé s is z á ndé kuk. Be s z é l ge t é s köz be n ki nyí l ta za j t óé s me gj e l e nta z ör e g kor má nyz ó,ke dve smos ol ygóss z e f &ű ör e g úr ,a kia z z a lke z dt e ,hogy ne m őa ka ri nf or má c i ót a dni ,ha ne m i nká bb ő s z e r e t ne é r de kl ődni a ma gya r vi s z onyokr ól , a ma gya rl é l e kr ől , me r t ne kia z üz l e t é he zt a r t oz i k,hogy de r é ké sr e nde s e mbe r e k e t vá l oga s s on ki , me r te nne k a z or s z á gna kf őpr obl é má j aé ppe na z , hogy c s a k kí vá na t os e l e me kke lt öl t s é kme g. — Mi nde nki bi z onyí t ha t j a e r r e f e l é — mondot t aakor má nyz ó,— hogy ná l unk s z e r e t i k ama gya r oka t ,me r tne mc s a ks z e r e t ne k dol goz ni , ha -
100 ne m na gyon i nt e l l i ge ns e k i s ,a mi t ne m mi nde n be vá ndor l ó ne mz e t i s é gr ől mondha t ó e l . Én r é gi t a pa s z t a l a t om a l a pj á n c s a k a z t j e l e nt he t e m ki , hogy mi a z oka t a ma gya r o ka ta ka r j uk,a ki k ot t hon i sj ó ma gya r ok vol t a k,sa ki ki t ti sj óe mbe r e k ma r a dna k.A f ő pr obl é ma ,a z ,hogy a kine on ke l l Ma gya r or s z á gna k, a ki r os s z , gonos z e mbe r , a z t mi s e m ha s z ná l ha t j uk,a z é r t mi s e m l e l ke s e dünk.Az z a lmi nde nkit i s z t á b a n va n,hogy a zóha z á bólne m l e l ke s e dé s s e lj önne ke la ze mbe r e k,ha ne m a z é r t ,me r ta ké nys z e r űs é gé s a nyomor ús á g e l ke r ge t t e őke t . Az i l ye n e mbe r e k i de ge s s é ge é s nyugha t a t l a ns á ga é r t he t ő, e z e kke l úgy ke l l bá nni , mi nta j óa t yá n a k gye r me ke i ve l ,a ki ke tme gt i por t a zé l e t .Én me gé r t e k mi nde ntsha hoz z á m va l a ki ügye s ba j os dol gá v a lf or dul t , mi ndi g i gye ke z t e m a z te l i nt é z ni .A ma gya r ok e l l e n komol ya bb pa na s z a l i g me r ül tf e l ,e gye ss z ór vá nyos e s e t e kbőlpe di g s e nkis e ma l kot ha tma gá na kr os s zvé l e mé nyt . Az ut á n mé g hos s z a bba ne l be s z é l ge t t ünk,de t a l á né ppe na z vol ta zé r de ke s ,a mi r e ne m ke r ül ta s z ó.At ki nsKa nf a di ae gyi kl e gga z da ga bb é sl e gt e ki nt é l ye s e bb t a r t omá nyá na k kor má nyz ój a , t e há t mi nde ne s e t r e ve z e t ő pol i t i kus ,a ki a z a ngol ki r á l ys á g bi z a l má ti s bí r j a . Pr óbá l ga t t a m t öbbs z ör f or dí t ga t ni a be s z é l ge t é s t na gyobb é sá l t a l á nos a bb pr obl é má kf e l é ,de e zs oha s e m s i ke r ül t .A kor má nyz óe l s ős or ba n üs l e t e mbe ré se z tne m i st a ga dj a . Ne m bur kol ódz i k mi nde nf é l e f r á z i s okba , ha ne m f ol yt on c s a k ol ya n t é má k é r de kl i k, a me l ye k köz ve t ve va gy köz ve t l e nül ha s z not ha j t a ná k ne ki .Ka na da a nnyi ba n má rAme r i ka ,hogy a z üz l e ti t ts e m má s o dr a ngú,ha ne m úgy r a gyog mi nde nkie l őt t ,mi nta zé l t e t ő na p,a me l yne ks uga r a i ké pe s e k c s a k be a r a nyoz ni a z é l e t e t .I de ge nne k, l á t oga t ó na k ne m i l l i k ol ya n ké r dé s e ke tf e l t e nni ,
101 a me l ye kr e ne m s z í ve s e n vá l a s z ola z ,a ki ne k vi s e l t mé l t ós á ga bi z onyos kor l á t oka t f e l t é t l e nül f e l á l l í t as z a ba dnyi l a t ko z á se l é .í gypol i t i kas z ói bas eke r ül he t e t t ,s őt na g y köz ga z da s á gi pr obl é má kr as e m l e he t e t tbe s z é l ge t ni ,me r t ,ha i l ye n ké r dé s té r i nt e t t e m, úgy c s a k na gy á l t a l á nos s á gba n ka pt a m vá l a s z t . Ehe z c s a k a n nyi ts z e r e t né k mé g hoz z á t e nni , hogy be j á r t a m e gé s z Ka na dá t . Re nge t e g e mbe r r e lbe s z é l t e m,mi ndi g ma ga a z or s z á g vol tna pi r e nde n,a na pipol i t i ka a z onba na l i g ke r ül ts z ói ba é sköz ga z da s á gik é r dé s e kne ki sc s upá n ahe l yivona t koz á s ok a z ok,a me l ye ka ze mbe r e kl e l ké be na z é r de kl ődé s tf e lt udj á kke l t e ni . El ke l l e t t monda ni mi nde z e ke t , me r te ur ópa i f oga l mi a kka lné z v e ki s s éf ur c s a ,hogyha a ze mbe r e gy kor má nyz ó pol i t i kus s a lbe s z é l ,a kkor i sc s a k a z üz l e t e mbe rüt köz i k kibe l ől e ,ma gú a pol i t i ka i mé l t ós á g ne m má s ,mi nta z a dí s z e sr uha ,a me l ye t ünne pi a l ka l ma kkor f e l s z okot t ma gá r a ve nni é sa me l yne kr a g yogá s at a l á n na gy ha s z ná r a va n a züz l e t ic é gt á bl af é nye s s é gé ne k.
Apr a i r i e kka puj á t ólac owboyoki g Me di c i neHat ,( —) . Ma gya r Ka na dá ba n ut a z ni ne m könnyű dol og. A t e l e pe k ol ya n t á vol s á gba n va nna k e gymá s t ól , hogy bi z ony na poki g ke l l ut a z ni ,a mí g e gyi k he l yr ől a má s i kr a e l j ut a z e mbe r . Ne m f r á z i sa z ,hogy hóna poka t ,de t á né ve ke tke l l e ne e l t öl t e ni , ha Ka n a dá ba n mi nde nüt t me g a ka r na f or dul nia ze mbe r ,a h olma gya r tl e he tt a l á l ni . Az ok a t e l e pe k,a me l ye kne k ki mondot t a n ma gya rj e l l e gükva n,bi z onyr é ge bbe nke l e t ke z t e k.
102 Hus z onöt ,ha r mi nc ,s őtne gyve né ve .Azújma gya r ok,a z újbe vá ndor l ók j e l e nt é ke ny újt e l e pe ke tmé g ne m i sc s i ná l t a k.Tör t é ntné há ny kí s é r l e t e z é s a vi l á ghá bor ú ut á n, de e z e k ma j dne m mi ndkuda r c c a lvé gz ődt e k. Ké t új ma gya rt e l e pr ől mé gi s me g ke l le m1é ke z nünk, a me l ye k a vi s z onyokhoz ké pe s te l é g j ól pr os pe r á l na k. Az e gyi k Spr ague Ma ni t obá ba n va n é si t t a ma gya r ok pa pí r f á ti r t a na k a home s t e a dj e i ke n é s a z ut á n j ó t e r mőf öl dhöz j ut na k.Ni nc sa r r óls z ó,hogy e gé s z e n újt e l e p ke l e t ke z e t t vol na , me r t va nna k i t ta ngol ok, a me r i ka i a k é s má s ne mz e t i s é gűe k i s , hi s z e n a va s út i á l l omá s ha t á r á l l omá s a z Egye s ül t Ál l a mok ha t á r á n,s őti t tva n a vá mvi z s gá l a ti s ,de a ma gya r honf ogl a l á s c s a k mos ti ndul t me g. Va nna k i t t va gy ha t va na n é s l e he t s é ge s , hogy va l a mi kor na gyma gya rt e l e pl e s z . A má s i k i ngye nf öl de s t e l e pül é s Nor bur y , a me l yr ől mé g l e s z s z ó, Sas k at c he v anban va n, Pr i nc e Al be r t t ől é s z a knyuga t r a , Le a s k ma gya r t e l e pk öz e l é be n. Fől e g ma gya r ba pt i s t á k me nne k oda é sa mi korKa na dá ba nj á r t a m,hus z onhé tma gya r dol goz ot ta z on a vi d é ke n. Ve z e t őj ük SomodyJ óz s e f ,de r é kma gya re mbe r . Az újma gya r o kl e gna gyobb r é s z e ne m a z z a l ac é l l a lme gy kiKa na dá ba ,mi nta r é gi e k,ne m a ka r na k ot t vé gl e ge s e n l e t e l e pe dni , úgy t e ki nt i k, mi nt a z e l őt ta z Egye s ül t Ál l a moka t . Az é r tj önne ki de ,hogy pé nz tke r e s s e ne ké sa z ut á n ha z a t é r j e ne k. Ez é r t ne m á l l a podna k me g, e z é r t ne m c s i ná l na k új ma gya r kol óni á ka t . Az új ma gya r t e l e pe k l e gf e l j e bb á t vonul ó á l l omá s ok, e gye t l e n l é t j ogos ul t s á guk, hogy a z on a vi dé ke n a munka r e nde s e nt öbb,mi nt má s he l yüt té sí gy i t té r de me s e bb amunká s ke z e kne k me gvá r ni a nna k a z
103 i dőne k e l múl á s á t ,a me l ye tt é t l e nül ke l lt öl t e ni ök. Me r t Ka na da a zi dős z a ki munka ha z á j a ,a ze mbe r hoz z á s i mul a t e r mé s z e t he z . Az i dőj á r á s s z a bj a me g,hogy mi kordol goz ha té smi korké nyt e l e n öl be t e nnia ke z é t ,vá r nia z ta zi dőt ,a mí g at e r mé s z e tki t ombo l j ama gá t . Ma j dne m e gé s z ma gya r Ka na dá t be ba r a ngol t a m. Többe t ül t e m va s út on é s a ut ón, mi nt a me nnyi t ma gá t a t e l e pe ke n e l t öl t he t t e m. Ri t ká n pi he nt e m á gyba n, r e nde s e n a va s út há l óf ül ké i be n vont a m me g ma ga ma t . Az t mi nde ne s e t r e ki ke l lj e l e nt e ne m, hogy ne mc s a k ot tt a l á l t a m ma gya r t ,a hol a hi va t a l os ki mut a t á s ok i sf e l t ünt e t i k, ha ne m bi z ony vol t mi nde nüt t ,a hol ut a z á s köz be n vé l e t l e n ü l me gf or dul t a m. Egyi kmá s i k munká s s a l Ka na da kül önböz ő pont j á n t öbbs z ör i s ös s z e a ka dt a m. Ut a z ot ti de oda . Vi t t e a s or s e nne kaf ur c s a vi l á gna ke gyi kf e l é r őla má s i kr a , mi ndi g oda ,a hol ha l l ot t a , hogy munká j á tj obba n me gf i z e t i k. Dol goz ot t mi nde nüt t , de bi z ony ke r e s e t é ne kl e gna gyobbr é s z é te l ut a z t a . Az t mondj á k a r é gi be vá ndor l ók, hogy a z új a kna k e z a nyugha t a t l a ns á ga mi ndi g me gvol t , ha r é ge nt e ne m i s ol ya n na gymé r t é kbe n.Ké té v mi ndi g ke l l e t t hoz z á ,a mí g a ki vá ndor l ó me gi s me r t e a vi s z onyo ka t ,t á j é koz ódni t udot t β vé gül me gá l l a podot t va l a hol . A vi l á ghá bor úé saf or r a da l ma k, a zas ok s z e nve dé s ,a me l ye n ke r e s z t ül me nt e k, t e l j e s e n f e l dúl t á k l e l ki vi l á guka t , úgyhogy s z i nt e önma guka t ha j s z ol j á ké s ne m t udna k me gpi he nni . Ez e kr ől a ma gya r okr ól ,e z e kne k a ma gya r ok s or s á r ól kül ön ne m í r ha t ok, e z e kke l t e l e va n Ka na da , kül önös e n Nyuga t Ka na dá na k mi nde nf a l uj a ,vá r os a ,i nká bb c s a ka z okr ólbe s z é l e k, a k i k va l a hol me gt e l e pe dt e k, va gy l e ga l á bbi s hos s z a bbi dőr el e pi he nt e k.
104 Wi nni pe gből e gye ne s e n dé l nyuga t r a ve t t e m a z ut a ma t , hogy e l ke r ül j e k a z okr a a he l ye kr e , a hol komol ya nl e he t be s z é l ni ma gya rl e t e l e pe dé s r ől . A vé gs őá l l omá sé se gyút t a l a ki i ndul ópont Ray mond,má re gé s z e na z Egye s ül t Ál l a mok ha t á r á n va n,mé g ugya n pr a i r i e k vi dé ké n,de má ra Roc kyk,aha t a l ma sha va s okköz e l é be n. El ős z örPor t age La Pr ai r i e té r t ük e l ,a pr a i r i e k ka puj á t ,a me l yé r t mi nd a ké t va s út t á r s a s á g ve r s e nye z . Sz i nt e pá r huz a mos a n f ut na k e gymá s me l l e t tas í npá r ok. Az e l s ő na gyobb he l y, a hol ma gya r r a l e he t a ka dni : Br andon,na gy va s út i góc pont .El é gs z é p vá r o s , há t ul , mi nt e gy de kor á c i óké ppe n l a nká s dombol da l . Sz é l e s ut a k f ut na k f e l f e l é , mi nde nf e l é r e nge t e gf a .I t tl a ki k Láz ár I gná c ,a ki ta Hi r s c hf é l ez s i dó a l a pí t v á ny hoz ot t ki .El ős z ör f a r me r e s ke de t t , ké s őbb pe di g óc s ka va s ke r e s ke dő l e t t . Az ör e g be nn é la vá r os ba n,ma ga f őz ki s há z i kój á ba n,é sne mi ge nt ö r ődi kavi l á gf ol yá s á va l . A na gy pr a i r i e k e gyha ngús á gá t a z As s i ni boi a ka nya r gá s at e s z ivá l t oz a t os s áé se gy ki sr oma nt i ká t köl c s önöz a kül önbe n e gyha ngú vi dé kne k.A s ok búz a t á bl a köz öt t ,mi nta be r úgot te mbe rc s a va r ogWi nni pe gvá r osf ol yój a . Ki s s éé s z a knyuga t na k c s a pt unk f e lé se l é r t ük Whi t e woodr a. ( Fe hé r f a . ) Egé s z e n ha z a it á j ké p. Lá t s z a na ka z ok a f e hé rf á k,a me l ye kr ől e l ke r e s z t e l t é kavá r os t ,i l l e t veaf a l ut . Sz á mol j unk l e e z z e l a me gha t á r oz á s s a l i s . Ka na dá ba n ol ya n na gy a z opt i mi z mus , hogy f a l ur ól s e nki s e be s z é l , mi nde nki vá r os te ml e ge t . A vá r os ne m má s ,mi ntma ga a zá l l omá s ,s mögöt t e né há ny há z . Az ut a k mi nde ne s e t r e ol ya n s z é l e s e k,hogy a z Andr á s s y útbe l e f é r ne .Mi nde z t a z é r tc s i ná l j á k,h o gy va l a mi kor a za ut ók nyugod-
105 t a n s z á gul dha s s a n a k ma j d r a j t a , mos ta z onba n a Br oa dwa y l e gf e l j e bb t í z t i z e nké t há z ból á l l . Mi nde nüt ta z onba n ot t va n a ga bona e l e vá t or ,köz ve t l e n ka pc s ol a taf öl dde l ,i des z á l l í t j á k beakör nyé k f öl dműv e l ői a ga boná t .Ma ga a vá r os i sc s a ka f a r me r e k ke dvé é r t va n. Mi nde gyi kbe n t a l á l ha t ó e gy s z á l l oda é s ve ndé gl ő, dr ugs t or e , va gyi s pa t i ka , f űs z e r e s üz l e t , va s ke r e s ke dé s , s z e r s z á má r us í t óhe l ye k é s ne m ut ol s ó s or ba n a ut omobi l üz l e t , a holt r a kt or oka té s ga z da s á gigé pe ke ti sl e he tvá s á r ol ni . Mi nde z be l e f é r a bba a né há ny há z ba , t öbbr e ni nc si ss z üks é g.De a z é r tvá r os ,é s mi nde n ka na da i me gs é r t ődne , ha f a l új á t va l a ki l e be c s ül né . Mi kor a ze l s őt me gl á t t a m, a zi r á nt é r de kl ődt e m,hogy há ny k i l omé t e r r eva ni dema gaavá r os , va gy f a l ú,me r ta z thi t t e m,hogy a zá l l omá skör ül c s a k né há ny é pül e t bús l a kodi k.Ké s őbb má ra nynyi r a hoz z á s z okt a m, hogy a ki s vá r os ok s z é ps é ge i ti sf e lt udt a mi s me r ni . Whi t e woodna k na gy j e l e nt ős é ge va n ma gya r s z e mpont ból .I de j öt t e ka ze l s ő ma gya rt e l e pe s e k, i nne n húz ódt a k f e la z ut á n Es z t e r ház a, Ka pos v ár , St oc k hol m f e l é ,a me l ye k ma i s vi r á gz ó ma gya r t e l e pe k. Whi t e wo od s z i nt é n ol ya n ki s vá r os ka , mi nta hogy l e í r t a m.A r é git e l e pe s e k köz ülmi nde nki i s me r i Tuba J óz s e f bi l i á r dt e r mé t , a hova s z í ve s e n be t e ki nt e ne k. Tuba kül önbe n ma ga i s f a r me r ,f e l e s é gé ne k á l t a l á nos a n e l i s me r t konyha ke r t ga z da s á ga va n. Kál mán J á nos bá t yá nk ki vá l ó f a r me r , mi n d e nki s z e r e t i Pi r os k a I mr é té s Andr á s t , t a l á n a l e gör e ge bb ma gya r f a mí l i á k e gyi ke a Sz öl l ös y c s al ád a z ok köz öt t ,a ki k mé g mi ndi gi t tl a kna k. A ma gya r ok a z ut á n ha ma r os a n f e l f e de z t é k a z t a gyönyör ű f öl ds á vot ,a me l y a mos t a ni vi -
106 r á gz ó ma gya rt e l e pe k f e l é ve z e t . Sz abó Fe r e nc , Abony iI s t vá n,Domos z l ai é st öbbe ne r r e f e l éf ogt a k home s t e a de t ,a hogy a 10 dol l á r os f öl de ke t e gé s z Ka na dá ba n ne ve z i k. Pa r l a gon he ve r t e k, ne m ke l l e t t má s tc s i ná l ni ve l ük, c s a ki gé nyt j e l e nt e nibe r áé s be ke r í t e ni .Ha r mi nc ma gya rc s a l á ds z e r z e t tí gy f öl de tma gá na ke z e n a vi dé ke né s í né gi t tva nna k. I ndi a n He a d a köve t ke z ő vá r a s , a me l yne k ma gya rs z e mpont ból t ör t é ne t e va n.Sok i t t a bá ná t is vá b,de ma má r ne m na gyon é r i nt ke z ne ka ma gya r okka l , á mbá r a mona r c hi a be l i ka t ona i könyve i ke t mi ndi g mut oga t j á k, s a ma gya r oka t mi ndi g s z í ve s e n f oga dj á k. Ge de on Al a dá r kí s é r l e t e z e t ti t tké té vve le z e l őt tt e l e pí t é s s e l ,de bi z ony a ze gé s za kc i ó me gbukot t . Gl e nn e z r e de st í z e z e r hol dj á t ve t t é k me g a ma gya r ok f e l s z e r e l é s e kke l é sá l l a t okka le gy üt t ,de mit a ga dá s ,a ze l s őt e l e pí t é s i moz ga l om c s únya kuda r c c a l vé gz ődöt t . A f öl dne ke gy r é s z ej ó,e gy r é s z er os s z vol t ,a gye ngé bb f öl dr es e nkis ea ka r tme nnié s ne m i s vá l oga t t á k ki ot t hon a me gf e l e l ő e mbe r e ke t . Ol ya n e mbe r e k pr óbá l koz t a k f öl d f e l e t t di a da l ma s kodn i , a ki kne k a r r ól h a l vá ny f oga l ma s e m vol t . Bi z ony me gbukot ta z e gé s z é s mi nda z ok, a ki ke bbe na zügyb e ns z e r e pe l t e k,e gymá s tvá dol j á k. Mi nt kur i óz umot e ml í t e m, hogy e z e k köz ül va l ó Ni e t h Györ gy, a ki Tr ampi ng Lak e n s a j t ot gyá r t . Vé l e t l e nül e gy ma gya r c s a l á dná l ma ga m i s me gkós t ol t a m a ki vá l ó t r a ppi s t as a j t j á t . Re i s z J a ka br ól be s z é l i k, hogy á t s z ököt t a z Egye s ül t Ál l a mokba ,a z onba ne l f ogt á k,ha t hóna pi g ül t ,é s mos tmá rva l a holTol na me gyé be ne l mé l ke di k ka na da ié l mé nye i r ől . Te l j e s é j s z a ka ha l a dt unk á t Sa e ka t c he va n búz a f öl dj e i né sr e gge lmá rAl be r t ábanvol t unk.
107 Ez a z or s z á g a me gl e pe t é s e k or s z á ga .Eddi g búz a t á bl á k búz a t á bl á k ut á n,mos t pe di g ki é ge t t ,e l s z á r a dt f ö l de k. I t t va nna k a na gy ma r ha t e nyé s z t ő t e l e pe k. Ha na gyr i t ká n l á t unk e mbe r t ,a z bi z ony c owboy, a hogya n a moz i kból i s me r j ük. Ór á khos z s z a ná ts z a l a d a va s úta né l kül ,hogy e mbe r ia r c ot pi l l a nt a ná nkme g. Az ut ol s ó á l l omá s , mi e l őt t Le t hbr i dge t , a z e l s ő na gyobb ma gya rt e l e pe té r i nt e né nk, Me di c i ne Hat . Ma gya r ul ne m j e l e nt má s t , mi nt gyógys z e r ka l a p. A vá r os kül önbe n onna n ka pt a a ne vé t , hogy á l l í t ól a g e gy i ndi á nna k a gye r me ke be t e gvol t ,i de f or dul te gy or vos hoz é s gyógys z e r t ké r t t ől e .Me gi ska pt a ósne hogy a gyógys z e r ne k va l a miba j al e gye n,e l ké r t ea z or voska l a pj á ti s .Az t as z á j á ba ve t t eé súgy ús z ot tá ta f é l t e t tki nc c s e l af ol yón. Fur c s a ne ve k t e ki nt e t é be n e gyá l t a l á ba n é r de ke s or s z á g Ka na d a .I t t va n pé l dá ul Moos eJ a w vá r o s a ,s z ós z e r i nt»j á vor s z a r va sá l l ka poc s «.A t ör t é ne ts z e r i nte gy f a r me r ne ke z e n a he l ye ne l t ör öt t a koc s i ke r e ké ne k a kül l őj e é sa z út f é l e n t a l á l t j á vor s z a r va sá l l ka pc s á tt e t t e a he l yé r e . De ne mc s a k i l ye n r oma nt i kus s z e mpont ok é r vé nye s ül t e k, ha ne m a mi kor a vona t út j á t ki j e l öl t é k, e gys z e r űe na z ABC be t űj es z e r i ntke z dt é ka zá l l omá s o ka te l ke r e s z t e l ni ,a j a pá né s or os z há bor úba n pe di ga za kkor é pül tt e l e pe ke tf e l vá l t va e gy j a pá n va gy or os zt á bor nokr ól ,e s e t l e g e gy c s a t a he l yé r őlne ve z t é ke l .í gy l e t tKur oki ,Togo,Por tAr t hur é st öbbmá ska na da ivá r os . Le t hbr i dge ka na da i ma gya r bá nyá s z vá r os , e gyi kl e gr é gi bb ma gya rt e l e p,e l őbb a z onba n mé g Ra ymondba s z a l a dt unk l e ,a hol c ukor ül t e t vé nye k va nna ké sa holmos ts z ül e t i k me ga z újma gya r t e l e p.
108
Ma gya r okac owboyokha z á j á ba n Ray mond,( —) . Le t hba r i dge be n ke l l e t tá t s z á l l nunk,hogy a l e gdé l e bbe nf e kvő újma gya rt e l e pr e ,Ra ymondba e l j ut ha s s unk.I t tv a gyunk má r a ha t a l ma s ha va s ok, a Roc kyk a l j á b a n. El őt t ünk Coal dal e , a na gy s z é nme de nc e , a me l y a nnyi ma gya r bá nyá s z na k a d ke nye r e t .I nne n ve z e ta z útá tBr i t i s h Col umbi á ba . Ez a vi dé k mé gi ga z iKa na da ,a me l yr őla hí r e s s kót vi c c ol ya n j e l l e mz őe n r e gé l .A s kót vi s s z a t é r t ha z á j á b a é s me gké r de z t é k t ől e , vá j j on va l óba n ol ya n r övi d i de i g t a r t e a nyá ré s z a k f öl dj é n? A s kóte gyke dvűe nf e l e l t :«é n ne m t udha t om,me r tc s a kt i z e ne gy hóna pi g vol t a m Ka na dá ba né sa ddi g ne m vol tnyá r ! » Ane kdot á na kf e l t é t l e nül na gys z e r ű,de bi z ony nyá r on ol ya n na gy af or r ós á g,hogykőr öskör ülf öl pe r z s e lmi nde nt . A ha va s okon t úlmá rmá s vi l á g va n,a c hi onok s z é lj a pá nbólhoz á tme l e gá r a ml a t ot ,e gyüt t ha l a d a Cs e nde s óc e á n gol fá r a ml a t á va lé sa zé gha j l a t ot e gye nl e t e s s é t e s z i . Ez é r tt e r e mne k i t ta na gys z e r ű kol umbi a i gyümöl c s ök, a me l ye k f e l ve s z i k a ve r s e nyta ka l i f or ni a ii mpor t t a li s .A ma gya r ok a múl t ba n c s a k e ddi g j ut ot t a k e l , mos t a z onba n má rá t me nt e k a ha va s okon i s Mi c he l , Nat al , Fé r ni eé st öbb má s köz s é gbe nt e l e pe dt e k l e . Br i t i s h Col umbi a mi nde ne s e t r ea za z or s z á g, a hova a j övő ki vá ndor l á s aa z ,e ur ópa iá l l a mokból t ör e ke dnif og. A vona t unk d é l ne k vá got ts t ová bb i s z e l t ük Al be r t a hi he t e t l e n na gy ki t e r j e dé s ű r a nc he e i t . Ame r r eas z e m e l l á t ,mi nde nüt tkopá rvi dé k,a l i g
109 bús ul i t t ot te gy ki sf ű.Ma j dne m mi nde nüt t ké t ke r í t é s ,e gyi ka r r a ,s z ol gá l ,hogy a z ,á l l a t á l l omá ny ne t ör j ön r a j t ak e r e s z t ül ,a má s i k pe di g a bor z a l ma s ha va z á s ok e l l e n vé de l e m. Kőke r í t é s e k e z e k, a me l ye k r é z s út a n va nna k af öl dbe á s va é sf öl t a r t j á k a na gy h ó vi ha r oka t , ne hogy e l t e me s s é ka s í ne ke t . Na gy gyor s a s á gga lr obogunk, de mé gi s c s a k mi nde n ké t há r om ór á ba nl e he te gye gy á l l a t ot f e l f e de z ni ,a mi nt a l á t óha t á rs z é l é n l e ge l é s z i k.A na gy á l l a t c s or dá k me s s z e va nna k a vona t t ól ,ne m e nge di ke r r e őke t ,ne hogy a va dá l l a t ok ne ki r ont s a na kavona t na k. Ra ymond va s út iá l l omá s a é ppe n ol ya n, mi nt at öbbi ,dema gaavá r ose gy c s öppe ts e m ha s onl í t l a t öbbi ka na da ic i t yr e . Ra ymond ol ya n, mi nt va l a mi na gy ma gya rf a l u, e gye t l e n s z é l e s uc c á j á va l , bor z a l ma s homokt e nge r é ve l ,a me l ybe va l ós á gga l be l e s üppe d a na gy gyor s a s á gga l r obogó a ut ónk.Az út s z é l e n né há ny f aá r vá s kodi k,a f e l s z á l l ó por me gpi he n a va l a mi kor t a l á nz öl dl e ve l e ke n. A ki ss z á l l odá ba na l a pos a n me g ke l l e t tmos a kodnunk,a r a ymo ndipor be l e e t t e ,be l e ma r t a ma gá ta r uhá nkba . Ami kor l e s é t á l t unk a z uc c á i r a , e gé s z e ne gz ot i kus ké pf oga dot t .Az uc c a köz e pé n gyönyöi r ü l ovon e gy l e á ny vá gt a t ot t ,t e r mé s z e t e s e n na d r á gba n,f e j é nc owboy ka l a p.Bi z ony ni nc s mé g bubi f r i z ur á j a , a ka l a pj aa l ól ki buggya na k a s z őke f ür t ök.Ne ms oká r a por f e l hő t ünt e t t ee lke dve sa l a kj á t , de má r új a bb ké p r a ga dt a me g a f i gye l me t .I ga z ic owboy por os z ká l te l őt t ünk. Az e mbe r önké nyt e l e nül kör ül né z , ni nc s e va l a hol moz i gé p, me r th i s z e n c owboyoka t má s ké p e l ké pz e l nis et udj uk.Egys z e r r ec s a k me gnyomj aal ova ol da l á t ,a pa r i pa e gye tugr i k sl e ha j t ot tf e j j e lr oha ne l őr e .
110 Va l ój á ba n ne m i s ol ya n va da ke z e kal ova c s ká k.Egy má s i k pa r i pa c s önde s e nl é pke d,me g·i s va na z oka r á :né gy ki sl á ny ülr a j t a ,a ze l s ő f ogj a a ka nt á rs z á r á t .Í gy me nne k a zi s kol á ba , í gy me nne k mi nde nhová . Va l a mi ol ya n na gy ös s z e t a nul á s va n a gyönyör űl ova ké s a gye r e ke k köz öt t , hogy s oha ba j , va gy ke l l e me t l e ns é g ne m f or dule l ő,pe di gt a l á n ha ngs úl yoz nis e ke l l ,hogy nye r ge te r r e f e l é ne m i si ge ni s me r ne k, mi nde nki s z őr é nül ime gal ova t .Az ts z okt á kmonda ni ,hogy a ma gya rl ova s ne mz e t ,de i de t a l á n mii se l j öhe t né nkmé ge gye t má s tt a nul ni . Ot tá l l t a m as z á l l oda f a l á na kt á ma s z kodva é s e l né z t e m as z í ne s ,e l e ve né l e t e t ,a me l yne k kül önös s é ge me gr a ga dt a a l e l ke me t . Egys z e r r e c s a k c s omómunká s e mbe rha l a de lme l l e t t e m. — Ej nye ,dede r é kl ó!— f or dulodaamá s i khoz ,me gá l l na ké sme gi ndulat e r e f e r e . Ma gya r ok, ma gya r munká s ok, a ki ke ti de ha j t ot tme s s z ii de ge nbeake gye t l e né l e t . Ha ma r os a n be s z é dbe e l e gye dünk. El t űni k mi ndnyá j unk e l ől a zaf ur c s aé s kül önös vi l á g. Ma gya rs or s ok, ma gya r kí nl ódá s ok, ma gya rr e mé nye kgör dül ne ks z e münke l é . Ra ymond a l e gf r i s s e bb ma gya rt e l e p, a me l yr e na gy j övő vá r .Má ra ka d né há ny ma gya rf a r me r i s a vi dé ke n,de a l e gt öbb e gys z e r űf öl dmunká s . Az e gé s z kör nyé kf e l l e ndül é s é ta c ukor gyá r na k kös z önhe t i . Ca na di e n Suga r Fa c t or i e s Li mi t e d r e nde z e t t i t t be pompá s mode m c ukor gyá r a t . Az e gé s z kör nyé k ne ki k t e r me l ia c ukor r é pá ts a z e l s ő c ukor r é pa gyá r a e gé s z Ka na dá na k. Eddi g na gys z e r űe n be vá l té s má r i sa r r ólva ns z ó,hogy e z e n a vi dé ke nt öbb c ukor gyá r a ta l a pí t a na k,a me l ye k a z ut á n na gy l e ndül e t t e lf ogj á k gyá r t a ni e z t af ont osi pa r c i kke t .
111 A gyá rt ul a j d onos a i mor monok. Az e gyi ke t O' Br i e nne k, a má s i ka t Eva ns na k hí vj á k. A mor monok na gyon s z e nt é l e t ű,de r é ke mbe r e k.Az t e r mé s z e t e s , hogy üz l e t e mbe r e k, me r t Ame r i ká ba n mi nde nki a z , vi s z ont a z onb a ni gye ke z ne k mi nde n mé l t á nyoskí vá ns á gott e l j e s í t e ni . Az é r ta ka d ol ya ni se l é g,a kis z i dj a őke t .Sok ki s f a r me r f e l f oga dot t ma gya r oka t ,a ki k a z ut á n ne ki k dol goz t a ké ské s őbb bi z ony af i z e t é s r őlme gf e l e dke z t e k.Az i dé n má r a gyá r vá l l a lf e l e l ős s é ge té r t ük é s a me gdol goz ot tmunka a r á nyá ba na d e l ől e ge ta f öl dműve s e kne k. Í gy a z ut á n mi nde nki ne ka za gyá ba na zva n,hogy agyá rma gaa zoka mi nde n r e nde sé sr e nde t l e n dol ogna k. A f a r me r c s a ka k kora ka rf i z e t ni ,ha má rá r új á é r tme gka pt a a gyá r t óla pé nz t ,a munká s ta gyá r hoz kül dié s í gy a zi ga z ga t óé sa f öl dmunká s ok köz öt tgya kor i a né z e t e l t é r é s . Az ts e m s z a ba d e l f e l e j t e ni , hogy Ka na dá ba n va gyunk é s a munká s né p gyor s a n s z e di a s á t or f á j á t . Ha a z onna l pé nz t ka p, mi ngyá r t vona t r a ül é se s e t l e gal e gna gyobb munka i de j é nha gyj aot tav i dé ke t . Egy r é gia ut ón r obogot tva l a kif e l é nk.Ha ma r os a n me gt udt uk, hogy a z e gyi k mor mon i ga z ga t ó: Mr . Eva ns . Ké s z s é ge s e nf e l a j á nl ot t as z ol gá l a t a i t ,hogyme gmut a t j aa ze gé s zvi dé ke t . Ki s há z a k köz öt t s ur r a nt unk e l , e gys z e r r e c s a k e l őt t ünk á l l ot te gy ha t a l ma s ,t öbb e me l e t e s é pül e t , a me l y l á t ha t óa n f é nyűz őe n vol t be r e nde z ve .Se hols e nk i ,t e l j e s e nl a k a t l a n. Ami kor Mr . Eva ns l á t t a c s odá l koz ó t e ki nt e t e me t ,r ögt önme ga dt ar áavá l a s z t . — Ez ké r e m ga z da s á gii s kol a ,a hola za l be r t a i i f j a k me gt a nul ha t j á k a ga z da s á gi kul t úr á t . Ha t i l ye n i s kol á n k va n a z or s z á gba n, vi s z ont a z onba n növe ndé künk ne he z e n t e l i k há r om i s ko-
112 l á r ai s . Al be r t at a r t omá nygyűl é s et e há t úgy ha t á r oz ot t , hogy mi nde ne s z t e ndőbe n há r om i s kol á t t a r tf e nn,a má s i k há r om pe di g ür e s e ná l l .Ez a z e s z t e ndő a mi t é t l e né vünk. Az i s kol á ba n mos t ni nc st a ní t á s . Ami kor e z e ke t e l mondot t a , önké nyt e l e nül e s z e mbe j ut ot ta z or s z á gba n mi nde nf e l é kódor gó s z e gé nyma gya r okpa na s z a . — Ne m t udunk a ngol ul ,— s í r t a k— é se z mi nde nne ka z ok a . Az é r t ka punk l é nye ge s e n ki s e bb munka bé r t , mi nt a za ngol ok, me r ta f a r me r r e l ne m t udu nk be s z é l ni . Mi l ye n má sl e nne , ha ne m vol ná nk né ma s á gr a ká r hoz t a t va .— Ame r i ká ba na mi tgon dola ze mbe r ,a z tkii ss z okt a monda ni .Oda f or dul t a mMr .Eva ns hoz . — Ne ke m e z e n akör nyé ke nl e ga l á bb 250—300 honf i t á r s a m va n,— mondot t a m — a ki k ne m t udna k a ngol ul é se nne k há t r á nyá té r z i k. I t t va n e gy e gé s z ür e si s kol a ,ne m l e he t ne ei t tőke ta ngol ult a ní t a ni ? Mr .Eva ns na kf öl c s i l l a ntas z e me . — De hogyne m, mi i s e r r e t ör e ks z ünk! — ki á l t ot tl e l ke s e n.— önne k bi z t os a n na gyobb be f ol yá s a va n a honf i t á r s a i r a mi nt ne ke m, t e he t ne ne ki ki se gy s z í ve s s é ge té s ne künk i sj ó vol na . Ha ös s z e j ön ve l ük, mondj a me g ne ki k, hogy j e l e nt ke z z e ne k a t a nf ol ya mr a . Ha a nnyi e mbe ra ka d, hogy é r de me se gy t a ní t ót f oga dni , úgy f e l t é t l e nüla miköl t s é günkön f ogj uk i t tt a r t a ni . A ma gya r munká s na gyon j ól é r ta f öl dműve l é s he z , s pe c i á l i s a n a r é pa t e r me l é s he z , a mi i t t na gyon f ont os .Ne künk ne m a za zé r de künk, hogy mi nde nf e l é c s a va r ogj on, ha ne m a z , hogy l e t e l e pe dj e né s mi nt á l l a ndó munká se l ős e gí t s ea t e r me l é s t . Ha be s z é l ni t udná nk e gymá s s a l ,s ok mi nde nt l e he t ne j obba n e l i nt é z ni . Ná l unk mi ndi g
113 c s a ki dős z a ki munka va n,a mi a zá l l a ndó ke r e s e ts z e mpont j á bólká r os ,de a z ös s z e s munká kná l a l e t e l e pe de t t munká s oka t e l őnybe n r é s z e s í t e né nk. Te r mé s z e t e s e n me gí gé r t e m, hogy e s t e ,a mi kor ös s z e j önne k a ma gya r ok, ma j d e l be s z é l ge t ünk e r r ől a t é má r ól . Az e l á r vul t ma gya r okna k me g ke l lf ognimi nde ns e gí t ő ke z e t ,a me l ye tf e l é j enyúj t a na k. Köz be na za u t ónk e l ha gyt aa zi s kol á t ,me ga z i s kol a kör ül na gys z e r űe n me gműve l tf öl de ke té s ne ki vá gt unk a r é pa t e r ül e t e kne k. I t t l á t t a m e l ős z ör úgyne ve z e t ti r i gál tf öl de k e t . Egé s z Al be r t a r e t t e ne t e s e n s z á r a z , úgyhogy á l l a t t e nyé s z t é s e i n kí vül e ddi g a l i g t udt a k má s s a lf ogl a l koz ni . Er r e ki t a l á l t á k, hogy a f öl de t me s t e r s é ge s e n f ogj á k t e r mé ke nnyé va r á z s ol ni . Mi nde nf e l é á r koka t húz t a k,a me l ye ke t be ve z e t t e k a ve t é s köz é .A vi z e t a z ut á n he l ye nké nt f öl duz z a s z t j á k é s r á boc s á t j á k a ze gé s z vi dé kr e .Az önt öz é s ne k na gys z e r ű me gol dá s ae z ,a me l ya z onba ns ok f á r a ds á goti gé nye l , t e há t na gyon me gdr á gí t j a ma gá ta f öl de té st e r mé s z e t e s e nat e r me l é s ti s .I l ye ni r i gá l tf öl dá r a l e ga l á bb öt s z ör ol ya n na gy, mi nt a . műve l e t l e n t e r ül e t e ké .I ga z ,hogy ha s onl í t a ni ne m l e he t őke t e gymá s hoz . Az a ut ónk na gys z e r űe n me gműve l té s dús a n f i z e t őr é pa f öl de k köz öt tha l a dte l .Má re s t e l e de t t , e mbe r r e la l i gt a l á l koz t unk,c s a ke gy ma gya r ga z dá r a bukka nt unk ,a ki ki vé t e l e s e n ne m t r a kt or r a l ,ha ne m nyol cl óva l ,e ké ve lt ör t eaf öl de t .Ez mé gs z űz f öl d.Fe ke t e humus zf or dul tkia ze ke va s a ka l ól . Kör ü l be l ül h a t ma gya rc s a l á d dol goz i k öná l l óa n, ha t ma gya rc s a l á dna k va n má re r r e f e l é f öl dbi r t oka .Mi nté r de ke s s é ge tt a l á n me g l e he t
114 e ml í t e ni , hogy a z e gyi k ma gya rf öl dj e me l l e t t r oz oga vi s kó r o s ka doz i k. J a pá nok l a kna k be nne , a ki k s z i nt é n i de j öt t e k f öl de tt úr ni . Ez vol ta z e gye t l e n j a pá n f a mí l i a , a me l ye t Ka na dá ba n f öl dműve l é s s e ll á t t a mf ogl a l koz ni . Az a ut ónk f öl ka nya r odot ta c ukor gyá r hoz i s . Ez e rt onna c uko r r é pá tt ud e gy na p f e l dol goz ni é s a gyá r há r oms z á ze mbe r tf ogl a l koz t a t . Sz e pt e mbe r 20á n ke z dődi k a z üz e m. ós de c e mbe r i g t a r t . Bi z ony c s a k he t ve nöt na p a munka i dő. A s z a kmá nymunka á t ka i t t i s mut a t koz i k. Aki nyá r on a f öl de ke n dol goz i k, r e nds z e r i nt a z ke r ül be t é l i r e a gy á r a kba , de ugya na nnyi munká s t be nn a gyá r ba n f ogl a l koz t a t ni , mi nt a me nnyi a nyá r onna pköz be nd o l goz ot t ,s z i nt e ké pt e l e ns é g. Mi nta f ut ót űz t e r j e dte l ,hogy óha z á ive ndé g é r ke z e t t é s Né me dy Gyul a bá t yá nk ke r t j é be n ös s z ei s gyűl t e k a ma gya r ok.Le he ve r t ünk a f űbe é s mi nde nki ki t á r t al e l ke ba j á t .A s oks ok e l be s z é l é s ből ki a l a kul te nne ka z új ma gya rt e l e pne k mos tmé gbi z onys z e gé nye st ör t é ne t e . 1925be n j öt t e k i de e l ős z ör a ma gya r ok. Ke t t ős z á z öt ve nhá r oms z á ze mbe r dol goz ot ta r é pa f öl de ke n, de a t é l i r e c s a k ha t va nnyol c ma r a dt vi s s z a .Ez e k köz ülhá r omné gy c s a l á d ve t tf öl de t 1926 t a va s z á ns z á z ne gyve n úje mbe rj öt té sma j dne m mi nde gyi k kí vá n dor l óha j ó hoz ma gá va l ol ya noka t ,a ki k i de i gye ke z ne k. El e i nt e i ge n s ok ma gya r na k oda ve s z e t t a f i z e t é s e , me r t e gyké t f a r me rt önkr e me n té se z e k a munká s ok f i z e t é s é ve li sa dós ok ma r a dt a k. A ma gya r ok mos t má r s z e r ve z ke dne ké s ügye l ne ka r r a ,hogy c s a k me gbí z ha t ómunka a dóhozke r ül j e ne k. Mi nde ne s e t r e na gy e r e dmé ny má ra zi s ,hogy t i z e nké tt e l e pe si s va n a vá r os ba n.Ez e ka za l a pí t ók é se z é r tt a l á né r de me s a ne vüke ti sf öl j e -
115 gye z ni . Sz k i ba J á nos , Fuj t ó I s t vá n, Bál i nt Mi kl ós , Tót h I s t vá n, Gy ör gy J á nos , Kut y a I s t vá n, Gaz dag Fe r e nc , Tí már Pé t e r , Nagy Bé l a , Bak s án Bé l aé s Mat y i nk ó Mi há l y Ra ymond e l s ő ma gya r t e l e pe s e i . Ők ka pt á kf e ll e gj obba na z ta z öt l e t e t ,hogy a za ng ol i s kol á t me g ke l lc s i ná l ni a ma gya r ok s z á má r a , de l e l ke s e dt e k é r t e a ma gá nos e mbe r e ki s ,a ki k Ma gya r or s z á g mi nde nt á j á r ól ve r ődt e kös s z e . Mi nde nki f öl de t a ka r s z e r e z ni , de e gye l őr e e z mé g ne he z e n me gy.Al i g va n va l a ki ,a kine m a dós s á gga lj öt t ki . Ez e k a ke r e s e t ükne k l e gna gyobb r é s z é t ha z a kül di k t ör l e s z t e ni . Aki k l e t e l e pe dne k, a z ok ha má s ké p ne m, l e ga l á bb bé r be mé gi sc s a k ki ha r c ol na k ma gukna k e gy ki sf öl de t .Sor s uk ne m könnyű,bi z ony na gyon ke l lküz de niami nde nna pime gé l he t é s é r t . í gy a l a kul e gy ma gya r t e l e p, a me l y t a l á n e gykor mé g na gy s z e r e pe tf og j á t s z a ni a ka na da i ma gya r s á g t ö r t é ne t é be n. A f e j l ődé s ma mé g c s a k a gye r me kc i pői t kopt a t j a . Egye l őr e c s a k t i z e nké tá l l a ndó l a kó, e zl e s za z onba n at ör z s , a me l ykör ülama gya rt e l e pf öl é pül . Bi z onyos me gha t ódá s s a l ül t ünk f e l a vona t r a é sr oha nt unk vi s s z a Le t hbr i dge f e l é . Az út s z é l e n e gyké tnyúlné z e t tf ölr á nk é smé g a vona ts e m i z ga t t a .Er r e f e l é ne m s z e r e t i k a nyúl hús á t ,ne m i s na gyon bá nt j á k, e z é r t ne m r i a dna k s e mmi t ől . St i r l i ngbe n pi he nt ünk me g e gy pi l l a na t r a ,a honna n s z á r nyvona l ve z e t Mi l k r i v e r be , a me l y má r r é gi ma gya rt e l e p, i t t dol goz i k Kl os s z ár J á nos , a ki a ngol t a ní t óna k va n ki s z e me l ve Ra ymondba í Ne ve z e t e s e bb f a mí l i á ka zi f j úé si dős e bb Sz ar k a Györ gy, Bal ogh I s t vá n, Zube k Fe r e nc , Obaj t Fe r e nc c s a l á dj a é s a z Or os a f a mí l i a . Kör ül be l ül
116 hús z ma gya rf a r me r va n e z e n a kör nyé ke n s e gyi kmá s i k bi r t oka má r e gé s z e n a z Egye s ül t Ál l a mokha t á r á i ghúz ódi kl e . St e r l i ngből f öl f e l é má r a bá nya vi dé k ke z dődi k.I t ti ss ok ma gya r va ne l s z ór va .Má s vi dé k, má sé l e t vi s z onyok ,má sbol dogul á s il e he t ős é ge k.
