Een 100-jarige historie

0

Een 100-jarige historie 1916-2016

1

2

Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg

Een 100-jarige historie 1916-2016

Aanvullingen en wijzigingen t.b.v. het 100-jarig jubileumboek 2016

Ir. B.P.F. Huenges Wajer Ir. J.P.E. van Wersch

Uitgave 1991 t.b.v. het 75 jarig jubileumboek

Ir. F.J.J. Hamer Dr. ir. C.P.M. Sadée Ir. J.A. Wijsman

3

4

Inhoud Voorwoord van de Commissaris van de Koning in Limburg

0007

Voorwoord van de jubileumcommissie van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg

0 009

Introductie I

11

Zuid-Limburg tijdens en na de oprichting - maatschappelijk, industrie & infrastructuur -

0 13

II

Oprichting en eerste decennium (1916-1927)

0 27

III

Tussen crisis en wereldoorlogen (1927-1940)

51

IV

De oorlogsjaren (1940-1945)

0 59

V

De jaren van wederopbouw (1945-1965)

0 69

VI

De periode van herstructurering (1965-1980)

VII

Naar samenwerking en verbreding (1980-1991)

VIII Van 1992 tot heden (1992-2016) IX

79 0 89 0 95

Capita Selecta: 1. De Koninklijke Besluiten, continuering van de Vereniging, de statuten & reglementen en de Koninklijke Erepenning 2. Het ledenbestand en de financiën door de jaren heen 3. De Ereleden en de uitreiking van de VIZL-Pluim 4. VIZL-contacten waaronder die met zusterverenigingen 5. De Ingenieur in de veranderende maatschappij

105 111 115 117 134

Besturen

141

Voordrachten

147

Excursies en jaarvergaderingen

159

Illustraties en Colofon

167

5

Copyright © 2016 Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg. VIZL CJP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Vereniging Van Ingenieurs in Zuid-Limburg: Een 100-jarige historie 1916-2016, [Teksten: E.P.M. Hamers, F.J.J. Hamer, B.P.F. Huenges Wajer, C.J. Lommers, C.P.M. Sadée en J.P.E. van Wersch]: Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg, VIZL. Jubileumuitgave VIZL. Trefw.: Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg; geschiedenis

6

Voorwoord van de Commissaris van de Koning in de provincie Limburg

Waarderende woorden vooraf

en eeuw, 100 jaar, bestaat de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg. En ze bestaat niet alleen; ze is vitaal, springlevend. Geïnteresseerd in en betrokken bij alles wat in onze maatschappij gebeurt. Techniek is immers overal. Onze woning, ons eten, onze omgeving, onze gezondheid, onze veiligheid, de expertise van uw beroepsgroep speelt een grote rol in elk mensenleven.

E

Ingenieurs kijken graag vooruit. Dat moet ook als je aan vooruitgang werkt. Toch is een jubileum altijd een goede gelegenheid om eens terug te kijken. Terug naar waar u vandaan komt. Wie dat doet – en dat kan heel goed aan de hand van dit boek – kijkt ook terug op een deel van de geschiedenis van onze provincie. De provincie waar in Nederland de industriële revolutie begon, de provincie die nog steeds voorop loopt als het om innovatie gaat. Innovatie is gebaseerd op kennis. En daar weet u alles van. Zo werken bijvoorbeeld op onze Brightlands campussen het bedrijfsleven, onderwijs- en kennisinstituten en de overheid nauw samen aan slimme innovaties die voor werk, welvaart en welzijn voor onze burgers moeten zorgen. Want u weet: daar waar werelden elkaar overlappen, ontstaan mooie dingen. U zoekt als vereniging naar werelden die elkaar overlappen. De VIZL bevordert kennisuitwisseling, u legt dwarsverbanden en werkt samen met bedrijven en maatschappelijke organisaties. Daarbij laat u zich niet tegenhouden door landsgrenzen, de Euregio is zelfs uw bakermat! 7

Deze inspanningen verdienen respect en waardering. Zijne Majesteit Koning Willem Alexander verleende uw vereniging als blijk hiervan de Koninklijke Erepenning, een ereteken voor de bijzondere verdiensten van de VIZL. Ik wens u van harte proficiat met deze Koninklijke erkenning en natuurlijk met uw 100e verjaardag. Dat uw werk nog vele jaren onze burgers ten goede mag komen!

Theo Bovens Gouverneur

8

Voorwoord van de jubileumcommissie van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg

H

onderd jaar VIZL.

In dit boek willen wij, door de geschiedenis heen lopend, aangeven waar onze vereniging voor staat. Terugkijken is voor een ingenieur geen alledaagse bezigheid want in de aard en in de opleiding is het accent juist op de toekomst gericht. Uit de historie van de VIZL en zeker uit het jubileumprogramma ter gelegenheid van ons 100 jarig bestaan is te zien dat de technisch/economische ontwikkeling, zeker in deze regio, ook voortbouwt op wat in het verleden is bereikt. Het is de ‘kunst van de ingenieur’ om hieraan bij te dragen in samenwerking met elkaar en met anderen, gericht op het welzijn van ons allemaal. De Vereniging heeft dit in haar activiteiten voor haar leden en voor anderen steeds in het oog gehouden. De VIZL is opgericht op 18 maart 1916. Ingenieurs waren in deze regio door de Eerste Wereldoorlog sterk op elkaar aangewezen. De Vereniging vormde toen een platform voor een generatie ingenieurs met visies waarmee destijds hier in de regio lijnen werden uitgezet waarvan de contouren tot op vandaag nog zichtbaar zijn en waar we nog steeds profijt van hebben. In de afgelopen 100 jaar is de Vereniging blijven zorgen voor de onderlinge contacten tussen de ingenieurs die werken en/of wonen in de regio. Kennisuitwisseling en samenwerking met bedrijven en maatschappelijke organisaties was het hoofddoel. Zo heeft de VIZL bijgedragen aan de vorming van haar leden en in het algemeen aan de ontwikkeling van deze regio. De VIZL heeft als vereniging nooit de pretentie gehad om zelf een expliciete rol te spelen in die ontwikkeling. De bijdrage was het gevolg van de netwerk- en educatieve functies die VIZL haar leden en anderen bood. De VIZL bracht in haar bestaan captains of industry, (hoog)leraren en mensen uit de productie, ontwikkeling, overheid en uit diverse dienstensectoren samen. Daarbij werkt de VIZL samen met andere geïnteresseerden waaronder collega’s van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs en ingenieursverenigingen in de Euregio. De VIZL ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. Niet alleen omdat zij altijd een solide regionale vereniging met een ‘constante en open formule’ is gebleven, maar 9

ook omdat de VIZL-ingenieurs telkens nieuwe ideeën ontwikkelen en samenwerking met anderen opzoeken. De toekenning van de Koninklijke Erepenning begin 2016 is een aanmoediging om als Vereniging op deze weg door te gaan. Ingenieurs versterken in deze internationale regio de economie en de infrastructuur. Daarbij wordt uiteraard rekening gehouden met de rijkdom van de (Zuid)-Limburgse natuur en vindt slimme vernieuwing van de (binnen)steden plaats. Ook de opleidings- en onderzoeksinstituten van de Universiteit Maastricht en Zuyd Hogeschool spelen een belangrijke rol daarbij. Het economische succes is inmiddels zo manifest dat er nu moeite gedaan moet worden om naast de hier opgeleiden, ook goed technisch personeel hier naar toe te halen en te houden om de drie ‘Brightlands campussen’, het MKB, NedCar/VDL, de ‘start-ups’ etc. te laten bloeien. Er zijn in deze regio voldoende uitdagingen voor ingenieurs die met hun visie en oog voor transitie om zich heen kijken. Het is ook voor hen hier mooi wonen, met genoeg werk in de maakindustrie, agro, smart services, ‘medische’ producten, research, onderwijs, etc. etc. U als lezer van dit boek willen wij deelgenoot maken van onze rijke geschiedenis en haar betekenis met een doorkijk naar de toekomst. Dat alles plaatsen we tegen de achtergrond van belangrijke ontwikkelingen in onze regio waaraan ook ingenieurs van onze zusterverenigingen hun bijdrage leveren.

De jubileumcommissie 100 jaar VIZL, mei 2016

10

Introductie

I

n dit jubileumboek van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg wordt een beeld geschetst van het wel en wee van de Vereniging in de voorbije 100 jaar. Het is gebaseerd op de teksten uit het jubileumboek ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan waarin correcties en aanvullingen zijn aangebracht zoals de lijsten van bestuursleden, voordrachten, excursies en jaarvergaderingen. Enkele hoofdstukken zijn iets ingekort zonder de karakterisering van de tijdgeest geweld aan te doen. De voorwoorden zijn vervangen en een nieuwe hoofdstuk is opgenomen waarin de ontwikkeling van de afgelopen 25 jaar is beschreven. In het hoofdstuk ‘Capita Selecta’ zijn enkele paragrafen ingekort, gecombineerd en is er een toegevoegd over de positie van de ingenieur in de maatschappij. De wijzigingen en aanvullingen ten opzichte van het boek VIZL – een 75-jarige historie zijn door de redacteuren tot stand gekomen met medewerking van leden van de jubileumcommissie. Een bijzonder woord van dank verdient Prof. dr. Ernst Homburg die verbonden is aan de Stichting Historie der Techniek (SHT) en die bereid was om het concept van deze uitgave aan een kritische blik te onderwerpen. Ook zijn publicatie Groeien door kunstmest, die in 2004 tot stand kwam naar aanleiding van het 75 jarig bestaan van DSM Agro, vormde een waardevolle bron van informatie over de bijdrage die ondermeer ingenieurs hebben geleverd aan de economische ontwikkeling hier. Daarnaast zijn andere en nieuwe publicaties en archieven geraadpleegd dan die waarover de vereniging zelf beschikt. Het gaat daarbij dan om kranten en tijdschriften en andere informatie die nu via internet (digitaal) doorzoekbaar zijn. Bij de Capita Selecta paragraaf de ‘De ingenieur in de veranderende maatschappij’ is ook ondermeer gebruik gemaakt van de publicaties van Prof. dr. ir. Harry Lintsen Ingenieur van beroep uit 1985, van Dr. Hans Schippers Van tusschenlieden tot ingenieurs uit 1989, beiden verbonden de SHT van waaruit ook daarna diverse, voor dit onderwerp van belang zijnde, publicaties zijn verschenen zoals de in 1994 afgeronde zesdelige serie Geschiedenis van de techniek in Nederland in de negentiende eeuw en de in 2003 voltooide zevendelige serie Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Tenslotte is ook de publicatie uit 2011 van Ing. Noël Lagast MSc van de Vlaamse Ingenieurs Kamer Vijfhonderd jaar Geschiedenis van de Ingenieur geraadpleegd.

11

Het is uit de eerste geschriften bekend, dat einde 1915 - begin 1916 onderzocht is of er in Zuid-Limburg voor de oprichting van een dergelijke regionale vereniging voldoende belangstelling bestond. Het doel van de Vereniging werd daarbij voorlopig als volgt geformuleerd: ‘bevordering van de wetenschap en de kunst van de ingenieur in de meest uitgebreide zin, door o.a. het houden van vergaderingen ter behandeling van technische vraagstukken en van administratieve, economische en sociale onderwerpen op technisch gebied.’ Kennelijk sprak dit zovelen aan, dat de Vereniging op 18 maart officieel kon worden opgericht. In de statuten werd het doel als volgt omschreven: a) het houden van vergaderingen ter bespreking van onderwerpen welke tot het gebied van de ingenieurswetenschappen behoren; b) het maken van excursies Deze statuten werden vervolgens op voordracht van de toenmalige minister van Justitie bij Koninklijk Besluit No 34 van 2 Dec. 1916 door Hare Majesteit Koningin Wilhelmina goedgekeurd. De initiatiefnemers tot oprichting van de Vereniging waren gevestigd in de regio's Maastricht en Heerlen. In het Maastrichtse waren zij vooral werkzaam in industrieën, bij overheidsinstellingen zoals Rijkswaterstaat en Provinciale Waterstaat en bij spoor- en tramwegmaatschappijen. In het Heerlense stamden zij vooral uit de mijnbedrijven, die nog volop in ontwikkeling waren. Hoe verscheiden hun werkzaamheden en achtergrond ook waren (katholiek, protestant, afkomstig uit Limburg, Utrecht, Ned. Indië en afgestudeerd in Delft, Luik en Hannover), de initiatiefnemers en de eerste leden hadden gemeen, dat zij in Zuid-Limburg woonden en werkten in een gemeenschap met sterke streek- en tijdgebonden kenmerken. Informele onderlinge contacten in verenigingsverband zouden dan van bijzondere persoonlijke betekenis kunnen worden. En dat is altijd binnen de Vereniging zo gebleven. En dat geldt ook voor leden die wonen buiten Zuid-Limburg maar er wel werken en andersom. Om de geschiedschrijving van de Vereniging goed te kunnen begrijpen zal worden aangevangen met een beschrijving van Zuid-Limburg in een brede context van vόόr, tijdens en ook - in vogelvlucht - na de oprichting, voor wat betreft de maatschappelijke, industriële en infrastructurele situatie.

12

I Zuid-Limburg tijdens en na de oprichting - maatschappelijk, industrie & infrastructuur -

De maatschappelijke situatie

D

e maatschappelijke situatie van 100 jaar geleden maakt het alleszins begrijpelijk dat er omstreeks 1915 - 1916 behoefte bestond aan het creëren van een extra band tussen de in Zuid-Limburg wonende en werkende ingenieurs naast de professionele band. Van oudsher leefde men hier relatief geïsoleerd van de rest van Nederland. Dit isolement is onder andere te verklaren uit de geografische ligging van de streek, die bijvoorbeeld betere verbindingen had met België en Duitsland dan met de rest van Nederland. Immers, reeds in 1853 kwam een treinverbinding tussen Maastricht en Aken tot stand. In 1856 werd het traject Maastricht - Hasselt opengesteld, gevolgd door de aanleg van de lijn Maastricht - Eijsden in 1861, waardoor een verbinding met Luik ontstond. Ook ontstond in 1896 een verbinding tussen Maastricht en Herzogenrath. Weliswaar kwamen ook in noordelijke richting spoorbanen tot stand - Maastricht-Venlo in 1866 die het vanaf 1870 mogelijk maakten het centrum en westen van het land via de rails te bereiken. Echter, een dergelijke onderneming vergde dan wel het grootste deel van de dag. De reistijd tussen Maastricht en Amsterdam, toen nog via Venlo, bedroeg 4 uur en 35 minuten. Er reden dagelijks 4 treinen. Nu is dit 2.30 uur en rijden er 35 rechtstreekse intercitytreinen en meer dan 60 als je die met overstapstops meeneemt. Na 1912 werd het reizen per trein vanuit het zuiden naar grote Hollandse steden enigszins bekort door de aanleg van de verbinding Roermond-Weert- Eindhoven, maar het nabije buitenland bleef toch beter en sneller bereikbaar. Als gevolg van deze situatie was de bevolking sterker georiënteerd op steden als Luik en Aken dan op de rest van Nederland. Het is wrang om te moeten constateren dat de situatie nu precies omgekeerd is. Ondanks in het ‘Europa zonder grenzen’ en de roep om meer Euregionale samenwerking in onze regio zijn de treinverbindingen vanuit Zuid-Limburg met het nabijgelegen Aken en Luik bedroevend, om maar te zwijgen over die met Genk. Het is niet verwonderlijk dat rond 1900 een deel van de in Zuid-Limburg opgroeiende aanstaande ingenieurs de voorkeur gaf aan een studie aan de Technische Hogescholen in bovengenoemde steden en Leuven boven de ingenieursopleiding in Delft. 13

In de periode rond de oprichting van de Vereniging begon zich bovendien op talrijke gebieden aanzienlijke technische vooruitgang af te tekenen. Hierbij moet gedacht worden aan elektrificatie, telefonie, luchtvaart, wegen waterbouwkundige werken en niet te vergeten de voor Zuid-Limburg zo belangrijke kolenmijnbouw, die snel tot ontwikkeling kwam. Het toenemend autoverkeer maakte grotere mobiliteit mogelijk. De vorderingen op technisch vlak hadden tot gevolg dat het aantal in Zuid Limburg werkzame ingenieurs sterk toenam. Voor een groot deel waren zij afkomstig van buiten de provincie. Ze hadden in dit gewest weinig of geen familiebanden. Deze ‘import’ maakte echter wel gebruik van culturele mogelijkheden in het naburige buitenland. Toen in 1914, door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, de landsgrenzen werden gesloten en de traditionele contacten wegvielen, voelde deze groep van ingenieurs het isolement ongetwijfeld extra sterk. Langzamerhand moet ook het besef zijn ontstaan dat het oorlogsgeweld en daarmede het isolement voorlopig nog zou voortduren: 1916 was het jaar van de grote veldslagen bij Verdun en aan de Somme en van nieuwe oorlogsverklaringen tussen Italië - Duitsland, Duitsland - Roemenië en Roemenië - Bulgarije. Het was in die periode van verstoorde culturele contacten, toenemend isolement, oorlogsdreiging, maar ook van technische vooruitgang dat het idee rijpte een regionale ingenieursvereniging op te richten. Van meet af aan heeft de Vereniging er dan ook naar gestreefd om technische, culturele en sociale elementen in een zinvol verband te combineren. Hiertoe werden onder andere tal van voordrachten en excursies georganiseerd met onderwerpen zoals de moderne steenkoolwinning en de Maaskanalisatie. De algemene kennis van de leden werd ook vergroot doordat in de Vereniging voordachten werden gehouden over moderne stedenbouw, ontwikkelingen in de luchtvaart, organisatiebedrijfskunde en eisen in het onderwijs ‘aan den modernen tijd’. En dat laatste was geen overbodige luxe want m.n. in die tijd ontstond er - evenals vandaag – ook behoefte aan lager en middelbaar geschoold technisch kader. De verwevenheid tussen leden van de Vereniging en het regionale onderwijs waarop nog zal worden teruggekomen, leidde er ondermeer toe dat zij technische scholen in de regio opgerichtten en daaraan les gaven of in de besturen en directies daarvan zaten. De M.T.S. in Heerlen is hiervan een sprekend voorbeeld. Die instelling is geleidelijk uitgegroeid tot de veelzijdige Zuyd Hogeschool waar beroepsgericht onderwijs wordt gegeven op hoog niveau in interactie met universitaire instellingen in de Euregio en daar buiten.

14

De industrie HET MAASTRICHTSE INDUSTRIEGEBIED Van oorsprong is Zuid-Limburg een agrarisch gebied. Weliswaar werd er al sedert eeuwen steenkool gewonnen nabij de Abdij Kloosterrade (Rolduc), doch industriële bedrijvigheid, op weliswaar beperkte en ambachtelijke schaal, werd slechts aangetroffen in en rond Maastricht, voornamelijk ten behoeve van de vesting en het garnizoen. De afscheiding in 1830 van België met het reeds langer geïndustrialiseerde Wallonië - in het bijzonder het Luikse gedeelte - is ongetwijfeld van grote invloed geweest op de industriële ontwikkeling van Zuid-Limburg. Het noordelijk deel van het Koninkrijk der Nederlanden concentreerde zich meer op handel en scheepvaart en had nog weinig belangstelling voor investeringen in deze uithoek van het land. De Belgische industriëlen, kapitaalbezitters en banken toonden echter meer interesse. Het waren dan ook hoofdzakelijk Belgische initiatiefnemers en kapitaalverschaffers die in het midden van de negentiende eeuw de industrialisatie in en rond Maastricht op gang brachten. Maastricht was van oudsher een belangrijke stad. Enerzijds gelegen op een kruispunt van verharde hoofdwegen - onder andere aan de weg Antwerpen-Keulen en anderzijds met goede waterverbindingen via de Maas en de Zuid-Willemsvaart. Het is dus begrijpelijk dat Belgische ondernemers deze stad, die voor hen relatief ‘dichtbij huis' was gelegen, als vestigingsplaats kozen. Bovendien heerste daar in die tijd grote werkloosheid waardoor goedkope arbeidskrachten in ruime mate aanwezig waren. Maastricht groeide hierdoor uit tot het belangrijkste industriële centrum van Nederland. De rest van ons land zou pas rond de eeuwwisseling volgen. Maastricht had dan ook sedert 1804 een Kamer van Koophandel, de eerste van Nederland. Aan de wieg van het Maastrichtse industrialisatieproces stonden in 1816 de textielfabrikant Jan Pieter Hanckar (1794-1866), en ruim tien jaar later Petrus Regout (1801-1878) en zijn jongere broer Thomas Regout (1805-1862). Petrus was in zijn tijd, naast Hanckar, de enige ondernemer en werkgever van betekenis. In 1834 startte hij al met een glas- en kristalfabriek en in 1836 stelde een erfenis hem in staat een aardewerkfabriek te beginnen. Naast aardewerk werd ook glaswerk gemaakt Succes bleef niet uit, want snel werden in Maastricht. foto omstreeks 1915 zijn producten bekroond op internationale 15

tentoonstellingen en plaatste Koning Willem II bestellingen. Zo ontstond de SPHINX. Thomas Regout, waarnaar het nog steeds bestaande Maastrichtse gespecialiseerde metaalbedrijf Thomas Regout International B.V. is genoemd, was overigens vanaf 1834 in Maastricht mede-eigenaar en directeur van een spijker- en draad-nagelfabriek voor de scheepsbouw en spoorwegen. Toen in 1850 door Belgische ondernemers de KONINKLIJKE NEDERLANDSE PAPIER FABRIEKEN KNP te Maastricht werden opgericht onder de naam C.V. LHOËST-WEUSTENRAAD en CIE, behoorde Regout tot de stille vennoten. Nog vóór de fabriek op 16 mei 1852 begon te produceren, trad Regout echter uit de vennootschap en verkocht zijn aandelen. Vennoot A. Weustenraad was tijdens de oprichting verloofd met een dochter van Petrus Regout. Kennelijk was de deelname van Regout in de papierfabriek als steuntje in de rug bedoeld voor zijn toekomstige schoonzoon. Naast de eerder genoemde voordelen van vestiging van industriële ondernemingen in Maastricht waren er voor de papierfabriek nog enige andere factoren van belang. In die tijd was er namelijk in Nederland een uitvoerverbod voor lompen, toentertijd vrijwel de enige grondstof voor papierfabricage. In Nederland was een ruim aanbod van geschikt materiaal, mede door het voorhanden zijn van afval van touw en zeilen uit de scheepvaart. Bij de bouw van de papierfabriek werd dan ook begonnen met de constructie van een ‘lompenopslagloods’, die meteen K.N.P. in Maastricht bij ‘het Bassin’ foto 1925 rijkelijk kon worden gevuld. Bijkomende omstandigheden voor vestiging in Maastricht waren de goede kwaliteit van het bronwater - wat het maken van ‘wit’ papier mogelijk maakte - en de lozing van afvalwater op de Maas. Tenslotte moet worden vermeld dat onder de aan te trekken arbeidskrachten er enkelen waren die ervaring hadden met de vervaardiging van papier. Onder andere langs de Jeker heeft een aantal kleine papiermolens gestaan die één voor één failliet gingen door de opkomst van de stoommachine als krachtbron. Na een reeks van overnames (Meerssen en Nijmegen), fusies, uitbreidingen (in Lanaken) en splitsingen wordt inmiddels in Maastricht onder de naam SAPPI (‘South African Pulp & Paper Industry’) nog hoogkwalitatief papier geproduceerd en papier en karton voor verpakkingen in Roermond door Smurfit Kappa. 16

Kort na elkaar werd Maastricht medio 19e eeuw verrijkt met nog twee nieuwe aardewerkfabrieken. Een daarvan werd opgericht door Clermont en Chainaye in 1851. In het jaar 1853 volgde N.A. Bosch hun voorbeeld. Dit laatste bedrijf werd in 1866 door brand verwoest en verdween daarmee van het toneel. De zwagers Clermont en Chainaye leefden in onmin met Petrus Regout. Ze beoogden de porseleinen aardewerkfabricage van Regout te ondermijnen met het stichten van een eigen fabriek. Een crisis in 1857 bracht hen echter in dusdanige moeilijkheden dat zij besloten hun bedrijf over te doen aan een gelijktijdig opgerichte commanditaire vennootschap met de fraaie naam ‘Societé pour la fabrication des faiences et produits céramiques de toute espèce, sous la raison sociale Guillaume Lambert et Compagnie’. In de volksmond zou die later kortweg de Céramique gaan heten. 100 Jaar later, - in 1957 - fuseerden de aartsrivalen tot SPHINX-CÉRAMIQUE. De productie van aardewerk en sanitair door SPHINX is overgenomen door het Finse Sanitic dat nog in 1999 een nieuwe fabriek liet bouwen bij de Beatrixhaven. Deze werd echter in 2010 weer ontmanteld en de productie verplaatst naar Zweden. Sanitec en het verkoopkantoor is daarna door Gerberit overgenomen. Met de verhuizing van het verkoopkantoor in 2015 naar Nieuwegein is toen het laatste restje van SPHINX uit Maastricht verdwenen. Het geslacht Regout doet in het kader van industrialisatie opnieuw van zich spreken in 1883, als Hubert Gerard Louis Regout (1832-1905) een fijnporselein- fabriek sticht. Hij doet dat onder de naam Louis Regout en Zn. Het bedrijf bestaat nog steeds onder de naam MOSA. De porseleinafdeling is inmiddels afgesplitst en de productie vindt nu plaats door Maastricht Porcelein, de enige onderneming in de Benelux die op industriële schaal porseleinen serviesgoed maakt. MOSA concentreert zich verder op de fabricage van tegels. In 1871 richtte de Luikse ingenieur Georges Rocour, een van de Belgische pioniers die de industrialisatie van Limburg en Zuid-Nederland in het algemeen sterk hebben bevorderd, in Eijsden een zinkwitfabriek op. In 1879 werd in Maastricht eveneens een zinkwitfabriek gevestigd. Zij stond onder dezelfde directie, maar waren juridisch gescheiden. In 1895 werd uit deze combinatie de NV MAASTRICHTSE ZINKWITMAATSCHAPPIJ geboren, die zich ontwikkelde tot een industrie met vertakkingen in vele delen van de wereld. Nadat het bedrijf in handen kwam van de Belgische ‘Vieille Montagne’ (van oorsprong uit Kelmis) heeft het zich verder kunnen ontwikkelen, vanaf 2001 onder de naam Umicore Nederland. Ze is nog steeds een van de grootste productielocaties in Europa voor zinkoxide. In 1961 werd er overigens door ‘ZINKWIT’ in Eijsden een silicaten-fabriek voor de productie van zeolieten geopend. Deze heet nu PQ Silicas, een onderdeel van een wereldconcern van specialistische anorganische chemicaliën en katalysatoren. 17

Tussen 1916 en het begin van de twintiger jaren werden door Nederlandse ondernemers verschillende technische plannen uitgewerkt om cement te maken op basis van de Maastrichtse mergel afkomstig van de Pietersberg. De plannen leden echter schipbreuk omdat er niet voldoende Nederlandse kapitaalverschaffers te vinden waren en regeringssteun eveneens ontbrak. Vooral tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het gemis aan een eigen cementindustrie sterk gevoeld. Het waren tenslotte wederom Belgische industriëlen, en in dit geval ook een Zwitserse participant, die het mogelijk maakten dat op 15 juli 1926 de NV EERSTE NEDERLANDSE CEMENT INDUSTRIE (ENCI) werd opgericht. Aan het driehoofdige 'comité de direction' werd als vierde directeur toegevoegd het VIZL- bestuurslid Ir. P.W.H. Regout. Hij had vele connecties en was voorzitter van de Kamer van Koophandel in Maastricht. De elektrische energie voor de cementindustrie werd aanvankelijk betrokken van een Belgische De ‘electriciteitscentrale’ van de P L E M met de E N C I op de centrale, daar DE NV achtergrond aan de Kanaaldijk te Maastricht foto 1948 MIJ TOT VERKOOP VAN DEN ELECTRISCHEN STROOM DER STAATSMIJNEN IN LIMBURG, die in 1909 werd opgericht, toen nog niet in de extra behoefte kon voorzien. De eerste directeur van de Stroomverkoopmaatschappij’ (SVM), de voorloper van de P L E M, was Ir. Bellaar Spruyt, die ook in de ingenieursvereniging een voorname rol heeft gespeeld. De productie van de ENCI bedroeg 300.000 ton portlandcement per jaar, dat wil zeggen circa 40% van de Nederlandse behoefte in die tijd. In de eerste jaren had de ENCI 300 à 400 werknemers. Ondanks protesten i.v.m. de landschapsaantasting is de winningsconcessie steeds verlengd tot 2018. Er blijft alleen nog een fabriek waar ‘klinker’ tot cement wordt vermalen. Een van de ENCI gebouwen is onder de naam A I N S I omgevormd tot een cultuurcentrum. De groeve ‘zal aan de natuur worden teruggegeven’. Rond 1916 ontstond er overigens een discussie om hoogovens in Maastricht te vestigen. Dat is om militair-strategische redenen toen niet doorgegaan. Wel heeft de ENCI samen met Hoogovens in IJmuiden ook daar een cementfabriek gesticht in 1930. Daarin wordt nu gemalen hoogovenslak en mergel energie-efficiënt verwerkt tot ‘hoogovencement’. 18

HET MIJNBOUWGEBIED ROND HEERLEN Uit boringen was reeds in het begin van de negentiende eeuw bekend dat er in ZuidLimburg steenkool voorkwam. Doch alleen rond de abdij Kloosterrade (Rolduc), waar ze direct aan en onder het aardoppervlak lag, werd al sedert eeuwen steenkool gedolven. In de 2e helft van de 19e eeuw werden door de Staat der Nederlanden een relatief groot aantal concessies verleend, merendeels aan Duitse en Belgische mijnbouwondernemers. Op enkele plaatsen begonnen deze met het aanleggen van schachten. Technische moeilijkheden, in het bijzonder door waterproblemen ondergronds, vormden de reden dat deze pogingen vroegtijdig werden gestaakt. Pas nadat de waterproblematiek ondergronds beheerst werd en met de aanleg van de spoorlijn Sittard - Herzogenrath in 1896 het vervoersprobleem was opgelost, raakten de mijnbouwactiviteiten in een stroomversnelling. In 1899 brachten de gebroeders Honigmann de eerste steenkool boven uit de Oranje Nassau Mijn (ON) te Heerlen. Daarna volgde de ene particuliere mijnzetel na de andere (ON I t/m IV, Laura & Julia en de Willem-Sophia). Ze waren allen gevestigd rond Heerlen, in de Oostelijke Mijnstreek. Tot dat tijdstip had de Nederlandse Staat zelf geen belangstelling voor de kolenwinning. De enige mijnzetel, de Domaniale Mijn te Kerkrade, werd in 1845 zelfs voor 99 jaar verpacht aan de Aken-Maastrichtse Spoorwegmaatschappij. Omstreeks de eeuwwisseling besefte de regering echter dat zij een rol moest gaan spelen bij de ontginning van de eigen bodemschatten. Het resultaat was dat in 1902 de ‘Staatsmijnen in Limburg’ werden opgericht. Deze staatsonderneming begon met de aanleg van de Wilhelmina, gelegen in de regio Heerlen. Het gebied dat de Staatsmijnen zou gaan exploiteren, strekte zich voornamelijk westelijk en noordwestelijk van Heerlen uit tot aan de Belgische en Duitse grens. Bij het uitbreken van de Eerste 2 3 4 Wereldoorlog waren er 6 mijnen in exploitatie, 5 6 1 namelijk de Staatsmijnen Wilhelmina en Emma en de particuliere mijnen Oranje Nassau I en II, de Laura en de Domaniale Mijn. In aanleg waren Ingenieurscorps ON mijnen ca 1925 met (latere) VIZL bestuursleden toen de Staatsmijn v.l.n.r. C. Raedts (1), G. Groutars (2, later dir. WML), J. Dorren (3), Hendrik te Brunssum en F. v.d Grinten (4), H. Dresen (5) en F. Bianchi (6) 19

de Oranje Nassau III te Heerlen. Later kwamen daar nog bij de Staatsmijn Maurits te Geleen, alsmede de Julia en de Oranje Nassau IV, beide in de regio Heerlen. Vermeldenswaard is dat de steenkool die ten zuiden en zuidoosten van Heerlen werd gewonnen vrijwel geheel uit gasarme kool (antraciet) bestond en daardoor zeer geschikt was voor huisbrand. De door Staatsmijnen gewonnen steenkool uit het zeer omvangrijke gebied ten westen en noordwesten van Heerlen was echter zeer gasrijk en niet bruikbaar voor huishoudelijke doeleinden. Wel werd vastgesteld dat uit deze steenkool een voortreffelijke kwaliteit cokes kon worden gemaakt. In 1914 werd dan ook besloten bij Staatsmijn Emma een cokesfabriek te bouwen, die in 1918 in bedrijf kwam. Ten behoeve van de koeling die nodig was bij de productie van elektriciteit die hierbij werd worden opgewekt ontwikkelde Prof. dr. ir. F. van Iterson z’n zeer efficiënte ‘hyperboloïdekoeltoren’. In 1924 volgde een tweede bij Iterson-hyperboloïde koeltoren, genoemd naar uitvinder en Staatsmijn Maurits. De grote VIZL mede-oprichter Prof. dr. ir. F. van Iterson hoeveelheden gas die door deze fabrieken werden geproduceerd, werden via een uitgebreid gasnet verkocht voor huishoudelijk gebruik. Eerst in Zuid Limburg, maar later werd ook de gehele provincie Noord-Brabant van dit stookgas voorzien. Naarmate de productie van deze ‘cokeskolen’ bij Staatsmijnen steeg, ontstond tegen het eind van de twintiger jaren een duidelijk overschot aan cokesovengas. Dit kon worden benut als grondstof voor een chemische industrie. Zo ontstond in 1930 het Stikstofbindingsbedrijf van Staatsmijnen, waar het uit dit cokesovengas verkregen waterstofgas met behulp van uit de atmosfeer gewonnen stikstof werd omgezet in ammoniak, salpeterzuur en kunstmest. Dit was het begin van een omvangrijke chemische industrie in Zuid-Limburg. De ‘Maatschappij tot Exploitatie van Kooksovengas’ (Mekog) was het eerste bedrijf dat door de Staatsmijnen buiten Zuid-Limburg werd opgezet en wel in 1929 in IJmuiden om in samenwerking met de Hoogovens en Shell cokesovergassen te benutten. 20

De infrastructuur ENERGIEVOORZIENING EN TELECOMMUNICATIE De energievoorziening en -distributie in Zuid-Limburg waren evenals elders in Nederland van groot belang voor de welvaart en de ontwikkeling van de economie. Reeds in het midden van de 19e eeuw kwam in Nederland het gebruik van gas voor verlichting in zwang zowel voor straatverlichting als voor de meer welgestelde particulieren. In Zuid-Limburg werden gasfabrieken opgericht in Maastricht (1848), Sittard (1868) en Vaals (1905) waar uit steenkool gas werd gedestilleerd. Toen het cokesgas beschikbaar kwam startte de discussie over een provinciale gasdistributie m.n. in Zuid-Limburg. VIZL-bestuursleden zoals Prof. van Iterson en Ir. Bauduin speelden hierin een belangrijke rol. Hoewel ook andere gemeenten gasnetten kregen door dit cokesgas duurde het nog tot 1934 voordat de Limburgse Maatschappij voor Gasdistributie (Limagas) werd opgericht waarmee een intercommunaal gasnet werd gerealiseerd. Dit samenwerkingsverband van de Staatsmijnen, de provincie en de gemeenten werd aanvankelijk geleid door het VIZL-bestuurslid Ir. R. Ch. A. Franken. Voor de totstandkoming van een Limburgse elektriciteitsmaatschappij werd Prof. ir. G. J. van Swaay als adviseur binnengehaald die als lid van de Staatscommissie voor de elektriciteitsvoorziening (1911), als eerste directeur van de PNEM (1915) en latere minister van V&W, de nodige expertise inbracht. Hoewel de provincie al in 1917 de meeste aandelen van de SVM in bezit had duurde het nog tot 1932 totdat de PLEM NV PROVINCIALE LIMBURGSE ELECTRICITEITS-MAATSCHAPPIJ ontstond. Het VIZL-lid Prof. dr. ir. H.C. Gelissen, die eerder directeur was van de SVM werd met een onderbreking van zijn ministerschap van EZ (1935-1937) directeur van de PLEM. Hij werkte nauw samen met Dr. Anton Philips en voerde op het traject Geleen-Beek in 1932 het eerste experiment uit met de energiezuinige natrium straatverlichting dat internationale aandacht trok. In 1992 fuseerde de PLEM in het kader van de privatisering met Limagas tot Mega Limburg, dat in 1999 door fusies opging in Essent. De nutsbedrijven van Maastricht en Heerlen bleven nog tot de komst van Essent zelfstandig. 21

Bij de ontsluiting en automatisering van het telecommunicatienet in Zuid-Limburg speelde de provincie nauwelijks een rol omdat in 1904 P&T (voorloper PTT) de enige concessiehouder werd. Vanaf 1913 werden alle particuliere netten genationaliseerd. In 1915 hadden de grotere plaatsen in het telefoondistrict Maastricht zoals Sittard, Maastricht, Vaals, Valkenburg en Heerlen een eigen Rijkstelefoonkantoor. Dorpen zoals Schinnen en Gronsveld hadden een hulptelefoonkantoor met een openbare spreekcel en eventueel enkele private aansluitingen. Toch waren sommige gebieden zoals Geleen en omgeving en de meeste maasdorpen nog helemaal verstoken van telefoon of telegraaf. Binnen enkele decennia werd echter heel Zuid-Limburg ontsloten en werd tevens het telefoonverkeer geautomatiseerd.

