Eén standaard, altijd vlot en veilig Standaard TTI biedt uniforme richtlijn voor tunnelveiligheid
Eén standaard, altijd vlot en veilig We willen vlot en veilig doorrijden, onze leefomgeving beschermen en ruimte zo slim mogelijk benutten. Tunnels zijn daarom onmisbaar in het Nederlandse wegennet. Deze tunnels moeten veilig zijn, ruimte bieden aan het verkeer en efficiënt worden gerealiseerd. Daarom ontwikkelde Rijkswaterstaat de Standaard Tunneltechnische Installaties (TTI). Hieronder wordt uitgelegd wat de Standaard TTI is, waarom deze ontwikkeld is en welke aanpak gehanteerd is.
Aanleiding Nederlandse tunnels zijn veilig. Toch is er de laatste tijd veel discussie over tunnels geweest. Zo ontbrak er een eenduidige veiligheidsnorm. Ook was er geen overeen stemming over het vereiste uitrustingsniveau in tunnels. Hierdoor ontstonden lange uitvoeringsperiodes en kostenoverschrijdingen. Tunnelwetgeving niet eenduidig De tunnelwetgeving, die sinds 2006 van kracht is, wordt momenteel herzien. Dat is nodig omdat de nu geldende wetgeving onvoldoende eenduidig aangeeft wanneer tunnels veilig genoeg zijn. Het gevolg hiervan is dat er bij ieder project weer discussies ontstaan over de veiligheid. Het kan immers altijd veiliger. Deze discussies duurden vaak voort terwijl de bouw van de tunnel al lang begonnen was.
Rijkswaterstaat
Onduidelijkheid over veiligheids- en beschikbaarheidseisen Verder is het zo dat er steeds meer ICT wordt toegepast in onze infrastructuur, waaraan ook steeds zwaardere eisen worden gesteld. Niet alleen ten aanzien van veiligheid maar ook ten aanzien van beschikbaarheid. Er hoeft maar iets te gebeuren en het wegennet loopt vast. Marktpartijen moeten tunnels bouwen die aan de veiligheids- en beschikbaar heidseisen voldoen en moeten ook daadwerkelijk kunnen aantonen dat de tunnels hieraan voldoen. Dat is geen sinecure gebleken. Tot voor kort werd iedere tunnel als uniek beschouwd en werd bij de bouw van elke tunnel telkens weer opnieuw bedacht aan welke eisen deze moest voldoen en op welke wijze deze bediend, ontworpen en gebouwd moest worden. Dat kwam het uitvoeringsproces niet ten goede.
Hoe veilig zijn de Nederlandse tunnels eigenlijk?
Stand van zaken
Uit het jaarlijkse onderzoek naar de veiligheid van Europese tunnels dat EuroTap samen met de ANWB uitvoert, blijkt dat Nederlandse tunnels elke keer weer voldoende tot zeer goed scoren. Dat Nederlandse tunnels veilig zijn heeft te maken met twee factoren: 1. We passen in Nederlandse tunnels in het hoofdwegennet gescheiden rijbanen toe. 2. We besteden in Nederland heel veel aandacht aan zelfredzaamheid: in de vorm van voorlichting en door de tunnels van vluchtdeuren te voorzien (op 100 m afstand bij gewone tunnels en op 250 m afstand bij geboorde tunnels).
Wat is op dit moment (najaar 2011) de stand van zaken? • De tunnelwetgeving wordt herzien. • De eerste versie van de Standaard Tunneltechnische Installatie (Standaard TTI) is gereed.
Aanpak tunneldossier
Tunnelwetgeving Onlangs is de Wet aanvullende regels veiligheid wegtunnels (Warvw) herzien. De nieuwe versie ligt op dit moment ter beoordeling bij de Raad van State. Naar verwachting buigt de Tweede Kamer zich in het najaar over deze wet. De planning is dat de herziene Warvw op 1 juli 2012 van kracht wordt.