Aka na da ima gya rbá nyá s z okköz öt t Le t hbr i dge ,( —) . Az e gye t l e n na gy ka na da i ma gya r bá nya t e l e p. Hoz z á t e he t j ük gyor s a n, hogy e me l l e t t e gyi ke a l e gr é gi bb ma gya r l e t e l e pül é s e kne k, me r t hi s z e n h a r mi nc ne gyve n é ve l a kna k i t t ma gya r ok. Ma ga a vá r o s ne mc s a k ka na da ié r t e l e mbe n ve t t vá r os , ha ne m ná l unk i sa nna k hí vná k. Kör ül be l ül me z ővá r os l e he t ne a Na gya l f öl d s z é l é n. I ga z i bá nya t e l e p, a hová be húz ódna k a z e mbe r e k é s a honna n a ut ókka l r obogna k ki a munka he l ye kr e .Ne mc s a k ma gá ba n a vá r os ba n,ha ne m a kör nyé ke n i s l a kna k ma gya r ok, mé gpe di g Coa l hur s t ba n, Ta be r e n, Dr umhe l l e r e n é s a z a pr óbb f a l va kba n e l s z ór t a n , de a z é r tl é l e kbe n i de t a r t oz na k,őki sl e t hi br i dg e ima gya r ok. A vá r os e g yá l t a l á ba n a bá nyá s z s á g köz pont j a .Va l a mina gy múl t j a ni nc s ,de ne m i sl e he t , hi s z e n ne mr é gi be n ünne pe l t é k me ga l a p í t á s á na k hús z e s z t e ndős é vf or dul ój á t . Az e l őt ti s vol t a k i t t há z a k, de a kkor Le t hbr i dge ne m vol t vá r os , ha ne m c s a k ol ya n ki sf a l u,mi nt a t öbbi .Mos t a z onba n s z é l e s e k má ra z uc c á i , vi l l a nyos f é nys z ór ókka li ga z í t j á k a z a ut óf or ga l ma t Er r e ugya n mé g ne m vol na s z üks é g,de ma j dl e s z — mondj á k büs z ké n,— me r t a vá r osf e j l ődé s é be n mi n-
117 de nkihi s z .A s z é n mé g ma i sna gy úr ,s ok e mbe r n e kt ud ke nye r e ta dni ,s ok e mbe r tt ud ma gá hozvonz a ni ,mi ntva l a mimá gne s . A s z é l e sá l l omá s on má r ma gya rs z ó üt ime g af ül ünke t , Egyké t kós z á l ó e mbe ré r ke z e t t me g munká t ke r e s ni , má s ok vona t r a ül ne k, hogy má s ut t pr óbá l j a na k s z e r e nc s é t . A ma gya r vá ndor ma da r a kvé gi gkí s é r ne ke gé s zut a mon. Egy ki s por t e nge r e n ke r e s z t ül be é r ke z ünk a z e l s ő pa r kba , a me l ye t Nyuga t Ka na dá ba n t a l á l t a m. He l ye s ki s pa vi l l on a köz e pé n, mi nde nf e l é üdevi r á gokból onga t na k. A pa r k vé gé n ma ga a vá r os l e gf or ga l ma s a bb r é s z e . Fe l hőka r c ol ó mé gi ga z á n ni nc s Le t hbr i dge be n,dehá r om,né gy,öt e me l e t e ske dve ski shá z i kók a ka dna k, e l é g s ok a z üz l e té s l á t ha t ól a g é l é nkaf or ga l om. Va ni t t va l a mi ,a mi é r t a ka na da i a ki si r i gyl i k a za l be r t a i a ka t . Al be r t á ba n s ör c s a r nokok va nna k,a holmi nde nkil e hűt he t ima gá té ss z omj á ta j é ghi de g ka na da is ör r e l . Ál l í t ól a gi s t e ni ne dű e z , de ne ha r a gudj a na k r á m a ka na da i a k, bi z ony ne m ma gunkf a j t a gyomr ú e mbe r e kne k t a l á l t á k ki ,a ki ke ta j ó ma gya ré s né me ts ör ök e l ké nye z t e t t e k. Dé l f e l éé r ke z t ünk me g, a mi kor mi nde n munká se mbe r dol goz i ké se z é r t ki ül t ünk a s z á l l oda e l é be s z é l ge t ni .A s a r kon f öl t űnt e gy c s opor t . Ka c ki á s ba j us z ok , pör ge ka l a p, j e l l e gz e t e s ma gya rr uhá k, e z e kc s a k ma gya r ok l e he t ne k. Va l óba n úgyi s vol t . Hoz z á nk c s a pódt a k, pa na s z kodt a k,hogy ni nc s munka ,me g hogy ke ve s e ta ka r na k f i z e t ni a f a r me r e k, a ki k f öl a ka r j á k őke t f oga dni . Egys z e r r ec s a ke gy t a gba s z a ka dt e mbe rá l -
118 l ot t me g mögöt t ünk é s ha l l ga t t a a be s z é l ge t é s t Ne ms oká r a ut ól é r t e a f i a t a l a bbi k, a ki r ől ké s őbb ki de r ül t ,hogy a f i aé s va l a mi f ur c s as z e r s z á mot hoz ot t ma gá va l . Úgy t e t s z e t t , mi nt ha r e pül őgé ps z á r nya kl e nné ne k,pe di gc s a kac s é pl őgé pe gye s r é s z e i vol t a k. Eg yi de i g ha l l ga t t á ka z új onc ok e l be s z é l é s e i t ,a z ut á n köz be ve t e t t e k e gyké t monda t ot ,a me l yből l á t s z ot t , hogy r é ge bbi ka na dá s ok, ők i s me r i k ah e l yz e t e t . Ha ma r os a n f e l f e dt é k i nkogni t ój uka t . Ve l e j t i bá c s i ,r é gi ma gya r ka na dá s j öt tbe a vá r os ba a f a r mj á r ólvá s á r ol ni ,a f i á va l , Pi s t á va l ,a ki má ri t ts z ül e t e t té s bi z ony i nká bb St e ve né vr e ha l l ga t ,de a z é r t ol ya nj ól t ud ma gya r ul , mi nt ha s oha s e k e r ül t vol na e l a z óha z á ból . Ami kor a z ör e g ka na dá s me gha l l ot t a , hogy c s a ka ze s t é r e vá r unk,a mí g a ma gya r ok a munká ból ha z a ke r ül ne k, f öl t á ma dt be nne a ma gya r ve ndé gs z e r e t e t , me göl e l t mi nke té s vi t ti s má r a za ut ój ukf e l é . — I t tva n köz e l be n af a r mom — me s é l t e .— De hogy e nge de m e la z ur a ka t ! Me g ke l ll á t ni ok a ki s bi r t okoma t ,l e ga l á bb ka pna ke gy ki s ha z a i é t e l t . . . Ne m i sé r t ün kr át i l t a koz ni , St e ve má r ha j t ot t ai s a gé pe t ,e l ma r a dt a k a há z a ké sa z ut á n a ki é ge t t a l be r t a i f öl de ke n me nt ünk ke r e s z t ül . Mé gz e né nk i svol t .A f i a t a lVe l e j t ia ngolé sma gya r nót á i ka tf üt yöl t ,a hogy i ga z i ma gya r ka na da i hoz i l l i k. Há r omne gye d ór a i a ut óz á s ut á n me gé r ke z t ünk a z e l s ő ma gya r ka na da if a r mhoz , a me l ye tl á t t a m. Ve l e j t i bá c s i úgyne ve z e t ti r i gá l t , va gyi s me s t e r s é ge s e n önt öz öt t f öl de t műve l . A há z a t á j é ka na gyon ke dve s , ma gya ra l f öl di ga z da s á gr a e ml é -
119 ke z t e t . Lompos k ut ya r oha nt f e l é nk, Ve l e j t i né ni f oga dot ta z a j t óba n na gy ör ömme lé s be vi t ta s z é ps z obá ba ,a ze bé dl őbe s a köve t ke z ő pi l l a na t ba n má rf őz öt ti smi nde nt ,a mi tc s a kl e he t e t t ,s üt öt ti sa múgy j ó ma gya r os a n,me r thi s z e n a me s z s z i r őlj öt tve ndé gne k me g ke l lmut a t ni ,hogy nom f e l e j t e t t ee la zot t honr ólhoz ot tt udomá nyá t . Mi mé g kör ül j á r t uk e gy ki c s i t a ga z da s á got , Ve l e j t i bá c s i di s z nót hi z l a l ,e gy kül ön e l ke r í t e t t he l ye n nyol c ko c a , má s ut t pe di g he t ve n s ül dő. Ti z e nné gy l óva lga z dá l kodi k,va nt e he ne i sj óné há ny.Ki s s él e j j e bb e gy ki st ó,a hola ka c s á ké s l i bá kús z ká l na k. A f öl dj e i n má j us 24é n ve t e t t e k é st í z hé t múl va vol ta za r a t á s .I t tr övi di de i gé la t e r mé s z e t ,dee zi dőa l a t te r ős e né l . A há z i a s s z ony büs z ke s é ge a ve t e mé nye s ke r t . Va n ba bj a , z öl d bor s ój a , ubor ká j a , ha gymá j a , mi nde ne ,ne m i si ge nt udom f e l s or ol ni ,s őt mé g dohá ny i s ,a mi ne kt e r me s z t é s ei t tmé g ne m t i l os . Az a s s z ony f ől e ga z z a ldi c s e ks z i k,hogy a f öl dj é n mé g adi nnyei sme gt e r e m.I ga z ,ne m s z a ba de l f e l e j t e ni , hogy me s t e r s é ge s e n önt öz öt t t e r ül e t r ől va ns z ó,a mine m na gyon ol c s ó.Egy a c r e ut á n ha r mi nc né gy é vr e öt ve n dol l á r tke l lf i z e t nic s a ka ví z é r t ,a mi é r ti de ve z e t i k. Ha e z t ne m á l doz ná , úgy bi z ony a ki é ge t tf öl dbe n ne m t e r e mne me g s e mmi .Al be r t ai ga z á nne mSa s ka t s he wa n. Mé g a z ut á n a z z a l mul a t t unk, hogy be á l l í t ot t a k be nnünke ta ma ga s búz á ba é sa f i a t a lVe l e j t i l e f ot ogr a f á l t . Köz be n má r s z a l a j t ot t a k é r t ünk, hogy ké s z e n va n a ma gya r os e bé d. Mi t a ga dá s be nne ,bi z ony ol ya n me s s z i r e Ma gya r or s z á gt ól e z ne mki ss z e nz á c i ó. Ve l e j t i bá c s i va l a z ut á n hos s z a s a n e l be s z é l -
120 ge t t e ni a zi t t e ni vi s z onyokr ól é saf a r me r e i é i r ől . Ne m pa na s z kodot t ,de ne m i s di c s e ke de t t .Na gyon r os s ze s z t e nde ivo l t a k,de a ka dt a kj ók i s .Me gga z da godnimé g ne m t udot t ,de a f i á va l ,a c s a l á dj á va l va l a hogy mi ndi g me gé l t . Má r vol t va l a mi c s ké j e ,de a r os s zé ve k mi nde nt e l vi t t e k.Az i de i t e r mé s ből na gyon s oka t vá r t . El mondot t a kí nl ódá s a i ta bból a zi dőből ,a mi kor ki j öt t ós bi z ony s z i dt ae gy ki c s i ta z új be vá ndor l óka t . Egys z e r r e na gyon s oka ta ka r na ké s mi nde gyi k mi nde nc e nt e t ha z a kül d, me r tt a r t oz i k, hi s z e na dós s á gr aj öt t ki .Éppe ne z é r t mi ndi gc s a k munká s ma r a d,a nna k pe di g ni nc s j övőj e . A s z a kmá nymunka ugya ni sol ya n,ho gy at é t l e n na pok adol gosna poka tf öl e s z i k.Sz e r i nt ei sc s a ka z a munká se mbe r bol dogul ,a kia ki s e bb bé r r e li s ,de á l l a ndó munká s na ks z e gődi ke lv a l a me l yi kf a r mr a . Ve s z e de l me s e n köz e l e de t ta z e s t e ,i ndul nunk ke l l e t tvi s s z a f e l é .Hi he t e t l e n gyor s a né r t ünk vi s s z a a vá r os ba s a z ut á n e gy ha t a l ma s t é r e n á t vá gva ,a r r a a r é s z r e é r t ünk, a hol a ma gya r ok l a kná k. Ki s ,a pr ó há z a k, va l a me nnyi f á ból , de mi nde nf e l őli nt e ge t e t ta mus ká t l i ,é s má si s me r ős vi r á gok. Mi nde nü t t me gl e he ti s me r ni a z t a he l ye t ,a holma gya r okl a kna k. Ta mmiAndr á s tke r e s t ük f e l ,a ma gya rbá nyá s z ok e l nöké t ,a kie gyi ke a l e gr é gi bb t e l e pe s e kne k. I t tf ol yt a t ni ke l l e t t ot t ,a hol a bba ha gyt uk. El őke r ül ta s ör é sa z ut á n me ge r e dta be s z é l ge t é sa r é gidol gokr ól . Le t hbr i dge be n kör ül be l ül he t ve nöt ma gya r c s a l á d va n,a kör nyé ke ns z é t s z ór va mé gl e ga l á bb t i z e nöt , Di a ma nt c i t ybe n mé g kör ül be l ül hús z ma gya r f a mí l i a . Ma j dne m va l a me nnyi a bá nyá ból é l ,deva nna kol ya noki s ,a ki kf a r me r os kodna k. Ezama gya rt e l e p úgy ke l e t ke z e t t , hogya
121 pe nns yl va ni a i ( Egye s ül t Ál l a mok) bá nyá kba n ha r mi nc ha r mi nc öt é vve le z e l őt ti ge n gya kor i a k vol t a k a s z t r á j kok. A ma gya r ok me gunt á k a s ok he r c e hur c á té s né há nya ná t j öt t e k.Az e l s őt e l e pül ők e gy i kevol tRát k aiFe r e nc ,a kiha r mi nc öté vve l e z e l őt tj öt tLe t hb r i dge be ,Cz ak ó Mi há l yt a l á n mé g r é ge bbe n,de ha ma rme gha l t ,a z öz ve gyé tLe ngy e l J á nos ve t t ee l .Akkor ke r ül ti de Papp J óz s e fi s , a kis z i nt eme gha l t ,def i amé gi t tdol goz i k.Kov ác s J óz s e f a kkor i ba n s z i nt é n i t t dol goz ot t , ké s őbb a z onba n e l köl t öz ködöt t , Tót h J á nos öc c s é ve lj öt t , dema gamá rme gha l t . Ma ga Ta mmi Andr á s bá t yá nk ha r mi nc ké t é veva ni t té skit udnámé g-mi nda z tas okde r é k bá nyá s z te l s or ol ni ,a ki ki t tüt öt t é kf e la t a nyá j uka t Le gi nká bb Aba új ból , Ze mpl é n va gy Bor s od me gyé ből j öt t e k. Va l a me nnyi i s me r t e e gymá s t , e gyi khí vt aamá s i ka t . A ma gya r t e l e p a z ut á n l a s s a nl a s s a n e r ős ödöt t .Er r e f e l é a ma gya r ok ne m i ge n ve s z e ke dt e k, s őt t á moga t t á ke gymá s t . Ma má rj ól me gs z e r ve z e t te gye s ül e t ük va n,a me l y 151 t a gga ldi c s e ke dhe t i k. Va n kül ön he l yi s é gük, a hol f e l ol va s á s oka t , s z í ni e l őa dá s oka t , mul a t s á goka t s z okt a k t a r t a ni . Az e gye s ül e t ne k mos t vol t a hus z onöt é ve sj ubi l e uma ,a me l ye tf é nye s ünne ps é ge k ke r e t é be n ül t e k me g. Amí g mi mi nde r r ől be s z é l ge t t ünk, a z e l nök e li si ndí t ot tva l a ki t ,hogy s z e dj e ös s z ea t a goka t ,a mine m me gy va l a mikönnye n a na gyki t e r j e dé s ű vá r os b a n, t e há t a ddi g kör ül né z t ünk e gyki c s i taCi t ybe n . Ha ma r os a n ös s z e a ka dt unk Andr e j kovi c s r é gi e l nökke lé s Sz a r ka J óz s e f f e l ,a ki k s z i nt é n ne m ma igye r e ke k,ők vol t a k amá s odi k ge ne r á c i óe z e n af öl dön. Mi nd a ke t t ő t öbbs z ör vol t má ra z Egye s ül t Ál l a mokba n,de a z ut á n új r ac s a k vi s s z a -
122 húz ódt a k,i t tvol t a ka z ok,a ki kke le gyüt tke z dt e k, e gyüt t küz döt t e ké sa z ts e m f e l e j t e t t é ke l ,hogy a mi tö s s z e t udt a k kupor ga t ni ,a z te gyüt ts z e r e z t é k. A ma gya re gyl e t he l yi s é ge hos s z ú,na gy hodá l y, e nge me t e gye ne s e n a s z í npa dr a ül t e t t e k. Ne m s oka t ké r d e z t e k, ha ne m e gys z e r űe n r á mpa r a nc s ol t a k,hogy be s z é l j e ka r r ól ,a mi ot t hon va n. Ne m s z ónokol nij öt t e m i de ,de me gha t ot te z e kne k a ze gys z e r ű de r é k e mbe r e kne k é r de kl ődé s e .I ga z á n f i gye l me s e n ha l l ga t t a k é s a z ut á n me gi ndul t a vi t a ,a me l yből t ul a j donké ppe n a z ő he l yz e t ük dombor odot tki . Űjbá nyá s ze z e n a kör nyé ke n ne m ka pha tmá r a l ka l ma z á s t .Va n úgy,hogy e gy hé t e n ha tna pot , ötna p dol goz na k,de vol túgyi s ,hogy ké thé t be n c s a ke gy na pot .Az e l múl ti dős z a kba ns z á z öt ve n munka na p vol t ,a mimi nde ne s e t r e ne m «ok.A ke r e s e tné gy dol l á r hus z onöt t ől ,ötdol l á r nyol c va nke t t ői g na ponké nt .Ezake r e s e tj ó vol naa zújbe vá ndor l óna k,dee z tne mka pj ame g. Az újbe vá nd or l ókna k ne m s oka tí gé r ne k,s őt vol t a k ol ya nok i s ,a ki k a z t ha ngoz t a t t á k, hogy l e gj obb vol na má rt öbbe tbe s ee nge dni .A bá nya mos tne m f e j l ődé s ké pe s ,a k ör nyé k pe di g ne m t ud s ok me z őga z da s á gi munká s t f e l s z i ppa nt a ni . Az ör e ge kne k ne m abe vá ndor l ók e l l e n,ha ne m ana gy i gé nye s s é gük mi a t t vol t ki f ogá s uk. A f i a t a l be vá ndor l ók s z e r i nt ük c s a k pa na s z kodni t udna k, ni nc s e n me ga za ze l l e ná l l óké pe s s é gük, a mi ne ki k vol t .A ki sné l kül öz é s e ki sme gt ör i k őke t ,mí g ők a na gy me g p r óbá l t a t á s okna k i se l l e nt t udt a k á l l a ni .A ma gya re gyl e tr e n ge t e gi de t é ve dté si t t kí nl ódot te mbe r e ns e gí t e t t . A f ont os é l e t be vá gó ké r dé s e kf öl öt t i vi t aa d-
123 di g húz ódot t ,mé gl e e s e t ta ze s t e .Mi nde nkiké s z ül ődöt tha z aac s a l á dj á hoz .A mivona t unk i s má r ot t pr üs z köl t a pá l ya udva r on. Út köz be n mé g l e ke l l e t t öbl í t e ni a por ta t or kunkr ól a bá nyá s z i ok e gye s ül e t é be n,a me l yne kj oga va ni t a l t mé r ni .I t t i sc s a k ma gya rs z ótha l l ot t unk,ma gya rvol ta ki s z ol gá l á s ,ma gya rs z í vve lkí ná l t á kaha bz ói t a l t . Mos t má r Sz a r ka bá t yá nk vi t t a z a ut ój á n me r t a Ve l e j t i é kne k ha z a ke l l e t t me nni a t a nyá r a . Köz be n e gy ki s f r i s s í t őr e be f ut ot t mé g ve l ünkamos tbe r e nde z e t tl a ká s a i bai s .Az. a s s z ony ké s z í t e t t e a ha r ma di k, va gy ne gye di k va c s or á t , má ri ga z á n ne m i st udt uk.Köz be n me gné z t ük a há z a te l e j é t őlvé gi g. Az e gyi ks z oba me l l e t te l me nt ünk Sz a r ka bá t yá nk ne m nyi t ot t a ki a za j t ót .Mi kor vi s s z a f e l é i gye ke z t ünk,ma gya rs z ótha l l ot t a m ac s ukot ta j t á mögül . Né há ny pi l l a na t múl va a t i t okz a t os i de ge ne ki sot tvol t a k köz öt t ünk.Ké tma gá nyosvá ndor ma dá r ké t új ma gya r ki vá ndor l ó, a ki mos t pr óbá l j a a s z e r e nc s é t . Az ör e ge k s z á r nyuk a l á ka pt á k,mi nta t y ú ke l t é ve l ye dő c s i bé j é t .Kit udj a me nnyi kí nl ódá s , me nnyi gyöt r ődé s vá r mé gr á j uk,kit udj as i k e r ül e ne ki k újha z á ba n,új e gz i s z t e nc i á tbi z t os í t a ni ? . . . Ri t ká n ke r ül i de ma gya re mbe ra z óha z á ból , e z me gl á t s z ot ta me l e gf oga dt a t á s on.Ne he z e né r t ük e l a pá l ya udva r t . A ha t a l ma s gőz ös a z ut á n ne ki i r a modot t ,r á f ut ot ta r r a a hos s z ú vi a dukt r a , a me l y a na gy s z é nme de nc é tí ve l iá t .Cs a ka z ts a j ná l t uk, hogy a zé j s z a ka s öt é t j é be n ne m t udt unk ke ndőt l obogt a t ni a me s s z ii de ge nbe s z a ka dt ma gya rbá nyá s z okna k
124
Ana gyha va s oka l j á n Cal gar y ,( —) . Ol ya n, mi nt Sa l z bur g· va gy I nns br uc k, e l ől ma ga a l ükt e t ő vá r os ,há t ul a ma ga s he gye k,a ha va s ok,va gy a hogy i t thí vj á k Roc ki e s e k.I de t ódul na k nyá r on a ka na da iga z da gok.I nne n vi s za z út Banf f ba, a me l y a l e gf é nyűz őbbe n be r e nde z e t t üdül őhe l yee nne ka zor s z á gna k. Ca l ga r y ma ga ne m ki c s i vá r os ,á mbá r hús z é vve le z e l őt t mé gc s a k há r ome z e re mbe r ke r e s e t t i t t me ne dé ke t . Ma má r he t ve nnyol c e z e ra l a kos a é sat ová bbif e j l ődé s ei sbi z t os í t vava n.A ké tf ol ya m aBow é sa zEl bow i t te gye s ül .Azí gy a l a kul t f é l s z i ge t e n va n a z e l őke l ő vá r os ne gye d, mi nt ha a ze gé s z ki c s i be n Ne wyor kna k Ma nha t t a n s z i ge t é tut á noz ná . Ma ga a vá r os f e kvé s e gyönyör ű pa nor á má t nyúj t .Mi nde ni de ge ntf e l vi s z ne k a vá r oi s tkör nyé ke z ő dombok e gyi ké r eé s onna n mi ntva l a mie l e ve nt é r ké pt ündökl i k a vá r os .Ol ya n mi nt ha ús z na a ze z üs t ös f ol ya mví z be n,t a l á nt ová bb i sr oha nna , ha a hi da ke r ős ka pc s okké nt ne m f ogná k vi s s z a af öl de t . Ame r i ká ba n a gyor s a s á got s e hol s e m ve t i k me g,de t a l á ne gyi k ka na da ivá r os s e m f e j l ődöt t ol ya n hi r t e l e n, mi nt Ca l ga r y. Köz ve t l e nül a há bor ú e l őt t hi r t e l e n e l t e r j e dt a nna k a hí r e , hogy Ca l ga r yba n é s a . kör nyé ké n ol a j a t , pe t r ól e umot t a l á l t a ké sa ze gé s zf öl dt e r mé s z e t iki nc s e kke lva ; , t e l e .Egys z e r r ee l l e pt é k a vá r os ta t e l e kügynökök. A s á s ka j á r á s ne m l e he tol ya n me gs e mmi s í t ő,mi nt e z e kne kar oha ma vol t . Egys z e r r e me gt e l ta l e ve gő a z z a l ,hogy Ca l ga r yaj öv ő vá r os a .Mi nde n ol a j f or r á s r a kül ön r é s z vé nyt á r s a s á gok a l a kul t a k,
125 a me l ye kne kr é s z vé nye i ta bba n a pe r c be n má r ki i s boc s á t ot t á k. A t e l e ks pe kul á ns ok t e l ke ke tá r ul t a k,a vá r os ba nn e m vol ta nnyihe l y,hogy a há z a kba ne l he l ye z ke dhe t t e k vol na a z üz l e t e ké s. a vá l l a l ko z ók,e gys z e r űe na z uc c á r a ki t e t t e ke gy í r óa s z t a l t , ot t gyá r t ot t á k a r é s z vé nye ke t , ot tí r t á k a z a dá s vé t e l is z e r z ődé s e ke t ,a z í r óa s z t a l me l l e t t vol ta pa pí r kos á ré s oda dobá l t á k be a ' dol l á r oka t . Te r mé s z e t e s e ne za z őr ül e tne m t a r t ha t ot ts oká i g, de mé g ma i se r r őlbe s z é l ne ke z e n a vi dé ke né s köz be nme gs z ül e t e t tapompá sv á r os . A ma gya r okamúl t ba nne mi ge nl á t oga t t á kCa l ga r i t . Ta l á n al e gr é gi bb ma gya r Le de r e r Lőr i nc , a ki ne kt i z e nhé té vve le z e l őt tpé küz l e t e vol ta vá r os ba n, Al be r t á ba pe di g má r hus z onhá r om é vve l e z e l őt té r ke z e t t .Ve j e Mr .Sc hwar t zt e l e kügynök é s a ma gya r okna k munká ba va l óe l he l ye z é s é ve lf ogl a l koz i k . Az i nt e l l i ge nc i a l e gf e l j e bb mé g Mr . Wue s t bőlá l l ,a k ia ze gyi k ha t a l ma s moz i ba n or goná z i k é s or go na gyá r t á s s a li sf ogl a l koz i k. Ez z e l a ma gya ri nt e l l i ge nc i á va l má r vé ge z he t t ünk vol na , c s upá n moi s tc s a t l a koz ot t hoz z á j uk Vodi c s k aI mr e f őt i s z t e l e ndő úr ,a ki ne ka zl e s z a hi va t á s a ,hogy a l e l ki gya kor l a t ok i r á nyí t á s a me l l e t t a ma gya r s á got e gé s zAl be r t á ba nme gs z e r ve z z e . Ké té vót ake z de ne kmá ri dei se l ke r ül niama gya r ok. Kör ül be l ül hé t s z á z ma gya r vol te z e n a nyá r on,e z e n a vi dé ke n.Ma gá ba n Al be r t á ba n ha r mi nc ne gyve n ma gya r f a r me r l e he t , öt ve nnyol c va n ma gya r Ed mont on kör nyé ké r e húz ódot tf e l . A l e gt öbb ma gá n y os e mbe rc s a kr övi di de i gt a r t óz kodi k a vá r os ba n,a z ut á n ki me nne k af a r mokr a . Na gyon s ok dol goz i k a va s út imunká l a t okná l .Ez e k é ppe n ol ya n kóbor l ós z e r e nc s é t l e ne k,mi nta t öbbi e k.Ha va n munka i t tma r a dna k,ha ne m odé bb á l l a na k.
1 2 6 A ge nt l e ma n f a r me r e k i t t i s kí s é r l e t e z ne k. Ni nc s e ne k i s má s ut t ,c s a k Wi nni pe g me l l e t té s Ca l ga r y kör nyé ké n. I t t va n köz e l be n a Hi gh Ri ve r ,a hola we l s ihe r c e g hí r e s Ra nc he t e r üle l . A we l s i he r c e g na gyon na gyr a va ná l l a t t e nyé s z t é s é ve l ,ha t a l ma sc s or dá iva nna k,a hola l e gpompá s a bbá l l a t oka tt e nyé s z t iki . Eddi g ké t ma gya r bá r ó: Cs áv os s yJ óz s e fé s Endr e ve t t e k bi r t o kot .Ké té sf é ls z e kc i ój uk va n, köz e l e z e r ha t s z á z hol don ga z dá l kodna k. Kör ül be l ül t i z e nké t mé r f öl dnyi r e a vá r os t ól l a kna k, de a z é r t i de t a r t o z óna k é r z i k ma guka t , á mbá r Coc hr ane a va s ú t iá l l omá s uk. Va n va gy ne gyve n ma r há j uk, ha r mi nc l ovuk, né gys z á z hol da t e l ve t e t t e k é ss z or ga l ma s a n dol goz na k r a j t a . Mi nde nkia z tmondj a ,hogy j ó ga z dá k.Fa r mj uk e l s őr a ngú, ol ya n é pül e t ük va n, mi nt va l a mi Andr á s s yút i vi l l a . I l ye nt me gvá s á r ol ni a z onba n s z e gé nye mbe re gy á l t a l á ba nne mt ud. Ál l a ndó ve nd é gük vol tJ ós i k a Mi kl ós bá r ó, a ki e ddi g mé g ne m ve t t bi r t okot , de s z á ndé ká ba nva n. A ma gya r ge nt l e ma n f a r me r e k e gymá s s a l á l l a ndó kont a kt us ba n va nna k é s t a pa s z t a l a t a i ka t mi ndi g ki c s e r é l i k. Na gyon új onc ok mé g a hoz , hogy ná l uk kül önl e ge s e bb e r e dmé nyr ől l e he t nebe s z á mol ni . Egyá l t a l á ba n e r r e f e l é Al be r t á ba n ne m ol ya n j ók a f öl de k, mi nt Sa s ka t s he va nba n. A ma gya r ga z dá k köz ül e gye dül Le ngye lJ á nos te ml e ge t i k, a kina gyobb va gyonr at udot ts z e r tt e nni .St av e l i né l va ne z e r ha t s z á zh o l dj a ,de má rhús zé ve dol goz i k ke mé nye n.Ez avi dé k na gyon s z á r a z ,ne he z e bb i t t va l a mi r ej ut ni ,mi ntmá s ut t . Éppe n va s á r na p vol t ,a mi kor me gé r ke z t ünk é s e gy ki st e mpl omba i nvi t á l t a k be nnünke t ,â hole l ő-
127 s z őrf oge l ha ngz a niama gya rs z ó.Odai ss i e t t ünk, bi z ony r a j t unk kí vüla l i g vol tot tha t nyol ce mbe r . Vodi c s ka t i s z t e l e n dő úr mi s e ut á ns z é p ma gya r , pr é di ká c i ótt a r t ot tne ki ké sa r r aké r t eőke t ,hogy a e z e r t a r t á s ut á n gyül e ke z z e ne kat e mpl om pi nc é j é be ne l he l ye z e t tt á r s a l góba n.Al i gf ogl a l t unk ot the l ye t , má r i s me gj e l e nt a t i s z t e l e ndő úr r a le gyüt t Ki dd püs pök, Ca l ga r ye gyhá z i ha t a l ma s s á ga . Vodi c s ka t ol má c s ol á s á t ve t t e i gé nybe , mi nde nki ne k vi s z onya i ut á n kül önkül ön é r de kl ődöt té s a r r a ké r t e a ma gya r o ka t ,hogy mi nde n va s á r na pj öj j e ne k ös s z e ,me r te z e nt úlmi ndi g me gt a r t j á k a ma gya rs z e nt mi s é t . A püs pökúrol ya nke dve svol t ,hogybe nnünke t i sme gi nvi t á l taka s t é l yá ba ,a me l y avá r os on kí vül e gy gyönyör ű dombon e me l ke de t t .Aut ónk hos s z ú ut a tt e t tme g,a mí gf öl é r t ünk é sa mi korbe ba r a ngol t uk Ca l ga r y vi l l a ne gye dé t ,l á t t uk, hogy i ga z á n mi l ye n gyönyör űe zavá r os .A vá r oss z i vé be n,a z üz l e t ine gye dbe n mé gf e l hőka r c ol ók i si gye ke z ne k t e ki nt é l ytki ha r c ol nima guk s z á má r a ,mí g a vá r os t kör nye z ő dombokon va l ós á gga l mos ol yogna k a há z i kók.A l e gs z e bb ma gá nvi l l á ke gymá s me l l e t t , ma j dne m va l a me nnyi c s odá l a t os pa r kka l kör ül f onva . A püs pök úre gye ne s e né snyí l t a n be s z é l t .El mondot t a , hogy e ddi g a ma gya r ok l e l ki üdvé ve l ne m i ge nt udt a kt ör ődni ,me r te l e nyé s z ő ke ve s e n vol t a k,mos ta z onba n má rs oka n ke r ül ne ki de ,t e há ts z üks é ge s ne kl á t s z ot t ,hogy a za l be r t a ima gya r ka t ol i kus ok l e l ki üg ye i ti sme gs z e r ve z z é k.Ez e kc s a k a ke z dő l é pé s e k,a me l ye tha ma r os a nat öbbif og köve t ni . Dé l ut á n va l óba n me gl á t t uk,hogy s ok ma gya r va n Ca l ga r y kör n y é ké n.Az e gyi k na gyobb t e mpl omba n ös s z e gyűl t e ké sme ga l a kí t ot t á k a kül ön
128 ma gya r ka t ol i kus e gyhá z köz s é ge t . Le he t t e k ot t l e ga l á bb ne gyve ne n, öt ve ne n, me l e g s z e r e t e t t e l f ogt á k kör ül a püs pököt é s Vodi c s k a pl é bá nos t , a kic s a k pá rna ppa le z e l őt té r ke z e t tme gé si ga z á n ne m f i a t a l on ha gyt a e ls z ül őha z á j á t , hogy me s s z e ,És z a k honá ba n,a zi de ge nbe s z a ka dtma gya r ok i s t á pol ój a l e gye n. Az ót a má r ot t honos a n e l he l ye z ke de t t . Egy i k pl é bá nos t á r s á ná ll a ki k, a ki ne k ahá z aa l i gt í zl é pé s nyi r eva n apüs pök pa l ot á j á t ól . Vodi c s ka f őt i s z t e l e ndő úr va l ós á gos nye l vt a l e nt um,ma ga s e m t udj a ,há ny nye l ve n be s z é l ? Mos tmi nde ne s e t r e ha s z ná tve s z ikül önöst e he t s é gé ne k. Gya kr a n ut a z i ké sf e l ke r e s ia s z oms z é dos t e l e pe ke t .Ha ke l l ,pr é di ká lma gya r ul ,né me t ül ,t ót ul ,r ut é n ul va gy a ká rl e ngye l ül i sé s ol ya n nye l ve ni má dj aa z Ur a t ,a hogy a hí vőkne k l e gke dve s e bb. Le l k ea z onba n c s a k ma gya r . Mi ndi g ha z a gondol ,e gy pe r c r es ef e l e dke z i k me ge r r ől as oka ts z e nve de t to r s z á gr ól . . . Ez Nyuga t Ka na dá na k ma j dne m a l e gnyuga t i bb po nt j a .I nne n má rc s a k a ha va s ok j önne ké s a z ut á n a Cs e nde s óc e á n. A hunyó na pna k vi s s z f é nye t á ma d, mi nt ha a l á t ha t á r má s i k ol da l á n konkur e ns na p köve t e l né a ma ga j ogá t .I t tá l l ok f e nn ahe gyt e t őn é ské ml e l e m at e r mé s z e tkül önös t i t ká t ,f ur c s aj á t é ká t . De t e ki nt e t e m ne he z e nt ud á t ha t ol n i ,a ha va s ok or ma ie l á l l j á k a ki l á t á s t .Ha ma r me gka pom a ma gya r á z a t ot . A Roc ki e s e kbe n na gy e r dőt üz e k pus z t í t a na k.Ne m i st udj á k,mi ót a é g a z ős e r dő. Mi l l i á r dok é s mi l l i á r dok pus z t ul na ke l .Va dnyuga tr oma nt i ká j aé l e d.A t űzi t ti ga z á n pus z t í t . Me g öl , me ggyi l kol mi nde nki t ,a ki t va gy a mi tt űz bö r t öné be s z or í t .Ta l á ne mbe r it r a gé di á ki sl e j á t s z ódna k a me s s z et á vol ba n,mie bbőls e mmi ts el á t unk,mic s a k a ke t t ősna pnyuga t kí s é r t e t i e ss z é ps é gé té l ve z z ük. . .
