Het varken Het varken is één van de oudste landbouwhuisdieren. Wereldwijd worden bijna 900 miljoen varkens gehouden. In Nederland zijn er zo’n dertien miljoen. Van het varken worden niet alleen honderden soorten worst, vleeswaren en andere vleesproducten gemaakt, maar ook grondstoffen voor medicijnen (insuline). Van de haren worden penselen gemaakt. Waar komt het varken vandaan? Het varken stamt af van het wild zwijn. Wilde zwijnen behoorden door de eeuwen heen tot de gevaarlijkste dieren waarop ooit met eenvoudige wapens is gejaagd. Overal werden de dieren gevreesd en bewonderd vanwege hun snelheid, agressie en moed. In veel landen waren ze het symbool van krijgers en goden. De Vikingers droegen helmen met slagtanden van zwijnen om kracht uit te stralen. In de Griekse mythologie wordt Adonis, de god van het graan en de plantengroei, vereerd in de vorm van een everzwijn. De Egyptische hemelgodin Nut werd afgebeeld als vruchtbaarheidssymbool die biggetjes (de sterren) zoogt. Varkens worden al sinds 7000 jaar voor Christus als huisdier gehouden. Een aartje naar zijn vaartje Onze huisvarkens mogen dan qua uiterlijk niet meer zo op hun wilde voorouders lijken, het gedrag, het gehoor, de reuk, het geheugen en de slimheid hebben ze wel behouden. Veel dingen kan een varken zelfs beter dan een hond. Als de wind goed staat ruikt een wild zwijn een mens op 300 meter afstand en hoort het knappen van een takje op 50 meter afstand. Het gezichtsvermogen is slecht. Zowel wilde zwijnen als varkens kunnen met elkaar ‘praten’ met maar liefst 26 verschillende knor- en gromgeluiden. Ook hebben varkens een heel goed geheugen. Een schone huid door een modderbad en een harsbehandeling Wilde zwijnen zoeken regelmatig plassen en vennetjes op om te drinken en om modderbaden te nemen. Wilde zwijnen hebben een korte nek en een korte staart waardoor zij geen lastige vliegen en muggen kunnen verjagen. Na een modderbad droogt de modder op en krijgen de insecten geen kans. De modder helpt ook tegen luizen en mijten. Na het modderbad schuren de dieren zich graag langs bomen.
1
Het wild zwijn Het wild zwijn, door jagers ook wel ‘zwartwild’ genoemd, komt voor in Europa, Azië en Noord Afrika. Er zijn wel dertien verschillende soorten wilde zwijnen. Het wild zwijn leeft het liefst in bossen met struikgewas en kreupelhout. Het is een alleseter die ’s nachts op zoek gaat naar planten, eikels, beukennootjes, bessen, vruchten, wortels en gras. De neus speelt de grootste rol bij het vinden van voedsel. De bovenlip is een sterke kraakbenige snuit (wroetschijf), waarmee het dier de grond omwoelt om wormen, insecten, muisjes, jonge konijnen, truffels. e.d. te zoeken. Door het wroeten krijgt een varken veel aarde en daarmee ijzer en mineralen binnen. De wildzwijn vrouwtjes (zeugen) leven in groepen. Meestal zijn dat zussen uit één worp. Samen met hun jongen (frislingen) vormen ze een hechte familiegroep. Elk zwijn kent zijn plek in de groep. De leeftijd bepaalt de rangorde. Als de dieren dezelfde leeftijd hebben wordt de rangorde uitgevochten. De zeug werpt na een draagtijd van 16 – 20 weken gemiddeld acht gestreepte frislingen. Vlak voor de geboorte in het vroege voorjaar verlaat de moeder de groep. De oudere frislingen van de laatste worp gaan met haar mee. De moeder is wel drie uur druk met het aanslepen van bladeren en takken om er een nest (een ketel) van te maken. Meestal bouwt ze er ook nog een dak op. Als ze er uiteindelijk in kruipt en jongen gaat krijgen, moeten de oudere frislingen op een behoorlijke afstand blijven. De pasgeboren frislingen worden niet door de moeder schoongelikt, maar gaan direct op zoek naar een tepel. Na een tijdje gaan de andere zeugen die ook jongen hebben gekregen, in de buurt van de rangoudste zeug met frislingen, een nieuw nest bouwen. De groep is weer bij elkaar. De frislingen houden hun strepen tot ze ongeveer 6 maanden oud zijn. De mannetjeseverzwijnen, beren of keilers genoemd, leven buiten de bronsttijd alleen. Bij een beer groeien de hoektanden altijd door. De onderste hoektanden groeien omhoog en naar achteren en worden wel 20 cm lang. Ze worden scherp gehouden door de kortere bovenste hoektanden die ook naar boven groeien. Wilde zwijnen in Nederland In ons land komen wilde zwijnen o.a. voor op de Veluwe en in het ZuidLimburgse Meinweggebied. Aangezien de dieren in Nederland (nog) geen natuurlijke vijanden hebben zoals de lynx en de wolf, wordt hun aantal door de jacht in toom gehouden. Boeren krijgen een vergoeding voor de schade die de dieren op akkers aanrichten.