Nederlandse tunnels zijn veilig. De oorzaak van de beschreven tunnelproblematiek ligt dus niet bij de (vermeende) onveiligheid in tunnels. Wat wel meespeelt is: a) het ontbreken van een eenduidige veiligheidsnorm; b) dat elk project iedere keer weer bezig is het wiel opnieuw uit te vinden.
Op deze datum moet ook de ministeriële regeling (Rarvw) in werking treden waarin de standaard is uitgewerkt. De conceptversie ligt momenteel ter notificatie voor in Brussel. Daar beoordeelt men of er geen dingen in staan waardoor de vrije mededinging van de markt teveel wordt ingeperkt.
Door enerzijds de wet- en regelgeving te herzien en anderzijds de functionele eisen voor de technische systemen in tunnels in verregaande mate te standaardiseren, wordt de tunnel problematiek nu structureel aangepakt. Gezamenlijk werken aan een gezamenlijk probleem Omdat er sprake is van een gezamenlijk probleem, is er ook gezamenlijk naar een oplossing gezocht: door Rijkswaterstaat met marktpartijen, hulpdiensten en andere overheden. Met Bouwend Nederland, Uneto-VNI en NLingenieurs heeft Rijkswaterstaat zijn afspraken gemaakt over standaardisatie en integrale samenwerking. De resultaten zijn vastgelegd in een samenwerkingsprotocol. Bij standaardisatie stonden onder andere de volgende vragen centraal: Hoe ver kun je gaan in het standaardiseren? Wat betekent standaardisatie voor de monopoliepositie van bedrijven? Bij integrale samenwerking werd de volgende belangrijke vraag gesteld: hoe werken we in dit soort projecten nu echt integraal samen? Daarbij gaat het niet alleen over de samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, maar ook die tussen civiel en TTI. Verder heeft Rijkswaterstaat over het vereiste uitrustingsniveau in tunnels intensief afgestemd met de hulpdiensten (ambulance, brandweer, politie) en met het platform Transport veiligheid, maar ook met de VNG, het IPO, het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Veiligheid en Justitie. Resultaat van de samenwerking was dat er vóór de zomer overeenstemming bereikt is over de standaarduitrusting in tunnels en de wijze waarop deze worden bediend bij verschillende incidenten. Rijkswaterstaat
Hieronder volgt een nadere toelichting op deze resultaten.
Wat wordt er in de Warvw geregeld? Op hoofdlijnen regelt de Warvw: 1. de veiligheidsnorm (0,1/N² per kilometer tunnelbuis per jaar voor het groepsrisico. Hierbij staat N voor het aantal dodelijke slachtoffers bij een incident in de tunnel.); 2. dat er in rijkswegtunnels een standaard wordt toegepast.
Wat wordt er in de ministeriële regeling geregeld? In de ministeriële regeling is de standaard verder uitgewerkt in standaardbedienprocessen en een standaarduitrusting. Er is ook een categorie-indeling opgenomen. Aan een tunnel die toegankelijk is voor al het vervoer van gevaarlijke stoffen worden namelijk andere eisen gesteld dan aan een tunnel waar dat niet het geval is. Ook voor een tunnel die op een heel druk knooppunt ligt, gelden weer andere eisen ten aanzien van beschikbaarheid dan voor een tunnel die op een rustiger plek ligt.
Hoe veilig zijn de Nederlandse tunnels eigenlijk?
Stand van zaken
Uit het jaarlijkse onderzoek naar de veiligheid van Europese tunnels dat EuroTap samen met de ANWB uitvoert, blijkt dat Nederlandse tunnels elke keer weer voldoende tot zeer goed scoren. Dat Nederlandse tunnels veilig zijn heeft te maken met twee factoren: 1. We passen in Nederlandse tunnels in het hoofdwegennet gescheiden rijbanen toe. 2. We besteden in Nederland heel veel aandacht aan zelfredzaamheid: in de vorm van voorlichting en door de tunnels van vluchtdeuren te voorzien (op 100 m afstand bij gewone tunnels en op 250 m afstand bij geboorde tunnels).
Wat is op dit moment (najaar 2011) de stand van zaken? • De tunnelwetgeving wordt herzien. • De eerste versie van de Standaard Tunneltechnische Installatie (Standaard TTI) is gereed. Hieronder volgt een nadere toelichting op deze resultaten.