129 Eköz be n mi ndi nká bb kör ül bur kol mi nke t a z e s t e .Az e l őbb mé g·ba r á t s á gosdombol da l a ke gyr e j obba n be á r nyé kol ódna k,a s öt é té gr ef e nye ge t őe n me r e dne k a ha t a l ma s he gye k komor kont úr vona l a i .Sz i nt ef é l e l me s s é vá l i ka ze gé s zt á j ké p.Mi l ye n me s s z i r ei sdobj aas or sf or gós z e l eas z e gé ny ma gya r oka t ? !
Eg yv á r o s , a me l yap r a i r i e k b ő ln ő t tk i Sas k at oon,( —) . Ha a ka na da ima gya rha z a í r ,r e nde s e naf a l ú, va gy a pos t a á l l omá s me l l é oda í r j a «Sa s k», a mi r övi dí t ve Sa s ka t s he va nt j e l e nt . Ha ha z ul r ól me gé r ke z i k a r okon va gy a koma é s me gké r de z i k t ől e ,hogy hová i gye ks z i k,mé g Ka na dá ba ni sc s a k úgyf é l v á l l r ólve t ioda : — Sa s ka na dá bame gye k! Cs a k hos s z a s ma gya r á z a tut á né r t ime g,hogy e bbőlmé gs e nkis et udj a ,hova i gye ks z i k,hi s z e n a zabi z onyos«Sa s k» ol ya n ha t a l ma sor s z á g,hogy a ká r me l yi k e ur ópa i bi r oda l omma lf e l ve s z i a ve r s e nyt .Be nnünke t kül önös e m é r de ke le zaf ur c s a vi l á g, me r ti de s z or ul t a ma gya r okna kl e gna gyobb r é s z e . Sa s ka t s he va n a dús a n t e r mő búz a f öl de k ha z á j a ,a hol a r övi d ka na da i nyá r ba n i ga z á n úgy é r z ia ze mbe r , mi nt ha ot t hon, a Na gyAl f öl dön vol na .Fe ke t ef öl dj e ,a hova a s z e m e l l á t ,ne m l á t má s t , mi nt búz a t á bl á t ,e gy má s me l l e t t , vé gt e l e n ki t e r j e dé s be n. En ne k a t a r t omá nyna k ugya n Re gi na a f ővá r os a , de a t ul a j donké ppe ni köz pont j a mé gi sc s a k Sa s ka t oon. I t t ma j dne m mi nde n ki vá ndor ol tma gya r me gf or dul ,r övi de bb va gy hos z s z a bbi de i gr ót t ai smá ravá r osuc c á i t .
130 I l ye n vá r os ts ei ge nl e he tl á t nimá s hola vi l á gon,va l ós á gga la pr a i r i e k köz e pé n va n.Mé gc s a k e ls e vá l a s z t ot t á kt ől e .A vá r ose gye ne s e n af öl dbőlnőt tki ,mé g ma i s na pr ól na pr a na gyobb é s na gyobb da r a bf öl de t hódí te l a búz a r e nge t e gből , há z a ké pül ne k od a ,a holmé gt e gna p a ka l á s zr i ngot t ,í gy t e r j e s z ke di k a vá r os ,de a z é r tpr a i r i ea pr a i r i e ,hogy me gs eé r e z z e .A t e nge rc s a kt e nge r ma r a d, ha e gy ka ná l l a le li s ve s z ne k be l ől e. . . Cs a ki l ye n kör ül mé nye k köz öt té r t he t ő me g a vá r os f a nt a s z t i kus ki a l a kul á s a . Sa s ka t oon hí r e s ha t a l ma se gye t e mé r ől é s a pompá s kőé pül e t e k köz ve t l e n s z oms z é ds á gá ba n, a hol l e gf e l j e bb dí s z ke r t e k l e he t né ne k, ot t hi mbá l óz i k a z a r a nyos ga bona. . . A vá r os on ke r e s z t ülf uta Sa s ka t s he va nf ol ya m é s é ppe n úgy ke t t é s z e l i a vá r os t , mi nt a hogy a Duna Budá té sPe s t e te l vá l a s z t j a .A vá r osma ga ne m ol ya nf e s t őif e kvé s ű mi ntCa l ga r y,a zé pül e t e k s e m a nnyi r a f é nyűz őe k. Egys z e r ű ke r e s ke dővá r o s ,ne mz e t igóc pont ,e l os z t óá l l omá s . Mi nde n i de va l ós i pol gá r na gy j övőt j ós ol a vá r os na k . Ar r a vá r na k, hogy a Huds onba yva s út a t ki é pí t s é k, a me l y kör ül be l ül ha r mi nc e z e r mé r f öl d hos s z úl e nne .Hae z tme gé pí t i k,úgy aga bona e gye ne s e n Por t Ne l s onba j ut ,ot t va n a Huds onöböl ,a honna na z ut á n köz ve t l e nülj ut ha ta t e nge r he z .Ebbe na ze s e t be n ne m ke l l e ne a ga boná na k Wi nni pe gbe ut a z n i , onna ná t , a ha t a l ma ss z á r a z f öl dön ke r e s z t ül ,e gé s z e n l e a t e nge r i ki köt ői g. Kör ül be l ül a f e l é r e r övi dül ne me g a va s út i út , a mi t e r mé s z e t e s e n na gyon me gol c s óbbí t a ná a ga boná t . A va s út na k na gyr é s z e má r ké s z . Mos t má r i ga z á nc s a ke gy ki s da r a bot ke l l me gé pí t e ni ,de i t ta r r ólbe s z é l ne k,hogy a ki sr é s zs oha s e m f og
131 me gé pül ni , me r ta ki k e ddi g- a ga boná ból na gy ha s z not húz t a k, e l ve s z t e né k j öve de l müke t . Ez e k be f ol yá s os e mbe r e k é sl e he t ől e g mi nde n kí s é r l e t e tme ga ka dá l yoz na k.Ez z e ls z e mbe n va l óba n a be f e j e z é s he zköz e l e di ka zé pí t ke z é s . Ki t udj a , mi a zi ga z s á g, e gy a z onba n t é ny, hogy mé g va l a mina gyon na gy a ka dá l y va n,a mi r őlne m s z a ba d me gf e l e dke z ni .A Huds onöböl ne k va n va l a mikül önl e ge ss a j á t s á ga .Be s z okot tf a gyni . Mi nde n é vbe n c s a k né gy hóna pi g köz l e ke dne k ma j d at e nge r iha j ók é s ké r dé s ,hogy i l ye nr övi d i dő a l a t tl el e he t e bonyol í t a nia na gy f or ga l ma t ? Ne m s z a ba ds oha s e m s z e m e l ől t é ve s z t e ni , hogy e z a vi dé k,a ze gé s z vi l á gl e gna gyobb búz a t e r mő e gys é ge ,úgy,hogy ne m ké t há r om vá gón ga bona s z á l l í t á s á na kl e bonyol í t á s á r a va ns z ó,ha ne m me gs z á ml á l h a t a t l a n vona t ok r oha nná na k me gr a kva a zé l e t t e lt e l veat e nge rf e l é . A s a s ka t ooni a k mi nde ne s e t r e t ová bb á l modoz na k é s vá r j á k a hí r e s vona l me gnyi t á s á t .A ne mz e t iva s út ,a Na t i ona lRa i l wa y,é pí t ia z újút vona l a t ,de má rmos ti s bi z onyos ,hogy ne m f og r á f i z e t ni a z új í t á s r a .Új t e r ül e t e k nyí l t a k me ga z e mbe r i s é g s z á má r a ,a hol t a l á n l e gga z da ga bb a z á s vá nyv i l á g. Komor , kopá r vi dé k, a t ur i s t á na k e gyha ngú una l ma s t á j é k, a me l yr ől s z á műz t e k mi nde n s z é ps é ge t . De a f öl d a l a t ta r a ny, e z üs t , s z é n, a nnyi ki nc s , mi nt ha va l a mi me s e be l i va r á z s l ór e j t e t t e vol n ae lha mi s út on s z e r z e t tdr á ga s á ga i tür e ge kbe ,as z i kl á ka l á ,af öl dbe l s e j é be . Ma ga a vá r os ol ya n,mi nta l e gt öbb ka na da i vá r os ,s z é l e s na gy út vona l a k, e gyké t a r á nyl a g s z é p pa r k.Az e gye t e mr e kül ön gondotf or dí t a na k, a ze gye t e mi é pül e t e ke ta zi t t bá nyá s z ot tt e r mé s kőbőlf or má l t á k ki ,kör ül öt t ei s na gyon c s i nos a pa r kí r oz á s ,l é t e s í t e t t e k e gy mi nt a f a r mot i s ,a hol
132 a ke r t é s z e tmi nde ná gá va lf ogl a l koz ha t na k a növe ndé ke k. A vá r osmé g na gyon f i a t a l ,mi ndös s z ehus z on e gye s z t e ndős ,a mis z i nt é nne m új s á g,me r ti t tmé g s e nki ne ké ss e mmi ne ks i nc s múl t j a .Va n mode r n s z á l l odá j ai se gyke t t ő,a holme gl e he tka pnia z t a ké nye l me t ,a mi te z a vi dé k nyúj t ha t .A vá r os kül önbe né s z a kf e l éf e j l ődi ké s mi nde nkie r ős e n á l l í t j a ,hogySa s ka t o o nc s a kaka ma s z kor á té l i . A ma gya r oké l e t ea z é r tne ml e he tna gyonbe ns ős é ge s ,me r t ,mi ntmi nde n vá r osas z á mukr a ,e z i sc s a ká t me ne t iá l l omá s .A ma gya r ok f ői r á nyí t ój a Fa r ka s Ká r ol yr e f or má t us l e l ké s z ,a kiugya n má r ot t hon i st e ol ógusvol t ,demé gi sc s a ki t ts z e nt e l t é kf e l .I nne n Jel i * t ik ül önböz ő ma gya rt e l e pe kr e súgys z ól vá nc s a kp i he nnit é rme g. I nne n ke r ül tkié si devá r j á k vi s s z adr .Hof f ma nn Fe r e nc e t .Hof f ma nnta bé ké be naf öl dműve l é s ügyi mi ni s z t é r i um kül döt t e ki , hogy t a nul má nyoz z a a ka na d a it e r me l é s ivi s z onyoka t .Ta ná r vol té saj e l e nt é s é te li ské s z í t e t t e .Az ut á nköz be j öt tahá bor ú,f ogs á gbake r ül té sSz i bé r i á ba nmi ndi ga r r ólá br á ndo z ot t ,mi ké ppe n ke r ül he t ne á ta z e gykor it a nul má ny a is z í nt e r é r e .Hos s z a svi s z ont a gs á gok ut á ns i ke r ül ti s ne kia ka l a ndos vá l l a l koz á s ,me r ta kkor i ba n mé g Ka na da a vol te l l e ns é ge sá l l a mok pol gá r a i tne m e nge dt e be .I t tl e t e l e pe de t t , ma j d r e f or má t us l e l ké s z it e e ndőke t vé gz e t ta ma gya r ok köz öt t ,ké s őbb f e li ss z e nt e l t é k l e l ké s z ne k é s ho npol gá r os í t ot t á k. Fe l t é t l e nül komol y me gbe c s ül é s tví vot tkine vé ne k.A ne mz e t i va s út Köz é pEur ópá ba kül dt e ,mi nt é r de ke i ké pvi s e l őj é t . Ne vé he zf űz ődi kt a l á na ze gye t l e n ma gya rvona t koz á s ú múz e um Ka na dá ba n.Az e gye t e m e gyi k ki ss z obá c s ká j á ba ne gy ki sf ül ké ta dt a k ne ki .
1 3 3 Sz e r z e t t va l a honna n e gy Kos s ut hké pe t , ot t va n né há ny r é gima gy a rpé nz ,ma gya re ke é ss ok l i ml om, a me l ye n a ma gya r művé s z e ts z e l l e me me gé r z i k. Ni nc sa ze gé s z ne ks ok j e l e nt ős é ge , de a z e gye t e mi ha l l ga t ó k mé gi sc s a k t udomá s t ve s z ne k a r r ól ,hogy me s s z e Eur ópá ba n va ne gy ki sor s z á g, a me l yne k Ma gya r or s z á g a ne ve ,a honna ns ok de r é k ma gya r e mbe r ke r e ke de t t f e l , munka e r e j é t , e gé s z ,é l e t é te nne k a z or s z á gna k bol dogul á s á é r t á l doz t af öl . Mé g va l a mi ma gya r vona t koz á s va n, a mi r ől ne m i l l i k me gf e l e dke z ni . Hof f ma nn pr of e s s z or a Sz e nt Andr á s kol l é gi umba nt a ní t ot t .Az e gye st e r me ke ti t te ls z oká s ne ve z ni .Va n né há ny ma gya r t e r e m: Lor á nt f f y Zs uz s a nna s z oba , Rá kóc z i s z oba é sí gy t ová bb.A pr of e s s z orki sr é z t á bl á ka tc s i ná l t a t ot t , a me l ye kr ől mi nde nki me gt udha t j a , hogy mia ze l ne ve z é sj e l e nt ős é ge i Ki sa pr ós á gok e z e k, de ha a ze mbe r ol ya n me s s z e va n a ha z á j á t ól ,úgy bi z ony e l l á gyuli l ye n ki sf i gye l me s s é ge k r e . Ál l a ndó ma gya rl e t e l e pül őkr ől ne m i ge n t udt a k hí r t a dni . Ba r ká s l I mr é ne k va n Bor di nghous e a ,Póz e lbor bé l y,Fa r ka s Sá ndor a s z t a l os ,s í gy t ová bb. Kül önös ka r r i e r t ma gya re mbe r ne m f ut ot tbe e z e n a vi dé ke n.Sa s ka t oonna k ne m i se z a j e l e nt ős é ge , ha ne m a z , hogy i nne n s z ór ódna k s z é tama gya r ok«Sa s ka na da »mi nde nr é s z é be . Sa s ka t s he va nna k Re gi na a f ővá r os a é s mi ve l e z ta t a r t omá nythódí t ot t á k me gl e gj obba n a ma gya r ok,ne m vol n as t í l s z e r ű,ha ma gá ba naf ővá r os ba nnea ka dná nkma gya r oknyomá r a . Egé s zé j s z a ka f ut ot t ve l ünk a vona t , mi nde nüt t a me gs z ok ot t búz a t e nge r e n s ur r a nt unk á t . Egys z e r r ec s a k t á gul ni ke z dt e k as í npá r ok, i de oda bukdá c s ol t unk a s ok ke r e s z t e z é s e n,mí g vé gr e
134 be f ut ot t unk a pá l y a udva r r a . Re nge t e g s í npá re gymá s me l l e t t ,a mi mut a t j a , hogy na gy f or ga l ma t bonyol í tl ee zavá r os . Cs a kr övi di d ő nk vol ta vá r os me gt e ki nt é s é r e . Ami ntki s z á l l t unk a koc s i ból ,má rvá r tr á nk Ka t ó Andr á s ,r é gika na dá sé sr obogt unk i st ová bb a ut ój á va l . Re gi na ne m s z é gye nke z he t i k Sa s ka t oon me l l e t t , uc c á if é nye s e bbe k, há z a i na gyobbvá r os i a s a bba k,a f or ga l ma i sé l é nke bb.A ka na da ivá r os ok s z i nt é n uni f or mi z á l ódt a k,mi nta l e gt öbb a me r i ka i vá r os . Re gi ná na k é ppe n ol ya n a pa r l a me nt j e ,mi ntWi nni pe gne ké sa t öbbina gy vá r os na k.A t i pi kus a me r i ka ipa r l a me ntbui l di ng,e l őt t e a z onba n gyönyör ű t ó, ha t a l ma s pa r kka l .I t t má r at e c hni ka dol goz ot té s ki kor r i gá l t aa t e r mé s z e t e t . Me s t e r s é ge s t a va tc s i ná l t a k, a me l ye n c s óna kok s i kl a na k t ova , a pa r t j á n z e ne ka rj á t s z i k é s ha ngf os z l á nyoka tr a ga dma gá va las z é l . A r e gi na i ma gya rt e l e p t i z e nnyol c hús z e s z t e ndős . Cs á ngó ma gya r ok va nna k i t t Bukovi ná ból . Ha di kf a l va , I s t e n s e gí t s , J óz s e f f a l va kör nyé ké r ől . De ma gya r okna k va l l j á k ma guka t é s ma gya r ul be s z é l ne k.A r é git e l e pe s e kl e gna gyobb r é s z e gyá r ba n do l goz i k, v a n ma gya r e gye s ül e t ,s z é p ki s e gye s ül e t i há z ,a h ol gya kor t at a r t a na k ös s z e j öve t e l e ke t , ol ya n s z ür e t i mul a t s á got r e nde z t e k, hogy hí r é t ől ha ngos vol t a z e gé s z ma gya r Ka na da . Ka t ó Andr á s kül önbe n ol a j gyá r ba n e l őmunká sé s má rs ok i de t é ve dtma gya r na ke gye nge t t e a bol dogul á sút j á t . Ha t a l ma s ,s z é l e s ut a kon, ma j d l i l i put ic s a l á di f a há z a k köz öt tf ut ot t unk e l , me gbá mul t unk né há ny s z é pt e mpl omot é se gyké t köz é pül e t e t ,a z ut á nvi s s z aavona t hoz .J ói dőt e l te l ,a mí gamoz donyunk a s í ne kl a bi r i nt us á ná t ve r gődöt té s új r a e l őt t ünkr i ngot tar óna .
135 A ga bona t e ng e r be n c s a k e gye gy ki s s z i ge t mi nde gyi k vá r os ,s őt f a l va ks e na gyon a ka dna k, mé g ma gá nyos há z a ks e na gyon t űnne kf e l ,mi nde nüt tbúz aé sbúz a. . .
Ka na da if a l u,a holc s a k ma gya r ul be s z é l ne k Pl unk e t t ,( —) . Vona t on c s a ke gy ki s ugr á s Sa s ka t oonból é s a z e mbe r má r Pl unke t t e n l e he t . Eddi g i s s ok ma gya r r a la ka dt a m ös s z e ,de mi ndi g ke r e s ni ke l l e t tőke t .El ve gyül t e k a na gy a ngolt e nge r be né s mi ndi g s z e nz á c i óké nt ha t ot t ,a mi kor ma gya r be s z é d üt öt t e me gaf ül e me t .Pl unke t t má r ma gya r t e l e p,a hol ,a mi nt a zá l l omá s on l e t e s z ia ze mbe r a l á bá t , ma gya rs z óva l kös z önt i k. Aká r ki t me gs z ól í t ,e gé s z bi z t os , hogy ma gya r ul f og vá l a s z ol ni . Mé g a nna k a ke r e s ke dőne k i s ,a ki ne m ma gya r , de j ó ü z l e t e mbe r ,l e ga l á bb né há ny s z ót me gke l lt a nul ni ama gya r ul . Fa r ka s Ká r o l y t i s z t e l e t e s úr r a l é r ke z t ünk me g é e bi z ony s üve ge l t e k be nnünke tj obbr ól é s ba l r ól . El é nk ke r ül te gy f i a t a le mbe r ,a ki má r r é gii s me r ős eat i s z t e l e t e súr na k. —Ne m i st udj at i s z t e l e t e s ur a m — s z ól í t ot t a me g, — hogy mi l ye n na gy f á ba vá gt a m af e j s z é me t ! —No,mia z ? —Bor bé l y l e t t e m. Ez mé g ni nc s Pl unke t t e n, ma gya r bor bé l y,t e há tj ó üz l e tl e s z .A ma gya r ok j á r na ki s má r be hoz z á m é ss e gí t e ne k,me r tkül önbe n ne m t udné k me gé l ni . Sz ől ős y ur a mná la bi l i á r ds z obá ba nva naműhe l y. . . Éppe n oda i gye ke z t ünk. Az á l l omá s t ól l á t s z i k
136 i sa z üz l e t .Mi e l ő t te l é r t ük vol na ,e gy s z omor úa r c ú e mbe r be üt köz t ünk. Ma ga s he gyi La j os ,r é gi ka na dá s . Mi nde nki i s me r i , be c s ül i , me r tr e nde s , s z or ga l ma s e mbe r . Na gy t r a gé di a t ör t é nt ve l e . Na gyon s z é p üz l e t e vol t ,de l e é ge t ta há z a .Mé g e gye l őr e na gyon e l ke s e r e de t t , de i t t , Ame r i ká ba n ne m könnyű a zé l e t ,hoz z á s z okt a ka hhoz a z e mbe r e k, hogy mi né lj obba n ve ra s or s ,a nná l i nká bb s z e mbe ke l l he l ye z ke dni ve l e .Ma ga s he gyi s e ha gyj a ma gá t ,bi z t os a ns z e bb há z a té pí t ,mi nt ar é givo l t . Sz ől ős y bá t y á nk üz l e t e i ga z i ve gye s ke r e s ke dé s ,mi nde ntl e he tka pnibe nne .Me l e ge n üdvöz öl be nnünke t .A t i s z t e l e t e s ur a t kör ül f ogj á k a gye r e ke k, va n e l é g ,J óz s e f , He l e n, Edi t h, Al be r t , Ma r i ,Er z s i .Mi nd kör é j e gy űl ne k,mi nde gyi kt ől e t a nul t a a ma gya rí r á s té s ol va s á s t , a va s á r na pi i s kol á ba mé g mi n di g e ls z okt a k j á r ni .J ön má r ahá z i a s s z onyi s . — Ni nc sugy a ni t ts e mmi f é l eé t ke z é si de j e— mondj a , — de u t a se mbe r r e ls oha s i nc st i s z t á ba na ze mbe r .Me gké r de m t e há te gye ne s e n:é he s e kea zur a k? Al i g vá r t aaf e l e l e t e t ,r oha nt a konyhá ba é s ké s z í t e t t mi nde n t , a mi t c s a k s z e münks z á nk kí vá nt . A ga z da a z ut á n e l me s é l t e , hogy bi z ony va n i t tma gya re l é g,ma gya rs z óva lne m l e he ti t te l a dnis e nki ts e .Az e gé s z kör nyé k ma gya rf a r me r e ké . Na gyon s z í ve s e n l á t ot t , de bi z t a t ot t , ha l á t ni a ka r unk va l a mi t , mé g mos ti ndul j unk, mi e l őt tas öt é tbe á l l . Ne m vol ta ut ónk, s z e r e z ni ke l l e t te gye t . Az e gye t l e n a ut óüz l e ts z i nt é n ma gya re mbe r é . Fa r ka s Al be r tmá rf öli s ugr ot ta koc s i j á r aé ss z á gul dot t unki sahe p e hupá st a l a j on.
137 Ha e ddi g a z vol ta z i mpr e s s z i óm, hogy a c s oda módon ne gna gyobbí t ot t Na gyMa gya r Al f öl dön j á r ok, mos t úgy é r e z t e m, hogy a duná nt úl i dombos vi dé kr e ke r ül t e m. Az a ut ónk hol a z e me l ke dé s ne k f öl f e l é kús z ot t , hol l e f e l é s i kl ot t unk a l e j t őkön. I t t ot t ki st a va c s ka ,a hol l i bá k é s ka c s á kf ür döt t e k.A vi dé k ma j dne m mi nde nüt t j ól me g va n műve l ve ,a mi e bbe na z or s z á gba n, a hol n a gyon kül t e r j e s a ga z dá l kodá s , ne m s ok he l ye n f or dul e l ő. Ma gya r f öl dműve s t é ppe n a z é r ts z e r e t i k, me r tr a ga s z kodi k a f öl dj é he z é s á pol j a . Ennyi ür gé te gyüt t mé gs e hol s el á t t a m.Az a ut ónk r oha ná s köz be n t öbbne k e l nyi s s z a nt ot t a a nya k á té se kkor t udt a m me g, hogy j ut a l omr a s z á mí t ha t unk, me r t a ha t ós á gok dí j a tt űz t e k ki mi nde n ür ge ha l á l é r t .Cs a kaf a r ká tke l lbe s z ol gá l t a t ni , mi nt bi z onyí t é kot ,a t öbbi t pe di g e l ha j í t ha t j á k. Re nds z e r i nt gye r e ke kne k mul a t s á ga é s ke r e s e t ee z .A múl te s z t e ndőbe nr e nge t e ge tös s z e f ogdos t a k, a z e gyi k gye r kőc a z onba n ki t a l á l t a , hogy ha va l a me nnyi t ki pus z t í t j á k, a kkor ne m l e s z ke r e s e t .Ki a dt at e há ta .j e l s z ót ,hogy c s a ka z ür gé k f a r ká t vá gj á k l e é s a z á l l a t ot e nge dj é k s z a ba don. Í gy i sc s i ná l t á k s mos tr e nge t e gf a r ka t l a n ür ge s z a l a dgá l . A ga z dá k ne mc s a k pé nz ke r e s e t mi a t ti r t j á k a z ür gé t , ha ne m a z é r ti s , me r tr e nge t e ge tp us z t í t , né hol a f a l á nk á l l a t ok e gé s zbúz a t á bl á ka te t t e kme g. Ki s s J á nos bá t yá nk f a r mj á r a i gye ke z t ünk, a ki ve l kül önbe n má r a va s út on me gi s me r ke dt ünk, me r t ne ki i s Sa s ka t oonba n vol t dol ga . Az e gyi k gye r e ke é r t ej öt ta zá l l omá s r a , na gy ké t ke r e kű kor dé va l ,a me l ye l őt t ví ga n üge t e t ta l ó. A moz i ból mi nde nki i s me r ie z ta z a l ka l ma t os s á got ,e r r e f e l é ba gi na k hí vj á k.Az a ut ó ne m é r
138 r á döc ögni ,ne mc s a k ut ol é r t ük,ha ne m mé ge li s ha gyt ukakoc s i t . El őbb é r t ünk be a t a nyá r a , mi nt ma ga a ga z da . Az e gé s zc s a l á d f oga dot t , be vá r t uk J á nos bá t yá nka té sa z ut á n me gi ndul t a be s z é l ge t é s . Ez at e l e p ne m ol ya n ör e g, kör ül be l ül hús ze s z t e ndős . Pi nke I mr e j öt ti de e l ős z ör ,a ki Whi t e woodon f a r me r e s ke de t t . Ké tf i á t hoz t a ma gá va l sa mi kor l á t t a ,hogy j óaf öl d,a ba r á t a i t ,i s me r ős e i ti de hí voga t t a .A l e gt öbbne k c s a l á dj a mé g mi ndi gi t tva n,nyugodt ,c s önde sé l e t e té l ne k.Fa r a góé k, Na gy J óz s e f e k, He ge dűs e k, Ta ká c s é k, Domonyi é k, Kr i s t óf é k vol t a k e l s ők e z e n a vi dé ke n. El be s z é l ge t t ünk, e l t r é f á l ga t t unk, a z ut á n e gy ki skör s é t á r ai ndul t u nk. A he pe hupá s vi dé k c s a k ne m a ka r t ki s i mul ni , a búz a f ö l de k a z onba n mi nde nüt t na gyon s z é pe k. Be á l l í t ot t un k Pál f y I s t vá n bá t yá nkhoz i s , de c s a ka za s s z o ny vol tot t hon,me gat a ní t ónől á ny,a f é r f i né ps é g ki ntdol goz ot ta f öl de ke n.í gy j á r t unk i dős e bb Fa r ka s Al be r t a kná li s , me g He ge dűs J á nos é kná l , vol t unk Ke i be r Pé t e r é kné lé s mé ge gyné há nyhe l ye n. A ma g ya rf a r me r e k l a ká s a mi nde nüt tt e t s z e t ős ,a f oga dós z oba na gyon s z é p, r e nde s ,c s i nos bút or okka lé s mi nde nünne n a c s a l á di me l e gs é g á r a d. Ami kor be f or dul t unk Fa r a gó Ant a l é khoz , c s a k a ma ga s ba nt udt uk üdvöz öl nia ké tl e gé nyf i á t . Éppe na kkor t a ka r í t ot t á k be a s z é ná té sa t or onyma ga s r ar a kot ts z é nat e t e j é nül t e k. I t t a t á vol s á gok ne m ki c s i k, s i e t ni ke l l e t t vi s s z a f e l é , köz be n i s t a l á l koz t unk ma gya r ga z dá kka l , a ki k ol ya n t e r mé s z e t e s e n kös z önt e k vi s s z a , ma gya r ul , mi nt ha c s a k ot t hon j á r ná nk. A Sz ől ős yé k má r na gyba ns üt öt t e k,f őz t e k,na gys z e r űf r i s s ,ot t honiva c s or á va l vá r t a k be nnün-
139 ke t .Aka dt e gy ki si t óka i sé sa mí g a vona t ot vá r t uk,vi s s z a s z á l l t unkamúl t ba . Í gy mos tmá rs z é p,í gy mos tmá rj ó,de e z t a ki s va gyont ,e z t a ki s nyuga l ma t na gyon i s me g ke l l e t ts z ol gá l ni .Ne hé zé ve k ke s e r ve s munká j á na ke r e dmé nye a ma iá l l a pot .Kit udj a ,hogy a ma i ge ne r á c i óe ne r gi á j a ki t udt a vol na eá l l ni e z e ke t a me gpr ób á l t a t á s oka t ? Az ör e ge ka z tá l l í t j á k,hogy a ma if i a t a l s á g,a z újbe vá ndor l ók,e gé s z e n má s ok.Na gyon r os s z a vé l e mé ny r ól uk.Az ör e ge k s z e r i nt e g ys z e r r e a ka r na k me gga z da godni , a mii t t e ni ga z á ns z i nt el e he t e t l e n.Ke vé sf og köz ül ük l e t e l e pe dni ,na gyon s o ka ti de oda f og ha j i gá l nia vé l e t l e ns z e l eé s bi z ony na gyon s ok t r a gé di as z í nt e r ei sl e s zmé ga zé s z a kor s z á ga . Az ut á n vi t t a vona t új t á j a k f e l é : Wa ka w f e l é me nt ünk, a me l y e gyi ke a l e gna gyobb ma gya rt e l e pe kne k. Mos t má r mi ndi g ol ya n vi dé ke t é r i nt e t t ünk, a hol a ka d ma gya re l é g. Mi ngyá r ta z e l s ő á l l omá s Pr udhomme ,a z e l őt t He we l l vol ta ne ve . Az á l l omá s r ól l á t s z i k a Roya l s z á l l oda . Sz é p na gy f a é pül e t , Fi a s Vi nc e a ga z dá j a . Va n mé g í g y e gy ma gya r ve nd é gl ő i s ,a me l ye te gy i t t e ni f a r me rf e l e s é ge ve z e t .I t tl a ki k mé g e gy Fr a nkne vűma gya rf a r me rké tl e á nyá va l . A vona t r o bog t ová bb ve l ünk. Lá t s z i k a be l ga a pá c á k na gy é pül e t e . A kí s é r ői m há z a kr a mut oga t na k. I t tl a kna k Andr é é k, Gyul a i é k, Mi s kol c i é k,Si moné k,a Tót hc s a l á dé s mé g kit udná a zös s z e sma gya r ok a tf e l s or ol ni . Ki s s é odé bb Br e me nbe n i sl a kna k ma gya r ok. Me dgye s J óz s e f f a r me r ,a ki ne k ne m ke ve s e bb, mi nt t i z e nké t gye r e ke vol té s mi nt kőműve sj öt t ki . El é g me s s z el a kot ta nna k i de j é n a va s út t ól é s mi ndi g me s é l i ,hogy e gy hé t i gt a r t ot t ,mí ga z ökör f oga t t a l a ga boná te l t udt a s z á l l í t a ni .
140 Mi nde z ma má r a múl t é . Az I mpe r i a l Ba nk t é gl a é pül e t é tmá rőké s z í t e t t e ,büs z kei sr á , Cudwoor t hon á l la vona t .Le i ss z á l l t unk pi he nni . Be ugr ot t un k Göl l e r Má r t on üz l e t é be ,a ki He r c e gf a l vá r ól ke r ül ti de . Az e l őt t Wa ka won vol t bol t j a , de a z ut á n e l ve t t ee gy né me t ma gya r ke r e s ke dő l á nyá té sá t ke r ül ti de . Aka d üt i s ma gya r ,á mbá r ne m s ok, de a ma gya rs í or os j ól me gé l ,me r ta d e r é k ma gya r ni unká s e mbe r t mi nde nkis z e r e t i . Soká i g ne m di s kur á l ha t unk, me r t f üt yül t a vona té si ndul nike l l e t t Wa ka w f e l é ,a me l y má r e gyi ke a l e gna gyobb ma gya rt e l e pe kne k.
A« Gö r b et ó » n á l i n d i á n o kh e l y e t t c s a k ma g ya r okv a nna k Wak aw,( —) . Ez kör ül be l ül a l e gna gyobb ma gya rf a l u Ka na dá ba n, ne m al e gna gyobb ma gya rt e l e p, i ne r t hi s z e n va nna ks okka l na gyobb ki t e r j e dé s űe k,a hol t öbb ma gya r r a bukka nunk, de ni nc st a l á ne gye t l e ne gy ka na da ic i t ys e m,a hola zös s z e süz l e t e k,a r a kt á r a k e nnyi r e ma gya r ké z be n l e nné ne k é sa há z a kna k i l ye n na gy r é s z é be n l a kná na k a ma gya r ok. Wa ka w a ne vé ta t ől et i z e nké t mé r f öl dnyi r e l e vő t ó t ólka pt a .Wa ka w i ndi á ns z ó,a nnyi tj e l e nt , hogy Gör be t óé sős kor ine vé tne mc s a k aké tmé r f öl dnyihos s z út ó,ha ne mana gyf a l ui sme gőr i z t e . A t ó kül önbe n nyá r iüdül őhe l y,a hova mé ga t a r t omá ny f ővá r os á ból , Re gi ná ból i s j önne k a z e mbe r e k hol ot t ne m ke ve s e bb, mi nt s z á z nyol c va n mé r f öl dnyi r e va n i de . Rá nkné z ve , ma gya r okr a , mé ga z é r ti sne ve z e t e s ,me r thá r om ma gya re mbe r -
141 ne ki sva ni t tvi l l á j a .Ba konyiJ e nő,dr .Hof f ma nn Fe r e nc é sJ oha nc s e kJ á nosé pí t t e t e t tma gá na k at ó pa r t j á r a vi l l á t , má s ut t e gé s z Ka na dá ba n i l ye n l uxus r ane mt oi tama gya r okna k. Ahola t ó be gör bül ,e gy ki sf é l s z i ge tke l e t ke z e t t ,e nne ka zor má n kór há zé pül t ,a hole ddi g má i s z á mt a l a n ma gya r t gyógyí t ot t a k. Dr . Skot t a z i nt é z mé ny i ga z ga t ój a ,a ki mi ndi g s z e r e t e t t e l be s z é lama gya r okr ól . Ne hé z vol na me gha t á r oz ni , hogy me nnyi ma gya rl e he tWa ka wba né sa kör nyé ké n.A c s a l á dok s z á má tma gá ba n a köz s é gbe n ha r mi nc r at e s z i k,de s z a l a dgá l óe mbe rme gf or dul ti t té ve nt e va gy né gys z á z ,a kör nyé ke nl e ga l á bb né gys z á z ma gya rc s a l á dot é s öt ve n ma gá nyos e mbe r tl e he tf e l f e de z ni . A ma gya r okon kí vülna gyon s ok a r ut é n,né me t e s af r a nc i a ,va l a me nnyi e n hi r de t i k,hogy Wa ka wna k na gy a j övőj e ,má re ddi gi s ha te l e vá t or j a va n, a hovaa r a t á s korc s a kúgyöml i kaga bona . Wa ka whoz n e künk, ma gya r okna k, kül önl e ge s j oga i nk va nna k, me r t a kö z s é g 1912be n ma gya r e mbe rf öl dj é né pül t .Da vi s ,a pr i nz a l be r t ipol gá r me s t e ra pj aé pí t e t t ea«vá r os t »,a hogy ne ve z nis z e r e t i k,mé gpe di g Göl l e r Ant a lma gya re mbe rf öl dj é n.Göl l e ra ze l s őt e l e pe s e kke lj öt te r r e a vi dé kr e é ss z á z ha t va na c r ef öl de tka pot ti ngye n.Az ő t e r ül e t e vol tl e ga l ka l ma s a bb vá r os é pí t é s r e é s e r r e me gve t t é k a f öl dj é t ki l e nc s z á z dol l á r é r t ,e z e r hé t s z á z dol l á ra dós s á got pe di g ki f i z e t t e ké r t e . Ez z e l mé g ne m vol tvé ge a s z e r e nc s é j é ne k,me r ta pé nz e n kí vül ka pot t új a bb s z á z ha t va n hol d i ngye n f öl de t ,det e r mé s z e t e s e nmá rne mi l ye nj óhe l ye n. A c i t y gyor s a n ke z de t té pül ni .El ős z ör s z á l l odá té s ve ndé gl őt l é t e s í t e t te gy a ngol nő, a z ut á n Luká c s f i Kr i s t óf honf i t á r s unk bol t ot nyi t ot t · , Né me t h Pé t e r pe di gaf a r me r e ks z á má r a mi nde nf é l e
142 s z e r ke r e s ke dé s tr e nde z e t t be .J oha nc s i kJ á nos va s ke r e s ke dé s r ea dt a ma gá t ,mé g mos ti si t t va na bol t j a ,a me l y e gyi ke a l e gj obbhí r ű vá l l a l a t okna k a ma gya r ok köz öt tt a l á n e gé s z Ka na dá ba n. Te r mé s z e t e s e n s z ük s é g vol t i s kol á r a i e , a me l ye t dr . Skot t f or s z í r oz ot t Fi r ne i s z Edwa r d ha z á nkf i á va le gyüt té smá s ok i ss e gé dke z t e k ne ki .Azi s kol á na ke l e i nt ec s a k há r om os z t á l ya vol t ,ma má r t i z e nké tos z t á l l ya lr e nde l ke z i k. A t ör z s l a kos s á g ma j dne m e gé s z e n a be vá ndor ol t ma gya rl a kos s á gból ke r ül t ki . Ma má r va n hé t ke r e s ke dé s , ké t mé s z á r s z é k, ké t pa t i ka , ké t hot e l ,há r om ve ndé gl ő,há r om a ut óüz l e té s ga r á z s , né gy f a r ms z e r s z á mke r e s ke dő é s í gy t ová bb. Az i s kol á t má rt é gl a é pül e t be n he l ye z t é ke l ,mos t ké s z ül a ha t a l ma s ka t ol i kus t e mpl om, a me l yr e ha t va nki l e nc e z e r dol l á r ti r á nyoz t a ke l ő,mí g a pa pl a k é pí t ke z é s i köl t s é ge t i z e nné g ye z e r dol l á r . Büs z ké n e ml e ge t i k,hogy va n né gy t a ní t ój uk,ké tka t ol i kus pa pj uk,ké tdokt or j uk,e gy r e f or má t us pa pj uk,e gy ba pt i s t a pr é di ká t o r j uk é se gy f ogor vos uk. Sz e r é ny s z á mok e z e k,de a ki ki s me r i k a ka na da ipr i mi t í v vi s z onyoka t ,a z ok na gyon j ól t udj á k, hogy e nnyi i nt e l l i ge nc i a e gy he l ye n bi z ony na gyon s oka t j e l e nt . A ma gya r ok l e gi nká bb Zi r c r ől é s He r c e gf a l va kör nyé k é r ől ke r ül t e k ki ,de a z é r t va nna k ol ya nok i s ,a ki ke tmá s honna n ve t e t ti de a zé l e ts z e s z é l ye s hul l á mve r é s e .Az e l s őt e l e pül ők 1901 é s 1902be n j öt t e k. Ka r dos Györ g y Duna f öl dvá r r ól ke r e ke de t tf e l ké tf i á va lé s ké tl e á nyá va l . Az e gé s zc s a l á dna k ki l e nc s z á zf or i ntvol taz s e bé be n.Aza pasa zi dős e bbi kf i a ,Pi s t a vol ta bba n a kor ba n,hogy home s t e a de tf ogha t ot t , va gyi s s z á z ha t va n hol d f öl de t ka pha t ot ti ngye n. Í gy vol te gys z e r r e há r oms z á z -
143 hús z hol dj uk, a me l ye n a z ut á n e l ke z dt e k ga z dá l kodni . Töké l e t e s e n ugya ni l ye n va l a me nnyi e l s ő l e t e l e pül ő s or s a . Bi z o n y, na gyon s oká i g nyomor ogt a k, Ros t e r n vá r os á bó lj öt t e k,a hol ne m t udt a k bol dogul ni .Há z é pí t é s r e ne m i s gondol ha t t a k,á s t a ke gy gödr öt ,a me l yné gyl á bmé l yé st í zl á bs z é l e svol t . Er dő vol t bőve n, vá gt a k f á t , a me l ye t a gödör t e t e j é r e t e t t e k, s z é ná tr a kt a k r á é sr á há nyt a kf öl d e t .A gö dör be a z ut á ns z á r a zs z é na ke r ül t , é s ot tl a kt a k, e z vol ta ze l s ő be r e nde z ke dé s ük. A ma gukka l hoz ot t pé nz e n ve t t e k ké tl ova t ,e gy ba gi koc s i t ,e gy e k é té sbor oná t ,e z z e ll á t t a k hoz z á a ga z dá l kodá s hoz . Cs a ka ki i l ye na l ul ke z di ,a z vi he t iva l a mi r eKa na dá ba n. Kut a s yJ á nos , a má s i k ör e gf a r me r ,a pós á va l j öt t ki é s mi ndke t t e n mi ngyá r t ma r ha t e nyé s z t é s s e l ke z dt e k f ogl a l koz ni . Ökr öke t vá s á r ol t a k é sa z z a l pr óbá l t a ke r e dmé nye ke te l é r n i . Az a pós a me gha l t , köz be nl á nya f e l c s e pe r e de t t ,e gy ka na da i ma gya r , Na gyDe z s őve t t ee lé sí gymos tmá rői sa l a pí t óna ks z á mí t . Sc he i de l I s t v á n He r c e gf a l vá r ól ve t ődöt t i de , ne kit a l á n mé gr os s z a bb do l ga vol t ,mi nta t öbbi e kne k,me r ti n gy e nf öl dj é ns ok vol ta ze r dő é s pé nz es e vol t ,a mi ve le l ke z dhe t e t t vol na va l a mi t . Ké té vi g kül önböz ő he l ye ke n dol goz ot ta f e l e s é gé ve le gy üt t ,a mí g a nnyi pé n z tt udot t ös s z e s z e dni , hogy j ó s z á goka t ve he t t e ké sc s a ka z ut á nl á t ha t ot t hoz z áf öl dj eme gmunká l á s á hoz . Ma j dne m mi nde gyi k ma gya r é l e t e e gye gy i l ye n ki s hős köl t e mé ny,a munka na gys z e r ű hi mnus z a .I ga z á n bá mul a t os küz de l me tf ol yt a t t a k a me gé l he t é s é r t . Er dőből , va donból c s i ná l t á k me g ma gukna k a ki s bi r t okuka t . Vi ni s c h Fe r e nc ké tf i á va lé r ke z e t tme g.Az a pa ma l omba n dol go-
144 z ot t ,a f i úk má s na k műve l t é kaf öl de t ,a z ut á na z őr e g öná l l ós í t ot t a ma gá tf e l e s é gé ve le gyüt t ,a f i úk pe di g t ová bb s z e r e z t é k a be f e kt e t é s he zs z üks é ge s pé nz t .A na gyob bi kf i úna k,Pá l na k,mos tmé s z á r s z é ke va n. a f i a t a l a bbi k, Fe r e nc , há r oms z á z hús z hol df öl dön ga z d á l kodi k,a z ör e g ma má r ugya nc s a k há r oms z á z hús z hol df öl dön úrsa zi t ts z ül e t e t tgye r me ke i ve le g yüt tt úr j aaf öl de t . Kul r i c hé k i s ne he z e n ke z dt é k. Kul r i c h J á nos He r c e gf a l vá r ól a pós á va l , Ez i nge r Má t yá s s a l ke r e ke de t tf e l ,ké tf i á va lé r ke z e t tme g,ké s őbb i t ts z ül e t e t ta ha r ma di k gye r e k.Há r omné gy é vi g ők i s má s okna k dol goz t a k,a mí gaf öl s z e r e l é s he zs z üks é ge s pé n z te l őt udt á kt e r e mt e ni .Ma má r né gys z e r s z á z ha t va n hol df ö l dj e va n,ha t a l ma si s t á l l ó,me l l e t t es z é p,újhá z ,c s é pl őgé p,ké tmot or ,a me l ye n s z á nt ,dei s t e ne me z tne ma dt á ki ngye n! Zs ombor J óz s e f né gy a pr ó gye r e ké ve lé r ke z e t t me g Ka na dá ba ,é s hus z onöt dol l á ra dós s á got ha gyot t há t r a Wi nni pe gbe n. Ma má r f e l dol goz t á k ma guka té ss e nkis e be s z é la ne hé z küz de l me kr ől , a me l ymögöt t ükva n. Móke rJ á nos s z i nt é n e l s ő t e l e pe s . Pe r ká t á r ól ke r ü l t ki é s Györ gy f i á va le gyüt tf ogot ti ngye nf öl de t ,ve l ük j öt tmé g ké tl e á nya i s .A f i úa z ut á n be ke r ül t a vá r os ba , mi nt s z e r s z á mke r e s ke dő pr óbá l koz ot t ,ma má rs a j á tt é gl a üz l e t ük va n,c s é pl őgé pe ke té s má s ga z da s á gi be r e nde z é s e ke tá r us í t a na k. Egyi ke a l e gé r de ke s e bbj ma gya r e mbe r e kne k Na gy Fe r e nc ,a ki Er dé l yből ke r ül t ki . El ős z ör mi nt g é pé s z dol goz ot t ,a r os t e r ni gőz ma l omba n munka köz be n e l ve s z t e t t e a z e gyi k s z e mé t , má s munka ut á n ke l l e t tt e há tl á t ni a . A mé g ma i s f ür ge ,f r i s s e mbe r ke ,a ki ve ndé gl á t á s á r ól e gé s z Ma gya r Ka na dá ba n hí r e s ,ne m ve s z t e t t ee lé l e t -
145 ke dvé t ,a s z í j gyá r t á s t ki t a nul t a ,mos t ol ya n na gys z e r ű üz l e t e va n, hogy me s s z ef öl dr ől mi nde nki hoz z áj á r .Né gy l e á nyká j aé sf i af ut ká r ozkör ül öt t e s ha ma gya re mb e r tt a l á l na k, bi z ony ha z a c i pe l i k va gye bé dr e ,va gyva c s or á r a . Fi r ne i s z Edwa r dl 906ba nj öt tki ,e l ős z örmi nt me c ha ni kus dol goz ot t , ké s őbb a va s út t á r s a s á g a l ka l ma z t a , ma j d mi nt gé pl a ka t os működöt t ,a z ut á n é pí t ke z ni ,é s ga z d á l kodnike z de t t .Ki hoz a t t aas z ül e i ti s ,a ki ka z ut á naf öl dj é nf a r me r e s ke dt e k.Az e l e ve ne s z ű ma gya r r é s z t ve t t Wa ka w me ga l a pí t á s á ba n, e l ős z ör i s kol a e l öl j á r ó vol t , ké s őbb pe di g mi ntbé ke bí r ós z e r z e t tma gá na ké r de me ke t . Ez e k vol t a ka ze l s ő ma gya r ok, Wa ka w me ga l a pí t ói ,a z ut á n j öt t Nyul iJ a na s Rá c a l má s r ól öí f i á va l , Ga l a mbos t e s t vé r e k, Sz l oboda I s t vá n, Ma ye rI s t vá n, Sc h ne e be r ge r Má r t on,Ka pe l l e r Mi há l y, Mé s z á r os t e s t vé r e k, Bor z os J á nos , Mol ná r Lá s z l ó, He ge dűs J óz s e f , Ra hovi c s Andr á s , Le ps é nyiFe r e nc ,Gőböl ösI mr eé sFe r e nc ,Ki e sAl be r t , Ré dl Mi há l y, Vi r á g Fe r e nc , Böhm Fe r e nc , Na gy De z s ő,Ba ue r Fe r e nc ,Ré dl Fe r e nc é eat öbbi e k. Ne mi sl e he tmá rva l a me nnyi te l s or ol ni . Ami nta zá l l omá s te l ha gyj uk,por t e nge r e n ke l i á t ve r gődnünk,hogy e l é r j ük ma gá ta köz s é ge t .Te r mé s z e t e s e ni t ti sc s upa f a há z ,ma ga a j á r da i sf á bólké s z ül té s vé gi ghúz ódi ka z üz l e t e ks or ae l őt t . Ami kor a vona té r ke z i k, mi nt ha c s a k Ma gya r or s z á gon l e nné nk,mi nde né r de kl ődé s oda köz pont os ul . Amí g vé gi gme gyünk a f őuc c á n, a ddi g má r mi nde nki me gt udj a , hogy r i t ka ve ndé ge k, pe s t i e k é r ke z t e k. Ma gya r s z a va k f oga dna k mi nde nf e l é , a me r r e me gyünk. Az üz l e t e mbe r e k i nvi t á l na k a . bol t j a i kba , a ga z da s s z onyok pe di g e bé dr e hí voga t na k.