TRANSPORT - DRINKWATER - AFVALWATER Het wegennet in Zuid-Limburg was de eerste decennia van de 20e eeuw nog tamelijk rudimentair hoewel er op het eerste Nederlandsche Wegencongres in 1920 werd aangegeven ‘dat het hier nog meeviel’. Er werd in Limburg al heel vroeg gepionierd met wegenverharding door middel van, uit Duitsland geleende, stoomwalsen en met het ‘teren’ en ‘spramex’-grind, de voorloper van asfalt. Eerste experimenten in Nederland met de stoomwals Toch waren de meeste wegen m.n. bij slecht weer onbegaanbaar en totaal ongeschikt voor het opkomend personen- en vrachtverkeer per auto. Ook het beperkt aantal bruggen over de grote rivieren maakte het reizen tot een langdurige geschiedenis. Voor wat betreft de hoofdwegen kwam daar pas verbetering in door het Rijkswegenplan uit 1927 waaraan ook VIZL-leden een bijdrage hebben geleverd. Het opheffen van de vele destijds bestaande ‘wegtollen’ duurde nog tot na de Tweede Wereldoorlog. Over het vervoer via het spoor is al iets gezegd echter het tramvervoer dat in de volgende hoofdstukken aan de orde komt was destijds korte tijd ook van belang. Het verbeteren van het vervoer over water waaraan met de opkomende mijnbouw dringend behoefte was, bevond zich destijds in een kritische fase. Men was al begonnen met de kanalisatie van de Maas middels stuwen en sluizen en het ontwerpen van overslaghavens. Maar er waren gecompliceerde strubbelingen met België die op 22

grond van het scheidingsverdrag uit 1839 nog steeds aanspraak maakte op een rechtstreekse verbinding, liefst dwars door Zuid-Limburg, van Antwerpen met het Ruhrgebied. Onderhandelingen die op regeringsniveau werden gevoerd strookten niet altijd met de belangen van Zuid-Limburg en die van Luik. Om een eind te maken aan de impasse werd in 1920 door druk van Zuid-Limburg door de regering onder leiding van ministerpresident Jhr. Ch. Ruys de Beerenbrouck uiteindelijk toch besloten om maar een lateraalkanaal, het Julianakanaal, aan te leggen. Daar speelden VIZL-leden waaronder Ir. M. (Max) Ch. E. Bongaerts, 2e Kamerlid en later minister van V&W (1925-1926) een belangrijke rol bij. De kanalisatie en het maken van het lateraalkanaal waren nodig omdat het waterpeil van de Maas vooral in de zomer zeer laag was doordat 2/3 van het water al ten zuiden van Maastricht was afgetapt ten behoeve van de Belgische kanalen en de irrigatie van de Belgische Peel. Desondanks trad de Maas, als een ‘waterwolf’, in de winter vaak buiten haar oevers met een serie kleinere en grotere rampen zoals in 1881, 1915 en 1926. Ondanks het wijzigen van rivierbeddingen, het aanbrengen van overlaten, kanalisatie, dijkverhoging en hoogwaterberichtgeving via radio bleef het gevaar van overstroming - zoals de geschiedenis leert - op de loer liggen. In die tijd was het heel normaal dat de Heugemse overlaat bij hoogwater zorgde voor een extra zij-arm van de Maas bij Maastricht waar nu de A2-tunnel wordt afgebouwd. Maar zelfs bij kleinere rivieren zoals de Roer moest rekening worden gehouden met soms woeste waterstromen. De nieuwe brug over deze rivier bij St-Odiliënberg (1908) waarover een tramweg was gepland, werd daarom door de Provincie extra verstevigd door die van gewapend beton te laten maken. Brug uit 1909 bij St-Odiliënberg ontworpen door en Dit was de eerste waterstaatsbrug gerealiseerd in opdracht van de Provinciale Waterstaat van gewapend beton in Nederland waarbij overigens het benodigde grind uit de bestaande rivierbedding werd gebruikt. Een ander aspect van de infrastructuur dat met name van belang is voor de volksgezondheid heeft ook betrekking op water. Het gaat daarbij om de drinkwatervoorziening en de afvoer van water en afvalstoffen. In de 19e eeuw was bij het ontbreken daarvan de situatie met name in de steden voor de volksgezondheid dramatisch. Hoewel de aanleg van rioleringsstelsels al in een eerder stadium was begonnen, heeft het nog tot in de zestiger jaren geduurd voordat heel Limburg aangesloten was op riolering. 23

Maastricht had in 1887 de primeur met betrekking tot de aanleg van een drinkwatervoorziening waarna geleidelijk andere steden volgden. Het duurde echter tot 1925 voordat de Waterleiding Maatschappij voor Zuid-Limburg werd opgericht. Watertorens verrezen als paddenstoelen in het Zuid-Limburgse heuvels: Maastricht (1912), Heerlen, (1915, van gewapend beton), Geleen (1924) en de markante ‘reus van Schimmert’ (1927), ontworpen door VIZL lid, de bekende architect Jos Wielders. Van afvalwaterzuivering was begin twintigste eeuw nog helemaal geen sprake hoewel er in toenemende mate klachten kwamen over stinkende en later ook nog door de mijnbouwindustrie zwart gekleurde beken. Dit werd een toenemend probleem in de mijnstreken. De slibafzettingen in de beken zorgden vervolgens voor protesten van de boeren die bij de eerste de beste regenbui hun land zagen onderlopen. Met de oprichting van het ‘Waterschap van Geleen- en Molenbeek met zijtakken’ in 1933 verbeterde deze situatie. Eerst om de afvoer te versnellen door ‘overkluizing’ en ’kanalisering’ van de vervuilde beken en de ontmanteling van de vele molentakken. Pas met de ingebruikname van de zuiveringsinstallatie in Schinveld in 1965 en met de zuivering aan de bron bij de mijnen werd een proces in gang gezet waarmee we in Zuid-Limburg uiteindelijk weer idyllische meanderende beken hebben gekregen waarin weer vissen zwemmen. Ook worden hier en daar de watermolens weer in bedrijf gesteld. De leden van de VIZL hebben door al deze technische ingrepen in belangrijke mate bijgedragen aan de verbetering van de maatschappelijke en economische situatie in deze regio. Door de toename van de economische bedrijvigheid en de verbeterde levensomstandigheden van de bevolking in Zuid-Limburg en niet te vergeten de import van laag- en hoogopgeleide werknemers ontstond er een enorme behoefte aan woningen. De bevolking van Zuid-Limburg verdubbelde elke paar decennia. Bijvoorbeeld in Heerlen groeide de bevolking tussen 1910 en 1930 zelfs met een factor 4 tot meer dan 32.000 inwoners. De volkshuisvesting was een belangrijk punt van aandacht. Met de bouw van nieuwe kerken en utilitaire voorzieningen voor de industrie, de handel, instellingen en voor het onderwijs, ontstond er veel werk in de bouwsector. Ook de bemoeienis van de gemeentelijke en provinciale overheden daarin groeide enorm. Daarbij ontstond er ook een grote behoefte aan architecten waaronder vele ingenieurs die de opdracht kregen om nieuwe wijken en gebouwen te ontwerpen. De nieuwste inzichten over de (steden)bouwkundige en de (vormgevings)technische eisen en mogelijkheden werden daarbij toegepast. Een voorbeeld van moderne planning voor huisvesting van mijnpersoneel ten tijde van de oprichting van onze Vereniging was de Mijnkolonie in Treebeek die veel aandacht trok. Hier werden veel leden van de Vereniging en andere geïnteresseerden rondgeleid.

24

Treebeekplein, Brunssum ca 1915 Ingenieurswoning Akerstraat Treebeek ca 1920 (bouwplannen ir Leliman, ook adviseur Bouwdienst Staatsmijnen)

Bouw Wyckerpoort Maastricht Maastricht 1919 (uitbreidingsplan ir Jos Cuypers)

Watertoren Schimmert 1926 (Wielders, A’damse school)

Laurentiuskerk 1924 (Schoenmakers)

HET TECHNISCH ONDERWIJS Bij de beschrijving van de maatschappelijke situatie tijdens de oprichting werd al kort ingegaan op de opleidingsmogelijkheden tot ingenieur echter in de sectoren zoals de industrie, de bouw en de infrastructuur waren ook arbeidskrachten en vaklui nodig. In het begin van de vorige eeuw bestonden daarvoor nog nauwelijks opleidingen. In Zuid-Limburg werden de eerste ‘Ambachtsscholen’ opgericht in Maastricht (1911) o.l.v. de latere mede-oprichter van de VIZL Ir. J.G. Bellaar Spruyt en kort daarna in Heerlen (1913). De Ambachtschool in Sittard kwam pas in 1919 tot stand. Het belang van deze Ambachtsscholen, de ‘Mijnschool’, de oprichting van de MTS in Heerlen in 1922 en de rol van VIZL-leden daarbij zullen nader worden toegelicht in de paragraaf 5 van het hoofdstuk IX Capita Selecta. 25

26

II Oprichting en eerste decennium (1916-1927)

H

Et

et hoofdstuk over het begin van de Vereniging kan het best begonnen worden met de unieke vaststelling dat de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg en de 15 jaar eerder opgerichte Vereniging van Ingenieurs in Overijssel de enige twee regionale Nederlandse ingenieursverenigingen zijn die in Nederland zijn ontstaan en tot op heden zijn blijven bestaan. De aanleiding voor en het tijdstip van de oprichting van elk van deze verenigingen zijn heel anders. Wel liggen beiden, met name ZuidLimburg, in de periferie van Nederland. In gebieden, met geheel verschillende kenmerken en geschiedenissen. Maar waar wel relatief veel ingenieurs werkzaam waren die om onderscheidende redenen behoefte hadden aan onderling contact. Is er een kenschetsing te geven van de leden van het eerste uur: wie waren zij, waar en aan welke faculteit hadden zij gestudeerd en waar werkten zij? Het was bij de totstandkoming van de uitgave van het jubileumboek in 1991 helaas slechts beperkt mogelijk iets over de kenmerken van de eerste leden te achterhalen, de gegevens waren summier. Aan de hand van de presentielijsten van de eerste tien vergaderingen kon een globale ledenlijst worden samengesteld. Van ca 75% van de leden blijkt nog iets bekend te zijn: ca 40% werkte bij de mijnen, ca 15% in de ceramiek en ca 20% bij Rijkswaterstaat en Provinciale Waterstaat. Vooral in de eerste vergaderingen waren verhoudingsgewijs veel ‘buitenlanders’ aanwezig, ca 35% (studie in Aken, Luik, Hannover, Bingen etc.). Wat betreft de studierichting was de verdeling ongeveer als volgt: 33% civiel, 30% werktuigkunde, 14% elektrotechniek, 12% mijnbouwkunde en 8% scheikunde. Deze getallen lijken in het licht van de in het vorige hoofdstuk beschreven situatie in Zuid-Limburg aannemelijk, zodat bij de oprichting van de Vereniging de leden redelijk representatief waren voor het Limburgse ingenieursbestand. In deze vaststelling, die dateert uit de periode van de totstandkoming van het boek 75 jaar VIZL, is geen verandering gekomen nadat nieuwe bronnen die ondermeer in de afgelopen 10 jaar via internet beschikbaar kwamen, geraadpleegd zijn. Daardoor is het overigens wel mogelijk gebleken om een betere indruk te krijgen van de maatschappelijke betekenis van de activiteiten van de Vereniging en haar leden. De aankondiging van de lezingen en excursies en de verslagen daarvan achteraf werden immers in de eerste decennia van haar bestaan vaak uitvoerig in de pers belicht. 27

De vroegste annalen vermelden dat de oprichting van de “Vereeniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg’ officieel plaatsvond op 18 maart 1916 met 70 leden. Uit de initiatoren werd een voorlopig bestuur geformeerd dat concept-statuten zou opstellen voor de nieuwe Vereniging en dat tevens de eerste ledenvergadering diende voor te bereiden. Deze werd gehouden in de foyer van de schouwburg te Maastricht op 6 mei 1916. 35 Leden gaven daarbij acte de présence. (Zie pagina 34). Er werd begonnen met de behandeling van de ontwerpstatuten, waarbij druk gediscussieerd werd over een aantal zinsneden en detailpunten. Kennelijk was het toen onmogelijk om tot een initiële tekst te komen. Vandaar dat op voorstel van het lid Bellaar Spruyt met algemene stemmen werd besloten om nog enige tijd onder de ‘wet der vereeniging’ te leven en - hoewel dit niet in de notulen wordt vermeld - de definitieve redactie van de statuten over te laten aan het later in de vergadering gekozen bestuur. Alvorens tot deze bestuursverkiezing werd overgegaan, bracht het lid G.P. Nijhoff een voorstel in stemming om een overeenkomst aan te gaan met het Technisch Tijdschrift, gevestigd in Utrecht. Hij deed dit namens het voorlopig bestuur, waarvan hij als secretaris deel uitmaakte. De andere bestuursleden waren A. König (voorzitter), C. Blankevoort, A.E. Dinger, A. Bonemeyer en N. van Spanje. Krachtens deze overeenkomst verplichtte het Technisch Tijdschrift zich de voordrachten te publiceren en daarbij de auteur een honorarium uit te keren en hem een aantal exemplaren gratis ter beschikking te stellen. Verder verbond het zich de leden van de Vereniging het tijdschrift geregeld toe te zenden en er tegen een nader te bepalen tarief mededelingen van of namens de Vereniging in op te nemen. Tegenover deze verplichtingen van het tijdschrift zou een vergoeding staan van drie gulden per lid per jaar. ‘Het Technisch Tijdschrift’ was in tegenstelling tot ‘De Ingenieur’ van het KIVI en de Vereniging van Delftsche Ingenieurs’ een maandblad dat in 1914 uitkwam, ‘een verzamelplaats voor wetenschappelijke techniek in de ruimste zin des woords’ Met het overlijden van de hoofdredacteur en KIVI-bestuurslid B.A.J. van der Hegge ongeveer 10 jaar later ging dit blad ter ziele. De besparing aan drukkosten die deze overeenkomst met zich meebracht, had tot gevolg dat de contributie van de Vereniging met slechts Fl 2,50 verhoogd behoefde te worden tot Fl 7,50 (vergelijkbaar met ruim € 60,- anno 2016). Hoewel enkele leden bezwaar aantekenden tegen deze binding met het Technisch Tijdschrift, werd het voorstel van het voorlopig bestuur met 20 tegen 9 stemmen aangenomen, zij het met de kanttekening dat de Vereniging zich niet voor meerdere jaren mocht verplichten. Zes leden hebben zich daarbij, gezien het aantal van 35 aanwezigen, kennelijk van stemming onthouden. 28

VERKIEZING BESTUUR Tijdens de bestuursverkiezing die vervolgens aan de orde kwam, werd de heer König - met professor Van Iterson waarschijnlijk als de voornaamste initiatiefnemer - met 32 stemmen tot voorzitter gekozen. ‘De heer König nam de benoeming aan’ vermeldden de eerste notulen nuchter. Bij de stemming over de functie van secretaris werden de meeste stemmen, in totaal 15, uitgebracht op het lid Nijhoff. Deze wenste echter geen bestuursfunctie te vervullen, waarna de heer Van Rood met op één na de meeste stemmen (14) tot secretaris werd benoemd. Tenslotte werd de heer Regout met 24 stemmen tot penningmeester gekozen. Het kiezen van bestuursleden in die eerste vergadering kostte relatief veel tijd. Via stembriefjes werden voor de functie van secretaris op 8 verschillende leden stemmen uitgebracht. Voor de taak van penningmeester werd zelfs op 11 verschillende leden gestemd. De heren moesten elkaar blijkbaar nog wat beter leren kennen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de verkiezing van 3 commissarissen i.v.m. de tijd tot een volgende vergadering werd uitgesteld. Daardoor kon het lid Blankevoort in de gelegenheid worden gesteld een lezing te houden over ‘Geschiedenis en Ontwikkeling van den Nederlandschen Mijnbouw’. De completering van het bestuur kwam tot stand tijdens de op l juli 1916 gehouden tweede vergadering van de Vereniging. De heren Bellaar Spruyt, Dinger en Van Iterson werden toen tot commissaris gekozen. Het voltallige eerste bestuur bestond uit: * Ir. A.A.H.W. König Rijkswaterstaat te Maastricht

voorzitter

* Ir A.H. van Rood Rijkswaterstaat te Maastricht

secretaris

* Ir. P.W.H. Regout Industrieel te Maastricht

penningmeester

* Ir. J.G. Bellaar Spruyt Stroomverkoopmaatschappij te Maastricht

commissaris

* Ir. A.E. Dinger Staatsmijnen te Heerlen

commissaris

* Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson Staatsmijnen te Heerlen

commissaris

De volledige in het Technisch Tijdschrift geplaatste notulen van de tweede vergadering staan afgedrukt op pagina 35. 29

Ir. A.A.H.W. König, medeoprichter en -initiatiefnemer, eerste voorzitter en erelid.

30

Ir. A.A.H.W. König was medeoprichter en -initiatiefnemer, eerste voorzitter en erelid. In 1918 werd hij tot het ministerschap geroepen. Het tijdschrift 'De Ingenieur' vermeldde dit en gaf daarbij een levensbeschrijving. ‘Tot Minister van Waterstaat is benoemd Adrianus Antonie Henri Willem König. Hij werd geboren te Maastricht 13 Februari 1867, studeerde aan de Polytechnische School te Delft, behaalde daar in 1889 het diploma van civiel ingenieur en werd 16 Mei 1890, na een vergelijkend examen, benoemd tot adspirant ingenieur van den Rijkswaterstaat, toegevoegd aan den inspecteur in de 1ste inspectie te 's-Gravenhage. In 1891 benoemd tot ingenieur 3de klasse werd hij geplaatst bij de werken tot verlegging van den Maasmond, in 1892 toegevoegd aan den arrondissements-ingenieur in het oostelijk arrondissement van Noord Brabant te Breda, daarna in het arrondissement Zutphen en vervolgens te Roermond. Intussen werd hij in 1901 benoemd tot ingenieur 2de klasse en in 1906 tot ingenieur 1 ste klasse. Hij werd daarop geplaatst in het noordelijk arrondissement van de 10de directie te Gorinchem en in 1911 als arrondissements-ingenieur in het westelijk arrondissement der 7de directie te Breda. In 1914 werd hij hoofdingenieur-directeur 2de klasse en belast met den dienst in de 8ste directie te Maastricht. In 1909 werd hij benoemd tot officier in de orde van Oranje Nassau. In de zaken van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs toonde hij belangstelling, zooals nog dezer dagen bleek uit zijn voorzitterschap der regelingscommissie voor de voorbereiding der vergadering te Maastricht met excursie naar Heerlen der Afdeeling Bouw- en Waterbouwkunde op 6 en 7 September 1918.’ (De Ingenieur, 1918, nr. 37) De heer König maakte deel uit van het eerste kabinet Ruys de Beerenbrouck van 1918-1922. Dit kabinet verrichtte belangrijk werk met o.a. een grondwetsherziening en een aantal baanbrekende sociale wetten. Na zijn ministerschap werd hij in 1922 benoemd tot Directeur-Generaal van de PTT. In 1924 keerde hij bij Rijkswaterstaat terug, vanaf 1 mei als hoofdingenieur-directeur van de Directie Grote Rivieren, en vanaf 1 augustus 1928 tot zijn pensionering in 1932 als hoofdingenieurdirecteur van de Directie Limburg. In die periode gaf hij leiding aan de voor Limburg zo belangrijke werkzaamheden voor het Julianakanaal en de bijbehorende grote werken als stuwen en havens.

31

Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson, mede-oprichter en -initiatiefnemer, erelid en erevoorzitter.

32

Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson, mede-oprichter en -initiatiefnemer, erelid en erevoorzitter. Geboren: 12 maart 1877 te Roermond, overleden: 11 december 1957 te 's-Gravenhage, HBS: ‘s-Gravenhage 1890 - 1895, Polytechnische School: Delft 1895 - 1899, diploma Werktuigkundig Ingenieur 1899 1900 1903 1905 1910

Ingenieur bij de Maatschappij tot Exploitatie van de Laval Stoomturbine te Amsterdam Ingenieur bij de Werf Conrad te Haarlem Ingenieur bij de Gemeentewerken te 's-Gravenhage Ingenieur bij de Gasfabrieken te 's-Gravenhage Hoogleraar in de Toegepaste Mechanica aan de TH te Delft. Rede bij intreden op 3 november: 'De betekenis van de leer der sterkteberekeningen bij het tot stand brengen van ijzerconstructies en haar waarde voor de vorming van den ingenieur' 1913 Mededirecteur van de Staatsmijnen in Limburg 1914 Lid van de Vereniging van Gasfabrikanten Adviseur van de Dienst der Zuiderzeewerken 1916 Mede-oprichter van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid Limburg 1927 Benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw 1930 Benoemd tot Doctor Honoris Causa in de Technische Wetenschappen door de Technische Hoogeschool te Delft 1931 Conrad-premie (Gouden Medaille) 1926 – 1931 1933 Erelid van de Vereniging van Gasfabrikanten 1934 Lid van de Koninklijke Academie van Wetenschappen, afd. Natuurkunde 1938 Commandeur in de Orde van Leopold II van België 1942 Door de Duitse bezetter vervroegd gepensioneerd als Directeur van Staatsmijnen 1943-1945 Voorzitter van de Bond voor Materialenkennis 1945 Oprichting Tebodin Raadgevend Ingenieursbureau 1947 Doctor Honoris Causa de l'Université de Liège 1945-1950 Voorzitter van de Commissie tot Bestudering van de Centralisatie op het gebied der Gasvoorziening, 'Commissie van Iterson' 1949 Lid van de Spaanse Academie van Wetenschappen 1951 Toekenning van de Van Waterschoot van der Gracht-penning voor belangrijk werk op geologisch-mijnbouwkundig terrein 1951 Commandeur in de Orde van Oranje Nassau 1952 Erelid van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs Daarnaast heeft hij zich in het bijzonder ingespannen voor het stimuleren van het technisch onderwijs in Zuid-Limburg met jarenlange bestuurslid/voorzitterschappen van de Vereeniging van Nijverheids-onderwijs te Heerlen en Omstreken en van de L.T.S. en M.T.S. aldaar.

33

Fragment notulen van de eerste vergadering van de Vereniging op 6 mei 1916 in Maastricht

34

Notulen tweede vergadering uit het Technisch Tijdschrift.

Niet alleen de bloemrijke taal waarin de secretaris in deze notulen het bezoek aan de ondergrondse werken van Staatsmijnen beschrijft, is opvallend. Evenzeer valt op dat, met de traditie om tenminste éénmaal per verenigingsjaar een gemeenschappelijk diner te houden, toen reeds werd begonnen. Nog meer in het oog springend is het feit - zeker voor die jaren - dat zich onder de aanwezigen op de 2e vergadering twee dames bevonden. 35

KONINKLIJK BESLUIT In september werd aan Hare Majesteit de Koningin der Nederlanden het eerbiedig verzoek gericht de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg als zodanig te willen erkennen, zodat als rechtspersoon kon worden opgetreden. Met voortvarendheid werd dit verzoek door de normaal bij dit soort zaken betrokken ministeries van Binnenlandse Zaken en van Justitie behandeld. Op 15 november 1916 verzocht de minister van Justitie de secretaris van de Vereniging nog een tweetal aanvullingen in de statuten aan te brengen. Op 2 december 1916 verscheen het KoninklijkBesluit, ondertekend door Koningin Wilhelmina, waarin de erkenning van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg werd vastgelegd.

36

De Koninklijke goedkeuring van de Vereniging

37

VOORDRACHTEN Nadat in de beginjaren de organisatorische en administratieve zaken afdoende waren geregeld, kon het bestuur alle aandacht concentreren op het in artikel I van de statuten omschreven doel van de Vereniging: ‘het houden van vergaderingen ter bespreking van onderwerpen welke tot het gebied van de ingenieurswetenschappen behoren en het houden van excursies.’ In de daarop volgende verenigingsjaren, die steeds van september tot juli liepen, werden telkens 5 of 6 vergaderingen gehouden. In deze vergaderingen werden gewoonlijk enkele huishoudelijke onderwerpen geregeld, waarna steeds door een deskundige - uit eigen kring of van ‘buiten’ - een inleiding over een technisch onderwerp werd gegeven. Vaak volgde daarop een levendige discussie. De gekozen onderwerpen weerspiegelen duidelijk de belangrijkste technische ontwikkelingen in die tijd, zoals: - opwekking, transport en gebruik van elektriciteit - ontwikkelingen in het telefoon- en radiotelefonisch verkeer - ontwikkelingen in de kolenmijnbouw - realisatie van belangrijke waterstaatswerken, zoals de Maaskanalisatie en de plannen tot drooglegging van de Zuiderzee - ontwikkelingen in de luchtvaart. Ook meer theoretische onderwerpen zoals ‘de vierdimensionale wereld der relativistische natuurkunde’ werden niet geschuwd. * De nog jonge vereniging slaagde er zelfs in de beginjaren al in om gerenommeerde sprekers uit binnen- en buitenland aan te trekken.

ENKELE CITATEN Het zou te ver gaan om in dit gedenkboek uitgebreid in te gaan op de gehouden voordrachten. Maar een paar treffende uitspraken uit voordrachten en discussies in deze eerste periode mogen de lezer niet worden onthouden. Op de 7e vergadering van de Vereniging, op 5 mei 1917 te Maastricht, hield Ir. Kortlandt een lezing over: ‘bovengrondsche hoogspanningsleidingen’. In de daarop volgende discussie werd opgemerkt dat door een combinatie van corrosie en belasting door ijzel de draden wel eens zouden kunnen breken, zodat het aanbeveling verdiende vangnetten onder de hoogspanningsleidingen aan te brengen. *

een volledige lijst van gehouden voordrachten is elders in dit boek opgenomen.

38

Citaat uit het antwoord door of namens de spreker: ‘…. verklaart, dat een behoorlijke inspectie van dichtbij waakt tegen ongevallen. Principieel onjuist oordeelt hij het aanbrengen van vangnetten onder stroomdraden; een normaal civiel ingenieur bouwt onder een brug immers ook niet een andere brug om de bovenste op te vangen bij eventueel doorbreken! Hij maakt zijn eerste brug voldoende sterk; evenzoo wil hij zijn stroomdraden voldoende sterk maken’. Tijdens de 8ste vergadering op 2 juni 1917 te Maastricht sprak de architect Ir. Jos Cuypers over ‘stedenbouw’. Blijkens de notulen werden na afloop van de voordracht aan de spreker onder andere de volgende vragen gesteld: ‘Het lid Koster vraagt, nadat de heer Cuypers geëindigd heeft, waarom in veel groote steden de gegoede buurten in het westeinde gelegen zijn. De heer Cuypers meent 'omdat de bewoners dan den frisschen westenwind genieten, welke dan nog niet door industrieluchtjes bedorven is. In het grootste deel van WestEuropa is immers de westenwind het meest heerschend’. De invité Hagdorn vindt het ‘ongewenscht om afzonderlijke buurten voor arbeiders en meer gegoeden te maken; dat komt hem weinig christelijk voor’. De heer Cuypers beaamt dit laatste maar wijst op ernstige bezwaren van economische aard: ‘de percelen voor goedkoope woningen zijn minder diep dan die voor duurdere, dus de afstand der wegen moet voor arbeiderswoningen kleiner zijn dan voor duurdere soorten’. Bovendien blijkt in de praktijk dat soort bij soort wil wonen, onder andere reeds omdat groenteboeren e.d. andere prijzen rekenen in de Jordaan dan op de Heerengracht’ Na de lezing op 2 november 1918 in Maastricht van Ir. Bellaar Spruyt ontspon zich een voor hedendaagse begrippen curieuze discussie over de voor- en nadelen van elektrische versus gasverlichting. In de notulen lezen we hierover: ‘Dat door verbetering van de lampen de electrische verlichting het goedkoopst is, werd door Prof. van Iterson en de heer Bauduin betwist daar met cokesovengas de verlichting beslist goedkoper wordt, aangezien het rendement beter is. De heer Bellaar Spruyt meent dat voor kookdoeleinden gas goedkooper is en vreest, dat wegens onregelmatigheid van het mengsel van het gas de verlichting lijden zal, hetgeen echter door Prof. van Iterson wordt betwist. Hij merkt op dat electrische verlichting de slechte eigenschap heeft te fel licht te geven. De heer Bellaar Spruyt zegt dat die eigenschap alleen last kan geven als men geen doelmatige ornamenten gebruikt’.

39

WENSEN VAN HET BESTUUR Het eerste jaarverslag, over het verenigingsjaar 1918-1919, is gedateerd 3 mei 1919 te Maastricht. ‘Heden gaan wij het 4e jaar in van het bestaan der Vereeniging’ zo begint het. Het ledental is op 76 gelijk gebleven. Het verslagjaar werd afgesloten met een voordelig saldo van 84 gulden en 8 cent. Met het bezoek aan de vergaderingen, die om de 2 maanden werden gehouden, was het bestuur minder tevreden. Het zag zich verplicht een ernstig woord tot de leden te richten ‘met het oog op de slechte opkomst ter vergadering’. ‘Kon tot nu toe de slechte verbinding tussen Heerlen en Maastricht als eene verontschuldiging gelden, zoo hopen wij, dat nu weldra hierin verbetering zal gebracht worden zoodat de leden in groter getal ter vergadering zullen verschijnen’. Deze aansporing heeft succes gehad want in het verslag over het jaar daarna kon worden geconstateerd dat de opkomst groter was geweest. Een andere bestuurlijke wens ging minder snel in vervulling. Die hield in dat de leden zelf meer ‘mededeelingen’ zouden doen. Bedoeld werd ‘voordrachten zouden houden’. Om dat te bereiken ‘werd een proef genomen door op meer gemoedelijke wijze om een tafel geschaard, de leden gelegenheid te geven over een of ander technisch onderwerp eene mededeeling te doen, hetgeen uitstekend slaagde. Het bestuur koestert dan ook de hoop dat in het nieuwe vereenigingsjaar door de leden een veelvuldig gebruik van deze wijze van voordracht gemaakt zal worden en dat zodoende lezingen door outsiders tot de uitzonderingen behoren’. In het verslag van het jaar daarop staat opgetekend: ‘te betreuren is het echter nog, dat het bestuur er niet in geslaagd is meer leden te vinden die zich bereid verklaarden lezingen of causerieën te houden. Daarom meent het bestuur van deze gelegenheid nogmaals gebruik te moeten maken om de leden aan te sporen in het volgend vereenigingsjaar van hun opgedane kennis en ervaring door specialisering hunne medeleden te laten profiteren’. Inmiddels was de Eerste Wereldoorlog ten einde met een vredesverdrag dat al meteen de kiemen van een Tweede Wereldoorlog in zich sloot. In Rusland had de revolutie van 1917 een totale omwenteling teweeg gebracht, waarvan de gevolgen tot in deze tijd zichtbaar zijn. En in 1919 vormde Mussolini in Italië reeds de eerste knokploegen, waarmee hij de grondslag legde voor het later zozeer verfoeide fascisme. Nederland heeft hier met uitzondering van een mislukte revolutiepoging in november 1918, weinig van gemerkt.

40

EXCURSIES In het jaarverslag 1919-1920 werd medegedeeld dat er naar zou worden gestreefd meer excursies te organiseren, vooral in de zomermaanden. Slechts één excursie is als gevolg van internationale politiek mislukt. Kort na afloop van de Eerste Wereldoorlog heeft de Vereniging getracht contacten te leggen met het naburige Belgische gebied, in het bijzonder het Luikse, waar meerdere leden hun technische opleiding hadden genoten. In de annalen wordt hierover vermeld dat voor de maandvergadering van juli 1919 een excursie op touw was gezet naar het Luikse industriegebied, om aldaar een denkbeeld te krijgen van de verwoestingen die moedwillig in de Belgische grootindustrie door de Duitsers waren aangericht. De ‘Association des Ingénieurs sortis de l'Ecole de Liège’ had zich welwillend ter beschikking gesteld om deze excursie te leiden en te doen slagen. Door de toen ‘heersende gespannen toestand’ tussen België en Holland (bedoeld is Nederland) hebben de besturen van de 2 verenigingen nog op het laatste ogenblik van de excursie afgezien en de reden ervan aldus gemotiveerd: ‘Les deux Associations se sont mises d'accord pour postponer la visite projetée jusqu'au moment où les questions pendantes entre les deux pays auront reçu une solution; elles craindraient que cette visite et son but ne soient, pour le moment, mal interprêtés par l'opinion publique des deux pays. Liège, le 20 Juin 1919’. Bovenstaande motivatie vraagt om enige toelichting. Tijdens de Vredesconferentie in 1919 van de bij de Eerste Wereldoorlog betrokken mogendheden, eiste België van het ‘neutrale’ Nederland niet alleen inlijving van Zeeuws-Vlaanderen bij België in verband met de soevereiniteit over de economische verbindingswegen zoals de Westerschelde en het kanaal Gent-Terneuzen, doch tevens inlijving van ZuidLimburg tot benoorden Venlo, in relatie met een te maken kanaalverbinding tussen Antwerpen en de Rijn. Annexatie van beide gebieden was ook uit militair-strategisch oogpunt voor België van belang. Nederland werd uitgenodigd zijn inzichten hieromtrent op de Vredesconferentie te komen ontvouwen. De minister van Buitenlandse Zaken, Van Karnebeek, liet de Tweede Kamer op 6 juni 1919 weten, dat er geen sprake van was dat Zeeuws-Vlaanderen en een deel van Zuid-Limburg Belgisch bezit zouden worden. De Nederlandse regering liet de onderhandelende mogendheden weten dat Nederland bereid was te verschijnen, maar niet voor een orgaan van een Vredesconferentie waaraan het geen deel nam. Bovendien werd de voorwaarde gesteld dat er geen sprake zou zijn van verandering in ‘territoriale soevereiniteit’ noch van het vestigen van ‘internationale servituten’. 41

Verslag over een briefwisseling met de ‘Association des Ingenieurs sortis de l'Ecole de Liège’ met negatief resultaat

Voordat er tot een conferentie over dit onderwerp werd besloten, hadden de annexatieplannen van België, die werden gesteund door Frankrijk, reeds een échec geleden. In de Raad van Vier hadden Wilson van de Verenigde Staten en Lloyd George van Groot-Brittannië zich krachtig verzet tegen enige gebiedsoverdracht door Nederland. 42

Omdat België toen nog teveel bleef eisen, onder andere soevereiniteit over De Wielingen alsmede aansluiting van Nederland bij het Frans-Belgisch militair verbond - wat door Nederland resoluut werd afgewezen - werden de onderhandelingen tussen Nederland en België in 1920 afgebroken. In deze ‘Belgische kwestie’ was de bevolking van Nederlands Limburg - in tegenstelling tot een eeuw – daarvoor absoluut vόόr blijvende aansluiting bij Nederland. Maar er was met name in Zuid-Limburg wel sympathie voor de BelgischDuitse plannen voor het graven van een kanaal van Antwerpen/ Schelde-HasseltMaastricht/Maas-Heerlen-Rijn en de daarop lijkende varianten. Zoals in het vorige hoofdstuk werd gemeld, werd er uiteindelijk besloten om het Julianakanaal te gaan aanleggen (opening 1935) als sluitstuk van de Nederlandse versie van de Maaskanalisatie. Dit werd vrijwel direct gevolgd door het besluit van de Belgen om dan maar om Maastricht heen het Albertkanaal (gereed 1939) aan te leggen voor een betere verbinding tussen Luik en Antwerpen. Zonder op verdere details in te gaan, kan nog worden vermeld dat in 1925 door de Nederlandse regering een traktaat werd getekend, waarin aan enkele Belgische wensen werd voldaan. Het werd in 1926 door de Tweede Kamer geratificeerd, maar in 1929 door de Eerste Kamer verworpen. Pas kort vόόr en direct na de Tweede Wereldoorlog werd de verhouding tussen België en Nederland meer ontspannen. Een definitieve regeling van deze, voor de Zuid-Limburgse gemeenschap zo belangrijke, waterwegkwestie kwam echter pas in 1959 tot stand. Na talloze versies werd toen een geheel nieuw verdrag, waarin alles goed werd geregeld, bekrachtigd. Naast deze uitvoerig besproken en mislukte excursie naar Luik ging de VIZL wel naar de ‘L'exposition International de l'Art de l'Ingenieur’. Dit was gekoppeld aan een congres dat in 1922 daar werden gehouden in verband met het 75 jarig bestaan van de Luikse zusterorganisatie. Verder bezocht men ‘ingenieurswerken’ in Zuid-Limburg zoals: - bezoek aan het 50.000 V-schakelstation van de ‘SVM’ in Maastricht; - de tramwerken m.b.t. de lijn MaastrichtVaals die maar kort in bedrijf is geweest ondermeer door concurrentie van het opkomend busvervoer; Tramviaduct over de Gulp bij Euverem, - bezoeken aan de Staatsmijnen; technisch hoogstandje gebouwd in 1924 - de voortgang van de maaskanalisatie. 43

STEENKOOL Was de zogenaamde ‘Belgische kwestie’ een probleem van lange adem, een direct en actueel probleem vormde de afzet van de in Limburg gedolven kolen. Steenkool was tijdens de Eerste Wereldoorlog een schaars artikel. Dit bleef zo tot twee jaar na het einde van de oorlog. In 1921 sloeg de conjunctuur op de steenkoolmarkt geheel om. De schaarste veranderde in een overschot en de prijzen kelderden, met als gevolg de eerste kolencrisis van grotere omvang in de Limburgse mijnen. Beïnvloedde deze situatie de voordracht die Prof. v. Iterson tijdens de 26e vergadering op 22 januari 1921 in Maastricht hield? Het onderwerp daarvan was: ‘Economische en politieke beschouwingen Terwinselen ca 1925: Op de voorgrond de schachttoren van de Wilhelmina en de over de steen- mijnkolonie; In het midden de eclectische parochiekerk (1921, J. van Groendendael) Op de achtergrond klooster met lagere school en de Willem-Sophia kool’. In de notulen werd slechts een summiere samenvatting van deze voordracht opgenomen. De notulist eindigde het verslag met de mededeling: ‘nadat de aanwezigen met een ferm applaus hunne ingenomenheid met spreker's voordracht hadden te kennen gegeven, stelden meerdere leden nog vragen aan spreker, welke door hem werden beantwoord’. Een der vragenstellers wilde weten of er na een periode waarin de kolen de wereldmacht hadden, nu wellicht een periode zou beginnen, waarin de landbouw de grote macht zou krijgen. Prof. Van Iterson liet weten dat de steenkool de macht nog had en dat dit volgens hem voorlopig nog wel zo zou blijven. Over de vraag op welke wijze de Staatsmijnen door ‘de tegenwoordige crisis’ zouden komen, was de heer Van Iterson nogal optimistisch toen hij aannam dat de regering afdoende maatregelen zou nemen. Hij zou het betreuren als er een extra belasting op het product zou komen waardoor de buitenlandse kolen boven het nationaal product zouden worden bevoorrecht. Deze hoop is - voorzichtig gezegd - bepaald niet in vervulling gegaan. 44

Opvallend in de hele discussie is dat, in een tijd waarin de mechanisatie stormachtig tot ontwikkeling kwam, niemand over aardolie en de daarvan afgeleide producten sprak. Te denken valt hierbij aan de snelle toename van het aantal auto's, de mechanisatie in de landbouw en aan de ontwikkelingen in de luchtvaart. Met steenkool gestookte stoomschepen werden in die tijd nauwelijks meer gebouwd. Het totale verbruik van aardolieproducten zal in 1921 waarschijnlijk nog relatief gering zijn geweest. Het verbruik op velerlei gebied, waar steenkool geen redelijk alternatief kon bieden, nam echter zo sterk toe, dat minder dan 20 jaar later het gebrek aan olie zowel voor Duitsland als Japan waarschijnlijk één van de redenen is geweest om de Tweede Wereldoorlog te beginnen.