Aanpak tunneldossier
Tunnelwetgeving Onlangs is de Wet aanvullende regels veiligheid wegtunnels (Warvw) herzien. De nieuwe versie ligt op dit moment ter beoordeling bij de Raad van State. Naar verwachting buigt de Tweede Kamer zich in het najaar over deze wet. De planning is dat de herziene Warvw op 1 juli 2012 van kracht wordt.
Nederlandse tunnels zijn veilig. De oorzaak van de beschreven tunnelproblematiek ligt dus niet bij de (vermeende) onveiligheid in tunnels. Wat wel meespeelt is: a) het ontbreken van een eenduidige veiligheidsnorm; b) dat elk project iedere keer weer bezig is het wiel opnieuw uit te vinden.
Op deze datum moet ook de ministeriële regeling (Rarvw) in werking treden waarin de standaard is uitgewerkt. De conceptversie ligt momenteel ter notificatie voor in Brussel. Daar beoordeelt men of er geen dingen in staan waardoor de vrije mededinging van de markt teveel wordt ingeperkt.
Gezamenlijk werken aan een gezamenlijk probleem Omdat er sprake is van een gezamenlijk probleem, is er ook gezamenlijk naar een oplossing gezocht: door Rijkswaterstaat met marktpartijen, hulpdiensten en andere overheden. Met Bouwend Nederland, Uneto-VNI en NLingenieurs heeft Rijkswaterstaat zijn afspraken gemaakt over standaardisatie en integrale samenwerking. De resultaten zijn vastgelegd in een samenwerkingsprotocol. Bij standaardisatie stonden onder andere de volgende vragen centraal: Hoe ver kun je gaan in het standaardiseren? Wat betekent standaardisatie voor de monopoliepositie van bedrijven? Bij integrale samenwerking werd de volgende belangrijke vraag gesteld: hoe werken we in dit soort projecten nu echt integraal samen? Daarbij gaat het niet alleen over de samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer, maar ook die tussen civiel en TTI. Verder heeft Rijkswaterstaat over het vereiste uitrustingsniveau in tunnels intensief afgestemd met de hulpdiensten (ambulance, brandweer, politie) en met het platform Transport veiligheid, maar ook met de VNG, het IPO, het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Veiligheid en Justitie.
2
9 4
3 4
13
Wat wordt er in de Warvw geregeld? Op hoofdlijnen regelt de Warvw: 1. de veiligheidsnorm (0,1/N² per kilometer tunnelbuis per jaar voor het groepsrisico. Hierbij staat N voor het aantal dodelijke slachtoffers bij een incident in de tunnel.); 2. dat er in rijkswegtunnels een standaard wordt toegepast.
8
Wat wordt er in de ministeriële regeling geregeld?
12
Verkeerscentrale
7
Houdt 24 uur per dag de verkeerssituatie in de gaten.
In de ministeriële regeling is de standaard verder uitgewerkt in standaardbedienprocessen en een standaarduitrusting. Er is ook een categorie-indeling opgenomen. Aan een tunnel die toegankelijk is voor al het vervoer van gevaarlijke stoffen worden namelijk andere eisen gesteld dan aan een tunnel waar dat niet het geval is. Ook voor een tunnel die op een heel druk knooppunt ligt, gelden weer andere eisen ten aanzien van beschikbaarheid dan voor een tunnel die op een rustiger plek ligt.
M TM-systeem detecteert snelheidsverlaging door file. Borden gaan automatisch op 70 en 50 km/u.
5
3
Standaard TTI Iedere tunnel is uniek en in dat opzicht is een tunnel dus niet te standaardiseren. De lengte en breedte, het aantal buizen en de samenstelling van het verkeer verschilt per tunnel. Als je echter kijkt naar het gebruik en de bediening van een tunnel, en de procedure bij verschillende incidenten (zoals bij een brand in de tunnel), dan is iedere tunnel hetzelfde en valt er wel degelijk het een en ander te standaardiseren, namelijk: • de eisen ten aanzien van beschikbaarheid en veiligheid; • de bedienprocessen.