146 A vá r os ka kül önbe n na gy e s e mé nyr e ké s z ül , ki á l l í t á sl e s z ,a mii t tvá s á r na kf e l e lme g.El ke r í t i k at e r ül e t e té sf e l á l l í t j á k a gé pe ke t .A kör nyé kr őlbe j önne k a ga z dá ké sme gné z i k,hogy a t e c hni ka it udomá nyok me nnyi tf e j l ődt e k. Ez he l ye t t e s í t i a ha z a i ma r ha -é sl óvá s á r t ,á mbá r né há ny á l l a t oti sf e l ha j t ot t a k.Ne m h i á nyz i ks e mmia z ot t honi ha ngul a t ból ,é l e l me s vá l l a l koz ó r i ngl i s pi l ti s c s i ná l t .A gye r e ke ké ppe n úgy ha nc úr oz na k,mi nt oda ha z a . A ma gya r ok e z e n a kör nyé ke n na gyon nyugodt a n é ss z é pe n é l ne k, l e gf e l j e bb a z t pa na s z ol j á k, hogy va l l á s is z e mpont ból ne m t udna k mé g t öbbe te l é r ni . Ez Ame r i ká ba n i ge n f ont os , me r t a t á r s a da l mi s z e r v e z ke dé s c s a k e z e n a z a l a pon nyugs z i k. Fa r ka s Ká r ol y t i s z t e l e t e s úr Sa s ka t oonból j ön ki i de i s t e nt i s z t e l e t e ke tt a r t a ni a r e f or má t us okna k, a ka t ol i kus ma gya r okna k pe di g ni nc s e n ma gya r pa pj uk.I ga z ,hogy Bur r e l Ná r c i s be l ga pa p kül ön ö ss z e r e t e t t e lf ogl a l koz i k a ma gya r okka l ,me gi st a nul tma gya r ul ,de mé gi sc s a k má sa z ,ha va l a ki ne k ma gya ra za nya nye l ve ,ma gya ra l e l ke , ma gya r mi nde n gondol a t a . Be s z é l ge t t e m Bur r e lf ő t i s z t e l e ndő úr r a l . Me l e g s z e r e t e t t e le ml é ke z e t t me g Ha na ue r püs pök úr l á t oga t á s á r ól é s ki j e l e nt e t t e , hogy t e l j e s e n t öké l e t e s í t e ni a ka r j a ma gá t a ma gya r nye l vbe n. Ha ma r os a n Ma gya r or s z á gba u t a z i k. Vá c on a püs pök úr ve ndé gel e s zé sa ddi gne mj öni devi s s z a ,— mondot t a — a mí g t e l j e s t öké l e t e s s é gge l ne m pr é di ká l ha t ma gya r hí ve i ne k. A f őt i s z t e l e ndő úr na gyon a gi l i s , t ör e kvő e mbe r , ne ki kös z önhe t ő, hogy a t e mpl om é pí t ke z é s e ol ya n s z é pe n f e j l ődi k, mi nde nünne n a domá n y oka t s z e r e z , é s a pi nc e r é s z , va l a mi nt a f öl d s z i nt má r t e l j e s e n ké s z . Me gné z t ünk mi nde nt a pr ór a ,a t e mpl omé pül e t pi r os -
147 f e hé r z öl d s z a l a gokka lé sl obogókka l vol t f e l dí s z í t ve . A ka t ol i kus t e mpl omt ólne m.me s s z ee gy ki s ma gá nyos há z ba n l a ki k Mónux J á nos ma gya r ba pt i s t a pr é di ká t or .Ő i s bol doga n üdvöz öl t be nnünke té sa mí ga r r ól be s z é l t ,hogy a gyül e ke z e t i t t má rt öbb mi nt t í zé ve f e nná l lé s működi k, a ba pt i s t á ks z á ma f ol yt on s z a por odi k,a ddi g as ok a pr ó gye r e ke f öl má s z ot tkia t é r dünkr e ,kia nya kunkr a ,s z e mükbe n mos ol ygot ta f i a t a l s á g. Mi nde n va s á r na p i s t e nt i s z t e l e t e t r e nde z ne k a . ba pt i s t á i k s a j á t ká pol ná j ukba n, a me l y a vá r os t ól má s f é l mé r f öl dnyi r e va n. r e nds z e r e s ma gya r va s á r na pi i s kol á t i s t a r t a na k f önn a gye r e ke k r é s z é r e . Va n é ne kka r uk, s z óva l mi nde n, a mi i l ye nki se gyhá z köz s é ghe zs z üks é ge s . Ami kor kör s é t á nka t be f e j e z t ük, me gi s me r ke dt ünk a zé r e m má s i k ol da l á va li s . El me nt ünk Ka s s a i Pi s t a bá t yá nk ma gya r koc s má j a e l őt t . Ot t ki nt ül t e k a z ok a ma gya r ok, a ki k ne mr é gi be né r ke z t e k ki ,é sa ki kl e s i k a munka a l ka l ma t . Bi z ony, má s r e mé nye kke lj öt t e k ki . Ké vé s e i t e k a na ps z á mot é se l s í r t á k, hogy mé g ké té vi gi s dol goz ha t na k me gf e s z í t e t te r őve l , ha a z ot t honha gyot t a dós s á got be c s ül e t t e l l e a ka r j á k t ör l e s z t e ni . Es t e f e l éas z é p hol dvi l á gná ls z é p ki r á ndul á s ba n vol tr é s z ünk. Ba konyi J e nő a ut ój á va l ki vi t ta nya r a l ój á ba . Al i g ha gyt uk e l Wa ka wot ,a mi nt a t óf e l éi gye ke z t ü n k,a f á k kör ül f ogt a k be nnünke t é s va l ós á gos l ug a s ba n ha l a dt unk e l őr e .A s öt é t s é g mi ndi nká bb r á nk ne he z e de t t ,e gys z e r r e c s a k s z é pe r dőbe j ut o t t unk. A l ombok ma ga s ba kús z t a ké sa f á k kor oná j a ös s z e öl e l ke z e t t .A ke s ke ny út on s i kl ot t unk t ová bb, mé ge gy a ut ó ne m f ór t vol na e l me l l e t t ünk. Ha ma r os a n me l l é kös vé nyr e
148 f or dul t unk, ma j d a koc s i hi r t e l e n e l ővi l l a nó r e f l e kt or a is z é p ki s ka na da i nya r a l ót vi l á gí t ot t a k me g· . Egymá s r ar a kot tf a da r a bokból é pí t e t t é kf e l , be nn a , l e gmo de r ne bb, l e gké nye l me s e bb be r e nde z é s . A f oga dós z obá ba n Fe s z t y Ár pá dna k é st öbb má sne ve s ,művé s z ne í kmunká i .Ezvol ta ze l s őma gya r há z ,a holva l a miművé s z e t e ti sl á t t a m.A há z i ga z daf e l e s é gené me ts z á r ma z á s úa s s z ony,ne m i s be s z é l ma gya r ul , de a z é r t büs z ke f é r j e ma gya r vol t á r a . Ki l é pt ünk a t e r r a s z r a , a me l y t i pi kus a me r i ka i por c h, ot t va n af üggőá gy, a f üggőhi nt a , a hogy a nnyi s z or o l va s s uk a z a me r i ka i r e gé nye kbe n.Ke s ke ny ös vé nye n me nt ünk l eat ópa r t r aé s ki s pa l l ón t ör t ünk e l őr eac s e ké l y ví z be n.A hol ds üt öt té se l ővi l l a nt a k kör vona l a ia z i ndi á nok «Gör be t a vá na k». Fe ke t eá r nyé kok s uha nt a k me s s z i r ől , r e j t e l me s ha ngok ha l l a t s z ot t a k, e gye gy ma dá r ,va gy va l a mimá sá l l a ts z ól a l tme g at á vol ba n.Ne künk é r t he t e t l e n ha ngok,de a zi ndi á nokf ül e imi nde ntki ol va s t a kbe l ől ük. A me s s z e s é gb e ne gy f e ke t ec s óna k ús z i k. J ó hogy ne m l á t j uk:bi z ony má rne m i ndi á nok ül ne k be nne , ha ne m c s önde s nya r a l ók. Ti z e nké t mot or c s óna ks z e l ia t a va t ,a mis z i nt é n bi z onyí t é ka a nna k,hogy vé ge a r oma nt i ká na k.Az e s t e a hol df é ny, a kül önös kör nye z e t , ne künk, i de ge ne kne k mé gi sc s a ka dot te gy ki si l l úz i ót ,a me l y pe di g má r r é ge ns z é t f os z l ot t ,mi ntaködavi l á gosr e gge l e n, Be nn e gy pohá r whi s ky me l l e t tf a gga t t a m a ga z dá t ,a ki ga z da s á gi a ka dé mi á t vé gz e t t Ma gya r or s z á gon, gr óf Ká r ol yi nyí r bá t or i bi r t oká n vol t ga z da t i s z t , e z e nkí v ül t a r t a l é kos f őha dna gy, s z óva li nt e l l i ge ns e mbe r , mé gi s mi nde nne k da c á r a t udt a va l a mi r e vi n ni Ka na dá ba n. Az ő t ör t é ne t e s z i nt é n ol ya n hős köl t e mé ny,mi nta ze gys z e r ű ma -
149 gya r oké , a mi nde nna pi é l e t hős köl t e mé nye , de bi z ony ha ngz a t os r oma nt i ká t mé gi s hi á ba ke r e s né nk múl t j á ba n.Dr .Hof ma nt a ná r a vol ta ga z da s á gi a ka dé mi á né sa t a ná r hí vt af e la t a ní t vá ny f i gye l mé t , Ka na dá r a . El ős z ör Wi nni pe gbe me nt é s mi nt e gys z e r ű munká s pr óbá l t bol dogul ni . Pl é he ke tr a kot tkie gy koc s i ból ,debi z ony a ze r ősmunká t ne m bí r t a . Az ut á n pi nc é r e s ke de t té se l be s z é l é s é né lé r de ke s e n bont a koz ot t ki a z ; i ne hé z s é g, a mie z e n a pá l yá ni sf oga dj a ,a hoz z á ne m é r t ő e mbe r t . Lé pé s r ől l é pé s r e ke l l e t t e l őr e ha l a dni a , a mí g va l a mi r e vi nnit udt a .Ké s őbb e gy ki sf a r mot ve t t ,a í i ol ke r t i ga z dá l kodá s s a l pr óbá l koz ot t . Ebbe a z onba n be l e bukot t ,mi nde né te l ve r t eaj é g· .Ekkor l á t t a ,hogy e z ne m ne kiva l óf ogl a l koz á sé s má s me s t e r s é g· ut á n né z e t t . Ös s z e vá s á r ol t a a s z oms z é da iz öl ds é gé té ski skoc s i va lbe me ntavá r os i ba , á r us í t a ni . Mi nde nki a z t hi s z i , hogy e z könnyű, pe di g·mi nde nuc c á tkül önkül ön,má sé smá sf i f i ká va l . ke l l e t t me g do l goz ni . Ami t mi nt f a r me re l ve s z t e t t ,a z t mi nt ke r e s ke dő vi s s z a s z e r e z t e . Vé gül már a l e ge l őke l őbb há z a l ók e gyi ke vol t .A vá l l a l koz á s i s z e l l e m ne m ha gyt a nyugodni . Hoc ybe me nt ,a hol s z á l l odá té s üz l e t e t nyi t ot t .Mi nde nne l ke r e s ke de t t , de hi á ba . Ot ts e t udot t bol dogul ni . Í gy ke r ül te la z ut á n Wa ka wr a ,a hola .s z ol i d gondol koz á s ú, c s e nde s e mbe r t na gyon me gs z e r e t t é k. Ma na gy ve gye s ke r e s ke dé s e va n, e z e nkí vül t öbb há z aé s na gyon s z é p va gyona .Mi nde nne ke l l e né r e a vol tf őha dna gy r e gge l t őle s t i g ot ts ür ög a z üz l e t é be né sma gas z ol gá l j akiave vői t .Hane mí gy vol na , ne m i s vol na s i ke r e ,a z onna le l ha gyná k ve vői . Egé s z e n f e ke t e de t ta ze s t e , vi s s z a ke l l e t ti ndul ni . Az a ut ó na gy s e be s s é gge lr obogot t vi s s z a a zi s me r t út on.a z on a t e r ül e t e n,a hol öt ve nha t -
150 va ué vve le z e l őt tí né g'i ndi á nok t a nyá z t a k.A s öt é t Bé gbőlne m l e s e l ke de t tr á nk s e mmive s z é l y,me s z s z i r ől ba r á t s á gos a n pi s l oga t t a k f e l é nk Wa ka w ki vi l á gí t ot ta bl a ka i .
AzÚs z óFe l h ői n d i á n f ő n ö ké se g y ma gya rba r á t koz á s a ,me ge gyé b f a n t a s z t i k u mo k Yar k t on,( —) . Mi e l őt tWa ka wt ólvé gl e g búc s útve nné nk,ne m s z a ba d me gf e l e dke z nia z okr óla ma gya r okr ól ,a ki k l e gé s z a ka bbr a t ör t e k, ol ya n vi dé kr e me nt e k, a hol má rni nc ss e mmi f é l ef a l u,va gy vá r os ,f öle gé s z e n a zé s z a kis a r kf e l é . Wa ka wt ól é s z a knyuga t r a , mi nt e gy ha t vi a uöt mé r f öl dnyi t á vol s á gr a e s i k Lc as k . Ez t a he l ye t 1908ba nf e de z t ef e lké tba pt i s t ac s a l á dé sf e l hí vt a , r á a ma gya r ok f i gye l mé t . Má r má r hús z hus z onöt c s a l á dl a ki ki t té s a kör ül mé nye khe z ké pe s te l é g j ólpr os pe r á l na k. Ez e n a vi dé ke ni s va ne gy i ndi á nr e z e r vá c i ó. a hola pus z t ul ói ndi á nok a ha t ós á g vé de l me a l a t t me ghúz ha t j á k ma guka t . A ma gya r okka l á l l a ndóa n é r i nt ke z i k e gyné há ny i ndi á n c s a l á d, e z e k köz ül a ze gyi k ve z é r na gy on j ól me gt a nul t ma gya r ul . Ami kor me gké r de z t é k, hogy mi é r ts a j á t í t ot t ae l a mi s z é p ma gya r nye l vünke t ,ma gya r os ká r o mkodá s bat ör tki . — Az i s t e ni te z e kne k a kut ya ma gya r okna k! — ki á l t ot t a— e gy s ea ka rve l e m má s ké ppe n be s z é l ni , mi nt ma g ya r ul ,t e há t ne ke m ke l l e t t me gt a nul nie z ta zá t koz ot tne hé znye l ve t ! Az i t tl e t e l e pe de t t ma gya r ok ma j dne m mi nd ba pt i s t á k é sa z tá l l í t j á k, hogy da c á r a a na gyon
151 ma ga sé s z a ki f e k vé s ne k,j ól ki f i z e t ődi k a ga z dá l kodá s .Eddi ga z 1925ös é v vol ta r e kor dt e r mé s , a mi kor a búz a hol da nké ntöt ve nötbus he l t ,a z a b pe di gs z á z bus he l tf i z e t e t t .A ma gya r ok á r a ml á s a ne m s z űntme g,ha ma r os a ne zat e r ül e ti s ki me r ül t ,i t ts e m l e he t e t t má ri ngye nf öl de ts z e r e z ni , e r r e a ma gya r ok f e l húz ódt a k mé g j obba n é s z a knyuga t r a .Λ Wi t c hi ka nt óf e l é ,e l őz ől e ge gy c s omó e mbe r Nor bur yná l me ga ka dt é s mos t má ri t ti s va n ma gya rt e l e p, a hol kör ül be l ül hús z hus z onöt ma gya r c s a l á d va n, e z e nkí vül ha r mi nc öt ma gá nyos e mbe r ga z dá l kodi k. Ma gya r ok, s vé de k é s né me t e kt e l e pe dt e kc s a k me ge z e n a vi dé ke n,má s bi z ony ne m ke r ül t e r r e . Ne mc s a k he l yi s é gne k, vá r os okna k s i nc s mé g nyoma , ha ne m bi z ony a va s út r óli sc s a ká l modoz na k. Le gi nká bb a f öl dműve l é s e n kí vül t e j t e r me l é s s e lf ogl a l koz na k é s a t e j s z í nt ké tt e he r a ut óva l vi s z i kbeal e gköz e l e bbiá l l omá s r a ,She l l br ookba . A ma g ya r b a pt i s t á kna k e z e n a kör nyé ke n t e mpl omuk va n, i s kol á t é p í t e t t e k é s e l őr e l á t ha t óa ne z a na gyon é s z a kr at ol tt e l e p,s z i nt é n pr os pe r á l nif og.Kül önös e nj ó hí r e va n Somody J óz s e f f a r me r ne k,a kimá re ddi gi ss z é pe r e dmé nye ke té r te l . A wa ka wi s z á r nyvona l on dé l ne k ha l a dt unk Tot z ke i g. Tot z ke t ul a j donké pe n va s út ic s omópont l e nne ,dehava l a kia z thi s z i ,hogye zt udom i sé n mi l ye n na gy vá r os , úgy a l a pos a n c s a l ódi k. I t t ni nc s e ne k e ur ópa if oga l ma k, i t t mé g mi nde n a ke z de t ke z de t é n va n. A va s út ic s omópont ne m má s ,mi nte gy f á b ólt á kol tvá r ót e r e m,a me l ybe a na gy hi de ge s e t é nt í z t i z e nöte mbe rt a l á n be l e f é r . A ké t va s út i vona lt a l á l koz á s á ná l va n mé g e gy va s út i t a t ói s ,a me l ye tj obbr aé sba l r a a ké tva s út i s í nf e l él e he ti r á nyí t a ni .Ki s s ét á vol a bb a va s út i őrs z á má r ae gyki shá z i kóé se z z e lvé ge .
152 A ka na da i a ka z t me s é l i k, hogy í gy ke z dődi k e bbe na z or s z á gba n, — a me l y mos ts z ül e t i k— mi nde n, va l a mi kor Tot z ke i s na gyon na gy vá r os l e s z ,l e he thogyi ga z ukva n,c s a kl e gye na ze mbe r ne kt ür e l meki vá r ni . Né há ny ór a i vá r a koz á s ut á n f e l ül he t ünk a z e xpr e s s va s út r a é s r obogha t unk Ca nor a f e l é . El é r j ük Humbol t vá r os á t ,a hová é s z a kr ól s z i nt é n va s út vona lf ut b e . Ez e g y va s út i né gys z ögne k vé gs őc s úc s a ,a me l yr á nk,ma gya r okr a né z ve c s a k a z é r tne ve z e t e s ,me r ta köz e pé n va n Mi ddl e Lak e é sa t ó pa r t j á n,a vá r os ká ba nt öbb ma gya rc s a l á d t a l á l t me ne dé ke t .I t t va nna k Ki s s Al be r t e k, Ke ndők J óz s e f e k,Kar s aiLa j os é ké smé gt öbbe n.Ez e k e gys z e r űe n l e s z a ka dt a k Wa ka wt ól é s e r r e húz ódt a k. A vona tna gy s e be s s é gge lr oha nt ová bb.Egyha ngú, me gs z okot t t á j é k, l e gf e l j e bb Mue ns t e r gyönyör ű a pá t s á ga t űni k s z e mbe ,a z ut á n Enge l f e l dköve t ke z i k,a me l ymá rt i s z t ané me tt e l e pí t é s . I nne nt ől ke z dve l e gi nká bb né me tt e l e pe k köve t ke z ne k sa ze s t e má rl e s z á l l t ,a mi kor be f ut ot t unk Ca nor á ba . Ca nor a ma j dne m mi nde n r é gi t é r ké pe n s z e r e pe l , mé g ol y a nokon i s ,a hol l e gf e l j e bb e gyké t vá r os he l yé tl á t ha t j uk. Sa s ka t oon é s Wi nni pe g köz öt t a köz é phe l ye tf ogl a l j ae lé s va l a mi kor va l óba n a z t hi t t é k, hogy na gy va s út i köz pont l e s z ,a me l y a z e gé s z vi dé k f or ga l má t f ogj a i r á nyí t a ni . Az e mbe r önké nyt e l e nül na gy vá r os r a vá r ,de bi z on yc s a k ké ts or há z a t t a l á lé sa z z a lvé g e .Ma gaas z á l l odaaj övő r e mé nye i ne k ké s z ül t . Eme l e t e s , mode r n é pül e t . De a r e mé nye ke l he r va dt a k. Una l ma s ki sf é s z e k. Mi ndös s z e ké t kí na iv e ndé gl őj e va n, a hol nyomor ús á gosé t e l e ke tl e he tka pni . Má s na pe gye ne s e n dé l ne k vá gt unk s me gs e m
153 á l l t unk Yor kt oni g, a me l yne k köz e pé n va n Ot t hon t e l e pe ,a me l ye g yi ke a l e gna gyobb ma gya ra l a pí t á s okna kKa na dá ba n. Yor kt onna ka z é r t va n na gy j e l e nt ős é ge a ma gya r s á gs z e mpont j á ból ,me r te za .va s út iköz pont j a a ze gé s z vi dé kne k,a holi ge ns ok ma gya rt e l e pe s l a ki k.Az újki vá ndor l ók s z e r e t ne ki de j önni ,me r i l e ga l á bb ma gya r ga z dá khoz ke r ül he t ne k e l dol goz ni . Sok ugya n pa na s z ko dot t , hogy a zi de ge u ga z dá kná lt öbbe t ke r e s ne k, a mi ne ka zi de va l ós i a k a z ta ma gya r á z a t á ta dj á k,h ogy a ma gya r ga z dá k né hat öbb'honf i t á r s a ti sf e l f oga dna k,mi ntame nynyi r es z üks é g vol na ,e s a k a z é r t , hogy ke r e s e t he t j ut t a s s á kőke t . A ma gya r ok t a l á l koz ó he l ye Kony ha Fe r e nc bá t yá nk há z á na k a ke r t j e ,a hola f á kt övé be nl e he ve r e dne k a z ok a z a t ya f i a k, a ki k ne m t udna k munká hoz j ut ni .I de j önne kaf a r me r e k,i t t vá l a s z s z á k kiőke t .Konyha Fe r e nc na gyon r é giot t honi t e l e pe s ,á mbá r ne m a ze l s ő út t ör ők köz ül va l ó. Bi r t oká ta z onba n mos t má r bé r be a dt aé s be köl t öz öt t a vá r os ba ,a hol ha j ój e gy ügynöks é gge lé s má sa dmi ni s z t r á c i ó sdol gokka lf ogl a l koz i k. Konyha bá t y á nkna k r oma nt i kus múl t j a va n, a me l yr őle z e n a kör nyé ke ns oka tbe s z é l ne k.Ami kor mé gf öl de tt ör t , kül önös kör ül mé nye k köz öt t i s me r ke d e t t me g e gy i ndi á nf őnökke lé s a ba r á t s á gota z ót ai st a r t j ave l e . — Küntdol go z t a m ahome s t e a don, — ke z dt e e l be s z é l é s é t — mos t ha r mi nc e gy é vve l e z e l őt t . Az i ngye n ka pot tf öl dön na gyon s ok vol ta ze r dő. a me l y be l e nyúl t a na gy e r dős é gbe .Ki s ga l i bá ba n l a kt a m é s é ppe n va c s or á r a ké s z ül t e m. Egy ki s f őz e l é ke tkot yva s z t ot t a m,é sa mí gal á ba s ba nf or r t a zé t e l ,a ddi g ki me nt e m kör ü l né z ni . Ne m me s s z e
154 t ől e m r á mmos ol y go t te gy ki s t i s z t á s ,a me l y a z e r dőne k e gyi k nyúl vá nyá ná l húz ódot t me g. Egys z e r r ec s a kf öl db e gyöke r e dz e t ta l á ba n.A bokor s z é t vá l té s ki l é pe t t be l ől e e gy ha t a l ma st e r me t ű i ndi á n. Dí s z e s t ol l bokr é t a é ke s í t e t t e a f e j é t ,a z a r c a kivol tf e s t ve é s ke z é be n a pus ka ,a me l l ye l úgy l é p e ge t e t t ,mi nt habotl e t tvol na .Abba n a pi l l a na t ba na z vol ta zé r z é s e m,hogy a ha l á lköz e l e di kf e l é m. El ké pz e l he t őt á vol s á gba ns e hol e mbe r f i a ,a ki t őls e gí t s é ge tka pha t t a m vol na .Bi z ony,mi t űr é s ,t a ga dá s , me ne kül é s r e gondol t a m, be a ka r t a m ve t nima ga ma ta ze r dő s űr űj é be é s me gvá r ni a nyugoda l ma s a bb i dőke t . Az i ndi á n a z onba n é s z r e ve t té se gy e ne s e nf e l é m j öt t .Me ga dt a m ma ga ma ta s or s omn a k é s be vá r t a m. Pr óbá l t ve l e m be s z é l ge t ni , de n e m t udt uk me gé r t e ni e gymá s t . A kunyhóm f e l éi nt e t t . Re me gve e nge de l me s ke dt e m.Be me nt ünk e gyüt t .Az é t e ls z a gá r af e l f i gye l t , é s mut a t t a ,hogy é he s .Az ut á nl e ül ta za s z t a l omhoz .A f é l e l e mt őla z ts e m t udt a m,hogy mi tc s i ná l ok. Rá mni os ol ygot té se nge m ma ga me l l é ül t e t e t t . Ke t t e n hoz z á l á t t unk. Ne ke m ugya n e l me nt mi nde n é t vá gya m, a mi nt a ha r c i a s f őnököt l á t t a m, de a z é r te t t e m ve l e , ne hogy va l a mi ba j l e gye n. Az é t ke z é s ut á n me gr á z t a a ke z e me t , ba r á t s á gos a n ne v e t e t t é s t öbbs z ör nyoma t é kos a n e z také ts z óti s mé t e l t e : — Fl oat i ng Cl oud, Fl oat i ng Cl oud. . .é se l t á voz ot t .Cs a k ké s őbb t udt a m me g,hogy e z Üs z ő Fe l hőtj e l e nt .Ami nte l t űnta ze r dő s űr űj é be n,é n m a ze r dőbe ve t e t t e m ma ga ma té se gy f aa l a t t di de r e gvet öl t öt t e ma zé j s z a ká t . — Ha ma r os a n ki de r ül t ,hogy a f é l e l e mr e ne m ne m vol ts e mmi okom. Egy ba r á t s á gos i ndi á nt ör z sf őnöke vol ta l á t oga t óm, a ki ké s őbb e gy a l ka l omma lbe i s vonul tYor kt on ba ,Na gy ünne p-
155 s é ge kke l f oga dt á k, a f é nyké pé s z e k l e f ot ogr a f á l t á k, é ni s ve t t e m ma ga mna ke gye t . Né z z ei t t va n, vi z s gá l j a me g f i gye l me s e n é s mondj a me g ős z i nt é n,hogy ha ha r mi nc e g yé vi ve le z e l őt ta va domba n t a l á l koz i k ve l e , ma ga ne m r e s z ke t e t t vol na et ől e ? ! Az Ús z ó Fe l hő a z onba nn e m f e l e j t e t te nge m e l , né há ny é v múl va új r a be á l l í t ot t hoz z á m é s a ur a ké r t , hogy c s i ná l j a k ne ki ol ya n ga l us ká t , mi nt a nna ki de j é n, me r t na gyon í z l e t ta t ör z s f őnöks é gé ne k. Az ót aa z t á n mi nde né vbe ne gys z e r me gl á t oga t ot t é s ke dé l ye s e n e l t öl t öt t ünk né há ny ór á t . Ó, s z e gé ny r oma nt i ka ! A r oma nt i ka má z a mi ndi nk á bh l e f os z l ot t a t ör z s f őnökr ől . Le gut óbb má r köz öns é ge s munka r uhá ba n l á t t a m. Ne m hor dj a má ra s z é pt ol l s i s a kot .Ol ya n,mi ntva l a mi i de va l ós i ör e g munká s . Né há ny e s z t e nde j e ne m j ön má r be a vá r os ba , de a z é r tt udom, hogy mé g é l , me r ta l a pok t öb bs z ör í r t a k má rr ól a . Me gí r t á ka zé n hi s t ór i á ma ti s ,a z ör e gt ör z s f őnök ba r á t koz á s á te gy i de ve t ődöt tma gya re mbe r r e l . Mé ge gy é r de ke s ma gya rc s a l á dl a ki k Yor kI onba n, a Sz a xo né k, a ki kr ől a köz e l i Sa xonhi l l t e l ke r e s z t e l t é k.Az ör e g Sz a xon bá c s ie z e n a kör nyé ke n vol t pos t a me s t e r ,e gy dombon l a kot t ,oda j á r t mi nde nki a l e ve l e i é r té sí gy ma r a dt f e nn a ne ve a t é r ké pe n.Sa xon dombj a .De ne mc s a ke z a ne ve z e t e s s é ge ,ha ne m a z ,hogy a l á nya Sz ax on Ma t i l d a z e l s ő e gye t e me t vé gz e t t ma gya rl e á ny Ka na dá ba n. Ke dve s ,e gys z e r ű l e á ny, a ki na gyon j ól be s z é l ma gya r ul , de hi á ba f a gga t t a m, ne m s oka ta ka r te l á r ul n i ma gá r ól . Mi nt t a ní t ónő működöt te z e n a vi dé ke né sa mi korké s őbb,a ut ón a z i ndi á nok t e r ül e t é n ke r e s z t ül ut a z t unk, mut a t t á k a z ta he l ye t ,a ho la nna ki de j é n okt a t t aal ur kó-
156 ka l .I t tt ör t é nt , hogy e gy a l ka l omma lr e t t e ne t e s s z é l vi ha rt á ma dt ,a s z é l vé s z e gys z e r űe n f öl ka pt a af a é pü l e t e té s ma gá va ls odor t a .A f i a t a lma gya r l á ny hős i e s e r őf e s z í t é s s e lt a r t ot t a e gyüt t a ki s . a pr ó s á goka t ,a ddi g, a mí g s e gí t s é g é r ke z e t t . Sok gye r e k é l e t é t me nt e t t e me g s z i nt e f é r f i a s bá t or s á gá va l . Yor k t on kül ö n be n ke dve s ki s vá r os , mi nde n kül önös e bb na gyo b b i gé ny né l kül ,l e gf e l j e bb a z t l e he t mé g· me ge ml í t e ni , hogy Pat r i c kJ ohn ga z da g ka na da iva da s ke r t e tr e nde z e t tbe a vá r os ha t á r á ba n. Az őz i k é k é ss z a r va s ok e gé s zs z e l í de k, l e j önne k a z or s z á gút r a . A kül önc ka na da i Ma gya r or s z á gga l i s ke r e s e t t ka pc s ol a t ot é s t ől ünk f á c á noka t hoz a t ot t . A ma gya rf á c á nok me gs z okt á k a vi dé ke té sa z ör e g úra l á t oga t ókna k büs z ké nmut oga t j aőke t . Mi nt f a nt a s z t i kumot ne m s z a ba d e l ha l l ga t ni , hogy a Gos pe l Mi s s i onnak va n i t tt e l e pe ,a hol hol y r ol l e r s e k , a s z e nt hömpör gők ga r á z dá l kodna k. Me gva n mi nde n t i s z t e l e t be nne m va l a me nnyi va l l á s f e l e ke z e ti r á nt , de a mi te z e k c s i ná l na k, a ze l l e n i ga z á n l á z ong mi nde n é r z é s e m, a nná li si nká bb, me r te z e kne kas z é l há mos okna k s i ke r ül tné há nyma gya r ti sha t a l mukbake r í t e ni . Ez e kr ől a s z e nt hömpör gős ökr ől ,a s z e nt l é l e kvá r ó kr ól má rs oka tí r t a k úgy a za me r i ka i , mi nt a z e ur ópa i l a pok. Mc Phe r s on a s s z ony, ga z da ga me r i ka i nő vol t ,a ki e gys z e r r e c s a k va l l á s a l a pí t á s r a a dt a a f e j é t . A bi bl i a ős f or má j a s z e r i nt a ka r t aa ze mbe r e ke t me gr e f or má l ni . Az t hi r de t t e , hogy e gy a l ka l omma l me gs z á l l t a őt a s z e nt l é l e k é sf öl v i l á gos í t ot t a a r r ól , hogy a z e mbe r e k he l yt e l e n út on ke r e s i ka z üdvöz ül é s t .A bi bl i as z a va i s z e r i nt a z a pos t ol ok f öl dr e ve t e t t é k ma guka t ,a
157 f öl dön vona gl ot t a k, hömpör ögt e k, a mí g e l ve s z t e t t é k önt uda t uka té s a kkor a s z e nt l é l e k me gs z á l l t a , őke t ,e gys z e r r e mi nde gyi k má s nye l ve n ke z de t t be s z é l ni s a z ut á n e l me nt e k hi r de t ni a vi l á g mi nde n t á j á r a a s z e nt i gé ke t . «I de ke l l vi s s z a t é r ni » — hi r de t t ea za s s z ony,— «a f öl dr e ke l l ve t ni ma gunka ta ddi g hömpör ögni ,a ddi g kí noz ni ma gunka t , a mí g e l ve s z t j ük önt uda t unka t s mi nde n gondol a t unk ös s z e f or ra r é gi e kke l .Ekkor me gj e l e ni k a s z e nt l é l e k é s me gs z á l l be nnünke t . ) A s z e nt í r á s e gy pa s s z us á na k i l ye n f é l r e ma gya r á z á s a hi he t e t l e ne r e dmé nytvá l t ot tki .Az újt a nna k, a s z e nt l é l e kvá r ókna k ha t a l ma s t á bor a t á ma dt . Egy ki c s i t me gt é pá z t a ugya n a va l l á s a l a pí t ó nő hí r ne vé te gy f ur c s a ka l a nd. A va l l á s a l a pí t ó nő e gy i dőr ee l t űnt ,s e nki s et udt a , hol va n. A f é r j é t ől i se l vá l t , me r ta s z e nt dol gok a nnyi r a e l f ogl a l t á k . Má r mi nde nf e l é ke r e s t e t t é k, a mi kor e gys z e r r e c s a k vi s s z a t é r t é s e l me s é l t e , hogy me xi kói ba ndi t á k r a bol t á k e l ,a ki k r e t t e ne t e s e n me gkí noz t á k é s va l l á s t a ná na k vi s s z a voná s á tköve t e l t é kt ől e .Ő a z onba n ne m e nge de t tsva l a mi r oma nt i kus út on s i ke r ül t ne ki me gme ne kül ni . Ez na gyon s z é pe n ha ngz ot t , A va l l á s hí ve i kül önbe n i s má rs z e nt ne k hi r de t t é k é s a hí ve k l é gi ój a ünne pe l t e . Az ünne pe l t e t é s ta z onba n f ur c s a ha ngok z a va r t á k me g. I t ti s , ot ti s a r r ól ke z dt e k be s z é l ni ,hogy a s z e nt a s s z onyt l á t t á ka ké r d é s e si dőbe n, ne m i s Me xi kóba n, ha ne m a z Egye s ül t Ál l a mokba n, s őt ne m i s e gye dül , ha ne m e gy s z é p f é r f i t á r s a s á gá ba n. Er r e ut á na ve t e t t é k ma guka t a dol ogna k, ki de r ül t , hogy a me xi kói ba ndi t á k he l ye t t Mr . Or vi s t on, e gy na gyon s z é pr á di ót i s z tr a ga dt ae la s z e nt a s s z onyt é sLosAnge l e s be c i pe l t e ,a hol bol dog mé z e s he t e -
158 ke tt öl t öt t e ke lke t t e s be n.A s z e nta s s z ony a l i bi t ke r e s e t té s ki t a l á l t a a me xi kói ba ndi t á k f a nt a s z t i kus hi s t ór i á j á t . A hí ve k t e r mé s z e t e s e n al e l e pl e z őke t r á ga l ma z ókna k ki á l t ot t á k ki é s t ová bb i má dj á kava l l á s a l a pí t ónőt . Ame r i ká ba n a nnyi va l l á s is z e kt a va n, hogy ne m i st űntvol n af e l ,de f e l hí vt á k af i gye l me me t r á ,hogy e zat é vt a n na gyon s ok ma gya r t ke r í t a há l ój á ba é sa r r ai nvi t á l t a k,hogy né z z e k vé gi g e gy i l ye n s z e r t a r t á s t ,a me l ye te s t e s z okt a k r e nde z nia ze gyi kköz e l ie r dőbe n. Oda ha j t a t t unk a za ut óva lé sa ze gé s z kör nye z e tol ya n mi s z t i kus ,hogy gyöngé bb i de gz e t űe mbe r e ke t má re z i s ha t a l má ba ke r í t i . Az e r dőbe vé kony ös vé ny ve z e t ,a hol c s a k né gyöt e mbe r f é re le gymá s me l l e t t .Se hols e mmivi l á g,a kor om s öt é t s é gbe n c s a k t a poga t óz va l e he t e l őr e j ut ni . Az ut á n e gy t i s z t á s r a ke r ül t ünk, a hol e l é g na gy s á t r a tá l l í t ot t a k f e l . Ez má r be l ül r ől me g vol t vi l á gí t va , de s z i nt é ni ge ns z e gé nye s e n, úgyhogy c s a k f é l homá l y de r e nge t t be nne .A s á t or ba n a l a c s ony pa dok, ma j d há t ul e gy e me l vé ny, a hol or goná t , na gydobot é st öbb f úvós s z e r s z á mot he l ye z t e k e l . Az e me l vé ny e l őt t né gyöt l á bnyiür e s he l y,a hová s z a l má thá nyt a ka zá j t a t os kodók s z á má r a . A s á t or t e t e j é né l kör ül l e l e he t e t tf e s z í t e ni a ponyvá t , úgyhogy a z é r de kl ődők na gy r é s z e kí vül r ől mi nde nt l á t ha t ot t . Bi z ony ne ve t t e k, k a c a gt a k, a z e gé s z e t ki gúnyol t á k, de e zs e nki ts e m z a va r t me g. Künn va nna k a hi t e t l e ne k, hi r de t i k, de ma j d me gt é r ne k, a z é r t ne mke r ge t i ke lőke t Ami kor má r na gyon ké s őr ej á r ta zi dő, a z e gyi k pr é di ká t or e l ke z de t t hos s z a s a n be s z é l ni . Éne kl ő ha ngon c i t á l t a bi bl i á ból , ma j d mi nde nt ös s z e vi s s z a f e c s e ge t t , a mí g oda é r t , a hoz a
159 pa s s z ukhoz ,a me l ya ze gé s z va l l á s f e l e ke z e t ne ka z a l a pj a . Köz be né ne ks z á moka tr e nde z t e k. Ez e n a kör nyé ke n a z e mbe r e k e l é ggé e l ha gya t ot t a k, ma j dne m mi ndi g e gye dül va nna k a s z a ba dba n, úgyhogy a z e ne könnye n ha t a l má ba ke r í t ia zi de ge i ke t .Ez a z e ne pe di ge gye ne s e na r r a va l ó.Sí r na kaf úvós z e r e k,a z ut á n dör ögne k a dobok,vi s z ont a z or gona va l a mi l á gy ha ngul a t ot t e r e mt . Sz a bá l yos i dőköz önké nt f e l ha ngz i k a hí vőkne k «a l l e l uj a ,a l l e l uj a ! » ki á l t á s a . Ol ya n, mi nt a zi dőköz önké nt me gúj ul ó kor bá c s üt é sa s z e nve dő l e l ke kr e .Az e mbe r ne ké r z é ke ie l ká bul na ké s ür e s e n né zma gae l é ! Me gdöbbe nve ha l l ga t om e g y ma gya r e mbe r e l be s z é l é s é t ,a ki ke z de t l e ge sa ngol nye l ve n mondot t a e l «me gt é r é s é t ». Egy má s i k a z t be s z é l t e , hogy a zI s t e n ke gye l me mi nde n be t e gs é gbőlme ggyógyí t ot t a . Ez mi n d c s a k e l őké s z ül e t . Ami kor má r há r omné gy ór a hos s z á i g a monot on é ne kl é s é s a ká bí t ó z e ne e l b á gya s z t ot t mi nde nki t ,a kkor ke z dődi k as z e r t a r t á s na k i ga z i ,l é nye ge sr é s z e . El őj önne k a hí ve k, l e ve t i k ma guka ta s z é ná r a é s hömpör ögni ke z de ne k. Az «a l l e l uj á t » má r mi nde nki ma ga i s ve l ük ki a bá l j aé si dőköz önké nt a vi l á g l e gkül önböz őbb nye l ve i n f e l ki á l t a na k «Oh j öj je ls z e nt l é l e k Úr I s t e n». A pr é di ká t or ok l e me nne k köz é j ük — c s a k hi pnot i z őr öke ta l ka l ma z na ke r r eac é l r a— sa ze l ká bul te mbe r e ks z e mé be né z ne k,a f ül ük mögöt ta ze r e ke tnyomkodj á k, é s a ddi g s z ugge r á l j á k, a ddi g é ne ke l ne k ne ki k,a mí g vé gl e ge l t e r ül ne kaf öl dön é s kí nj ukba n, e l a l é l t s á guk b a n vona gl a na k. Ez e ke t a z ut á n má r «me gs z á l l ot t aas z e nt l é l e k, » mi nt a hogy hi r de t i k é s má s na p e gys z e r ű s z a va kka l e l mondj á k
160 mi nda z t ,a mi te bbe n a hi pnot i kus á l omba né r e z t e ké sf a nt á z i á l t a k. I ga z á n mi nde n s z a ba ds á gna k hí ve va gyok, de e z ne m s z a ba ds á g,e z má rs z a ba dos s á g.Tör vé nnye l ke l l e ne e l t i l t a ni e z e ke t a ma ni pul á c i óka t , a me l yc s a ka r r a va l ó,hogy a ze gys z e r űá r t a t l a n e mbe r e k e t f é l r e ve z e s s é k. Ame r i ká ba n a z onba n mi nde nt s z a ba d, t e há t ne m l e he te l l e ne s e mmi t s e m t e nni ,l e gf e l j e bb me g l e he t pr óbá l ni me ggyőz ni a f é l r e ve z e t e t te mbe r e ke t .Ma ga m i s pr óbá l t a m e gyké t i l ye n me gt é ve s z t e t t ma gya r r a l okos a n be s z é l ni . Mi ndhi á ba .A l e l ké be n mé g ő s a j ná l te nge m é sa r r a i gye ke z e t tr á ve nni , hogy a ze gye t l e nüdvöz í t őva l l á s r at é r j e ká t . Éj f é l má r j óva le l múl t ,a mi kor a kül önös i s t e nt i s z t e l e t r ől ha z a t é r t ünk , be búj t unk a z á gyunkba , hogy má s na p kor á n me nj ünk ki Ot t honi ul ,a ka na da ima gya r s á ge gyi kf őf é s z ké be .