DE VERENIGING ‘OP DE BRES’ Dat de Vereniging zich niet alleen de materiële en financiële zorgen in Zuid Limburg aantrok, maar ook die van culturele en historische aard, blijkt uit de notulen en de verslagen van de bijeenkomsten die destijds soms uitgebreid in de pers werden uitgemeten. In een vergadering die begin 1921 werd gehouden, werd gesignaleerd dat in een regeringsontwerp voor de kanalisatie van de Maas een vrij vergaande verbouwing van de aloude Maasbrug te Maastricht was opgenomen. Dit riep bij veel leden weerstand op. Op de vergadering van 19 april 1921 te Maastricht, hield architect Van der Sant een voordracht getiteld: ‘De Maasbrug in verband met de Maaskanalisatie’. Daarin deelde hij mede dat aan het regeringsontwerp voor de kanalisatie met spoed werd gewerkt, vooral om de Belgen te laten zien dat ‘wij ook zonder hen naar Maastricht kunnen varen’. Door deze spoed werden geen alternatieve plannen uitgewerkt waarmee een ingrijpende verbouwing van de Maasbrug kon worden vermeden. De bedoeling van dit wetsontwerp behoeft enige toelichting. Scheepvaart vanaf Maastricht in noordelijke richting was met de gebruikelijke schepen alleen mogelijk via de in 1826 gereedgekomen Zuid-Willemsvaart. Dit kanaal ligt voor een groot deel, namelijk tussen Maastricht en Weert, op Belgisch gebied. Een NederlandsBelgische commissie werd het in 1912 eens over de kanalisatie van de Maas vanaf Visé tot beneden Venlo. Hoofdzakelijk ten gevolge van de Eerste Wereldoorlog kon niet met de uitvoering van dit plan worden aangevangen. In 1915 besloot Nederland alvast op eigen houtje te beginnen en wel met de kanalisatie ten noorden van Roermond, inclusief de aanleg van het Maas-Waalkanaal en het kanaal van Wessem naar Nederweert. Na afloop van de Eerste Wereldoorlog kon met België geen overeenstemming worden 45

bereikt over kanalisatie van het gemeenschappelijke deel van de Maas. De gespannen verhouding tussen ons land en België, waarover reeds eerder in dit gedenkboek is geschreven, was één van de hoofdoorzaken van het mislukken van dit overleg. Het wetsontwerp van 1921 voorzag daarom in de aanleg van het Juliana-kanaal, een belangrijk kortere en goedkopere verbinding die geheel op Nederlands gebied zou liggen en dus vrij zou zijn van Belgische invloed. Dit plan hield tevens de aanleg van een stuw in de Maas bij Borgharen in om voldoende waterniveau in het nieuwe kanaal te verkrijgen. De consequentie hiervan was dat het peil van de Maas in Maastricht zou stijgen en de scheepvaart onder de overspanningen van de St. Servaasbrug bezwaarlijk, zo niet onmogelijk zou worden. Door de gemeenteraad van Maastricht werd zelfs overwogen de gehele brug af te breken. Gelukkig is dit voornemen niet uitgevoerd. Uit de notulen van bovengenoemde vergadering van 19 april 1921 vernemen wij dat met tien stemmen vóór en vijf tegen werd besloten het navolgende adres aan de leden der Tweede kamer der Staten-Generaal te zenden.

Overzicht van de Maaskanalisatie

46

Maastricht, 25 Maart 1921 Aan de leden der Tweede Kamer der Staten-Generaal te 's Gravenhage

Hoog Edelgestrenge Heeren! De Vereeniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg, goedgekeurd bij Koninklijk Besluit dd 2 December 1916 nr. 34, kennis genomen hebbende van het wetsontwerp van 7 Februari 1921, nr. 1, waarbij door de Regeering, in verband met den aanleg van een kanaal tusschen Born en Maastricht, wordt voorgesteld de Maasbrug te Maastricht te verbouwen, neemt bij deze de vrijheid onder Uwe zeer ernstige aandacht te brengen, dat de voorgestelde verbouwing door zeer velen zeer ernstig zou worden betreurd, omdat daardoor een der schoonste bouwwerken van ons land zou worden vernield. Op hare vergadering van 19 Maart 1921, waarbij behalve hare leden ook tegenwoordig waren afgevaardigden van: de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg, de Bond van Architecten, afdeling Limburg, het Provinciaal Oudheidkundig Genootschap in Limburg, werd besloten dat onze Vereeniging zeer ernstig bij U erop zou aandringen, dat het ingezonden wetsontwerp niet ongewijzigd wordt goedgekeurd en toch vooral alle middelen aan te wenden om dit te voorkomen. De meerderheid der aanwezigen was van oordeel dat de Maasbrug als architectonisch werk in haar geheel moet worden bewaard en hoewel zij het van het grootste belang voor de Gemeente Maastricht achtte, dat een goede waterweg spoedig tot stand komt, meende zij toch U, Hoog EdelGestr. Heeren, in overweging te moeten geven bij de Regeering aan te dringen op eene zoodanige wijziging van het ingezonden wetsontwerp, dat eene verbouwing der Maasbrug niet noodig is. Namens de Vereeniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg, De secretaris, De voorzitter, w.g. Quarles van Ulfford w.g. Bauduin In hoeverre dit bezwaarschrift de besluitvorming heeft beïnvloed is moeilijk te achterhalen. Wel werden in 1932 ten behoeve van de scheepvaart aan de kant van Wijck twee bogen van de brug afgebroken en vervangen door een beweegbare ijzeren overspanning.

47

De Vereniging kon zich toen slechts troosten met het feit dat haar vignet niet hoefde te worden aangepast. Tenslotte kan in dit verband worden vermeld dat het Julianakanaal, met 2 havens voor de Zuid-Limburgse industrie, namelijk die in Stein voor Staatsmijnen en die in Born voor de particuliere mijnen, in 1934 gereed kwam. Symbool van de technisch/economische ontwikkeling tijdens het ‘Interbellum’ in ZuidLimburg: de afvoer van steenkool en kunstmest ‘uit lucht en gas’ via de elektrisch aangedreven ‘overlaad tips’ na Maasbracht ook in de havens van Born en Stein aan het Julianakanaal. Maastricht kreeg na de Tweede Wereldoorlog ook een eigen nieuwe ‘industriehaven’.

Tot slot van deze bloemlezing uit de notulen van het eerste decennium nog een aardig citaat over een actueel onderwerp, waaruit tevens de tactische wendbaarheid van de voorzitter blijkt. Deze verzocht de leden tijdens de 42e vergadering op 17 november 1923 om gedurende het houden van voordrachten in het vervolg niet meer te roken ‘daar dit voor de spreker hinderlijk is’. Bij nader inzien was men blijkbaar toch een beetje van een dergelijke voortvarendheid geschrokken, want pas bij het voorlezen van de notulen aan het begin van de 43e vergadering op 12 januari 1924 vroeg de heer Ross van Lennep het woord. Hij achtte het niet gewenst om het roken gedurende de vergaderingen te verbieden. De heer König voegde eraan toe dat het bezoek aan de vergaderingen beïnvloed zou kunnen worden als er niet mocht worden gerookt. De voorzitter had een tussenoplossing. Hij stelde voor het roken toe te laten, tenzij dit voor de spreker hinderlijk mocht zijn.

ONTWIKKELINGEN BINNEN DE VERENIGING

Ten slotte nog enkele aantekeningen over zaken van meer algemene aard, die de Vereniging direct betreffen. Uit jaarlijks uitgebrachte verslagen van secretaris en penningmeester, blijkt dat de Vereniging zich in het eerste decennium van haar bestaan gunstig heeft ontwikkeld. Het ledental, dat bij de oprichting in 1916 ongeveer 75 bedroeg, steeg in de eerste tien jaar tot 100, ondanks het feit dat er tussentijds ook enig ledenverlies plaatsvond. Dit laatste werd veroorzaakt door overplaatsingen, bijvoorbeeld bij Waterstaat en Spoorwegen. 48

Ook financieel ging het de Vereniging goed. Het eerste jaar eindigde weliswaar met een negatief saldo van circa Fl 7, doch een jaar later was het saldo reeds positief (circa Fl 8). De financiële positie van de Vereniging werd daarna steeds sterker. Bij het 10-jarig bestaan was er een batig saldo van bijna Fl 800 wat, rekening houdend met de geldwaarde in die tijd, zeer bevredigend kan worden genoemd. Gedurende deze periode bleef de contributie ongewijzigd, te weten Fl 7,50 per jaar. Het bestuur, waarin leden als regel voor een periode van 3 jaar werden gekozen, heeft altijd zeer eensgezind samengewerkt. Tussentijds aftreden van bestuursleden kwam niet voor, tenzij door vertrek uit Limburg of door overlijden. In dit verband moet worden gememoreerd dat één van de initiatiefnemers, tevens eerste voorzitter, Ir. A.A.H.W. König, in de zomermaanden van 1918 zijn bestuursfunctie voortijdig heeft moeten beëindigen in verband met zijn benoeming tot minister van Waterstaat en de daarmee verband houdende verhuizing naar Den Haag. Tijdens de 15e vergadering van de Vereniging op 14 september 1918 werd dit de leden medegedeeld. Ir. König werd toen met algemene stemmen tot het eerste ere-lid benoemd. Deze onderscheiding werd gevierd met een diner dat hem op een later tijdstip werd aangeboden. Ondanks het feit dat de Vereniging zich gunstig ontwikkelde, blijkt toch uit de jaarverslagen, dat het bestuur niet erg tevreden was met de lage opkomst bij de vergaderingen. Gemiddeld waren er ongeveer 30 leden aanwezig. Een andere klacht was dat te weinig sprekers uit eigen kring zich bereid verklaarden om een voordracht over hun technische specialiteit te houden, zodat teveel externe sprekers moesten worden aangetrokken. Een gunstige uitzondering hierop vormde Prof. Van Iterson, op wie zelden tevergeefs een beroep werd gedaan om iets vanuit zijn brede en diepe technische kennis en ervaring te vertellen. De slechte opkomst bij de vergaderingen dient voor een groot deel te worden toegeschreven aan het feit dat de leden in 2 regio's woonden, te weten Maastricht en de Oostelijke Mijnstreek met Heerlen als centrum. De vergaderingen werden om die reden in Maastricht of in Heerlen gehouden, doch het meest in de eerstgenoemde stad en wel in de Stadsschouwburg of in de ‘Groote Sociëteit’ waarvan diverse leden ook lid waren. De verbinding per openbaar vervoer tussen beide steden liet nog te wensen over en het bezit van een eigen auto was in die tijd een zeldzaamheid. Ook bestaat de indruk dat er sprake was van een zekere rivaliteit tussen de groep Maastricht, hoofdzakelijk overheidsingenieurs en industriëlen, en de bij de kolenmijnbouw betrokken ingenieurs uit Heerlen en omgeving.

49

Volgens de overlevering zorgde de energieke Prof. Van Iterson, directeur van de Staatsmijnen, er door persoonlijke contacten voor dat de vaak jongere, aan het mijnbedrijf verbonden, ingenieurs acte de présence gaven bij de in Maastricht gehouden vergaderingen. De regio Maastricht bezat blijkbaar niet zo'n invloedrijke stuwende kracht om de leden aan te sporen de vergaderingen in Heerlen te bezoeken. Hoewel dit niet als doelstelling in de statuten is vermeld, blijkt het streven van de Vereniging er ook duidelijk op gericht te zijn de onderlinge band tussen de leden te versterken. Een van de gehanteerde middelen was om tenminste eenmaal per jaar een gezamenlijk diner of souper te organiseren, vrijwel altijd na een vergadering of een excursie. Soms waren hierbij ook de dames van de leden uitgenodigd. Traditioneel werd het jaardiner door de Vereniging aangeboden. De drank was vrijwel altijd voor eigen rekening. In dit verband rijst de vraag hoe een bestuur, met name de penningmeester, er voor kon zorgen dat bij een contributie van Fl 7,50 per jaar, ondanks de gratis aangeboden maaltijden, toch een groeiend batig saldo kon verwezenlijken. Daarbij moet worden bedacht dat in die tijd een zeer goed diner in een gerenommeerd restaurant voor Fl 3 tot Fl 3,50 op de kaart stond. Bovendien bleek in de praktijk dat er gemiddeld niet meer dan 50% van de leden hieraan deel namen. Een te late aanmelding werd gewoonlijk bestraft met ‘deelneming op eigen kosten’! De jaardiners verliepen zeer geanimeerd. Helaas, doch begrijpelijk, werd het verloop van dergelijke festiviteiten niet in extenso in de annalen vastgelegd. Aangenomen mag worden dat het geen stijve, deftige bijeenkomsten waren. Veeleer was sprake van een studentikoos samenzijn, waarbij tafelspeeches werden gehouden, die tegenwoordig als ludiek zouden worden betiteld. Ter illustratie volgt hier een passage uit de notulen van de op l maart 1919 te Maastricht, waar Ir. A.J. ter Linden een voordracht hield over ‘Economisch Stoken’: ‘Na den heer Ter Linden voor zijne interessante voordracht onder luiden bijval der aanwezigen te hebben bedankt, sloot de voorzitter het officiële gedeelte der vergadering, waarna men zich met veel introducés verenigde aan een souper, waarbij zich een gezelschap dames en heren van Maastricht had aangesloten. Het daarop volgend gezellig samenzijn ontwikkelde zich tot een geanimeerd bal, waarmede het aanstaande feest van Carnaval op prettige wijze werd ingeluid. Toen de laatste gasten huiswaarts keerden, bewoog zich hier en daar reeds een vroege wandelaar door de oude stad’.

50

I II Tussen crisis en wereldoorlog (1927-1940)

oor de in het vorige hoofdstuk gegeven beschrijving van het eerste decennium van de Vereniging, kon ruimschoots worden geput uit de volledig bijgehouden notulen. Helaas is daarna zeer weinig van het wel en wee van de Vereniging meer vastgelegd. Een verklaring voor de na het verenigingsjaar 1927/1928 vrij plotseling versoberde verslaglegging is niet gevonden. Zelfs de jaarverslagen van de secretaris zijn vanaf dat moment zeer summier. Wat betreft de voordrachten wordt gedurende een bepaalde periode min of meer in het duister getast en moeten we ons baseren op de aankondigingen en verslagen daarover in de pers. Van de verenigingsjaren 1927/1928 en 1928/1929 wordt slechts het aantal voordrachten vermeld, dus zonder titels en zonder namen van de sprekers. In 1929/1930 en 1930/1931 staan naast het aantal voordrachten ook de sprekers te boek. Van enkele voordrachten die niet in de pers werden genoemd moet dan echter gegist worden welke onderwerpen aan de orde kwamen. Na 1935 ontstaat gelukkig weer een vollediger beeld.

V

KOPEREN JUBILEUM Hoewel de annalen in het algemeen weinig houvast bieden voor de geschiedschrijving over dit tijdvak, is er wel iets bekend over de eerste jubileumviering in de historie van de Vereniging. Op zondag 16 september 1928 werd het koperen jubileum op passende wijze gevierd. Dit gebeurde in de Grote Sociëteit te Maastricht. In de geschriften wordt hierover vermeld dat de bestuursleden ter herinnering aan dit jubileum een insigne werd aangeboden. Oud-bestuurders ontvingen een herinneringsspeld met daarop een afbeelding van de Maasbrug. Het jubileum werd gevierd met een receptie die werd bezocht door talrijke gemeentelijke, rechterlijke, civiele en militaire autoriteiten. Na afloop ontmoetten de leden elkaar aan een officiële maaltijd. Gedurende deze dis brachten twee muziekkorpsen een serenade. De directie van de Sphinx zorgde voor een aardige attentie, door de leden bij gelegenheid van dit jubileum een fraai uitgevoerde tegel te schenken. 51

Gedenktegel bij het 12 ½ - jarig bestaan in 1928 (Ontwerp: Willem Jacob Rozendaal.)

Ambtsketen voor zittende bestuursleden, 1928

Herinneringsspeld voor oud-bestuursleden, 1928.

.

52

CRISIS Ruim een jaar later vond in New York de beruchte ‘beurskrach’ plaats, waarna een periode volgde die gewoonlijk als ‘de crisistijd’ wordt aangeduid. De steenkoolwinning, min of meer bepalend voor het economisch welzijn van de regio, draaide uitstekend. Bijna 40.000 mijnwerkers, van wie meer dan een derde buitenlanders, verdienden hier hun brood. De Nederlandse mijnen waren in vergelijking met veel andere mijnen in West-Europa relatief modern. Daar ook de productiemethoden ‘up to date’ waren, was de Nederlandse steenkool in het algemeen goedkoper dan die uit het buitenland. De verkoop leverde om die reden weinig problemen op. In 1931 en 1932 echter sloten veel van de ons omringende landen hun grenzen ter bescherming van de eigen steenkoolproductie. De Nederlandse regering wilde dergelijke beschermende maatregelen niet invoeren. Onze mijnbouwondernemingen kwamen daardoor omstreeks 1932 in grote moeilijkheden, zodat er stagnatie kwam in de verkoop. Er werden circa 11.000 buitenlandse werkkrachten, die allen op basis van een jaarcontract met eventuele verlenging waren aangenomen, ontslagen en naar hun land van herkomst teruggezonden. Een uitzondering werd gemaakt voor degenen die met een Nederlandse vrouw waren gehuwd. Ook een flink aantal ongehuwde Nederlanders, die niet de status van kostwinner hadden, werd ontslagen. In Nederland kregen de Stikstofbindingsbedrijven verder concurrentie van ACZC uit Brussel die in 1930 in Sluiskil in Zeeuws-Vlaanderen ammoniak ging produceren. De andere industrieën in Zuid-Limburg ontkwamen evenmin aan de gevolgen van de recessie. Van de in de regio Maastricht gevestigde grote bedrijven zoals KNP en ENCI is bekend, dat zij zeer zware en soms catastrofale verliezen leden. Forse loonsverlagingen, beperking van de productie en reductie van het personeelsbestand, soms tot bijna 50%, waren het gevolg. De werkeloosheid steeg daardoor ontstellend. Inmiddels was in 1932 met de aanleg van het Julianakanaal begonnen. Dit geschiedde in het kader van de verbetering van de bevaarbaarheid van de Maas. Alleen het traject Limmel-Maasbracht, ca 62 km lang, ontbrak nog. Samen met de aanleg van de binnenhavens Born en Stein, de bouw van de stuw bij Borgharen en de sluizen bij Born en Maasbracht was dit een reusachtig werkgelegenheidsproject voor Limburg. Omstreeks 1937-1938 was het ergste leed van de grote crisis wel geleden: er werd weer personeel aangenomen, salarisverlagingen werden teruggedraaid en de bedrijven begonnen weer te investeren in de modernisering van hun productieapparaat. De consequenties van de crisis zullen voor de Vereniging van Ingenieurs in ZuidLimburg en haar leden van relatief geringe betekenis zijn geweest. Velen waren werkzaam in sleutelposities bij overheidsinstellingen en in de kolenmijnbouw. 53

Wel zal voor de meesten een tijdelijke salarisverlaging van 5 of 10% hebben gegolden. Daarbij moet wel worden bedacht dat de prijzen en de kosten van levensonderhoud ook op een lager niveau waren komen te liggen. In de crisisjaren gingen de voordrachten en excursies van de Vereniging normaal door. Uit de archieven blijkt ook dat er geen ledenverlies optrad. Integendeel, het aantal leden steeg in deze periode van circa 130 naar ongeveer 180. Het bleef vervolgens enige jaren constant en nam daarna weer verder toe. Het areaal waaruit leden konden worden geput was toen namelijk sterk vergroot. Dit had ook te maken met het initiatief van professor Van Iterson en Ir. Ross van Lennep in het jaar 1927 om een chemisch bedrijf op te zetten. In het begin vormde de kunstmestproductie in de vorm van zwavelzure ammoniak de hoofdzaak. Dit leidde tot een veelheid van kunstmestsoorten, die het Stikstofbindingsbedrijf reeds in 1937 tot het hoofd-nevenbedrijf van Staatsmijnen maakte. Toen na de Tweede Wereldoorlog steenkool uiteindelijk de ongelijke strijd tegen olie en aardgas moest opgeven, was dit chemisch bedrijf zodanig gegroeid, dat het de functie van hoofdmotor van de Zuid-Limburgse industrie kon overnemen.

INFRASTRUCTUUR, LEZINGEN EN EXCURSIES Bij de ontwikkelingen in de mijnbouw en het daaruit voortgekomen chemische industrie werd hiervoor de versterking van de infrastructuur te water ter hand genomen zowel in Zuid-Limburg als in Vlaams-Limburg. Opvallend is dat in de nasleep van de spanningen tussen Nederland en België er door de Vereniging geen aandacht werd besteed aan de wereldtentoonstelling in 1930 te Luik. Dit in tegenstelling tot enkele regionale RK verenigingen van technici, zoals van de mijnen en van overheidsdiensten, die al in 1929 een kijkje gingen nemen naar de voorbereidingen daarvan. KIVI wijdde er in 1930 een excursie aan. Met de voltooiing van het Juliana-kanaal midden jaren dertig werd de Vereniging echter weer geïnteresseerd in de vorderingen van de Belgen op scheepvaartgebied. Mede op uitnodiging van de Luikse zustervereniging werden excursies georganiseerd naar de nieuwe haven in Luik, het Albertkanaal in aanleg en naar de Internationale Watertentoonstelling in 1939 te Luik. Die tentoonstelling kreeg overigens een pijnlijk einde nadat, door de bliksem getroffen, explosieven aan een Maasbrug voortijdig tot ontploffing kwamen. Die waren bedoeld om een dreigende Duitse invasie te vertragen. In tegenstelling tot de elektrificatie en de opkomst van de ENCI werd er door de VIZL toen nauwelijks meer aandacht besteed aan aanleg en exploitatie van spoor- en tramwegen. Het auto- en busvervoer werd al heel snel een geduchte concurrent die het tram-vervoer snel onrendabel maakte. 54

VERENIGINGSLEVEN Terugkerend naar de crisisjaren kan worden vastgesteld dat in 1935/1936 de jaarlijkse contributie van 6 naar 5 gulden werd verlaagd. Niet duidelijk is of dit te maken had met de algemene recessie. Het is mogelijk dat ook het toenemend batig saldo van de penningmeester hierbij een rol heeft gespeeld. De VIZL heeft nooit de ambitie gehad kapitaalkrachtig te worden. De contributieverlaging kwam aan de orde tijdens de algemene vergadering op zaterdag 6 juli 1935· In feite was het meer dan een algemene vergadering, want er was een programma opgesteld van de vroege morgen tot de late avond, waarin het nuttige royaal met het aangename samenging. In de ochtenduren werden bezoeken gebracht aan de kolenoverlaadinrichtingen van de Nederlandse Spoorwegen, aan de pompinstallatie van het Julianakanaal en de haven en sluis, alle te Born. De tocht eindigde in het Casino van Staatsmijn Maurits, waar de Staatsmijnen de deelnemers een koffiemaaltijd aanbood. Na de maaltijd werd de vergaderagenda in drie kwartier afgewerkt en vervolgens luisterden de leden naar een voordracht van erelid Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson over de haven en de genoemde inrichtingen van Staatsmijnen in Stein, die daarna werden bezichtigd. Een programma dus met allure en voldoende genoeglijke mogelijkheden. Op het moment dat tot contributieverlaging werd besloten, bedroeg het batig saldo ruim Fl 1.000, wat in die jaren ongeveer het jaarinkomen was van een arbeider. Door verdere toename van het aantal leden, ondermeer door de groeiende activiteiten van Staatsmijnen onder andere in haar reeds genoemde chemische bedrijven, ‘dreigde’ het batig saldo nog verder toe te nemen. Ondanks die contributieverlaging werd tegen het eind van de dertiger jaren, toen het ledental inmiddels de 200 was gepasseerd, toch een batig saldo van ongeveer Fl 2.000 geboekt. Het was een prettig toeval, of was het juist geen toeval, dat Ir. Brand van Brand's Bierbrouwerij te Wijlre in het verenigingsjaar 1938/1939 als 200e lid werd ingeschreven. Het is niet verwonderlijk, dat na afloop van de vergadering, waarin Ir. Brand welkom werd geheten, de viering van deze mijlpaal werd voortgezet in het pas geopende ‘Kelderke’ van die brouwerij.

55

OPKOMST Waren de financiën uitgesproken florissant, met een ander belangrijk aspect van het verenigingsleven was dat niet het geval. Evenals voorheen was het bestuur in het 2e decennium niet erg content over de opkomst van de leden bij de vergaderingen. De voordrachten werden nog steeds vooral in Maastricht gehouden en in mindere mate in Heerlen. In het verenigingsjaar 1934/1935 besloot het bestuur dat er meer bijeenkomsten in Heerlen dienden plaats te vinden. Hierover vermeldt de secretaris in zijn jaarverslag dat het vergaderen in Heerlen een succes was waarbij de hoop uitsprak dat de leden uit Maastricht het komend jaar wel in de - voor hen gereserveerde - bussen wilde stappen om ook buiten hun woonplaats belangstelling te willen tonen.

ZUSTERVERENIGING Op 19 maart 1937 was de VIZL betrokken bij de voorjaarsbijeenkomst van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs, waarvoor Zuid-Limburg was uitgekozen. Staatsmijnen en de keramische industrie vormden het trefpunt van deze bijeenkomst. Voor Zuid-Limburg en vooral voor de Vereniging was dit een niet onbelangrijke gebeurtenis. De Zuid-Limburgse Vereniging was een andersoortige dan het Koninklijk Instituut, dat alleen in Delft opgeleide ingenieurs als lid aannam, terwijl de VIZL een ruimer aannamebeleid voerde. De voornaamste voordracht werd gehouden door Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson met als onderwerp: ‘Scheiden door schuimen en de wis- en scheikundige grondslagen van dit procedé’. Van Iterson sprak zijn rede uit op vrijdag 19 maart 1937 in Maastricht. Afgezien van enige gezonde rivaliteit was de verhouding tussen beide ingenieursverenigingen goed. Althans dat menen wij te mogen afleiden uit de Limburger Koerier, die op 20 maart 1937 over genoemde vergadering schreef: ‘De zeer druk bezochte bijeenkomst werd geopend door den plaatsvervangenden voorzitter, Ir. Damme, directeur-generaal der PTT. In zijn inleiding heette de spreker in de eerste plaats welkom de burgemeester van Maastricht, Mr. van Oppen en voorts de leden van de Limburgsche Ingenieursvereniging, waarmee de relatie op hoogen prijs wordt gesteld ten nutte van de gemeenschappelijke belangen der ingenieurs’ Ter gelegenheid van deze gebeurtenis en naar aanleiding van het bezoek aan de bovengrondse werken van de Staatsmijn Maurits schreef Ir. A.E. Dinger in het tijdschrift van het Koninklijk Instituut ‘De Ingenieur’, een artikel over ‘enige werken in gewapend beton op de Staatsmijn Maurits’. 56

Later in het jaar 1937 werd in Den Haag het 90-jarig bestaan herdacht van het Koninklijk Instituut. De president van de Raad van Bestuur, prof. L.A. van Royen, sprak bij die gelegenheid een herdenkingsrede uit waarin hij diverse belangrijke Nederlandse industrieën en het werk van ingenieurs daarin, betrok. Blijkens een verslag op 2 september 1937 in het Limburgs Dagblad zei hij over de mijnindustrie: ‘In den kolenbouw zien wij belangrijke wijzigingen zich voltrekken in de ontginningsmethoden door invoering van doelmatige transportmiddelen langs het kolenfront en de mechanisering van het vervoer door de hele mijn. De bedrijfscontrole en het uitwerken van bedrijfsplannen voor meerdere jaren treden daardoor meer op de voorgrond en geven den mijningenieur een belangrijker plaats in het ondergronds bedrijf. Een zo gecompliceerd bedrijf als dit heeft voor zijn ontwikkeling de eendrachtige samenwerking nodig van ingenieurs van verschillende richting. Onder een krachtige en deskundige leiding heeft deze veelzijdige arbeid onze staatsmijnen gemaakt tot een nationale inrichting op welke wij trots kunnen zijn’. Tijdens dezelfde bijeenkomst hield Ir. W. Krul, directeur van het Rijksbureau voor de drinkwatervoorziening, een rede over ‘de Nederlandse ingenieur vandaag en morgen’. Uit dezelfde krant citeren wij: ‘Spreker ging vervolgens uitvoerig de positie van den ingenieur in verleden en heden na. Hij gaf een overzicht van de grootsche ontwikkeling van wetenschap en techniek in de loop der twintigste eeuw, waarbij ons land een vooraanstaande plaats is gaan innemen, hoger dan met oppervlakte of bevolkingsaantal overeenkomt. De moderne ingenieur zal, behalve een grote mate van vakkennis, een hoge opvatting van zijn taak en een juist inzicht in de betekenis daarvan voor de maatschappij moeten bezitten. Maar tevens zal het nodig zijn dat de Nederlandse samenleving op de juiste wijze partij weet te trekken uit de kundigheid van den ingenieur’.

ROUW Zoals in het dagelijkse leven wisselen ook in het verenigingsleven feestelijke en droevige gebeurtenissen elkaar af. In het verenigingsjaar 1939-1940 moet het overlijden van de zittende voorzitter Ir. H.A.H. de Ronde worden gemeld. Deze was in 1937 Ir. Ross van Lennep als voorzitter opgevolgd. De heer De Ronde was de hoofdingenieur-directeur van de Provinciale Waterstaat. Hij behoorde in 1916 evenals zijn voorgangers Ir. P.C. Huenges en Ir. J.H.W. Bauduin (in VIZL bestuur 1917-1920) tot de leden van het eerste uur en hij heeft onze vereniging in verschillende bestuursfuncties gediend. Beroepsmatig was hij reeds vroeg actief betrokken bij plannen voor de aanleg van een vliegveld in Zuid- Limburg. 57

OORLOGSDREIGING In het verenigingsjaar dat op 30 juni 1940 zou eindigen, was het ledental ondanks de mobilisatie toegenomen en werden er zes voordrachten gehouden. De zevende voordracht met excursie, de jaarvergadering en de bestuursoverdracht die reeds waren voorbereid, konden echter geen doorgang vinden. Nederland werd in mei 1940 in de maalstroom van de oorlog meegesleurd. Voorzittershamer; geschenk van oud-bestuursleden t.g.v. de honderdste algemene vergadering, 1932.

Oorkonde, behorende bij de geschonken voorzittershamer

Gedurende een korte periode werd dit fraaie bewijs van lidmaatschap uitgereikt

58

IV De oorlogsjaren (1940-1945)

egen beter weten in had Nederland gehoopt dat de Duitsers de Nederlandse neutraliteit zouden eerbiedigen. In de nacht en ochtend van 10 mei 1940 werd deze hoop door de Duitse inval echter wreed de bodem ingeslagen. Deze plotselinge overval en de daarop volgende bezetting waren voor eenieder in Nederland een grote schok. In eerste instantie ging er een verdovende werking van uit. Niemand wist feitelijk nog waar hij aan toe was. Door middel van een rondschrijven werden de leden in kennis gesteld van de maatregelen die het bestuur onder druk van de omstandigheden had genomen: de activiteiten van de Vereniging werden voorlopig opgeschort en ter afsluiting van het lopende verenigingsjaar werd door het bestuur een kascommissie benoemd voor het nazien van rekeningen en décharge van de penningmeester.

T

HET VERENIGINGSLEVEN Toen in de tweede helft van 1940 de toestand enigszins was gestabiliseerd, vond op 24 augustus de bestuursoverdracht alsnog plaats en werd zelfs het traditionele diner in hotel Juliana te Valkenburg gehouden. Ook andere activiteiten werden in het verenigingsjaar 1940/1941 hervat, zij het met beperkingen als gevolg van de door de bezetter genomen maatregelen. Die hielden bijvoorbeeld in dat voor elke bijeenkomst toestemming moest worden gevraagd aan de Duitse autoriteiten. De voordrachten in dat verenigingsjaar, alle van sprekers die lid van de Vereniging waren, hadden een nogal neutraal karakter. Zo werd er niet ingegaan op technische beschrijvingen van industriële installaties in Zuid Limburg. Men wilde de bezetter niet méér informeren dan strikt noodzakelijk was. In een later stadium werden, zoals verderop zal blijken, alleen nog maar sprekers van buiten de Vereniging aangetrokken.

