Een methodiek. Het knip plak en doe het zelf niet boek. Joop Hofman Ap van Straaten. Met dank aan: Henk Damen, Berna van de Graaf en Ruth van Swaay

K O L O N I S T E N VA N D E W I J K Een methodiek

Het knip plak en doe het zelf niet boek

Joop Hofman Ap van Straaten

Met dank aan: Henk Damen, Berna van de Graaf en Ruth van Swaay

INHOUD Inle i d i n g COLOFON

Bewoners aan zet

7

Waarom heet het Kolonisten?

7

De driehoek van samenwerking

8

Wat maakt Kolonisten zo bijzonder?

9

Tekst

Joop Hofman en Ap van Straaten

Vier fasen

10

Eindredactie

John Custers

Wijkvernieuwing kan ook leuk zijn

11

Productiebegeleiding

Tamara Maulany

Fotografie

Raster Groep (archief)

Verke n n i n g e n - Fa s e 1

Illustraties

Jan Christiaansen & YOL,

Doel

13

Woonburo Groningen

Uitvoering

13

Ontwerp en lay out

Aukje Grouwstra, Deventer

Resultaten

15

Druk

Hagen, Hoogeveen

Sleutels tot succes

16

Oplage

500

Proe f b o re n - Fa s e 2 Dit boekje is een uitgave van Raster Groep - Deventer en

Doel

19

uitgegeven in de RASTERREEKS.

Uitvoering

20

Resultaten

20

Meer informatie?

Buurtmuseum en verhalen

22

Raster Groep

Gangmakers

23

afdeling Communicatie

Sleutels tot succes

24

telefoon (0570) 610 607 www.rastergroep.nl Eerste druk, voorjaar 2006

De ke u ke n t a f e l g e s p re k ke n - Fa s e 3 Doel

27

De kolonistenkar

27

Uitvoering

28

© Raster Groep, Deventer

Andere rol opbouwwerkers

30

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of

Resultaten

31

openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of welke

Sleutels tot succes

32

andere wijze dan ook, zonder voorgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. blz 2

KOLONISTEN VAN DE WIJK - Een methodiek


blz 3

De Ka m p v u re n - Fa s e 4 Doel

35

Presentatie in het Stempellokaal

35

Het Grote Kampvuur

37

Afzonderlijke Kampvuren

39

Sleutels tot succes

40

Meth o d i s c h e l e s s e n u i t Ko l o n i s t e n va n de W i j k Start vanuit de eigen groep of gemeenschap

41

Stimuleer de ontwikkeling van mensen met primaire prikkels

41

Laat ruimte voor boosheid, verdriet en rouw

42

Niet de papieren, maar de echte waarde

43

Benut alle kansen om het project een sterke positie te geven

43

Laat de opbouwwerkers weer ‘opbouwwerken’

44

Van pijnverzachting naar perspectiefvergroting

44

Bied bewoners een zichtbaar houvast

45

Stel veilig dat de bewonerswensen een plek krijgen in de uitvoering

46

De n i e u we we re l d va n Ko l o n i s t e n va n de W i j k Van 'Buurtsmederij', 'Minister Sybilla Dekker' tot 'De Vlaggen'

47

Werkd o c u m e n t e n 1 – Opdracht en tips voor de Kolonistenverkenners (fase 1)

55

2 – Instructies en vragenlijst Proefboren (fase 2)

56

3 – Instructies en spelregels Keukentafelgesprekken (fase 3)

58

4 – Voorbeelden registratieformulieren, stellingen en iconen Keukentafelgesprekken (fase 3)

62

5 – Opzet Grote Kampvuur Gangmakerij, gemeente Deventer en Rentré Wonen (fase 4)

blz 4


63


blz 5

INLE I D I N G

Bewoners aan zet De gemeente Deventer en woningcorporatie Rentré Wonen zijn in 1998 begonnen met nadenken over de toekomst van de Rivierenwijk, een wijk met ruim 5000 inwoners die aan vernieuwing toe is. De twee partijen maakten een ontwikkelingsvisie, die in 2003 is gepresenteerd aan en besproken met de wijkbewoners. Dit gebeurde tijdens drukbezochte vergaderingen, maar of de bewoners daarmee echt invloed hadden/kregen op de ontwikkelingen? Wij, de Totale gemeente Deventer (zwarte lijn) met in het kader de Rivierenwijk en Delatbuurt.

Raster Groep (welzijnswerk) in Deventer, vonden van niet. In onze Werkplaats bedachten wij een methode om bewoners zélf een plan voor de wijk te laten maken. Uitgaande van het echte leven op straat moest de methode de onderwerpen naar boven halen die voor de bewoners zélf van belang zijn. Dit als tegenwicht tegen, maar ook als aanvulling op en inspiratiebron voor de doorgaans veel meer op fysieke ingrepen (het ‘stenen stapelen’) ingestelde professionele plannenmakers. Wij presenteerden ons voorstel aan de gemeente, Rentré Wonen en het wijkcomité (Buurt aan Zet). Zij waren enthousiast, net als het ministerie van VROM. VROM verleende uit het IPSV (Innovatie Programma Stedelijke Vernieuwing) een subsidie om de methode uit te werken en toe te passen. Het ministerie beschouwt Kolonisten van de Wijk als een ‘innovatief participatieproces’ waarmee bewoners daadwerkelijk hun eigen agenda voor wijkvernieuwing kunnen opstellen. Als inspiratiebron voor anderen leggen we in dit boekje uit hoe de methode in elkaar zit en is toegepast.

Waarom heet het Kolonisten? Rivierenwijk en Deltabuurt, in het noorden begrensd door de spoorlijn en in het zuiden door de Oost-West route. Opvallend is ook de Noord-Zuid route (Amstellaan).

Wij spreken van Kolonisten omdat er eens tijden waren waarin mensen hun eigen huizen, straten en landerijen bouwden. Kolonisten werden ze genoemd: landveroveraars die zich land toeëigenden en dat inrichtten om erop te

blz 6



blz 7

wonen en werken. Waarmee zij tevens de basis legden voor het ontstaan van

verorberen. In het participatieproces in de Rivierenwijk gebeurt dat natuurlijk

buurtschappen, dorpen, wijken en steden.

niet letterlijk, maar duidelijk is wel dat de drie partijen elkaar niet los mogen

Die tijden liggen natuurlijk ver achter ons. In de loop van vele honderden

laten.

jaren namen de ‘instituties’ (zoals nu gemeenten en woningcorporaties) het inrichten van het land en de wijken over. Bewoners veranderden van bouwers en makers van hun eigen huis in gebruikers en consumenten van de wijk. Zij

Wat maakt Kolonisten zo bijzonder?

wonen nu in huizen die niet van henzelf zijn en/of door anderen zijn gemaakt. En die anderen zijn ook steeds meer gaan beslissen over de buurt, omgeving

Kolonisten van de Wijk is uitgevoerd met een intensieve inzet van het

en voorzieningen.

opbouwwerk. De methode is ontwikkeld door Ap van Straaten (Raster Groep)

De bewoners zijn daardoor meer en meer onteigend. Wij (Raster Groep) vinden

en Joop Hofman (Joop Hofman Allianties). Zij vormden samen ook het

dat geen goede ontwikkeling. Bewoners moeten weer een beetje Kolonisten

laboratorium dat tijdens de uitvoering steeds de resultaten van het project

kunnen zijn: mensen die invloed hebben op de (nieuwe) gemeenschap waarin ze

verwerkte en gereed maakte voor de volgende fase. De uitvoering is gebeurd

wonen; mensen die weer hun eigen huis, straat en buurt kunnen ontwerpen.

door de opbouwwerkers Henk Damen, Berna van de Graaf en Ruth van Swaay van RasterGroep (in totaal 24 uur en vanaf mei 2004 36 uur per week). Zij zijn in 2004 en het eerste deel van 2005 vrijwel continu in de wijk aanwezig

De driehoek van samenwerking

geweest.

Achter het project ‘Kolonisten van de wijk’ zitten echter

Deze doorlopende aanwezigheid van het opbouwwerk is misschien wel het

geen naïeve, nostalgische sentimenten. Het spreekt

eerste innovatieve element van Kolonisten. Opbouwwerkers werden nu eens

voor zich dat bewoners het tegenwoordig niet meer

niet gestuurd door bureaucratisch bepaalde werkmethodes, maar door de

alleen kunnen. De samenleving is in vergelijking met

mensen in de wijk zelf. Ook op andere punten onderscheidt Kolonisten zich

de tijden van de pioniers dermate veranderd dat het nu

echter van ‘normale participatieprocessen’:

aankomt op samenwerking. Een goed plan voor de wijk

- wijkvernieuwing en herstructurering is (ook) afscheid nemen. In Kolonisten

heeft drie partijen nodig: de gemeente voor de integrale

wordt hiervoor de tijd genomen. Eén van de opbouwwerkers zegt hierover:

visie op de lange termijn, de woningcorporatie voor haar

“Kolonisten van de Wijk is eigenlijk het organiseren van een proces van

deskundigheid en financiële slagkracht en de bewoners

rouwverwerking. De vergaderruimte van de bewoners is het rouwcentrum”;

voor hun kennis, wensen en ideeën over het leven in de eigen buurt.

- bewoners maken hun visie nu eens niet in grote vergaderzalen of achter keurige bureaus, maar letterlijk bij de mensen thuis, aan de keukentafel;

Vandaar ook de driehoek in het logo van Kolonisten van

- het uitgangspunt is niet DE wijk, maar de kleinschalige sociale gemeen-

de Wijk. Deze kan alleen bestaan als de drie partijen naar

schappen daarbinnen. Zij zijn de podia waarop de veranderingen plaats-

elkaar willen kijken en willen samenwerken. Zodra eentje

vinden. Er wordt dus niet gepraat met de geijkte dominante bewonersgroep

zich afwendt, is de driehoek weg. De punten van de

(wit, vijftig plus, man), maar met allerlei verschillende groepen, aan zo

driehoek in het logo worden gevormd door ‘Pacmannetjes’

veel mogelijk keukentafels;

uit het bekende computerspel. In dit spel zitten de happers driftig achter elkaar aan om elkaar te vangen en blz 8


- er wordt niet gedacht in tegenstellingen, maar in samenwerking. Alledrie de ‘pacmannetjes’ zijn bereid zich naar de ander open te blijven KOLONISTEN VAN DE WIJK - Een methodiek

blz 9

opstellen. Voor dubbele agenda’s is geen plaats;

vier fasen

- er wordt gewerkt aan een gezamenlijk plan voor de wijk. Tegelijkertijd worden de bewoners gestimuleerd hun eigen plan te trekken. Ook al staat het streven naar overeenstemming voorop, de verschillen mogen blijven

De methode Kolonisten van de Wijk bestaat uit vier fasen:

bestaan; - de methode is voor bewoners tastbaar en voelbaar. Stellingen worden op

I.

Verkenningen

blokjes gezet die bewoners kunnen aanraken; verhalen worden verzameld

De opbouwwerkers gaan als echte verkenners de straat op en praten met

tijdens verteldiners; de plattegrond van de wijk staat op een tafellaken

bewoners over het dagelijks leven in de wijk. Wat is goed en slecht in de

dat wordt uitgevouwen; na elke activiteit wordt van de bewoner(s) een

wijk; welke groepen en gemeenschappen zijn er; wie zijn de functionarissen

foto gemaakt die hij later als ansichtkaart thuis ontvangt. Kolonisten

en sleutelpersonen die er toe doen en wie is bereid mee te doen met de verdere

prikkelt daarmee letterlijk de zintuigen. In de volgende hoofdstukken gaan we nader op deze vier fasen in. We sluiten

plannenmakerij? Uitgevoerd in: januari, februari 2004.

daarna af met enkele conclusies en een soort ‘begrippenlijst’.