Ak a n a d a ima g y a r o k« Ot t h o n » a Ot t hon,( —) . Ot t hon ha r mi nc né gy é ve s ma gya rt e l e p Ka na dá ba né sí gy na gyon r é gi ne ks z á mí t .Az é r ti sva n na gy j e l e nt ős é ge ,me r ta ze l s őt e l e pe s e k ma j dne m mi nd me gma r a dt a k, a c s a l á dok i t t va nna ké sa kör nyé ke n mi nde nki me g va n a r r ól győz ődve , hogy e za .vi dé k ma gya rt e l e pí t é s r e mé g mi ndi g na gyona l ka l ma s . Ahogy a za ut ó nk e l ha gyj a a vá r os t ,ke z de t be n e l é gt e r mé ke t l e n,s őts z i ke s vi dé ke nf ut ot t unk vé gi g.Az ut á nj öt tmá r né há ny f a r m,a me l y bi z ony ne m s oka tf i z e t he ta t ul a j donos á na k.Kony ha bá t yá nk,a kia za ut ój á va lvi t t ,e l mondot t a ,hogy bi z onyi t t i s l e he t né ne k ma gya r ok, de há ta ze l s ő
101 t e l e pül ő k na gyon j ólé r t e t t e k af öl dhöz é sc s a ka j ó he l ye ke tvá l oga t t á k ki .Ez e k me l l e t te l ha l a dt a k. Ami be nna gyoni si ga z ukvol t ,me r ti t tbi z onyne m s okt e r e mme g. Az ut á n a vi dé k má i ·i nká bb ba r á t s á gos r af or dul .Sz e l í d dombok ha j ol na ke gymá s ba ,s z i nt e ne m i shi s z ie la ze mb e r ,hogy i t t ,a nna ki de j é na nnyi ha t a l ma se r dő vol t .Ami nta f öl de gy ki c s i tj obb, ot tmá r me gke z d ő di ka z ős ma gya rt e l e pe s e k bi r oda l ma . Egyke t t őhözbei sné z ünk. Fa r ka s é kná lvi z i t e l t ünk e l ős z ör .Az ör e g,t öpör ödöt te mbe r ke mos ol yogva s z a l a dte l é nk.Na gyon ör ül tal á t oga t á s unkna k,dene ve t vet e t t ehoz z á : — Má rc s a k nená l a mt e s s é ké r de kl ődniar é gi dol gokr ól ,me r ti t ta za s s z ony vi s e l iana dr á goté s a zős z á j ava nj obb a nf e l vá gva ! Az ör e g né ni ke ne ve t ,ka c a g hoz z áé sa z ut á n e l bc vs z é l i ,hogya zővi l á gukna kmá rvé ge .I t tke z dt é k,i t ta ka r na k me gha l ni ,de a f i a t a l ok má rf e l c s e pe r e dt e ké st u l a j donké ppe n ők ve z e t i ka zi ga z i ga z da s á got . Éhe z a z onba n, a r é gi f öl dhöz , ne m e nge dne k hoz z á nyúl ni .I t t mi nde nt ők c wi ná l t a k, a s e mmi ből mi n d e nt ők va r á z s ol t a k e l ő, t e há t a mí gé l ne k,ma r a dj oni sí gy. Az ut á n mut oga t na k. Az e l s ő l a ká s ná l uk i s f öl dbe á s ot tgödör vol t ,mi ntmi nde n út t ör őné l ,ot t a domb ol da l on,h o gy «ne é r j e a hi de g as z e gé nys é ge t »,— a hogy s z é p ma gya r os a nf e j e z ikima gá t a za s s z ony.A má s odi k há zmé gi t tva n,ne m dől t ös s z e ,de mos tmá rbi z ony c s a k ka mr a smi nde nf é l e óc s ka hol mi tt a r t a na k be nne .Az újhá z ve t e mé nye ske r tköz e p é né ke s ke d i ké sva l óba n na gyon s z é p,ne mhi á babüs z ker áa za s s z ony. — Mos tmá rkör üll e he tné z ni ,de a mi korki -
1 6 2 j ö t t ü n k ,— b e s z é l iönt el t en — b i z o n yn e mv o l t s e mmi ve ls edi c s e ke dni . — De ne m va gy mi k mimá rol ya ns z e gé nye k, — f ol yt a t j at ová bb,— vol tmá rha tf öl dünk i s ,de a . gye r e ke k mi n d i g f e l nőt t e k é sa z ut á n e l vi t t e k e gye t e gye t .Te t s z i kl á t ni ,i t tva nat r a kt or ,e z z e l dol goz unk,e zme gac s é pl ő gé p!I t tme l l e t t ea zür e s he l ya za ut óé ,dee z ti se l vi t t eaf i ú,ne künkc s a ka ba gi koc s ima r a dtv i s s z a ,s z e gé nye s ,de j ó!J ó vol t ne künk ha r mi nc é vve le z e l őt ti s ,i l l et ve j ól e t t vol na ,hal e t tvol na ! Mut oga t j a ,a di s z nói t ,a t yúkhá z á t ,a z ut á n oda ve z e ta zi s t á l l óhoz ,a me l y al e gna gyobb é pül e ta z e gé s zt e l e pe n.Sokka ls z e bb,mi nta l a kóhá z .Ha ma r os a ne l őa dj a , hogy e z e r nyol c s z á z dol l á r ba ke r ül té st í zl óf é re lbe nne . — Bi z ony— t e s z ihoz z áa zör e ge mbe r ,— né gy é vi gs e mmis et e r me t té smá re li sa ka r t unkme nüi i nné t .Ha ma né h ae l né z e m a zi s t á l l óma t ,mi ndi g a r r a gondol ok, hogy mi l ye n r e t t e ne t e s e n l a kt unk mía ze l s ői dőbe né si r i gy l e m aj ó dol guké r ta l ova i ma t . Az ut á nj önne kar é gihi s t ór i á k,hogya n ne ve l t é kf e la bor j úbóla t e hé nt ,de mi r e ha s z ná l ha t t á k vol na ,e l a dt á k,ve t t e ka zá r á é r tújf öl de té sí gyr t ová bb. A t e r mé s z e t t e lr e t t e ne t e s ha r c ot ví vt a k, f a r ka s okka l ke l l e t t küz de ni ,e gyi k me gpr óbá l t a t á s ut á n a má s i k kö ve t ke z e t t . Az i r t óz a t os e r őf e s z í t é s e kut á na z ut á nmé gi sc s a kvi t t é kva l a mi r e . Ni nc ss ok i dőnk,me nnike l lt ová bb,me r ti t t at á vol s á gok ne m ol ya n ki c s i k,mi ntoda ha z a .El ha l a dunk Mol nár Mi há l y s z é p ga z da s á ga me l l e t t , Búc s ús I s t vá n mo s té pí túji s t á l l ót .Mut oga t j á ka l é gima gya r ok,ho gy e z Gul y ásVi nc ef öl dj e .Ahol a z e l őt te r dő vol t ,mos ta búz ar i ng,t á vol ba ni s r e nge t e gvol t ,mos tl ova kl e ge l é s z ne kal e ge l őn.
163 Ez i t tKor mosI s t vá né vol tva l a mi kor ,de me gha l t ,a z öz ve gy ha tf i á va lga z dá l kodi k,e z é r tke l l ne ki kagyönyör űhá z .Kor mos okne ma ze l s őt e l e pül ők köz ülva l ók,de a z é r tmá rhus z onha té v ót a va nna kavi dé ke n. Mos tf or dule gye ta ze gye ne s út on a za ut ónk, ma j d me gi nt ma gya r vi dé kr e é r ke z ünk. Öz ve gy He gy iI s t vá nné r é gi t e l e pe sI s t vá nf i á va l ga z dá l kodi k. Má r me gi nt me g ke l l e ne pi he nni va l a hol ,be ha j t unk Gul y ás I mr e por t á j á r a . Ré gi ka na dá s ok. Az ör e gge lné gy f i aj öt tki :I mr e ,Ve nde l ,J óz s e f é sJ á nos ,a zöv e g;e l ha l té smos tőkma gukga z dá l kodna k. Gul yá sI mr e ha t a l ma ss z é ps z á l ma gya re mbe r ,a ki ne k ol ya n na gy e r e j e va n,hogy má rboxo1óna ka ka r t á k ki ké pe z ni ,de bi z ony ne m me nt .I t t t a r t ot t a a f öl d. J e l e nl e g ki nt dol goz i k va l a hol , ne m l e he t e t te l őt e r e mt e ni ,de a c s a l á da nná lme l e ge bbe nf oga dot t . Éppe n mos t a n á b a nt ör l e kf öl de t ,hogy t öbb l e gye n a me gműve l tf öl d.El né z t e m a mos te l ős z ör f e l s e bz e t ts z űz t a l a j t . A há z i né p ma gya r á z z a a na gy e s e mé nyt ,me r ta s z űz f öl d me gkí nz á s a mé g i t ti sá hí t a t otvá l tkia z okból ,a ki ks z e r e t i k,é sr a ga s z kod na k a hu mus z hoz .El mondj á k,hogy a f á ka t kör ül á s s á k, a gyöke r e i k e te l vá gj á k, «e l vá gj á k a zé l e t e t », a hogy mondj á k, a z ut á n l á nc ot köt ne k mi nde gyi kr e kül ö n kül ön é s né gyha t nyol c l óva l ne kil á t na k.A l ova ka z ut á n ki r á nt j á kaf á t ,ma j d at ör őe ké ve lr á me nne kas z űz f öl dr esf e l t úr j á k. Né ha nyol c t í zl óva li s dol goz na ke gys z e r r e ,á mbá rt r a kt or r a li ss z é p e r e dmé nye ke tl e he te l é r ni , de e z e na ,kör ny é ke n va l a hogy i nká bb r a ga s z ko dna kal ova khoz .
164 Be me nt ünka zi s t á l l óbai s , a me l y mé g i t ti s c s oda s z á mba me gy.Ol ya n na gy,mi nte gy ki s e bb f a j t apa l ot a . Me gi ntvi s zt ová bb a z ,a ut ó.El me gyünk Cs i l l agé k há z aé sbi r t oka me l l e t t ,a z ut á n Mol nárVe nde lé sGyör gy f ö l dj e i tha gyj uk e l .Az e gye t l e nj ó munka e r ő Ka na dá ba n a gye r e k, me r t ne m ké j munka bé r té i smu n kai de j é n ne m kós z á le l .Mol ná r Ve nde l ne k t i z e ne gy f i a va n, Györ gyne k t í z , hus z one gy f i a t a lMol ná rs z ül e t e t te bbe n af e ne na gy Ka na dá ba n. Tová bb s z a l a da za ut ónk s e gy s z é pé pül e t e n a ka d me g a t e ki nt e t ük. I s kol a ,a me l y mi nde n né gy mé r f öl dnyi t e r ül e t e n va n e gy. I t t Bí r ó Mi há l y, a ki mos t ügyvé dboj t á r Yor kt onba n, vol t at a ní t ó.Má ri t ts z ül e t e t t ,de a z é r tmé gt ud ma gya r ul . Mos te gyi de i g ni nc s munká j a ,t e há t új r a t a ní t ,de hi á ba ke r e s t ük,é ppe ns e nkis e vol ta z i s kol á ba n. Az ut á n me gá l l á s né l külr obogna kt ová bb Tót h J óz s e f ,Lat k ov s z k iLa j os é s má s ok f a r mj a me l l e t t . Kony ha Fe r e nc be vi t ts a j á t bi r t oká r ai s ,a me l ye t a z onba n bé r be a dot t . Me gmut a t t a a ková c s műhe l yt i s ,a zva l ói ba né r de ke s ,hogy ma j dne m mi nde n na gyobb f a r mon be r e nde z t e ki l ye n műhe l yt .Mi nde n ki si ga z ga t á s t ,r e pa r á l á s ti t t vé ge z ne k e l . Ez a r e nds z e ra nnyi r a be vá l t ,hogy e gye s he l ye ke na z a ngol ok i s e l s a j á t í t ot t á k t ől ük e z t a be r e nde z ke dé s t . Ki s sJ óz s e ft a nyá j á r ai s be ugr ot t unk.Hus z onhá r om é ve va n i t té s né gys z á z nyol c va n hol di g t udt avi nni . Hi á ba r oha nt unk a za ut óva l , má r ki f ogyt unk a zi dőből ·é se z é r tki a dt á kaj e l s z ót ,hogy mos t má r ke r e s s ük f e lCs e nde sI mr er e f or má t us t i s z t e l e t e s ur a ma t ,a ki ve l mé g Wi nni pe gbe ni s me r ke d-
165 t e m me g,Ba l l a Zs i gmond t i s z t e l e t e sú rf e l s z e nt e l é s é n. Sz é l e s k a nya r ul a t t a l f or dul t unk ne ki a he gyne k, a me l yne k or má nI s t e n na gyobb di c s ős é gé r e ot té ke s ke di kaf á bólké s z ül tt e mpl om,me l l e t t e pe di g a pa pl a k.Me gbá mul t uk a z újf e s t é s t , a zol a j f e s t é ks z a gamé gé r z e t t . Bei sme nt ünk apa pl a kba ,dea ,t i s z t e l e t e sxí r c s a k ne m a ka r te l őke r ül ni . Az a j t óná lc s a ke gy ki sr a ga doz óá l l a tf oga dot t ,a me l y be l é pe t ta va s f ogóba é s mos t ne m t udot te l s z a ba dul ni . Kör ül né z t ünk a dombon é s a domba l j á ba n vé gr e me gpi l l a nt ot t uk a t i s z t e l e t e s ur a t ,. a ki l e nn dol goz ot t af öl dj é n.Na gyi gye ke z e t t e l. t ör t e t e t tf öl f e l é . — I ga z á n ki s vé l e t l e n,hogy a z ur a k ne m a t e me t é s e mr ej öt t e k,— f oga dot t— me r tma j dne m be l e f úl t a makut a mba . Az t á ne l mondot t a , hogy a f öl dj e i t önt öz t e ,a kút j á na k mé g ni nc s ká vá j a é s vé l e t l e nül a gödör be l é pe t t .Az ut ol s ó pe r c be na z onba n a de s z ka s z é l é ts i ke r ül te l ka pni a é s na gyne he z e n ki ve r gődöt t .I de bi z ony c s a k va s á r na pj ön f e lva l a ki .Ha e gy i de i gt udt ai svol na ma gá tt a r t a nia ví za l j á n, vé gülmé gi sc s a k ot tpus z t ul tvol na e l ,me r tne m t udot tvol naki ká s z á l ódni . Oda vi t t a t e mpl omhoz , a me l y bi z ony ne m na gy,de na gyon c s i nosé pül e t .Re nd,t i s z t a s á gf oga d mi nde nf e l é ,pe di g ne mc s a ke za ze gy t e mpl om va n i t t , ha ne m va n mé g ka t ol i kus ma gya r t e mpl om i s ,a hová i dőköz b e n e l j ön a ka t ol i kus f őtisz t e l endőszentmisé tt a r t a ni . Cs e nde st i s z t e l e t e s úr r a lé s a ve l ünk j öt tr é gi ma gya r okka l e l b e s z é l ge t t ünk a múl t r ól . Kov ác s J á nos r e f or má t us l e l ké s z a l a pí t ot t a a z Ot t hont . Me gá l l a podot t a kor má nnya l , hogy ma gya rt e l e pe s e ks z á má r ak a pi ngye nf öl de té s Pi t t s bur gból
1 6 6 1892be nj öt tá tKa na dá ba .Ve l ee gyüt tt öbbe nt e l e pe dt e k me ga za kkormé g- t e l j e s e nl a ka t l a n,r é s z be n pe di ge r dős vi dé ke n.Haj dú J á nos ,a kimos t Ba t t onyá né l ,Nagy Fe r e nc ,a kimá r me gha l t ,de c s a l á dj a i t t va n, Br e hov s z k y Mi há l y ugya ní gy j á r t . St oc k e rKá r ol yósat öbbi e k. 1893ba nj öt tKony ha Fe r e nc ,a r é git e l e pe s e k köz ülDar óc z iJ óz s e f ,a vol tf ős z ol ga bí r ó,Kás ár dr La j os gyógys z e r é s z ,Fi l ót ás Dá ni e lde br e c e nif öl dbi r t okos ,Fár aó ba r a nya ibi r t okosé smé g·j ó ©gyhá nya n,Cz i nk ót aJ óz s e f ,Tót hJ óz s e f ,Kc ndur J á nosne vé r ee ml é ke z n e k. Ami kor má re l e ge n vol t a k, me gnyí l t a pos t a é s Kov ác st i s z t e l e t e s úr vol ta ze l s ő pos t a me s t e r . Te r mé s z e t e s e n me ga l a kí t ot t á k a z e gyhá z köz s é ge t sal e l ki é l e ti sme gi ndul t .A há bor úa l a t tmá rKov ác s i Ká l má n vol ta l e l ké s z s ma j dne m ba jt á ma dta bból ,hogy a ngolé s ma gya rz á s z l óti sr e j t e ge t t e k at e mpl om pa dl á s á n. Va l a ki be s úgt aé s e r r e ké tr e ndőr j öt tki ,de e l s i mí t ot t á k a dol got . A t i s z t e l e t e s úr a z ut á n e l me nt a z Egye s ül t Ál l a mokba ,ut á na e gy s kót pa pot hoz t a ki de ,a ki ne k a f e l e s é ge a z onba n ma gya r l e á ny vol t . Ma j d dr . Hof f ma nn, a ki ha di f ogs á gból j öt t i de , de a kkor má rt öbb mi nt s z á z ma gya rc s a l á d vol t Ot t honba n. A ma gya r ok a ze gé s z vi dé ke ne l he l ye z ke dt e k kii t t ,kiot té sa ze gye sköz s é ge kne kt ul a j donké ppe n ne m vol tva l a mina gyon s z i gor ú ha t á r uk.Az Ot t hon né ve gy a l ka l omma lve s z e de l e mbe ni sf or got t ,me r ta zá l l a mimé r nök Hi l l s ai d né vr e ke r e s z t e l t e e l . hol ot t Ková c s t i s z t e l e t e s úr ke z de t t ől f ogva Ot t honna k hí vt a a ma gya rt e l e pe t .Az a f f é r vé ge de put á c i óz á s vol té sas ok ma gya ra l á í r á s , me ggyőz t e a ha t ós á goka t , úgy hogy Ot t hont vi s s z a ke r e s z t e l t é k.Egy i de i g Sz ax on i s vol tpos t a
167 me s t e r ,a ne vé tőr z ia Sz ax ondombj a a Sz a xonhi l l ,a me l yne k a kör nyé ké i )s z i nt é n va nna k ma gya r ok. Egy má s i k ma gya rt e l e p, Hal mok a nna ki kös z önhe t il é t é t , hogy Hor gás zI s t vá n a t yá nkf i a a l ová na k he l ye t ke r e s e t t , úgy me gt e t s z e t t ne ki a he l y,hogy ot tme gt e l e pe de t té s ot ti s ha l tme g. Ez a t e l e p 1901b e n ke l e t ke z he t e t té sí gy má rhus z onöté ve s ,Be ne de kJ á nos ,Kar don Sá ndor é sa J ak us zc s a l á d vi t t ei t ta ve z e t ős z e r e pe t ,ma ga J a kui s z má re l me nt é s Cl e ve l a ndba n t e l e pe de t tl e , a hola z ót a me gha l t .1912be n 1913ba n má rr e f or má t us t e mpl omoti sé pí t e t t e k oda ,a t i z e nha tma gya rr e f or má t us c s a l á don kí vül mé g öt ka t ol i kus c s a l á di s va u.Ez e k ke dvé é r ts z i nt é nj önne k né ha i deka t ol i kuspa pokmi s é z ni . Az e l s z ór ódo t t ma gya r oka t e gye s he l ye khe z a z é r t mé gi s oda l e he t köt ni .Í gy Gl a de nni nt í z t i z e nöt é ve s ma g ya rt e l e p, a me l y kör ül be l ül t í z t i z e nké t ma gya rc s a l á dna k a d me ne dé ke t . A vi dé k na gyon hul l á mos s e gye s he l ye ke n pe di g s z i ke s . Ke l l i c he r t i z e n öt ma gya r c s a l á dot f oga dot t be Bor Sá ndor ,Cz öv e kI s t vá né sJ óz s e f ,Far k as Györ gy,Nagy Sá n dor é s má s ok a l a pí t ot t á k,e z e k mé gmi ndi got ti sv a nna k. Ot t hont ól dé l r e va n Br e we r ,a me l y mé g na gyobb,mi nta ze ddi gi e k,l e ga l á bb hús z hus z onöt e n l e he t ne k ot t a ka na da i ma gya rc s a l á dok, köz ül . Az e l s őt e l e pül ők a z Al más s ié s a Kos ac s a l á d vol t a k. Az ör e ge i k má r me gha l t a k, a gye r e ke i k a z onba nmé gt ová bbga z dá l kodna k. Roc k De l Wi l l owbr ook va l a mi nt Pl ai nv i e w a z ok a he l ye k,a me l ye t mé g a ma gya r s á gs z e mpont j á bólf e lke l lj e gye z ni .
168 I de f e j l ődöt te z a ma gya r vi dé k, a me l ye ta s opr onme gye i ma gya r t e l e pe s e k, Sz ár az f öl d, Far ad é s Cs or na vi dé ké r ől va l ó ma gya r ok a l a pí t ot t a k.
Ma gya r oka zé s z a kif é nyvi l á gá ba n St oc k hol m,( —) . Ha Yor kt onb ó l St oc khol mba a ka r va s út on ut a z ni a ze mbe r , bi z ony na gy ke r ül őt ke l lc s i ná l ni a ,e l l e nbe n a ut óva l ,a z i ndi á n r e z e r vá c i ón ke r e s z t ül né gyöt ór a a l a t t ,t a l á n mé g r övi de bb i dőa l a t ti sodaé r . St oc kho l m l e gj obba n ha s onl í ta z i t t honi ma gya rf a l ukhoz . Az e gé s z kör nyé k é l e t e ,e l l e nt é t be n a má s ma gya rt e l e pe kke l ,a me l ye k i nká bb a t a nya vi l á g e l mos ódot t s á gá t t ükr öz i k vi s s z a , s z or os a n ös s z e va n ka pc s ol va ma gá va la f a l uva l . Ne mc s a k a z üz l e t e k s z á má r a va nna k ot ta há z i kók, ha ne m a kör nyé kbe l il a kos s á gna k s okka lme l e ge bb a ka pc s ol a t aaf a l uva l ,mi nte gyé b vi dé ke ke n. Vi a ne gyki ss z á l l odá j ai sóse i zt a l á na ze gye tl ' e n ka na da i ma gya r ve ndé gf oga dó, a me l y ve ndé gkönyvve li sr e nde l ke z i k. J ó né há ny é vr e vi s s z a me nőe ná t né z t e m a ve ndé gl i s t á t ,a mine m vol t ne hé z , me r t hi s z e n i t ti ga z á n ne m va l a mi na gy a z i de ge nf or ga l om. Budape s t iv e ndé gr e t í z é v e n be l ül c s ak e gy r e ak adt am. J á r t mé g i t te gyné há ny ka t ol i kuspa p,e z e ka z onba n apHé bá no sve ndé ge ivol t a k. St oc kho l m é s Ka pos vá r ma j dne m t e l j e s e n ös s z e nőt t , köz be n f e ks z i k a z onba n Es z t e r ház y , a holmá r ke ve s e bb a ma gya r .St oc khol m,mi nta ne ve mut a t j a ,e r e de t i l e gs v é d,f al uv ol t ,a ma gya -
169 r ok a z onba n ha ma r os a n ki s z or í t ot t á k őke t . Az t ni a má r ba j os vol na me gá l l a pí t a ni , hogy e za z i ga z á ns z é pé si mponá l ó ma gya rt e l e p mi ké ppe n a l a kul t , c s upá n a nnyi t l e he t ha t á r oz ot t a n á l l í t a ni , hogy k ör ül be l ül hus z onöt é v e k e l e t k e z e t t . Re nds z e r e st e l e pí t é s ne m vol t ,e l l e nbe nas z oms z é dos ka pos vá r i a k hí vt á ki de a zi s me r ős e i ke té s a ki k ot tne m t udt a k me gt e l e pe dni ,a z ok i de s z or ul t a k. Ma mé r St oc k hol m t e l j e s e n önál l ó, as i t t e ni magy ar s ág é l e t e i s e l k ül önül t a k apos v ár i ak é t ól .Ez a t e l e pi st e l j e s e nt úl z s úf ol t ,úgy, hogy i ga z á n ne m l e he ta r r as z á mí t a ni ,hogy e s e t l e gújma gya rt e l e p e s e kke r ül he s s e ne ki de . Egyá l t a l á ba n me g l e he tf i gye l ni a z t , hogy a r é gi é s az új t e l e pe s e k hangul at ak öz öt t nagy on nagy a k ül önbs é g. A r é gi t e l e pe s e ki ga z á ne gys z e r ű f öl dműve s e k vol t a k, a ki k a z z a lj öt t e k ki , hogy i t tf öl de ts z e r e z ne ké sa z ut á ni t tbe r e nde z ke dne k. Az új a k i nká bb a bból a ki vá ndor l ó a nya gból ke r ül ne ke l ő, a ki ke l őt t be c s ukódot ta z Egye s ül t Ál l a mok, e z e k a f öl dműve l é s tc s a k á t me ne t if ogl a l koz á s na k t e ki nt i k é s komol y l e t e l e pül é s r e ne m i s gondol na k.Az új e mbe r e k me gj á r t á k a há bor ú i s kol á j á t , s okhe l yüt t me gf or dul t a k é s bi z on y a gondol koz á s uk i s s okka l kompl i ká l t a bb, mi nt a z i t t e ni e ké . «Ol ya n na gy s z a va ka t monda na k » — me s é l i k a z i de va l ós i a k, hogy ne m i s é r t j ük őke t ! » Hoz z á j á r ul mi ndé he z , hogy ot t ho n s e m ha gyt a k r e nde z e t t vi s z onyoka t ,e z é r ts o k ka li de ge s e bbe k, mi nt a z e l s ő t e l e pül c k vol t a k. Egye t l e ne gy c é l j uk va n, gyor s a n pé nz t ke r e s n ié s mi ve le r r e Ka na dá ba n ki l á t á s ni nc s , ha ma re l ke s e r e dne k é s r e nde s e n a r é git e l e pe s e kke ls z e mbe f or dul na k. A r é gi t e l e pe s e k a z ut á n c s a k a r r ae ml é ke z ne k, hogy ne ki k mi l ye nr e t t e ne t e s ká l vá r i á t ke l -
170 l e t t me gj á r ni ok, a mí g a mos t a ni poz í c i ój uka t ki t udt á k ví vni ma gukna k é se z e kne k a s z e nve dé s e kne k e ml é ké t vá gj á k oda a z új onna n j öt t é kne k.A r é gié sa z újvi l á gs e hogya ns e m a ka r j a egymá stmegérteηi . Ha a .l a kos s á g e r e de t é t vi z s gá l j uk, úgy r á j övünk a r r a , hogy hat v anöt s z áz al é k ban Sz abol c s me gy é ből v ándor ol t ak i de , de v annak he v e s me gy e i e ké s abaú j me gy e i e ki s .A r é gií r á s ok s z e r i nt 1902be n ma gá ból Sz a bol c s me gyé ből e gys z e r r e 130 c s a l á d é r ke z e t t ,a me l ye kne k e gyr é s z e Ka pos vá r ot t , a na gyobbi k r é s z e a z onbi a n St oc khol m kör nyé ké n he l ye z ke de t t e l . Ka pos vá r r ól nyuga t r a i ndul t me g e z a l e t e l e pe dé s if ol ya ma t , e r r e f e l éf ogt a ki n g ye nf öl de ke t .De ne mc s a ke z e ke tf ogl a l t á k e l , ha ne m l a s s a nl a s s a n as vé de ke t ma j dne mt e l j e s e nki s z or í t ot t á k. Ma a z a kö z s é g he l yz e t e ,hogy a magy ar s ág é s z ak r al ak i k ,hé t ny ol c mé r f öl dt e r ül e t é nc s al ia magy ar ok v annak , ke l e t r e , nyuga t r a má r ke ve s e bbe nt a l á l ha t ók,dé l e ne l l e nbe n új r as oka n va nna k.Ez a z é r tf ont os ,me r ta z e l őt te z e nat e r ül e t e n,ma j dne mki z á r ól a gs vé de kl a kt a k. Al i g h e l ye z ke dt e k e l a ma gya r ok, r á e gy va gy ké té vr e ,me gi ndul ta v as út ,a mia vi dé ke i a z ut á n na gyon f e l l e ndí t e t t e . Ami kor má r va s út vol t ,e gy é v al at tt öbbe tk e r e s t e k , mi nt az e l őt t ny ol c t í ze s z e ndők e s e r v e smunk áj áv al . A ma gya r ok a l a pos a n kör ül né z t e k é s i gye ke z t e k j ó he l ye ke t e l f ogl a l ni ma gukna k. Mi ve l Duná nt úl r ól j öt t e k, a vi dé k me gf e l e l te l gondol á s ukna k, vi gyá z t a k a r r a , hogy l e gye n mi nde nüt t e gy ki sf ai s ,ü g ye l t e k a ví z r e ,s z óva la l e gna gyobbgondos s á gga lj á r t a ke l . Éppe n a z é r t , me r i mé g a kül s ős é ge ke t i s
171 f i gye l e mbe ve t t é k, a magy ar f ar mok e l he l y e z é s e maj dne m mi nde nüt t a l e gi de ál i s abb. Kör ül be l ül e z e navi dé ke nl a k na k l e gs z e bbe nama gya r ok. A. ma gya r ok a há bor ú a l a t t ke z dt e k gya r a podni , de a mi kor má r va l a mi t ke r e s t e k, e l f ogt a őke ta f öl dé hs é g , na gyon na gy ka l a ndokba boc s á t koz t a k, t öbb f ö l de tv ás ár ol t ak , mi nt ame nny i t e r e j ük bő l s z e r e z he t t e k v ol na. Enne k a f a r s a ngna ka z ut á n me gj öt ta böj t j e ,de mos tmá re z ti s ki he ve r t é ké se l é gs z é pe nt udna kbol dogul ni . Kör ül be l ül s z áz hús z c s al ád v an e l é g k omj j ak te gy s é gbe n. A ma gya r ok ös s z e t a r t a na k, a l i g va u ol ya n,a kia c s a l á dj á va lne t ör ődne .A r é gi c s a l á dok é l e t ei ga z á n pé l dá s .Cs a ka ze l múl te s z t e ndőbe n há r om ar any l ak odal om v ol t : Cs e l l é J á nos ,Sc hauf e r tJ á nos é s Kac z ur I s t vá n má i · öt ve n é ve e gyüt té la f e l e s é gé ve l . Ez a z ünne p ne mc s a k c s a l á di vol t , ha ne m a z e gé s z ma gya r s á gve l üké r z e t t ,ve l ü kmul a t ot t . A r é gi t e l e pe s e k köz ül Si v ák J á nos dombr a é pí t e t t eaf a r mj á t ,ötf öl dj e va n s a gye r e ke ii s na gyba n ga z dá l kodna k. Az t s e t udj a bi z t os a n, há ny unoká j a va n. Ne ke m a z t mondt a , hogy k ör ül be l ülhus z onöt har mi nc ,del e he tt öbbi s . Ré gi e mbe r e k Koc z k aI s t vá n, St adl e r Mi há l y, Es t ók Mi há l y,He r pe r ge lEl e mé r ,Mar j ó Györ gy, Β ác s a Mi há l yé s mé gt öbbe n.Ez e ks z á mí t a na k törzs ökös l a koss á gnak. Egy köz ül ük ki vé t e l e s ka r r i e r t cs i nál t . Magas he l y iJ óz . s e f ,a .f e hé r vá r i püs pökne k koc s i s a vol t , ki ke r ül ti de é s na gyon de r e ka s a n dol goz ot t . A há bor úa l a t ts ok pé nz ts z e r z e t té s na gy bi r t okr at e t ts z e r ta kör nyé ke n.I t tmi nde nülva na köz e l i be ne gy t ó,oda há z a té pí t e t t ,a f öl de gyr é s z é tpa r c e l l á z t a ,ve ndé gl őt l é t e s í t e t t é se gy ki s
172 üdül őt e l e pe t r e nde z e t t be . Ké s őbb be köl t öz öt t St oc kho l mba , ol ya n ká vé há z f é l é j e vol t , bi l i á r dt e r e mme l é s má s e gyé bbe l , a mi t i t t gya kr a n t a l á l ni . Éve kke le z e l őt t ki j e l e nt e t t e , hogy ő má r e l e ge t dol goz ot t ,e l e ge t küz ködöt ta z é s z a k honá ba n, mi nde nt pé nz z é t e t té s vé gl e ge s e n Ka l i f or ni á ba köl t öz öt t . Egé s z Ka na dá ba n a z e gye t l e n ma gya r e mbe r ,a ki r ől a z t ha l l ot t a m, hogy í gy me gs z e dt e ma gá té sa z ut á n c s a pot pa pot i t t ha gyva ,f e l s z e dt eas á t or f á j á t . Úgy a za me r i ka iEgye s ül t Ál l a i mokba n,de Ka na dá ba n t a l á n mé gi nká bb a t ár s a dal mi é l e tc s ak v al l ás os al apon l e he t s é ge s .A s t oc khol mi a kal e t e l e pül é s e l s ő é ve i be n á t j á r t a k Ka pos vá r r a a ka t ol i kus t e mpl omba , a z ut á n a z onba n me gé pí t e t t é k as a j á tt e mpl omuka t .Bi z ony a j övőr es z á mí t ot t a k, me r t a t e mpl omot na gyobbr a s z a bt á k, mi nt a hogy a hí ve k ki ss z a uná ból l ogi kus l e t t vol na .A f e j l ődé s ne k a z onba n mé r e t e i t ők s e m t udt á k ki ókuml á l ni . A mos t a ni s z é p na gy t e mpl om má r s z űkne k bi z onyul t . Egyi de i g á t j á r t Ka pos vá r r ól Pi r o t t Gyul a be l ga s z á r ma z á s ú l e l ké s z ,a ki me gt a n ul t ma gya r ul . A há bor ú a l a t t s z i nt é ns t a gná l á s köve t ke z e t t .1915be n pe di gi de j öt t Soós I s t vá n pá t e r .A l e l ké s z t ől na gyon s ok f ügg é se bbe n a t e ki nt e t be n na gyon na gy s z e r e nc s é j e va n St oc k hol mna k.I de ke r ül te gy f i a t a l , a mbi c i óz us ,t e he t s é ge se mbe r : dr . Sánt ha Pá lf őt i s z t e l e ndő, a ki Budá n a Sz e nt I mr e kol l é gi umba n ne ve l ke de t té s mos ti si r oda l mié st ör t é ne l mi t a nul má nya i na k é l .A f i a t a lt i s z t e l e ndő na gy l e l ke s e dé s s e ldol goz i ké se gé s z bi z t os ,hogy e z e na na gy ma gya rt e l e pe n na gyon s z é p e r e dmé nye ke t f ogf e l mut a t ni . Na gy s e gí t s é gé r e va nna k as z oc i á l i s nővé r e k, a ki ks z i nt é n i t tüt öt t é kf e ls á t or f á j uka t .El ős z ör
1 7 3 a ka r me l i t a nővé r e kt aní t ot t ak va gy ha té ve ná t , é s ma gá ni s kol á j uk me s s z ef öl dön hí r r e ve r gődöt t , 1923 de c e mbe r é be n pe di g- ki j öt t Ma gya r or s z á gból Rónai Pa ul a ,Hor v át hI da é s Lumpé r tJ ul i as z oci ál i s nővé r e k. Ma j dne m há r om é ve va nna ki t t , mos t má r nyi l vá nos j e l l e g ű ka t ol i kus i s kol á j uk működi ké sa mi t pr oduká l na k,a zc s a ke l i s me r é s t é r de me l . Be me nt e m a z i s kol á ba , ör öm vol t ha l l a ni a ki s ka na da i ma gya r gye r e ke ke t ,a mi nt a ma gya r nye l vből , a ma gya rt ör t é ne l e mből é s a ma gya r f öl dr a j z ból vi z s gá z t a k. Az i s kol á tj á t é kka l köt i k ös s z e ,könyve ke ta dna k a gye r me ke kne ké sl e l ki é l e t üke ti r á nyí t j á k. Az ót a má r me gs z a por odot t a nővé r e k s z á ma , ki j öt t Me l e gh Kl ot i l d é s Hor ny ák Anna . La s s ú, de ki t a r t ó munká s s á gukna k me gva nas z é pe r e dmé nye , hí r ük va l óba n má r me s s z es z á r nya l . Tor ont óban has onl ó angol s z e r v e z e tl é t e s ül t , ame l y e k mi nt ak é pé ne k a magy ar i nt é z mé ny tt e k i nt i . Az i s kol a é pül e t e n kí vül má rs z e r e z t e k e gy s z e r é ny ki sr e ndhá z a ti sé sí gy i ga z á ne ll e he tmonda ni ,hogyme gv e t e t t é kal ábuk atKanada,f öl dj é n. St oc kho l mba n mi nde n ma gya r e mbe r ot t honos a n é r z i ma gá t . A há z a k e gyr é s z et e l j e s e n a köz pont ba n va n, de e l s z ór t a n mi nde nf e l ét a l á l koz unk e gye gy ki s há z i kóva l . Ez e k i s ba r á t s á goi s a i k, vi r á ga i kka l va nna k kör ül f ut t a t va , né hol na gy t é r s é ge k, a hol a gye r me ke k j á t s z a na k. Ha a z e mbe r oda f i gye l : ma gya r s z a va ka t ha l l . Ha va l a ki ve lt a l á l koz i k ,l e e me l i a ka l a pj á té s ma gya r ulkös z ön.Se h olne m é r e z t e m ol ya n ot t honos a nma ga ma tKa na dá ba n,mi nti t t . Es t e a ma g ya r ve ndé gf oga dóba n, ma gya r s z a ká c s nő f őz t j eme l l e t t af őt i s z t e l e ndőúr r a l e l -
174 be s z é l ge t ünk mi nde nr ől . Ot t a ni hi s t ór i á kr ól , ki s a pr ól é nye gt e l e ndol gokr ól . A pl é bá ni a a t e mpl om me l l e t t va n, e l é g me s s z eaf a l ut ól ,a . s öt é t s é gbe ne l i ndul t unk ha z a f e l é . Ki é r t ünk a f a l u ha t á r á ból é s hi r t e l e n a . na gy s í ks á gon f e l v i l l ant e l őt t ünk az é s z ak i f é ny .Me s s z e va ni de a zé s z a kis a r k,é s z a ka bbr a t i s z t á bba n l e he t me gf i gye l ni , de í gy i s na gyon s z é p vol t .Az e gyi k ol da le gé s z e n bor ús ,a holha t á s á tne m é r e z t e t i ,a má s i kon a z onba nal á t ha t á r a nna k e l l e né r e , hogy a hol d ne m s üt öt t ,t i s z t a f e hé r , l a s s a nl a s s a n vi l á gos odot t é s ha ma r os a n ma j dne m na ppa l i vol t a f é nye s s é g. Fé nye k vi br á l t a k, ugr á l t a k a s z e münk e l őt t é s l e nyűgöz veá l l ot t unka ,t e r mé s z e tec s odá j a ,e l őt t . . .