59

GEDENKBORD Het was begrijpelijk dat werd afgezien van een feestelijke viering van het 25-jarig bestaan van de Vereniging in maart 1941. In de bezettingssituatie stonden de hoofden daar niet naar. Ook de voor juli 1941 vastgestelde jaarvergadering met excursie kon door de omstandigheden niet doorgaan. De reglementaire bestuursoverdracht vond daardoor plaats tijdens de algemene vergadering van 18 oktober 1941. Het bestuur besloot de leden een blijvende herinnering aan te bieden in de vorm van een gedenkbord. Dit gedenkbord, waarvan in dit boek een afbeelding staat, geeft een nogal provocerend beeld van de onbeschaamde bezetting van Nederland, in het bijzonder van het industriegebied in Zuid-Limburg. Omdat de bezetters aan dit gedenkbord aanstoot zouden kunnen nemen, met alle gevolgen van dien, werd het bij de leden van onze Vereniging persoonlijk thuisbezorgd. Aangenomen mag worden dat eventuele van Duitse sympathie verdachte leden overgeslagen werden. Van een reactie van de bezetter hierop is niets bekend. Het bord had een lange ontstaansgeschiedenis. Het was bedoeld om op 18-3-1941 tijdens de viering van het jubileum te worden uitgereikt. Deze viering werd echter op 22-2-1941 uitgesteld. Op 15-9-1941 werd besloten het herdenkingsbord te laten maken. Op 19-4-1942 waren drie ontwerpen gereed: n.l. ‘Vrouwenfiguur’, ‘Maasbrug’ en ‘Adelaar’. Gekozen werd de Adelaar. Wie de ontwerper is, wordt waarschijnlijk vanwege het provocerend karakter, niet vermeld. Waarschijnlijk is dit de heer Levigne geweest. Bestuurslid Michel, had als directeur van de ‘Ceramique’ veel contact met ontwerper Levigne. Deze had nog kort te voren tot volle tevredenheid een geschenkbord voor sprekers ontworpen. In mei 1942 waren de borden gereed, ruim één jaar na het jubileum! Vanwege het voor de bezetter provocerende karakter zorgden enkele leden persoonlijk voor de distributie en bezorging. Het is niet bekend of wellicht enkele leden geen bord kregen. In 2014 is overigens op de zolder van een huis dat had toebehoord aan een berucht NSB lid wel nog zo’n bord aangetroffen. In het verenigingsjaar 1941/1942 werden weer zes algemene vergaderingen gehouden. In het betreffende jaarverslag lezen wij:

60

‘Daar het wegens de voorschriften vóór en mogelijk ook van de bedrijven bezwaarlijk was om leden/sprekers over industriële onderwerpen te krijgen, waren wij in het lopende jaar aangewezen op sprekers van elders, hoofdzakelijk over wetenschappelijke onderwerpen. Zo werden er ondermeer voordrachten gehouden over: Psychotechniek door Drs. Herold; de nieuwste onderzoekingen over de straling van de zon door Prof Dr. Minnaert; over diepzee-onderzoek door de Snellius-expeditie in Nederlandsch-Indië door Dr. Ph. Keunen en over de gang van zaken bij een operatie in een ziekenhuis, met als titel: ‘Onder de operatielamp’ door Dr. Van den Hoff’.

Herdenkingsbord 25-jarig jubileum 1941. De roofzuchtige Duitse adelaar stort zich op Zuid-Limburg.

61

TERUGVAL VAN ACTIVITEITEN In het verenigingsjaar 1942/1943 liepen de activiteiten van de Vereniging terug als gevolg van de verslechterende omstandigheden. Het verkrijgen van een geschikte vergaderruimte werd een hele opgaaf. Het beschikken over ‘licht en warmte’ moest meestal apart worden bedongen. Er werden dan ook maar drie algemene vergaderingen gehouden en de sprekers waren steeds niet-leden. Opgemerkt moet worden dat, hoewel de Vereniging op een zacht pitje functioneerde, het ledental in deze jaren steeg met 5 à 10 leden per jaar. Steeds werden de jaarvergaderingen door circa 100 leden bezocht, wat neerkwam op iets meer dan 40% van het totale ledenbestand. Het bestuur van de Vereniging heeft in het verenigingsjaar 1943/1944 nog kans gezien om zes algemene vergaderingen met voordrachten te organiseren. De voor 10 juni 1944 uitgeschreven 179e algemene vergadering te Sittard, waarop een voordracht zou worden gehouden door Dr. Alingh Prins, voorzitter van de Centrale Organisatie TNO, werd echter in verband met de ingrijpend veranderde oorlogsomstandigheden op het laatste moment afgelast. De invasie van de geallieerde strijdkrachten in Europa was inmiddels begonnen. Verdere activiteiten in verenigingsverband werden niet meer ondernomen. Dit hield in dat ook de verkiezing van nieuwe bestuursleden achterwege bleef. In dit verenigingsjaar overleed één van de voornaamste initiatiefnemers bij de oprichting van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg en tevens het eerste erelid, oud-minister Ir. A.A.H.W. König.

HET DAGELIJKS LEVEN Terwijl het verenigingsleven geleidelijk aan terugliep, kwam het dagelijks leven snel voor nieuwe en ongekende uitdagingen te staan. De ware aard en bedoelingen van de bezetters werden al snel duidelijk: begin 1941 werd de Jodenvervolging ingezet, met als antwoord van de bevolking de zogenoemde ‘Februari-staking’. Deze lokte de eerste razzia's uit. In maart 1941 werden de eerste doodvonnissen geveld en uitgevoerd: ‘De Achttien Doden’. Wat voor iedere Nederlander gold, namelijk de noodzaak van een principiële stellingname ten opzichte van de bezetter en zijn doelstellingen, zal zeker voor onze leden hebben gegolden. Zij immers waren veelal belast met sleutelposities in bedrijven, die voor de oorlogvoering van de bezetter van grote strategische betekenis waren. Het professionele leven tijdens de oorlog zal dan ook gekenmerkt zijn door het tegenwerken van de bezetter. 62

Beschrijvingen en gegevens van dergelijke ‘gevechten’ zijn uiteraard niet te vinden in de annalen van onze Vereniging, als die al überhaupt bestaan. Er is naar gestreefd om toch, uit mondelinge overlevering, iets van de oorlogsjaren in Zuid-Limburg weer te geven. De gevolgen van de Duitse bezetting voor de bedrijven in de regio Maastricht waren anders dan die voor de bedrijven in de Mijnstreek. Eerstgenoemde bedrijven waren in het algemeen minder belangrijk voor de Duitse oorlogsvoering; veel, meestal jongere, werknemers werden dan ook gedwongen om in Duitsland te gaan werken. Verschillende werkgevers deden hun uiterste best om dit aantal zo klein mogelijk te houden. De ondervonden moeilijkheden waren voor deze bedrijven verschillend. Soms was het gebrek aan grondstof funest, in andere gevallen was sprake van schaarste aan energie of het wegvallen van export.

‘ZAAKWAARNEMERS’ In de steenkolenmijnen deed zich echter een geheel andere situatie voor. Door de snelheid van de Duitse opmars waren alle mijnen ongeschonden gebleven. Na enige dagen stilstand kwamen ze weer op gang. De belangstelling van de bezetter voor deze industrie in Zuid-Limburg was aanvankelijk gering omdat uitgegaan werd van een snelle totaaloverwinning. De directie van de Staatsmijnen in Limburg, waarin ons erelid Prof. Van Iterson zich een leider toonde, werd voorlopig ongemoeid gelaten. De particuliere mijnen, die in Frans en Belgisch bezit waren, kregen naast de Nederlandse directeuren een Duitse zaakwaarnemer (een zgn. ‘Verwalter’). De Nederlandse directies van de staats- en de particuliere mijnen hielden regelmatig contact met elkaar. Ze trokken ten opzichte van de bezetter één lijn. Volgens bestaande bronnen - zoals het gedenkboek ‘Staatsmijnen 1902/1952’ - waren er van de 140 in de kolenmijnbouw werkzame ingenieurs slechts weinigen onbetrouwbaar. Ook de beambten en arbeiders waren beslist niet Duitsgezind. Met steun van de leiding liep de arbeidsproductiviteit sterk terug. Er werden ‘ongunstige’ kolenlagen ontgonnen om de goede lagen voor later te bewaren. Ook werd teveel onderhoud gepleegd. Toen Prof. Van Iterson, samen met zijn mededirecteur Mr. dr. Frowein, op 31 december 1942 met pensioen ging, kregen ook Staatsmijnen een Duitse Verwalter, waardoor dat exploitatiebeleid werd bemoeilijkt. Van de oorspronkelijke directie bleef alleen Dr. ir. Groothoff over. Het aantal personeelsleden steeg van 30.000 in 1939 tot 40.000 in de jaren 1942/1943. In de daarop volgende periode daalde de productie met liefst 25%. 63

En dat ondanks de verlengde zaterdag- en zondagdiensten, de extra rantsoenen en de versnaperingen voor zondagsarbeid. In de gegeven situatie trokken leiding en personeel blijkbaar één lijn. Een bijkomende reden was dat veel nieuwe mijnwerkers feitelijk onderduikers waren die door werk in de mijn aan de ‘arbeidsinzet’ in Duitsland probeerden te ontkomen. Uit de personeelsaanwas en de productieverlaging kan tenslotte worden afgeleid, dat de arbeidsproductiviteit in onze moderne en efficiënte kolenmijnen tot ca 70% was gedaald.

DIRECTIE EN BEDRIJFSLEIDING ONDER DRUK Dat dit niet zonder risico's was en ook niet onopgemerkt bleef, bleek begin 1943, toen verschillende leidende figuren uit de mijnindustrie door de Duitsers werden ontslagen. In april werd Dr. ir. Groothoff van Staatsmijnen gearresteerd en naderhand, in september van dat jaar, opgesloten in het gijzelaarskamp te St. Michielsgestel. In december 1943 werd hij uit zijn functie als topman van Staatsmijnen ontslagen. Vanaf die tijd werden de Staatsmijnen geleid door ons medelid Dr. ir. Ross van Lennep. Dat leidende figuren in de verschillende industrieën, onder wie veel ingenieurs, steeds meer risico's liepen, blijkt ondermeer uit het jaarverslag 1942/1943, waarin wordt vermeld: ‘Door de afwezigheid van twee bestuursleden i.v.m. oorlogsomstandigheden werd het verenigingsleven beïnvloed en beperkt’. Of deze ‘afwezigheid’ betekende dat deze bestuursleden moesten onderduiken om hechtenis door de bezetter te voorkomen of erger nog, reeds in hechtenis waren, kon helaas niet worden achterhaald. Persoonlijk risico werd over het algemeen niet geschuwd. Zo wist Dr. ir. Ross van Lennep te voorkomen dat een plan van de bezetter om het gasnet van Staatsmijnen te koppelen aan dat van het Roergebied, werd uitgevoerd. Het voornemen was ontstaan, omdat in het Roergebied als gevolg van de aanhoudende bombardementen een gebrek aan energie dreigde te ontstaan. Niet alleen de kolenmijnen ondergingen de druk van de bezetters, maar ook de chemische bedrijven van Staatsmijnen. Kort vóór de bevrijding eiste de Duitse bezetter dat de chemische bedrijven van Staatsmijnen, die over salpeterzuur- en nitraatfabrieken voor de kunstmestproductie beschikten, zouden worden ingeschakeld bij de aanmaak van springstoffen voor de Duitse oorlogsvoering. Dit werd geweigerd en de gehele bedrijfsleiding van dit onderdeel - waaronder enige van onze leden en de voorzitter - dook ‘en masse’ onder. Het plan ging niet door op grond van het feit dat er toen geen deskundigen op dit gebied meer aanwezig waren. 64

Controle op het verenigingsleven, 1943.

HET MAATSCHAPPELIJK LEVEN Een extreme aantasting van het maatschappelijke leven in Zuid-Limburg vond plaats op 5 oktober 1942, toen het Mauritscomplex te Geleen per abuis door de geallieerde luchtmacht werd gebombardeerd. Voor de stad Geleen was het bombardement een ware ramp. A.H. Paape schrijft hierover in zijn boek ‘Donkere jaren’ het volgende: ‘83 doden telde Geleen, 22 zwaargewonden en honderden lichtgewonden. 59 woningen werden volledig vernield, 105 zo zwaar beschadigd dat ze moesten worden gesloopt. Van de bijna 3.200 woningen die Geleen in 1942 telde, liepen er meer dan 2.500 lichte of zware schade op. Ook de Maurits werd getroffen. De productie lag tussen 5 en 11 oktober volledig stil, daarna kwam ze weer op gang. Maar het duurde meer dan 8 maanden - tot half juni 1943 - voor er weer normaal kon worden geproduceerd'. De schade werd berekend op circa Fl 1.600.000, hetgeen nu circa € 10.500.000 zou zijn. 65

DE BEVRIJDING Na de bevrijding in de herfst van 1944 bleef Zuid-Limburg gedurende de winter van 1944 op 1945 nog lang frontgebied. De voedselvoorziening liet nog veel te wensen over. Veel werknemers uit de regio gingen als vrijwilliger in militaire dienst om de rest van Nederland en later ook Nederlands-Indië te bevrijden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de eerstvolgende vergadering van onze Vereniging pas een jaar later plaatsvond. Op die eerste vergadering na de oorlog hield de toenmalige voorzitter, Ir. Wichers, een bewogen toespraak die als historisch document in zijn geheel is opgenomen. Historisch omdat het iets van de gedachtegang uit die tijd weergeeft, gemengd met de vreugde over de bevrijding. Het was als het ware een menselijk beginnen met een schone lei. Het taalgebruik, de enigszins verheven zinsbouw en de loskomende emotie na een periode van 5 jaar onderdrukking door een meedogenloze bezetter, dienen hier in de juiste context geplaatst te worden. ‘Mijne Heeren, leden van de Vereeniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg’. Na 5 jaar terreur ontmoeten wij elkaar hier voor het eerst weer als vrije Nederlanders en hoe verschillend wellicht onze instelling tegenover de toekomstige gesteldheid van de Maatschappij moge zijn, hoe weinig klaarheid er nog moge wezen omtrent de wegen die wij elk voor ons en allen samen hebben te gaan, één ding is zeker, dat ons aller doel behoort te zijn het streven naar het maximum geluk voor ons volk in al zijn geledingen. Dit hooge doel kan en zal ons, mits het ernstig wordt nagestreefd, meer dan ooit te voren samen binden. Zoo goed als ieder die de knechting door de Hunnen haatte, respect en waardeering kon hebben voor wat geheel verschillend geaarden op de meest verschillende wijzen verrichtten, om daaraan paal en perk te stellen en tenslotte het juk te breken. Zo goed zullen wij zoo respect en waardeering kunnen hebben voor wat nu langs de meest verschillende wegen wordt getracht te doen, om ons volk op te heffen tot een betere en gelukkiger toekomst. Maar wij zouden geen ingenieurs zijn als wij met het uitspreken van waardeering gingen volstaan. Wij willen en moeten, krachtens onze roeping, mede werken aan die betere toekomst. De tallooze goedgemeende en daardoor te respecteeren maar soms te tegengesteld en averechts werkende krachten zien wij gaarne samengebundeld en gericht op het doel, op efficiënte wijze toegepast, zonder onnoodige schokken en zonder onnoodige verspilling van tijd. Wij ingenieurs hebben daarbij nog een bijzondere taak. Aan ons is de plicht de reconstructie technisch tot stand te brengen. En wij weten als Nederlanders dat niet 66

de macht van slavendrijvers of de sluwheid van gewiekste propagandisten ons daartoe helpen kunnen. Noch geperfectioneerde technische middelen, noch royale kapitaalverstrekkingen, noch de voorziening met grondstoffen op groote schaal zullen tot het doel voeren als daar niet is de ware geest van samenwerking tusschen collega's onderling en tussen chefs en ondergeschikten. Een geest van samenwerking die steunt op eerlijke, openhartige standvastige karakters van hen die de leiding zullen hebben. Op mannen die weten dat in tegenstelling tot wat de Nazi's ons te zien gaven niet hardheid maar zachtmoedigheid; niet macht maar gerechtigheid; niet haat maar liefde; niet persoonlijke ijdelheid maar bescheidenheid onze richtsnoeren moeten zijn. Niet het eigenbelang of het belang van één groep ten koste van den buurman, maar het geluk van geheel de natie is het doel waarvoor wij werken en strijden moeten. En het eerlijk streven naar geluk van den één kan nooit gepaard gaan met het streven naar den ondergang van den ander. Wij zullen bij onderhandelingen en besprekingen moeten toonen dat wij begrip hebben voor wat anderen meenen, maar tegelijkertijd met kracht en vastheid van karakter de goede normen moeten handhaven die noodig zijn voor een geestelijken wederopbouw. Zij die de woorden 'vernieuwing van geest' als ijdele leus hanteeren zullen hoogstens ijdele successen boeken en des te dieper teleurgesteld worden naarmate hun innerlijke gesteldheid verder van hun leuze af ligt. De harde techniek maakte de oorlog verschrikkelijk, de harde techniek deed de oorlog beëindigen. De technici moeten nu tot zich zelf inkeeren en trachten door een hooge levensopvatting hun technisch kunnen dienstbaar te maken aan het winnen van de vrede. De geestesgesteldheid zal daarbij niet minder belangrijk zijn dan ons technisch kunnen. Op ons allen wacht een taak bij den wederopbouw van onze provincie, ons land, onze volkshuishouding. De grootste daad die wij kunnen stellen is, dat wij onszelf geven voor het doel door onszelf te geven aan de taak die ons in onze dagelijkschen arbeid is toebedeeld. Maar ten volle, getrouw en met den inzet van onze geheele persoonlijkheid, ons particulier belang opzij zettend telkens als het algemeen belang dat van ons vraagt. Laat ik besluiten met den wensch dat het onder Gods zegen ons Vorstenhuis, ons Vaderland en ons Volk wél mooge gaan’. Met deze toespraak van de voorzitter, Ir. Wichers tijdens de vergadering van september 1945, werd de oorlogsperiode voor de Vereniging van Ingenieurs in ZuidLimburg afgesloten. Met de in de toespraak opgenomen hooggestemde bedoelingen betekende deze tevens een dringende oproep om de maatschappelijke en economische wederopbouw van Nederland en met name van Zuid-Limburg met nieuw elan aan te pakken. 67

68

V De jaren van wederopbouw (1945-1965)

N

adat de Duitsers zich hadden overgegeven, bleef een geplunderd en verwoest land en een ontwrichte economie achter. De bevolking in het westen van het land was zo goed als uitgehongerd. Er waren dusdanige vernielingen aangericht, dat het verkeer over de weg en per trein bijna onmogelijk was. Tal van gebouwen en vooral veel woningen waren vernield. De volkshuisvesting was dan ook een probleem van de eerste orde en zou dat nog jaren blijven. De herwonnen vrijheid schiep echter nieuwe hoop. En die hoop kreeg gestalte door de enorme inzet van allen. Het was alsof de in het vorige hoofdstuk vermelde rede van de voorzitter een veel wijdere weerklank vond. Zowel op maatschappelijk als op industrieel en economisch gebied werden eind 1944 reeds initiatieven voor vernieuwing ontplooid, die van grote regionale betekenis waren. Deze initiatieven werden veelal reeds tijdens de bezetting voorbereid.

MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN Reeds tijdens de oorlog waren ideeën ontstaan over een menswaardiger organisatie van de arbeid. Men dacht daarbij aan een doorbreking van de strikt hiërarchische gezagsstructuur, door invoering van meer medezeggenschap op alle niveaus. Deze zogenaamde ‘Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie in de Steenkolenmijnindustrie’ komt reeds in 1945 tot stand, vijf jaar voordat in Nederland de betreffende ‘Wet op de Bedrijfsorganisatie’ wordt aangenomen. Het was Ir. F.C.M. Wijffels, lid van de Vereniging, die zich als minister van Sociale Zaken in het Tweede Kabinet-Gerbrandy hiervoor bijzonder had ingezet. Genoemd kabinet was in februari 1945 in het reeds bevrijde zuiden van het land gevormd. Het is het begin van een lange reeks ontwikkelingen, die via het 'Mijnstatuut' en het openbaar lichaam de 'Mijnindustrieraad' onder andere naar een optimale inspraak op alle niveaus in de onderneming voert. Het sociale beleid van de mijnen ontwikkelde zich tot een indrukwekkend stelsel van sociale voorzieningen. De in 1950 opgerichte vereniging ‘De Gezamenlijke Steenkolenmijnen in Limburg’ harmoniseerde deze. Zo kwamen ondermeer ook het ‘Stofinstituut’ en de ‘Geneeskundige Dienst der Nederlandse Steenkolenmijnen’ tot stand ter bestrijding van ‘silicose’ en de bevordering van de gezondheid en het voorkomen van ongevallen. 69

ECONOMISCHE EN TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN Direct na de bevrijding van Zuid-Limburg werd een dringend beroep op de Nederlandse kolenmijnen gedaan om weer snel en veel steenkool te leveren. Wat betreft de energievoorziening stond Nederland er slecht voor. Op steenkoolleveranties uit de omringende landen, die vóór de oorlog mogelijk waren, hoefde niet te worden gerekend. Alleen uit de Verenigde Staten kon worden geïmporteerd. De Limburgse mijnen waren dankzij de snelle geallieerde opmars naar Aken vrijwel ongeschonden uit de oorlog tevoorschijn gekomen. Ze hadden echter, direct na de bevrijding, te kampen met een tekort aan personeel. Zoals opgemerkt, waren in de oorlogsjaren veel Nederlandse jongeren als “mijnwerker’ ondergedoken om gedwongen arbeid in Duitsland te Fragment brochure Voorlichtingsdienst steenkolenmijnen ca 1950 ontlopen. Na de bevrijding verdwenen deze 'amateur-mijnwerkers' vanzelfsprekend. Het aantal werkkrachten in de kolenmijnbouw werd uitgedund doordat velen vrijwillig de wapenrok aantrokken om de oorlog in Duitsland sneller te beëindigen. Later werden jonge mannen opgeroepen voor de strijd in het toenmalig Nederlands-Indië. Voor de geallieerde bezettingsactiviteiten in Duitsland tenslotte werden Nederlandse mijningenieurs als toezichthouders bij Duitse mijnen aangesteld. De directies van de mijnbedrijven hebben in die tijd getracht de kolenproductie per ondergrondse arbeider op alle mogelijke manieren te verhogen door stimulerende leuzen, extra premies en ook wel door harde maatregelen, zoals extra diensten. Om de kolenproductie te verhogen en tevens de kostprijs te verlagen, besteedden de mijndirecties in die naoorlogse jaren ook veel aandacht aan de technische verbetering van de winmethoden, d.w.z. aan de ontwikkeling van de ondergrondse mechanisatie en verhoging van efficiency bij de verdere verwerking van de steenkool. 70

Staatsmijnen beschikten daarbij over een researchinstituut, het zogenaamde Centraal Proefstation. Dit werd in de loop van de naoorlogse jaren sterk uitgebreid. Onze mijnen onderzochten naarstig de mogelijkheden om tot verbreding van hun economische fundament te komen. Voor de particuliere bedrijven was dat niet eenvoudig. Voor staatsmijnen bestonden er meer mogelijkheden voor expansie buiten de steenkoolwinning. Reeds sedert 1930 beschikten de Staatsmijnen over een, nog bescheiden, chemische industrie op basis van het cokesovengas. Het productenpakket in deze sector was nogal eenzijdig. Er werden hoofdzakelijk enige kunstmestsoorten geproduceerd. Daarnaast werden enkele bij de cokesbereiding vrijkomende ‘afvalproducten’ verder verwerkt. Reeds voor de oorlog bestonden plannen om ook Stamylan Polyethyleenfabriek DSM ca 1964 organische producten te gaan maken. Gedurende de bezetting zijn deze plannen evenwel in de ijskast gezet. Kort na de bevrijding werd een verdere expansie van de chemische activiteiten krachtig aangepakt. Omstreeks 1950 al werd caprolactam geproduceerd, de grondstof voor nylon. Bovendien werd het research- en ontwikkelings-laboratorium sterk uitgebreid en werd onder de naam Chemiebouw een eigen ingenieursbureau gesticht. In deze periode werden er door de chemische tak van de Staatsmijnen ook enkele fabrieken opgezet of ging daarmee samenwerken in het binnen- en buitenland zoals in het Botlekgebied met Dow, in het Verenigd Koninkrijk en in de Verenigde Staten. Ook de in en om Maastricht gevestigde bedrijven expandeerden en moderniseerden sterk. De plannen daartoe waren veelal ook reeds tijdens de oorlog ontstaan. De wederopbouw in Nederland vereiste meer cement dan bij de ENCI werd geproduceerd. Het was dus logisch, dat dit bedrijf de capaciteit flink uitbreidde door de installatie van nieuwe en moderne ovens, cementmolens en andere apparatuur. Ook het transport van grondstof en gereed product werd gemoderniseerd. Een eigen laboratorium voor research en kwaliteitscontrole werd al direct na afloop van de oorlog opgericht. Waarschijnlijk nog groter was de drang tot vernieuwing bij de papierindustrie. 71

In de jaren 1950 en 1951 werd geavanceerde apparatuur aangeschaft, waardoor een productieverhoging kon worden gerealiseerd. In 1952 werd hierop voor het eerst in Europa het zogenaamde ‘gestreken’ papier gemaakt. Het strijken of coaten van papier heeft tot doel het papier gladder en beter bedrukbaar te maken. De KNP verwierf met deze moderne techniek op haar terrein in West-Europa toen een vooraanstaande plaats. Parallel met deze economische ontwikkelingen namen de bouwactiviteiten in de utilitaire sector en de volkshuisvesting een enorme vlucht. Ook daaraan werd in lezingen aandacht besteed zoals door ons lid Ir. H.B.J. Witte die in de periode 1952-1967 enkele ministersposten vervulde (Volkshuisvesting en V&W).

DE VERENIGING De technische en industriële ontwikkelingen tijdens de wederopbouw brachten met zich mee dat het aantal ingenieurs, fysici en chemici in Zuid-Limburg aanzienlijk toenam. Als voorbeeld moge dienen het aantal ingenieurs in dienst van Provinciale Waterstaat. Kort voor de oorlog (1936), tijdens en direct na de oorlog (1946) waren dat er 4. In 1964 was hun aantal geleidelijk aan uitgegroeid tot 12. De toename van het aantal leden van de Vereniging bleef echter relatief achter. Van de potentiële leden die zich in de vijftiger jaren in Zuid-Limburg vestigden, waren de meesten chemici en fysici. Deze groep voelde zich waarschijnlijk in het algemeen meer aangetrokken tot de activiteiten van de ‘Chemische Kring Limburg’ en van de ‘Natuurkundige kring Limburg’, die ook voordrachten op hun respectievelijke vakgebieden organiseerden. Bovendien moet geconstateerd worden dat onze Vereniging slechts bij vlagen propaganda maakte onder nieuwkomers. De groei van de Vereniging had dan ook een sterk wisselend karakter. Uit de verslagen van de vijftiger jaren blijkt dat elk jaar een flink aantal algemene vergaderingen met belangwekkende voordrachten werd gehouden. Een steeds wederkerende klacht van het bestuur betrof ook toen de opkomst bij de vergaderingen die over het algemeen als slecht wordt gekwalificeerd. De aanwezigheid varieerde van 8 tot 80 leden. Een dieptepunt vormde de op 8 maart 1957 te Heerlen gehouden huishoudelijke vergadering, waarop behalve het bestuur slechts 2 van de ongeveer 260 leden aanwezig waren. Op deze vergadering werd het voorstel om de contributie te verhogen van Fl 8 tot Fl 12 per jaar ‘met algemene stemmen’ goedgekeurd. Zoekend naar de oorzaken van dit tegenvallend bezoek - gemiddeld circa 40 leden kwam het bestuur tot de conclusie dat er een voorkeur bestond voor voordrachten over algemene takken van wetenschap en techniek. 72

Het diepgaand behandelen van afgebakende en gespecialiseerde onderwerpen bleek voor niet-ingewijden onvoldoende interessant, terwijl ingewijden er waarschijnlijk weinig nieuws hoorden. Een tweede conclusie was dat voordrachten over onderwerpen waarvoor ook de dames belangstelling hadden, op een grotere opkomst konden rekenen. Het bestuur nam zich voor hiermee in de toekomst rekening te houden. Een andere steeds terugkerende vraag van het bestuur was of eigen leden bereid waren een voordracht voor de Vereniging te houden. Er moest vaak een beroep worden gedaan op sprekers van buiten vooral als het onderwerpen betrof van levensbeschouwelijke aard. Met de toenemende bedrijfscontacten en kennisoriëntatie met name gericht op de Verenigde Staten kregen de voordrachten van eigen leden zoals over nieuwe ontwikkelingen in de wegenbouw wel een extra toegevoegde waarde. De naweeën van de oorlog waren nog lang voelbaar. Dit blijkt uit het feit dat in 1947 bij een excursie naar de Heimansgroeve te Epen een vergunning nodig was voor het verblijf in de 500-meterzone, die na de oorlog langs de grens met België was ingesteld. Wel bleek uit de gevoerde correspondentie dat het verbod niet zo strak meer werd gehanteerd. Op de door de secretaris schriftelijk ingediende aanvraag liet de ‘dienstgeleider’ in Epen weten wat de eenvoudigste manier was om met een gezelschap in de verboden strook te verblijven. Een lijst met de namen van de deelnemers diende hem enkele dagen voor de excursie in duplo te worden toegezonden. Op de verkregen vergunning was te lezen dat de deelnemers aan de excursie op 12 juli 1947 van 4.00 tot 23.00 uur in de verboden zone mochten verblijven. De excursies waren hoogtepunten in een verenigingsjaar. Andere markante momenten in deze periode waren de 200-ste vergadering en vooral het 40jarig jubileum van de Vereniging. Onder voorzitterschap van Ir. C. Raedts, directeur der Oranje Nassau Mijnen, werd in 1948 voor de 200e maal vergaderd. Tijdens het diner na de vergadering, werd een telegram gestuurd aan de Koningin waarin de Vereniging ‘getuigenis aflegde van haar trouw en verknochtheid aan de Majesteit en aan het Koninklijk Huis’. Prompt kwam een telegrafisch antwoord van de particulier secretaris van Hare Majesteit de Koningin, dat luidde: 'In opdracht der Koningin zeg ik de Vereniging van Ingenieurs in Zuid -Limburg dank voor gevoelens waaraan jegens Haar en Haar Huis ter gelegenheid van de 200e vergadering uitdrukking werd gegeven'.

73

40 JAAR VIZL Op 26 mei 1956 werd het 40-jarig bestaan van onze Vereniging onder grote belangstelling gevierd. Ter gelegenheid hiervan werd in het Staargebouw te Maastricht een feestvergadering belegd. Daarop werd het woord gevoerd door Ir. Raedts, oud-voorzitter en door Ir. Wichers, eveneens oud-voorzitter, namens de Ver. van Delftse Ingenieurs. De feestrede werd uitgesproken door Prof. J.H. de Boer, die als onderwerp: ‘De energiebronnen in de loop der tijden’ had gekozen. In het stadhuis te Maastricht werd vervolgens een receptie gehouden. De jubileumfestiviteiten werden afgesloten met een buitenlandse excursie naar de Mannesmann Werke in Düsseldorf, waar tevens de jaarvergadering werd gehouden.

Excursie naar de Gütehoffnungshütte Sterckrade AG, Sterckrade (Duitsland) 25-6-1955

74

ERELID PROFESSOR DR IR VAN ITERSON Natuurlijk werd onze Vereniging niet gespaard voor minder prettige gebeurtenissen. Het werd als een verlies beschouwd dat Professor Van Iterson, een van de meest prominente oprichters van de Vereniging, en ere-lid sedert 1931, ons gewest kort na de bevrijding van Nederland ging verlaten in verband met werkzaamheden in het westen van het land. Professor Van Iterson heeft door zijn vele initiatieven in de eerste 25 jaar een duidelijk stempel gedrukt op de Vereniging. Nooit werd vergeefs een beroep op hem gedaan om een voordracht te houden. In dit opzicht heeft hij een record gevestigd dat hij waarschijnlijk altijd zal behouden. Het was een gewoonte van hem om ‘zijn’ ingenieurs bij de Staatsmijnen steeds persoonlijk aan te moedigen de bijeenkomsten te bezoeken. Zeer speciaal wanneer hijzelf een voordracht hield. Zij waren aanwezig wanneer hun specifieke kennis tijdens de discussie nodig was. Wat hij voor de Vereniging en de Zuid-Limburgse ingenieurs betekende, werd duidelijk onder woorden gebracht in een dankwoord door voorzitter Ir. Wichers aan het einde van een voordracht, die Professor Van Iterson bij gelegenheid van 30 jaar VIZL had gehouden. ‘Zo ongemerkt’, aldus de voorzitter, ‘hebben mijn woorden toch de klank gekregen van een afscheidsrede en dat komt omdat het mij vreemd te moede is, dat gij, Professor Van lterson straks niet meer tussen ons woont, dat wij de mogelijkheid zullen missen indien wij goede raad nodig hebben, even bij U aan te lopen om dan, over welk technisch onderwerp ook, de meest recente, meest uitgebreide inlichtingen te verkrijgen. Nooit keerden wij van een bezoek aan U naar huis zonder nieuwe inzichten en altijd met een dankbaar hart en met het gevoel van een wélbestede middag of avond. En dat is nu voorbij. Zoals ook de tijd voorbij is, dat U elk aankomend adjunct bij de Staatsmijnen persoonlijk vormde tot een ingenieur die belangstelling had voor de bedrijfstechnische en commerciële details, maar die daarnaast vooral de wetenschappelijke kant van alle vraagstukken niet verwaarloosde. Gij leerde ons rekenen en meten, denken en handelen zoals het een ingenieur betaamt. Zeer velen van onze leden blijven U steeds dankbaar voor de technische opvoeding die zij van U genoten hebben. Toch zie ik bij Uw vertrek uit Limburg voor ons nog een lichtpunt. Die U kennen, weten hoe gaarne gij reist en hoe Uw rusteloos streven om overal techniek en welvaart vooruit te brengen en contacten met de technische wereld te onderhouden U steeds maar weer noopt op reis te gaan. Was U, hier wonende soms een gehele week in andere centra van ons land en voor ons de laatste tijd alleen in de weekends met enige zekerheid te treffen, we hopen als U in Den Haag woont, dat 75

diezelfde reislust U vaak naar Limburg zal drijven waar, hoe kan het anders, Uw hart zal blijven tussen de door U gebouwde grootse bedrijven met hun sierlijke koeltorens en moderne schachtbokken, tussen de talrijke vrienden en collega's die voor U zo'n buitengewone waardering hebben. Maar hoe zeker wij ook weten dat U ons niet vergeet, toch hebben wij als het ware als extra beveiliging, gemeend U een blijvende herinnering aan onze vereeniging te mogen aanbieden in de vorm van een herinneringsbord. Wij verzoeken U dit wel te willen aanvaarden als dank voor het feit dat U heden voor ons voor de 10e maal gedurende het leven onzer vereeniging een lezing hebt willen houden. Geen lid kan op een dergelijk record bogen. Merkwaardig is het, dat de lijst van Uw lezingen onderwerpen vermeldt van de meest uiteenlopende aard. Ik citeer de lijst: 1 juli 1916 De Staatsmijnen in Limburg. 22 januari 1921 Economische en politieke beschouwingen over de steenkool. 6 maart 1926 Theorie van den stoomketel. 23 februari 1928 Draagvermogen van bouwgrond; Theorie van de fundeering op staal. 8 april 1929 Gaslevering op grooten afstand 6 juli 1935 De haven en de verlaadinrichtingen der Staatsmijnen te Stein. 24 maart 1936 Cavitatie en oppervlakte-spanning. 26 november 1937 Het klaren van afvalwater 19 april 1941 Plasticiteit en gronddruk. 29 maart 1946 Uit mijn advies aan de Indische Regeering in 1939 Ik meen met het voorlezen van deze lijst bewezen te hebben wat ik in den aanvang beweerd heb over de verhouding tusschen U en onze vereeniging en tevens over Uw belangstelling voor de techniek en de wetenschap in al hun geledingen. Vele malen langer zou een lijst zijn van de avonden waarop gij de discussie hebt geopend of geleid over door anderen behandelde onderwerpen. Gij wist daarmee steeds de bespreking der behandelde zaken op een hoog wetenschappelijk peil te brengen of te houden. Soms waren de beraadslagingen daardoor zelfs belangwekkender dan de lezingen zelf Nogmaals dank, Professor Van Iterson, voor Uw boeiende lezing en voor alles wat Ge voor onze Vereeniging in de afgeloopen 30 jaar hebt gedaan’. Tot zover de woorden van de voorzitter. In 1951 werd Professor Van Iterson tot ere-voorzitter benoemd. Hij overleed in 1957 op tachtigjarige leeftijd. Een andere mede-oprichter van de Vereniging en ere-lid sedert 1951, Ing. Bonemeyer, overleed in het verenigingsjaar 1958/1959 na een lidmaatschap van ruim 40 jaar. 76

ANDERE ENERGIEBRONNEN; MIJNSLUITING EN HERSTRUCTURERING Bij de directies van de mijnondernemingen moet al spoedig na afloop van de oorlog en zeker in het begin van de vijftiger jaren het besef zijn gegroeid dat steenkoolproductie het economisch erg moeilijk zou gaan krijgen. Desalniettemin werd in 1954 nog begonnen met de bouw van een vijfde Staatsmijn ‘Beatrix’ te Vlodrop die de modernste kolenmijn van Europa moest worden maar bij het bereiken van de schachtdiepte van 710 m in 1962 werd alles stilgelegd.