2
Het tamme varken e
Tot in de 18 eeuw zag het leven van het tamme huisvarken er niet veel anders uit dan dat van hun wilde voorouders. In de middeleeuwen liepen de varkens in Nederland zelfs vrij rond in de stad en leefden van e voedselafval. Tegen het einde van de 18 eeuw ontstond een grotere vraag naar vlees en vet en begon men in Engeland met de fokkerij van speciale varkensrassen. Door kruisingen met varkens uit Oost-Azië ontstond het Yorkshire varken. Halverwege de twintigste eeuw wilde men mals vlees waar minder vet in zat. Als antwoord produceerde de fokkerij lange, magere varkens met zelfs één paar ribben meer dan hun voorouders. Tegenwoordig wil de consument weer wat meer vet in het varkensvlees omdat dat beter smaakt. Nu zijn er op de hele wereld zo’n 300 verschillende varkensrassen. De Bonte Bentheimer De Bonte Bentheimer is een middelgroot landvarken dat rond 1840 is ontstaan uit kruisingen tussen Nederlandse en Engelse varkens. Het is een vriendelijk ras, heel vruchtbaar en kan onder sobere omstandigheden (buiten) gehouden worden. Het Groot-Yorkshire Het Groot Yorkshire is afkomstig uit Groot-Brittannië. Het is ontstaan uit kruisingen tussen varkens uit het graafschap Yorkshire en varkens uit China. Het ras wordt al sinds de negentiende eeuw in Nederland gefokt. Het Groot-Yorkshire varken heeft staande oren. Het Nederlands Landvarken Het Nederlands Landvarken is vijftig jaar geleden gefokt uit Deense landvarkens. Het Deense landras is in veel landen gebruikt voor de verbetering van eigen varkensrassen. Het Nederlands Landvarken is herkenbaar aan de hangende oren. De Piétrain De Piétrain is een bontgevlekt Belgisch ras en is afkomstig uit het Belgische dorpje Piétrain. Dit varken heeft brede schouders en een brede achterkant (daar zitten de hammen). Het vlees is niet vet. De Piétrain kan niet goed tegen stress. Het Vietnamees hangbuikzwijn Het hangbuikvarken is afkomstig uit Vietnam en wordt daar op het platteland gehouden vanwege het vette vlees. Omstreeks 1960 werd het in Europa ingevoerd als proefdier voor laboratoria. Later vond het zijn weg naar kinderboerderijen en dierentuinen. Het Göttinger minischwein Het Göttinger Minischwein is maar 38 centimeter groot. Het is het kleinste varkensras ter wereld. Aan de universiteit van Göttingen werd het omstreeks 1960 gefokt voor medisch en biologisch onderzoek. Het Mangolitza- of wolvarken Het Mangolitza- of wolvarken uit Oost-Europa heeft gekrulde haren en een wollen ondervacht. Het is een ouderwets spekvarken. Het vlees wordt vooral gebruikt voor salami. Tot aan de Tweede Wereldoorlog bestond bijna de hele Hongaarse varkensstapel uit wolvarkens. Nu is het een zeldzaam ras geworden.