Snelheidsonderschrijdingssysteem geeft melding aan tunneloperator. Camera’s tonen locatie van incident. De operator drukt op calamiteitenknop.
Hieronder wordt de standaardisatie van bedienprocessen nader toegelicht en hiernaast wordt aan de hand van een voorbeeld concreet gemaakt hoe een standaard bedien proces er op hoofdlijnen uitziet.
Tunnelventilatie in incidentbuis gaat op ‘hard blazen’ en voert rook in rijrichting af.
Standaardisatie bedienprocessen Bij bedienprocessen kun je een keuze maken: wat laat je over aan de mens en wat doe je geautomatiseerd? Zo’n afweging moet eigenlijk voor iedere tunnel hetzelfde zijn. Bij het maken van die afweging is gekeken naar de operator van die gestandaardiseerde processen: hoe kun je zijn handelingen nu op een goede manier in de standaard vatten? Bij die standaardprocessen leg je ook vast welke technische systemen er gebruikt worden en welke eisen er aan die systemen gesteld worden.
Vluchtweg wordt in gereedheid gebracht: inschakelen overdrukventilatie en verlichting middentunnelkanaal.
5
Verlichting gaat maximaal branden.
6
Verkeerslichten gaan op rood.
7
Slagbomen gaan neer.
8
Ventilatie in nevenbuis in calamiteitenstand zetten.
9
11
Voor een uiteenlopende reeks incidenten is gekeken hoe de bedienprocessen in een tunnel zouden moeten verlopen. Het gaat dan om verwachte voorvallen zoals files en slecht weer, maar ook om onverwachte voorvallen zoals aanrijdingen, een stilstaand voertuig, een verdwaald persoon of een verloren lading. Of erger nog: calamiteiten, grote botsingen, brand of incidenten met gevaarlijke stoffen.
Contourverlichting en lichtbaken boven deur inschakelen.
10 Vluchtinstructies afspelen via speakers. 2 6
14
11
Vluchtinstructies uitzenden via autoradio.
12 Hulpverleners arriveren via de nevenbuis. 13 D e hulpverleners betreden de incidentbuis via de nevenbuis en bovenstrooms door een veilige vluchtdeur voor nadere verkenning.
14 N a hulpverlening en controle van de installaties en
Resultaat van de samenwerking was dat er vóór de zomer overeenstemming bereikt is over de standaarduitrusting in tunnels en de wijze waarop deze worden bediend bij verschillende incidenten. Rijkswaterstaat
10
Infographic: Loek Weijts
Door enerzijds de wet- en regelgeving te herzien en anderzijds de functionele eisen voor de technische systemen in tunnels in verregaande mate te standaardiseren, wordt de tunnel problematiek nu structureel aangepakt.
Wat gebeurt er bij een brand in een tunnel?
1
constructie arriveren andere reparatiediensten voor reparaties, inspecties, etc.
Disclaimer: Deze tekening is een conceptuele weergave van de werkelijkheid om het werkingsprincipe uit te leggen.
Standaard TTI
1
M TM-systeem detecteert snelheidsverlaging door file. Borden gaan automatisch op 70 en 50 km/u.
2 3 4
Snelheidsonderschrijdingssysteem geeft melding aan tunneloperator. Camera’s tonen locatie van incident. De operator drukt op calamiteitenknop.
Hieronder wordt de standaardisatie van bedienprocessen nader toegelicht en hiernaast wordt aan de hand van een voorbeeld concreet gemaakt hoe een standaard bedien proces er op hoofdlijnen uitziet.
Tunnelventilatie in incidentbuis gaat op ‘hard blazen’ en voert rook in rijrichting af.
Standaardisatie bedienprocessen Bij bedienprocessen kun je een keuze maken: wat laat je over aan de mens en wat doe je geautomatiseerd? Zo’n afweging moet eigenlijk voor iedere tunnel hetzelfde zijn. Bij het maken van die afweging is gekeken naar de operator van die gestandaardiseerde processen: hoe kun je zijn handelingen nu op een goede manier in de standaard vatten? Bij die standaardprocessen leg je ook vast welke technische systemen er gebruikt worden en welke eisen er aan die systemen gesteld worden.