ANWB-bord 1962

Er werd toen nog niet of nauwelijks gesproken over aardgasreserves in de Nederlandse bodem en kernenergie stond nog in de kinderschoenen. Wel werd beseft, dat de kostprijs van de Nederlandse steenkool relatief hoog was of zou worden. De prijs van aardolie - als energiebron eenvoudiger hanteerbaar dan vaste brandstof - daalde namelijk vrij sterk. De op gang gekomen steenkoolproductie in andere Europese landen werd sterk gesubsidieerd, hetgeen de Nederlandse regering geenszins van plan was. Bovendien moet onderkend worden dat de onder Limburg voorkomende kolenlagen wat dikte en ligging betreft ongunstig afstaken bij die in het buitenland in het algemeen en in het bijzonder bij die in de Verenigde Staten. De kostprijs van de Nederlandse steenkool zou om die reden altijd relatief hoog zijn, ondanks alle intensieve en inventieve inspanningen. Niet alleen bleek aardolie als energiebron goedkoper te worden dan de in Nederland gewonnen vaste brandstof, maar ze was zowel voor grote als kleine installaties schoner en makkelijker in het gebruik. Het begin van een nieuwe periode werd gemarkeerd door het rapport van de adviescommissie van Berkum, dat einde 1963 verschijnt en de minister van Economische Zaken Andriessen moest adviseren over eventuele overheidssubsidiëring van de steenkolenmijnbouw. 'Onthutst en verbitterd is de mijnindustrie, niet alleen over de foutieve berekeningen van de concurrentievervalsende factoren binnen de EGKS, maar vooral ook over de bagatellisering ervan'. (uit de studie ‘De mijnsluiting in Limburg’, Frische en Messing, 1988) 77

Desalniettemin diende de minister op basis van dit advies begin 1964 een wetsontwerp in ter regeling van de steunmaatregelen voor afvloeiing van mijnpersoneel. Dit werd door de Kamer aanvaard. Volgens een rapportage van Mr. S.J.H. Huyben aan de hoofddirectie van Staatsmijnen, één dag na de toezegging van minister Andriessen, bleek dat de ‘sauve qui peut’-mentaliteit onder het leidinggevend personeel wijdverbreid was. Het kader is de laatste twee jaar met 16% verminderd en vooral academici en HTS-ers zochten hun heil elders.

Geschenkbord voor sprekers en andere voor de Vereniging verdienstelijke personen.

78

VI De periode van herstructurering (1965-1980)

ecember 1965. De voorbereidingen werden getroffen voor een gepaste viering van het gouden jubileum in 1966. Minister Den Uyl kwam naar Heerlen met de mededeling dat de mijnen in Zuid-Limburg successievelijk zouden worden gesloten. Deze bekendmaking zou het maatschappelijk en economisch leven in onze regio in het volgende decennium sterk beïnvloeden. De regering beloofde, dat tijdens de geleidelijke afbouw van de mijnindustrie zou worden gezorgd voor vervangende werkgelegenheid.

D

Hiermee begon in Zuid-Limburg een proces van herstructurering dat in ons land zijn weerga niet kende. Tussen alle partijen die bij de mijnsluitingen waren betrokken bestond overeenstemming over het principe: 'geen mijnsluitingen zonder vervangende werkgelegenheid' (citaat uit de eerdergenoemde studie van 1988). Het bleek echter buitengewoon moeilijk om deze twee processen (mijnsluiting en stichting van nieuwe bedrijven) met elkaar in de pas te laten lopen. Begin jaren 1970 moest dan ook, ondanks de genomen overheidsmaatregelen, een onrustbarende stijging van het tekort aan arbeidsplaatsen worden vastgesteld. Zelfs in 1977 constateerde het Gewestelijk Arbeidsbureau Oostelijke Mijnstreek nog ‘voor nagenoeg alle gemeenten in zijn rayon een groot tekort aan arbeidsplaatsen; het ziet de toekomst van de streek zeer donker in’ (citaat uit dezelfde studie, 1988). De laatste mijnen, Staatsmijn Emma-Hendrik en de particuliere mijnen Laura en Julia waren toen in 1973 respectievelijk in 1974 reeds gesloten. Ondanks de door de regering toegezegde - hoofdzakelijk financiële - steun bij het creëren van vervangende werkgelegenheid, ontstond in Limburg begrijpelijk onrust. Wat zou de toekomst brengen? In totaal moesten 46.000 mensen afvloeien, worden overbrugd of aan ander werk worden geholpen. Die onrust manifesteerde zich op allerlei gebied, mede in verband met repercussies op andere bedrijfstakken, te beginnen op toeleveringsbedrijven, maar met name ook op de Nederlandse Spoorwegen, die met het verdwijnen van het kolentransport een stevige pijler onder het goederenvervoer zouden gaan missen. Geschat werd dat nog eens 30.000 mensen deze invloeden zouden ondervinden. De Staatsmijnen waren reeds vanaf 1950 begonnen met de expansie van de chemische bedrijven. Dit beleid werd met het oog op vervangende werkgelegenheid krachtig voortgezet. 79

Bij de particuliere ondernemingen, waarin vrijwel uitsluitend buitenlands kapitaal was geïnvesteerd, waren de mogelijkheden echter beperkter. Daar kon slechts op kleinere schaal aan nieuwe activiteiten worden gedacht. Na 1965 ontstond een dusdanige onrust, vooral onder de jongere ingenieurs, dat velen uitkeken naar functies elders, al of niet in Nederland. Voor de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg had dit tot gevolg dat vanaf 1966 het ledental vrij drastisch terugliep. Inmiddels werden in het kader van werkgelegenheid alle beschikbare krachten gemobiliseerd. Deze richtten zich op een veelheid van activiteiten, lopend van omscholing en bemiddeling van personeel op grote schaal via een versnelde uitbouw van de chemische sector van Staatsmijnen tot het aantrekken van en participeren in nieuwe industrieën. De financiële middelen werden door de centrale overheid en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de EGKS, ter beschikking gesteld. De Staatsmijnen verwierven tevens fondsen uit de deelneming aan de exploitatie van het Groningse aardgas. In de versie van het jubileumboek uit 1991 werd terugblikkend op het verloop van de herstructurering van Zuid-Limburg geconstateerd dat de door de regering toegezegde steun bij het scheppen van nieuwe arbeidsplaatsen niet zo snel tot resultaten had geleid. Hoewel het in de aanloop naar 2015, ‘Het jaar van de Mijnen’, 30 jaar na de genoemde toespraak van minister de Uyl, de geschiedenis van de herstructurering weer aandacht kreeg, valt het toch buiten het bestek van dit jubileumboek om uitvoerig in te gaan op het verloop en de resultaten van deze ondersteuning. In 2013 verscheen er nog een rapport van een studie ‘Na de mijnsluiting in ZuidLimburg - 35 jaar herstructurering en reconversie 1965-2000 en een doorkijk naar 2010’. Deze werd uitgevoerd door het E’til en het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg. De eerdergenoemde constatering wordt daarin nog steeds bevestigd en wordt ook het aanvankelijke falende en later succesvolle beleid van de Rijks- en Provinciale overheden nader belicht. De latere uitspraak van de vakbondsman Wiel Friedrichs wordt aangehaald in dit rapport over het beleid van de Rijksoverheid in de beginperiode ‘Er werd een grote zak met geld neergezet en vijf jaar later werd gekeken wat ermee gedaan was’. Diverse ingenieurs van onze Vereniging hebben bijgedragen aan het herstructuringsbeleid en de concretisering daarvan, soms ook op eigen titel, zoals Ir. L. Goderbauer hoofdingenieur van de Oranje Nassau Mijnen die al in 1967 een uitvoerig rapport schreef dat in de pers de nodige aandacht kreeg. Daarin waarschuwde hij voor een verambtelijkte benadering van de herstructurering. Hij pleitte voor het plan van oudstaatsecretaris dr. W. Hoefnagels voor de oprichting van een ‘Provinciale Industriebank’ waardoor het stimuleren van private investeringen in de regio beter tot stand kon komen. 80

Een korte vermelding van enige realisaties op dit gebied en de invloed van de herindustrialisatie op het wel en wee van onze ingenieursvereniging is echter op zijn plaats. Enkele resultaten die in dit verband kunnen worden genoemd zijn: - de vestiging van een fabriek van ‘Van Doorne’s Automobielfabrieken’ in Born; - een kunststofverwerkende fabriek van Curver in Brunssum; - een tapijtenfabriek van Hatéma in Sittard. - De Machinefabriek Limburg N.V. (later Mayfran) Deze vestigingen leverden weliswaar een flink aantal arbeidsplaatsen op, hoewel in enige gevallen duidelijk minder dan werd verwacht, maar het aantal hierbij betrokken ingenieurs was relatief gering, daar de topleiding en het ontwerpbureau van vele ondernemingen buiten Zuid-Limburg waren gevestigd. Koningin Juliana tijdens de opening van de DAFfabriek in Born 1968 De door de regering voorgeschreven overplaatsingen van overheidsinstellingen als het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) naar Heerlen betekenden wel een hoeveelheid nieuwe, hoofdzakelijk administratieve, arbeidsplaatsen maar ze brachten evenmin veel aanwas van hoger opgeleide technici mee. Op 1 mei 1975 werden uiteindelijk alle instellingen, die actief waren bij het herstructureringsproces in Zuid-Limburg vervangen door één orgaan: de ‘N.V. Industriebank LIOF’ (Limburgs Instituut voor Ontwikkeling en Financiering). Dit instituut heeft zich zeer actief ingezet voor het stimuleren van de economische ontwikkeling van de gehele provincie doch in het bijzonder van Zuid-Limburg. Omdat in de tweede helft van de zeventiger jaren de nationale economische toestand in het algemeen verre van rooskleurig was, moesten veel van de voorgestelde projecten als niet haalbaar worden geschrapt. Toch is het LIOF er in geslaagd een flink aantal bedrijven aan te trekken waaronder ook buitenlandse ondernemingen en behulpzaam te zijn bij het uitbreiden van bestaande ondernemingen. Hiertoe behoorden een aantal sterk op innovatie gerichte bedrijven waarbij verhoudingsgewijs meer hogere technici en dus potentiële leden voor onze ingenieursvereniging waren betrokken. 81

De grote Maastrichtse industrieën lieten zich in de beschreven periode evenmin onbetuigd. Niet alleen kwamen productieverhogingen tot stand, maar waar mogelijk werden automatisering en computerbesturing van apparatuur toegepast. Dit bracht weliswaar een vermindering van lager geschoold bedieningspersoneel met zich mee maar wel een aanwas van hoger technisch personeel. Ook begonnen in het midden van de zeventiger jaren een aantal bedrijven meer aandacht te schenken aan het milieu. Als voorbeeld kan worden genoemd de KNP, die in 1974 een eigen afvalwaterzuiveringsinstallatie in bedrijf stelde ter grootte van 120.000 inwonerequivalenten. De door deze papierindustrie op de Maas geloosde verontreiniging werd hierdoor met 90% verminderd. Belangrijk voor het aantal in Zuid-Limburg gevestigde ingenieurs was de stichting van de Rijksuniversiteit Limburg in 1976, met name de medische faculteit. De vooral na de Tweede Wereldoorlog begonnen samenwerking tussen medici en technici bracht met zich mee dat aan deze medische faculteit en de daaraan verbonden academische ziekenhuizen meerdere ingenieurs een functie kregen. Ook werd in de regio de Nederlandse Energie Ontwikkelings Maatschappij opgericht in 1976 om met overheidsgeld onderzoek en projecten op het gebied van energiebesparing op te zetten naar aanleiding van de energiecrisis. Deze leverde hoogwaardige arbeidsplaatsen met internationale contacten op voor Limburgse ingenieurs. De vraag naar ingenieurs in die sector nam daarna een grote vlucht. NEOM dat aanvankelijk werd bemand met personeel vanuit DSM is een aantal keren, met nieuwe namen zoals Novem, gefuseerd met andere instellingen op dit gebied en is uiteindelijk bij de Rijksoverheid ondergebracht Tenslotte moet worden vermeld, dat in 1975 de DAF-automobielfabrieken in Born door het Volvo-concern werden overgenomen. In de nieuwe structuur kwam deze industrie tot verdere bloei. Het aantal arbeidsplaatsen werd aanvankelijk sterk uitgebreid. Het bedrijf dat nu VDL/Nedcar heet en de bijbehorende toeleveringsbedrijven die voor verschillende automerken werken, kennen een historie van diepe dalen en grote pieken. In 2016 groeit het bedrijf gelukkig weer naar een ongekend hoogtepunt, niet alleen qua arbeidsplaatsen maar ook als voorbeeld van technische hoogwaardigheid.

82

DE VERENIGING De invloed van mijnsluitingen en herstructurering op de Vereniging komt het duidelijkst naar voren in het verloop van het ledental; in 1964 was dit nog 340 en in 1978 daalde het tot 250. Deze drastische daling van 90 leden heeft, zoals later nog zal worden beschreven, voornamelijk bij de jongere leden plaatsgevonden. Deze waren uiteraard flexibeler wat betreft aard en locatie van hun arbeidsplaats dan de ouderen. De snelle groei van het aantal technologen en natuurkundigen in de chemische sector van Staatsmijnen betekende een groei van potentiële leden voor de Vereniging. Het bestuur heeft in die tijd meerdere malen wervingsacties ondernomen. Daar het vertrek van leden nog doorzette, had de toevloed van nieuwe leden nog nauwelijks positief resultaat. Pas in 1978/1979 had een dergelijke actie succes en werd opnieuw een continue stijging van ca 5 nieuwe leden per jaar bereikt. De arbeidsmarkt voor hoger opgeleide technici had zich toen duidelijk gewijzigd. Inmiddels waren ook andere acties ondernomen, als vervolg op een tweetal besprekingen. De eerste werd in 1964 gehouden met een tiental bij DSM werkende jongere leden. Hierbij werd geconcludeerd dat het voortbestaan van de Vereniging zeker gewenst was, maar dat er wel enkele koerswijzigingen dienden te worden aangebracht. Voorgesteld werd onder andere verbetering van onderlinge contacten en het houden van ook voor echtgenotes interessante voordrachten. Bovendien werd vastgesteld dat de samenwerking met de plaatselijke kring van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, waarmee sedert 1946 al contact werd onderhouden, alsmede met de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging kon worden verbeterd. Daartoe werd uit de besturen van genoemde verenigingen en van de VIZL een programmacommissie gevormd, die de bijeenkomsten beter op elkaar moest afstemmen. Later, vanaf 1979, werden bewust ook jongeren in het bestuur opgenomen.

50-JARIG JUBILEUM Ondanks de weinig florissante omstandigheden, zowel voor onze streek als economisch geheel als voor onze Vereniging in het bijzonder, werden de reeds eind 1965 ingezette voorbereidingen voor de viering van het 50-jarig bestaan van onze Vereniging met veel enthousiasme voortgezet. Dat het elan van de Vereniging ondanks de onzekere situatie groot was, blijkt onder meer uit de opkomst bij de verschillende bijeenkomsten in het kader van dit jubileum. De viering van dit jubileum begon ’s middags 22 april 1966 met een feestvergadering in het Bonnefantenmuseum te Maastricht. Prof. ir. H. le Clercq, de toenmalige voorzitter, gaf een overzicht van het reilen en zeilen van de Vereniging sedert de oprichting. 83

Prof. ir. J.J. Broeze van de TH Delft hield vervolgens een feestrede met als titel: “Het grote avontuur der verandering”. Hierin ontvouwde hij zijn filosofische visie op de technische en maatschappelijke ontwikkelingen tot in de verre toekomst, die ook voor de ontwikkelingslanden van groot belang zouden zijn. Voor de toehoorders, die 50-jarig jubileum. Feestrede van de voorzitter, Prof. ir. H. le Clercq allen direct of indirect bij de economische en maatschappelijke herstructurering van Zuid-Limburg waren betrokken, moet dit een fascinerende ervaring zijn geweest. 1) Aansluitend vond in het stadhuis een ontvangst plaats door burgemeester en wethouders van Maastricht, die belangstellenden gaarne in de gelegenheid stelden het bestuur van onze Vereniging, die toen 350 leden telde, te feliciteren. De medewerking van de gemeente Maastricht was zelfs zo voorbeeldig, dat de politie ervoor zorgde, dat ten behoeve van onze leden en de gasten parkeergelegenheid werd gereserveerd. De dag werd afgesloten met een feestdiner voor de leden en hun dames en voor genodigden in de kleine zaal van het Maastrichtse Staargebouw. Tot de genodigden behoorden onder andere: de Commissaris van de Koningin in Limburg, Mr. dr. Ch.J.A.M . van Rooy, de burgemeesters van Maastricht en Valkenburg, vertegenwoordigers van diverse bedrijven en afgevaardigden van bevriende verenigingen zoals de Chemische Kring Limburg, de Natuurkundige Kring Limburg, de Verein Deutscher Ingenieure (Bezirk Aachen), l'Association des Ingénieurs diplomés par l'Université de Liège, alsmede van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs. Met de zeer geslaagde festiviteiten op 22 april 1966 waren de feestelijkheden rond het 50-jarig bestaan nog niet ten einde. Op 13 en 14 mei 1966 werd tot besluit van de viering een tweedaagse excursie naar Duitsland gemaakt. 1)

In 'De Ingenieur' van 26 juli 1968 pag A 413 t/m 421 verscheen een artikel van Broeze in dezelfde geest: 'Oorzaken, voortgang en toekomst van de technische omwikkeling'.

84

Aan het eind van de ochtend op vrijdag 13 mei arriveerde een 50-tal leden per bus bij de optische industrie ‘Ernst Leitz GmbH’ te Wetzlar. Na een korte inleiding werd onze leden door de gastheren een lunch aangeboden, waarna een bezoek aan de werkplaatsen en een demonstratie van de producten plaatsvond. Vanuit Wetzlar ging de reis per bus naar Limburg an der Lahn, waar in het Domhotel werd gedineerd en overnacht. De volgende dag, 14 mei, reed het gezelschap naar Bacharach, waar de deelnemers zich inscheepten op een van de passagiersschepen van de Köln-Düsseldorfer Rheindampfschiffahrt. Aan boord werd de jaarvergadering gehouden en de lunch gebruikt. In Andernach stond de autobus weer klaar om het gezelschap naar huis 50-jarig jubileum. Boottocht op de Rijn in Duitsland te brengen. De deelnemers konden terugblikken op een zeer geslaagde jaar- en jubileumexcursie. Tot slot kan nog worden vermeld dat alle leden een herinneringsschaaltje kregen, vervaardigd en aangeboden door de NV Porselein- en Tegel-fabriek Mosa.

Gedenkschaaltje t.g.v. het 50. jarig jubileum.

85

60-JARIG JUBILEUM Markeerde het 50-jarig jubileum het begin van de periode van mijnsluitingen en herstructurering, het 60-jarig jubileum leidde het begin in van een nieuw industrieel tijdperk. Op 23 april 1976 werd in het kader van deze jubileumviering een studiedag gehouden met als zeer actueel thema: ‘De plaats van de ingenieur in een veranderende samenleving’. Deze studiedag was met zorg voorbereid. Als inleiders waren uitgenodigd Prof. ir. C.W.J. van Koppen van de Technische Hogeschool te Eindhoven, voormalig ingenieur bij het Centraal Proefstation en Dr. ir. A.P. Oele, voormalig ingenieur bij de chemische bedrijven van Staatsmijnen, ten tijde van de studiedag burgemeester van Delft, later Commissaris van de Koningin in Drenthe. Beide heren hadden een aantal stellingen ingezonden als basis voor de discussie. Deze stellingen hadden bij het jubileum in 1991 en, als we het nu betrekken op wetenschappelijke en beroepsgerichte ingenieursopleidingen, nog steeds in essentie weinig aan actualiteit ingeboet. Daarom wordt er ook in dit boek iets nader op ingegaan. Beide inleiders betoogden dat de functie van ingenieur weliswaar een accentverschuiving naar maatschappelijke vaardigheden zou ondergaan, maar dat vakkennis en deskundigheid voorop moeten blijven staan. ‘Voor landen van de derde wereld is de introductie van een aangepaste vorm van technologie zelfs noodzakelijk om de huidige ontberingen te ontstijgen’, zo betoogde professor Van Koppen. ‘Om in de veranderende maatschappij te kunnen functioneren’, zo stelde hij in een van zijn stellingen vast, ‘zal de ingenieur op de eerste plaats een goed vakman moeten zijn en blijven. Daarnaast zal hij echter veel meer dan voorheen moeten leren in te spelen op kritiek en verwachtingen die de maatschappij thans ten opzichte van hem heeft. Zowel bij de opleiding van ingenieurs aan de Technische Hogescholen als bij het postacademiale onderwijs zullen sociale vaardigheden in de ruime zin van het woord, grotere aandacht moeten krijgen’. Tot de kennisgebieden die met name de moeite van grondige studie waard zijn, behoren volgens professor Van Koppen: - geschiedenis en politicologie - sociologie en psychologie - informatica en systeemleer ‘Om deze kennis operationeel te maken zal de ingenieur zich tevens moeten oefenen in communicatietechnieken, multidisciplinaire besluitvorming en voorlichtingskunde’. Dr. ir. Oele sloot hier nauw bij aan toen hij als grootste gemene deler van de uiteenlopende maatschappelijke ontwikkelingen noemde: 'de behoefte aan informatie en medezeggenschap. De voor deze tijd benodigde sociale vaardigheid mag ons de ogen 86

niet doen sluiten voor de blijvende eis van vakkennis en deskundigheid'. 'Maatschappelijk engagement kan en mag geen alibi zijn voor oppervlakkigheid. De instandhouding en verdere uitbouw van de verworvenheden van de industriële maatschappij zal slechts mogelijk zijn indien vakbekwame ingenieurs daaraan hun steentje bijdragen'. Dr. ir. Oele sprak in het kader van het opkomend milieubewustzijn al van een milieueffectrapportage. Hij schreef in een der stellingen: 'De Nederlandse wetgeving, zoals die nu met name op het terrein van het milieubeheer is, biedt bepaalde mogelijkheden van inspraak en beroep. Vele, vooral jonge technici hebben reeds gebruik gemaakt om te reageren op bepaalde voornemens van overheid en bedrijfsleven. Deze inspraak staat enigszins tegenover de uitingsmogelijkheden die technische en industriële plannen te signaleren en te omschrijven. In de Verenigde Staten wordt getracht om op pragmatische wijze de kennis van de initiatiefnemers en van de critici te bundelen in een zogenaamd milieu-effectrapport. Samenstelling van de definitieve tekst van een milieurapport, waarvoor vaak grote technische deskundigheid vereist is, biedt een zeer praktische mogelijkheid tot constructieve medewerking aan de verzoening van technische ontwikkeling en maatschappelijke verlangens in een milieubewuste samenleving '. Hij voegde er nog aan toe dat de Nederlandse regering deze werkwijze zo interessant achtte dat zij advies had gevraagd over de toepassing ervan in Nederland. De heer Oele kon het natuurlijk niet laten ook de politiek in zijn stellingen te betrekken. ‘Actieve deelname aan het werk van politieke partijen en andere belangengroeperingen', schreef hij, 'kost veel tijd. Echter mag niet uit het oog worden verloren dat het rendement in extra invloed, vergeleken bij de daarvoor extra nodige tijd, vooralsnog disproportioneel groot is. Er is behoefte aan maatschappelijk geëngageerde technici en inventievelingen. Mede daardoor kan men vaak verrassend veel bereiken. Wil men dat niet slechts de tomeloze ijver en ambitie van politici de doorslag geven, maar ook de kennis van zaken, dan zal men daar zelf wat aan moeten doen’. De studiedag, waaraan ongeveer 60 leden deelnamen, vond plaats in de aula van de PLEM. De opening werd verricht door Mr. A.M.I.H. Baeten, burgemeester van Maastricht. Discussieleider was Ir. M.A.Th.H. de Wit, toentertijd adjunct directeur van de HTS, thans Zuyd Hogeschool te Heerlen. Nadat Prof. ir. Van Koppen en Dr. ir. Oele hun stellingen hadden toegelicht, vonden er met medewerking van de kadervormingsafdelingen van DSM, ENCI, HTS en KNP groepsdiscussies plaats. De plenaire zitting daarna stond onder leiding van Ir. De Wit. Aan het eind van de middag konden de beide inleiders geen algemene conclusie formuleren, vermoedelijk omdat het onderwerp te breed van opzet was. Met de inleiders was afgesproken dat zij hun eigen inbreng zouden minimaliseren. 87

Uit de enthousiaste deelname aan deze studiedag kan echter worden afgeleid dat de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg ondanks de leeftijd van 60 jaar nog springlevend was. Dat de Vereniging ook buiten eigen kring waardering en aanzien genoot valt op te maken uit het feit dat het Provinciaal Bestuur het op prijs had gesteld de Vereniging in het Gouvernementsgebouw officieel te ontvangen. Bij deze gelegenheid hield Dr. mr. Ch.J.M.A. van Rooy, Gouverneur van Limburg, een vriendelijke toespraak die door voorzitter Ir. J.J.J. Crul hoffelijk werd beantwoord. De jubileumdag werd besloten met een avondfeest in het Maaspaviljoen met muziek, dans, cabaret en een lopend buffet. Op 29 april was sprake van een feestelijke afsluiting in de vorm van de jaarvergadering met excursie. Het doel van de excursie was het bezoeken van de grindwinning en herstructurering in Midden-Limburg en van de overslaginstallaties voor mijnsteen, afkomstig van de steenberg Maurits. De excursie werd gemaakt per boot. Tijdens de tocht vond de jaarvergadering plaats.

88

VII Naar samenwerking en verbreding (1980 -1991)

et bleek niet eenvoudig om karakteristieke wetenswaardigheden of gebeurtenissen uit die tien jaren te vinden ten tijde van het 75 jarig jubileum. Niet alleen was deze periode relatief kort, maar ook vonden markante of invloedrijke gebeurtenissen zoals crisis, oorlog en mijnsluiting in onze omgeving gelukkig niet plaats. Wel werd er in die periode aan de ingenieursopleidingen gesleuteld (zie Capita Selecta). Het dagelijks leven speelde zich af in een stabiele tijd, waarin hard werd gewerkt aan verdere herindustrialisering. De werkloosheidscijfers voor Zuid-Limburg liepen langzaam maar zeker terug en benaderden het landelijk gemiddelde.. Een belangrijk aspect hierbij is dat de zogenaamde herindustrialisering in feite een verdere industrialisering was. Hierbij ontstond een grotere verscheidenheid aan moderne, vaak ook milieuvriendelijker, industrieën dan de streek ooit heeft gekend.

H

De groeiende welvaart en de bezorgdheid om de werkloosheid bij de jeugd had indirect ook invloed op de Vereniging. Met name de mogelijkheid om, veelal op 60-jarige leeftijd, vervroegd uit het arbeidsproces te treden, werkte bevorderend op de vergrijzing van de Vereniging. Oudere leden kwamen in grotere getale en frequenter naar de bijeenkomsten om elkaar te ontmoeten en er extra gezelligheid en afwisseling te vinden. Het bestuur heeft op dit effect van vergrijzing gereageerd door bijzondere aandacht te schenken aan de werving en opvang van jonge leden. Er werd voor deze categorie een meer prominente positie gerealiseerd door jongeren op te nemen in het bestuur en een aparte jongerengroep in het leven te roepen, die tot taak kreeg propaganda voor het lidmaatschap onder collega's te maken en evenementen te organiseren die speciaal hen zouden aanspreken. Dat dit succes had blijkt uit de leeftijdsverdeling binnen de Vereniging: het aantal leden jonger dan veertig jaar was in 1965 circa 32%, in 1977 gezakt tot 14%, maar steeg daarna weer, en wel tot 20% in 1989. In de periode 1977 - 1991 steeg het totaal aantal leden van 262 tot 360. Begin tachtiger jaren heeft het bestuur het maatschappelijke en het gezelligheidsaspect in de Vereniging sterk bevorderd. Bij het samenstellen van het programma van lezingen werd tevens gelet op veelzijdigheid. De lezingen werden meer en meer gegeven bij de bedrijven en instituten zelf, waarbij ook meer aandacht werd geschonken aan het sociaal samenzijn na de lezing. Het traditionele jaardiner, dat al 89

enige jaren ‘gemengd’ was, werd vaak een diner-dansant, waarbij de jongeren meer acte de présence gaven en ook een groot deel van de ouderen zich uitstekend vermaakte. Met deze verandering is het gezelligheidsaspect sterk bevorderd en werden de dames ook meer bij het verenigingsleven betrokken, want een deel van de lezingen en excursies werd ook voor hen interessant. Ook werd het gewoonte om in het jaarprogramma twee à drie culturele evenementen op te nemen: een excursie op de middag vóór het jaardiner en een activiteit aansluitend op de korte jaarvergadering.

70-JARIG BESTAAN In deze periode werd op 10 mei 1986 het 70-jarig bestaan van de Vereniging op bescheiden wijze gevierd. Tijdens een druk bezochte receptie op Kasteel Vaalsbroek kwamen veel leden en ook delegaties van bevriende zusterverenigingen uit Aken, Luik, Hasselt, Heerlen en Maastricht het bestuur gelukwensen.

SAMENWERKING KIVI EN DIK Op 26 mei 1988 kwam een nauwere samenwerking met het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) tot stand. Hierdoor kregen KIVI-leden in Zuid-Limburg toegang tot de algemene lezingen en excursies van de VIZL. Deze werden daartoe aangekondigd in het KIVI-nieuws. Verder vond informatie-uitwisseling plaats. De VIZL nam voortaan deel aan het jaarlijkse KIVI convent in Den Haag en er werd door KIVI een financiële bijdrage geleverd in de extra kosten. Het bestuur had zich toen veel moeite getroost om het contact met zusterverenigingen in de Euregio, zoals geformaliseerd in het Drielanden Ingenieurs Kontakt (DIK), te onderhouden. Naast congressen organiseerden de besturen van de aangesloten verenigingen sindsdien jaarlijks een gemeenschappelijke contactdag/ledendag en werd geleidelijk aan getracht een hechte ingenieursband in de Euregio tot stand te brengen. Aan het contact met de zusterverenigingen is een van de capita selecta gewijd. 90

ACTIVITEITEN VIZL Bovengenoemde ontwikkelingen in de richting van een grotere diversiteit en socialisering van onderwerpen leidden tot jaarprogramma' s waarvan de evenementen zich mochten verheugen in een aanzienlijke toename van de opkomst. Bijeenkomsten met 80-100 aanwezigen (meestal circa 60% eigen leden) waren geen uitzondering. Om de verscheidenheid in onderwerpen en activiteiten te tonen volgt hieronder een korte omschrijving. Enkele projecten van wereldformaat zoals de Deltawerken, de Bahrein Causeway, olie-productieplatforms en de spectaculaire berging van olietankers waren onderwerp van lezingen, terwijl een tweetal excursies naar de Delta- werken plaatsvonden. Ook was een grote belangstelling voor niet direct technische onderwerpen zoals: - acupunctuur; - de elektrische activering van het hart; - edelstenen; - antieke klokken; - volkskunde in Limburg; - de beleggingswereld; - de Journalistiek; - kastelen in ZuidLimburg. In de 80-er jaren is de ontwikkeling en toepassing van nieuwe materialen en composieten sterk versneld. Veel van deze materialen Excursie naar de stormvloedkering in de Oosterschelde, 1980 hebben zeer specifieke eigenschappen en toepassingen. DSM heeft verscheidene keren lezingen met tentoonstelling van producten en met demonstraties voor de VIZL georganiseerd. Ook energie heeft in dit decennium een warme belangstelling ondervonden van maatschappij en industrie. Keuze tussen energievormen, met onder andere veiligheids- en milieutechnische aspecten als criteria en optimalisering, waren aan de orde in lezingen en excursies. Lezingen over elektrische energie uit de Maas, opslag van elektrische energie door middel van een ondergrondse pompaccumulatie-centrale (OPAC), de pompbufferinstallatie in Coo, warmte-krachtkoppeling, energie-opslag in de Markerwaard en brandstofcellen boden informatie over alternatieve energiebronnen. Lezingen als: ‘20 jaar Gasunie’ en excursies naar de Clauscentrale en de kerncentrale van Tihange brachten de discussie over de keuze op gang. 91

Tweemaal werd een bezoek gebracht aan de Lucas-Stichting voor revalidatie en aan het Audiologisch Centrum, beide te Hoensbroek. Er bestond in beide gevallen grote belangstelling voor deze activiteiten, waarbij de techniek een grote medische toepassing vindt. Deze instituten vallen nu onder de ‘Adelante Zorggroep’. Ook de Universiteit Maastricht toonde ons haar technische ontwikkelingen bij het onderzoek naar hart- en vaatziekten. Vervolgens was het Kruithuis op het terrein van de Universiteit menigmaal een uitstekende plaats voor een informele borrel. Het werd een goed gebruik om na de jaarvergadering die toen in september/ oktober werd gehouden een activiteit - misschien is het beter te spreken van een happening te organiseren, waarbij soms ook een beroep werd gedaan op de zelfwerkzaamheid en soms op de creativiteit van de deelnemers. Zo werd op de avond ‘Spelen met muziek’ een orkest gevormd uit alle aanwezigen en werd gamelan-achtige muziek ten gehore gebracht. Op een andere avond, met als hoofdonderwerp tekenen, werd in groepen van vier, waarbij een intensieve samenwerking geboden was, ‘non-figuratieve kunst’ gecreëerd. Met verbazing kon geconstateerd worden hoeveel verborgen talent onder de VIZLleden en hun partners schuil gaat. Weer een andere keer werd door een astrologe het geluid en het belang van kosmische klanken besproken. Voor hen die hierin geloven, was haar vioolspel een bron van inspiratie en meditatie. Al tekenend en improviserend heeft tenslotte een vooraanstaand tekenaar ons kennis laten maken met de wereld van tekenen en schrift. In dit decennium vond de restauratie plaats van de St. Servaaskerk te Maastricht. Dit vormde aanleiding tot nogal heftige discussies over de uiteindelijke afwerking van het interieur van de kerk. De VIZL heeft zich met een excursie en in de vorm van een tweetal lezingen op de hoogte gehouden van de voortgang en de spectaculaire vondsten bij deze restauratie. Daarnaast vonden excursies plaats naar de Dom van Aken (geholpen door onze zustervereniging aldaar), de Munsterkerk en Kathedraal te Roermond, de Stiftkerk in Thorn, de gerestaureerde Abdij van Rolduc en het eveneens gerestaureerde Kasteel Alden Biesen. Waarlijk een uitgebreid kunstprogramma! Ook werd via lezingen en door middel van excursies aandacht besteed aan moderne civiele architectuur. Daarnaast werden bezoeken afgelegd aan Louvain la Neuve (Franstalige afsplitsing van de Leuvense universiteit), het hoofdkantoor van DSM en het Divac-project in Geldrop.

92

Aan het einde van het beschreven decennium blijkt dat het gevoerde beleid van de opeenvolgende besturen zijn vruchten had afgeworpen. Dit bleek onder andere door een toename van nieuwe leden en de waardering van de leden voor de lezingen en excursies zowel in het binnen- als buitenland. Bezoek aan de waterkrachtcentrale te Linne in 1989

In het jaar van haar 75-jarig bestaan gaf dit het beeld van een actieve vereniging, die ‘ramen en deuren’ had opengezet. Het was in de tijdgeest van ‘naar het nieuwe Europa zonder grenzen voor het economisch verkeer’ met een VIZL open voor nieuwe en jonge leden en mentaal klaar voor een uitdagende toekomst. Bezoek Cockerill, Tilleur (B)

1991

75-JARIG JUBILEUM Op 24 mei 1991 werd in het kader van dit jubileum, onder leiding van de VIZLdagvoorzitter, Prof. dr. ir. A. L. van der Mooren, een zeer geslaagd symposium in het MECC gehouden, onder het motto ‘Ondernemen in Limburg’. De Commissaris van de Koningin, Ing. E.M. Mastenbroek, sprak de jubilerende vereniging toe en ontving het jubileumboek. Diverse lezingen werden gehouden waarin zowel de regionale belangen, innovatief en internationaal ondernemen, als het onderwerp ‘Massacommunicatie’ aan de orde kwamen. Prof. dr. L. (Luc) L.G. Soete beet de spits af en de Limburgse politicus M. (Thijs) A.M. Wöltgens sloot de rij van sprekers met een exposé over het imago van Limburg gezien vanuit de Europese optiek. De dag werd afgesloten met een receptie.

93

De volgende dag, een feestdag voor de leden en hun partners, had een luchtiger karakter met diverse rondleidingen in Maastricht en een zeer goed verzorgd avondfeest met een diner dansant op Fort St-Pieter.

De ‘after party’ van het bestuur met op de voorgrond de voorzitter Ir. H. W. (Winand) Schiffelaers

94

VIII Van 1992 tot heden (1992-2016)

ECONOMISCHE EN TECHNISCHE ONTWIKKELINGEN n de negentiger jaren hebben een aantal belangrijke technische en geopolitieke ontwikkelingen plaatsgevonden die het leven in dat decennium en daarna drastisch hebben veranderd. De informatie- en communicatietechnologie (ICT) heeft een bijzondere ontwikkeling doorgemaakt doordat ingenieurs ondermeer steeds verdere vooruitgang boekten in miniaturisering van de chiptechnologie. Wat begon als een ‘handige typemachine’ is uitgemond in volledige andere administratieve organisaties in de bedrijven en instellingen en in apparaten die nu de levens bepalen van vele mensen.