3
Varkens aan de lopende band
Tot halverwege de vorige eeuw hield een boer een paar varkens voor eigen gebruik of voor de verkoop. Meestal scharrelden de dieren rond op het erf en werden gevoerd met etensresten. Toen er steeds meer vraag naar varkensvlees kwam, konden al die varkens onmogelijk op de ouderwetse manier gehouden blijven worden. Er werden grote moderne stallen gebouwd waardoor de verzorging minder tijd en ruimte kostte. Het leven van het varken veranderde enorm. In de intensieve veehouderij, ook wel bio-industrie genoemd, was geen plaats meer om te wroeten, in de modder te rollen of een nest te maken voor de geboorte van de biggen. Op een modern varkensbedrijf worden alleen fokzeugen (± 250 dieren) of alleen vleesvarkens (± 1500 dieren) gehouden. Er zijn ook zgn. ‘gesloten’ bedrijven, waar fokzeugen en vleesvarkens gehouden worden. Als de zeugen biggen hebben, worden ze apart in zgn. zeugenkooien gehouden. Door wetgeving gaan de varkenshouders hoe langer hoe meer over op groepshuisvesting voor drachtige zeugen. Vleesvarkens leven in groepen op roostervloeren. De staarten worden gecoupeerd omdat de dieren anders uit verveling aan elkaars staart gaan vreten. De varkenshouderij door de jaren heen Door de jaren heen zijn veel boeren opgehouden met de varkenshouderij omdat het voor hen niet meer rendabel was. De varkensboeren die overbleven moesten hoe langer hoe meer varkens houden om nog een goede boterham te kunnen verdienen.
Jaar
Aantal varkenshouders
1950 271.000 1960 145.000 1970 75.000 1990 30.000 2000 16.000 2012 8.300
Aantal varkens 1,8 miljoen 3 miljoen 5,6 miljoen 14 miljoen 13 miljoen 12 miljoen
Van zaadje tot karbonaadje Een zeug kan op de leeftijd van acht maanden gedekt worden, meestal d.m.v. kunstmatige inseminatie. Na drie maanden, drie weken en drie dagen krijgt ze tien of elf biggen die ongeveer zes weken bij haar blijven. Een speciale warmtelamp of een vloerverwarming voorkomt dat de biggen warmte bij de zeug gaan zoeken, waardoor ze onder de moeder bekneld kunnen raken. Een zeug krijgt twee keer per jaar biggen. Vleesvarkens gaan naar het slachthuis als ze ongeveer zeven maanden oud zijn. Ze wegen dan 90 kg. Waar zitten al die miljoenen varkens in Nederland? Ze lijken wel onzichtbaar, al die miljoenen varkens in Nederland, maar ze zijn er wel. De meeste varkens komen nooit buiten. Ze worden in grote schuren gehouden waar je niet zomaar naar binnen mag. De bezoekers die wel naar binnen mogen, (dierenartsen bijvoorbeeld) moeten speciale kleding aan en door een ontsmettingsbak heen lopen. De strenge regels in de varkenshouderij dienen om ziektes als varkenspest en mond-en klauwzeer te voorkomen.