Vluchtweg wordt in gereedheid gebracht: inschakelen overdrukventilatie en verlichting middentunnelkanaal.
5
Verlichting gaat maximaal branden.
6
Verkeerslichten gaan op rood.
7
Slagbomen gaan neer.
8
Ventilatie in nevenbuis in calamiteitenstand zetten.
9
Standaard TTI Iedere tunnel is uniek en in dat opzicht is een tunnel dus niet te standaardiseren. De lengte en breedte, het aantal buizen en de samenstelling van het verkeer verschilt per tunnel. Als je echter kijkt naar het gebruik en de bediening van een tunnel, en de procedure bij verschillende incidenten (zoals bij een brand in de tunnel), dan is iedere tunnel hetzelfde en valt er wel degelijk het een en ander te standaardiseren, namelijk: • de eisen ten aanzien van beschikbaarheid en veiligheid; • de bedienprocessen.
Voor een uiteenlopende reeks incidenten is gekeken hoe de bedienprocessen in een tunnel zouden moeten verlopen. Het gaat dan om verwachte voorvallen zoals files en slecht weer, maar ook om onverwachte voorvallen zoals aanrijdingen, een stilstaand voertuig, een verdwaald persoon of een verloren lading. Of erger nog: calamiteiten, grote botsingen, brand of incidenten met gevaarlijke stoffen.
Contourverlichting en lichtbaken boven deur inschakelen.
10 Vluchtinstructies afspelen via speakers. 11
Vluchtinstructies uitzenden via autoradio.
12 Hulpverleners arriveren via de nevenbuis. 13 D e hulpverleners betreden de incidentbuis via de nevenbuis en bovenstrooms door een veilige vluchtdeur voor nadere verkenning.
14 N a hulpverlening en controle van de installaties en
constructie arriveren andere reparatiediensten voor reparaties, inspecties, etc.
Standaard TTI
Toepassing van de Standaard TTI De standaard geldt alleen voor nieuw te bouwen tunnels, niet voor bestaande tunnels. Als vervanging van de besturings software of iets dergelijks aan de orde is, zal natuurlijk wel gekeken worden of het niet efficiënter is om dit te doen met de standaarduitrusting. Zeker als het hele bedieningsconcept ook mee gestandaardiseerd kan worden. Deze afweging zal maatwerk zijn per tunnel.
Vervolg Rijkswaterstaat en zijn samenwerkingspartners hebben met de standaard en de aanpassing van de wetgeving een belangrijke stap gezet. Echter: ‘the proof of the pudding is in the eating’. Bij de tunnels die straks worden aangelegd, zal moeten blijken of de standaard leidt tot een beheerst realisatieproces. De samenwerking en de dialoog met alle partijen blijft in ieder geval essentieel.
Vooruitlopend op de inwerkingtreding op 1 juli 2012, heeft de minister van Infrastructuur en Milieu bepaald dat de standaard ook al zoveel mogelijk moet worden toegepast in tunnels die nu in uitvoering zijn. Voordelen van de Standaard TTI De belangrijkste voordelen van de nieuwe standaard zijn: • d iscussies met stakeholders kunnen worden gestroomlijnd; • de efficiency neemt toe; • d oor het repetitie-effect worden uitvoeringsrisico’s beperkt, zijn planningen beter te maken en te beheersen, en kunnen ook de kosten beter in de hand gehouden worden; • e r is meer gestructureerd onderhoud en wijzigingenbeheer mogelijk; • er zijn minder storingen; • d e herkenbaarheid voor de gebruikers verbetert (operators, hulpdiensten en ook de weggebruikers), wat de veiligheid ten goede komt.
Standaard TTI
Dit is een uitgave van
Rijkswaterstaat Kijk voor meer informatie op www.rijkswaterstaat.nl of bel 0800 - 8002 (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis) november 2011 | di1011zh001