I

Rond 1992 zijn een aantal belangrijke mondiale en Europese ontwikkelingen in een versnelling gekomen. Op technisch vlak waren dat de opkomst van e-mail en het internet met de introductie in 1991 van het World Wide Web en de totstandkoming van de standaard voor het Europese GSM netwerk die de introductie van de mobiele telefoon inluidde. Op monetair niveau kregen we na het verdrag van Maastricht de Europese muntunie. Na een klimaatverdrag tussen een aantal industrielanden werden nationale milieuplannen opgezet en uitgevoerd. In die tijd zien we dat het bestuur van de VIZL via excursies en lezingen aan al deze ontwikkelingen aandacht besteedt. Door internationale concurrentie vanuit lagelonenlanden en de uitfasering van verouderde producten kromp bij sommige bedrijven hun productie of werd die verschoven naar andere landen zoals in hoofdstuk I reeds is beschreven met de ontwikkelingen in de keramische-industrie in Maastricht. Echter ook in andere sectoren trokken in de afgelopen 25 jaar bedrijven weg zoals Philips in Sittard. Deels is dit gecompenseerd door de vestiging van nieuwe bedrijven met nieuwe producten zoals medische apparatuur. Verder zagen we dat de eerder ingezette decentralisatie van Rijksdiensten weer werd teruggedraaid of dat overheidsdiensten krompen. Met crises op de financiële markten ten gevolge van de economische zeepbellen zoals de ‘internet bubble’ in 2000 en de kredietcrisis die duurde van 2008 tot 2013, stagneerden 95

ook de economische ontwikkelingen in de regio. Door demografische ontwikkelingen kreeg Zuid-Limburg ook te maken met ‘krimp’ en ‘vergrijzing’. Door een bundeling van krachten werd echter, zoals hierna wordt toegelicht, in deze periode ook in toenemende mate in bestaande en nieuwe sectoren, met steun van de overheid, met succes in de regio geïnvesteerd in ondermeer de kenniseconomie. Na de komst van de universiteit kwamen er ondermeer op kosten van het ministerie van Onderwijs in Maastricht en in Randwijck eerst kapitaalintensieve gebouwen. Later kregen universiteiten door een andere financieringsstructuur meer zelfstandigheid. Vanaf circa 1994 studeerden aan Universiteit Maastricht (UM) ca 10.000 studenten verdeeld over 4 faculteiten. Er is vervolgens gezocht naar het opzetten van volledig nieuwe faculteiten. Er werd vol ingezet op het werven van nieuwe studenten uit het buitenland en ontstond, mede om nieuw jong talent aan te trekken, zo het startsein om samenwerking te zoeken met andere instellingen. Vanuit de gezondheidszorg kwamen voor ingenieurs nieuwe mogelijkheden. Er werd door grote bedrijven onderzoek gedaan om nieuwe apparatuur te ontwikkelen en te verbeteren met name op het gebied van instrumentele techniek. Er ontstond concurrentie om studenten binnen te halen en druk op het ondernemerschap in de instellingen. Daarbij werd naast het beschikbare onderwijsbudget vanuit de overheid en de subsidies c.q. onderzoeksgelden de zogenoemde derde geldstroom steeds belangrijker. Dat waren gelden van bedrijven die in samenwerking met een faculteit(en) onderzoeken verrichten. Na de oplevering van het nieuwe ‘Academisch ziekenhuis Maastricht’ (AZM) waren er enkele jaren nodig om de academisering en de nieuwe afdelingen vorm te geven. Deze organisatie is continu in verandering geweest en gebleven. Technische ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld ‘beeldvorming’ zijn dusdanig verbeterd dat de behandeling van patiënten veel efficiënter en beter kan verlopen. Op het gebied van logistiek, facilitaire zaken en technisch onderhoud is veel ontwikkeld. Ook in deze sector is de financieringsstructuur veranderd en kan die alleen nog functioneren dankzij technische ontwikkelingen zoals scantechnieken en andere hulpmiddelen t.b.v. diagnostisering & behandeling en t.b.v. preventie & ondersteuning op afstand. De derde geldstroom heeft geleid tot de ontwikkeling van campusbedrijven. Daarbij zijn een aantal bedrijven met vergelijkbare activiteiten samengevoegd met R&D bedrijven. De UM met inmiddels 16.000 studenten waarvan 55% afkomstig zijn uit het buitenland en het ‘Maastricht Universitair Medisch Centrum’ (MUMC+), het voormalige AZM spelen daarin een ondersteunende rol. De opening van een nieuw gebouw ‘Mosae Vita’ met diverse health campus functies is voor 2019 gepland. 96

Maastricht heeft geen bètafaculteit, alhoewel diverse disciplines in engineering en natuurwetenschappen wel degelijk aanwezig zijn in de verschillende faculteiten. In september 2014 hebben de provincie Limburg, kennisinstellingen en de campussen besloten om de innovatiekracht van deze regio te bundelen in één merk, Brightlands. De triple-helix benadering (samenwerking tussen kennisinstellingen, het bedrijfsleven en de overheid), geeft de universiteit de unieke kans om haar bèta-profiel te versterken. De universiteit levert een bijdrage aan de verschillende campussen en zorgt mede voor de verbinding met het bedrijfsleven en de omliggende kennisinstellingen in Heerlen, Aken, Luik, Hasselt en Eindhoven. Ook in de voormalige mijnstreken veranderde in deze periode veel. DSM was inmiddels naar de beurs gegaan en de Staat bouwde haar aandeel geleidelijk helemaal af in 1996. In de loop der jaren vond er een diversificatie naar hoogwaardige kunststoffen en fijnchemie plaats. DSM werd een hybride onderneming met bulkchemie, fijnchemie en speciale chemische producten. Later heeft DSM de petrochemische activiteiten verkocht en de afgelopen jaren heeft zij ook afscheid genomen van een aantal andere activiteiten in de basischemie. Anderzijds heeft DSM overnames als Gist-brocades, Catalytica, Roche Vitamins & Fine Chemicals, e.a. en deelnames in diverse specialistische ondernemingen gerealiseerd. Dit heeft geleid tot verdere omvorming naar een echt mondiale onderneming op het gebied van ‘Life Sciences en Materials Sciences’. Voor DSM was 2002 een bijzonder jaar. In dat jaar nam Sabic de petrochemietak van DSM over en bestond DSM 100 jaar. Het bedrijf werd tevens ‘Koninklijk’. Op het 100 jaarfeest waren veel leden van KIVI, NIRIA en de VIZL aanwezig. Een delegatie van de besturen van de verenigingen werd ontvangen door de vice-voorzitter van de Raad van Bestuur Ir. Jan Zuidam die een gezamenlijk cadeau van hen kreeg, een cheque ter waarde van € 2500 ten behoeve van de Stichting ‘Maak ’t in de techniek’, om de Limburgse VIZL voorzitter Ir. Ruud Derks en Ir. Jan Zuidam jeugd te interesseren voor techniek. In 2004 sloot DSM een convenant met overheden en de vakbonden om het voormalige 2002 DSM-terrein tot een open industrieterrein met de naam ‘Chemelot’ om te vormen voor chemische productie, onderzoek en ontwikkeling. In 2009 werden de ondersteunende diensten, voor de daar veelal internationaal opererende bedrijven en start-ups die zich er sindsdien vestigden, ondergebracht in een nieuwe entiteit: Sitech Services. 97

Impression Brightlands Chemelot Campus Center Court (2016)

De samenwerkingsverbanden met kennisinstellingen ondermeer in Zuid-Limburg leidden tot de Chemelot Innovation and Learning Labs (Chill), een campus concept. Chemelot maakt naast de Health campus in Maastricht en de Smart Services campus in Heerlen deel uit van de Brightlands campussen.

Naast de ontwikkelingen op het gebied van de (kennis)economie is er in deze periode veel veranderd in het landschap en in de steden in Zuid-Limburg. Met aandacht voor het behoud van natuur wordt door de provincie, gemeenten en nu één Waterschap voor Limburg, gewerkt aan aaneengesloten landschapsparken met, waar mogelijk, vrij meanderende schone beken tussen heuvels en dorpen. Wel deels ten koste van het landbouwareaal draagt dit bij aan de leefbaarheid in de regio en aan het toerisme. Met landschapsarchitecten, (steden)bouwkundige en civiele ingenieurs wordt er in de regio hard gewerkt aan de verbetering van de verkeersstromen met tunnels, viaducten, snelwegen en aan herstructurering en vernieuwing van de binnensteden. Zo zijn in de afgelopen jaren diverse projecten gerealiseerd of in uitvoering gegaan zoals de realisatie van de A73 naar Venlo, de uitbouw van het knooppunt Kerensheide, de ondertunneling van de Roer en de Avenue2 met de A2 tunnels bij Maastricht en de nieuwe buitering om Parkstad (Heerlen en omliggende gemeenten). Langs het steeds ‘uitdijende asfalt’ verschijnen ook nieuwe bedrijfsterreinen, logistieke centra en ‘shopping boulevards’ die ‘voor menig oog’, het landschap verstoren. Het stedenbouwkundig ‘Ceramique project’ in Maastricht is gerealiseerd en ‘Belévèdere’ in het noordwesten van de stad staat in de planning. Daarnaast heeft Parkstad het IBA-concept omarmd. Dit Duitse stedenbouwkundig ontwikkelconcept, ‘Internationale BauAustellung’, zal voor Parkstad in 2020 eindigen met een tentoonstelling van de gerealiseerde projecten. Een opvallende concrete ontwikkeling in uitvoering is de omvangrijke nieuwbouw van de stationsomgeving van Heerlen, het ‘Maankwartier’. Wat begon met een eigen stedenbouwkundige Maankwartier in aanbouw 2016 invulling werd in 2003 het begin van een droom van Heerlens kunstenaar Michel Huisman die naar verwachting eind 2017 zal zijn voltooid. 98

DE VERENIGING De samenwerking tussen de ingenieursverenigingen in onze regio kreeg in 1993 een formeel tintje door het onderbrengen van het DIK in de vorm van een stichting gevestigd in Maastricht (Zie Capita Selecta). Binnen het bestuur ontstond in die tijd ook het idee om een ‘seniorenconvent’ op te richten, een gezelschap van oud-bestuursleden die het bestuur bij kon staan met het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en het geven van advies bij belangrijke bestuurszaken. Dit seniorenconvent heeft tot 2005 gefunctioneerd. Een steeds terugkerend thema daarbij was het werven van nieuwe jonge leden en het ontwikkelen van extra activiteiten voor jonge leden. Na 2005 bleven senioren binnen de vereniging actief betrokken bij het organiseren van activiteiten of zelfs deelname aan het bestuur. Het blijkt dat seniorleden nodig zijn i.v.m. de continuïteit van het karakter van de vereniging en voor tijdrovende zaken die sommige activiteiten met zich meebrengen zoals het organiseren van een lustrum. Ook binnen onze Vereniging worstelen jonge (bestuurs)leden met hun beschikbare tijd. Aandacht voor het gezin waarin beide partners werken en soms lange reistijden (ook door druk woon-werkverkeer) eisen dan hun tol. In het werk was er vroeger met name voor ingenieurs meer ruimte en waardering voor deelname in een beroepsvereniging. Hoewel aan de ‘VIZL-jongeren’ ook in de hieraan voorafgaande periode aandacht werd besteed, werd besloten om jaarlijks één ‘activiteit’ aan hen te laten onder de naam ‘juniorenconvent’ (JC), dat veelal ook een sportief en culinair element bevatte. Een enkele keer werd er ook op een interactieve manier een technisch/-inhoudelijke component aan toegevoegd zoals ‘logistiek bij DSM’ en een workshop in het Continium te Schietoefeningen in 2007 door JC-leden in Baexem Kerkrade. In totaal hebben er in deze periode vijftien JC-bijeenkomsten plaatsgevonden. Mede i.v.m. het teruglopend animo voor deelname aan het juniorenconvent en de betrekkelijk geringe wervingsresultaten daarvan, werd begin 2015 besloten om met die activiteiten te stoppen en de werving van leden op een andere manier vorm te geven. De leden konden zich uitstekend vinden in de voorgestelde alternatieve bestemming voor het tot dan toe voor dat doel bestemde jaarlijkse budget, te weten een extra gezelligheidsbijeenkomst die voor alle leden zou open staan. Het bestuur liet daar dan ook geen gras over groeien en organiseerde in maart 2015 daarom een excursie en 99

proeverij bij de Alfa brouwerij te Thull-Schinnen. Die activiteit werd goed bezocht en sloeg veel beter aan dan het ‘inloop-café’ experiment in 2011/2012. In navolging van informatiebulletins vanaf 1987, in aanloop naar het 75-jarig verenigingsjubileum, werden vanaf 1994 weer jaarlijks 1 à 2 nieuwsbrieven verstuurd om de communicatie met de leden te versterken. Met enkele onderbrekingen zijn er tot mei 2005 een 15 tal nieuwsbrieven verspreid. In 2014 werd opnieuw gestart met het verspreiden van twee nieuwsbrieven per jaar. In die nieuwsbrieven staan naast de bestuurlijke nieuwtjes en de voortgang m.b.t. het jaarprogramma, ook interviews met leden die iets vertellen over hun loopbaan en hun ervaringen in de VIZL. In deze periode is ook de communicatie via e-mail opgestart. Gezien de toename van internet onder de leden werd het vanaf 1998 mogelijk om zich via de e-mail op te geven voor het lidmaatschap en voor het aanmelden voor activiteiten. Informatie over activiteiten van de VIZL was vanaf die tijd ook te raadplegen via een sub-pagina van de KIVI website. Tot 2010 onderhield het KIVI, inmiddels KIVI-NIRIA, technisch nog de ‘VIZL website’. In 2009 had Gerald Hecker een VIZL LinkedIn groep aangemaakt en had ons lid Theo Nohlmans een nieuwe VIZL website opgezet op een eigen domein www.vizl.eu. Hierdoor konden de leden naast informatie over convocaten en impressies van vorige activiteiten, ook het zogenaamde ‘smoelenboek’ digitaal raadplegen. Eind 2013 kreeg de website onder leiding van Robert Navis en Boudewijn Huenges Wajer een facelift met nieuwe functionaliteiten. Vanaf 2016 heeft een benodigde uitbouw en aanpassing van de website weer een vervolg gekregen. Het erelidmaatschap werd in 2005 toegekend en wel aan Ir. Hans Braat en Ir. Jo Trijbels voor hun actieve rol gedurende meer dan tien jaar in het bestuur van de vereniging. In 2009 werd het idee gelanceerd om jaarlijks de VIZL-Pluim uit te reiken aan een persoon die zich in het voorafgaande of meerdere jaren bijzonder verdienstelijk gemaakt heeft voor de VIZL. De eerste Pluim werd in 2010 tijdens de Algemene Leden Vergadering uitgereikt aan Ir. Rinus van Praag. Hij kreeg deze onderscheiding voor de organisatie van een gecombineerd bedrijfsbezoek aan Meerssen Papier en aan zijn eigen bedrijf, Sobatech, waarin hij een nieuwe brooddeegmachine ontwikkeld had. Een lijst van ereleden en personen die de VIZL-pluim kregen staat in de Capita Selecta. In 1998 en in 2006 zijn nog een tweetal statutenwijzigingen doorgevoerd waarvan de laatste in 2015 notarieel is vastgelegd. Bij die laatst genoemde statutenwijziging die in de Capita Selecta wordt toegelicht, wordt het lidmaatschap van de Vereniging - zonder specifieke nadere voorwaarden ook mogelijk voor HBO-ingenieurs. Vanaf 2011 kwamen HBO-ingenieurs ook in het bestuur voor waaronder de huidige voorzitter. 100

LEZINGEN EN EXCURSIES In de afgelopen 25 jaar hebben er ongeveer 180 ledenbijeenkomsten plaatsgevonden. Met het jaardiner van 2010 werd de 600e bijeenkomst sinds de oprichting bereikt. Als we de ‘slappe jaren’ rond de Tweede Wereld Oorlog buiten beschouwing laten, is daarmee ook een gemiddeld aantal van ca 7 bijeenkomsten per jaar gerealiseerd. Hoewel er ook in die periode aandacht is geweest voor financieel/economische en levensbeschouwelijke lezingen lag het accent in deze periode toch in belangrijke mate op ‘technische’ bijeenkomsten waarin de ontwikkelingen in een vroeg stadium belicht werden. Naast het bezoeken van grote bedrijven en projecten is er met name in de afgelopen 5 jaar bij de excursies meer het accent komen te liggen bij MKB bedrijven, die een steeds grotere betekenis in onze regionale economie krijgen, en bij projecten in de sfeer van technisch onderwijs in de regio. Een greep uit onze lezingen en excursies: - lezingen: * ‘het Céramiqueterrein in Maastricht’ (Ir. Jo Coenen 1995) * ‘de Medische ingenieur’ (Prof. dr. Jos v. Engelshoven 2003) * ‘Nanotechnologie’ (Prof. dr. Henny Zandbergen 2007) * ‘De A-2 passage door Maastricht’ (Ing. Bjorn Vink 2009) * ‘Lessen uit Fukushima’ (Prof. dr. ir. Jacques van Geel 2012) - excursies: * Rheinische Braunkohlen Werke en Klinikum Aachen (1994/1995) * Wijnhuis Thiessen, Maastricht (2000) * DSM 100 jaar (2002) en Sabic hoofdkantoor, Sittard-Geleen (2008) * De wijk van Morgen (VIZL-DIK ledendag), Avantis – Heerlen (2012) * Bezoek aan SGS Intron Sittard (2016)

Jaarexcursie 2013 De Sluiswerken bij Ternaaien: Lezingen en bezoek met na afloop een lunch bij de jachthaven a/d Kanaaldijk

101

Lezingen met excursie naar de Biomassa Energiecentrale Sittard, 2014

LUSTRUMVIERINGEN In 1996 werd het 80 jarig jubileum gevierd in Kasteel Vaalsbroek met een gala-avond en een feestrede ‘Technologische ontwikkeling als motor voor de economie in Zuid-Limburg’ door het toenmalige 2e Kamerlid mevr. van der Hoeven (voordien directeur Technologie Centrum Limburg en later minister van OC&W en EZ). Het 85 jarig VIZL jubileum werd in 2001 gevierd met lustrumexcursies (glas- en kristalfabriek Val St. Lambert, Seraing (B) en Parkstad Limburg Stadion), een lustrumsymposium te Rolduc: ‘ICT in het dagelijks leven, een toekomstvisie’ en een feestdiner. Het lustrumprogramma VIZL 90 jaar in 2006 betrof de Mevr. Maria van der Hoeven excursies: Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij, de Miljoenenlijn, een bezoek aan het Industrion (het huidige Continium) te Kerkrade en een feestdag. De lustrumfeestdag zelf bestond uit een excursie naar de mergelgroeve ’t Rooth te Margraten en een feest/-theateravond op Kasteel Hooghenweerth, de voormalige residentie van de VIZLmede-oprichter P. Regout. Tevens werd ter gelegenheid van het jubileum het nieuwe VIZL-logo geïntroduceerd waarbij de leden een speldje met het nieuwe logo kregen. Het 95 jarig lustrum van de VIZL in 2011 kreeg als titel mee ‘De brede stroom der Maas’, met lezingen in kasteel Hartelstein en een rondrit op de locatie verzorgd door het ‘Consortium Grensmaas’. De lezingen gingen over ‘De lange weg naar de bevaarbaarmaking van de Limburgse Maas 1839-1925’, ‘Het grensmaasproject 2008-2020’ en over cultuurverschillen tussen ‘West- en Oost -Limburg’. ‘s Middags was er een historische en gezellige driesluizentocht over het Julianakanaal, de Maas en het Bassin. Daarnaast waren er optionele mogelijkheden zoals het bezoeken van het Schippersmuseum te Elsloo De jubileumcommissie 95 jaar VIZL, in de bloemetjes gezet en ter afsluiting het feestdiner tijdens het diner in Kasteel Elsloo, na een geslaagde jubileumdag. op kasteel Elsloo. Deze ‘waterbouwkundige voorlichting’ kreeg nog een vervolg in 2013 met de jaarexcursie naar de in aanbouw zijnde nieuwe sluis bij Ternaaien. 102

De viering van het honderdjarig jubileum in 2016 was bij de totstandkoming van dit boek in mei nog gaande met een thematisch programma in de periode maart - juni bestaande uit lezingen en een slotmanifestatie met aansluitend een diner. De opening met het thema ‘Ingenieurs in de regio in het verleden, heden en toekomst’, was een feestelijke dag op 23 maart. In de ochtend was er een radio-interview over de VIZL en het jubileum met Ir. Ed van Wersch en Ir. Boudewijn Huenges Wajer, beiden van de jubileumcommissie. De openingsbijeenkomst zelf vond ’s middags plaats op het Gouvernement in Maastricht. Dr. Willibrord Rutten van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg ging in op de belangrijke rol en de achtergrond van de hoofdingenieurs van de mijnen tijdens de mijnperiode in Zuid-Limburg, ingenieurs waarvan velen lid waren van onze vereniging. Ir. Jan Zuidam, voorzitter van de Limburgse WerkgeversVereniging belichtte ‘de rol van de ingenieurs in de regio, gericht op de toekomst’ en ging daarbij ondermeer in op de positieve vooruitzichten van de ingenieurs in de regio, het belang van de maakindustrie en de wenselijkheid om het imago van techniek en van de ingenieur te verbeteren. Afsluitend sprak de Gouverneur Drs. Theo Bovens de VIZL op originele wijze toe met kennis van historie waarbij hij ondermeer haar prees om de grensoverschrijdende samenwerking. Hij feliciteerde de Vereniging met de toekenning van de Koninklijke Erepenning als teken van erkenning en ter aanmoediging om op de ingeslagen weg voort te gaan. Onze voorzitter Ing. Tim Ummels, overhandigde vervolgens aan de Gouverneur het eerste exemplaar van de brochure ‘100 jaar VIZL in vogelvlucht’. Links: de Koninklijke Erepenning Rechts: VIZLvoorzitter Tim Ummels met Gouverneur Theo Bovens die de dagvoorzitter Renée Kuppers en voorzitter van de jubileumcommissie een bloemenboeket overhandigt. Onder: Tim Ummels ontvangt namens de VIZL de ‘Stimulus’ (Minckelersbeeldje) uit handen van bestuursleden van KIVI-Maastricht

103

Na afloop was er een gezellige ‘na-borrel’ waarbij het bestuur aangenaam verrast werd door de KIVI afdeling Maastricht met de overhandiging van de inmiddels bekende en eervolle ‘Stimulus’ als waardering voor het werk van onze vereniging. De tweede bijeenkomst had als thema’s ‘Tunnel en visie: de ingenieur blikt om zich heen’ en ‘(Energie) transitie’. De verschillende rollen van de ingenieur en de wereld in transitie waarin hij moet werken, werden ondermeer geïllustreerd aan de hand van het A2 project in Maastricht. De derde bijeenkomst had als thema: ‘Ondernemen in ZuidLimburg/Euregio’. Ingenieurs werken in instellingen, het MKB en grotere bedrijven. Tijdens deze bijeenkomst is ondermeer uitgebreid ingegaan op de ‘Kracht van ZuidLimburg’ en de ontwikkelingen op de Brightlands campussen. De slotmanifestatie en het diner zijn gepland op 4 juni 2016 in Kasteel ‘Bethlehem’ te Maastricht met ondermeer lezingen van Prof. dr. ir. Jo Ritzen ‘De technische vooruitgang, de zwakke menselijke geest en de ingenieur’ en Michel Huisman over de ‘De kunst en de ingenieur’. Een aantal oud-bestuursleden hebben speciale zilveren “100”decoraties laten maken die aan de bestaande bestuursmedailles zijn gehecht. De vernieuwde medailles worden tijdens de slotbijeenkomst aan het bestuur aangeboden met de onderstaande oorkonde.

104

IX Capita Selecta

et is verleidelijk en ook nuttig om vanuit bepaalde invalshoeken in de ‘Spieghel Historiael’ van de Vereniging te kijken: speciale aspecten kunnen daardoor zichtbaar worden, elders reeds behandelde onderwerpen tonen wellicht een onverwachte kant en nog niet eerder behandelde wetenswaardigheden kunnen alsnog een plaats krijgen. De volgende aspecten van de Vereniging zullen daarom nu nader worden belicht: 1. De Koninklijke Besluiten, continuering van de Vereniging, de statuten & reglementen en de Koninklijke Erepenning; 2. Het ledenbestand en de financiën door de jaren heen; 3. Ereleden en de uitreiking van de VIZL-Pluim; 4. De contacten van de Vereniging waaronder die met zusterverenigingen, 5. De Ingenieur in de veranderende maatschappij

H H

1. De Koninklijke Besluiten, continuering van de Vereniging, de statuten & reglementen en de Koninklijke Erepenning Een vereniging moet in de zin der wet ‘Vereniging en Vergadering’ van 1855 als een zogenaamde rechtspersoon kunnen optreden: zij verwerft eigendom, beheert gelden en sluit overeenkomsten. De bestuurders moeten daarbij van hoofdelijke aansprakelijkheid worden gevrijwaard. De status van rechtspersoon werd in het verleden verkregen bij Koninklijk Besluit. Daartoe werd een verzoek aan het staatshoofd gericht, onder overlegging van de statuten van de Vereniging. In deze statuten werden de doelstellingen van de vereniging, de methoden en middelen om deze te bereiken en de aard van haar leden beschreven. Het verzoek tot erkenning bereikte het staatshoofd via de minister van Justitie, die daaraan eventueel na raadpleging van collega-ministers en na ruggespraak met de betreffende vereniging, daaraan zijn goedkeuring hechtte. Sinds 26 juli 1979, bij de invoering van het ‘Nieuwe Burgerlijke Wetboek’ geldt een andere regeling, waarbij uitsluitend een notariële acte wordt opgemaakt en waarbij de vereniging en haar bestuursleden met naam en toenaam worden ingeschreven in het 'Verenigingen- en Stichtingsregister' van de Kamer van Koophandel van de plaats waar de vereniging volgens haar statuten haar zetel heeft. Volgens de oude regeling had de Koninklijke Goedkeuring een geldigheidsduur van 105

30 jaar minus een maand. Daarna was de zogenaamde ‘duurverlenging’ noodzakelijk, via wederom een verzoek aan het staatshoofd. Ook als veranderingen in de statuten nodig waren, was opnieuw aanvragen van Koninklijke Goedkeuring noodzakelijk. In de loop van 100 jaar zijn zodoende een vijftal Koninklijke Besluiten aan onze Vereniging gewijd en wel in: 1916 bij de oprichting, 1932 bij statutenwijziging, 1955 bij duurverlenging, 1958 bij statutenwijziging, 1974 bij statutenwijziging. In 1974 werd, waarschijnlijk met het oog op de nieuwe regeling ingaande 1979, reeds vooruitgelopen op de in 1976 noodzakelijke duurverlenging en de geldigheidsduur gesteld tot het jaar 2004. Het bestuur heeft direct bij de oprichting van de Vereniging de noodzakelijke stappen ondernomen om Koninklijke Goedkeuring te verkrijgen. Reeds in de eerste vergadering van 6 mei 1916 werd daartoe een ontwerp van statuten besproken. De notulen van die vergadering zijn in hoofdstuk 2 afgedrukt. De goedkeuring door de leden vond reeds vóór september 1916 plaats, want in deze maand ging het ‘eerbiedig verzoek’ aan Hare Majesteit de Koningin uit om tot goedkeuring over te gaan. De minister van Justitie dient Haar daarbij van advies, na eerst zelf advies te hebben gevraagd aan zijn collega van Binnenlandse Zaken. Het volledige Koninklijke Besluit werd in hoofdstuk 2 gegeven. Het bezit van alle Koninklijke Besluiten en de daarbij behorende statuten van de Vereniging stelt ons in staat de geschiedenis van onze Vereniging op een drietal belangrijke punten na te gaan. Deze zijn: - de doelstellingen van de Vereniging; - de methoden waarmede getracht wordt deze doelstellingen te bereiken; - de toelatingseisen te stellen aan nieuwe leden.

Bij de oprichting in 1916 werd als doel omschreven: - het houden van vergaderingen ter bespreking van onderwerpen welke tot het gebied van de ingenieurswetenschappen behoren; - het maken van excursies. Als gewone leden kunnen worden aangenomen: - alle personen, die aan eene binnen- of buitenlandsche inrichting van technisch hooger onderwijs, op grond van een door hen afgelegd examen, den titel van ingenieur hebben verworven; 106

- personen, die door hunne technische verrichtingen de positie van ingenieur innemen of hebben ingenomen. Na een verzoek aan Hare Majesteit (zie betreffende brief), wordt in 1932 na een wijziging van de statuten opnieuw Koninklijke Goedkeuring verkregen. Het doel van de Vereniging wordt nu als volgt beschreven: - De bevordering van de wetenschap en de kunst van den Ingenieur in den meest uitgestrekten zin; - De Vereniging zoekt, voor zooveel nodig in samenwerking met andere lichamen en verenigingen, dit doel te bereiken langs wettigen weg en wel door:  het houden van vergaderingen ter behandeling van technische vraagstukken en van administratieve, economische en sociale onderwerpen op technisch gebied;  het uitgeven, doen uitgeven of het ondersteunen van het uitgeven van tijdschriften;  het bezoeken van openbare werken en nijverheidsinrichtingen;  andere wettige middelen, die aan het doel bevorderlijk kunnen zijn. Als gewone leden kunnen worden aangenomen personen die: - na een voltooide opleiding aan eene Inrichting van Hoger Onderwijs, het vak van Ingenieur, de aanverwante vakken of de daarop betrekking hebbende wetenschappen beoefenen; - eene leidende positie bekleeden in een technisch bedrijf of een zelfstandig ingenieursberoep uitoefenen. Bij vergelijking van de oude en de nieuwe doelstellingen blijkt, dat deze in 1932 veel uitgebreider worden beschreven dan in 1916. Een nieuwe element is onder andere de mogelijkheid om samen met anderen die doelstellingen trachten te verwezenlijken en gezamenlijk een tijdschrift uit te geven. Het samenwerken met andere verenigingen duidt op de relaties met universiteiten en hoge scholen in de aangrenzende landen. Een aantal van onze leden zijn immers afkomstig van deze instituten. De mogelijkheid van uitgifte van een tijdschrift ligt in de lijn van de oude wens om de binnen de Vereniging gehouden voordrachten te publiceren. In de eerste jaren vond publicatie plaats in Het Technisch Tijdschrift en werden de gehouden voordrachten nog zeer zorgvuldig, klaar voor publicatie, met de hand in het notulenboek ingeschreven. De gewijzigde omschrijving van de eisen voor toelating als lid betekende een verruiming, waardoor ook aan het ingenieursberoep verwante beroepen konden worden toegelaten. De mogelijkheid om ook ‘vakbroeders’ die geen academische opleiding hebben genoten op grond van hun positie in het bedrijfsleven toe te laten, bleef gehandhaafd. 107

In 1946 moest volgens de regel ‘duurverlenging’ worden aangevraagd. Ondanks een desbetreffend besluit op de jaarvergadering duurt het nog tot 1955 voordat dit daadwerkelijk geschiedde. De minister van Justitie besluit dan tot duurverlenging over te gaan, echter pas nadat het bestuur desgevraagd verklaarde, dat ‘de Vereniging noch tijdens de Duitse bezetting, noch daarna in liquidatie is getreden en dat tegen duurverlenging geen bezwaren naar voren zijn gebracht’. Dit lange uitstel en deze merkwaardige verklaring moeten wellicht worden gezien in het kader van de gigantische operaties van de zuivering, de bijzondere rechtspleging en het rechtsherstel, waarmede vooral de ministeries van Justitie, Binnenlandse Zaken en Financiën na de oorlog jarenlang waren belast. Volgens het ‘Besluit’ wordt verlenging verkregen tot januari 1976, onder verwijzing naar het Koninklijk Besluit van 30 maart 1932. Een nieuw Koninklijk Besluit werd niet verstrekt; in de doelstellingen, methoden en toelatingseisen waren ten opzichte van 1932 geen wijzigingen aangebracht. In 1958 wordt nogmaals Koninklijke Goedkeuring aangevraagd van ‘volgens besluit van de ledenvergadering VIZL d.d. 25 Juni 1955 gewijzigde statuten’. In de doelstellingen is nu ‘het uitgeven et cetera van een tijdschrift’ vervallen en is ten aanzien van de leden gesteld, dat zij in de provincie Limburg moesten wonen of gewoond hebben. Een wijziging in de statuten maakte in 1974 opnieuw een Koninklijke Goedkeuring noodzakelijk. De voornaamste wijziging betrof artikel 5 ‘de leden’. De wijziging van 1958 ten aanzien van de noodzakelijke woonplaats in Limburg vervalt nu weer. Verder wordt over een ‘inrichting van wetenschappelijk onderwijs’ gesproken in plaats van ‘hoger onderwijs’. Terwijl vroeger gesproken werd van ‘een leidende positie in een technisch bedrijf’ is nu sprake van ‘een leidende technische functie in een bedrijf of dienst of zelfstandig het ingenieursberoep uitoefenen’. Op last van de minister werd tenslotte nog de volgende zins in de statuten opgenomen: ‘Bij het verstrijken van de hiervoor bepaalde tijd wordt de duur der Vereniging andermaal verlengd voor een tijd van 28 jaar, zodat deze eindigt op 17 januari 2004’. De minister geeft de Vereniging hiermede ongevraagd en onnodig duurverlenging. Deze zou pas in 1976 weer actueel worden. Het is aannemelijk, dat de minister met het oog op de invoering van het zogenaamde Nieuwe Burgerlijk Wetboek op 26 juli 1979 alvast 'schoon schip' heeft willen maken waar die gelegenheid zich voordeed. In oktober 1976 wordt de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg in het kader van een overgangsregeling tot 26 juli 1979 ingeschreven in het ‘Verenigingen- en Stichtingenregister van de Kamer van Koophandel te Maastricht’. 108

De ontwikkelingen en mutaties van de doelstellingen en de toelatingseisen in 100 jaar overziend, kan gesteld worden dat deze werden ingegeven door een bijzonder kenmerk van onze Vereniging. Haar leden waren namelijk niet uitsluitend afkomstig van de Technische Universiteit Delft maar later ook van Eindhoven en Twente. In het aanvankelijk, betrekkelijk kleine bestand van potentiële leden bevonden zich verhoudingsgewijs veel afgestudeerden van buitenlandse universiteiten en hoge scholen, (de tegenwoordige TU’s) met een grote verscheidenheid aan faculteiten. De Vereniging heeft zich, zeker tot haar voordeel, een liberaal toelatingsbeleid kunnen veroorloven waarbij de latere openstelling voor hbo-ingenieurs op dit moment het sluitstuk is. De statuten gaven haar de mogelijkheid dit beleid in de toekomst voort te zetten. In 1998 werden de statuten aangepast vanwege wijzigingen in het verenigingsrecht in 1996 en uit praktische overwegingen. Zo werd ondermeer artikel 4 zodanig gewijzigd dat de vereniging i.p.v. tot 17 april 2004 nu voor onbepaalde tijd werd aangegaan en dat het verenigingsjaar niet meer liep van 1 mei t/m 30 april maar voortaan gelijk zou lopen met het kalenderjaar. In artikel 8 werd bepaald dat het bestuur uit minimaal vijf personen moest bestaan i.p.v. het vaste aantal van zes. In artikel 13 werd het vaste aantal algemene ledenvergaderingen per jaar gewijzigd van het vaste aantal van twee naar tenminste één. Tenslotte werd artikel 21 zodanig gewijzigd dat de bekrachtiging van een door de leden goedgekeurde statutenwijziging van kracht wordt door een notariële akte en deponering bij de Kamer van Koophandel. De laatste statutenwijziging dateert van 2006 toen de in artikel 5 lid 1 gestelde eis m.b.t. de opleidingseis werd verruimd en qua terminologie werd aangepast van ‘natuurlijke personen die na een voltooide opleiding aan een inrichting van wetenschappelijk onderwijs het vak van ingenieur, de aanverwante vakken of de daarop betrekking hebbende wetenschappen beoefenen’ naar : ‘natuurlijke personen na een voltooide opleiding aan een inrichting van wetenschappelijk onderwijs of hoger beroepsonderwijs het vak van ingenieur, de aanverwante vakken of de daarop betrekking hebbende wetenschappen beoefenen. Dit betreft zowel ir’s en ing’s uit het oude bestel, als bachelors en masters uit het nieuwe bestel, zowel afgestudeerd aan een inrichting van wetenschappelijk onderwijs of hoger beroepsonderwijs.’ In 2015 werd die wijziging per notariële akte vastgelegd en bij de Kamer van Koophandel gedeponeerd. In het algemeen kan worden geconcludeerd, dat de Vereniging ondanks geregelde aanpassingen van haar statuten, haar karakter gedurende 100 jaar heeft behouden.