4
Waarom is scharrelvlees duurder dan ‘gewoon’ vlees? Een scharrelboer heeft meer ruimte voor zijn varkens nodig dan zijn collega in de intensieve veehouderij. Hij houdt minder dieren en heeft meer werk bij de verzorging ervan. Ook het speciale voer is duurder dan gewoon varkensvoer. November slachtmaand Varkens zijn landbouwhuisdieren en worden nu eenmaal gehouden om het vlees. Het slachten van een varken is eeuwenlang, ook in ons land, een feestelijke gebeurtenis geweest. In veel landen is het dat nog. November was de slachtmaand, de maand van schietmaskers, bloedworst, het roken van hammen en het maken van worsten. Praktisch alles van het varken werd gebruikt. Tot en met de blaas die voor de jeugd als voetbal diende. Tegenwoordig gaat het slachten het hele jaar door en wil de burger daar het liefst geen weet van hebben. Het speelt zich af achter gesloten deuren. Het varken in de wereld In China worden de meeste varkens gehouden (400 miljoen). Daarna volgen Europa en Noord-Amerika. Nederland is één van de grootste exporteurs van varkensvlees in Europa. In Frankrijk worden varkens ook gebruikt om truffels te zoeken. In Nieuw-guinea brengen vrouwen biggen groot die op de jacht zijn gevangen. Ze treuren om de dieren als die uiteindelijk worden geslacht. Voor Papoeakinderen zijn de biggen speelkameraadjes. In andere delen van de wereld is het varken niet zo populair. Rondtrekkende volkeren houden geen varkens omdat de dieren er niet op gebouwd zijn lange afstanden te lopen. De Islam en het Jodendom beschouwen varkens als onreine dieren waarvan het vlees niet gegeten mag worden en in Iran mag het woord varken niet eens uitgesproken worden. Keurmerken Ook al mag je bij de varkensbedrijven niet naar binnen. Er is toch een manier om te weten hoe varkens tegenwoordig gehouden worden. Het ‘Beter Leven’ keurmerk van de dierenbescherming laat bijvoorbeeld zien hoe de varkens hebben geleefd. In grote lijnen komt dit op het volgende neer: De varkens hebben meer ruimte dan de ‘gewone’ varkens en krijgen speelmateriaal. De mannelijke biggen worden niet gecastreerd. De zeugen mogen het hele jaar door naar buiten. De vleesvarkens worden binnen in groepen en op stro gehouden. Staarten en tanden worden niet geknipt. Varkens hebben 2 x zoveel ruimte als de ‘gewone’ varkens. De zeugen kunnen ook naar buiten en de vleesvarkens worden op stro gehouden met een deels overdekte uitloop van 1 m2 per dier. In de biologische veeteelt wordt het vee op een diervriendelijke manier gehouden. De dieren krijgen biologische voeding. 5
Varkens zijn net mensen Varkens en mensen lijken op elkaar. Ze eten beiden plantaardig en dierlijk voedsel. De organen van varkens lijken op die van mensen. Om die reden werden in de middeleeuwen al varkens gebruikt voor anatomielessen aan medische studenten. Varkens worden ook gebruikt om voedsel, medicijnen en radioactieve straling te testen. De medische wetenschap verwacht dat de nieren, het hart, de hartkleppen en de huid van genetisch veranderde varkens in de toekomst naar mensen getransplanteerd kunnen worden. Het varken als filmster Varkens hebben ook een rol gespeeld in de literatuur. In ‘Animal Farm’ neemt George Orwell in 1944 aan de hand van boerderijdieren op nogal harde wijze de samenleving onder de loep. Van het boek is ook een tekenfilm gemaakt maar die is zeker niet voor jonge kinderen bedoeld. De Australische verfilming van ‘The Sheep-Pig’ van Dick King-Smith ‘Babe’ is wel geschikt voor alle leeftijden. Er waren 48 biggetjes nodig om de hoofdrolspeler uit te beelden. En wie herinnert zich niet Miss Piggy uit de Muppet Show? Een varken als huisdier? Varkens zijn slimme en aanhankelijke dieren. Ze kunnen goed opgevoed worden en zijn van nature zindelijk. Sommige mensen houden een hangbuikzwijntje als huisdier. Ook voor het houden van varkens als huisdier gelden strenge regels. Je moet als varkenshouder geregistreerd staan en aan alle regelgeving voldoen die ook voor grote varkenshouders gelden. Bezint eer ge begint! Wilde zwijnen in het stadspark van Maastricht
De vijanden zijn weggesleept. Victorie. Nu hadden de zwijnen geen succes. Van een troep zijn er zes aan de voet van de muur op de vlucht gesneuveld.