II. Proefboren In deze fase gaat het gesprek met de bewoners de diepte in. De opbouwwerkers praten verder met bewoners, organisaties en functionarissen in de wijk. Dit

Wijkvernieuwing kan ook leuk zijn

resulteert in opvattingen over wat de wijkvernieuwing moet opleveren (of nalaten). Ook verzamelen de opbouwwerkers mooie verhalen over (de

Wat heeft Kolonisten van de Wijk opgeleverd? Belangrijkste resultaat is

geschiedenis van) de wijk en de bewoners, via verhalentafels en verteldiners.

natuurlijk dat de bewoners in de Rivierenwijk een eigen visie of agenda voor de

Uitgevoerd in: maart, april, mei 2004.

verschillen in de wijk, maar ook aan de wil om op een goede manier samen te

III. Keukentafelgesprekken Op allerlei plekken in de wijk, bij mensen thuis of aan de keukentafel in de ‘Buurtsmederij’, praten groepjes bewoners over de stellingen over de wijkvernieuwing. Hiervoor wordt een mobiel ontwerpbureau gebruikt: een soort marskramerskist met allerlei snuisterijen. Deze fase mondt uit in de bewonersagenda voor de wijkvernieuwing, genaamd De Meetlat. Uitgevoerd in: juni 2004 tot en met januari 2005.

IV. Het Kampvuur Na gedane arbeid is het tijd om rond het kampvuur terug te kijken. Individuele bewoners hebben tijdens inloopdagen kunnen aangeven of zij De Meetlat steunden (het ‘kampvuur in eigen kring’). Het resultaat was positief. De bewonersgroep (Gangmakerij) heeft daarna afzonderlijke kampvuren gehouden met de gemeente en Rentré Wonen over de verdere uitwerking van de plannen. Uitgevoerd vanaf februari 2005.

blz 10

wijkvernieuwing hebben gemaakt: de Meetlat. Een visie die recht doet aan de


leven. De methode heeft zo de sociale samenhang in de buurten versterkt. Er is verder een actieve, representatieve bewonersgroep ontstaan, de Gangmakerij, die als kopgroep het overleg met gemeente en corporatie voortzet. Door het project leeft de wijkvernieuwing nu dermate sterk in de wijk dat deze kopgroep voldoende steun en voeding krijgt uit de achterban. Met de Buurtsmederij, waar veel keukentafelgesprekken hebben plaatsgevonden en waar plannen zijn gesmeed, hebben de bewoners ook een soort clubhuis gekregen. En met het Buurtmuseum is er een plek ontstaan die de herinnering aan de wijk levend houdt en waar bewoners afscheid kunnen nemen van het oude. Tot slot is er het Kampvuur, als symbool voor het open driehoeksoverleg tussen bewoners, gemeente en corporatie. Meetlat, Gangmakerij, Buurtsmederij, Buurtmuseum en Kampvuur laten samen zien dat bewoners in de wijkvernieuwing daadwerkelijk een scheppende en ontwerpende rol kunnen spelen. Wijkvernieuwing kan dus gewoon ook leuk en begrijpbaar zijn. KOLONISTEN VAN DE WIJK - Een methodiek

blz 11

FAS E 1 – V E R K E N N I N G E N

Doel De Verkenningen zijn de eerste stap in de methodiek Kolonisten van de Wijk. Doel is te verkennen hoe het leven van alledag in de wijk er uit ziet, niet op basis van vooraf bepaalde vragenlijsten of binnen vastgelegde kaders, maar letterlijk vanuit nul, alsof je niks weet van de wijk. Wat houdt mensen bezig, wat vinden ze belangrijk, welke plekken hebben speciale betekenis, wie zien ze als belangrijke (sleutel) personen, hoe denken ze over de groepen in de wijk, in welke gemeenschap leven ze zelf, welke instanties kennen ze, etc.? Door dit te inventariseren, moeten de Verkenningen informatie opleveren waarmee een begrenzing kan worden aangebracht in: - de onderwerpen die in de wijk spelen; - de partijen die de bewoners interessant en belangrijk vinden; - de gebieden (straat, buurt, wijk, groenstroken, e.d.) waar de wijkvernieuwing zich volgens de bewoners vooral gaat of moet afspelen. Om in de terminologie van de kolonist te blijven: de verkenner gaat getooid met kompas, verrekijker en loep de wijk in. Het kompas geeft de koers PI aan met twee richtingen: de P van Peiling van klimaat, thema’s, partijen en gebieden; de I van Inzicht in het veelkleurig mozaïek van gemeenschappen. De verrekijker is nodig om nieuwe horizonten af te speuren en soms even scherp te stellen op een bepaald detail. Met de loep kan dat detail nader worden verkend. Letterlijk met grote ogen kijken de verkenners dan naar het leven van alledag. In deze werkwijze, die de naam ‘Loepzuiver’ heeft meegekregen, zet de kolonist pas achteraf de grenzen uit. Pas dan worden de kaders afgebakend.

Uitvoering Drie opbouwwerkers zijn gedurende januari en februari 2004 permanent in de Rivierenwijk aanwezig geweest. Startend vanuit het midden, hebben zij op en blz 12



blz 13

in alle coördinaten van de wijk rondgekeken en gepraat met bewoners. Niet

Resultaten

met sleutelpersonen of bekende figuren, maar met een willekeur aan mensen in de wijk. Niet via een officiële uitnodiging, maar door mensen gewoon aan te

De vele korte en lange gesprekken die de verkenners hebben gevoerd, leverden

spreken of bij hen thuis aan te bellen. Niet in het buurthuis of kantoor, maar

na twee maanden vier dingen op:

op straat, op een bankje of in de woonkamer. Deze aanpak is bewust gekozen. Kolonisten gaat niet uit van specifieke

1. een overzicht van 49 verschillende groepen en sociale gemeenschappen

doelgroepen, thema’s of straatdelen. Daarmee zou immers worden aangesloten

in de wijk, variërend van reizigers (woonwagenbewoners), oorspronkelijke

bij bestaande indelingen van het wijkleven, zoals die vooral door professionals

wijkbewoners, ‘Griekse paspoorters’ uit oude Sovjet-gebieden als Moldavië,

zijn bedacht. De essentie is juist te achterhalen hoe het wijkleven door

Oekraïne, Georgië en Armenië, diverse Turkse groepen, straatverbanden, etc..

bewoners zelf wordt beleefd. In Werkdocument 1 is te lezen met welke opdracht

De meeste diversiteit zit in Rivierenwijk deel 2, het beoogde sloopgebied;

en welke tips de verkenners hiervoor de wijk zijn ingestuurd. 2. een lijst van 87 bewoners die door verschillende bewoners in de wijk Aan het eind van elke verkenning is aan de bewoners gevraagd of ze op de

werden beschouwd als de gangmakers van hun sociale gemeenschap, en die

foto wilden in hun huis, op straat of op het plein. Binnen twee dagen kregen

mee wilden doen aan de verdere visieontwikkeling;

ze de foto als ansichtkaart thuis gestuurd, met een bedankje voor het gesprek. De opbouwwerkers legden de resultaten van elk gesprek achteraf vast in

3. een lijst van 22 functionarissen die er voor de bewoners ‘toe doen’. Het

een logboek, samen met hun indrukken en sfeertekeningen. De gesprekken

zal daarbij geen toeval zijn dat bewoners vooral de mensen aan de frontlijn

zijn besproken met elkaar en met het laboratorium. Dit zorgde ervoor dat

als belangrijk ervaren. In directies en bestuurders hebben ze minder

de verkenners genuanceerd, verwonderd en scherp bleven. Belangrijkste

geloof. Dit ging in de Rivierenwijk zo ver dat veel bewoners de voormalige

uitdaging daarbij was vooral om zo lang mogelijk te wachten met het trekken

wijkagent (al zes jaar met pensioen) en de ex-opbouwwerker (al vier jaar

van conclusies. Dit doen in een (te) vroeg stadium zou de waarneming van

geleden vertrokken) als de belangrijkste mensen voor de wijk zagen;

de verkenners te veel inkleuren. De kans zou dan bestaan dat zij vervolgens in de wijk datgene zouden aantreffen wat ze wilden aantreffen, of dachten

4. een Verkenningenrapport van de sociale structuur en verhoudingen in

aan te treffen. De conclusies waren voorbehouden aan de mensen uit het

de wijk. Belangrijkste uitkomst: de Rivierenwijk kent een sterke onderlinge

laboratorium. Zij hebben na afloop de inhoud van de logboeken verwerkt in

sociale structuur, dit in tegenstelling tot de tot dan toe geheiligde

een eerste verkennend wijkbeeld: de wijk ‘in een Sociale Oogopslag’.

opvatting dat de sociale cohesie in de wijk gering was. Voorheen werd de sociale cohesie echter als één wijkbrede samenhang benaderd. Kolonisten van de Wijk heeft aangetoond dat bewoners niet met iedereen in de wijk iets hoeven te hebben. Er is ook sprake van sociale cohesie wanneer ze iets hebben met hun eigen, in de wijk verankerde gemeenschap. Deze notie is nu gemeengoed in het denken over sociale cohesie in Deventer. Gemeente, woningcorporatie en andere instanties waren dermate enthousiast over het Verkenningenrapport dat ze de methode Loepzuiver inmiddels ook elders toepassen (o.a. bij het wijkaanpakproces).

blz 14



blz 15

SLEUTELS TOT SUCCES

+

het maken en sturen van een foto bevestigt dat de bewoner bestaat en er toe doet. De foto kan ook worden gebruikt om het project bij andere bewoners te verduidelijken;

Terugkijkend is een aantal factoren te benoemen waardoor het Verkennen tot een succes kan uitgroeien:

+

het logo van Kolonisten van de Wijk met de driehoek is goed bruikbaar als ‘excuus’ om bij mensen binnen te komen. De driehoek is immers pas compleet

+

daarna komt, is hierop gebaseerd.” Neem er dus de tijd voor, in de vorm van

+

als ook het derde verhaal wordt verteld;

de opbouwwerkers noemen deze fase ‘het zaad van het project’. “Alles wat

+

het heeft goed gewerkt het professionele oordeel uit te stellen. Pas achteraf

uren en rust. Zorg ook dat je steeds flexibel blijft. Verkennen is echt

kan door de optelsom van verhalen en ervaringen een objectief oordeel worden

opbouwwerk: in de frontlijn contact hebben met mensen over het geleefde

gevormd. Het laboratorium heeft hiervoor de juiste afstand tot de wijk.

leven, in plaats van met een prestatieopdracht iets te moeten doen met

Doordat de opbouwwerkers hun eigen oordelen ‘opzouten’, zal de analyse van

bewoners;

het laboratorium veel meer kunnen worden gebaseerd op de verhalen van

door de fijnmazige aanpak is er tijd voor de bewoners. Zij ervaren dat als

bewoners zelf.

prettig en voelen dat er serieuze interesse bestaat in hun dagelijks leven. Doordat de gesprekken vaak bij hen thuis plaatsvinden, zijn ze gastvrouw of –heer en dus de baas;

+

veel bewoners zullen hopen dat het verkennend gesprek informatie oplevert over de wijkvernieuwing en de spookverhalen daaromheen. Wees eerlijk en

∆

maak meteen duidelijk dat dit niet het doel is van het gesprek. De opbouwwerker zit er niet als boodschapper en de bewoner niet als ontvanger. Doel van Kolonisten van de Wijk is om deze rolverdeling juist om te draaien. De gesprekken zijn dus niet belast met een boodschap. Hierdoor komen totaal andere sfeerbeelden en indrukken in beeld dan in een doelgericht gesprek over wat anderen hebben bedacht;

+

het werken met een logboek maakt van iets simpels als een verbaal gesprek opeens een concreet product. Het anonieme wordt daardoor leesbaar en deelbaar;

+

het uitwisselen en delen van de gesprekservaringen tussen de opbouwwerkers werkt uitstekend. Het vult aan, houdt kritisch, motiveert en spiegelt. De verkenners kunnen zo hun (positieve of negatieve) gevoelens delen. De behoefte hieraan zal altijd bestaan omdat het spannend blijft ‘zomaar’ de wijk in te duiken;