Fi ókMa gya r or s z á ghe l ye t te gyf a l . Kapos v ár ,( —) . Ka pos vá ra l e gr é gi bb ma gya rt e l e pé si t tva nna k mé g ne gy v e ne gy e s z t e ndős k anad ai múl t t al bí r ó magy ar oki s .Se nkis et udj a ,vá j j on mi é r tke r e s z t e l t é ke lKa pos vá r na k,mi nta hogy? t e l j e s homá l yf e di a l a pí t ój á na k, Es z t e r ház y Pá l na kas z e mé l yé ti s . Soka n a z t mondj á k, hogy gr óf vol t , má s ok c s a ka ze gyi k Es z t e r há z y gr óf t e r mé s z e t e s f i á na k t a r t ot t á k, s a j á t f ül ünkke l i s í ha l l ot t i mk ol ya nr e gé ke t ,hog y bi z ony z s i dó l e t tvol naé sot t hon Gr ün I z i dor né vr e ha l l ga t ot t .Az t é ny,hogy ő maga ne mt e l e pe de t tl es ohas e m,Kanadában,— c s upá n a ma gya r ok s z á má r a a ka na da i kor má nyt ólme gs z e r e z t ea ,l e t e l e pül é s ie nge dé l yté sa z ut á n vi s s z a me nt a z Egye s ül t Ál l a mokba ,a honna n e gys z e r ké t s z e r á t j öt tl á t oga t óba . Az a r c ké pé tt öbb ka na da i c s a l á dná l me g l e he t t a l á l ni . Ke mé ny,
175 s oka tp r óbá l ta r c ,deavoná s okbólne ms oka tl e he l ki okos odni .Mos tmá rni nc si sé r t e l me ,hogy as í r j á t bol yga s s uk, a me l y á l l í t ól a g Ne wyor k e gyi k t e me t őj é be ndombor ul . A ka na da ikor má ny a nna ki de j é n mi nde ne r e j é t me gf e s z í t ve t e l e pí t e t t . Ez ta z a l ka l ma t ha s z ná l t a ki Es z t e r há z y é s ha r mi nc ha t e z e r né gys z ögmé t e r nyi t e r ül e t e t bi z t os í t ot t a ma gya r ok s z á má r a e z e n a kör nyé ke na z z a la ki köt é s s e l ,hogy e z e na t e r ül e t e n c s ak magy ar ok t e l e pe dhe t ne k l e . Va l ós á gos ki s Fi ókMa gya r or s z á g l e he t e t t vol na e z e n avi dé ke n,deat e l e pí t é se l s őé ve i be nc s a k na gyon gyé r e n s z á l l i ngóz t a k be a ma gya r ok, ké s őbb pe di g, a mi kor ké r dé s ti nt é z t e k hoz z á j uk, ők ma guk a dt á kf e lj oga i ka t ,be e nge dt é kac s e he k e t ,t ót ok at é s a más ne mz e t i s é gűe k e t , úgyhogy Es z t e r há z yá l ma a ma ga va l ós á gá ba n ne m va l ós ul ha t ot t me g, a ki s Ma gya r or s z á g ne m l é t e s ül t ,c s upá n Ka pos vá r ma r a dt me g, mi nt a ka na da i ma gya r s á ge gyi kl e ge r ős e bbvá r a . Anna k i de j é n ne mc s a k s z á z ha t va n hol da si ngye nf öl de ke tka pt a ka .l e t e l e pül ők,ha ne m a kor má ny é pí t e t t e mé g a há z uka ti s ,e l l á t t a őke te gy é vi g é l e l e mme l ,i ga vonó ba r mokk a lé s ga z da s á gi e s z köz ökke l ,s őt f e gyve r ti s a dt a k ne ki k, me r t e r r e bi z ony mé g a kkor i ba n na gy s z üks é g vol t . A ka na da ikor má ny á l t a lé pí t e t thá z a k köz ül né hánymé gmai sf e nnál l . Hi á ba , vol ta s ok ke dve z mé ny, a , ke mé ny munka é sa s ok né l kül öz é se l őls oka n me gs z ökt e k, c s a k ke ve s e n ma r a dt a k vi s s z a . Aki k ki t a r t ot t a k. a z ok l e t t e ka zi ga z i út t ör ők é sa t öbbi magy ar t e l e pi g az i magv a az é r t mé gi sc s ak i nne nc s í r áz ot tk i . Es z t e r há z y ne ve me gma r a dt a t é r ké pe n, a l e gköz e l e bbi va s út iá l l omá s kör ül új a bb t e l e p l é t e s ül t ,me l yne ka l a kos s á ga , i nká bb c s e h,mi nt
176 ma gya ré se z t a he l ye t ke r e s z t e l t é ke l Es z t e r há z yna k. St oc khol mból Es z t e r há z yn ke r e s z t ül a ut óva l é r ke z t ünk me g Ka pos vá r r a . Egye ne s e n Bl i c har d Ti va da rf őt i s z t e l e ndő ur a t ke r e s t ük f e l . Ma ga a vi dé ki ga z á n ol ya n ba r á t s á gos ,hogy a ké pe mi ndi g me gma r a da ze mbe rl e l ké be n.Va l a mi kor r e nge t e ge r dő vol te r r e f e l é ,vi gyá z t a ka r r a ,hogy a z e gé s z e tne i r t s á k ki ,a .f á k kör ül f ogj á k a há z a ka t , a zé pül e t e k ne m pus z t á n me r e dne ké sí gy a z öl d l ombokf e s t oi e ss z í ntva r á z s ol na k. A t e mpl om ki s dombon é pül té sa ze gye t l e n na gy kőt e mpl oma a ka na da i ma gya r s á gna k. Ha t a l ma s é pül e t ,a me l yr e mi nde n ka na da i ma gya r büs z ké n hi va t koz i k.Mé g a múl ts z á z a d ki l e nc ve ne sé ve i be na l a kul ti t tme ga ze l s ő ka t ol i kus ma gya r hi t köz s é g.Az e l s őt e mpl om é s pa pl a kf á ból vol t , mi nt a t öb b i . El ős z ör Fa t he r Page obi a t us a t ya vol ta ma gya r ok pa pj a ,ké s őbb Fa t he r Woodc ut t e r né me ts z á r ma s ú pa p, a ki a z onba n úgy me gs z e r e t t e a ma gya r oka t , hogy t öké l e t e s e n me gt a nul t ma gya r ul é s a ma gya r ok s e gí t s é gé ve l me gé pí t e t t e a gyönyör ű kőt e mpl omot . Ez a t e mpl om köz pont j aa ze gé s z kör nyé k ka t ol i kus hi t é l e t é ne k, a pl é bá nos há r om má s ma gya rt e l e pe ti se l l á t e r r őlas z é khe l yr ől . A r é gi t e l e pe s e kk öz ül né hány an mé g é l ne k . El s ő ne k Bar át h né ni tl á t oga t j uk me g, a ki bi z ony má n·nyol c va nki l e nc é ve sé st i z e nné gy é ve öz ve gy. Ba r á t h I s t vá nna l , a f é r j é ve l ne gyve ne gy é vve l e z e l őt tj öt t ki Ka na dá ba é sa z ót ai nne n ki s e moz dul t . És z a k honá ba n,aj é gé shi de g vi l á gá ba ne za z ör e g a s s z ony a v i r ágok a ts z e r e t i . Ha t a l ma sf á k t a ka r j á ke la kí vá nc s i a kt e ki nt e t ee l e ike dve sl a ká s á t .I l ye nbe r e nde z é s ű, i nt i m ha t á s r a t ör e kvő
177 ma j or tne m i st a l á l t a m e gé s z Ka na dá ba n.Az ör e g né ni mi ndi g a ke r t j é be n va n. Ot tt a l á l t unk r á , büs z ké nmut oga t t aavi r á ga i t . A ke r tma ga völ gybe nf e ks z i k,kör ül öt t e ma ga s l a t ,r a j t agyönyör űe r dő. Ami kor me gl á t be nnünke t ,a z ts et udj a , mi t c s i ná l j on ve l ünk. Sz e de ge t t e a vi r á ga i té s mut oga t t a ,hogymimi nde nt e r e mná l a . — Ba r á t ha zé n ne ve m,— mondot t a— a z é r t a dokmi nde nki ne kvi r á got ! Ve l ünk vol ta f őt i s z t e l e ndő úr , ne ki ke z dt e r ögt ön ma gya r á z n i , hogy mi nde nnap i mádk oz i k mi nde nk i é r t . Az oké r t ,a ki ke ts z e r e t e t t , de a z oké r t i s ,a ki k me gbá nt ot t á k. A múl t r ól ne m s oka tt ud má r ,c s a k a r r ae ml é ks z i k, hogy a mi kor ki j öt t e k, f e ntl a kot ta ze r dő t e t e j é n,büs z ké n me s é l i ,hogy hús z .é vi g af é r j e vol ta pos t a me s t e r ,a z Óha z á r ól c s a ka nnyi tt ud,hogy Aba újme gyé bőlvá ndor ol t a k ki ,a z ur a pe di g Ki s vá r dá r ól va l ó. Az e gye t l e n mul a t s á ga a z , hogy a t e mpl omot e l l á t j a vi r á gga l é sc s e nde s e n vá r j a ha l á l a ór á j á t .Me gbé ké l t ,nyugodtl é l e k,a kia z ts e m t udj a ,hogy a vi l á g mé g l é t e z i k. Pi l c s ák I s t vá né saf e l e s é ge s z i nt é na ze l s ő t e l e pül ők köz ül va l ó. Ot t ül dögé l ne k mi ndke t t e n a há z uk kör nyé ké n,a me l ye gy ki s e bb ma ga s l a t on va n,a mé l ye dé s be n pe di g a konyha ke r t ,a holna gyon s z é pe n vi r á gz i k amá k,ká pos z t a ,me g* adohá ny. A ke r t e tr i bi z l i bokr ok f onj á k kör ül ,a mi r e a z ör e g na gyon büs z ke . Pi l c s á k bá c s i he t v e ne gy é v e sé se l é gj ólvi s s z a e ml é ks z i ka ze l s ői dőkr e . Sok vol te r r ea ze r dő,me g al á p.A t e r mé s z e t t e lr e nge t e ge tk e l l e t tv i as k odni . Akkor i b a n i ge n gya kr a n vol t a k e r dőt üz e k, a me l ye k me gs e mmi s ül é s s e lf e nye ge t t é ka ze gé s z vi dé ke t .Tűz öve ke tc s i ná l t a ké sí gyt udt á ka ma guk ki s é l e t é té sva -
178 gyonká j uka t me gme nt e ni .A s z únyogokka l kül ön ha r c ot ke l l e t t ví vni ok. Egys z e r ha z a f e l é j öt t ,a s z únyogok úgy kör ülf ont á k,hogy s es z e ke r e t ,s e ökr öt ne m l e he t e t tl á t ni ,c s a k e gy s z únyogf e l hő köz e l e de t t .Ami nta f öl de tc s i ná l t á ké sa ze ke be vá got taf e ke t ehumus ba ,al yukbólné hac s a k úgy öml öt tkia s ok s z únyog.Az e mbe r f öl öt t imunká na ka z onba n mé g i s me gvol t a köve t ke z mé nye ,a s oks ok de r é k ma gya re mbe rr e ndbe hoz t a a vi dé ke t . A r é gi e k e ml é ke f ol yt on vi s s z a s í r . Ke dve s e n e ml é ks z i k me g Br uny i c z k iJ á nos r ól ,a kimos the t ve nöté ve s ,Ve r e sI s t vá n,a kie gyi dősve l e .Lov ás z I s t vá n, a ki e l bukot t a küz de l e mbe n. Gönc z i Sá ndor ,Hani c s Györ gy é sa t öbbi e k.Kur uc z Mi há l y ki l e nc ve né ve s , ör e g kor á r a t önkr e me nt , ké tl á ba e l f a gyot t , s z e r e nc s é t l e n nyomor é k, mi ndi g a r r ól be s z é l ,hogy s z e r e t ne má r me gha l ni ,de a zI s t e n ne m könyör ülr a j t a .A r é gi e k köz ülGönc z iLa j os e l me nt We l l a ndba , t öbbe n pe di g á t ke r ül t e k a z Egye s ül t Ál l a mokba . Bar t ók I s t vá n me gha l t , de a c s a l á dj ai t tma r a dt .Kr i s t ófAndr á ss z i nt é n at e me t őbe nnyugs z i k,deac s a l á dj al e t e l e pe de t t . Az ör e g bá c s ie l be s z é l i , hogy t i z e nné gy é v i g v ár t akar r a,hogya v onati de j öj j ön,hogy ava s út i s í ne ke t l e f e kt e s s é k . I nne n hus z onha t mé r f öl dr e Whi t e wo odr a vi t t é k a t e r mé nyt . Kor a ha j na l ba n f ogt á k be a z ökr öke té shar madi k nap e s t eé r k e z t e kc s akme g.Bi z onyne m vo l ta zkönnyűé l e t .Ma má r ne ve t nil e he tr a j t a ,de bi z ony a t e l e pa l a pí t á s aut á n öté v r ek e r ül taze l s ől óe r r ea v i dé k r e , ökör ,t e l i é n,s e r t é smé ga ka dt ,dea l ó ol y an l ux us v ol t ,hog yar r agondol nis eme r t e k . Egy e z é p na pon a z ut á n Le t hbr i dge bőlj öt te gy ková c sé s ké tl o va t hoz ot t ma gá va l .Az e gyi ke t é ppe n Pi l e s ák bá t yá nk ve t t e me g ké tökör é r t .Ka -
1 7 9 na da iva dl ó vol t ,öté vi g húz t aaba gikoc s i t .Az ör e gmé gmai sbüs z ker á . Mamá ra z onb a n mi nde nne k vé ge .Azör e g va d l ova k he l ye t t s z i l v af a s z e l i dí t é s s e l f ogl al k oz i k . Ne he z e na ka ri t tme gt e r e mni ,de a ki t a r t ós z or ga l omna k me gva n a köve t ke z mé nye .Mut a t j ai sna gy büs z ké n,hogy bi z ony né há ny da r a bs z e m va ni s má raf á n. Né ha né ha e l j önne k l á t oga t óba a z ör e ge k, de bi z onymé gal e g köz e l e bbif a r mi sme s s z eva n,há t ne m ol ya n na gy a ve ndé gj á r á s .Hi va t a l os a n kül önbe n ha t va n ka t ol i kus ma gya rc s a l á d va n Ka pos vá r on, há r oms z á z ki l e nc l é l e k va n a z e gyhá z köz s é gbe n.Az ös s z e s ma gya rc s a l á dok s z á má ts z áz t í z r e ,s z áz hús z r al e he tt e nni . A ma gya r ok i t ti s s z e r t e e z ór ódt a k. Va nna k ma gya r ok Yar bon, Has e l c l i f f e n— a me l yne kl e l ke Na gy La j os ,i ga z i ma gya re mbe r ,l e l ke sa gi t á t or — é s Tant ál amban.Cana n agy obb magy ar t e l e p. kör ül be l ül hús zé ve sé sl e ga l á bb ne gyve nc s a l á d l a ki k o t t . Sv áj c e r Andr á s é k, Pl ós z é k , Bál i nt é k , Dáni s z é k ,He ve s bő l ,Duna f öl d vá r r ól ,Tol na me gyé ből ,ke r ül t e kki . Ugya ne z e n a vona l on nyug a t r a , Le s t oc k kör nyé ké n va n mé g na gyon na gy ma gya rt e l e p,a me l y e gé s z e n kül ön é l e t e té l .A Ge or ge Gor don i ndi á n r e z e r vá c i ó me l l e t tva n a ma gya r ok t e l e pe .Ugya na kkor ,a mi kor St oc khol m a l a kul t , Sz abol c s ból é s Zal ából nagy on s ok an me nt e ke r r eav i dé k r ei s , me ga l a pí t ot t á k a Sz e nt J óz s e ft e l e pe t ,a me l yne k na gyon s z é pt e mpl oma va n,a z onkí vül i t tl é t e s ül t aMagy arne vűt e l e pi s .A ké tt e l e pe tköz ös e nkor má nyoz z a Rác zJ ó z s e ff őt i s z t e l e ndő úr é s kör ül be l ül s z áz hus z onö t magy ar c s al ádj av an, r e f or má t usc s a l á dna gyonke vé sa ka de z e nákör nyé ke n. Enne k a vi dé kne k ör e gt e l e pe s e i Bus aJ á nos ,
180 J obágy J á nos é sJ óz s e f ,Lé ndv aiJ á nos é s Má t é , Mi hal i c é k ,Gr e nat i e rGus z t á vé smá s ok. Ez z e la t e r ül e t t e l ös s z e f ügg Sz é k e l y f öl d t e l e p, a l i ola bukovi na ima gya r ok üt öt t é kf ölt a nyá j uka t . Va n i t t va gy s z á z öt v e n magy ar c s al ád. Föl dj ük t ul a j donké ppe nf e ns í k,ne m i s va l a miga z da g,e ok r a j t aakő,dea z é r t ,as z é ke l ye k ne m ha gyj á k ma guka té se l é gs z é pe nf e j l ődne k.Gyönyör űt e mpl omot é pí t e t t e k, Cs ák i Be nj a mi n a l e l ki pá s z t or uk, hoz z á j a t a r t oz i k nyol c mé r f öl dnyi r e é s z a kr a l e vő Már i av öl gy t e l e p i s ,a hol ne gyve nöt ve n ka t ol i kus c s a l á dé l .I t ta bukovi na ima gya r ok a z a l a me gye i ma gya r okka l ke ve r e dt e k. A t ul a j donké ppe ni va s út iá l l omá s uk Pu nni c hy é sa zi s me r t e bb e mbe r e k a köve t ke z ők: Ka y Pá l , Kur uc Mi ke , Se be s t y é n c s a l á d,Vás ár he l y iKá r ol y. Tout e woud va l a mi ve lé s z a ka bbr a va n. I t té l ne k Ge r e nc s é n I s t vá n, J óz s e fé s Pé t e r , Faz e k as Al be r té sI mr e ,Dar adi c sc s a l á dé sat öbbi e k. I t t ot te l s z ór t a na ka d mé ga ze mbe r ma gya r okr a ,de a ze l s or ol the l ye k a ma gya r s á g góc pont j a i .A ma gya r ok,a ze l s őt e l e pül ők i t tve t e t t é k me g al á buka t . Ha r mi nc öt ne gyve n e s z t e ndő mi ndös s z e a ze gé s z vi l á g,a l i ge gy e mbe r öl t ő,me nnyi kí n, me nnyif á r a ds á g,me nnyimunka s űr űs ödöt t mé gi « ös s z e .
Bé k e v á ral e g g a z d a g a b bma g y a rt e l e p Ka na dá ba n Bé k e v ár ,( —) . Ké s ő e s t e v ol t , a mi kor vona t unk be f ut ot t Ki pl i ngbe é s bi z ony ne m gondol ha t t unk a r r a , hogy a z onna l Bé ke vá r r a i ndul j unk. Ki pl i ngbe n s i nc se l ha gyva a ma gya re mbe r ,me r ti t t bi z ony
181 ak ad, magy ar e l é g. A kör nyé k ke r e s ke de l mé té s i pa r á t ma gya r ok bonyol í t j á k l e . Ha ne m mi nde nkima gya r ,de a kii t té l nia ka r ,l e ga l á bb me g k e l lt anul ni ae gy né hány s z ót a mi s z é p any any e l v ünk ből . Ki pl i ngbe n mé g a kí na ii s »J una put «ot mond, i ga z , hogy e mbe rl e gye n, a ki e bből a j ónapot ot me gt udj aé r t e ni , de a zi gye ke z e t e tmi nde ne s e t r eme gke l lhá l á l ni . Má s na p vá gt unk ne ki a nna k a né há ny ki l omé t e r ne k, a me l y Ki pl i nge t Bé ke vá r t ól e l vá l a s z t j a . Éppe n va s á r na p vol té s í gy ut unka te gye ne s e n a r e f or má t us t e mpl omna k ve t t ük. Bé k e v é r ne mc s ak e gy i k e a l e gnagy obb magy ar t e l e pe k ne k Kanadában, hane m e gy út t al a l e gmagy ar abb i s é sa r e f or mát us ok nak l e ge r ős e bb mi r a És z ak ho né ban. Na gyon s z é p vi dé ke n ha l a dt unk ke r e s z t ül , mi nde nüt t búz a t e nge r be u ús z t unk. I ga z á n c s a k a nnyi r é s ma r a dt ür e s e n, a me nnyi a köz l e ke dé s f e nt a r t á s á r a .okve t l e nüls z üks é ge s . A r e f or má t us t e mpl om na gy t i s z t á s on é pül t , a me l yne k a köz é ps őr é s z é tf ogl a l j ae lé se gy ki s dombr a he l ye z t é k. Ez az e gy e t l e n k é t t or ny ú t e mpl om magy ar Kanadában. Ma ga a be r e nde z é sc s i nos é sí z l é s e s ,l á t s z i k, hogy f e nt a r t á s á r a na gygondotf or dí t a n a k. J obbr a ós ba l r aat i s z t á ss z é l é n ké t ma gya r i s kol a ,a me l ye k a ma gya rs z a ba ds á gha r c ok ve z é r e i ne kn e \ ^ é tvi s e l i k . A t e mpl om kör ül r e nge t e ga ut ó. Ez e nj öt t e k be a t a nyá kr ól ,a f a r mokr óla bé ke vá r ié sa kör nyé ke n e l s z ór t ma gya r ok. Ami nt a z a ut ók vé gt e l e ns or á tvé gi gné z t ük,e gy ki s büs z ke s é gi se l f ogt al e l künke t : Mé gs e ol ya ns z e gé nye k,— l e ga l á b b a z i d e v a l ó s i a k n e m, — a z o ka ma g y a r o k ,
182 a ki k má r ol ya n r é ge n e l ke r ül t e k t ől ünk é si t t vá l a s z t ot t a kma gukna kmá s odi kha z á t . Éppe n me gs z ól a l t a ha r a ng é s be me nt ünk a z i s t e nt i s z t e l e t r e é s a z ör e g· ma gya r ok á hí t a t os s z í vve lé sl é l e kke lé ne ke l t é kac s oda s z é pz s ol t á r oka t . Az á t s z e l l e mül t a r c ukból l á t t a m, hogy e gyi k má s i k gondol a t ba n oda ha z a va n, a bba n a ki st i s z a me nt it e mpl omoc s ká ba n, a hol , mi nt gye r me k i má dt a a Mi nde nha t ót . Dr . Mol ná r J e nő t i s z t e l e t e s úr s z a va ha r s a nt me g. Ma gya rs z e nt be s z é d, ma gya ri ma . Mi nde z e k a z ok a ka pc s ok, a me l ye k l e ge r ős e bbe n köt i k a z e l t é pe t tl e l ke ke t , as z e gé nye l á r vul tMa gya r or s z á ghoz . Az i s t e nt i s z t e l e t ut á n úgys z ól vá n ma j dne m mi nde n ma gya r ga z dá va l me gi s me r ke dhe t t e m. Ré gi e ml é ke ké l e dt e kf e l ,a me l yből ki bont a koz ot t a l e gj obba n me gs z e r ve z e t té s l e gma gya r a bb t e l e pne ké r de ke st ör t é ne t e . Köz i s me r t dol og, hogy a k i l e nc v e ne sé v e k be n k e z dt e k a magy ar ok Kanadába v ándor ol ni . A l e gt öbbe n ne m. i s e gye ne s e n Ma gya r or s z á gból , ha ne m a z Egye s ül t Ál l a mokból ke r ül t e k ki .I ge n s ok va s út i va gy bá nya munká s , a ki ne k a s ok s z t r á j k mi a t t ke l l e me t l e ns é ge i vol t a k, ve t t e út j á tKa na da f e l é .Ez e k a munká s ok oda ha z a mi nd f öl dműv e s e k vol t a ké sl e l kükbőla f öl ds z e r e t e t é t s oha s e m, l e he t e t t ki i r t a ni . Kov ác s J á nos l e l ké s z a kkor i ba n í r oga t ot ta z a me r i ka i ma gya rl a pokba Ka na dá r ól ,e z e ke ta c i kke ke t ,ol va s t á ke lé sí gy ka pt a k ke dve ta vá l l a l koz á s r a . Az e l s ő t e l e pül ő Sz abó J á nos vol t ,a ki a z Egye s ül t Ál l a mokból e l őbb ha z a ut a z ot t Ma gya r or s z á gba , ki s va g yonká j á t pé nz é t e t t e é s 1898 t a va s z á né r ke z e t t me gs z e r i nt ea zí gé r e tf öl dj é r e . Sz a bó J á nosne m vol ta f f é l es e mmie mbe r ,ha ne m Be r e g me gye Bot r ágy köz s é gé ne kt e ki nt é l ye s pol -
183 gá r a , r e f or má t us e gyhá z t a ná c s os é s í gy e l ha t á r oz á s a s ok e mbe r f i gye l mé t Ka na da f e l é f or dí t ot t a . Me gé r ke z é s e ne m me nt s i má n, me r t a ha j ón r a gá l yos hi ml ő ü t öt t ki é se gy i de i g ve s z t e gz á r a l á ke r ül t . Ez ti s ki he ve r t eé s mi ve la kkor i ba n Whi t e wo od vol t a ma gya r ok köz pont j aői s oda i gye ke z e t té se gyi dő r el ei st e l e pe de t t . Ké té v ut á n e l i ndul t a k új vá r os ta l a pí t a ni . Sz abó J á nos ,Sz a k ác sJ óz s e fé s Sz ak ác s Ár on ké t l óva lé se gy s z e ké r r e ldé l n e k ve t t é k út j uka t .Kör ül be l ül ha r mi nc öt mé r f öl dnyi r e á l l a podt a k me g, a holna gyon j óf öl de ke tt a l á l t a k.Vol tmá re l őbb i s me gf e l e l ő t e r ül e t , de Sz a bó J á nos a j övőr e gondol t . Ol ya n he l ye t ke r e s e t t , a hol har mi nc ne gy v e n magy ar c s al ád üt he t i maj df e la s át or f áj át . Mé g l e gme r é s z e bb á l má ba n s e m me r t ee l ké pz e l ni , hogy ol y an t e l e pe t al apí t , ahol t öbb, mi nthár oms z ázmagy arf ogé l nié sbol dogul ni . Mi vol ta kkor i t t mé ge z e nat á j on? Na gy, ha t a l ma s pus z t a , i t t ot t ki s e bb ha l om, a me l ye t völ gye k s z a kí t ot t a k me g. Er dő ke vé s , bokor a z onba n na gyon s ok. I t t ot te gye gy ki s t óc s a , t e l j e s e n va don, a hol e mbe r na gyon r i t ká n f or dul me g. Egye gy e l t é ve dt koc s i nyomot né ha s i ke r ül t f e l f e de z ni , de a gye p má r be f ut ot t a a z ut a s ok e ml é ké t ,af e l e dé se l mos t a . Ame r r e né z t e k, mi nde nüt t a z úgyne ve z e t t i ngy e nf öl d, a me l yé r t ke z e l é s i dí jc í mé ns z á z ha t va n hol da nké nt t í z dol l ár tk e l l e t tl e f i z e t ni . Egy ki s ha l om, be nne va s ka mpók, a me l yr e f e l vol t vé s ve a t e r ül e the l yz e t e .Ez mi nde n,e bbőlke l l e t t me gc s i ná l niama iv i r á gz ót e l e pe t .. Bi z ony a ze l s őt e l e pül ők ne m va l a mi ké nye l me s e n l a kt a k. Gömböl yű f á ka t ös s z e r ót t á k, gye pl i a nt t a l f e dt é kbeé se z z e l ké s z e n i svol tahá z ,
184 Az e s ő , a hó ugya n be c s ur got t , de t é l e n a z é r t me l e g vol t , nyá r on me g hűvös ,t e há te l i ndul á s na kna gyoni sj óvol t . 1900—1901 t e l é n má rné gy ma gya rt a nya vol t e z e n a vi dé ke n.Sz abó J á nos é sf i a i ,Sz abó Ká r ol y,va l a mi nt Sz ak ác s Gá bor ,Sz ak ác s Andr á sé s l i a i Andr á sé s Ár on, Sz ak ác sJ óz s e fé st e s t vé r e i Dá ni e lé s Ant a l .Ny e s t e Gá bor é sf i a Gá bor t a nyá j a . A ki st e l e pé vr ől é vr e bővül t .1902be nI z s ák J óz s e fé sf i a , Gyul a , Gál I s t vá n, Pe t ő Andr á s , va l a mi nt Be r e g me gyé ből Kov ác s I s t vá n, Bugy i k Sá ndor a Kuns á gr ól , Sz ol no k me gyé ből é r ke z e t tme g. Ugya ne kkor j öt ti de Kov ác s i Ká l má n r e f or má t us mi s s z i oná r i us De br e c e nből . Bi z ony ne m vol t va l a mi ké n ye l me s dol ga . Te mpl omé pí t é s r e s e nki s e m me r t gondol ni . Mi nde n va s á r na p má s má sc s a l á dná l vol ta z i s t e nt i s z t e l e t ,i má dt á k a z I s t e nt mé gaf ö l da l a t ti s .A r e f or má t us e gyhá z l e t t mé gi sa za . köz pont ,a me l y kör ül a z ut á na t e l e pf or má l ódot t . 1902be n má rc s opor t os a n j öt t e k a ze mbe r e k. Bor ok Sá ndor ,a Mi l ec s a l á d,Bal og Ant a l ,Ki me r i Ká l má n Sz ol nok me gyé ből , Mi k ó I mr e , Fónagy J óz s e f , Be r nát h Fe r e nc , Kov ác s I mr e . Sz a bol c s me gyé ből , Tor ny os pál c ár ól s z á r ma z t a k i de . Cs i z madi a I s t vá n ké tf i á va lI s t vá nna lé s Sá ndor r a l Whi t e woodr ól t e l e pe dt e k á t ,a z Óha z á ból Fe hé r me gyé bőlj öt t e k. Ekkor má r mi nde nki l á t t a , hogy a ma gya r t e l e p f e j l ődé s é t me ga ka s z t a ni ne m l e he t . Eddi g Haz e l woodnak hí vt á k, de mi ve l mi nde n t e l e pül ő ma gya r vol t , j o gos na k t a l á l t á k, hogy magy ar ne v e tadj anak ne k i .Ez ne m vol tol ya n könnyű é s
185 a ze l ke r e s z t e l é s kör ül na gy vi t ai ndul t me g.Ková c s it i s z t e l e t e s úr a Be t hl e he me ta ka r t al e f or dí t a ni ,a me l ya nnyi tj e l e nt ,mi nt Ke ny é r ház a.Me gokol t a okos kodá s á ti s :a z tf e j t e ge t t e , hogy mi ndny áj an k e ny é r é r t i ndul t ak k ar c ba, ol ya n he l ye t ke r e s t e k, a me l y ne ki k ke nye r e ta d, t e há t Ke ny é r ház av ol na a l e gj obb e l ne v e z é s .A l e gt öbb e mbe r bé ké té s nyuga l ma ta ka r t ,a z é r t vá ndor ol t ki é s e z é r t a Bé k e f al v a né v é r ti ndul t har c ba. Az ör e g Sz a bó J á nos ,a t e l e p i ga z i me ga l a pí t ój a ol dot t a me g a ké r dé s t .Bé k e v árne v e taj ánl ot t a,me r te za t e l e p l e s z hi va t v a a ma gya r s á g bé ké j é t mi nde n t á ma dá s s a l s z e mbe n Ka na dá ba n me gvé de ni . Ez t a z ut á ne li sf oga dt á k. Bé ke vá r a z ut á n va l óba n má gne s s é vá l t oz ol ! é sv al ós ággal magához húz t a a magy ar ok at .A l e gt öbbe n 1903ba n é r ke z t e k. Sz ol nok me gyé ből De br e c e ni J óz s e f , Pánc é l Lá s z l ó, Poj t e k J óz s e f . Ki me r iJ óz s e f , Sz a bol c s me gyé ből Bal ogh J óz s e f , Bal ogh La j os , Sz ánt ó Gá s pá r , Be r e g me gyé ből Gaál Fe r e nc ,I z s á k Móz e s ,Már t on Gá s pá r ,Gaáf Gyul a , Al be r t Györ gy, Sz a bol c s me gyé ből Cz e t ő I s t vá n, Dak ó An dr á s , Dak ó Ká r ol y, Kov ác sI s t vá n,Sz a t má r me gyé ből Gy őr é Györ gy,a z Egye s ül t Ál l a mokból Var j as tI mr e é s Gr ube r De z s ő. Ez e k Bé ke vá rme ga l a pí t ói ,e z e khe zc s a t l a koz t a ka t öbbi e k. Mi nde gyi k ő s t e l e pe s hi s t ór i á j a kül önkül ön é r de ke s ,t e l e va n hi he t e t l e n na gy me gpr óbá l t a t á s ukka l ,a t e r mé s z e t t e l va l ó c s a t á r oz á s s a l . Annyi ba n mi nde gyi k me ge gye z i k e gymá s s a l , hogy bi z ony ga z dag e gy i ks e m v ol t ,a mi kori de j öt t ,e l ős z ör a ga z da s á gi f e l s z e r e l é s é r tf ol yt a há bor ú, dol goz t a k má s okn a k, né ha é ve ki g, hogy a ze l s ő ökr öt ,a ze l s ől o v a t ,a ze l s őc s é pl őgé pe tme gs z e r e z z é k.