In 1947 is een groepje wilde zwijnen, waarschijnlijk al voedsel zoekend, in Maastricht terecht gekomen. Kinderen mochten ‘s avonds van hun ouders niet meer buiten de stadspoort spelen. Uiteindelijk heeft de politie de dieren doodgeschoten bij het houten bruggetje over de Jeker. Als herinnering werd een gedenksteen met de voorstelling van de zwijnenjacht in de muur geplaatst. Wist je dat … … …
…
je eigenlijk alleen op een kinderboerderij echt in contact kunt komen met een varken? het bij de wet streng verboden is om varkens keukenafval en brood met vleesbeleg te voeren? Zelfs een boterham waar het vlees vanaf gehaald is, mag niet. Die wet is ingevoerd om te voorkomen dat ziekten als varkenspest en mond en klauwzeer zich via vleesresten kunnen verspreiden. varkens eigenlijk altijd meteen schreeuwen als er tegen ze wordt aangeduwd of als ze vastgepakt worden? Die natuurlijke reactie stamt nog uit de tijd dat ze nog biggetje waren. Het was het enige waarschuwingsmiddel als ze onder hun moeder bekneld dreigden te raken.
6
Hoe zeg je dat ook al weer? Veel varkens maken de spoeling dun Als er veel mensen iets moeten krijgen, krijgt ieder maar een klein beetje Vieze varkens worden niet vet Kinderen die kieskeurig zijn, groeien niet Hij schreeuwt als een mager varken Hij gaat vreselijk te keer Dat slaat als een tang op een varken Dat lijkt nergens op Hij is zo dom als het achtereind van een varken Hij is erg dom Dat varken is op een oor na gevild Dat karwei is bijna klaar Hij zal dat varkentje wel even wassen Hij zal dat karweitje wel opknappen Parels voor de zwijnen Iets moois geven aan iemand, die de waarde ervan niet ziet ‘Zwijnen’ Geluk hebben De beer is los Er is ruzie
Een varken volgde in de Koog Een lezing van een patholoog. De man vertoonde mooie plaatjes Van vette varkenskarbonaadje. Na afloop sprak het dier wat : ‘Dat patholoog er ook niet om’ Trijntje Fop
Zo lui als een varken
Waarom sparen we in spaarvarkens? Sinds mensenheugenis worden in tal van landen muntjes en bankbiljetten in spaarvarkens gespaard. Het gebruik komt waarschijnlijk uit Azië. Aardewerken varkentjes werden als grafgiften meegegeven. De varkentjes waren vaak hol en gevuld met papiergeld. Dit wordt op Java nog steeds gedaan. De Nederlandse kolonisten brachten deze gewoonte van Indonesië naar Europa. Ook een spaarvarken wordt uiteindelijk ‘geslacht’’. De heilige met het varkentje In tijden van veeziekten proberen veel boeren aan het onheil te ontkomen door beschermheiligen aan te roepen. Antonius Abt is zo’n beschermheilige en werd rond het jaar 250 in Egypte geboren. Hij werd kluizenaar en woonde vijftien jaar lang in een grot. Antonius Abt stierf in het jaar 356. Hij werd 105 jaar. Gewoonlijk wordt hij afgebeeld met een varkentje. Hij is de patroon van de slachters en de beenhouwers en wordt door de boeren aangeroepen tegen de ziekten van het vee.
7
Knipplaat varken Gebruik gekleurd papier of kleur de onderdelen zelf. Teken de rechthoek over. Knip alle onderdelen uit. Plak het papier voor het lichaam om een leeg w.c.-rolletje. Rol de poten op en plak die langs de dunne lijn vast aan het lichaam. Maak van de cirkel (de kop) een Chinees hoedje, knip de punt er van af en plak de kop, de oren, de neus, de ogen en de neusgaten op hun plek en klaar is je varken.
Tel.: 043 – 3219941 Fax: 043 – 3251707
[email protected] www.cnme.nl pw/2002/2012/2015
PW 2001/2012 8