+

de opbouwwerkers hebben het aangedurfd om bijna overal op af te stappen en zich ook (gericht) te laten verrassen, door bijvoorbeeld een specifieke groep op te zoeken;

blz 16



blz 17

FAS E 2 – P R O E F B O R E N

Doel De tweede fase van Kolonisten van de Wijk wordt toepasselijk ‘Proefboren’ genoemd. Staat bij het verkennen in de eerste fase nog het zo breed mogelijk inventariseren en verzamelen van informatie centraal, in fase 2 draait het om de verdieping. De opbouwwerkers praten met de opinieleiders en gangmakers in de wijk: de mensen die in de eerste fase zijn genoemd als sleutelpersonen in de verschillende sociale gemeenschappen. Daarnaast praten zij met de professionals die er volgens de bewoners ‘toe doen’. Door deze aanpak werkt Kolonisten vanaf het begin aan een optimale gemeenschappelijkheid, zonder aan de bewonerskant onrecht te doen (vandaar de verhouding 2/3e bewoners en 1/3e professionals). Deze gemeenschappelijkheid wil overigens niet zeggen dat er wordt gezocht naar een gemeenschappelijke noemer of grootste gemene deler. Integendeel: het gaat juist om het in beeld brengen van de bijzondere opvattingen uit de verschillende gemeenschappen. Zodat voor iedereen duidelijk wordt dat DE wijk en DE bewonersmening niet bestaan. Er is een veelheid aan opvattingen en dat maakt de wijk tot wat ze is. Concreet moet het proefboren drie rake klappen maken: - het verzamelen van de opvattingen die de belangrijkste partijen in de wijkvernieuwing hebben over het gewenste woonklimaat in de wijk; - het mobiliseren van gangmakers om zelf een keukentafelgesprek te organiseren (in fase 3 van Kolonisten van de Wijk) en deel te nemen aan een bewonersforum: de Gangmakerij; - het inschakelen van de gangmakers bij het boven water halen van de levende geschiedenis van de Rivierenwijk en de Rivierenwijkers. Voor de instructies voor de opbouwwerkers in deze fase verwijzen we naar Werkdocument 2.

blz 18



blz 19

Uitvoering

Raster Groep en de gemeente, wethouders, de wijkagent, de jongerenwerker, de maatschappelijk werker en het jeugdnetwerk;

Anders dan tijdens de Verkenningen zijn het nu de opbouwwerkers die de proefboring sturen. De gesprekken worden ook met z’n tweeën gedaan, bij de

2. in totaal zijn er 271 uitspraken en opvattingen aangereikt over het leven

mensen thuis. Uitgangspunt is een vragenlijst (zie Werkdocument 2) met onder

in de wijk. Bewoners hebben wat meer en stelliger uitspraken gedaan dan de

meer de onderwerpen, die zijn gedestilleerd uit de ‘Sociale Oogopslag’, het

instanties. Zij zijn goed voor meer dan driekwart van de meningen;

Verkenningenrapport na de eerste fase. Aan de gangmakers en professionals wordt gericht gevraagd of dit de onderwerpen zijn die volgens hen spelen in

3. de opvattingen zijn ten behoeve van fase 3 in Kolonisten van de Wijk

de wijkvernieuwing, en welke mening zij daarover hebben. De opbouwwerkers

herverdeeld in negen hoofdgroepen. Omdat de Deltabuurt qua uiterlijk

maken hiervan, net als na het verkennen, een uitgebreid geanonimiseerd

en structuur (flats met veel particuliere verhuur) afwijkt van de rest van

verslag. Het laboratorium heeft de opvattingen die op deze manier zijn

de Rivierenwijk, zijn de opvattingen uit deze buurt in een aparte groep

verzameld, later herverdeeld in tien hoofdgroepen die er blijkbaar toe doen

ondergebracht. In de tabel vindt u een overzicht van de hoofdrubrieken.

in de Rivierenwijk. Onderscheidend criterium hierbij was met name het aantal malen dat een onderwerp door gangmakers en/of professionals was genoemd.

Hoofdrubriek

Omschrijving

Aantal opvattingen bij bewoners

Totaal aantal opvattingen

Omgangscultuur, leefstijl

30

39

verhalen en anekdotes over de wijk en de bewoners, of mensen die deze

Zo zijn onze manieren

kunnen en willen vertellen? Beschikt men over materiaal dat iets zegt over de

Meepraten

Invloed op de plannen voor de wijkvernieuwing

19

26

Huisje-boompjestraatje

De fysieke inrichting van de openbare ruimte

19

21

De bewoners van overmorgen

De bewonerssamenstelling van de nieuwe wijk

12

19

1001 verschillen

Verscheidenheid aan samenlevingsvormen in de wijk

19

24

Wat moet er zijn in de wijk

Voorzieningen in de wijk

11

13

Wat moeten anderen doen

Dienstverleningsaanbod van instanties

8

21

Rondom het huis

Schoon, heel en mooi in de eigen woonomgeving

7

9

Veiligheid

Veilig voelen, een wijk van iedereen

4

6

Delta

Leven in de flatbuurt Delta

93

93

Tijdens de gesprekken hebben de opbouwwerkers ook steeds gevraagd naar de geschiedenis van de wijk. Kennen de gangmakers en professionals mooie

geschiedenis, bijvoorbeeld oude foto’s, knipsels of tegeltjes? Op deze manier kon niet alleen de historie van de wijk boven water worden gehaald (belangrijk voor de ‘rouwverwerking’ in de wijk), ook konden de gangmakers zo sterker aan het project worden gebonden.

Resultaten In cijfers uitgedrukt heeft de tweede fase van Kolonisten van de Wijk de volgende resultaten opgeleverd: 1. er zijn 37 proefboringen gehouden met gangmakers uit de sociale gemeenschappen (met 87 bewoners). Dit is inclusief de proefboringen in de Deltabuurt, die later zijn gehouden dan die in de andere deelgebieden van de Rivierenwijk. Verder zijn er 14 proefboringen geweest met professionals in de wijk. Het gaat hierbij om vertegenwoordigers van Rentré Wonen, blz 20



blz 21

De onderstaande grafiek laat zien dat zaken die te maken hebben met de sociale

en wordt verhaald over het verliefde stel dat werd belaagd door een klein

samenhang en relaties in de wijk (Zo zijn onze manieren, 1001 verschillen, De

mannetje met een groot slagersmes en een boomlange kerel met een zwaard.

bewoners van overmorgen) bijna de helft van de opvattingen beslaan. De meer

Naast deze verhalen zijn er de foto’s, knipsels en ander materiaal van vroeger.

fysiek getinte zaken (Huisje-boompje-straatje, Wat moet er zijn in de wijk,

Ze zijn tentoongesteld in het Buurtmuseum, de speciale expositieruimte in de

Rondom het huis) zijn goed voor bijna een kwart van alle opvattingen in de

Buurtsmederij. Uit het materiaal bleek dat de Rivierenwijkers trots zijn op hun

wijk.

geschiedenis en hun wijk.

Gangmakers 23% Zo zijn onze manieren 9%

Bewoners van overmorgen

Doel van het Proefboren is ook het mobiliseren van gangmakers die actief

15% 1001 verschillen

willen meedraaien in de verdere planontwikkeling. Zij worden daarbij expliciet

15% Huisje, boompje, straatje

aangesproken als de ‘dragers’ en opinieleiders van hun gemeenschap.

9%

Wat moet er zijn in de wijk

5%

Rondom het huis

Ook wordt hen uitdrukkelijk gevraagd om het voortouw te nemen tot een

6%

Wat moeten anderen doen

3%

Veiligheid

formule van de Tupperware-party wordt zo de gemeenschapsvorming erkend

15% Meepraten

en versterkt. Deze aanpak leidde in de Rivierenwijk tot goede resultaten.

keukentafelgesprek binnen hun sociale groep. Door toepassing van de aloude

Vrijwel alle proefboorders toonden zich bereid om in hun gemeenschap

Buurtmuseum en verhalen

een keukentafelgesprek op te zetten. Hiervoor was een tegemoetkoming beschikbaar van 25 euro, plus een vergoeding van de te maken onkosten. De

De proefboringen hebben veel materiaal over de geschiedenis van de

gangmakers dachten verschillend over de plek voor het gesprek: de één gaf de

Rivierenwijk naar boven gehaald. Ook zijn de nodige verhalen losgekomen.

voorkeur aan de keukentafel thuis, de ander aan een picknick in het park, de

Hiervoor zijn in de Buurtsmederij, het ‘clubhuis’ van het project Kolonisten

Buurtsmederij of een neutrale plek.

van de Wijk, ook drie speciale verteldiners georganiseerd. Tijdens bijvoorbeeld het eerste diner haalden achttien bewoners herinneringen op, met oud-

Als symbolisch gebaar is aan de gangmakers ook gevraagd om voor de

wijkagent Piet Tjeerdema en oud-opbouwwerker Jan Schepers als gangmakers.

Buurtsmederij een eigen keukenstoel beschikbaar te stellen, tegen een

De huidige opbouwwerkers Ruth van Swaay en Berna van de Graaf traden op

vergoeding van 45 euro. Dit leverde twaalf stoelen op. Ze staan nu rond de

als gastvrouwen. Sikko Cleveringa, cultuurmakelaar bij de Leeuwenkuil, het

grote tafel in de Buurtsmederij, als metafoor voor de verscheidenheid, maar ook

Centrum voor de kunsten in Deventer, was aanwezig om te ‘proeven’ hoe de

eenheid in de Rivierenwijk.

verhalen konden worden verwerkt en teruggegeven aan de wijk en de stad. Van de vele verhalen is een aantal opgenomen op de website van de wijk (www.rivierenwijkdeventer.nl, onder Kolonisten van de Wijk). Zo lezen we hier over mevrouw De Jong, die op haar sterfbed zei dat de soep van de Bron de lekkerste soep is die er is. Verder is er de wielerwedstrijd die niet doorging blz 22



blz 23

SLEUTELS TOT SUCCES Wat zijn de cruciale succes- of faalfactoren in het Proefboren?

vragen voor het geval een gesprek niet op gang kwam of te veel over de waan van de dag ging; +

van groot belang is dat de opbouwwerkers hun waarnemingen delen, onderling en met het laboratorium. Daardoor is het mogelijk de woorden en opvattingen van de gangmakers tot de essentie terug te brengen.

+

het onderscheid tussen Verkennen en Proefboren was voor de gesprekspartners niet altijd even duidelijk. Zij hadden soms het gevoel dat ze hun verhaal al eerder hadden verteld. Dit kan mogelijk worden opgelost door ook te proefboren bij mensen die niet verkend zijn, of door het gesprek door andere opbouwwerkers te laten plaatsvinden. Hier staat tegenover dat het nog eens terug gaan uit oogpunt van marketing goed werkt: zo treedt de kracht van de herhaling op en worden mensen bevestigd in wat ze eerder vertelden. Het

∆

versterkt het gevoel serieus genomen te worden en dat wekt vertrouwen;

+

de gesprekken met de professionals leverden verrassende inzichten op in hoe zij denken over de wijkvernieuwing. Het bood ook de mogelijkheid om het project Kolonisten van de Wijk goed te presenteren. Een open, ontspannen gesprek werkt hierbij hoe dan ook veel beter dan het krijgen van een nota;

+

ook bij het Proefboren bleek het terugsturen van een ansichtkaart als bedankje een groot succes. Niet alleen bewoners zetten de kaart in de vensterbank maar ook de wethouder en directeur van de welzijnsstichting hebben de foto maanden op hun bureau gehad;

+

hoewel bij het Proefboren wordt gewerkt met gerichtere vragenlijsten, het adagium is nog steeds: alles mag, alles telt, alles is waardevol. Er wordt dus niet gekoerst op het vinden van de grootste gemene deler. Alleen zo kan een echt gesprek van binnenuit ontstaan, en kunnen de echte opvattingen boven tafel komen. Niet de grootste gemene deler wordt gezocht, maar het kleinste gemene veelvoud;

+

de opbouwwerkers hebben voor het Proefboren extra instructies gekregen. Vanuit hun onzekerheid over of men er wel echt toe deed, had men behoefte aan iets concreets (bijvoorbeeld een bewonersenquête). Het laboratorium heeft echter steeds aangedrongen op het aangaan van een open gesprek. De ervaring leerde immers dat alleen al dát feit zeer door de bewoners werd gewaardeerd. De opbouwwerker had dus wel degelijk iets concreets aan te bieden, namelijk zichzelf. Het laboratorium heeft wel ‘stilvallers’ en ‘bijstuurders’ aangeleverd:

blz 24



blz 25

FAS E 3 – D E K E U K E N TA F E L G E S P R E K K E N

Doel De Keukentafelgesprekken zijn een min of meer logisch vervolg op de Proefboringen. Zaten tijdens het proefboeren echter een of twee gangmakers aan tafel, nu doet een hele groep mee: de mensen die de gangmakers zelf uit hun eigen kring hebben gekozen om te discussiëren over de opvattingen uit de Proefboringen. Om dit proces werkbaar te houden, heeft het laboratorium de 271 opvattingen uit het proefboren vooraf teruggebracht tot vijftig opvattingen over het leven in de Rivierenwijk. Ook tijdens de keukentafelgesprekken staat centraal dat bewoners in hun eigen omgeving en eigen kring hun meningen ontwikkelen en bespreken. Zo ontstaat een authentieker en eerlijker omgeving dan in een goed geoutilleerde spreekkamer of vergaderzaal. Bewoners zullen zich, zo leren de ervaringen, vrijer voelen om te vertellen wat hen echt op het hart ligt. Om deze aanpak mogelijk te maken, heeft Kolonisten van de Wijk een speciale ‘kolonistenkar’ ontworpen: een soort marskramerskist op wielen met allerlei attributen die noodzakelijk en nuttig zijn bij het discussiëren bij de gangmakers thuis. De opbouwwerkers zijn met de kist op vele plekken in de wijk geweest. Regelmatig moest hij de trap op (bijvoorbeeld vier-hoog in de Maasstraatflat!), maar soms reed hij gewoon de Buurtsmederij in omdat een aantal gangmakers hun keukentafelgesprek liever daar wilde houden.