186 Kül önös e ns oka tve s z ődt e k ava dl ova kka lé sa va dt i nókka l ,me r tha má r me gi st udt á k ve nni , na gyon ne he z e nt udt á k munká ba t ör ni .A ma r ha t e nyé s z t é sa kkor mé g e gé s z e n kül t e r j e s vol t ,a z á l l a t oka t f a l ka s z á mr a t e nyé s z t e t t é k, e gy á l l a t s e m l á t ot ts oha mé gi s t á l l óts e m é sí gy bi z ony a mí g munká ba t ör t é k, a ddi g a l a pos a n me gkí nl ódt a k. Egypá ré vs z á m va n,a me l y mi ntha t á r kő f ont osa ma gya rt e l e p me gs z e r z é s é be n.1904be n pos t á t ka pt a k a bé ke vá r i a k, Sz ak ác sJ óz s e fl e t t az e l s ő pos t ame s t e ré se z ta t i s z t j é t mé g ma i s hor dj a. 1905be n me gé pí t e t t é k a Kos s ut h i s k ol át ,a z e l s ői s kol á ta ma gya rt e l e pe n.Az ut á n a Rák óc z i i s k ol a, a Magy ar i s k ol a ut á na köve t ke z e t t , ma má rhati s k ol ábaj ár nakamagy argy e r e k e k . A Kos s ut hi s kol a vol ta z onba na zi s kol á k köz öt t mi ndi g a ve z é r . A bé ke vá r i a k t á r s a da l mi é l e t ea zi s kol a kör ülz a j l ot tl e .I t tt a r t ot t á ke gy i de i g a z i s t e nt i s z t e l e t e ke t , ma j d me ga l a kul t a z I f j ús ági Önk é pz ők ör ,a me l y a ma gya r kul t úr á i na k a .vá r aKa na dá ba n. Ma má ra z Önké pz őkör ne k kül ön he l yi s é ge va n,a hová s z i nt é ne l vi t t e k be nnünke t .Éppe n ül é s t t a r t ot t a k.Az ok a ka na da i gye r e ke k,a ki k má ri t t s z ül e t t e k, ma gya r ve r s e ke t s z a va l t a k, ma gya r é ne ke té ne ke l t e k é s ma gya r muz s i ká t ha l l ga t t a k. Soha mé g ne he z e bb he l yz e t be n ne m vol t a m,mi nt e kkor . Ar r a ké r t e kf e l , hogy a z okna k a ma gya r gye r e ke kne k mon dj a ke gy né há ny s z ót a ma gya r ha z á r ól ,a ki k a ma gya r ha z á ts oha s e m l á t t uk. Amí g be s z é l t e i n,a t e ki nt e t üke t ke r e s t e m saf e l é m i r á nyul ó é r de kl ődé s ből l á t t a m, é r e z t e m, hogy e z e ka l e l k e ki gaz án ne m v e s z t e ke la magy ar s ág s z ámár a. Ál ma i kba n i ge n s oks z or ,e l r öpül ne k
187 a z okr aat á j a kr a ,a hová va l ós á gba n t a l á n s oha . s e mf ogna ke l j ut ni . A ga z da s á gi ké r dé s e ke ts z e me l ől e l t é ve s z t e ni s oha s e m s z a ba d. Í gy t a l á n a l e gf ont os a bb a z , hogy 1906ban me gé pül ta v as út .Eddi gi ge n ne hé z vol ta t e r mé ny é r t é ke s í t é s e , mos ta z onba n e gys z e r r e a köz s é g be ka pc s ol ódot ta zé l e t be .Et t őla pe r c t ől ke z dve Bé k e v ár már r ohamos an f e j l ődöt t . 1910be n a z önt uda t os bé ke vá r i a k me günne pe l t é k at e l e pt í z é v e sf e nnál l ás át ,a me l ye n me gj e l e nt a z os z t r á kma gya r konz ulé st ö bb e l őke l őa ngolve ndé g,1912be ne l ké s z ül tamos t a nis z é pt e mpl omi ,é s Bé ke vá rs z e r ve z e t ee z z e lbe f e j e z é s ti snye r t . Az t má rt öbbs z ör mondot t u k, hogy Kanadában t i s z t ár ac s ak aze gy ház ak t ar t j ák f e nn a magy ar s ággalv al ók apc s ol at ot .A r e f or má t us e gyhá z me l l e t t Bé ke vá r on mé g ma gya r ba pt i s t a hi t köz s é g i sműködi k.A t e mpl omuk ne m me s s z e va na .r e f or má t us t e mpl omt ól ,s z i nt é ns z é pé pül e t ,a z ot t honi há z a kr a e ml é ke z t e t , de e l é j e né gys z ögl e t ű t or nyot r a ga s z t ot t a k. A l e t e l e pül é s ke z de t é n c s ak e gy e t l e ne gy bap t i s t av ol ta t e l e pe n: Ková c sJ á nos é sc s a l á dj a ,a ki k Ka r c a gr ól ke r ül t e k Ka na dá ba é s má r oda ha z ai st a gj a i vol t a k a ba pt i s t a hi t köz s é gne k. Ők ke z dt é k a hi t t é r í t é s i munká té s 1911be n má r me g i sé pí t e t t é k a ká pol ná j uka t , a me l ye tké s őbbamo s t a ni va lna gyí t ot t a k. A wa ka vimi s s z i oná r i us ,MónusJ á nos1912be n ke z dt e komol ya ns z e r ve z ni a hi t köz s é ge t ,j e l e nl e g Toi l e r Vi l mos a hi t s z ónok.I s me r t e bb ba pt i s t a ve z e t őe mbe r e k Zs i nde l iAndr á s ,Már t on Gá bor ,Mé s z ár os J á nos , Cs i z madi a I s t vá n, Dak u Ká r ol y, Nagy La j os ,Bars iJ á nos ,Mi l e Fe r e nc ,va l a me n ynyi e n me gs z e dt é k ma guka té s a bé ke vá r it á r s a da l omna ke l i s me r it a gj a i . Ne mc s a k ma gya ré r z e l mű Bé ke vá r , ha ne m
188 t a l á na ze gy e t l e n önt udat os magy ar t e l e p. Ki s z á mí t ot t á k a z ti s ,h ogy magy ar e mbe rk e z e al at t v an69. 120ac r ef öl dé samúl té v be n.322. 000bus he l búz át t e r me l l e k . Ez e nkí vül t e r mé s z e t e s e n na gyme nnyi s é gű z a bot ,á r pá té sl e nt .A magy arbi r t ok ok 250 magy ar c s al ád k e s é be nv annak . Hoz z á ve t ől e ge ss z á mí t á ss z e r i nt k é l mi l l i ó dol l ár a bé k e v ár i ma gya r ok va gyona .És ma má ra t e l e p üz l e t it e vé ke nys é gehé tv as ú t iál l omás on,bony ol ódi kl e . Bé ke vá r on c s a ke gyé r t ha r a gs z a na k a ze mbe r e k, mé gpe di g' a z é r t , ha a z e mbe r ne m a ka r hos s z úi dőtt öl t e n iná l uk,pe di ga zé ni dőm i sna gyon ki vol ts z a bva . Egyké tc s a l á dhoz t udt a m c s a k e l l á t oga t ni , a me l ye kne k a f a r mj a é ppe n xí f c ba e s e t t . Bal o gh bá t yá nkna k t öbb mi nt e z e r hol dj ava n,ot tvol tTót hI s t vá nave j eé smé ge gy c s omó r okon é sj ó ba r á t .Ta l á n Ba l ogh bá t yá mna k va n a l e gs z e bbe n f e l s z e r e l tf a r mj a a ma gya r ok köz öt t .A há z á tmos té pí t e t t e ,mode r ns z é pé pül e t , Pe s t e n vi l l á na ki s be i l l e ne .Kör ül öt t e ve t e mé nye s é s gyümöl c s ös ke r t ,a hol i gye ke z ne k mi nde nt e l őva r á z s ol ni a f öl dből . Az i s t á l l ój a ha t a l ma s na gy é pül e t , l a ka t os műhe l ye a l e gmode r ne bbül va n f e l s z e r e l ve ,e gy f é l s z e r be n ot tá l l na k a gé pe k, a me l ye ke t ; imunka i dőbe ns z e dne kc s a ke l ő.El me s é l t e ,hogy mi nde n mé gak e z de tk e z de t é nv an,é s agaz das ágátt ov áb bk í v ánj af e j l e s z t e ni . Lé v ai J á nos bá t yá m al ova i r a büs z ke . Ol ya n mé ne s e va n, a mi l ye nt i de ha z ai s na gyon me gi r i gye l né nk.I s me r imi nde nl ová té sa s z i l a já l l a t ok hoz z áe gé s z e nme gs z e l í dül vej önne k. Sz a ká c s Gá bor e gyi ke a l e gt e ki nt é l ye s e bb e mbe r e k ne k Bé ke v á r on, ö a r e f or má t us e gyhá z gondnoka ós a gi l i t á s á na k kös z önhe t ő, hogy a a e gyhá z mi ndi g c s a k f e j l ődöt t . La kóhá z a ,t a l á n a l e gmode r ne bbül be r e nde z e t t l a ká s Bé ke vá r on,
189 Egy f ut ól a goskör út ,ké pe ta da l e ggaz dagabb ma gya rt e l e pl a kói na k.he l yz e t é r ől .M.Bal oghLa j os há z á hoz s z é p f a s or ve z e t , me s t e r s é ge s e n ül t e t e t t ki se r dő a l a t t va n,na gy, üve ge s ,t or ná c os há z a . Bal ogh Györ gy, Sz é c s i Pé t e r há z á ns z i nt é n me ga ka da ze mbe rs z e me .Mi k óI mr e ,Dak ó El e k há z a i ti s mi nde n gye r e k i s me r i . Az ör e g Dak ó Andr á shá z aat ópa r t ibokr okköz öt tva n. Ne m i sl e he te l s or ol ni a s ok de r é k ma gya r t . Na gyom s z é pt or nyos homl okz a t úc s i nos há z a va n Sz ak ác s Andr á s n a k, I z s ák Gyul a f a r mj a pe di g e l búj i ka ze r dős é gbe n.Sz ak ác sJ óz s e f há z á t va dc s e r e s z nyé sé s bo r onc a bokr ok ve s z i k kör ül .Sz ak ác s Bé ni f a r mj á na k é ke s s é ge a s z á l l ongó ga l a mbok,I z s ák Móz e st or ná c os s z é p há z á tc s a ka z udva r on l e he tl á t ni , me r ta f á ke gé s z e ne l t a ka r j á k, í gy l e he t ne mé gf ol yt a t ni j ós oká i g, de a z á l t a l á noské pe na zmá rne mna g yonvá l t oz t a t na . Mi nde z na gyon s z é p. de ne t é ve s s z e n me g s e nki ts e m.Ne m vol tol ya n na gyon könnyű e z ta va gyontme gs z e r e z ni ,e z ta t e l e pe tf e l é pí t e ni .Ma má r a ve r e j t é ké tmi nde nkil e t ör öl t e a homl oká r ól , a múl t bólc s a k a ke dve sé sa s z é pe ml é ke ke tbá nyá s s z á k e l ő. Ma má ré l ve z e te gy na pot ,s őt hos s z a bb i dőt Bé ke vá r on t öl t e ni ,j ós z í vű, j ói ndul a t ú, me l e g é r z é s ű e mbe r e k köz öt t ,a ki k mi nde n ma gya r ts z e r e t e t t e lf oga dna k,de az e l s őt e l e pül ők e tne m i nv i t á l t ai l y e nk e dv e s e t ia t e r mé s z e t . Ma gukna k ke l l e t tki ha r c ol nimi nde nr ögöté si ga z á n e l mondha t j á k ma gukr ól , hogy e z t az e gé s z v i dé k e t ők t e r e mt e t t é k me g, ők c s i nál t ak be l ől e k ul t úr át ,aze mbe r e ks z ámár aé l v e z e t e she l y e t . Al i g t udt unk e l vá l ni e gymá s t ól é s i r t óz a t os s e be s s é gge l ke l l e t tr oha nni a z a ut óva l , hogy a z ut ol s ó pi l l a na t ba ne l é r j ük mé g a vona t ot .Me gi s
190 mondt á k ős z i nt é n,hogy a kkor l e he t t e k vol na bol dogok,hal e ké s t ükvol naapr ogr a mot . Bé ke vá ri ga z á n vá r a a ka na da i ma gya r s á gna ké sa zóha z á ima gya r s á gc s a kbüs z kel e he tr á .
Ke l e t Ka n a d a ,ap r i mi t í v e bbAme r i k a i Egye s ül t Ál l a mok Tor ont ó,( —) . Ami kor Nyuga t Ka na dá ba n e l búc s úz t a m új ba r á t a i mt ól é si s me r ős e i mt ől , úgy i nt e ge t t e k ut á na m,mi nta kiva l a mie gé s z e n má svi l á gba me gy. Ke l e t Ka na da é s Nyuga t Ka na da va l óba n va l a mi ol ya ne gé s z e n má s ,hogy ös s z e ha s onl í t a nine m i s l e he t . Ki s í z e l í t őt ka pt a m ugya n má r Ke l e t Ka na dá ból ,a mi koraha j óva lQue be c e ná taSz e ntLőr i nc f ol ya mon f ö l f e l é Mont r e a l i g ut a z t a m. Ka na da a z onba n na gyon na gy bi r oda l om, mé ge z e ke t a vi dé ke ke ts e m l e he te gymá s s a lt e l j e s e n ös s z e ha s onl í t a ni . Que be c é s kör nyé ke t i s z t á r a f r a nc i a Ka na da é sí gy e t t őla vi dé kt őla ze ur ópa i í z te l t a ga dni ne m l e he t . Mont r e a l ka pc s ol a t Ka na da é sEur ópa ,Ka na da é sa ze gé s z vi l á g köz öt t , ki köt ővá r os de v i l á gvá r os i s . Az a me r i ka i é s a ze ur ópa is t í l us ke ve r e di k be nne ,a t i s z t aj e l l e g t e há tne m a l a kul ha t ot tkit e l j e s e n.Az i gaz iKe l e t Kanada az Ont ar i oé s az a r é s z ,ame l y a nagy t av ak k ör ül f ogl al he l y e té s má r má r köz ve t l e n ka pc s ol a t a va n a z Ame r i ka i Egye s ül t Ál l a mokka l . Pr i mi t í v e bb Uni óe z .Az Egye s ül t Ál l a mok kör ül be l ült i z e nöt hús zé vve le z e l őt t . Ke l e t Ka na da é s Nyuga t Ka na da gyűl öl ie gymá s t .Nyuga t Ka na da úgy é r z i .hogy Ke l e t Ka na -
191 dá na ki ső a dj aa zé l e t e t ,ő s z á l l í t j a a ga boná t , a z ös s z e st e r mé nye ke t , Ke l e t Ka na da c s upá nr é s z be nf e l dol goz z a a nye r sa nya got ,r é s z be n pe di g a dmi ni s z t r á l .A f öl ös l e ge t ki vi s z i ,a s z üks é ge s hol mi ka tbe hoz z a .A f öl dműve se mbe r be n mi ndi g me gvol t , ós me g v a n a .l e né z é sa . ke r e s ke de l e m i r á nt ,s őtbi z onyos mé r t é ki ga zi pa r if ogl a l koz á s t s e m t a r t j a va l a mis okr a .Má s or s z á gokba naf ogl a l koz á s ok va l a hogya n j obba n ös s z e ol va dna k. I t t a na gy t á vol s á gok mi a t tmé ge zs i nc s e n me gé s í gya ze l l e nt é t e kny e r s e bbe nj e l e nt ke z ne k. Ke l e t Ka na da e z z e ls z e mbe n büs z ke a f e l t é t l e n na gyobb kul t úr á j á r a ,me r t hi s z e na zi pa r ié s ke r e s ke de l mi c e nt r umokba n, a hol s ok e mbe r é l e gyüt t , f e l t é t l e nü l könnye bb úgy a t e c hni ka i , mi nt a s z e l l e mi kul t úr á na k l e he t ős é ge i t me gt e r e mt e ni . Az i pa r i munká s a ma ga é l e t vi s z onya i t ne m c s e r é l né f e la f öl dműve s e k é l e t kör ül mé nye i ve l ,s a j á tma gá ba n ne m l á t j a a gé pr a bs z ol gá j á t , e l l e nbe n, a f öl d kul i j a i t ké t s é gt e l e nül me gve t i . A f öl dműve s he l yz e t é tc s a k úgy t udj ae l vi s e l he t őne kf e l f ogni ,ha a zi pa r ivá r os ok köz éé ke l ődöt t t e r ül e t e ke n dol goz i k é st ul a j donké ppe n s z i nt é n a vá r o s ts z ol gá l j a , me r tt e r mé nye i tá l l a ndóa n oda vi s z ié sí gy «aköz ve t l e ne r őska pc s ol a takör nyé k é savá r osköz öt tme gva n. Ez e k köz öt ta vi s z onyok köz öt ta ze ur ópa ibe vá ndor l ó he l yz e t e é r de ke s e n a l a kul . Mi nde nne k a l a pj a a z , hogy a ka na da i be vá ndor l á s i ha t ós á gok t ul a j donké ppe n c s ak Ny ugat Kanada f e l é ny i t ot t ák me g azut at .Az a f e l f ogá s uk — é se bbe n a t e ki nt e t be n na gyon j ól í t é l ne k, — hogy Kanada me z őgaz das ági v i s z ony ai hoz k é pe s t az i par at al án t úl s ágos an i sf e j l e t t .Ez ne m a z tj e l e nt i , hogy a ka na da ii pa r ol ya n ma ga s a ná l l na , mi nt a z Egye s ül t Ál l a mok gi ga nt i kus i pa r a , ha -
192 ne m Ka na da , ké t s é gkí vül e l s ős or ba n me z őga z da s á giá l l a m,A f öl dműve l é s mé g ne m ol ya n be l t e r j e s , hogy na gyobb i pa r na k a dj a me g as z üks é ge s a l a pot A ga z da s á gi be r e nde z é s e kne k i t ti s a z a r á kf e né j e , hogy e r ős v é dőv ámpol i t i k áv al i gy e k e z ne k a be l s ő i par t pár t f ogol ni , ahe l y e t t , hogy e gy e l őr e a nagy agr ár l e he t ős é ge k e t has z nál nákk ij obban. Az a ngol ok mi nde ne s e t r e úgy okos kodna k, hogy c s a k ol ya n e mbe r e k s z á má r a nyi t j á k me g a z ut a t Ka na dá ba ,a ki k ne ki k me gf e l e l ne k.Ne ki k f öl dműv e s e k ke l l e ne k. Nyuga t - é s Ke l e t Kanada t ul aj donk é ppe n a be v ándor l ók s z ámár a, z ár tt e r ül e t .Mé ge gy s z e mpontve z e t iőke ta bba n,hogy i pa r os okna k, a ki k e r r e f e l ée s e t l e g bol dogul ni t udna k, ne a dj a na k me gé l he t é s il e he t ős é ge t . Magában Angl i ában nagy on nagy az i par i munk ané l k ül i s é gé s ha már v an i pa r imunk al e he t ős é g,úgy az tas aj áte mbe r e i ks z ámár at ar t j ákf e nn. Az e ur ópa i be vá ndor l ók mi nd ol ya n út l e vé l l e lé r ke z ne k me g,a me l ya z tmut a t j a ki ,hogy ők f öl dműv e l ők , ot t hon i s a z z a lf ogl a l koz t a k. Egyr é s z ük a z onba n ál f öl dmí v e s ,i pa r i munká s ,a ki á l a r c ot ve s zf e l , hogy a z ut á ni l ye nr é ve n ke r ül he s s e n kiKa na dá ba ,i l l e t ve Ame r i ká ba ,me r ts z e mük e l őt t mi ndi gc s a k az i par i Ame r i k a, l e be g. Ez e k a z á l f öl dműve s e k e l me nne k Nyuga t Ka na dá ba ,s őte gy i de i g dol goz na ki s ,ne hogy vi s s z a t ol onc ol j á k őke t , de a z ut á nf e l ha s z ná l j á ka ze l s ő a l ka l ma t é s i de s z ök ne k Ke l e t Kanadába. A ka na da i ha t ós á gok e z t ne m né z i k j ó s z e mme lé s mi ndi g i gye ke z ne k e l l e ne t e nni va l a mi t . Má r s oks z or a z z a li s kí s é r l e t e z t e k, hogy a zi l ye ná l f öl dműv e s e ke t e gys z e r űe n v i s s z at ol onc ol t ák . A munka na gy vá gya a z onba n mé g e z e kke l a ne hé z s é ge kke li ss z e mbe s z á l lé sa zi pa r imunká s
193 ki t e s z i ma gá t e z e kne k a ke l l e me t l e ns é ge kne k, dea z é r tne ma dj af ölaküz de l me t , Ke l e t Ka na da i ga z á n ne m má s ,mi ntk i s Ame r i k a a r é gi é r t e l e mbe n. Ne m e gys z e r űl e má s ol á s a a z Egye s ül t Ál l a mo kna k, ha ne m a l ka l ma z kodi k a z i t t e ni vi s z onyokho z . Ka na dá ba n ar i de g t é le gyi dőr e mi ndi g va l ós á gga l me göl ia zé l e t e té se nne n köve t ke z mé nye i a vá r os okr a i s ki t e r j e dne k. Ha a ze gé s z or s z á g né há ny hóna pr at é t l e ns é gbe s z unnya d, úgy a z or s z á g vá r os a i s e m t udna k pr os pe r á l ni . Az i dős z ak i munk a, mi nt má rt öb bs z ör e ml í t e t t ük; n e mc s ak a me z őgaz das ágban f e j l ődöt tk i ,hane m az i par ban i s .A gyá r a ka zé v na gyr é s z é be n be c s ukj á k üz e müke té sa kkor ni nc s ke r e s e t . A be vá ndor l ó ör ömme l me gy Ke l e t Ka na dá ba é sha ol ya ns z e r e nc s é s ,hogy ka pi s munká t ,e gé s z bi z t os a nt öbbe t ke r e s , mi nt ha Nyuga t Ka na dá ba n a f öl d e ke n dol goz na . Az t a pé nz t a z onba n, a mi t munká j á ból f é l r et e he t ne ,r e nds z e r i nt a z onna l ha z a kül di é s pé nz né l kül ma r a d a bba na zi dőbe n,a mi korme gs z a ka d a munka ,ni nc s ke r e s e t i ,l e he t ős é gé sbi z onyr á z uha nanyomor . Nyuga t Ka na dá ba n a kóbor l ó munka né l kül i e mbe r e k e t mi ndi g a t t ól r i a s z t j á k, hogy Ke l e t Ka na dá ba me nj e n é sa mi ke t mos te l mondot t unk, a z té l e s e bbe n ki s z í ne z ve t á r j á k f öl a s z e r e nc s é t l e ne mbe r e ke l őt t .Mé gi sme nne kaze mbe r e k ,me r t ba r á t j ukt ól , komá j ukt ól ka pj á k a l e ve l e t , hogy, i t ti l ye n me g ol ya n ma ga s a na ps z á m,ne m é r de me s Nyuga t Ka na dá ba n ol ya n ke vé s é r t kí nl ódni . Ke l e t Ka na dá ba n t e r mé s z e t e s e n ugy anc s ak v annak l é z e ngő ál l ás t al an, k e r e s e t né l k ül i e mbe r e k . Ez e k i s kódor og na k, e z e kke li s ös s z e t a l á l koz t a m. Na gyon s ok pa na s z ol t a , hogy i ga z , Ke l e t e nt öbb a f i z e t é s , vi s z ont dr á gá bb a me gé l he t é s . Va gy mondj uk úgy, a zé l e l mi c i k k e k ne k ár a v an. Nyu-
194 ga t Ka na dá ba n ha ne m i sf i z e t ne k ol ya n s oka t , de a z é l e l mi c i kke kne k ne m t ul a j doní t a na k é r t é ke t ,hi s z e n mi nde n me gt e r e m,mi nde n ké z né lva n é sat e r mé sé r t é ke s í t é s e má r ne he z e bb, a ga z da c s a k na gys oká r al á t pé nz té r t é ke i ből ,t e há t könynye n oda a dj a .A v á r os okba n — va l l j á k be a ze mbe r e k,— ha ni nc s pé nz e a munká s na k,úgy bi z ony é he n ha l h a t , ne m t ud ol ya n könnye dé n é l e l mi c i kke khe zj ut ni . Kül önös e n a me z őga z da s á gi munká k i de j é n va n na gy vá l s á g. A ke l e t ka na da i a ki l ye nkor f e l ke r e ke dne k é s me nne k Nyuga t Ka na dá ba . Ε vá ndor l óc s opor t a z onba n c s a k a t öme g e gyr é s z e , me r t az i par i munk ás ok l e gnagy obb c s opor t j a s e mmi k ör ül mé ny e kk öz öt t ne m adj af e l az é l e t t e lv al ó har c ot é s né ha i nk ább ny omor og e gy pár hónapi g,de me gmar ad az i par i munk a me l l e t té se z e k a munká s ok me z őga z da s á gi munká r a s oha s e m vá l l a l koz na k. Az Egye s ül t Ál l a mokba n ös s z e ha s onl í t ha t a t l a nul j obb dol guk vol ta z e mbe r e kne k. Me gvo l ta z i pa r i munká s okna k a z a na gy e l őnye , hogy a moz gás i s z abads águk at s e mmi ne m k or l á t oz t a. Ha e gye s vi dé ke ke ns t a gná l t a munka , úgy má s f e l é pr óbá l koz ha t t a k, a hol e s e t l e g bi z onyos f e l l e ndül é s mut a t koz ot t . Ka na dá ba ne r r őls z ós e m l e he t ,me r ta zi pa r iKa na da , a Ke l e t Ka na da c s a k s z űk t e r ül e t r e s z or í t koz i k é sal e gki s e bb g a z da s á gi vá l s á got a ze gé s z kör z e t me gé r z i , a moz gá s i s z a ba ds á g önma gá t ól kor l á t oz ódi k. Ez í gy va n,e z e n ne m l e he t. s e gí t e ni .A Ke l e t é s Nyuga t na gy e l l e nt é t e i n gondol koz t a m a kkor , a mi kor új r a r a j t a ül t e m a z e xpr e s s z e n, a me l y na gy gyor s a s á gga l vi t t ke r e s z t ül ké t na pé s ké t é j j e l a ha t a l ma s Ont a r i ón . Bi z ony a vi dé k má r una l ma s s á vá l i k,l i a a ze mbe r ol ya n s oks z or
1 9 5 l á t j a . Mi ndi g f e n yő é s f e nyő, c s a k né ha t a r ká l l i k va l a mi má sz öl d s z í n e bbe a ha ngul a t ba , a z ut á n ki s t a va c s ká k, a köz e pé n a pr ó s z i ge t e k, a me l ye kből új r ak i dugj aaf e j é ta f e nyő. Ha t a l ma s s z i kl á k s z i nt é n ne m t udna k má r új s á got a dni ,i t t ot ta pr ó ki s ví z e s é sa z ,a me l ya ze mbe r f a nt á z i á j á tmé gl et udj aköt ni . Az e mbe r ik ul t úr ának a hi ány a bi z ony me gf e k s z i az e mbe r l e l k é t . Cs a k ha l á s z a t , va dá s z a t va ne z e nas z i kl á s vi dé ke n, va gy l e gf e l j e bb f a ki t e r me l é s , e s e t l e g bá nya vá l l a l koz á s , a mi a z onba n ne m moz ga tme gs ok e mbe r té sí gy a vona t ba n, ha ki ül ünk a ki l á t ó ba l konr a , na gyonna gyone gye dülé r z ima gá ta ze mbe r . La s s a nl a s s a n ke z d be né pe s e dni a vi dé k, a mi nt a na gy t a va k f e l é é r ke z ünk, a z i ga z i i ndi á n r oma nt i ka a nnyi s z or me gé ne ke l t t e r ül e t é r e . Ol ya n na gy vá r os ,a me l y a ká rc s a k e gy pi l l a na t r a i s me gf ogná é r de kl ődé s ünke t , bi z ony ne m a ka d, úgyh ogy a mi kor Tor ont óba é r ke z ünk, mi nde nki ne ka za zé r z é s e ,vé ge va n a va donna k, vé gr e be nn va gyu n k a kul t ú r a ke l l ős köz e pé n.Ez avá r osi ga z á nakul t úr á l a t l a ns á gs z é l é ne me l ke di k. Tor ont ó má ri ga z ia me r i ka i vá r os .Na gy,ha t a l ma s f e l hőka r c ol ókka l , s z é l e s uc c á kka l , na gys z e r ű köz l e ke dé s s e l ,a mi t má r a köz e l l e vő Egye s ül t Ál l a mokt ól t a nul te l . Üz l e t i ne gye de e gé s z e n ol ya n, mi nt a ki s e bb vi dé ki a me r i ka i vá r os oké . Sz é l e s e nt e r ül e l ,ki sa me r i ka ic s a l á di há z a kf oga dna k mi nde nüt t .A t or ont ói a k al e gbüs z ké bbe k a z e gy e t e mükr e . Mé g e gyi kmá s i k ki j j e bb f e kvő köz é pül e t ei s ka pot t va l a mi e ur ópa is z í nt , hi s z e n mé gi sc s a k ni nc s me s s z e Mont r e a lé s köz e l be n va naf r a nc i a Ka na da .Ka nine m t e t tva l a miba r á t s á gos ha t á s t , pe di g ka na da if oga l ma k s z e r i nt i mponá l ó mé r e t e iva nna k,t a l á na z é r t ,me r té ppe n
196 e s e t ta ze s őé s Ont a r i ot a vá r a ,a me l yne ks z é l é n e me l ke di k,r á ül taköd.A vá r os na ke zar é s z ekül önbe n ol ya n,mi ntva l a mit e nge r iki köt ő,e ze gyá l t a l á ba ns pe c i á l i s ka na da i uni kum,c s a ki t t va nna kt e nge r i ki kö t ők a s z á r a z f öl d ke l l ős köz e pé n. Az a me r i ka it e c h n i ka i t ti s bá mul a t os konc e pc i óva ll é p f e l . A na gy t a va ka tc s a t or ná va l köt i k ös s z eé shaa zEr i e t óé sa zOnt a r i ot ó köz t it e r ül e t e tá t vá gj á k ha t a l ma sc s a t or ná va l , úgy De t r oi t , Cl e ve l a nd, Cs i ká gó é sa ze gé s z vi dé k köz ve t l e n ví z i ut a tf og ka pni Tor ont ón, Mont r e a l on ke r e s z t ülat e n ge r he z . Úgy l á t s z i k,ne mc s a k ne ke m ne m va l a miba r á t s á gos Tor ont ó, ha ne m a ma gya r ok i si nká bb a kör nyé ké n he l ye z ke dt e ke l .Úgy be s z é l i k,hogy ke vé sa munka ,a za ngolmunká s s á gf é l t é ke ny a be vá ndor l ókr a , a ma gya r ok ne m i ge n t udt a k é r vé nye s ül ni . Ami kor a z uc c á ka t j á r t a m, mi ndi g f i gye l t e m a ze mbe r e ke t .Tor ont óv ol t az e gy e t l e n v ár os , ahol ma gy ar s z ó e gy e t l e n e gy s z e r s e m üt öt t e me gaf ül e me t .Ha ma r os a né r t e s ül t e m r ól a , hogy a z é r t va n i t te gyné há ny ma gya r , öt v e nt ől ny ol c v an c s al ádi g s z ámí t j ák a be av at ot t ak , de magy ar é l e tmé g ne m al ak ul tk i .Kr e s z Gé z a he ge dűművé s zé s Wi nt e r s , a Hoe r s t l a pok r i por t e r e á l la zi nt e l l i ge nc i aé l é n.I s me r t e bb r é gika na dá s ok mé g: Odor Lá s z l ó műa s z t a l os Zi l a hr ól , Bodor Lá s z l ó c ukr á s z , Pa t a ki Fe r e nc műa s z t a l os , Be ne de k Fe r e nc hi va t a l nok, Be r ná t h J á nos i pa r os , J a ka b Mi há l y a s z t a l os , Sz a bó Sz i l ve s z t e r c ukr á s z , Bódi s Ant a l é s má s ok. Va nna k ma gá nyos ma gya r ok i s , a ki k a hús gyá r a kba n é s e gye s má s ,i pa r i műhe l ye kbe n dol goz na k. Ma j dne m va l a me nnyi e n a z onba n c s a k á t me ne t iá l l omá s na k t e ki nt i k Tor ont ót ,a honna n a l ka l oma dt á n e l i l l a nna k.
197 Ha má r ma gya r kol óni á r ól be s z é l ünk, me g ke l le ml í t e ni a z ti s ,hogy Tor ont ót ól é s z a kr a ,a z Ont a r i ót ó me l l e t t va n Os hav a i pa r ic e nt r um, a ké tva s gyá r ba n,a za ut ó- é s a pl é hgyá r ba n kör ül be l ül nyol c va ns z á z ma gya rt a l á l t ke nye r e t .I f j ú Ka r na i K. I s t vá ne l őmunká sé s ke r e s ke dő kör ül be l ül a l e gt e ki nt é l ye s e bb ma gya r , ne ki va n i r á nyí t ós z e r e pei de s z a ka dthonf i t á r s a i nkköz öt t . Mé g va l a mi r ől ne m s z a ba d me gf e l e dke z ni . Tor ont óba j önne k az ok , ak i k ne m t udt ak be j ut ni az Egy e s ül t Ál l amok ba é s Ka na dá tc s a k úgy t e ki nt i k, mi nt á t me ne t iá l l omá s t . Egyi de i g l e t e l e pe dne k,me gi s me r i k a vi s z onyoka té sa z ut á n Ni a ga r á n ke r e s z t ül , a hová i nne n a ut óbus z j á r a t ok vi s z ne k, á t a ka r na k s z ökni a z í gé r e t f öl dj é r e . Bi z ony, va l l j uk me g ős z i nt é n, v al ós ágos i nt é z mé ny e kv annak e r r ea c é l r a,vi s z onta z onba n a pr óbá l koz á s ok r e nde s e n kuda r c c a l vé gz ődne k. Ha mé gá tke r ül ne ki s ,a za me r i ka iha t ós á gok ha ma r os a n l e l e pl e z i k őke té sa z ut á n ni nc ss z á mukr a ke gye l e m. Az És z a ka me r i ka i Egye s ül t Ál l a mok ha t ós á ga ia l e gna gyobb s z i gor r a lé s kí mé l e t l e ns é gge lküz de ne ka zi l ye nbe s ur r a noke l l e n. Ami kor f e l ül t e m a vona t r a , ki s üt öt t a na ps ugá ré sc s odá l a t os s z í ne ke tr a kot ta z Ont a r i ot a vá r a .Eur ópa if oga l ma ks z e r i ntma ga a va s úthi he t e t l e n hos s z úi de i g me gy kia vá r os ból .La s s a n ma r a dt a ke lmögöt t ünk a ki s ,a pr ó ke r t e s há z a k, é ss oká i gf ut ot t unk a t ó pa r t j a me l l e t t .Na gys z e r ű s t r a ndot r e nde z t e k be ,a hol nyá r on ol ya n na gy t öme ge k f ür de ne k, a mi r ől ne künk s z i nt é n ne m i ge nl e he tf oga l munk.I t tne m ke l le nge dé l y af ür dé s r e ,ni nc ss z ük s é ga r r a ,hogy kül önböz őf ür dővá l l a l koz ókhoz me nj e ne k a t öme ge k. Ha va l a ki i l ye ntke r e s ,a zi sa ka de l é g,de r e nds z e r i ntki ha j t a na k ac s a l á dok a za ut ój ukka l ,be nne l e ve t kőz ne k
198 é sot t ,a holj ól e s i k,be ugr a na k aví z be .Na gyon é r de ke sl á t vá ny,a mi nta ze mbe rvé gi gné zé sa me r r e i c s a kas z e m e l é r he t , mi nd e nüt tf ür dőz őke tt a l á l . A f ür dőé l e tna gy de mokr á c i á j ae z ,a me l y ma gunkf a j t a e ur ópa i a kna k f e l t é t l e n ül ke l l hogy i mponá l j on. A vi dé k kül ö nbe ne r r e má re gé s z e n me gvá l t oz ot t .A s ok s z i kl aé sf e nyő ut á nj ól e s i ka ze mbe r ne ka pr ó ke r t e ke tl á t ni .Gyümöl c s f á k ból onga t na k f e l é j e ,a ze gé s z vi dé k üdé bb é s ke dve s e bb,mi nt e ddi gvol t .Me gyü nkl ee r ős e ndé l ne k,ne mi sc s oda t e há t mi nde z , ha ne m at e r mé s z e t ör ök t ör vé nye i s z e r i ntí gyke l ll e nn i e .
Ha mi l t on, Ke l e t Ka na da ma gya r f ővá r os a . Hami l t on,( —) . Egy i de i ge l t űnte l ől ünk a t ót ükr e ,ma j d ki s e me l ke dé s pe r e mé nf ut ot ta vona té sf é l kör a l a kba n ve t t kör ül be nnünke t Hami l t on, Ke l e t Ka na da l e gna gyobb ma gya rt e l e pe é s a z i t t e ni ma gya r s á g s z e l l e mi köz pont j a . I t t má r ma gya r ha ngul a tf oga dot t . Ahogy l e s z á l l t a m a vona t r ól , Sz abol c s Fe r e nc é sI s t v ánf f i Mi kl ós ma gya rl a ps z e r ke s z t ők üdvöz öl t e ké sa mi nt ma gya r ul be s z é l ge t ve a pá l ya udv a r on ke r e s z t ül a za ut óhoz s i e t t ünk, t öbbe n me gf or dul t a k ut á nunk, e gyi k má s i k ma gya r ulkös z önt öt t . Ha mi l t on ne m ol ya n na gy vá r os , mi nt Tor ont ó, de va l a hogya n s okka l ke dve s e bb ós i nt i me bb.A f e l hőka r c ol ók i t tc s a kc s e c s e mők,vi s z ont a vá r os na ke gyi kmá s i kr é s z e a ki s né me t vá r os okr a ha s onl í t , má s ut te gyé b ha ngul a t ok f ogj á k me gal e l ke t .A vá r os köz e pé n na gyon s z é pt é r , a me l ya z ut á n hos s z ú uc c á vá nyúl i k. Mi nde nf e l é
199 s t í l us os é pül e t e k, a köz é pe n ke dve s pa r k, s z ökőkút . Va l a hogya n a z e mbe rr ögt ön ot t hon t a l á l j a magátbe nne . Ha ma r os a n s i kl óva lf öl vi t t e k a vá r os ka he gyé r e é s a ma ga s l a t r ól t e ki nt e t t ünk a l á . Ke vé s ke dve s e bb l á t vá nyba n vol tr é s z e m. Fe l ül r ől s z i nt e c s a ke r dőt l á ta ze mbe r ,s a f á kl ombkor oná j a t a l ' a t ts z e r é nye n húz ódna k me g a há z i kók.A ma gya r ok büs z ké n me s é l t é k,hogy i t ta s z é ps é gr ei s a dna k va l a mi t ,j á t s z ót e r e ke t ,s z é p pa r koka tf ogna ké pí t e ni ,a j ö v őbe n mi ndi nká bb t öbbe té st öbbe t .Ha mi l t onmá rmai saf á kvá r os aé sa zi sf ogma r a dni . I t t l á t t a m a l e gt i pi kus a bb pé l dá j á t a nna k, hogya n s z e l he t i á t mi nde n t e ke t ór i a né l kül a va s úta vá r os t .Az a me r i ka ivá r os ok hi r t e l e nf e j l ődt e ké sne m s oka té r t e kr ás z a bá l yoz ni .A f e j l ődé sa z ut á na ze l s őt e r ve ke tna gyon ke r e s z t ül húz t a l é sí gy a l a k ul tkit i pi kus a na me r i ka ivoná sa vá r os ok é l e t é be n, ho gy a há z a k úgy kör ül f ogt á k a va s út s í ne ke t ,mi nt ha va l a mi kor a va s út ne m i sa vá r o ss z é l é n r ob o got t vol na e l . Bi z ony a vá r os f e j l ődöt t j obbr a é s ba l r a ,t e r j e s z ke dé s é be n ne m t ör ődöt ts e mmi ve l . Ha mi l t onna k úgys z ól vá n a köz e pé n va na ze gyi k pá l ya udva r ,a mi kora vona t ot j e l e z ne k,l e boc s á t j á kas or ompóka té s a moz dony a ut oma t i kus a n moz gó ha ngj aa ddi g s z ól ,a mí g a va s út ha l a d. Í gy ha r a ngoz z aá t ma gá ta ze gé s z vá r o s on. A ma gya r Ha mi l t on a l e gr é gi bb ont a r i óbe l i ma gya rt e l e p.Mi ndi gf e l s z í vó he l ye vol ta ze gé s z kör nyé kne ké s má rne gy v e né v v e le z e l őt ti s ak adt ak i t t magy ar ok . Köz e l va n a z Egye s ül t Ál l a mokhoz ,s oka ná t j öt t e ki de , a kör nyé ke n dol goz t a k é s t é l i r e be ke r ül t e k a vá r os ba . Az , hogy s oka n va nna k l e t e l e pe de t t ma gya r ok i s ,a nna k
200 f ől e ga za z oka ,hogy i t te l é g könnyű vol thá z a t s z e r e z ni , mé r s é ke l tá r on, könnyű l e f i z e t é s ir é s z l e t e kr e ve t t é k me ga z oka t ,é s ha e gys z e rmá rme g va n a há z ,a kkor t öbbe t ne m moz ogna k ol ya n könnye n. A ki s bi r t ok i de i köt i őke t . Kör ül be l ül s z áz magy ar c s al ád t e l e pe de t ti t tl e ál l andóan, e z e nkí vül l e he t kör ül be l ül e z e r magy ar , ak ii t t dol goz i k ,t é l i r e pe di g be j ön a v i dé k r ől v agy k é t e z e rmagy ar . Az e l őt tl e ga l á b b né gys z e r a nnyi a n vol t a k, mi nt mos t . A há bor ú ut á n a ma gya rt e l e pf e l l e ndül t , a z ut á n 1921—1923ba n me gf ogya t koz t a k,a z ut ol s ó e s z t e ndő kbe n pe di gá l l a ndó a ze me l ke dé s .Az a me r i ka i e l nökvá l a s z t á s i de j é n s oka n j öt t e k És z a kAme r i ká bóle r r e a vi dé kr e ,me r ta ga z da s á givá l s á g ot té r e z t e t t e a ha t á s á t ,i t tpe di g na gy munká k vol t a k. Többe k köz öt té pí t i ka z Er i eé s Ont a r i o t a va k köz öt t i ka ná l i s ,a hol munka bé r be n t i z e nöt hús z mi l l i ó dol l á r tf i z e t ne k ki .a me l yből bi z ony s oka né l he t ne k. Ebbe na zé vb e n at e l e p kül önös e n na gy f e j l ődé s ne k i ndul t . A ma gya r ok na gyobbá r a a z Eas t ol da l on, Be a s h Roa don é s kör nyé ké n l a kna k. A Nor d ol da l on,a t ópa r tkör ülva nna k a ma gya r ok,va l a mi ntaFe r ie rSt r e e t e n,Wood St r e e t e né s kör nyé k é n, a We s t ol da l on pe di g a Dundur n St r e e t e né s kör nyé ké n,va l a mi nta s z e gé nye bb vi dé ke ke n he l ye z ke dt e k e l . Ma j dne m va l a me nnyi i pa r os ,a ki k Ka na dá na k mi nde n t á j á r ól i de ve i t ődt e k.Ha mi l t onn a kf ől e ga z a va r á z s aa za l f öl dműve s e k kör é be n, hogy i t t öt s z áz f é l ef ogl al k oz ás i l e he t ős é g v an. Kör ül be l ül mi nde n, a mi e l ké pz e l he t ő. A ma gya r ok l e gi nká bb mi nt na ps z á mos ok dol goz na k,de i ge ns ok s z a kmunká s va n köz öt t ük, a ki ke t na gyon me gbe c s ül ne k é sa ki k j ó hí r ne ve t s z e r e z t e kama gya r s á gna k.