109

Een bijzondere gebeurtenis van Koninklijke allure is de toekenning van de Koninklijke Erepenning waarmee de Vereniging werd onderscheiden ter gelegenheid van haar 100 jarig jubileum. Met de uitreiking wordt de erkentelijkheid uitgedrukt voor de betekenis die de VIZL heeft gehad en nog steeds heeft in de regio. Deze vond plaats door de Gouverneur Drs. Theo Bovens tijdens de openingsbijeenkomst van de jubileumfestiviteiten op het Gouvernement in Maastricht op 23 maart 2016.

Oorkonde bij de toekenning van de Koninklijke Erepenning

110

2. Het ledenbestand en de financiën In dit hoofdstuk zullen relevante kenmerken van onze leden, zoals leeftijden en studierichtingen nader worden belicht. Ook zal kort ingegaan worden op de financiën van de vereniging. Door de wervende kracht van de oprichters en door de in Zuid-Limburg gevoelde behoefte aan een regionale vereniging, kon in 1916 worden gestart met 75 leden. Na een periode van aarzeling treedt een ledenstijging op van gemiddeld 5 nieuwe leden per jaar. Deze langdurige en regelmatige stijging is zonder twijfel mogelijk geweest door de sterke uitbreiding van de steenkolenwinning, later gevolgd door de ontplooiing van de chemische activiteiten bij de Nederlandse Staatsmijnen. In het verenigingsjaar 1963-1964 werd een maximum van 340 leden bereikt. Het is opmerkelijk, dat reeds bij de oprichting van de Vereniging een drietal vrouwen lid waren. Van die eerste drie waren er twee als scheikundig ingenieur in Delft afgestudeerd en werkzaam op het Rijkslandbouwproef-station in Maastricht. Beiden zijn maar kort lid geweest en vetrokken daarna naar het buitenland. Ze belandden ondermeer in Rome respectievelijk in Batavia. De derde was bij de oprichting aanwezig maar verdere informatie over haar ontbreekt. Uit de annalen blijkt niet dat zij enige rol van betekenis binnen de VIZL hebben gespeeld maar de twee die naar het buitenland vertrokken waren wel daar deels beroepsmatig actief en/of hebben daar een rol van betekenis gespeeld in het maatschappelijk leven. In latere jaren komen vrouwelijke leden slechts sporadisch voor. Echter in 2005 komt hier verandering in als kort na elkaar 2 vrouwelijke ingenieurs, werkzaam bij de gemeente Meerssen, het mannenbastion binnendringen. Weliswaar mondjesmaat volgen er dan geleidelijk steeds meer dames van uiteenlopende leeftijden. Met ingang van het verenigingsjaar 2012 treedt, als eerste vrouwelijk bestuurslid Renée Kuppers aan als commissaris. In 2015 werd ze als voorzitter van de jubileumcommissie benoemd. In de statuten wordt het doel van de Vereniging als volgt omschreven: ‘de bevordering van de wetenschap en de kunst van de ingenieur in de meest uitgebreide zin, door onder andere het houden van vergaderingen ter behandeling van technische vraagstukken en van administratieve, economische en sociale onderwerpen op technisch gebied’. In het kader van deze doelstellingen zijn de afstudeerrichtingen en de leeftijden van de leden belangrijke kenmerken. Een breed scala van studierichtingen en een evenwichtige verdeling in verschillende leeftijdsgroepen bevorderen immers een 111

onderlinge uitwisseling van kennis en ervaring. Daarbij zal de ‘bij-de-tijdse’ kennis vooral bij de jongeren en de ervaring bij de oudere leden liggen. In 1917 werd gestart met een uitgesproken jong ledenbestand: 77% was jonger dan 40 jaar; 93% jonger dan 50 jaar; 33% civiel ingenieur; 30% werktuigkundig ingenieur Als we kijken naar de afstudeerrichtingen dan zien we dat in de periode tot de Tweede Wereldoorlog de werktuigbouwkundige ingenieurs en de wegen waterbouwers het sterkst vertegenwoordigd waren. Dat waren de traditionele richtingen die een hoofdrol speelden in de industrie en de versterking van de infrastructuur zoals (water)wegen en de toepassing van energie. Met de elektrificatie waren daarvoor ook steeds meer elektrotechnici nodig. Met de sterke groei in de steenkoolwinning nam toen ook het aantal mijnbouwkundige ingenieurs toe. Na de oorlog bleven de werktuigbouwkundigen lange tijd de belangrijkste groep binnen onze vereniging. Het aantal chemici nam echter vanaf die tijd sterk toe. Daarentegen daalde het aantal mijnbouwkundigen, als gevolg van de kunstmest- en kunststofactiviteiten en de sluiting van de mijnen. In aantal zijn de wegen waterbouwers altijd op een constant niveau gebleven, terwijl tot aan het eind van de vorige eeuw het aantal bouwkundigen en architecten bleef groeien ten gevolge van de verstedelijking en de vernieuwing in de utiliteitsbouw. In de afgelopen 15 jaar zijn met name ingenieurs in de informatica en bedrijfskunde sterk toegenomen binnen onze gelederen. Bij deze veranderingen die parallel liepen met de technisch/economische ontwikkelingen in de maatschappij, ook in onze regio, is het van belang om daarbij rekening te houden met die ontwikkelingen en de leeftijdsopbouw binnen onze vereniging die gedurende de afgelopen honderd jaar veranderd was. Een periode van 19 jaar - van 1946 tot 1965 - waarin de wederopbouw werd voltooid, de chemie zich verder ontplooide en de mijnbedrijven op topcapaciteit draaiden, werd abrupt afgesloten met de aankondiging van de mijnsluitingen en de noodzakelijke herstructurering. In en aansluitend aan deze periode begint zich duidelijk een veroudering van het ledenbestand af te tekenen, zij het, dat tegelijkertijd een geleidelijke verjonging merkbaar was. Tijdens de mijnsluitingen en de herstructurering (1965-1977) verschuift de leeftijdsgroep met het grootste aantal leden van de 35-40-jarigen naar de 50-55-jarigen In de negentiger jaren verschuift de gemiddelde leeftijd naar de 60-65 jarigen, 112

ondanks het fijt dat het aantal jongeren duidelijk was toegenomen. Een absolute piek in het aantal leden van 360 werd bereikt tijdens het 75 jarig lustrum in 1991. Mede door de economische crises die de regio trof in de decennia daarna zakte het aantal leden geleidelijk tot een niveau van 200 à 250. Tijdens een dieptepunt, zoals ook na de mijnsluitingen, werd binnen het bestuur de vraag gesteld of de Vereniging nog reden van bestaan heeft. In het verenigingsjaar 1970/1971 wordt dienaangaande een enquête onder de leden gehouden, terwijl tevens een forumdiscussie plaatsvond. De conclusie was duidelijk: ‘het voortbestaan van de Vereniging moet worden gewaarborgd, het bestuur zal activiteiten stimuleren’. In 1971/1972 werd een wervingsactie aangezet; het resultaat was een tijdelijke stabilisering en een toename van drie leden over twee jaar. In feite liet de actie nauwelijks een spoor na. De VIZL telde in haar bestaan captains of industry, (hoog)leraren, mensen uit de productie, ontwikkeling, overheid en uit diverse dienstensectoren tot haar leden. Zonder allerlei namen te noemen kan gesteld worden dat velen een leidende rol speelden in de economische ontwikkeling en in het bevorderen van het welzijn in onze regio en daarbuiten. Zo hebben er minstens 5 leden ministersposten bekleed en 1 lid heeft als Commissaris van de Koningin gediend. Er werden ruim 20 van onze leden in deze 100 jaar hoogleraar. Tenslotte nog enkele woorden over de financiën van onze vereniging. De eerste cijfers die een consistent beeld geven van de in en uitgaven van de Vereniging betroffen het verenigingsjaar 1920-1921. De uitgaven bedroegen Fl 401,-Met een contributie van Fl 7,50 per lid per jaar (vergelijkbaar met ruim € 60,- anno 2016) bedroegen de uitgaven 65% van de inkomsten, waarmee dat jaar werd afgesloten met een positief saldo. Het ‘reserve kapitaal’ van de Vereniging steeg daardoor tot Fl 376. (vergelijkbaar met ca € 2.350 in 2016). 113

Opmerkelijk feit is dat de contributie in 1927 werd verlaagd en vervolgens nog eens in 1935. Uit de archieven blijkt dat overeenstemming bestond over de gevormde reserves. Of de crisistijd hierbij ook nog een rol heeft gespeeld kan nergens uit worden afgeleid. Ondanks het toenemend aantal leden moest echter vanaf 1946 de contributie voortdurend worden verhoogd. Als de inflatie buiten beschouwing wordt gehouden en alle bedragen naar de vroegere gulden uit 1916 terug herleid zouden worden, dan blijkt dat de contributie per lid sinds 1935 over ruim 50 jaar nagenoeg gelijk is gebleven. Met de invoering van de automatische incasso (korting € 5, - vanaf 2006) en nog enkele geringe verhogingen en correcties na 1985, mede als gevolg van de invoering van de Euro, kan geconcludeerd worden dat de contributie anno 2016 uiteindelijk ongeveer gehalveerd is t.o.v. 1916. De laatste verhoging van de contributie van € 25 naar € 30 , inbaar middels automatische incasso, dateert van 2006. Ondanks de verminderende inkomsten van de contributies door ruim 15% inflatie en 5% door de teruggang van het aantal leden in de afgelopen 10 jaar, is de vereniging er in geslaagd om zonder exploitatieverlies de activiteiten op pijl te houden en de eigen bijdragen van de leden bij sommige activiteiten zoals het jaardiner bescheiden te houden. Echter over de hele periode van 100 jaar zijn de contributies niet de enige vorm van inkomsten geweest. Afgezien van enkele perioden waarin rente-inkomsten nog een substantiële bijdrage leverden aan de inkomsten, zijn er vaak aanvullend fondswervingen en bijdragen ‘in natura’ nodig geweest om excursies en lezingen vanuit organisaties en bedrijven mogelijk te maken en de financiën gezond te houden. Fondsenwerving en het aanspreken van reserveringen was vaak met name nodig ter bekostiging van extra activiteiten in het kader van jubilea. Die konden mede op representatieve wijze vorm gegeven door sponsoring van grote en middelgrote bedrijven en instellingen. Met de introductie van partnerschappen (een soort bedrijfslidmaatschap) in 2015 en met het organiseren van gezamenlijke activiteiten met de KIVI afdelingen in de regio, streeft het bestuur er naar om eventueel noodzakelijke toekomstige verhogingen in de contributie bescheiden te houden. Verder wordt er naar gestreefd dat het vermogen van de vereniging op een niveau van een factor 2,5 van de exploitatie blijft en dat daarbij het aanbod van activiteiten op een verantwoord niveau wordt gecontinueerd. Het geheel van de financiële geschiedenis van de Vereniging overziend, is de constatering gerechtvaardigd, dat door de jaren heen sprake is geweest van een consistent en evenwichtig beleid. De noodzakelijke contributieverhogingen werden gebruikt om de inflatie deels op te vangen en de bij de oprichting gestelde doelen zo goed mogelijk te verwezenlijken.

114

3. Ereleden en de uitreiking van de VIZL-Pluim In een vereniging die gedurende lange tijd goed functioneert volgens de in de statuten omschreven doelstellingen, is het een goed gebruik om leden die zich, hetzij door bijzondere verdiensten, hetzij door bijzondere trouw aan de VIZL hebben onderscheiden, tot ereleden te benoemen. Zo werden de voornaamste initiatiefnemers bij de oprichting van de VIZL, Ir. König en Prof. Van Iterson als eersten tot erelid bevorderd. Ter gelegenheid van het 35-jarig bestaan van de Vereniging in 1951 werd aan alle toen nog levende leden, die reeds vanaf de oprichting onafgebroken lid waren, eveneens het erelidmaatschap toegekend. De meesten hadden zich niet alleen onderscheiden in bijzondere trouw aan de VIZL maar hadden ook veelal verschillende bestuursfuncties uitgeoefend. De volledige lijst van de 19 ereleden ziet er als volgt uit: Ereleden van de Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg Jaar benoeming Naam

Bijzonderheden

1918

Ir. A.A.H.W. König

1930

Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson

1950 1950 1950 1950 1950 1950 1950 1950

Ing. - V.R.P.J. Blom Ing. A.L.J.H.W. Bonemeyer Ir. H.J.H. Dresen Ir. A.E. Dinger Ir. J.W. Kleinbentink Ir. H.C.A. Kortlandt Ing. E.L.J.J.G Michel Ir. P.W.H. Regout

1950 1950 1950 1956 2005 2005 2009 2013 2013

Ir. - N. van Spanje Ir. R. van Vloten Dr. Ir. P.J.M.E. Wintgens Ir. C.E.P.M. Raedts Ir. J.J.M. Braat Ir. P.J.J. Trijbels Ir. J.P.E. van Wersch Ir. G.H. Hecker Ir. E.M.M. Pieters 115

Bestuurslid Bestuurslid en Erevoorzitter 1951 Bestuurslid Bestuurslid

Overleden 1944 1957 1971 1959 1967

Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid en Erevoorzitter 1956 Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid Bestuurslid

1952 1972 1969 1971 1967 1971 1956 1977 1983 2009

In 2010 werd een nieuwe traditie geboren waarbij op de Algemene Leden Vergadering de zogenoemde ‘VIZL Pluim’ werd uitgereikt aan een lid dat zich in één of meer daaraan voorafgaande jaren zich bijzonder verdienstelijk hadden gemaakt. Sindsdien is de ‘VIZL-Pluim’ uitgereikt aan Ir. Rinus van Praag (2010) voor de organisatie van een bijzondere excursie/lezing, Ir. Guus Reubsaet (2011) voor zijn inzet als fotograaf en opzet/onderhoud van de website, Ir. Gerald Hecker (2012) voor zijn gedreven en inspirerende inzet als (bestuur)lid gedurende vele jaren, Ir. Theo Nohlmans (2013) voor het verder ontwikkelen van de website en aandacht voor social media, Ing. Robert Navis (2014) voor zijn pionierswerk in de vernieuwing van de presentatie van de VIZL en Ir. Eric Hamers (2015) voor zijn inspirerende inzet als bestuursvoorzitter en het leggen van contacten met Zuyd Hogeschool. In 2016 heeft het bestuur niet één persoon maar aan de jubileumcommissie ‘100 jaar VIZL’ als geheel de Pluim toegekend voor de voorbereiding en realisatie van het jubileumprogramma.

116

4. De contacten van de Vereniging waaronder die met de zusterverenigingen in binnen- en buitenland Zoals in hoofdstuk I werd vermeld maakte de maatschappelijke situatie van 100 jaar geleden het alleszins begrijpelijk dat er omstreeks 1915 - 1916 behoefte bestond aan het creëren van een extra band tussen de in Zuid-Limburg wonende en werkende ingenieurs naast de professionele. Vóór de oprichting van de VIZL waren er natuurlijk al contacten tussen ingenieurs onderling, zowel binnen Limburg als daarbuiten. De ingenieurs in de regio waren veelal lid van een beroeps- en/of ingenieursvereniging zoals het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) in Den Haag, die toen nog geen regionale afdelingen kende. Ook namen ze, zoals andere hoger opgeleiden, vaak als bestuurslid deel aan het verenigingsleven en organisaties in de regio. Twee ontwikkelingen in de relatie van de Vereniging met zusterverenigingen hebben in de loop der jaren een bijzondere betekenis gekregen. Het betreft de ontwikkeling van contacten en regelingen met het KIVI te Den Haag en de ontwikkeling van de contacten in het zogenaamde Drielanden Ingenieurs Kontakt (DIK) in de ‘Euregio Maas-Rijn’. De contacten met niet-ingenieursverenigingen en organisaties en de contacten met de zusterverenigingen in binnen- en buitenland zullen kort worden beschreven.

RELATIES BINNEN ZUID-LIMBURG Al spoedig ontstonden relaties met niet-ingenieursverenigingen in Zuid Limburg zelf. Zij beperkten zich tot het uitwisselen van programma's en het wederzijds uitnodigen voor lezingenavonden en een enkele maal ook voor excursies. Deze relaties waren overigens van vrijblijvende aard. Zij bleven soms steken in een eerste kennismaking, terwijl de wisselende intensiteit en duur doet vermoeden, dat zij sterk afhingen van het zittende bestuur en van persoonlijke contacten met een bestuurslid dat zich daarvoor inspande. Bij een bestuurswisseling verdwenen zij dan weer. Een willekeurige en beperkte greep geeft een indruk van de aard van de desbetreffende verenigingen en organisaties: - de Limburgse Kunstkring; - het Departement van Handel en Nijverheid, afd. Maastricht; - de Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging, kring Limburg; - de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, kring Limburg; 117

-

de afd. Beeldende Kunsten van Sociëteit Momus; het Ned. Geologisch en Mijnbouwkundig Genootschap; de Fabrikantenkring Maastricht; de Nederl. Maatschappij voor Nijverheid en Handel, departement Zuid-Limburg. het Limburgs Geschiedkundig en Oudheidkundig Genootschap het Continium Discovery Center (voorheen Industrion) te Kerkrade

Een van de eerste officiële afspraken met het Koninklijk Instituut van Ingenieurs

118

DE RELATIES MET HET KONINKLIJK INSTITUUT VAN INGENIEURS, HET KIVI Reeds bij de beschrijving van de situatie in Zuid-Limburg bij de oprichting werd gewezen op de excentrische geografische ligging ten opzichte van de rest van Nederland. Mede door de slechte verbinding per trein en de nog zeer geringe persoonlijke mobiliteit per auto was een min of meer geregeld contact met de ingenieursverenigingen in het westen van het land, namelijk het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) en de Vereniging van Delftse Ingenieurs, beperkt. Mede doordat ook ingenieurs, werkzaam in Limburg, bestuursfuncties bekleedden binnen het KIVI en door de toenemende belangstelling vanuit ‘Holland’ voor de opkomende mijnindustrie, de Maaswerken en de groei van het tramnet, verschenen er regelmatig artikelen in ‘De Ingenieur’ en werden er toch ook af en toe goed bezochte KIVI excursies georganiseerd naar Zuid-Limburg. Zo mochten de Limburgse KIVI leden in het decennium voor de oprichting van de VIZL in augustus 1905 de jaarlijkse ‘Feestvergadering’ organiseren. In de ‘regelingscommissie’ zaten vooraanstaande ingenieurs van ondermeer de Provinciale en de RijksWaterstaat en fabrieks- en mijndirecteuren uit Maastricht en Heerlen. Sommige namen komen we later tegen als (bestuurs)lid van de VIZL. Er waren 2 dagen ingeruimd voor bezichtigingen van de mijnen in Heerlen en fabrieken zoals de Sphinx en de Kon. Nederlandse Papierfabriek te Maastricht. Opmerkelijk is dat de deelnemers, ‘i.v.m. de geringe hotelaccommodatie in ZuidLimburg’, verdeeld moesten worden over 3 locaties t.w. Sittard, Maastricht en Heerlen. Alles werd uit de kast gehaald om de Hollanders te trakteren op alles wat Limburgers te bieden hadden. Er waren lovende woorden over de vooruitgang ‘de Nijverheid’, de maaltijden, het mooie landschap en het speciaal voor de KIVI leden georganiseerde concert in de ‘geïllumineerde muziektent op het Vrijthof’. De derde ‘inofficiële’ dag waar ondanks de late uurtjes in ‘de Momus’ toch veel leden aan deelnamen betrof het bezoek aan de, eerder in ‘de Ingenieur’ uitvoerig besproken, ‘Wereldtentoonstelling’ te Luik met een lunch in het ‘Deutsche Haus’. Dat bezoek waar de Limburgse gastheren ‘als deskundige gidsen’ optraden, was georganiseerd samen met de ‘Association des ingenieurs sortis de l’école de Liege’. Die wilden na afloop toch wel even kwijt dat ze teleurgesteld waren dat het KIVI er geen officieel bezoek van had gemaakt in tegenstelling tot hun Duitse, Engelse en Franse zusterverenigingen. 1913 was weer een jaar dat de Limburgers de feestexcursie binnen het KIVI mochten organiseren. Pikant is dat voorafgaand aan die tweedaagse excursie, die in Heerlen en in Aken en omgeving zou gaan plaatsvinden, juist de Franse zustervereniging haar bezoek 119

aan het KIVI, dat helemaal tot in detail was voorbereid met de steden Amsterdam en Rotterdam, op het laatste moment annuleerde. De KIVI excursie naar de mijnen in de Oostelijke Mijnstreek en de autorit naar twee stuwdammen in de Eiffel was een succes en deze keer zaten de president en de secretaris van de Aachener Bezirksverein Deutscher Ingenieure als gast aan bij het diner van het KIVI te Aken. Vanaf de oprichting van de Vereniging waren er contacten en was er samenwerking tussen het KIVI en de VIZL. De meeste leden van onze Vereniging waren overigens ook lid van het KIVI. Zo werden bij regelmaat de lezingen, excursies en verslagen van de VIZL aangekondigd en gepubliceerd in ‘de Ingenieur’. Ook excursies van afdelingen van het KIVI aan met name de mijnen werden gefaciliteerd door het bestuur van de VIZL. Het eerste uitgebreide contact tussen beide verenigingen vond in september 1918 plaats tijdens een afdelingsvergadering van het KIVI. Hieraan werd een tweedaagse excursie gekoppeld naar de mergelgroeve van St Pieter, de Staatsmijn Emma en een bezoek aan de mijnwerkerskolonie te Treebeek. Er was een regeling getroffen dat onze leden en die van de STV (Sociaal-Technische Vereeniging van Democratische Ingenieurs), konden deelnemen aan de vergadering en de excursies. Het waren ook VIZL leden, die de excursies en de voordrachten verzorgden. I.v.m. de voedseldistributie tijdens de oorlog diende men wel ‘de benoodigde vet- en broodkaarten’ in te leveren. Op 24 en 25 oktober 1919 werd er weer een vergelijkbare excursie georganiseerd door het KIVI (zie voor de afspraak het afschrift van de aantekeningen daarover op pagina 118). In 1922 werden echter de rollen omgedraaid en werden alle KIVI leden uitgenodigd om aanwezig te zijn bij een vergadering en lezing van de VIZL. Aansluitend was er in Gulpen een excursie waarin de plannen voor de oprichting van de Limburgsche Tram Maatschappij nader werden toegelicht. De excursie betrof de, daar in uitvoering zijnde, werken ter voltooiing van de tramverbinding van Maastricht naar Aken, waaraan een decennia lange plannenmakerij en politieke discussie aan vooraf was gegaan die landelijk bekend stond als ‘de Limburgsche Tramkwestie’. Het KIVI hield daarna regelmatig met buitenlandse gasten vergaderingen en excursies in Zuid-Limburg waar naast de mijnen ook thema’s als de Maaswerken en de elektrificatie op het programma stonden. Deze bijeenkomsten kwamen telkens met medewerking van onze leden tot stand. Daarbij werd onze Vereniging echter niet altijd expliciet genoemd. Voor zover nagegaan kan worden duurde het dan tot juni 1945 voordat opnieuw door het KIVI formeel contact werd gezocht en wel over de oprichting van een Instituutskring in Zuid-Limburg. 120

Vanwege de feitelijke inhoud volgt hier de volledige tekst van de brief, zoals gericht aan de heer Ross van Lennep, directeur van de Staatsmijnen: Waarde heer Ross van Lennep,

22 Juni 1945

Van Ir. J. van der Waerden, een der vice-presidenten van den Raad van Bestuur, vernam ik, dat met U was overlegd betreffende de oprichting van een Instituutskring in Zuid-Limburg, omvattende het gebied Heerlen, Maastricht, Roermond, overeenkomstig het bepaalde in art. 8 der Statuten van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (welke met de Huishoudelijke Verordening hierbij worden ingesloten). De Raad van Bestuur gevoelt van ouds zeer veel voor regionale manifestaties en heeft daarvoor gaarne financiële en andere steun over. Helaas is tot dusverre van Kringenvorming niet veel gekomen. De aangeslotenen bij den Kring zullen dan, als leden van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs kunnen samenkomen en werk in Instituutsstijl verrichten, hetgeen dubbel nuttig is in een tijd, dat de verkeersmiddelen niet toelaten het herleefde Instituut in ‘s-Gravenhage te bezoeken en men met elkaar gaarne contact heeft. Candidaat-leden kunnen ook toegelaten worden, zelfs gaarne, doch later zal te 's-Gravenhage beslist moeten worden over hun definitieve toelating en zal moeten worden bepaald tot welk soort leden zij, volgens art. 10 der Statuten, behooren. In de praktijk is ballotage c.a. een delicaat onderwerp gebleken en het is derhalve wenschelijk, hen, die zich aanmelden, uitdrukkelijk erop te wijzen, dat, ook al wonen zij de Kringvergaderingen bij, de ballotage niet vermeden kan worden. Teneinde zooveel mogelijk teleurstelling te voorkomen, zal het noodig zijn zoo spoedig mogelijk over volledige gegevens omtrent de betrokkenen te beschikken, zooals naam, geboortedatum, opleiding, diploma's, tegenwoordige en vroegere functies en hetgeen verder bij de beslissing i.z. ballotage van belang kan wezen. De Raad van Bestuur hoopt, dat U succes zult hebben en hem dan op de hoogte van den gang van zaken zult houden. Ten slotte de mededeeling, dat een gelijkvormig schrijven uitgaat naar collega Ir. A.A. Bienfait, te Helmond, met betrekking tot Kringvorming in Noord- Brabant. Van U beiden zien wij een antwoord met spanning tegemoet. P.S.: Het Koninklijk Instituut van Ingenieurs werd heropend 5 mei 1945, de Raad van Bestuur vergaderde daarop voor de eerste maal 15 juni jl. en behandelde toen ook het Zuidelijke Kringenvraagstuk. w.g. De Algemeen Secretaris In de archieven kan niet worden achterhaald, wat het antwoord op deze uitnodiging was. 121

Dat het genoemde ballotagebeleid van het KIVI een onoverkomelijke hindernis was, is vrijwel zeker. Volgens onze statuten werd toen al niet exclusief een opleiding op academisch niveau verlangd, want ook op basis van de bereikte positie kon men als lid worden toegelaten. Bovendien had de VIZL vanaf het begin ook leden die aan buitenlandse instituten hadden gestudeerd. Pas in 1969 werd de draad weer opgepakt met een rondschrijven van het KIVI over een ‘Werkgroep Regionale Kringen’. Hieruit bleek, dat nog steeds werd gedacht over nieuw op te richten kringen naast de reeds bestaande. Uit een kort verslag van een bespreking in 1976 te Eindhoven van het Academisch Genootschap, het KIVI, de Nederlandse Natuurkundige Vereniging en onze Vereniging blijkt dat de wens bestond van een bezinning op de maatschappij en op de maatschappelijke veranderingen. De VIZL deed mededeling van haar voornemen bij gelegenheid van haar 60-jarig bestaan in 1976 in een studiedag onder de titel: ‘De plaats van de ingenieur in de veranderende samenleving’. Voortvloeiend uit de genoemde bijeenkomst in Eindhoven werd echter een stuurgroep geformeerd, waarin onder andere KIVI-Zuid in oprichting was vertegenwoordigd. De VIZL nam hieraan geen deel daar inmiddels met de Belgische en Duitse collega's besprekingen werden gevoerd over een samenwerkingsverband, dat tot het Drielanden Ingenieurs Kontakt zou uitgroeien. Als voorbereiding op een gesprek van het bestuur van het KIVI met de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging, één van de partners in het DIK, vroeg de president van het KIVI in 1979 nadere inlichtingen over het Drielanden Ingenieurs Kontakt. Het was het jaar waarin de VIZL als DIK-voorzitter optrad en waarin door het NIRIA en de VIZL gezamenlijk, een in 1980 te houden drielanden-evenement werd voorbereid, waarbij zij tevens als gastheren zouden optreden. Het KIVI besloot toen daaraan een geldelijke bijdrage te leveren. Via geregelde informatie werden de contacten onderhouden en groeide de interesse over en weer. In 1982 deed het KIVI het voorstel, dat de VIZL als haar representant in ZuidLimburg zou kunnen optreden, kunnen deelnemen aan de KIVI-infomarkt en een artikel kon schrijven in het Technisch Weekblad in de rubriek KIVI-Nieuws. Onze voorzitter Ir. Ko van Duin kweet zich van dit laatste onder de titel ‘De Ingenieur in de periferie’ (zie pagina 123). Toch bleven de contacten beperkt. Een duidelijk positieve ontwikkeling bleef uit. Bij bepaalde evenementen, zoals van het DIK of bij de jaarlijkse ‘Scheeperslezing’ van het KIVI werd wederzijds wel acte de présence gegeven. In de herfst van 1987 werd beiderzijds gewerkt aan een samenwerkingsovereenkomst. De VIZL was daarbij zeer waakzaam tegen mogelijk inboeten op haar zelfstandigheid. 122

123

Op 26 mei 1988 werd uiteindelijk een ‘Samenwerkingsovereenkomst’ tussen de twee verenigingen gesloten. De belangrijkste grondslagen waren: - Op grond van deze overeenkomst zal de VI Z L, waar toepasselijk, in de regio Zuid-Limburg en in de Euregio optreden voor en namens het KIVI. Anderzijds zal het KIVI geen eigen regionale organisatie in Zuid-Limburg oprichten. - KIVI-leden zullen als gast toegang hebben tot VIZL-lezingen en -excursies. - Voor alle KIVI-leden in de regio betaalt het KIVI een jaarlijkse vergoeding aan de VIZL per KIVI-lid, zodat geen financieel nadeel voor de VIZL ontstaat. - De VIZL verkrijgt een zetel als waarnemer (VIZL-bestuurslid, tevens lid van het KIVI) in het KIVI-Convent van Voorzitters van Afdelingen en Regio's, dat tenminste 3x per jaar met het Hoofdbestuur van het KIVI vergadert. - De VIZL verleent steun aan KIVI-vakafdelingen, die in Zuid-Limburg evenementen organiseren. De voorkeur ging uit naar gezamenlijk optreden naar buiten. Met deze overeenkomst is toen een relatie ontstaan, die voor beide verenigingen speciaal met het oog op de toekomst voordelen zou bieden: het KIVI verkreeg een representant in de Euregio Maas-Rijn en de VIZL verkreeg ‘ruggensteun’ bij haar handel en wandel in deze Euregio.

Na de ondertekening van de overeenkomst met het K I V I op kasteel Vaalsbroek

De relatie met het KIVI is ook in de loop der jaren tot op heden onverminderd gekoesterd geweest. Met het KIVI werden door de VIZL in de regio ook gezamenlijke activiteiten georganiseerd. Naar aanleiding van het 150 jarig bestaan van het KIVI werd er door de VIZL, als hun vertegenwoordiger in de regio, een feestexcursie georganiseerd op 2 mei 1997. Het bestond ondermeer uit een bezoek aan de DSM site in Geleen met een lezing door Ir. S. de Bree voorzitter van de Raad van Bestuur en een feestrede door de president van het KIVI Ir. J. van Engelshoven. In 2000 werd zelfs een zesdelige leergang in Maastricht georganiseerd met als thema ‘Filosofie-Techniek-Duurzaamheid’ en werden de KIVIleden nogmaals gewezen op de KIVI regiofunctie van de VIZL in Limburg. 124

Met de fusie tussen het NIRIA en het KIVI in 2004 ontstond er evenwel een nieuwe situatie in Zuid-Limburg omdat daar immers al NIRIA regio’s/afdelingen bestonden. Op 6 oktober 2005 werd daarom een nieuwe samenwerkingsovereenkomst opgesteld, waarbij de zelfstandigheid van de VIZL gehandhaafd bleef (voor de overeenkomst zie pagina 126). De VIZL zou gaan deelnemen aan de gewestvergaderingen met de regiobesturen Limburg-Zuid en Maastricht van KIVI-NIRIA, waarbij de VIZL jaarlijks één vergadering zou gaan faciliteren. De bijdrage van KIVI-NIRIA werd verlaagd van ca 1100 euro naar 500 euro. In navolging van het KIVI-NIRIA, dat in 2013 onder de naam KIVI verder ging, heeft de VIZL begin 2006 besloten om zich zonder speciale voorwaarden open te stellen voor zowel Ir’s en Ing’s, mede gezien de verwachting dat ingenieurs zowel aan universiteiten als aan hogescholen hun bachelor- en/of masterdegree zouden kunnen halen. Na de fusie tussen het KIVI en het NIRIA zijn er geleidelijk ook wel verschuivingen opgetreden in de intensiteit in de contacten tussen de VIZL, het hoofdkantoor van KIVI in Den Haag en met de Zuid-Limburgse regio’s van het KIVI. Ook zijn een aantal zaken zoals het gebruik van de KIVI website door de VIZL inmiddels achterhaald doordat het VIZL een eigen website heeft opgezet. Met enige regelmaat bleven de VIZL en KIVI-NIRIA in de regio gezamenlijke lezingen en excursies organiseren zoals bijvoorbeeld in 2004 een lezing verzorgd ESSENT over de liberalisering van de energiemarkt en in 2008 een excursie naar het nieuwe Maasland ziekenhuis, gelegen op de grens tussen Sittard en Geleen. Vanaf 2014 zijn de banden met de twee KIVI regio’s, Limburg Zuid en Maastricht, weer sterker aangehaald. De leden worden consequenter over en weer uitgenodigd op elkaars bijeenkomsten. Door de vorming van een gemeenschappelijke activiteitencommissie ontstaat een goede samenwerking: enerzijds om de activiteiten beter op elkaar af te stemmen en anderzijds door de organisatorische krachten te bundelen, zoals het gezamenlijk organiseren van bijeenkomsten, Zo ontstaat een synergie tussen het KIVI, met haar motor in Den Haag, mede gevoed door de regio’s en de VIZL, in de uitvoering van de gezamenlijke regionale activiteiten. Zowel KIVI in de regio als de VIZL voelen de tijdgeest van individualisme, ‘geen tijd’, ‘kiezen voor mezelf’ die potentiële leden vaak doet twijfelen om zich aan te sluiten bij een vereniging. Anderzijds blijkt juist dat leden die eenmaal lid zijn, zich graag en vaak inzetten om succesformules van contacten, lezingen, excursies of anderszins te vervolgen.

125

126

HET DRIELANDEN INGENIEURS KONTAKT (DIK ) IN DE EUREGIO MAAS-RIJN Hoewel er van meet af aan geregelde contacten waren van de VIZL met het KIVI en de Vereniging van Delftse Ingenieurs gold dit in mindere mate voor de contacten tussen de VIZL en de zusterverenigingen in het ons direct omringende buitenland. Hoewel ook vervoersproblemen daarbij een rol hebben gespeeld, gaven vermoedelijk politieke motieven in de begintijd daarbij de doorslag zoals bij de reeds eerder beschreven latere poging van de VIZL om in 1919 contact te leggen met L'Association des Ingénieurs Diplomés par L'Université de Liège (AILG). Later werd wel enkele malen hulp van Belgische en Duitse zusters verkregen bij het organiseren van buitenlandse excursies en ontstonden er geleidelijk steeds meer contacten met hen. Er was echter geen sprake van gestructureerd, geregeld contact met betrekking tot zaken van gemeenschappelijk belang. Individuele contacten van leden, afgestudeerd aan buitenlandse universiteiten, met hun ‘Alma Mater’ zullen zeker hebben bestaan, maar daarover weten we te weinig. Dat veranderde echter in de zeventiger jaren, zo’n 25 jaar nadat de nare herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog begonnen weg te ebben en zowel persoonlijke als zakelijke contacten ook met de Duitse collega’s heel normaal werden. Er waren nog relatief veel leden met een opleiding aan de TH Aken onder de leden van de VIZL en ook begonnen Vlaamse Ingenieurs op HBO-niveau zich te organiseren. Op basis van de hierna te beschrijven ontwikkelingen werd op 10 juni 1978 in het Romeins Thermenmuseum te Heerlen het Drielanden Ingenieurs Kontakt (DIK) opgericht. Het DIK is bedoeld als een Euregionaal samenwerkingsverband tussen de ingenieursverenigingen der vier regio's Aken, Luik, Hasselt en Maastricht. De doelstellingen zijn: 1. het leggen en onderhouden van persoonlijke contacten tussen ingenieurs in de drielandenhoek België, Duitsland en Nederland; 2. de uitwisseling van ervaringen op het gebied van onderwijs, techniek en ruimtelijke ordening in de Euregio, alsmede het onderhouden van relaties met de regionale overheden, teneinde kennis en ervaring ten dienste te kunnen stellen aan het slechten van hindernissen die er in dat gebied zijn door grenzen, wetten en regelingen. De activiteiten van DIK omvatten lezingen, excursies en aanvankelijk éénmaal in de drie jaar een congres. Zij betreffen belangrijke aspecten van de regio.