De kolonistenkar Wat zat er allemaal in de kolonistenkar? Hier volgt de inhoud: het wijktafelkleed met daarop de plattegrond van de Rivierenwijk; vijftig gekleurde blokken (omvang 7x7x7 cm) met een icoon en een gat in het midden; - drie maal vijftien vlaggetjes (rood, rose, witrose) met het Kolonistenlogo. De vlaggetjes passen in het gat van de icoonblokken; blz 26



blz 27

- een setje met ‘wijkbingokaarten’ waarop met iconen de negen hoofdgroepen

b) na deze uitleg komt het tafelkleed met de plattegrond van de wijk te

staan die tijdens het proefboren zijn gekozen als de belangrijkste thema’s

voorschijn. Dit is de ondergrond voor het ‘spel’ dat daarna wordt

in de wijk (het onderwerp Deltabuurt vormt de tiende groep); - een tafelflip-over met de vijftig opvattingen, verdeeld over de negen

gespeeld; c) de opbouwwerkers delen de wijkbingokaarten uit. Hierop kunnen de

hoofdgroepen plus Deltabuurt;

deelnemers aankruisen over welke onderwerpen ze willen praten. Dit zijn

- een digitale camera;

de negen onderwerpen die naar voren zijn gekomen tijdens de

- stiften en post-it briefjes;

Proefboringen. De meest aangekruiste vakken worden gekozen als

- een zandloper; - het Boek van de Bewoners met de uitkomsten en voorbeelden van al eerder

gespreksonderwerp. Per gesprek worden twee onderwerpen behandeld; d) per onderwerp zijn door het laboratorium van te voren vijf stellingen of

gehouden keukentafelgesprekken; - een registratieboek waarin de opbouwwerker het gesprek kan registreren.

opvattingen uitgewerkt. Deze staan op de tafelflip-over; e) de opbouwwerkers halen uit de kar de blokken met iconen. Elk icoon past bij een opvatting. Aan de deelnemers de opdracht het juiste icoon aan de juiste opvatting te koppelen;

Uitvoering

f)

per icoon en opvatting zijn vijf minuten beschikbaar voor discussie. Dit wordt bijgehouden met een zandloper. In deze korte tijd gaat het er

De gangmakers nodigen zelf hun eigen groep uit voor het keukentafelgesprek.

vooral om de onderliggende argumenten en motieven naar boven te

Dat is gebeurd door:

halen: waarom vinden de bewoners wat ze vinden?

- te bepalen wie zij als hun ‘gemeenschap’ ervaren;

g) na afloop van de discussie wordt aan de bewoners gevraagd of de stelling

- de mensen uit hun gemeenschap uit te nodigen met een brief, die is

goed is geformuleerd, of juist zwaarder (krachtiger) of lichter

voorontwerpen door één van de opbouwwerkers;

(genuanceerder) moet. Bewoners geven dit aan door in de blokken

- een herinneringskaartje uit te delen met daarop uitleg over doel en opzet

vlaggetjes te plaatsen: rood is zwaarder, rose is gelijk, witrose is lichter.

van het keukentafelgesprek;

Het is overigens belangrijk om hierbij aan de deelnemers duidelijk te

- de eigen keuken klaar te maken door koffie en versnaperingen neer te

maken dat deze actie niet is bedoeld om opvattingen belangrijker of

zetten.

minder belangrijk te maken. Het gaat om het aanbrengen van de juiste nuancering. Zodra dit is gebeurd, is de vlag gehesen en het punt gemaakt.

Het keukentafelgesprek zelf wordt in hoge mate gestuurd door de opbouwwerkers. In Werkdocument 3 staat een uitvoerige beschrijving van de opbouw van het

Daarna gaat de zandloper om en wordt de volgende opvatting besproken; h) aan het eind van het gesprek geven de deelnemers aan welke zeven

gesprek, maar dit zijn alvast de belangrijkste ingrediënten:

besproken opvattingen zij het belangrijkst vinden voor een toekomstig

a) aan het begin legt de opbouwwerker het doel en de opzet van het gesprek

prettig woonklimaat in de Rivierenwijk. Deze zeven onderwerpen worden

uit. Daarvoor gebruikt hij het Boek van de Bewoners, waarin de vorige

midden op de tafel gezet (‘opgewimpeld’). Op deze manier beoordeelt de

keukentafelgesprekken zijn opgenomen. Belangrijk is ook om hier

groep haar eigen gesprek en geeft ze een rangorde aan;

(opnieuw) uit te leggen dat de gesprekken niet zijn bedoeld om de bewoners informatie te geven over de aanstaande wijkvernieuwing;

i)

ter afronding gaan de deelnemers aan het keukentafelgesprek op de foto. Daarvoor zitten ze samen achter de tafel, met op de voorgrond het tafelkleed van de Rivierenwijk en de blokken met de zeven hoogstscorende onderwerpen. De groep geeft zichzelf een naam en een

blz 28



blz 29

motto. Deze komen terecht op de ansichtkaart die alle mensen binnen een j)

- keukentafelen: coachen van de gastheer of –vrouw, leiding geven, overzicht

wijk thuis krijgen gestuurd, met een bedankje voor het gesprek;

bewaren, animeren, aandacht hebben voor de groepsdynamiek, aandacht

de foto wordt na één dag op de website van de Buurtsmederij geplaatst

hebben voor het individu in de groep.

(www.buurtsmederij.nl). De deelnemers kunnen deze als e-card opsturen naar bekenden, vrienden of instanties. Zij kunnen op de site ook de

Deze opeenvolging van verschillende rollen is door de opbouwwerkers in de

uitkomsten van hun gesprek nalezen;

Rivierenwijk als inspirerend en uitdagend ervaren. Ook de combinatie van een

k) alle uitkomsten van de discussie worden door de opbouwwerkers vastgelegd. Anders dan tijdens het Proefboren zijn de verslagen niet langer anoniem.

laboratorium op de achtergrond en de uitvoering in de wijk beschouwt men als vernieuwend en gedurfd. De opbouwwerkers omschrijven dit als ‘methodische verwennerij’ en ‘investeren in opbouwwerkers’. Voorop staat voor hen echter

Via de website www.buurtsmederij.nl kunnen ook individuele bewoners hun

dat je zelf in het proces moet geloven: “je moet alle fases leuk vinden en ervan

bijdrage leveren aan de keukentafelgesprekken. Zij kunnen reageren op de

genieten”.

ansichtkaarten van de groepen en de uitkomsten van de gesprekken waarderen met een cijfer. Ook kunnen ze zelf alle opvattingen doornemen en bepalen of deze goed zijn of zwaarder of lichter moeten. Zodra ze dit hebben gedaan,

Resultaten

kunnen ze een persoonlijk kaartje laten maken dat als e-card de wereld in kan.

1. Er zijn in totaal 25 geregistreerde keukentafelgesprekken gevoerd. Daarnaast waren er vele informele keukentafels thuis, in het park of in de voortuin. Verder konden de deelnemers individueel meedoen via de website

Andere rol opbouwwerkers

van de Buurtsmederij. De omvang van de groepen varieerde van zes tot achttien personen. Het aantal ‘gemeenschappen’ dat op deze manier heeft

Alle keukentafelgesprekken zijn uitgevoerd door twee opbouwwerkers. Eén

meegedaan, is groot. De gangmakers kozen hun groepen op grond van

opbouwwerker zorgt voor de gespreksdynamiek en voortgang, de ander

etnische afkomst of land van herkomst, familiebanden, straat, historie als

registreert en legt vast. Deze taakverdeling is nodig omdat de opbouwwerkers

ex-kamper, de gezamenlijke deelname aan een buurthuisactiviteit, geslacht

in deze fase weer een andere rol op zich nemen dan in de eerdere twee fasen.

(alleen vrouwen of alleen mannen), het hebben van een tattoo, etc., etc.

Tijdens de verkenningen was de opbouwwerker vooral een signaleerder, bij

Opvallend daarbij was dat ‘allochtonen’ in het algemeen makkelijker een

het proefboeren een mobilisator. In de keukentafelgesprekken is hij meer de

gesprek georganiseerd kregen dan ‘autochtonen’. Daarmee lijkt Kolonisten

groepswerker.

van de Wijk een uitstekende methode om juist deze moeilijk bereikbare

Elke fase vraagt om andere competenties:

groep bij de wijkvernieuwing te betrekken. Zo werden via deze methode

- verkennen: lef hebben, brutaal durven zijn, goed luisteren en aandacht

zelfs groepen bereikt die vóór de start van Kolonisten van de Wijk niet eens

geven, kennis hebben van de wijk, geïnteresseerd zijn in mensen, invoelend

in beeld waren als aparte gemeenschap (bijvoorbeeld Chinese vrouwen).

vermogen hebben; - proefboren: doorvragen, een lijn aanbrengen, het gesprek sturen, enthousiasmeren,

activeren,

vertrouwen

spiegelen;

geven,

waardevrij

2. Het laboratorium heeft uit de resultaten van de gesprekken een kunnen

bewonersagenda samengesteld met 32 onderwerpen die volgens de bewoners belangrijk zijn bij de wijkvernieuwing. Deze agenda kreeg al snel de naam De Meetlat. De Meetlat is huis aan huis verspreid in de

blz 30



blz 31

nieuwsbrief ‘Keukentafelnieuws’ en was onderdeel van Nieuwsbrief nr.

aan mee te doen. Ze zien ook dat van de kar veel werk is gemaakt en ervaren dit

5 van de gemeente, Rentré Wonen en Kolonisten van de Wijk. Voor de

als een teken van respect. Door het spelkarakter is het keukentafelgesprek

bewoners wier huis wordt gesloopt, is De Meetlat een goed houvast

veel meer een sociale gebeurtenis dan een zware vergadering. Er is uitwisseling

tijdens de huisbezoeken van vertegenwoordigers van Rentré Wonen. En het

en gezelligheid en mensen doen een beroep op elkaar.

bewonersforum, de Gangmakerij, kan met De Meetlat gemakkelijk beoordelen

Nadeel van de kar is wel dat deze bij mensen thuis soms moeilijk hanteerbaar

in hoeverre bepaalde maatregelen in de wijkvernieuwing voldoen aan de

is. Veel keukentafelgesprekken zijn daarom in de Buurtsmederij gehouden.

bewonerswensen.