201 A l e gt öbb ma gya ra va góngyá r ba n,a Ha r we s t e r a r a t á gé pgyá r ba n, a köt é l gyá r ba n, We s t i nghous e f a r mgé pg yá r ba n, mot or , vi l l a nyüz e me kbe n, a c é l gyá r ba né s má s ut t működi k. A va s út ná l l e ga l á bb hé t s z á ze mbe rdol goz i k Ha mi l t on é s kör nyé ké n, a ka ná l i s é pí t é s é né ls z i nt é n r e nge t e ge n t a l á l t a k e l he l ye z ődé s t . Ha e gy r é s z ük a vi dé ke n, va gy a kör nyé ke ni sva n,a z é r ti dőköz önké ntmi ndi g be ve t ődne k Ha mi l t onba é se z tt e ki nt i k köz pont j ukna k. 1925be n ne m s oka t dol go z t a k, a ga z da s á gi vá l s á gi t ti se r ős e né r e z t e t t e a ha t á s á t ,1926 f e br uá r j á t ól ke z dve a z onba n va n má r munka .A j e l e nt ke z ő munká s t e r mé s z e t e s e n ne m r ögt ön ka p munká t ,né ha bi z o ny e gyké t hé t i gi s kóbor ol ,a l e gs z omor úbb a z onba na z , hogy a t é l e n be t ódul ó na gys z á mú munká s s e r e gne k f e l e ma j dne m mi ndi g munkané l küll ődör ög. A ma gya r s á g me gs z e r ve z é s e mos tf e l t é t l e nül j ó ke z e kbe ke r ül t .Kov ác s Fe r e nc t i s z t e l e t e sá t j öt t a z Egye s ül t Ál l a mokbólé s ke z é be ve t t e a ma gya r s á g i r á nyí t á s á t .A t i s z t e l e t e si r oda l om- é s művé s z e t s z e r e t őe mbe r ,ő ma ga na gys z e r űe nf e s t ,s z é p s z obr oka tmi nt á z ,a f e l e s é ge pe di g ki vá l ó köl t őnő, Kov ác s né PálRóz s a ,a ki ne k na gyon j ó ne ve va n Er dé l ybe n,deot t hon i sj óli s me r i k.A há z aama gya r okgyül e ke z őhe l ye . Ami kor me gl á t oga t t a m, é ppe n e gy s e r e g ma gya r vol t ná l a . Ka na dá ba n a ma gya r pa pokna k ni nc sva l a miké nye l me sdol guk.Ne mc s a k al e l ki e kke l ke l lt ör ődni ük, ha ne m a ga z da s á gi s z e r ve z é s i munká l a t oka ti s ne ki k ke l le l l á t ni ok. A ké t ma gya rs z e r ke s z t őve le gyüt ta t i s z t e l e t e s e k he l ye z i k e lmunká i baa zi de t é ve dtma gya r oka t Na gyon s z é phe l ye nl a kna k, c s upa ke r t e k
202 a köz öt té si ga z á ni di l l i kus ké pf oga dot t ,a mi kor , ki ül t ünk a por c hr a , Ka na dá ba n, de kül önbe n e gé s z Ame r i ká ba n na gyon s z e r e t i k a mókus oka t é s úgy t a r t j á k őke t ,mi nta há z i á l l a t oka t .Ot tf ut ká r oz na k a ma g a sf á kon, a ze l é j ük s z ór té t e l é r t l e j önne ké s a há z imókus mé g a ké z bőli s ha j l a ndóa zé t e l te l ka pni . Bi z ony s oká i gs oha s e m be s z é l ge t he t t ünk,me r t mi ndi gj öt t e k új a bb é s új a bb e mbe r e k,a ki ke l he l ye z ődé s tké r t e k.A r e f or má t us e gyhá z na ki t ts z á z hí ve va n. Ez e k köz ül a z e gyha r ma da c s a l á dos . Va nna ki t tka t ol i kus ok i s bős é ge s e n,de őke te ddi g mé g ne m t udt á kj ólme gs z e r ve z ni .He m a t ya j á r tá ta zá l l a mo k ból ,de ő má r vi s s z a t é r tEur ópá ba ,kül önbe ni s na gyon he l ye s vol na ,ha a ka t ol i kus ok i s dol goz ná na k. A r e f or má t us ok má r 1913ba n ke z dt e ks z e r ve z ke dni ,a ma gya r ok ve z e t őj ea kkorFe k e s h áz ine vű j e gyz ő vol t .Az a kkor i ma gya r ok e r ős e n s e gí t e t t é k a ba j ba j ut ot te mbe r e ke t ,Fe ke s há z ia há bor úa l a t tmé gas a j á tf i z e t é s é ti s ki os z t ot t aas z e r e nc s é t l e ne mbe r e k köz öt t . Az ót a má r va n hami l t oni magy ar e gy l e t , a me l yne k ne mr é g mé g c s a k ne gyve n t a gj a vol t , ké s őbb a z ut á n me gs z a por odot t . Az e gyl e t kör ül va nna k bi z onyos n é z e t e l t é r é s e ké s ha r c ok,de e z e k c s a ká t me ne t ij e l l e gűe k, ma j d ki f og va l a hogya n a he l yz e ta l a kul ni .Me g ke l lmé gj e gye z nünk a z t i s ,hogy i pa r ir é s zl é vé ne z ,a ka dna ki t t bi z ony mi nde n pol i t i ka i á r nya l a t ú e mbe r e k, s őt mé g kommuni s t á ki s .Ez e ks z á má r aa z onba n ne m s ok t e r r é num nyí l i k, me r ti t t ve l ük ne m s oka t okos kodna k.Amí gc s a k be s z é l ne k,a ddi g ni nc sba j ,de ha má rt e nnii sa ka r na k va l a mi t ,úgy bi z ony e gys z e r űe nki t ol onc ol j á kőke t . At i s z t e l e t e sú r de r é k s e gí t őt á r s a i va l hoz z á l á t ot t a na gymunká hoz ,a ma gya r s á g me gs z e r -
203 vé s é s é he z . El s ős o r ba n t e mpl o mot a ka r t a k s z e r e z ni , me r th i s z e n e z e n a vi l á gr é s z e n e za ze gye t l e n, a me l yből mi nde n ma gya r t á r s a da l mi moz ga l om ki f e j l ődhe t i k. Ez ta f e l a da t ot na gys z e r űe n ol dot t á k me g,We s t wa r ds t r e e t274.s z á mú há z a tve t t é k me g,a holva n öína gy t e r e m é st i z e nné gy l a kós z oba .A t e r me ka ,kül önf é l e moz ga l ma ks z á má r a f ont os a k,a l a kós z obá kbólpe di gt í z e tki a dna k,né gye tme ne dé khá z na kt a r t ot t a kf e nn é s a bé r ös s z e g kör ül be l ül f e de z i a ki a dá s oka t . Bi z ony ni nc s e na «t e mpl om»on t or ony,e gys z e r ű vi l l aa ze gé s z ,de ne m mus z á j a kül s ős é ge kbe n i s ha ngs úl yoz ni a l é nye ge t .Na gyon s z é pt é r e nf e ks z i k,s z e mbe ve l e gyönyör ű pa r k, a mi kor mul a t s á got t a r t a na k, a ke r t j ük t e l e va nl a mpi ónna lé s ha s ok a ve ndé g, úgybi z onyapa r kb ai ss z or ul na k. Ne m s z a ba da z on me güt ődni ,hogy a t e mpl om é s a mul a t s á ge g yüt tva n,hi s z e n mondot t uk má r , hogy a t á r s a da l mi moz ga l ma k c s a k a z e gyhá z r é vé n f or má l ódna k me g. Az e gyi k t e r me tt e mpl omna k s z e nt e l t é k f e l ,i t tc s a k i s t e nt i s z t e l e t va n, at öbbi he l yi s é ge kbe n a z onba n a ma gya re gyl e t s a ma gya rt á r s a s á gok t a r t j á k a z ös s z e j öve t e l e i ke t ,s őtbi z onyi t ti smul a t na k. Ér de ke s , hogy a ka na da i ha t ós á gok na gyon me gbe c s ül i k a ma gya r s á g s z e r ve z ke dé s é t . Ami kor a t e mpl omot f öl s z e nt e l t é k, ma ga a pol gá r me s t e r i sme gj e l e nt ,na gyon s z é p be s z é de tmondot t ,ha ngs úl yoz t a ,hogy a magy ar ok k u l t úr ában f öl öt t e ál l anak a t öbbi be v ándor l ók nak , ugya ní gy nyi l a t koz ot ta pr e s bi t e r i á nus e gyl e tki kül döt t j ei s .Font os na kt a l á l t á k a ma gya r s á gt ömör ül é s é té sa z tf e j t e ge t t é k,hogy é p p e na zi l y e ns z e r ve z ke dé s e kr é vé n ke r ülköz e l e b be gymá s hoz a t ör z s ökös l a kos s á gé sabe vá ndor l ók. A ki s Ha mi l t onba né ppe ne l é gt e mpl om va n,
204 a magy ar r e f or mát us t e mpl om a s z áz e gy e di k i s t e nház a Kanadá nak e bbe nak i sv ár os ában.Ma má r mi nde n má s odi k va s á r na p va n i s t e nt i s z t e l e t , a me l ye n hus z onöt é n—öt ve ne n j e l e nne k me g. Az i s t e nt i s z t e l e t e ke t má r z e ne s z óva l i s kí s é r he t i k, me r te gy a ngol höl gy z ongor á ta domá nyoz ot ta ma gya r okna k. A ma gya r okn a ke gyi kl e gf őbb ba j uk a z ,hogy ne m t udnak angol ulé sí gy ne he z e n he l ye z ke dhe t ne ke l . Nyuga t Ka na dá ba n, a hová va l ós á gga lc s a l oga t j á k a ze mbe r e ke t , ne m a nnyi r a hi á nyz i k a z a ngol nye l v, mi nt i t t Ke l e t Ka na dá ba n, a hol a z i de ge nt t ul a j donk é ppe n ül döz i k. Ková c s t i s z t e l e t e s úr é ppe n e z é r te l s ő dol gá na k t a r t ot t a , hogy angol i s k ol át r e nde z z e n be a magy ar ok s z ámár a. A Y.M.C.A.s z e r ve z e t é n be l ülme gc s i ná l t á ka z i s kol á t ,a hol I s t vá nf f is z e r ke s z t őé s Tom Sa wye r ur a k t a ní t a na k a ngol ul . Má re ddi g pé l dá se r e dmé nye ke té r t e ke l .A t a nf o l ya m e l e j é nc s a k hus z onöt é n t a nul t a k , ha ma r os a n ha r mi nc öt r e e me l ke de t ta t a nul ók s z á ma . Ha ma me gé r ke z i ke gy munká s , hol na p má rj e l e nt ke z i k i s t a nul ni . Ez t e l j e s e n a me r i ka ir e nds z e r ,a me l ye ta t i s z t e l e ndő á r Ame r i ká ba nt a nul te lé si t t Ka na dá ba n ve z e t e t tbe . Te r mé s z e t e s e n r e nde z ne k ös s z e j öve t e l e ke t , mul a t s á goka t , s őt v a n k öz műv e l ődé s i t ár s as ág i s , a me l yne kc é l j a a ma gya rz e ne é sl i t e r a t úr aá pol á s a . Enne k ve z e t é s é r eat i s z t e l e t e sa s s z ony vá l l a l koz ot t ,a ki mi nt köl t őnő, e r r e a l e ga l ka l ma s a bb.Va n nőe gy l e ti s ,a me l y kül önös e na zá r vá ka ts e gí t ié s be t e ge ke tl á t oga t ,e z ta t e vé ke nys é ge ta j övőbe n mé gj obba n ki a ka r j á k mé l yí t e ni . Ame r i ká ba nas por t na k na gy ös s z e t a r t óe r e j e va n. Ez ti sé r t é ke s í t e n i kí vá nj á k a ma gya rs z e r ve z ke dé skör ül .
205 Nyá r on, a mi k o r mé g· va n munka , ni nc s i s s e mmiba j ,t é l e na z onba nr e t t e ne t e sl á t nia munka né l kül i ,l é z e ngő, s z e r e nc s é t l e n ma gya r oka t . Mos t ol ya s mi be nt ör i k af e j üke t ,a mie s e t l e g·e z ta na gyon ne hé z pr obl é má t me gol da ná . Az ál l ás t al an magy ar ok at ház i i par i munk ár a s z e r e t né k f ogni . Ki s ,a pr ó ni ppe ke t na gyon könnye nl e he té r t é ke s í t e ni a z Egye s ül t Ál l a mokba n. Be a ka r ná na k r e nde z nie gy műhe l yt ,a hola z ut á na zá l l á s né l kül i e mbe r e k mi ndi g e l he l ye z ődé s t t a l á l ná na k é s i t t mi nde nki a nnyi t ke r e s ne , hogy l e ga l á bb a t e l i nyomor t ól me g vol na kí mé l ve . Te r mé s z e t e s e n e nne k na gy a ka dá l ya iva nna k,üz l e t i l e g ke l lme gs z e r ve z ni ,vi s z ontvi gyá z nike l la r r ai s ,ne hogy a s z e gé ny e mbe r ki z s á kmá nyol á s á r a ve z e s s e n, de t a l á nma j dt udna kv a l a mie r e dmé nyr ej ut ni . A ma gya r kol óni at e r mé s z e t e s e n na gyon na gy. Az i s me r t e bb e mbe r e k But iJ óz s e fósc s a l á dj a ,a ki ke r e s ke dé s s e lf ogl a l koz i ké s má rhús zé v ót a va n i t t .Mór é Fe r e nc u gya ni l ye nr é gika na dá sé ss z i nt é n ke r e s ke dő,Kr a lJ óz s e fhús zé ve l őt tj öt tDunabogdány hól , a ma gya r ok e gye s ül e t é ne k e l nöke , s z é p há z a va n, s z e r s z á mké s z í t ő, s a j á t műhe l yé be n dol goz i k . Mar t i n Maj t é ny i Ede a r a nyf úvó, hús z hus z onöté v ót a va n ki nté ss oka ts z e r e pe l t ,mi nt t ol má c s a ma gya r ok é s ka n a da iha t ós á gok köz öt t . Te ki nt é l ye se mbe r Né me t hJ óz s e f ,a ma gya re gyl e tvol te l nöke ,Kat ona,Tót hJ á nos ,Nát r on J óz s e f , Si nk aJ á nos ,Fog lJ óz s e f ,Pr i nc J á nos e l őmunká s . a ki ne k ke z e a l a t ts ok ma gya r dol goz i k. Pr i nc Sá ndor ,a ki ne k b o r bé l yüz l e t e va n, Bal ogh J óz s e f , Sz ar k a Lá s z l ó, Mé r e iI s t vá nt ol má c s . Mol nár J óz s e f bu kovi na i ma gya r . Egyá l t a l á ba n s ok bukovi na i ma gya r ve t ődöt te r r e a vi dé kr e . Egé s z e n a ngol üz l e t be n he l ye z ke de t te l Dal t s De z s ő, a ki Sz e ge dr őlke r ül tki é se gy hol l a ndii mpor tc é ge
206 va n,t öbb s z á z e z e r dol l á ré r t é kű f or ga l ma tc s i ná l é ve nt e . Mi ve l Ha mi l t on Ke l e t Ka na dá na k ma gya rf ővá r o s a ,ne m ma r a dha te lma gya rl a p né l küls e m. Me ga l a p í t ot t á k a Kanadai Magy ar Né ps z av at , a me l ya z onba ná l l a ndóa n ha r c ba ná l la wi nni pe gi ma gya r új s á gga l , a ke l e té s nyuga t na gy e l l e nt é t e ié l e z ődt e k kie bbe n a vi s z á l yba n.A l a p kör ül f ol yt on z a va r ok va nna k, me r t ni nc se r ős é s komol y ké z be n.Ami korot tj á r t a m,é ppe ne gy f i a t a l , t i z e nnyol c e s z t e ndő s gye r e k s z e r ke s z t e t t e ,a ki mé g a zi s kol á i ts e m vé ge z t ee lé sc s a ka múgy f é l ké z z e l i r á nyí t ot t a a ka na da i ma gya r s á g s or s á t . Ké t komol ye mbe r va n ot t ,I s t v ánf f iMi kl ós é s Sz abol c s Fe r e nc .Mi ndke t t ős z e r ke s z t e t t ei s má ra l a pot ,de a t ul a j donos s a l i dőköz önké nt ös s z e z ör dül t e k. Az e gé s z ka na da i ma gya r s á g é r de ke vol na a z , hogy e z e n af ont ospont on komol yé sbe c s ül e t e sma gya r új s á g ha r c ol j on a ma gya ré r de ke ké r t . Az ót a má r Ková c st i s z t e l e t e s n e k va n ma gya r he t i l a pj a ,a me l y e gye sc i kke ke ta ngol uli sköz öl ,hogy at ör z s ökös' l a kos s á gi nf or má l va l e gye n a be vá ndor ol t ma gya r okl e l ki á l l a pot á r óli s .
A Ni a ga r ai ss okma gya r na ka d me gé l he t é s t Ni agpr a rFal l s ,( —) . Ka na da é s Ame r i ka ol va d ös s z ee z e nat e r ül e t e n.Enne k ha t á s aa l óle gy pi l l a na t i gs e m l e he t s z a ba dul ni , És z a khoná ba n mi nde nüt t ke vé s a z e mbe r ,i t t pe di g nyüz s ög a ze mbe r ha d. Aut ók, a ut óbus z ok e gymá s há t á n,a ze mbe rl e l ké t me gka pj aa zé l e t ne ka zaf e l f okoz ot ti z ga l ma ,a me l y a z Egye s ül t Ál l a mokna k a kül önl e ge s s a j á t os s á -
207 gá t köl c s önz i .A vé gt e l e n na gy bi r oda l omba n,a na gy pr a i r i e ke n, a ha t á r t a l a n r e nc he k köz öt t va l a hogya n mi ndi g e gz ot i kusut a z óna k gondol j uk ma gunka t ,mos tpe di ge l f og a za zi de ge s s é g,me r t a zÚj vi l á gne ms oká r aki t á r j ac s o dá i t . Ková c s Fe r e nc t i s z t e l e t e s úr r a l ül t ünk a z a ut óba ,a me l yne k kor má nyá ná lPa pp Ai ndr á sr é gi ka na dá s ül t .A t i s z t e l e t e s úr We l l a ndba n a ma gya r okna ka ngoll e c ké tá dé s a Ni a ga r a me l l e t t ma gya ri s t e nt i s z t e l e t e tt a r t ,e nge m pe di g ma gá va lvi t té r de ke sút j á r a . Ha Ha mi l t on a f á k vá r os a ,úgy e za ze gé s z kör nyé k Ka na da vi r á gos ke r t j e . Ami nt , ki f e l ér obogt unk a vá r os ból ,ke dve s vi r á gokka lé ke s ke r t e c s ké k üdvöz öl t e k.A há z a kl a s s a nl a s s a ne l ma r a doz t a ké se l é nk t á r ul gyönyör ű pompá j á ba na t e r mé s z e t .J obbr ól ba l r a na gys z e r űe n á pol t gyümöl c s ös ök.Al ma f á k,ba r a c kf á k,c s e r e s z nye ,s z ől őve nyi gé k. A na ps ugá r könnyű a r a nypor t hi nt e t t r á j uk mi nt ha va l a mi c s oda bi r oda l omba n j á r ná nk. Né ha f e l üt öt t eaf e j é te gye gy j ól á pol t há z a c s ka , nya r a l óf é l e , mi nde nünne n a .j ól é t ,a z , ör öm k a c a got tr á nk.Ni nc s má ra za ze gyha ngús á g, a me l y Nyuga t Ka na dá ba n s oks z or s z i nt *' kí s é r t e t i e s ,ne m s z a l a dunk a ka dá l y né l küle gye ne s i r á nybí a n,ha ne m a z úts z e s z é l ye s e n ka nya r og,i t t e gy bi r t okot ,ot tv a l a migol f pá l yá t ,me gi ntmá s ut t r e nds z e r t e l e nül é pí t e t t há z c s opor t ot ke r ül me g. Eddi g hi á nyz ot ta ze mbe r kor r i gá l ó ke z eat e r mé s z e te gyönt e t ű munká j á n,mos t má r mi nde nüt t a ze mbe r it e vé ke nys é ge z e rj e l e . J óda r a bon e gyüt tf ut ve l ünk a na gy f e ns í k r á nk me r e dő s z é l e .Mi nt ha a t e r mé s z e tc s odá l a t os kí na if a l al e nne ,a me l y ha t á r ts z a be nne k a vi l á gna k, a me l ye n ke r e s z t ül f ut unk. A f a l dús a n z öl de l őf á kka l va nki pá r ná z vaé s ne he z e n l e he t
208 e l ké pz e l ni , hogy a t e t e j é n t e r ül e l a ha t a l ma s t e nge r t a va kna k e gyi ke ,a z Er i e t ó. Ha e gys z e r me gs z a ka d af e ns í ks z é l e ,úgy l e z uha na zi r t óz a t os ví z t öme gé se l é nk t űni k a vi l á gl e gna gyobb l á t vá nyos s á ga ,aNi a g a r aví z z uha t a g. . . És z r es e ve s s z ük,a mi nt ki sf a l uc s ká ba ke r ül ünk.EzGr i mbs y,agyümöl c s köz pont .A s ok gyümöl c s öt va l a hogya n e xpe di á l ni ke l l ,a z é r ta l a kul t e za ze mbe r iköz ös s é g.Be t é ve dt ünk e gy ki s ha r a pni va l ór aa z út me nt é n kí ná l koz ói nnbe ,a mol ya n f oga dóf é l e , de i nká bb ki r á ndul óhe l yne k l á t s z i k,e s t ebi z t os a ns z ólaz e neé saf i a t a l s á gköve t e l iama gaj oga i t . Ne m mi ndi g s í ks á gon ha l a dunk, ha ne m né ha s z e l í dl a nká s okr a kús z unk f e l ,s őta za ut ói ss z us z og, a mi kor na gyobb e me l ke dé s e kne k l e ndül ünk. A t e t őn mi ndi ge l bá j ol ó ki l á t á s .Al a t t unk a bőve n a da koz ót e r mé s z e t ,a me l ye ta ze mbe r e k a ma guk s z á má r a ka ma t oz t a t na k. Na gy t á vol ba n me gc s i l l a na z Ont a r i ot a v á na k vi z e ,a me l ye tmá ra Ni a ga r aví z e s é si sme gduz a s z t ot t . Né há ny f a l uc s ka ma r a d e l mögöt t ünk, va gy c s upá n há z c s opor t ok,a l i gl e he t kül önbs é ge tt e nni . Át f ut unk e gy hí don é s hi r t e l e n me gr a ga dó ké p nyűgöz il ef a nt á z i á nka t .Egy ha l om t e t e j é nf e s t ői kör nye z e t be n gyö nyör űt e mpl om, a me l ya ze gé s z vi dé kf öl öt tur a l kodnil á t s z i k.St .Ca t e r i ne s vá r os a üdvöz öl í gy be nnünke t . Ol a s z os ha t á s a ,a me l ybe n aművé s zs z e mes oks z é ps é ge tf e de z he tf e l .A l e l ki i s me r e t e s t udós í t ó a z onba n ne m s oka t é r z e l e ghe t ,me r tmá rh e gye z nike l la c e r uz á t .I t tva na we l l a ndic s a t or na vé ge ,a me l ya z Er i eé sa z Ont a r i o t a va ka tf ogj a ös s z e köt ni . Na gy f e j l ődé s ne k i ndul ma j d a ze gé s z kör nyé k, a mi nt a c s a t or na e l ké s z ülé sme gk e z dhe t ié l e t é t .Má rna gyon vá r j á k e z ta zi dős z a kot a zi de s z a ka dt ma gya r ok,me r t
209 va nna ki t ti se l e ge n i de s z a ka dt vá ndor ma da r a k, a ki ki t tpi he nt e kme ge gyki s s é . AJZ i dő s ür ge t ,r oha nunk t ová bb.Az e s tke z d l e e r e s z ke dni ,a za ut ónk na gy e r őf e s z í t é s e ke tt e s z , » hogy i de j é be n be f us s unk We l l a ndba , a hol má r vá r n a kr á nk a t a nul nivá gyó ma gya r ok.A f öl de t má rs ok he l yüt tf e l t é pt é k, ké s z ül a ka ná l i s . Ge r e ndá k, va s s z e r ke z e t e k t á ma s s z á k f e l a na gy be vá gá s oka t , gi gá s z i munka e l őké s z í t é s é ne k va gyunkat a núi . Az a ut ó as ok ké nys z e r ű ke r ül ők köz öt tbukdá c s ol ,ma j das of f őr ünk c s odá l koz va f é ke z .Pa pp bá t yá nk r é ge n ke r ül te r r e a vi dé kr e ,úgy i s me r i mi ntat e nye r é té se z é r té r t he t e t l e namor gá s a : — De há ti t tmé gne mr é ge nf ol yóvol t ! . . . Ke r e s s ük a f ol yót ,ha ma r os a n me gi st a l á l j uk. Egys z e r űe n újme dr e tá s t a k ne kié s má s f e l é ve z e t t é k,í gy kí vá nj aac s a t or n aé r de ke é se z tmi nde ne kf öl é he l ye z i k.El őt t ünk a ki s z á r a dtme de r ,a f ol ya m vi z e pe di g pi s z kos a n ha bz i k a bba n a z á gyba n, a me l ybe má ra ze mbe r ia ka r a té se r ő he l ye z t e . Ne m é r ünk r ác s odá l koz ni , má r má s f e l éj a j unk. Egyké t há z bús ul a l á t ha t á r on, a f e l dúl t f öl t ' kör nyé ke n e m na gyon ba r á t s á gos .I t t va n Magy ar f al v a, de ne m na gyon dobogha té r t e a s z í vünk,me r tc s a k há r om há z ,ne m f e j l ődöt tt ová bb. Söt é t e di k, a mi kor be f ut unk We l l a ndba .A f őuc c á n vá gunk á té sa z üz l e t e k ki vi l á gí t ot t ki r a ka t a i vi l l a nna k f e l .I nká bb c s a k kör vona l a i tl á t j uk e nne k a ma gya rs z e mpont ból ol ya n f ont os he l yne k. El ha gyj u k Ca me l on á l l omá s á t , ös s z e ol va dt a k ugya ni s a ha t á r ok é s mos tmá rWe i l a nd a z ur a l kodó c s i l l a gz a t . A vör ös a ngol t e mpl om ki e me l ke di k a homá l ybólé se l di c s e ke dne k ne ke m
210 ve l e ,hogy ki vá l ó művé s z ior goná j ava n,a mia mi s z e mpont unkból a z é r t f ont os , me r t a ma gya r i s t e nt i s z t e l e t e kr ei si t t gyűl t e k ös s z ea ze mbe r e k. Hi r t e l e nf é ke z ünk é se gy üz l e te l őt tá l l unk me g. A bol tmögöt tna gy he l yi s é g;e gye l őr ee z a ma gya r ok köz pont j a . Le s z e z mé g má s ké ppe n i s . A t i s z t e l e t e s úr é ppe n a kkor a l kudot t me gf e l e l ő obj e kt umr a . A há z a t , mi nt i t ts z oká s os ,á t a l a kí t j á k t e mpl ommá ,a ka d a z ut á n mi nde nf é l e he l yi s é g a züdvösc é l okr a . Ma gya rs z óf oga d be nnünke t .Ma j dne m mi nde gyi k új ki vá ndor l ó.Hi á ba ké s t ünk e l ,ne m mul a s z t ot t a ks e mmi ts e m.A de r é ke mbe r e ke ddi gi s t a nul t a k .Ne he z e nt ör ia za l f öl didi a l e kt usa ne hé z a ngols z a va ka t ,a f e l vi dé kima gya ré s a duná nt úl i i ss z i dj a a bol ond á ngl i us nye l ve t ,de ne ms oká r a ne m l e s z má r né ma e bbe na zi r t óz a t os na gy or s z á gba n.A t i s z t e l e t e s úr t öké l e t e sa ngol ,t ől et a nul j á k a ki e j t é s t ,s a f e l a dot tl e c ké t mi nde nki na gys z e r űe n me gt a nul j a , i t t r os s z di á k ni nc s , me r té r z i k as z e gé nye k,hogy c s a ka za ngolnye l vve lbol d ogul ha t na k. Má rs öt é te s t e vol t ,de a z é r ta ut ón be s z á gul dot t uk a z e gé s z vá r os t .A c s a t or na ki köt őj é ne k kont úr j a i ne he z e n f e ke t e dt e k, mos t pa r kí r oz z á k, s őthe t e nké ntké t s z e ri t tmé g az e ne ka ri sj á t s z i k, bol doga n ka pj af e la ma gya ra f e j é t ,ha ma gya r »me l ódi á kt ör ne k na gy né ha a zé gf e l é .Be f or dul unk a kör nyé k uc c á i ba .I t tmá r mi nde n má s odi k üz l e t ma gya r , a gyá r a kba n pe di gr e nge t e g honf i t á r s unk dol goz i k. A ké mi a i gyá r a t büdös gyá r na k ke r e s z t e l t é k e li ge n s t í l us os a n, de va nna k e l e ge n a köt é l ,a za c é l -é sa t öbbigyá r a kba ni s . Kül önös e na z5,6,7,8,10 i k uc c á ba n,aLi nc ol n St r e e t e n,He l l e ms a ve n,Bur ge r St r e e t e nt e l e pe dt e k l eama gya r ok,demá s ut ti sa ka dt a kj óné há nya n.
211 Egy ma gya re mbe ra z z a li s büs z ké l ke dhe t i k, hogy r ól auc c á tn e ve z t e ke l .Va s sFe r e ncl óf ős z é ke l y na gyon r é ge n ke r ül ti de é sf a r me r üz l e t e t »nyi t ot t ,a hol mi nde nf é l e va s á r ut l e he t e t t ka pni . A va sa ngol uli r o né sVa s sbá t yá nk ut á na zuc c á j á tmi nde nkiI r onna khí vj a . A ma gya r ok ve z e t őia r é git e l e pe s e k,kör ül be l ülpá rs z á zc s a l á d va n be l ől ük,dei nká bb új a bba n j önne ki de a ma gya r ok.Sz e r e pe tj á t s z ó ma gya r ok Ahma nn Fe r e nc Ba nkó J á nos , a Be r t ot hy c s a l á d, Re pt a Dá ni e l , Lé va y Andr á s , a ki ne k t i z e ne gy gye r e ke va n, Me s t e rJ á nos , Subos i c Vi kt or bor ke r e s ke dő, Boe s á ns z ky mé s z á r os , Me l l á k Gus z t á v, a bl uf f a l óiz e ne ka rv e z e t őj e ,Sz a bó La j os ,Mol ná r Zol t á n vol tf őha dna gy,Kupe c zJ á nosé st a l á nl e ge l s őne k ke l l e t t vol na e ml í t e ne m Ma j or os Lá s z l ót , a ki na gyon s oka tf á r a doz ot ta zi t t e ni ma gya r s á g me gs z e r ve z é s e kör ül é ss e gí t e t t Ková c st i s z t e l e t e s i xr na ka z út t ör ő munká ba n.Cs or bá iSz a bó Mi há l y e r dé l yi nyomdá s z mi ndi g önz e t l e nül f á r a doz ot ta ma gya r oke l he l ye z é s ekör ül . Ha úgy na gyon ut á na né z ünk, va n i t t va gy ké t e z e r ma gya r é s e gyné há ny ma gya r e gyl e t , a me l ye kbe n e l é g s z é p é l e t buz og. Mé g f ut ba l l kl ubj uk i s va n a ma gya r okna k, a me l yne k ol ya n na gy s i ke r e ivol t a k,hogy a za ngol ok i s hoz z á j uk c s a t l a koz t a k. Le ga l á bb nyo l c s z á z , e z e r ma gya r ka t ol i kus l e he te r r e f e l é ,e z e kne k a me gs z e r ve z é s e é s f e l ka r ol á s a n e mc s a k va l l á s i , ha ne m ma gya r s z e mpont bóli s na gyon s z üks é ge s vol na .A ke z dől é pé s e ke tmá rme gi st e t t é ké hbe na zi r á nyba n. Va c s or á r a vá r t a k a Ni a ga r á ná l . Pa pp bá t yá nk há z aé ppe n a ví z e s é sf öl öt tva n,má rt a l á n e li ské s z ül ta j óf é l ee nni va l óé smimé g bi z ony na gyon me s s z e vol t unk a c é l t ól . Me gs a r ka nt yúz t uk t e há ta za ut óté s ne kivá gt unk a kor omf e ke t e
212 é j s z a ká na k. Vé gt e l e n f öl de k köz öt t húz t unk e l , c s a k na gyné ha c s i l l a nt f e la .gé pr e f l e kt or s z e me é sa holl e l e pl e z t ea .f e ke t e s é ge t ,ot ta za l vó t e r mé s z e tf oga dot t . A t i s z t e l e t e s úr e gys z e rc s a k a na gy t á vol ba mut a t ot t : — Ot tva naNi a ga r a !— mondot t a . A s öt é t s é gr e mi nt ha vi l á gí t ó f e l hő ül t vol na r áé sgyöngé nvi br á l tal á t ha t á rs z é l é n. Ne m ké s t e ks oká i gaf e l vi l á gos í t á s s a l .Na ppa l a na pf é nye j á t s z i k al e z uha nó ví z t öme g ös s z e t ör t , f e l s z á l l óc s e ppj e i ve l ,é j j e lpe di gar e f l e kt or ok va kí t ó vi l á ga he l ye t t e s í t ia t üz e sé gi t e s t e t .Egy na p he l ye t ts á r gá i ,vö r ös ,z öl dé s kit udj a mé g há ny s z í nű na pot pr o d uká l t ] a t e c hni ka ,a me l ye kne k mi nd me gva n a ma ga s z i vá r vá nya é s e z e kne k e gyi keüdvöz ölmi nke tat á vol ból . Mos tmá r ma ga m ké r t e m as of f őr ünke t ,ho gy a mi l ye n gyor s a n l e he t ,s z á gul dj unk. El f ogot ta z i z ga l om,hogy r övi de s e n a vi l á gl e gs z e bb l á t vá nya f og e l őt t e m t ündököl ni .A s i e t t e t é s r e a l i g vol t s z üks é g,a za ut óa .me l l é kös vé nye ke ni r t óz a t oss e be s s é gge le t t eamé r f öl de ke t . Egys z e r r ec s a k l a s s í t ot t unk. A f é nye s s é g köz e l é be n vol t unk,e l é r t ük ma gá ta vá r os t .Ni a ga r a f a l l sa za me r i ka i ná s z ut a s ok Ve l e nc é j eé se za z é l é nk f or ga l mon r ögt ön me gl á t s z i k. Az üz l e t e k f é nye s e k, mi nde nf e l é ve ndé gl ők, bá r ok, a hol ugya nc s a ke ll e he tköl t e niadol l á r oka t . Egy pi l l a na t r a f e l vi l l a nt a Dr ummondhi l l e ml é kmű, na gys z e r ű kőt e mpl omá va l . Ne mc s a k a z a me r i ka i a k s z á má r a va n t ör t é ne l mi ne ve z e t e s s é ge , ha ne m mi i sa nna k t e ki nt he t j ük, hi s z e n e z e n a t e r ül e t e ni t tvol ta ze l s őma gya ri s t e nt i s z t e l e t .
213 Mé gmai smi nde nmá s odi kva s á r na pi degyül e ke z ne kös s z eama gya r ok. Va n né há ny r é gi ka na dá se z e n a kör nyé ke n. Ne m a ka r unk s z ól nia há z i ga z dá nkr ól ,Papp Andr á s r ól ,a kit öbbmi nthús zé vót ava ne z e navi dé ke n. Fűs z e r - é s c s e me ge ke r e s ke dé s e va n é ppe n a nna k a z út na k at or kol a t á ná l ,a hol a gya l ogút l e ve z e t a ví z e s é s h e z . Az üz l e te l őt t be nz i nt öl t őá l l omá s .I t tá l l a na k me g a ki r á ndul ók koc s i j a i . Ta l á nal e gr é gi bb ka na dá se r r e f e l é Gönc z i La j os bá c s i ,a kine gyve né ve va n Ma i nf l e e t e né s Tabnk án Mi há l y,kül önbe ni sa ze gé s zf é l s z i ge t e nr e nge t e g a ma gya r ,dol goz na k a va s út ná l ,s őt a ka d né há ny f a r me ri s .Ma ga a Ni a ga r ai ss ok ma gya r na ka d ke nye r e t .Ezi t ta ze r ő.Ezha j t j aa ze c e t gyá r ,a műt r á gya ,a ni t r ogé n-é ss ok ki s e bb gyá r gé pe i t ,a hol ma gya r munká s t mi nde nüt tt a l á l unk. Kör ül be l ül s z á ze mbe r dol goz i k a gyá r a kba n, a f é l s z i ge t e npe di gl e g a l á bbhá r ome z e rama gya r . Mii s gya l og vá gunk ne kia z út na ké s me r e de ke ne r e s z ke dün ka l á .Egys z e r r ec s a ke l őt t ünk a Ni a ga r a ké t l e nyűgöz ő ví z e s é s e , a hogya n má r a nnyi s z orme gé ne ke l t é k.Éppe n a va kí t óf é ny é ge t i é s f öl öt t e a z e l ma r a dha t a t l a n s z i vá r vá ny. Ha t a l má ba ke r í ta c s odá l a t os é l mé ny é ss z é dül ve ha l l ga t om a t i s z t e l e t e s úr ha s onl óa n gr a ndi óz us t e r vé t ,a mic s a ki t ts z ül e t he t e t tme g.Az or mon l e he t ne mé gt e l ke tve nnié soda ke l l e ne é pí t e nis z é ke l ys t í l us ba n ma g ya r ká pol ná t ,a mie gyút t a lma gya rmúz e um i sl e nne .Sz e ml é l t e t őt á bl á ké sa da t ok hí vná kf e la zi de r á ndul óa me r i ka i a ké si de ge ne k f i gye l mé t a r r a a na gy i ga z s á gt a l a ns á gr a , a me l ye t a z e z e r é ve s Ma gya r or s z á gga l s z e mbe n e l köve t t e k. Az é r ve l é s ol ya n me gdönt he t e t l e n l e nne ,hogy t a l á nf e l é nk i sf e l r a gyogna a Ni a ga r á t ólki i ndul ór e mé nys é gs z i vá r vá nya . . .
214 A va c s or á ná l új r a ot t hon va gyunk. Ma gya r os é t e l e k, ma gya r os ve ndé gs z e r e t e t . Ma gya r okr ól be s z é l ge t ünk, ma gy a r okr ól ,a ki ke ti de ve t e t ta s or s s z é l vi ha r a . Egy né há ny a da t ot e l ka pt a m, t a l á n é r de me sme gj e gye z ni . Pá r s z á z ma gya r dol goz i k Por t Col bor n é n. I nne ni ndul ki a gi gá s z ic s a t or na ,a me l y a ké t t a va tma j d úgy köt iös s z e ,hogy a ha j óz á s me gi ndul ha ta z ötna g yt a von é s köz ve t l e n ví z ika pc s ol a tl é t e s ül Cs i ká gó, Cl e ve l a nd, De t r oi té s a t öbbi , na gy vá r os ok köz öt ta t e nge r r e l . Ré s z i nt e z e k a munká l a t o k a dna k r e nge t e g munka a l ka l ma t ,r é s z be ns ok ma gya r dol goz i ka ze l e vá t or okná l ,a ga bona őr l őné l ,a ni kke l ,a c e me nt gyá r ba n, s z óva l ,a holc s a kl e he t s é ge s .Egyi k ős ma gya rt e l e pül ő Cs onka La j os ,a ma gya re gyl e te l nöke Luká c s iLa j os ,a pé nz t á r os ,i l l e t ve t i t ká rPá l lGyul a . Mi nde nki i s me r i mé g Kos s i r a r Sá mue l ti s . Ha r mi nc ne gyve nc s a l á ds z or ul ti de ,a t öbbima gá nos e mbe r . Br ant f or di s ne ve z e t e s he l y ma gya rs z e mpont ból .Sok ma gya rt é ve dti de ,a ki k a kül önf é l e gyá r a kba n t a l á l t a k e l he l ye z ődé s t .A r é gi e k köz ül a l e gi s me r t e bb a Ba l á z s f a mi l i a , Er dé l yi Mi há l y, Föl diAnt a l ,Ma r c z i n Mi há l y( a ma gya re gyl e te l nöke ) ,Hor vá té s má s ok.Na gyon s z é pt á r s a da l mi é l e tf e j l ődöt t ki ,a me l yr e büs z ké n hi va t koz na k a ma gya r ok. Cal e donk i ban t í z t i z e nké t ma gya rc s a l á dl a ki k, a kör nyé ke n né gyötf a r me r ,a munká s ok a ma l mokba n, a gi ps z gyá r ba né sa z önt ődé be n ke r e s i k a pé nz t .Tót hI s t vá n,Sz a bó J óz s e f ,Fóna gy Ár on ve s z ne k r é s z t a ma gya r moz ga l ma kba n. Gue l ph va s önt ődé j e s z i nt é n e l é g ma gya r na k a d me gé l he t é s t ,né há ny né me t ül be s z é l ő ma gya r a Ki t c he ne r ( Be r l i n)é s Gal tn é me t t e l e pe ke n pr óbá l bol do-
215 gul ni ,a hol j obbá r a né me tt őke dol goz i k. Ki t c he ne r b e nt e l e pe de t tl eJ unge r Gyul a vol t pé nz ügyi t i s z t vi s e l ő. Mi nde nf e l ée l s z ór ódt unk, de e gyké t he l yne ve t mé gf e ll e he tj e g y e z ni .Í gy Br i dge bur gon,Buf f a l óva ls z e mbe n, a me l y má ra z Egye s ül t Ál l a mokhoz t a r t oz i k, ké t s z á z há r oms z á z ma gya r t a l á l t e gz i s z t e nc i á t , Thor ond pa pí r gyá r á ba n i s dol goz na k. Ava s út imunká s okköz pont j aSt .Tomas . Wi nds or De t r oi t t a ls z e mbe n va n, úgy i nne n, mi nt Sar ni aból i gye ke z ne ka zá l l a mokba á t c s ús z ni i a z e mbe r e k, Wi nds or ba n na gyon s ok ma gya r t e l e pe de t tl e ,a ki k ne m ka pna k be boc s á t á s ta z Uni óba ,de a z é r ti nne nj á r na k a For dgyá r ba dol goz ni . Te me s iI s t vá n, Ve r me sé s Ma gya r i üz l e t e mbe r e k ,Poc z onyié sBe t l e n ve ndé gl ős ök a zi s me r t e bbe k, For dc i t ybe n, a For dgyá r ka na da it e l e pé n i se l e ge ndol goz na k. Az é j s z a ka má rna gyon ké s őr ej á r t ,a be s z é l ge t é sa z onba n c s a k ne m s z a ka dt f é l be . Ma gya r ne ve k, ma gya rs or s ok ve t ődt e kf e l , de a köz e l t á vol ba n mor mogot t a Ni a ga r aé s a na gy z úgá s mi nt ha mi nde nt e l nye l t vol na ,a mi kor a z Új vi l á g ma gá ba z údí t j aa ze mbe r is or s oka t ,e l e nyé s z ne ka mi ma gya r j a i nk a na gy ol va s z t óke me nc é be né sa mi s z á munkr an e m ma r a d má s vi s s z a , mi nt a z e ml é ke z é s . . .
Egy ki s s é ba j o s pont ott e nnie nne k a könyvne kavé gé r e . Fol yt on új a bb é s új a bb a da t oka t ka pok, úgyhogy a r r a gondo l t a m, hogy mi nde z e ke t ös s z e f ogl a l om é sa za da t ha l ma z tí gy ki e gé s z í t e m. Hi á ba va l ól e nne .Eza zor s z á gmos tké s z ülé smé gs oká i g ne m ké s z üle l .Ha a za da t oka tmé gt ová bbr ar s e gymá s r a há nyom, a z z a la zá l t a l á nos ké pe n ne m vá l t oz t a t ha t ok.A r e c e pta z ,a mie bbőla könyvből ki e me l ke di k, a r é s z l e t ké r dé s e k e l t ör pül ne k. Kül önbe ni sne m a dha t t a m ke r e ke gé s z e t .Cs a ke gy ki s e ml é ka ze gé s z .Mi nde nne kc s a ka nnyia zé r t e l me , hogy i t t hon l á s s á k: mi l ye n r e t t e ne t e s küz de l me kke lve t t é k kia r é s z üke ta me s s z eé s z a kr as odor t ma gya r ok e gy mo s t ké s z ül ő or s z á g me ga l a poz á s á ból . . . A künn gyöt r ő dő,i de ge nbe n ha r c ol ó ma gya r ok" na kc s a ka nnyi t : ha va nna kt é ve dé s e k e munká ba n,né z z é ke l .Egy r övi d ut a z á sa l a t tne m l e he t mi nde ntl á t ni ,e s e t l e gf e l ül e t e s e nf i gye li s me ga z e mbe rva l a mi t .Az a f ont os ,hogy c s odá l a t os küz de l me i ke tme l e gs z e r e t e t t e l ,r e s z ke t őf é l e l e mme lé s a ggódá s s a l ,t e gyü k mé g hoz z á ,c s odá l a t t a l kí s é r t e m. A könyve mv é gé r eapont otma j da zÉl e tt e s z i . Ka na da t ör t é ne t é be n me g ke l le gys z e rma j d ör ökí t e nia ma gya r ok s z e r e pé ti s .Az új s á gí r ó not e s z könyvé he n,— a me l ybőle z a könyv s z ül e t e t t— t ör t é ne l mia da t okv a nna k. . .