Daar was ook meer van het proces te zien, onder meer door de foto’s aan de wand. Bewoners zien meteen alle anderen die tot dusver hebben meegedaan.

3. Belangrijk is ook dat de keukentafelgesprekken tot andere verhoudingen in de wijk leiden. Veel bewoners worden letterlijk met de neus op de blokjes (opvattingen) van anderen gedrukt. Ze gaan zich realiseren dat de wijk uit

Verder zijn er de grote tafel en de grote plattegrond van de wijk. +

binnen het spel is het belangrijk de regels strak te hanteren. Dat wil zeggen: onderwerpen kiezen, vijf minuten discussie, oordelen geven, nieuwe

veel verschillende gemeenschappen bestaat en dat al die gemeenschappen

onderwerpen behandelen, prioriteiten stellen. Door deze strenge aanpak, die

eigen opvattingen hebben, maar ook veel dezelfde. Bewoners worden zich

door de deelnemers overigens als prettig werd ervaren, kon zo binnen een

daardoor sterker bewust van het feit dat ze het ‘samen moeten rooien’. Dit

redelijk beperkte tijd veel informatie worden verworven. Ook bleef de

leidt niet meteen tot echte liefde, maar wel tot een soort verstandshuwelijk.

spanningsboog daardoor beter intact. +

SLEUTELS TOT SUCCES

belangrijk is ook om de onderwerpen en opvattingen goed te kiezen. In de Rivierenwijk bleek tijdens de gesprekken dat bewoners soms moeite hadden bepaalde opvattingen en onderwerpen te onderscheiden. De verschillen waren soms te klein. Ook bleek de opdracht om meningen zwaarder of lichter te

Ook bij de Keukentafelgesprekken zijn succes- (of faal)factoren aan te

maken niet voor iedereen even duidelijk. Te snel werd gedacht dat dit

geven.

betekende dat opvattingen belangrijker of onbelangrijker moesten worden gemaakt. Dat is echter niet het doel; het gaat om het aanbrengen van de juiste

+

dat de Gangmakers hun eigen groepen konden samenstellen, draagt ongetwijfeld bij aan de ‘eigenheid’, maar ook ‘echtheid’ en dus ‘juistheid’ van

nuancering; +

de opvattingen van de bewoners. De deelnemers aan de gesprekken hebben het

bekend maken op de website. Zo zijn er veel migrantenvrouwen die wel hebben

leven vanuit de eigen gemeenschap als referentiepunt gebruikt, en de

meegedaan en ook in het Boek van de Bewoners zijn opgenomen, maar niet op

veiligheid van het praten met ‘eigen’ mensen levert vrijere opvattingen op. De

de website staan. Dit heeft te maken met geloofsopvattingen, maar soms ook

kans op het ontstaan van ‘correcte’ of ‘handige’ opvattingen wordt zo nagenoeg geminimaliseerd;

+

de Kolonistenkar met de toeters en bellen als het tafelkleed en de blokken werkt als een fantastische binnenkomer. De zware problematiek van de

houd rekening met bepaalde gevoeligheden. Niet alle groepen wilden zich

met de angst voor intimidatie; +

net als in de vorige twee fasen is het sturen van een ansichtkaart na afloop van het gesprek een groot succes. Mensen krijgen een tastbare herinnering en hebben het gevoel serieus te zijn genomen.

wijkvernieuwing wordt opeens een stuk lichter. Het gaat niet langer om dikke nota’s en papieren visies, maar om tastbare dingen waarmee kan worden gespeeld. Voor bewoners is dit veel vrolijker, uitdagender en behapbaarder om

blz 32


∆ KOLONISTEN VAN DE WIJK - Een methodiek

blz 33

FA S E 4 – D E K A M P V U R E N

Doel Na gedane arbeid is het goed om even uit te rusten, ervaringen uit te wisselen en met elkaar in gesprek te gaan. Zoals een van de opbouwwerkers het ooit zei: “Op geregelde tijden moet de bijl tegen de boom en verwarmen we ons bij het vuur.” De Kampvuren zijn de laatste fase in Kolonisten van de Wijk. De eerste drie fasen hebben stapsgewijs de onderwerpen naar boven gehaald die er volgens de bewoners bij de wijkvernieuwing toe doen. Tijdens de Kampvuren worden deze onderwerpen gemeenschappelijk gemaakt en uitgedragen: in de eerste plaats met zoveel mogelijk wijkbewoners, in de tweede plaats met de gemeente en de woningcorporatie. Uitgangspunt daarbij is dat partijen het met elkaar oneens mogen zijn. In deze afrondende fase van Kolonisten van de Wijk is een aantal stappen te onderscheiden: - presentatie aan de buurt en beoordeling door de bewoners van de onderwerpen, die zijn onderscheiden na de keukentafelgesprekken. Deze beoordeling is gebeurd door te stempelen, in het ‘stempellokaal’, en wordt door de Kolonisten wel het ‘Kampvuur in eigen kamp’ genoemd; - het Grote Kampvuur tussen Gangmakerij, gemeente en corporatie; - afzonderlijke Kampvuren over aparte onderwerpen waarover niet meteen overeenstemming bestond.

Presentatie in het Stempellokaal Het laboratorium van Kolonisten van de Wijk heeft, voorafgaand aan de Kampvuren, de uitkomsten van de keukentafelgesprekken uitgefilterd en naast elkaar gelegd. Dit is gebeurd op basis van de registratieformulieren van de opbouwwerkers, de input op de website en het grote Boek van de Bewoners. blz 34



blz 35

Hiermee kon een eerste collectieve lijst worden gemaakt met wijkvernieuwings onderwerpen: de al in het vorige hoofdstuk genoemde Meetlat. Deze Meetlat is in februari 2005 huis aan huis verspreid.

- antwoord geven op veelgestelde vragen over bijvoorbeeld de terugkeergarantie na sloop, aanpak van de verloedering en onveiligheid, het tijdstip van ingrepen in de wijk en de volgorde daarvan; - het bereiken van zoveel mogelijk verschillende bewoners.

Belangrijk was nu om alle bewoners in de Rivierenwijk en Deltabuurt de gelegenheid te geven zich over De Meetlat uit te spreken. Kolonisten van

Tijdens de inloopdagen was de Buurtsmederij omgetoverd tot stempellokaal.

de Wijk heeft daarvoor met de gemeente en de woningcorporatie twee

Aan de wand hingen alle 32 onderwerpen van De Meetlat met daaronder ruimte

inloopdagen georganiseerd. Gemeente en corporatie presenteerden hierop hun

om te stempelen. Elke bewoner kreeg twee stempels mee in de vorm van het

ontwikkelingsvisie, de Kolonisten presenteerden De Meetlat. De inloopdagen

kolonistenlogo: een groene stempel met de ‘pacmannetjes’ naar elkaar toe

dienden aldus meerdere doelen:

gericht (de JA-stempel), een rode stempel met de pacmannetjes van elkaar

- het helder en toegankelijk informeren van de bewoners over zowel

af gericht (de NEE-stempel). De opbouwwerkers waren beide dagen aanwezig

de visie van de gemeente en Rentré Wonen als de bewonersvisie uit de

om de bewoners te verleiden om met de stempels een rondje te maken langs

keukentafelgesprekken;

De Meetlat. Daarnaast werden sommige groepen apart benaderd om buiten de

- bewoners de kans geven zich over beide visies uit te spreken. Omdat de

inloopdagen een bezoek te brengen aan het stempellokaal (bijvoorbeeld de

visie van gemeente en Rentré Wonen zich al in een formeel inspraaktraject

Chinese vrouwen). De gemeente en corporatie hadden in de Buurtsmederij

bevond, lagen er inspraakformulieren die de bewoners, desgewenst met hulp

in hun eigen ruimte een overzicht gemaakt van de ontwikkelingsvisie en

van de opbouwwerkers, konden invullen. Over de bewonersvisie konden

planning.

bewoners zich uitspreken door te stempelen (zie hierna);

De inloopdagen zijn bezocht door vierhonderd bewoners. Van hen maakten 224 bewoners het rondje met de stempels. In totaal zijn er 7168 stempels gezet. Het overgrote deel was groen. Bij enkele onderwerpen stonden ook rode stempels. Hier bedachten de nee-stemmers ter plekke, samen met de opbouwwerkers, alternatieve formuleringen, die op post-it briefjes erbij werden geplakt. Met deze kanttekeningen kon het laboratorium de laatste hand leggen aan De Meetlat. De bewonersagenda was daarmee feitelijk klaar.

Het Grote Kampvuur Op 18 april 2005 zou minister Dekker van VROM naar Deventer komen om met de corporatie en de gemeente het 56-wijkencontract te tekenen. Gemeente en corporatie wilden daarbij graag vertellen dat de wijkvernieuwing op een groot draagvlak onder de bewoners kan rekenen. Om dit te kunnen onderbouwen, werd op 12 april het Grote Kampvuur belegd tussen de Gangmakerij (met dertig bewoners) en de wethouder en corporatiedirecteur met hun belangrijkste medewerkers. In Werkdocument 5 is de opzet van deze avond opgenomen. blz 36



blz 37

einduitsl ag groot kampvuur

Bijzonder was vooral de ingeplande schorsing (de ‘smoestijd’), waarin de bewoners de tijd kregen zich te beraden over het verhaal van gemeente en corporatie. Omdat de bijeenkomst plaatsvond in de Buurtsmederij (het

Zitten de volgende elementen voldoende in het contract tussen gemeente en corporatie? I.

Garantie op een betaalbare terugkeer in de wijk?

II.

De fulltime wijkagent voor de Rivierenwijk?

III.

Handen af van Venenplantsoen en Holterkolk?

IV.

Veilige oversteek van de Amstellaan?

V.

Blijft er genoeg groen voor spelen en ontmoeten?

VI.

Blijven er ook voorzieningen in deelgebied 1? ( School/Ark)

VII.

Wordt het Deltaplein aangepakt? (met nieuwe winkels, terrassen, etc.)

VIII.

Per direct: beheer en handhaving?

IX.

Wordt het een wijk voor iedereen en alle culturen?

X.

Mogen bewoners meepraten en meebeslissen en worden ze ondersteund?

Conclusie: het totaalbeeld is overwegend instemming; er resteren drie open einden: - Amstellaan (hiervoor komt Kampvuur 2); - groen opofferen voor spelen en ontmoeten (onderwerp van Kampvuur 3);

‘clubhuis’ van de bewoners), werden de delegaties van gemeente en corporatie tijdens de smoestijd naar buiten gedirigeerd. Daar steeg de spanning met de minuut. Het laboratorium had samen met de Gangmakerij vooraf een top-tien opgesteld met de volgens hen belangrijkste onderwerpen uit De Meetlat. De gedachte was: als je al op deze punten haaks tegenover elkaar staat, hoef je de overige 22 punten niet meer te bespreken. De uitkomst van de toetsing van de toptien aan het contract tussen gemeente en corporatie was verbazingwekkend eenstemmig. Op zeven van de tien punten vonden de bewoners dat het contract voldoende tegemoet kwam aan hun wensen. Ze gaven dit aan door het uitdelen van groene kaarten. Op drie van de tien punten werden zowel groene als rode kaarten uitgedeeld. De einduitslag was voor de Gangmakerij aanleiding genoeg om op 18 april het contract ter aanmoediging mee te tekenen. Dit deed ze door een grote JA-stempel te zetten.

Afzonderlijke Kampvuren Na de ondertekening van het contract zijn er nog diverse kampvuren georganiseerd, zoals over het Wijkvoorzieningencentrum en de verkeersontsluiting via de Amstellaan. Het organiseren van een kampvuur staat nu symbool voor het met elkaar in debat gaan en het nemen van winst en verlies. Oneens zijn met elkaar mag. De ervaring tijdens de Kampvuren leert steeds weer dat de bewonersvisie en die van de professionals op veel punten nauw met elkaar overeenkomen. Je bent het vaker met elkaar eens dan van te voren wordt verondersteld. Daarmee is het Kampvuur nu ook de metafoor voor de gemeenschappelijkheid waarmee de wijkvernieuwing wordt aangepakt.

- bewonersondersteuning (Gangmakerij en Rentré Wonen moeten hier vóór 1 juli uit zijn).


blz 39

SLEUTELS TOT SUCCES +

door de presentatie in het Stempellokaal was het mogelijk opnieuw mensen te bereiken die nog niet bekend waren met De Meetlat. Daarbij was de methode

Methodische lessen uit Kolonisten van de Wijk

van het stempelen heel geschikt om mensen er toe aan te zetten De Meetlat te lezen en zich een oordeel te vormen. Stempelen is leuk en laagdrempeliger dan het lezen van een nota. En voor de symboliek is het een goede actie om ergens je stempel op te zetten; +

de gezamenlijke presentatie met de gemeente en Rentré Wonen zorgde voor een beter overzicht van de plannen en wensen voor de wijk. De functionarissen kregen zo ook een kijkje in elkaars keuken. Bovendien konden de bewoners worden geholpen bij het schrijven van inspraakbrieven. Ook dit middel voor bewonersinvloed kon zo goed worden benut. Vraag is wel of de bewoners door de gezamenlijke presentatie voldoende tijd kregen om zich een oordeel te vormen over De Meetlat;

+

de werkvorm met de tien beoordelingspunten en de rode en groene kaarten tijdens het Grote Kampvuur werkte uitstekend. De bewoners werden hier duidelijk serieus genomen door de functionarissen. Ook de smoestijd werkte zeer goed. Het feit dat de bewoners het contract van te voren niet kenden, zette de boel hierbij wel op scherp. Ander punt is dat het contract alleen is besproken met de Gangmakerij. Het resultaat moet daarna toch nog worden teruggekoppeld naar de wijk;

+

de ‘pacmannetjes’ kwamen in deze fase weer goed van pas. Ze lieten zien dat je, om vooruit te komen, met elkaar in debat moet gaan. Daarbij is het alleszins toegestaan het met elkaar oneens te zijn. Als er over de hele linie maar vooruitgang wordt geboekt, en die vooruitgang ontstaat alleen door

Start vanuit de eigen groep of gemeenschap Om

bewoners

mee

te

laten

ontwerpen

aan

de

wijkvernieuwing, is het noodzakelijk te starten vanuit de door henzelf beleefde werkelijkheid in de eigen groep of gemeenschap (‘biotoop’). Dring dus door tot in de haarvaten van de wijk, heb oog voor de verschillende gemeenschappen en ga met al die groepen praten. Benadruk het unieke van de groep in plaats van dat ze benaderd worden als een onderdeel van een grotere massa. Uit Kolonisten van de Wijk blijkt dat mensen in de eigen biotoop al snel actief meedoen. Werk dan ook in die biotoop en haal mensen niet naar een grote conferentiezaal. Daar zullen ze niet op hun gemak zijn en niet vertellen wat ze werkelijk vinden. In een vreemde omgeving zal men gauw maatschappelijk correct zwijgen (en soms praten). Echt praten gebeurt aan de keukentafel en daar krijgt het ook betekenis!

samenwerking.

Stimuleer de ontwikkeling van mensen met primaire prikkels De ervaringen in de Rivierenwijk tonen aan dat mensen

∆ blz 40


heel goed kunnen worden geactiveerd door hun primaire zintuigen aan te spreken. Op allerlei manieren hebben de


blz 41

bewoners primaire prikkels gekregen om mee te doen:

voor boosheid en woede, voor verdriet dat de wijk ‘naar de

- proeven, praten en luisteren: de verteldiners;

kloten’ is gegaan. Sterker nog, dat deze rouwverwerking

- ontvangen en zien: afronding van alle activiteiten met

bewust wordt ingepland in het proces. Pas als deze pijn

beelden op ansichtkaarten;

geventileerd is, gaat de wijkvernieuwing echt leven en

- vastpakken en bouwen: bewoners kunnen opvattingen

groeit het besef dat dit ook leuk, spannend en avontuurlijk

letterlijk vastpakken, met blokken schuiven en de vlag

kan zijn. Wijkvernieuwing brengt altijd reuring in de

opsteken;

tent. In de Rivierenwijk wordt de aanstaande operatie

- zien en ontdekken: het werken met iconen. Alleen al

door grote delen van de wijkbevolking geaccepteerd.

de ‘raad eens wat dit voorstelt’-vraag prikkelt en

Dit komt voor een belangrijk deel omdat de bewoners

nodigt uit tot gesprek;

de natuurlijke fasen van het proces van rouwverwerking

- gladstrijken, aaien en aanwijzen waar je nu woont:

konden doorlopen.

het kleurrijke keukentafelkleed van de wijk; - kijken, ontdekken, verwonderen en vastpakken: de kar met tastbare attributen; - zien, aanschuiven en kletsen: het buurtmuseum, de ansichtkaarten en foto’s;

Niet de papieren, maar de echte waarde Kolonisten van de Wijk brengt, door onbelast te starten

- lezen en huiveren: het gebruik van een eigen taal

vanuit het werkelijke leven in de wijk, de echte waarde en

(verkennen, kolonisten, smeden, etc.) en aparte

betekenis hiervan in beeld. En dat levert een heel ander

woorden (pleinbaas, buurthuisbaas, etc.).

resultaat op dan de papieren cijfers uit allerlei monitoren. Natuurlijk: de wijk kent hoge werkloosheidscijfers en het

Ofwel: Ontstijg het strikte verbale

opleidingsniveau is laag. Maar het welzijn in de wijk wordt positief beleefd. Op basis hiervan loont het de moeite te bekijken hoe de goede kanten van de wijk

Laat ruimte voor boosheid, verdriet en rouw

voor de toekomst kunnen worden geborgd. Dat is een

In Kolonisten van de Wijk wordt alleen gewerkt met

ze er niet mooi uitziet (maar wie bepaalt dat?) of omdat

opvattingen van de wijkbewoners zelf. Men vertelt

de vooraf gevraagde vragen van een monitor negatieve

elkaar wat er gaat gebeuren en kan gebeuren. Men houdt

uitkomsten ophoest.

vruchtbaardere aanpak dan het slopen van een wijk omdat

elkaar de spiegel voor. Omdat dit vertrouwd en veilig is, stappen de wijkbewoners heen over het slachtofferschap Wijkbewoners nemen het voortouw en bepalen de

Benut alle kansen om het project een sterke positie te geven

agenda.

De projectleiders van Kolonisten van de Wijk hebben

Deze aanpak lukt alleen door er de tijd voor te nemen.

elke kans die zich voordeed, benut. Het project kreeg

Heel belangrijk is dat daarbij ook ruimte wordt gelaten

daardoor een sterke positie in zowel de leefwereld van

en gaan ze met elkaar het gesprek aan over de toekomst.

blz 42



blz 43

bewoners als de systeemwereld van functionarissen. Is

de sociale positie. Investeringen in de woningvoorraad,

de geschiedenis van de wijk belangrijk? Dan komt er een

het aantrekkelijker maken van de buurt voor mensen van

Buurtmuseum. Biedt de corporatie fysieke ruimte aan in

buitenaf en nieuwe voorzieningen kunnen daaraan een

de wijk? Dan komt er een Buurtsmederij. Zijn er lokale

goede bijdrage leveren. Wij denken dat dit proces op

verkiezingen? Dan komt er een groot verkiezingsdebat

dezelfde manier moet worden aangepakt als Kolonisten

over herstructurering.

van de Wijk. Fysieke investeringen zijn weggegooid geld als ze niet worden gestoeld op de resultaten die mensen zelf benoemen; op het doel de wijk als geheel en de

Laat de opbouwwerkers weer ‘opbouwwerken’

mensen als individuen een stapje verder te brengen.

In Kolonisten van de Wijk kunnen de opbouwwerkers

die start van binnenuit, vanaf de keukentafel.

Baseer dus ook de fysieke investeringen op een aanpak

onbelast en naar hartelust experimenteren en proefdraaien. Zo kunnen ze (eindelijk) weer invulling geven aan (de ambachtelijke kant van) het vak opbouwwerk. Ineens zijn

Bied bewoners een zichtbaar houvast

de vuistregels voor het opbouwwerk, niet toevallig ook de

De onderwerpen en opvattingen die de bewoners in

vuistregels van het project, weer leidend bij het werk in

de Rivierenwijk hebben aangedragen, zijn letterlijk en

de wijk (in de buurt - Piet Reckman):

figuurlijk weergegeven in een plaatjesalbum: de Meetlat.

- van lijdend voorwerp tot handelend onderwerp;

Deze is met de nodige tantam huis aan huis verspreid.

- niet bewust maken maar bewust worden;

Ook de professionals hebben de Meetlat. Dit is nu

- uitgaan van ervaringen;

een zichtbaar en belangrijk symbool geworden van de

- de onderzochte wordt onderzoeker;

bewonersinbreng. Hij is meegegeven aan alle werkgroepen

- opbouwen van onderaf, vanuit de haarvaten;

die wijkvernieuwend aan de slag gaan, als eerste aan de

- de tweepoligheid van het alledaagse (bewoners zijn

werkgroep die zich bezig houdt met het stedenbouwkundig

slachtoffer van wijkvernieuwing, maar kunnen ook

ontwerp.

dader zijn; wat een nadeel is, kan ook een voordeel

De Meetlat geeft rust. Terwijl de plannen voortdurend

zijn).

wijzigen en er steeds nieuwe zaken opduiken, kunnen de bewoners zich in dit wijkvernieuwingsgeweld steeds tamelijk eenvoudig staande houden. Ze kunnen immers

Van pijnverzachting naar perspectiefvergroting

steeds die ene vraag stellen: in hoeverre is deze

Het gaat er bij herstructurering niet om de pijn van de

Daarmee heeft de Meetlat zich ook zelf ontwikkeld tot

betrokken mensen te verzachten. Herstructurering is pas

een dynamische bewonersagenda die meegroeit met de

geslaagd als wijkbewoners een stapje vooruit zijn gegaan,

wijkontwikkeling. Maar dan wel zodanig dat de bewoners

als ze een treetje zijn geklommen op de sociale ladder.

het aankunnen.

ontwikkeling versterkend of bedreigend voor de Meetlat?

Het gaat dus in de eerste plaats om het verbeteren van blz 44



blz 45

Stel veilig dat de bewonerswensen een plek krijgen in de uitvoering

D E N I E U W E W E R E L D VA N KO L O N I S T E N VA N D E W I J K

Van groot belang is om al tijdens het proces vast te leggen dat de opbrengsten ervan worden meegenomen in de uitvoering. In de Rivierenwijk is dit onvoldoende gebeurd.

Welkom in de nieuwe wereld van Kolonisten van de Wijk!

Toen bij de gemeente en corporatie nieuwe mensen

Aan het slot van dit boekje geven we nog eens een

aan het roer kwamen, voelden zij zich daardoor niet

overzicht van de belangrijkste elementen en mijlpalen

automatisch gebonden aan de uitkomsten van Kolonisten

van dit project.

van de Wijk. Het afbreukrisico is dan groot: bepaalde bewonerswensen kunnen in de uitvoering sneuvelen, met alle gevoelens van frustratie voor de bewoners vandien.

Buurtsmederij

Niet alleen kunnen zij zich bedonderd voelen, ook het draagvlak voor de vernieuwing zal er onder lijden. Eén van

Plek voor bewoners om plannen te smeden voor de buurt

de manieren om de positie van de bewonerswensen veilig

en te smeden aan de buurt.

te stellen, is om deze actueel te houden. Zeker in een snel

Ligt aan de Spuistraat 133. In dezelfde ruimte bevindt zich

van samenstelling veranderende buurt als de Rivierenwijk

ook het wijkinfopunt van Rentré Wonen (Spuistraat 135).

is het belangrijk om de bewonersvisie bijna jaarlijks te

Het pand Spuistraat 133-135 is een gezamenlijk initiatief

updaten. Dat zorgt er voor dat het permanent de visie

van Kolonisten van de Wijk en Rentré Wonen. Eén van de

blijft van de bewoners en dat het ook weer kan inspelen

opbouwwerkers (Ruth van Swaay) richtte de buurtsmederij

op de meest actuele ontwikkelingen. En het voorkomt

in met houten vloer, prikwanden, muurgroot behang met

minimaal dat de professionals de visie als achterhaald

de plattegrond van de wijk en een echte praattafel waar

terzijde kunnen schuiven.

je aan- en afschuift. Per 1 maart 2006 is de buurtsmederij aan de overkant gehuisvest: Spuistraat 49.

Buurtmuseum Opgezet naar het voorbeeld van Kamperpoort Zwolle. Het Buurtmuseum bevindt zich in de Buurtsmederij. Ook in de Rivierenwijk leven vele verhalen en kan een dynamische geschiedenis worden opgetekend. De opbouwwerkers vertaalden het verlangen en de behoefte van de bewoners om verhalen te vertellen in het Buurtmuseum. Bewoners maakten daar vervolgens zelf een Buurtmuseum-café van. Want je moet er gemakkelijk binnen kunnen lopen blz 46



blz 47

en een praatje maken: dat lukt het best in een café. De

Gangmakerij en kopgroep

geschiedenis zat tot nu toe in het hoofd en onder in de la (foto’s). Beiden worden nu zichtbaar gemaakt in het

Een groep van veertig personen die actief een vinger

Buurtmuseum. Hier worden regelmatig themaexposities

in de pap willen houden. Terwijl er bij de start van het

georganiseerd

Het

project 2 kleine commissies waren, eentje met 5 personen

Oranjegevoel). Per 1 maart 2006 eveneens op Spuistraat

en 1 commissie met 2 mensen. De Gangmakerij komt uit

49.

alle delen van de Rivierenwijk en Deltabuurt. Voor de

(zoals

Rivierzicht,

Deltahonk,

De Kar: het mobiele ontwerpkarretje

werkbaarheid is een kopgroep van tien personen benoemd. Zij houden de gang erin en jagen als het nodig is het proces op, en de politici in de gordijnen. De gangmakers

Een mooie marskramerskist op wielen, deze Kolonistenkar.

kwamen bovendrijven in de eerste twee fasen van het

Opbouwwerkers rijden er mee rond en pakken uit. Als

Kolonistenproject. Het zijn de sleutelfiguren binnen de

de Kolonistenkar binnenkomt, gebeurt er steevast iets.

diverse sociale gemeenschappen. Vaak vrouwen!

Professionals reageren verschillend: of je bent direct verkocht of je vraagt je tenenkrommend af of Nederland nu echt infantiel is geworden. De bewoners zijn unaniem enthousiast over de kar. Hij is spannend, leuk en er

Opening van de Buurtsmederij door minister Thom de Graaf

komen steeds verrassingen uit. De kar trekt de bewoners aan de keukentafel uit de waan van de dag. Zo ontstaat

Op 15 november 2004 opent toenmalig minister Thom de

een uitstekende omgeving voor een gesprek over de

Graaf (Binnenlandse Zaken) de Buurtsmederij. De smid is

toekomst.

er bij en het Kolonistenschild met logo hangt trots aan de gevel. Het is de onrustige tijd na de moord op Theo van

Verteldiners en verhalentafels

Gogh en het kabinet trekt de ‘multiculti-wijken’ in om te deëscaleren. Gemeente en de mensen achter Kolonisten grijpen dit aan en weten de minister in een mooi

Onder het eten is het goed vertellen. Culinair goed

eentweetje te strikken. Het 8-uur journaal opent die dag

verzorgd door buurthuisbeheerder Bennie Schill vertellen

met de woorden: in Deventer is een smederij geopend …

bewoners tijdens een diner over de wijk. Gangmaker is steeds een ‘beroemdheid uit de wijk’. De ex-wijkagent, het ex-schoolhoofd, de ex-opbouwwerker: vaak al jaren weg, maar nog steeds van essentieel belang voor de bewoners.

Groot Verkiezingsdebat over herstructurering

De bewoners werden uitgenodigd met een dinerbon voor twee. Zij waardeerden dat zeer en namen spontaan foto’s

Kolonisten

en andere wijkattributen mee.

Verkiezingsdebat over Herstructurering. Onder leiding

van

de

Wijk

organiseert

het

grote

van Eisse Kalk debatteren alle lijstrekkers van de blz 48



blz 49

Deventer-politiek met elkaar over herstructurering. Het

wijkvernieuwingsproces. Het is de eerste keer dat de

onderwerp komt eindelijk en voorgoed op de politieke

ontwikkelingsvisie van gemeente en corporatie tegenover

agenda en keert terug in het college-programma. Het

de Kolonistenvisie (‘Rivierenwijk in een sociale oogopslag’)

kostte aanvankelijk enige moeite om alle lijsttrekkers

komt te staan. Het Stadslab is een mooi podium voor het

tot deelname te bewegen. Het bezoek van Wouter Bos

project om haar positie te versterken.

aan Deventer zorgde voor de doorbraak. De plaatselijke PvdA wilde hem fêteren in de Buurtsmederij. Kolonisten ging akkoord, op voorwaarde dat de PvdA eindelijk eens

Stempellokaal

een uitspraak deed over de haperende voortgang van de Deventer Wijkvernieuwing. Dus een debat met bewoners

Tijdelijke ruimte in de Buurtsmederij. Hier konden

aangaan in de vorm van deelname aan het uiteindelijke

bewoners met een JA- of NEE-stempel aangeven wat ze

grote plaatselijk verkiezingsdebat over herstructurering.

van de Meetlat vonden. De gehele wijk werd uitgenodigd

De andere partijen gingen daarna snel overstag. En er

om een mening te geven over de opgestelde Meetlat. Zie

waren 250 mensen in de Burgerzaal van het Stadhuis

ook de beschrijving van fase 4: de Kampvuren.

Wouter Bos bezoekt de Buurtsmederij en maakt een eigen ansichtkaart

Kampvuren Symbool voor het gelijkwaardig en samen optrekken van

PvdA-leider Wouter Bos gaat in de Buurtsmederij met

wijkbewoners, Rentré Wonen en de gemeente Deventer bij

wijkbewoners het debat aan over sloop, nieuwbouw en

de vernieuwing van de Rivierenwijk. De bijl gaat voor even

terugkeer. Hij maakt ook een eigen ansichtkaart die nog

tegen de boom en gezamenlijk worden de onderwerpen

steeds te zien is op www.buurtsmederij.nl. “Die wordt

‘die er toe doen’ besproken rond het vuur. Na afloop gaat

tegen hem gebruikt als-ie minister-president is”, gnuifde

ieder zijns weegs om zijn eigen dingen te doen.

één van de bewoners! Opvallend: Bos gaat met bewoners in debat over nieuwkomers in de wijk en de kansen die dat biedt.

Minister Sybilla Dekker op bezoek Minister Dekker van VROM ondertekent het contract over

Het Stadslab van KEI

de wijkvernieuwing en neemt de Meetlat als jachttrofee mee naar Den Haag. Ze steekt de bewoners een hart

Op initiatief van gemeentelijk projectleider Fred Pals

onder de riem en laat hen door middel van het zetten

komt in oktober 2004 het Stadslab van KEI kenniscentrum

van een JA-stempel meetekenen. Een bijzondere actie,

stedelijke vernieuwing op bezoek in de Rivierenwijk.

want het gaat eigenlijk om een contract tussen gemeente

Doel is een doorbraak te forceren in het stroperige

en corporatie. Daarna praat Dekker voornamelijk met de

blz 50



blz 51

bewoners en laat ze zich rondleiden in het buurtmuseum.

keukenstoel wilden afstaan aan de Buurtsmederij. Binnen

Een kunstenaar eert haar bewonersbetrokkenheid met

twee dagen waren er genoeg stoelen. Als er gehandeld kan

een gevelgrote muurschildering. Ze krijgt de geuzennaam

worden, is de Rivierenwijker op z’n best. Op de stoelen

‘Moeder aller Kolonisten’.

prijkt een bordje: Deze stoel is van … (naam bewoner). De stoelen staan symbool voor de Buurtsmederij, de eigen ruimte waar bewoners aan hun wijk kunnen smeden.

De website Er zijn twee websites. Eentje is de digitale versie van

De ansichten

het keukentafelgesprek. Elk individu kan thuis vanachter de pc zijn eigen planprofiel opstellen door de zeven

In de eerste weken van het project liep opbouwwerker

belangrijkste veranderonderwerpen te benoemen. Op

Ruth rond met een fototoestel. Elk gesprek dat zij voerde,

www.buurtsmederij.nl worden ook de uitkomsten van de

sloot ze af met het nemen van een foto. Deze werd bewerkt

echte keukentafelgesprekken weergegeven. Daarnaast

tot een ansichtkaart en als bedankje teruggestuurd naar

hebben de Kolonisten een paar eigen pagina’s op de

de betreffende bewoner. Dit werd zo’n succes dat de

website van de corporatie en gemeente. Deze website is

ansichtkaart een dragende formule werd voor het gehele

ook te bezoeken vanuit de wijkwebsite www.wijkdrie.nl.

project. Maak je eigen wijk, maak je eigen toekomst, maak

Hierop is ook het ‘verhalenbankje’ te vinden: een

je eigen ansichtkaart. De resultaten zijn te zien op de site

verzameling van leuke, korte anekdotes over de wijk.

www.buurtsmederij.nl, onder Met Vlag en Wimpel.

Het behang

De vlaggen

Op de achterwand van de Buurtsmederij prijkt het

Aan de buitenzijde van de Buurtsmederij wapperen fier

Rivierenwijk-behang. De print is ook gebruikt voor

de vlaggen met het logo: een brandend vuurtje! Het

de tafelkleden bij de keukentafelgesprekken. Telkens

is tekenend voor het gehele project waar een sterke

weer is de plattegrond een doorslaand succes. Een

nadruk lag op visualisatie, onderscheidende sfeer en een

woonwagenbewoner merkt op dat dit de eerste plattegrond

aangenaam klimaat.

is waar ook de kampjes op staan.

De stoelen Tijdens de proefboringen werd aan de sleutelfiguren gevraagd of zij, tegen een kleine vergoeding, een blz 52



blz 53

W E R K D O C U M E N T E N n r. 1 Opdracht en tips voor de Kolonistenverkenners (fase 1) Een aantal tips om de Kolonistenverkenners verder op weg te helpen. Nodig een bekende uit die vreemd is in het verkenningsgebied. Vraag hem of haar jou rond te leiden en te vertellen wat hij/zij ziet. Zoek voortdurend lijfelijk contact met het verkenningsgebied door er dagelijks rond te lopen. Begin zo snel mogelijk met het vastleggen van mogelijke onderwerpen, fraaie smoesjes om niet mee te doen en andere interessante uitspraken over de wijk. Zo leverde het eerste gesprek al direct twee uitspraken op: ‘een wijk waar je thuis komt’ en ‘een wijk waar je aan de voorkant woont’. Maak gebruik van een Kolonistenwand (moodboard), waarop alle zin en onzin en gekke, goede en lelijke woorden en plaatjes even een plek kunnen krijgen. Maak gebruik van bestaande groepen en zoek samen naar nieuwe groepen of naar het niet bekende in die groep. Als

mensen

over

hun

privé-belangen

beginnen

(sociaal

plan,

verhuiskostenvergoeding, nieuw huis, e.d.), kies dan een insteek in de trant van: mag ik daaruit afleiden dat je hier wilt blijven wonen? Zo ja, waarom? Wat is hier zo aantrekkelijk? Zo nee, waarom wil je dan weg? Het doel is: VERTEL, VERTEL, VERTEL. Wees intussen gespitst op de sfeer die uit het verhaal spreekt, en op de feitelijke informatie die je krijgt over thema’s, belangrijke partijen, gebied en groepen en gemeenschappen. Vraag dus niet gericht naar de feitelijke informatie die je wilt hebben (verkennen is geen onderzoeksenquête), maar stimuleer dat mensen beginnen te vertellen over het dagelijks leven. Licht daar vervolgens de feitelijke informatie uit.

blz 54



blz 55

W E R K D O C U M E N T E N n r. 2 Instructies en vragenlijst Proefboren (fase 2) De onderstaande vragen 1 t/m 5 zijn voor de gangmakers, de vragen 1 t/m 3 voor de professionals.

Onderwerpen Spelen deze onderwerpen (zie de tabel in het Verkenningenrapport ‘Sociale Oogopslag’) in ‘uw’ gemeenschap? Zijn dit de onderwerpen die er toe doen bij de vernieuwing van de Rivierenwijk? Wat speelt er nog meer? Wat is uw mening daarover? NB: ‘Er is geen afzender’. Toezeggen dus dat het anoniem wordt genoteerd. De gangmaker hangt niet aan zijn uitspraken.

Naar de keukentafel Wilt u meewerken aan het organiseren, aanspreken en oproepen van uw gemeenschap voor een keukentafelgesprek? Wat is volgens u de goede plek, vorm en tijdsduur van een goed keukentafelgesprek met uw gemeenschap? Wat is het beste tijdstip en aan hoeveel deelnemers zou u denken? Kan het ook in uw keuken? NB: Er is een tegemoetkoming in de vorm van een tegoedbon (VVV-bon of andere bon van 25 euro). De overige onkosten kunnen worden vergoed.

Gangmakerij Zou u mee willen doen aan een soort platform of forum van diverse buurtbewoners als belangengroep voor de plannen van en voor de wijkvernieuwing? Kent u nog anderen die dat zouden willen of kunnen?

Als het gesprek stokt, kun je de stellingen uit ‘Sociale Oogopslag’ inbrengen.

Mooie verhalen Kent u mooie of kenmerkende verhalen en anekdotes over de wijk, over de bewoners, over toen en nu, over hier en daar (geboortegrond)? Kent u mensen die mooie verhalen kennen en ze ook willen en kunnen vertellen?

Materiaal Heeft u foto’s, knipsels, folders, tegeltjes, beeldmateriaal, … van en over het wijkleven? Heeft u een keukenstoel die u kwijt wilt? NB: De keukenstoel komt in de Buurtsmederij aan de smeedtafel. Hij kan worden betaald (45 euro).

Wat moet het geboor en geproef opleveren? Inzicht in spelende onderwerpen en bijbehorende opvattingen over het leven in de wijk in relatie tot de wijkvernieuwing. Met andere woorden: onderwerpen die er in de nabije toekomst toe doen. Kennis van mooie verhalen van de wijk, van de Rivierenwijkers (ook van de eigen geboortegronden) en van gedoe in de wijk (zoals ‘Geheim bezoek Beatrix’, ‘Drenthen die schapen houden in de aanrechtkastjes’, ‘School en buurthuis die alleen samen kunnen werken over de kleur van de gordijnen’, ‘Branden in de buurt’, ‘Ronselactiviteiten van mensen uit Oost-Turkije’, ‘Kraken van De Bron’). Namen van mogelijke verhalenvertellers. Leuk materiaal over de wijk (foto’s, wijkkranten, speeltuinactiviteitenlijst, folders van winkels, etc.). Stoelen voor de Buurtsmederij. Medewerking van gangmakers aan Keukentafelgesprekken. Polsen deelname aan gangmakerij

blz 56



blz 57

W E R K D O C U M E N T E N n r. 3 Instructies en spelregels Keukentafelgesprekken (fase 3) Algemeen De opbouwwerker is spelleider. Iedereen is altijd aan de beurt. Aan het eind is iedereen winnaar.

Voorbereiding Haal de keukentafelkar op uit de Buurtsmederij en check de ‘kar’ of alles er in zit. Let ook op batterijen voor de digitale camera! Meld je, vrolijk zwaaiend door de straat, bij het keukentafeladres. Na de start de gastvrouw of -heer bedanken en de bedoeling van het keukentafelgesprek uitleggen. Open de kist en leg het tafelkleed van de wijk op tafel. Dit levert rumoer en herkenning op. Zet in de tussentijd de tafelflip-over neer.

Eerste keuze Pak de grote rubriekenkaart (met lege rubrieken) uit de kar. Pak de vergelijkbare rubriekenkaart op A4 uit de kist en deel deze uit. Geef iedereen een marker. Leg de rubrieken op de rubriekenkaart uit en vertel welke onderwerken (en stellingen) er onder zitten. Vraag mensen om op hun kaart te omcirkelen welke twee rubrieken zij heel belangrijk vinden voor een prettig leefklimaat in de

Laat mensen ze even beetpakken (‘toe-eigenen’), er mee spelen en leg dan

Rivierenwijk van morgen. Als hun rubriek er niet bijstaat, mogen ze zelf een

uit waar elk blokje voor staat. Elk blokje kent een stelling, gehaald uit de

onderwerk verzinnen in één van de drie lege rubrieken.

proefboringen. De stelling staat ook op de tafelflip-over-papieren. Noem de vijf

Inventariseer in de groep welke twee (hooguit drie) rubrieken het meest leven.

stellingen van de rubriek en vraag mensen waarmee ze willen beginnen.

Dit is een kwestie van vragen, Fingerspitzengefühl en door durven pakken. Haal snel de voorraad vlaggetjes uit de kist. Vraag de mensen bij de eerste

Vlag hijsen

stelling of ze vinden dat deze stelliger (zwaarder) moet, oké is of minder stellig

Na de keuze voor twee of drie rubrieken, trek je het blok met iconen dat bij

(lichter) moet. Bij oké doe je een rose vlag in het blokje, bij stelliger een rode

deze rubrieken hoort uit de kar, en je pakt de vijf blokjes met iconen (en

vlag en bij minder stellig een witrose vlag.

nummers) die er in liggen.

Hang ook de goede stellingtekst op de flip-over.

blz 58



blz 59

Zandloper discussie

Op de ansichtkaart staat het tekstbanier ‘Groeten van …’.

Pak de Kolonistenzandloper. Draai hem om en zeg dat de vijf minuten discussie

Laat de mensen een naam bedenken voor hun keukentafelgroepje. Die naam

nu in gaan. Dan het gesprek: ‘waarom’ deze kleur, zoek de betekenis er achter,

wordt op de site ingetypt na ‘Groeten van ...’ Laat de mensen een slogan,

daag het uit. Noteer de discussie in steekwoorden op post-its en plak ze op

oproep, etc. bedenken. Deze komt op de site achter op het kaartje te staan

de tafelflip-over. Je kunt ook supersnel aantekeningen maken op je eigen

Vraag wie de contactpersoon voor de groep wil zijn (de gangmaker). Vraag naar

rapportage-vel. Einde zandloper, einde discussie. Vraag of ze de vlag nog van

naam, adres en eventueel emailadres. Het eindresultaat: een ansichtkaart van

kleur willen veranderen. Zo ja, doe dat. Plaats het blokje letterlijk aan de rand

de groep, met haar vijf wimpels, een kreet en een naam.

van de tafel: ‘even buitenspel’. Zo behandel je alle blokjes en stellingen. Na de eerste rubriek kies je een volgende en doe je weer dezelfde stappen.

Afronding Bedank iedereen. Leg uit dat:

Overzicht van het slagveld

alle deelnemers binnen twee weken de ansichtkaart op papier thuis krijgen;

Ongeveer twintig minuten voor het geplande einde van het keukentafelgesprek

binnen een paar dagen de ansichtkaart op de website staat naast alle

begin je het gesprek af te ronden. Dat doe je door alle behandelde blokjes

ansichtkaarten van andere keukentafels. “Kun je lekker vergelijken en gluren

midden op de tafel te zetten (eigenlijk op het tafellaken van de Rivierenwijk).

naar de buren”;

Je constateert dat dit de meningen zijn van deze keukentafel, op dit moment.

de ansichtkaart ook als e-card kan worden verstuurd naar iedereen met een emailadres en zelfs met een boodschap of wens erbij;

Opwimpelen

de deelnemers de card en uitkomsten ook zelf kunnen printen;

Stel de wimpelvraag: “Wat vindt U, als gespreksgenoot van deze keukentafel, de

dat iedereen aan deze tafel dit spel nog een keer kan doen, maar dan met ALLE

vijf belangrijkste meningen die U hebt gegeven over een prettig woonklimaat

stellingen uit ALLE rubrieken. Dat kan op de site en daar kan ieder ook zijn

in de Rivierenwijk van morgen?” Laat mensen met de blokken spelen en vragen

eigen persoonlijke ansichtkaart maken;

en zich afvragen.

er een vervolg komt in oktober/november met een dialoog tussen alle

Pak ondertussen vijf oranje wimpels uit de kist. De bewoners aan de keukentafel

keukentafels (Het Kampvuur).

hangen een oranje wimpel aan de meningen van hun keuze. Dit doen ze vijf maal. Zet de vijf wimpelblokken in het midden van de tafel. Vraag of mensen

Nawerk

ook nog twee reservewimpels willen aangeven.

Pak alles goed in en rijd de kar terug naar de Buurtsmederij. Noteer de resultaten van de bijeenkomst op je Keukentafelrapportage-formulier.

Groeten uit….

Je kunt dat met de pen doen (maar duidelijk schrijven) of liever nog digitaal

Pak de digitale camera. Vraag de mensen of je een foto mag maken van de

(het formulier is er op aangepast).

groep aan de keukentafel. Leg hen uit dat deze binnen een paar dagen op de

Zend het naar het laboratorium.

eigen site op internet staat en dat ze de foto ook op papier krijgen van jou,

Zet de digitale foto van het keukentafelgesprek op de website en vul de

Jou, JOU! Fotografeer de groep met bij voorkeur alle mensen er op (vraag of ze

ansichtkaart in namens de groep mensen van de keukentafel.

dat willen), en alle vijf wimpels in beeld. Maak de foto liggend, met de mensen

Maak daarna een mooie print van de ansichtkaart en geef deze af aan de

en gewimpelde vlaggen op de bovenste driekwart van de foto. Zorg dat je aan

deelnemers van de keukentafel of aan de gangmaker zelf.

de onderkant van de foto ruimte over laat (in verband met de iconen die op internet nog op het kaartje moeten). blz 60


Zo! Weer een keukentafelgesprek afgerond! KOLONISTEN VAN DE WIJK - Een methodiek

blz 61

W E R K D O C U M E N T E N n r. 4

W E R K D O C U M E N T E N n r. 5

Voorbeelden registratieformulieren, stellingen en iconen Keukentafelgesprekken (fase 3)

Opzet Grote Kampvuur Gangmakerij, gemeente Deventer en Rentré Wonen (fase 4)

C - Huisje, boompje, straatje Naam:

��

Datum: 12 april 2005. Tijd: 19.30 – 21.30 uur. Plaats: de Buurtsmederij.

Onderwerp het contract tussen Deventer, Rentré Wonen en het ministerie van VROM.

Opzet Mening

Tik hieronder je tekst.

Gespreksleider Henk Damen opent de bijeenkomst en legt in het kort de bedoeling uit.

lichter

Harry Brinkerink spreekt namens de Gangmakerij een welkomstwoord uit aan gemeente en Rentré Wonen.

zwaarder

De woordvoerder namens de gemeente en Rentré Wonen geeft in twintig minuten tijd informatie over de hoofdlijnen van het contract. Henk Damen schorst de vergadering voor twintig minuten. In deze ‘smoestijd’ beraadt de Gangmakerij zich over: wat vinden wij ervan (goede en slechte

neutraal

punten), welke vragen hebben we, wat missen we, herkennen we de belangrijkste punten uit onze Meetlat? Een open gesprek van zestig minuten met vragen, discussie en onderhandeling,

neutraal

onder leiding van Henk Damen. Elk lid van de Gangmakerij krijgt een rode en groene kaart waarmee tijdens het gesprek op elk moment inzichtelijk is hoe de vlag er bij hangt.

met wimpel

Afronding Henk Damen stelt de hamvraag: geeft de Gangmakerij groen licht aan het contract (met inachtneming van de behandelde vragen en discussieronde)?

blz 62



blz 63

De woordvoerder van de gemeente legt uit wat er op 18 april gebeurt in de Buurtsmederij met de minister. Henk Damen sluit de bijeenkomst.

blz 64


Een methodiek. Het knip plak en doe het zelf niet boek. Joop Hofman Ap van Straaten. Met dank aan: Henk Damen, Berna van de Graaf en Ruth van Swaay

Recommend Documents