127

Rond 1990 waren de volgende verenigingen hierbij aangesloten: - Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging (KVIV) met ca 480 leden; - Studiecentrum voor Techniek- en Ingenieurswetenschappen (STI) afd. Limburg (België), met ca 850 leden; - Vereniging van Technische en Industriële Ingenieurs (VTIH) zetel te Hasselt, met ca 800 leden; - Vereniging van Vlaamse Technische en Industriële Ingenieurs (VVTI) afd. Limburg met ca 650 leden; - Union Gramme (Association Royale des Ingenieurs Industriels) (IGLg); - Union des Ingenieurs Industriels Liegeois (U.ING.Lg); - Association des Ingenieurs Industriels Liegeois (AILG) met ca 3.000 leden; - Verein Deutscher Ingenieure (VDI) Aachener Bezirksverein, met ca 1.800 leden; - Verband Deutscher Elektrotechniker (VDE) Bezirk Aachen, met ca 1500 leden; - Nederlandse Ingenieursvereniging (NIRIA) regio Zuid-Limburg, afd. Maastricht, Heerlen en Sittard, met ca 900 leden; - Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg (VIZL) te Maastricht, met ca 360 leden. 128

In totaal was het DIK derhalve rond het einde van de jaren tachtig representant voor ongeveer 10.000 ingenieurs uit de Euregio Maas-Rijn. Op dat moment vertegenwoordigde de VIZL in dit DIK de academische ingenieurs in Nederland. Gezien het Euregionale karakter van het DIK werd in overleg met het KIVI besloten, dat de VIZL geacht mocht worden tevens representant te zijn voor het KIVI in de regio Zuid-Limburg. Zoals we hiervoor zagen veranderde dat bij de samensmelting tussen het NIRIA en het KIVI. De oprichting van het DIK mag gezien worden als het resultaat van een in de 60-er jaren langzaam groeiende relatie tussen de ingenieursverenigingen van het Akense, Luikse, Kempische en Nederlands-Limburgse industriegebied. De reden hiervan lag in het groeiend besef, dat de vier gebieden geografisch één gebied vormen met dezelfde sociaal-economische kenmerken en problemen (zie de figuur op pagina 128). Zuid-Limburg lag in het centrum van dit gebied en pakte als eerste de problemen voortvarend en op grote schaal aan. In 1972 reeds wordt binnen de Vereniging de mogelijkheid van samenwerking met Aken en Luik besproken. In 1973 volgt contact met het NIRIA. Weldra wordt voor het eerst de wens geuit om aan het overleg een vaste vorm te geven, een duidelijk doel te formuleren en de daartoe strekkende middelen te bepalen. Het zijn uiteindelijk de gezamenlijke besturen van het NIRIA in de regio Zuid Limburg, die in juni 1978 het voortouw nemen door een eerste algemeen contact te organiseren met de Verein Deutscher Ingenieure, afd. Aken, met de Koninklijke Vlaamse Ingenieursvereniging, afd. Limburg en de Koninklijke Vereniging van Industrieel en Technische Ingenieurs te Antwerpen. De organisatie van het DIK werd daarbij zo opgezet, dat een college van de voorzitters der verenigingen de grote lijnen van de activiteiten bepaalt. Elk jaar is één van de leden van dit college de voorzitter. Een werkgroep van gedelegeerden uit alle verenigingen organiseert activiteiten en bereidt beslissingen voor. Vanaf 1980 kreeg het DIK verder organisatorisch/bestuurlijk vorm waarbij het voorzitterschap van DIK steeds wisselend door de aangesloten landen werd gedragen. Het eerste voorzitterschap in 1980 van het DIK was met Ir. Ko van Duin in VIZL handen en het NIRIA leverde in die jaren de secretaris. Oud-VIZL bestuursleden zoals de heren Schyns, Trijbels en Bots, momenteel ons oudste lid, vertegenwoordigden de Vereniging gedurende langere perioden in die tijd in DIK. Als gevolg van een toegenomen interactie tussen de verenigingen werd besloten de samenwerking in een aparte organisatie onder te brengen. Op 24 september 1993 129

werd de oprichtingsakte van de Stichting Drielanden Ingenieurs Kontakt op het Gouvernement te Maastricht ondertekend door de constituerende verenigingen. De doelstelling van de Stichting DIK is vastgelegd in de notariële akte: ‘De Stichting DIK heeft ten doel het bevorderen van de kontakten en de samenwerking tussen ingenieurs en de ingenieursverenigingen in de Euregio MaasRijn, alsmede het bevorderen van al hetgeen met het vorenstaande in de ruimste zin verband houdt of daarvoor bevorderlijk kan zijn, zonder daarvoor in de plaats te treden van de constituerende verenigingen’.

De oorkonde bij de oprichting van de Stichting DIK in 1993; namens de VIZL tekent Ir. Peter Walraven, VIZLcommissaris (VIZLcommissaris Dipl.-Ing Pol Wishaupt was toen plaatsvervangend DIK-bestuurslid).

130

De werkwijze waarop DIK wordt bestuurd is in de loop der jaren gewijzigd. Aanvankelijk werden zowel bestuurs- als werkgroepvergaderingen gehouden. Echter omdat praktisch gesproken diverse werkgroep- en bestuursleden ook bij de andere vergadering aanzaten, is op enig moment – rond 2010 – besloten om één vergadering te houden waar zowel bestuurs- als werkgroepleden aanwezig waren. Bij besluiten evenwel was een minimale bezetting van bestuursleden uiteraard steeds nodig. Daarna werd er besloten om de statuten van DIK beter in overeenstemming te brengen met de gewenste nieuwe werkwijze en de gewijzigde samenstelling van de bij het DIK aangesloten verenigingen door fusies en een uittreding onder 1993: oud-VIZL en -DIK voorzitter hen. Daartoe werden deze in 2015 per notariële Ir. Ko van Duin toont de oorkonde acte in Maastricht vastgelegd. Op dat moment werd de VIZL in DIK vertegenwoordigd door Ir. Theo van Moll, reeds vele jaren DIK penningmeester, en door Ir. Boudewijn Huenges Wajer als plaatsvervangend bestuurslid. De bij DIK aangesloten verenigingen bestonden toen uit de volgende verenigingen: - ‘Association des Ingenieurs sortis de l'Universite de Liege’ (A.I.Lg), 2015: ca. 600 leden - ‘Koninklijk Instituut van Ingenieurs’ (KIVI)’ afd. Maastricht en Limburg-Zuid, 2015: ca. 750 leden - ‘Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg’ (VIZL), 2015: ca. 200 leden - ‘Union des Ingenieurs Industriels Liegeois‘ (UIlg), 2015: ca 150 leden - ‘VDI Aachener Bezirksverein EV‘, 2015: ca. 1.650 leden -‘VDE Regio Aachen‘, 2015: ca 1.000 leden en de - ‘Vlaamse Ingenieurs Kamer v.z.w. (VIK)’, 2015: ca. 550 leden In totaal telden de DIK verenigingen in 2015 ca. 5.000 leden. In de praktijk wordt het KIVI in DIK-bestuur vertegenwoordigd door bestuursleden afkomstig van de regionale KIVI afdelingen Maastricht en van Limburg-Zuid. Voor het VIK geldt dat het hier de afdeling Limburg daarvan betreft waarbij tevens opgemerkt dient te worden dat per 2016 het VIK onderdeel is geworden van een fusie met de, eerder uit DIK gestapte, KVIV onder de naam ‘IE-Net’. Naast het onderlinge overleg tussen de vertegenwoordigingen van de verenigingen in DIK bestuursvergaderingen werden er natuurlijk ook gezamenlijke activiteiten voor 131

de elkaars leden georganiseerd waarbij ook soms derden werden uitgenodigd. In 1983 werd een congres georganiseerd met als thema ‘Naar een hernieuwde waardering van eigen grondstoffen en energiedragers in de Euregio Maas- Rijn’; het aantal deelnemers was circa 400. In 1986 volgde een congres over ‘Transport en communicatie in de Euregio Maas-Rijn’. In 1989 vond een congres plaats onder de titel ‘Onderzoek, ontwikkeling en technologietransfer in de Euregio Maas-Rijn; Milieutechniek’. Bij deze congressen speelden de gedachten over Europese eenheid en de Europese Economische Gemeenschap een grote rol. In 1996 werd het congres ‘De Euregio Infrastructuur – knelpunt of knooppunt ?’ georganiseerd. In 2000 vond in samenwerking met ALMA en ORA EST (samenwerkingsverbanden van universiteiten en respectievelijk hogescholen in de Euregio) een congres plaats ‘Uitwisseling van ingenieurs-studenten’ en bij het 25 jarig DIK-jubileum in 2003 het congres ‘Techniek kent geen grenzen’, een gelegenheid waarbij de 5e ‘Stimulusprijs’ werd uitgereikt om het imago van techniek onder de jeugd te verbeteren. In het verlengde daarvan is in 2011 het in samenwerking met DIK het een kenniskwis onder scholen uit de Euregio georganiseerd. Dit initiatief vond in april 2016 wederom plaats onder de titel ‘Euregio Techniek Award’ in het vernieuwde Continium Discovery Center in Kerkrade. KIVI en het Continium organiseerde die bijeenkomst weer voor een aantal scholen uit de Euregio met medewerking van andere DIKverenigingen waaronder de VIZL. Naast dit soort activiteiten heeft DIK in 2015 ter gelegenheid van het 200 jarig bestaan van het Koninkrijk de Nederlanden bijdrage geleverd aan het burgermanifest ‘Waar een wil is, is geen grens’. Dit is een weerbarstige materie voor de Euregio, met als resultaat een effectief appel aan de nationale regeringen om grensoverschrijdende belemmeringen te verminderen. Vanaf midden midden negentiger jaren werd er buiten de congresjaren de jaarlijkse DIK ledendag ingevoerd. Reden hiervoor was om activiteiten van DIK, het congres werd inmiddels niet meer elke 3 jaar gehouden, dichter bij de leden te brengen. 132

Onder wisselend organisatorschap werd jaarlijks de DIK-ledendag gehouden, waarbij elke vereniging zijn leden kon uitnodigen. Zo werd in 1995 door de Luikse verenigingen een ‘Journée liégoise’ georganiseerd met een bezoek aan de burgemeester van Seraing waarna de electriciteitscentrale voor de TGV aldaar werd bezocht vervolgd door een bezoek aan de glas- en kristalfabriek in le Val St. Lambert. De dag werd afgesloten met een receptie op uitnodiging van de gedeputeerde staten van de Provincie Luik. De VIZL organiseerde binnen DIK voor het laatst in 2012 op Avantis in samenwerking met Zuyd Hogeschool een excursie naar het experimenteer project/locatie ‘De wijk van Morgen’ in Heerlen. Tevens wordt ook elk jaar een DIK-bestuursdag georganiseerd, ook door wisselend door één van de verenigingen, waarbij het doel is om bestuursleden met elkaar vertrouwd te maken en ideeën voor de toekomst uit te wisselen. De laatste DIKbestuursdag werd door de VIZL georganiseerd in 2015 in het Mijnmuseum te Heerlen in het kader van ‘het jaar van de Mijnen’ met lezingen, een film en een ‘mijnerfgoedwandeling’. T.a.v. de werkwijze van DIK kan nog worden opgemerkt dat het aanvankelijke idee is dat ieder land zijn eigen cultuur meeneemt naar vergaderingen en naar activiteiten die georganiseerd worden. Ook taaltechnisch is het idee dat iedere vereniging in zijn eigen taal zijn ideeën verwoord. In praktische zin blijkt echter dat niet alle deelnemers van de aangesloten verenigingen daarmee even goed kunnen communiceren c.q. de inhoudelijkheid een plek kunnen geven. Om die reden is diverse malen vanuit VIZLzijde getracht om Engels te introduceren als gemeenschappelijke voertaal. Immers de nieuwe generatie ingenieurs in de Euregio is zich terdege bewust van het voeren van een gemeenschappelijke taal en is derhalve goed Engelstalig opgeleid. Overigens zonder daarmee culturele eigenaardigheden te verloochenen. Wellicht dat het een kwestie van tijd is voordat ook de communicatie in DIK verband tussen Duitsers, Nederlanders en Belgen in het Engels zal plaatsvinden. Een voorschot op de tijd kan in dit jubileumboek echter niet genomen worden.

133

5. De Ingenieur in de veranderende maatschappij HET BEROEP - DE OPLEIDINGEN - EN TITULATUUR Je komt de term ‘íngenieur’, ook in Nederland, al eeuwen tegen in diverse boeken, geschriften, kranten etc. De opkomst van de Franse ingenieurs in de 18e en 19e eeuw was een stimulans voor de ontwikkeling van opleiding tot ingenieur in Nederland. Nog voor de ingenieur in de 20e eeuw z’n hoogtepunt van maatschappelijk aanzien en invloed had, beschreef Jules Verne in 1874 in zijn boek ‘de luchtschipbreukelingen’ zijn bewondering voor het karakter van de ideale ingenieur. In die tijd van Jules Verne voltrok zich in Nederland een proces waarbij het beroep, de markt en de opleiding van ingenieur veranderde. Er kwam naast een militaire school voor ingenieurs in Delft een Polytechnische School waar men uitsluitend de ‘burgelijke ingenieurs’ ging opleiden waar een grote mate van academische vrijheid in de studie gold. Hoewel de opleiding tot 1905 nog bij het ‘Middelbaar Onderwijs’ was ingedeeld werden de studenten tijdens hun opleiding, door het min of meer verplichte lidmaatschap van studentenverenigingen, voorbereid op het kunnen vervullen van vooraanstaande functies in de nijverheid en bij de overheid. Naast de nu nog steeds bestaande studentenverenigingen, waarvan het Delftsch Studenten Corps de oudste is, kende men ook verenigingen die op religieuze basis waren georganiseerd. Voor RK-studenten was dat Sanctus Virgilius (‘Virgiel’) die in 1898 als een aparte debating club ontstond. In die tijd speelde ondermeer de ‘sociale kwestie’, een onderwerp dat door ingenieurs/studenten werd aangegrepen om te discussiëren over hoe de technische vernieuwingen ten dienste gesteld konden worden om de economie te versterken. Dit werd als voorwaarde gesteld voor de economische ontwikkeling van het land die tot welvaart kon leiden voor alle bevolkingsgroepen. De belangenbehartigingsorganisaties zoals het KIVI en de Vereniging van Delftsche Ingenieurs (VDI) die in 1960 fuseerden, versterkten de elitaire ingenieursambities onder het motto ‘eendracht maakt macht’. Anderzijds werd er druk gediscussieerd en verschenen er in ‘de Ingenieur’ (het gezamenlijke blad van het KIVI en de VDI) artikelen over de onveilige werkomstandigheden, de slechte volkshuisvesting en de erbarmelijke volksgezondheid in die tijd. In 1904 ontstond er zelfs, geïnspireerd door marxistische en socialistische ideeën, een studentenbeweging ‘Rode Delft’ die de SociaalTechnische Vereniging van Democratische Ingenieurs en Architecten (STV) oprichtte. Deze aan de SDAP gelieerde vereniging heeft zich in de jaren twintig van de vorige eeuw opgeheven nadat een aantal leden van hen lid werden van een nieuwe door het KIVI opgerichte sectie ‘Technische Economie’. 134

In 1905 werd de ‘Polytechnische School’ dan de ‘Technische Hoogeschool Delft’. Deze viel toen onder het academische onderwijs. Tien jaar later ontstond toen een discussie over de titulatuur van ingenieurs en wie zich ‘ingenieur’ mochten noemen. Hoewel hier een apart hoofdstuk aan gewijd kan worden, kan volstaan worden met de constatering dat er in Nederland, na-ijlend op het buitenland, in die tijd een categorie ingenieurs bij kwam. De hogere landbouwschool werd in 1918, mede op initiatief van de Limburgse Gouverneur jhr Gustave Ruijs de Beerenbrouck, de Landbouw Hoogeschool Wageningen. Afgestudeerden gingen zich toen ook (landbouwkundig)ingenieur noemen. Beide typen ingenieur voerden vervolgens de nog niet wettelijk beschermde titel ir. Inmiddels was er ook een steeds grotere behoefte aan technisch middenkader als laag tussen de bedrijfsleiding die veelal uit academisch geschoolde Ir’s en hun buitenlandse equivalenten en de arbeiders. Een aparte groep vormden zij die op de ‘Ambachtschool’ (later L.T.S. genoemd) een ‘vak’ hadden geleerd. De interesse voor ‘ambachten’ bij jongeren en de ontwikkeling van de technische opleidingen daarvoor kennen een eigen geschiedenis en die is zeker even belangrijk als die van ingenieurs. Het voert echter te ver om daar hier dieper op in te gaan. In 1910 werd in Amsterdam de eerste Middelbaar Technische School (M.T.S.) in Nederland opgericht, waarna er meer volgenden. Pas eind jaren dertig lieten M.T.S.-ers zich in navolging van het buitenland ‘technisch-ingenieur’ noemen. Later konden zij door het NIRIA (‘Nederlands Instituut van Register Ingenieurs en Afgestudeerden van Hogere Technische Scholen’) en het KIVI gezamenlijk beheerde register de niet wettelijk beschermde titel ‘Ing-. Register’ voeren. Daarvoor moesten echter de M.T.S.-ers (na 1957 H.T.S-ers genoemd) eerst praktijkervaring opdoen en een examen afleggen. Toch voerden al vanaf 1929 sommige aan de M.T.S afgestudeerden de titel ing. vόόr hun naam tot ongenoegen van de Delftse ingenieurs. Pas in 1960 werd de titel ir. wettelijk beschermd. En in 1972 kreeg ook de titel ing. voor H.T.S.-ers en eerder aan der M.T.S.-afgestudeerden de wettelijke bescherming. In (Zuid-)Limburg ontstond begin vorige eeuw, mede in verband met de opkomende industrie en vooral door de mijnbouw, ook grote behoefte aan technici van verschillend niveau en de daarvoor benodigde opleidingen. Zoals eerder is vermeld, was men gedwongen om voor wat betreft de academisch gevormde ingenieurs personen van buiten de provincie en de landsgrens hier naar toe te halen. Maar er waren ook onder de Limburgse katholieke bevolking jongeren, merendeels uit hogere kringen en de middenstand, met een H.B.S. diploma die een opleiding aan de Technische Hoogeschool konden gaan volgen. Hoewel velen onder hen het Frans machtig waren, ondermeer doordat zij op Rolduc hadden gezeten, gingen de meeste studenten niet naar Luik maar naar Aken en Delft om daar de ingenieursopleiding te 135

gaan volgen. Vanwege de dure reis- en verblijfkosten die een studie in Delft met zich meebracht, waren er relatief veel studenten die in Aken gingen studeren. Deze gingen echter na hun studie niet altijd in Limburg aan de slag. Een bekend voorbeeld is Peter Debye uit Maastricht, die een formidabele carrière als molecuul-fysicus in Duitsland en later in Amerika maakte. Het talent van deze hoogleraar die in 1936 de Nobelprijs kreeg, is voor Nederland verloren gegaan. De VIZL heeft hem wel nog enkele keren weten te strikken om hier lezingen te houden. De eerste serieuze pogingen om ook in Limburg (Venlo en Heerlen) een M.T.S. te krijgen dateren van 1916 maar het duurde, mede i.v.m. de Eerste wereld Oorlog, nog tot 1918 voordat de Provincie aan de vereniging ‘Ambachtschool’ en ‘Mijnschool’ een subsidie van Fl 3000 toezegde om een M.T.S. in Heerlen op te zetten. Later werd dat de ‘Vereeniging van Nijverheidsonderwijs te Heerlen’ waarvan de Mijnschool was afgesplitst. In 1913 kon gestart worden met onderwijs in ‘burgelijke bouwkunde’, ‘werktuigbouwkunde’ en ‘electrotechniek’. In de besturen en directies van de Ambachtschool, de Mijnschool, de MTS en de genoemde verenigingen zaten toen diverse leden van de VIZL waaronder Prof. dr. ir. F. van Iterson. Toegang kregen personen met het getuigschrift 3 jaar H.B.S en met de diploma’s van de MULO-B en van de Ambachtschool (op voorwaardelijke basis). Daarmee begon dan ook in Zuid-Limburg het proces van ‘Tusschenlieden tot ingenieur’ zoals het eerder vermelde boek aangeeft. In 1929 betrok men een nieuw gebouw gelegen aan het Lindeplein (nu Burgemeester De Hesselleplein) dat groots werd geopend in aanwezigheid van hoogwaardigheidsbekleders van de overheid waaronder de minister van Onderwijs, de clerus en het schoolbestuur onder leiding van de VIZL leden Ir. W. Schweitzer en Prof. dr. ir. F. van Iterson. Menigmaal deed het nieuwe gebouw dienst voor bijeenkomsten van de VIZL. Ook het lerarencorps bestond, ook nog lange tijd daarna, voor een groot deel uit VIZL-leden. Na de Tweede Wereld Oorlog ontstond er een behoefte aan een tweede en zelfs derde Technische Hoogeschool in Nederland. Voor de bevrijding van de Randstad werden er korte tijd al colleges gegeven in het bevrijde Eindhoven door Delftse hoogleraren. Na de Tweede Wereldoorlog is nog getracht om met de hulp van Debye in Maastricht een nieuwe Technische Hogeschool te krijgen maar Philips had betere kaarten om te zorgen dat de beslissing in 1950 toch ten gunste van Eindhoven uitviel en de TH Eindhoven in 1956 van start kon gaan. Het aanbod van de studierichtingen verschilde enigszins met dat van Delft. In Eindhoven waren er geen faculteiten voor wegen water-, mijn-, scheeps- en vliegtuigbouwkunde. Dat gold overigens ook voor de TH Twente te Enschede die in 1964 werd geopend met als bijzonderheid dat daarbij een campus werd gebouwd waar studenten verplicht werden om daar de eerste jaren te wonen. Ook was het mogelijk om na het behalen van het 136

baccalaureaat na een nominale studieduur van drieënhalf jaar als ‘baccalaureus’ af te studeren met de titel btw achter de naam (baccalaureus technische wetenschappen). Omdat er in het bedrijfsleven daar toen nog geen behoefte aan bleek te zijn, studeerden de meeste studenten toch daarna door om hun ingenieursdiploma te behalen. Met de invoering van de tweefasen structuur in 1982 in het wetenschappelijk onderwijs werd ook voor WO-ingenieurs de studieduur tot 4 jaar bekort en verdween de titel btw. In verband met de zwaarte van die WO-studies en om de noodzakelijke multidisciplinaire vorming met name voor ingenieurs te kunnen waarborgen werd overigens in 1995 voor hen de studieduur weer teruggebracht naar 5 jaar. Het voert hier te ver om dieper in te gaan op de vestiging van nieuwe (technisch) universitaire faculteiten in Nederland. Als uitzonderingen dienen wel Groningen en de Open Universiteit (‘leren op afstand’) in Heerlen genoemd te worden waar vanaf midden zeventig jaren en later, enkele technische opleidingen worden verzorgd waarvan het diploma recht geeft op het voeren van de titel ir. of MSc. In 1986 zijn de 3 TH’s en de LH Wageningen zich Universiteit gaan noemen. H.T.S.-en andere hogere beroepsopleidingen (HBO) werden toen ‘Hogescholen’. Recent noemen die zich soms i.v.m. de toenemende internationalisering ‘University of applied sciences’. Er zijn overigens nog meer ontwikkelingen in het onderwijs te bespeuren die de schijn hebben van inflatie van begrippen. Zo werd de benaming ‘lector’, de rang net onder die van ‘hoogleraar’, in het wetenschappelijk onderwijs in 1980 afgeschaft en mochten lectoren zich daarna ook ‘hoogleraar’ noemen. In 2001 kwam de benaming ‘lector’ weer terug voor gespecialiseerde docenten van een instelling in het hoger beroepsonderwijs die daar onderzoek kunnen (laten) doen in een bepaald vakgebied, een zogenoemd ‘lectoraat’ Deze professionalisering in het HBO geeft nu de mogelijkheid om promovendi via een gelieerd wetenschappelijk instituut aan een HBO-instelling ook daar hun onderzoek te laten uitvoeren. Met name in Nederland zijn de grote schotten tussen de verschillende typen opgeleide ingenieurs in de afgelopen 50 jaar geleidelijk verkleind en zijn er in het onderwijs altijd in meerdere of mindere of mate doorstroommogelijkheden geweest. Beroepsgerichte en wetenschappelijk opgeleide ingenieurs vullen elkaar aan en beschouwen elkaar niet meer als concurrent. Een vroeg voorbeeld van die samenwerking en emancipatie van de beroepsgerichte ingenieur in het bedrijfsleven vinden we in de eerder genoemde publicatie ‘Groeien door kunstmest’. Daarin wordt de samenwerking tussen beide soorten ingenieurs beschreven in de zestiger en zeventiger jaren op het Centraal Lab van de afdeling ‘Ontwikkeling van Anorganische Producten’ van DSM. Ing. Piet Kaasenbrood en Ir. Herman de Rooij, VIZL-lid en later hoogleraar, maakten deel uit van dat team en wisten beiden belangrijke uitvindingen tot stand te brengen in het ureum-strip-proces respectievelijk het HPO-proces in de caprolactambereiding. 137

In 1967 startte Twente met de lobby om een medische faculteit binnen te halen maar er is uiteindelijk in Maastricht gestart met medisch onderwijs in 1974 waarmee extra werkgelegenheid in Zuid-Limburg werd gecreëerd. Daarmee werd alvast vooruitgelopen op de officiële opening van de Universiteit Maastricht in 1976, toen nog Rijksuniversiteit Limburg genoemd Dat ging nog bijna mis omdat de behoefte aan medici toen iets leek terug te lopen. In 1992 werd de Stichting Hoger Beroepsonderwijs Limburg opgericht. Onder andere de opleidingen van het Hoger Technisch Onderwijs en de opleidingen van het Hoger Laboratorium Onderwijs te Sittard vielen onder deze nieuwe stichting. In 1999 werden deze opleidingen ook samen ondergebracht in de nieuwbouw in Heerlen. Na diverse fusies met niet-technische hogere beroepsopleidingen en naamswijzigingen is enkele jaren later de ‘Zuyd Hogeschool’ ontstaan waar nu in Heerlen alle geaccrediteerde technische/bèta HBO-opleidingen in Zuid-Limburg zijn ondergebracht. Met de nieuwe wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek uit 1992 is het bachelor-master systeem ingevoerd. Daarbij krijgen degenen die de 3 jarige bachelorfase van een (landbouw)technische studie goed hebben afgerond aan een wetenschappelijke onderwijsinstelling de BSc titel achter hun naam. Na de masterfase van 2 jaar kunnen afgestudeerden in zo’n richting aan die opleidingen MSc achter hun naam plaatsen of de ir. titel vόόr de naam voeren. Na afronding van 4 jarige opleiding aan een instelling voor hoger beroepsonderwijs is dat de ‘B titel’(bachelor). Echter die ingenieurs kunnen dan ook kiezen voor de ing. titel vόόr de naam. Studenten uit het hoger beroepsonderwijs met een aanvullende masteropleiding aan zo’n instelling mogen ook een mastertitel voeren (afgestudeerden met een vanaf 2014 geaccrediteerde masteropleiding kunnen dan ook de MSc titel voeren maar niet de ir. titel). Voor deze de accreditatie van bachelor en masteropleidingen is er een Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) in 2005 opgericht. In Nederland zien we dat na de invoering van het bachelor-master systeem de titels ir. en ing. met name door jongeren nauwelijks nog gebruikt worden. En dat geldt ook voor de benaming, laat staan de aanspreektitel, ‘ingenieur’ hoewel dat in het buitenland anders is. In Nederland houden juristen en medici wel graag vast aan hun (aanspreek)titel waaraan zij in de praktijk een zekere trots en status aan kunnen ontlenen. De tijd zal het leren of hierin in Nederland voor de genoemde drie beroepsgroepen nog verandering komt. Naast het structureren en veranderen van het onderwijs om ingenieurs, andere bètamensen en technici goed voor te bereiden op de toekomst en de praktijk, is al lang geleden het besef ontstaan dat samenwerking met het bedrijfsleven daarin essentieel is. 138

Er zijn in dit kader in de jaren vijftig van de vorige eeuw organisaties daarvoor opgericht. Later kwam daar nog bij dat het wenselijk was en dat is het nog steeds om het imago van techniek onder jongeren te verbeteren en het aantal meisjes dat in de techniek gaat te vergroten. Immers er ontstond door diverse oorzaken een dreigend tekort aan technisch goed opgeleid personeel. Het voert hier te ver om diep in te gaan op de wijze waarop dit tij gekeerd werd maar in onze regio kunnen initiatieven genoemd worden zoals die van de Stichting Stimu-leren (vanaf 1999 gestart vanuit het NIRIA-Maastricht) en de eerder vermelde ondersteuning in 2002 van de Stichting ‘Maak ’t in de techniek’. In 2014 organiseerde het VIZL een ‘Kies voor techniek’ dag en in april 2016 vond de ‘Euregio Techniek Award’ plaats. Wat betreft het aandeel van ‘bèta-meisjes’, dat was in 1983 aan de HTS-en slechts 1,7%. Hoewel het aandeel mannen en vrouwen in het voortgezet en hoger onderwijs anno 2014 gelijk is, ligt het percentage dat kiest voor bèta in het MBO/HBO nog rond de 20% en bij het WO op ca 25%.

DE VERANDERENDE INGENIEUR KLAAR VOOR DE TOEKOMST Wat kenmerkt dan nog een ingenieur? De fascinatie voor techniek en het zoeken naar oplossingen en verbeteringen, kennis over te brengen en mee te sturen of anderen te adviseren of te behoeden voor verkeerde beslissingen!? Er zijn immers nogal wat maatschappelijke uitdagingen waarin oplossingen van ingenieurs gevraagd worden (voedsel, water, klimaat, veiligheid etc.). Afhankelijk van individuele voorkeuren, vaardigheden en loopbaankansen moeten ingenieurs kunnen uitgroeien tot specialisten en tot generalisten. Zij moeten daarbij functioneren binnen een maatschappelijk krachtenveld dat hieronder als een vijfhoek wordt weergegeven. Overheid: Beleid, Wet en Regelgeving

Wetenschap: Kennis en Technologie

Ingenieurs zitten overal

Markt: Productie en Consumptie

Financiën: Investeerders, Pensioenfondsen en Banken

Burgermaatschappij

139

Hoe speelt het technisch onderwijs in op de veranderde behoeften aan de benodigde kennis en vorming van de ingenieur? De eisen die gesteld worden aan de benodigde hoogwaardige kennis en specialisatie hebben soms geleid tot verschraling en angst bij jongeren om in de techniek te gaan. Door ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, (overheids)campagnes en verbeteringen in het onderwijsaanbod zien we dat jongeren toch weer steeds vaker voor techniek kiezen. En we zagen dat gelukkig (!) ook bij meisjes. Zij kiezen voor ‘life sciences’ maar ook voor de meer traditionele studies zoals werktuigbouw, elektrotechniek en bouwkunde. Door veranderende technologische omgevingen, en snellere innovaties, vervagen grenzen en verdwijnen traditionele beroepen. Andere eisen worden nu aan de bachelor of master gesteld. Ook voor ‘de nieuwe ingenieur’ wordt in het onderwijs naast de technische inhoud meer nadruk gelegd op interdisciplinair werken, maatschappelijke betrokkenheid, veranderings- en ondernemingslust, internationale oriëntatie en lange termijngerichtheid, met veel IQ, EQ. De innerlijke drive die een ingenieur nodig heeft om goed te kunnen functioneren, wordt steeds belangrijker en kan gekarakteriseerd worden door de MQ (‘Meaning’ = ‘mijn drijfveren’ Quotient). Door deelname aan (studenten)verenigingen konden en kunnen studenten nog steeds werken aan een bredere vorming. Alleen technische vorming is onvoldoende om ingenieurs op de huidige maatschappelijke veranderingen optimaal te kunnen laten anticiperen. Wat vroeger in de studieprogramma’s of curricula op de Technische Universiteiten op facultatieve basis aan ‘maatschappijvakken’ werd aangeboden kent nu weer een ‘revival’ en dat geldt ook voor Hogescholen. De noodzaak dat ook ingenieurs zich voorbereiden op hun rollen in het huidige tijdperk, waarin de veranderingsprocessen steeds sneller verlopen, is groter dan ooit te voren. Zoals in het voorwoord van dit jubileumboek staat, draagt ook de VIZL bij aan de vorming van haar leden en daardoor impliciet mede aan de ontwikkeling van deze regio. De VIZL heeft als vereniging nooit de pretentie gehad om zelf een expliciete rol te spelen in die ontwikkeling. De bijdrage was en blijft het gevolg van de netwerk- en educatieve functie die VIZL haar leden en anderen biedt en daar hoort ook bij het benoemen van de verschillende rollen van ingenieurs in het huidige tijdperk.

140

Besturen (1916-2015)

NB Van nog levende bestuursleden en die waarvan de voornaam was te achterhalen is in het overzicht vanaf ongeveer 1970 bij de eerste keer dat die worden genoemd de voornaam vermeld.

141

jaar

voorzitter

1916/17 Ir. A.A.H.W. König 1917/18 Ir. A.A.H.W. König 1918/19 (wnd) Ir. J.H.W. Bauduin 1919/20 (wnd) Ir. J.H.W. Bauduin 1920/21 Ir. J.H.W. Bauduin 1921/22 Ir. J.H.W. Bauduin 1922/23 Prof. ir. F.K.Th.v. Iterson 1923/24 Prof. ir. F.K.Th.v. Iterson 1924/25 Prof. ir. F.K.Th.v. Iterson 1925/26 Ir. A.E. Dinger 1926/27 Ir. A.E. Dinger 1927/28 Ir. A.E. Dinger 1928/29 Ir. P. Regout 1929/30 Ir. P. Regout 1930/31 Ir. P. Regout 1931/32 Ir. U.J.F. Groenier 1932/33 Ir. U.J.F. Groenier 1933/34 Ir. U.J.F. Groenier 1934/35 Ir. D.P. Ross v. Lennep 1935/36 Ir. D.P. Ross v. Lennep 1936/37 Ir. D.P. Ross v. Lennep 1937/38 Ir. H.A.H. de Ronde 1938/39 Ir. H.A.H. de Ronde 1939/40 de Ronde/Ross v. Lennep 1940/41 Ir. J. Bakker 1941/42 Ir. J. Bakker 1942/43 Ir. J. Bakker 1943/44 Ir. P.C. Wichers 1944/45 Ir. P.C. Wichers 1945/46 Ir. P.C. Wichers 1946/47 Ir. C.E.P.M. Raedts 1947/48 Ir. C.E.P.M. Raedts 1948/49 Ir. C.E.P.M. Raedts 1949/50 Ir. H.J. Itz 1950/51 Ir. H.J. Itz 1951/52 Ir. H.J. Itz 1952/53 Dr. ir. J.M. Deenen 1953/54 Dr. ir. J.M. Deenen 1954/55 Dr. ir. J.M. Deenen 1955/56 Ir. E.Ch.J. Dubois 1956/57 Ir. E.Ch.J. Dubois 1957/58 Ir. E.Ch.J. Dubois 1958/59 Ir. K.A.M. Stoffels 1959/60 Ir. K.A.M. Stoffels 1960/61 Ir. K.A.M. Stoffels 1961/62 Dr. W. de Braaf 1962/63 Dr. W. de Braaf 1963/64 Dr. W. de Braaf 1964/65 Ir. H. le Clercq 1965/66 Ir. H. le Clercq

secretaris Ir. A.H. van Rood Ir. A.H. van Rood Ir. P.W.H. Regout Ir. P.W.H. Regout Ir. A.G. Quarles v. Ufford Ir. A.G. Quarles v. Ufford Ir. A.G. Quarles v. Ufford Ir. A.G. Quarles v. Ufford Ir. A.E.M.J. Hanlo Ir. H.C.A. Kortlandt Ir. H.C.A. Kortlandt Ir. ing. M.G. Driessen Ir. ing. M.G. Driessen Ir. ing. M.G. Driessen Ir. J. v. Dam v. Isselt Ir. J. v. Dam v. Isselt Ir. J. v. Dam v. Isselt Dr. ir. F.W. v. Berckel Dr. ir. F.W. v. Berckel Dr. ir. F.W. v. Berckel Ir. R.C.A. Franken Ir. R.C.A Franken Ir. R.C.A. Franken Ir. O.F.H.H. v.d. Loo Ir. O.F.H.H. v.d. Loo Ir. O.F.H.H. v.d. Loo Ir. A.H.J. Swinkels Ir. A.H.J. Swinkels Ir. A.H.J. Swinkels Ir. J.E.R. Telders Ir. J.E.R. Telders Ir. J.E.R. Telders Ir. J.M. Gadiot Ir. J.M. Gadiot Ir. J.M. Gadiot Dr. G.G.H. Hamm Dr. G.G.H. Hamm Dr. G.G.H. Hamm Ir. A.P.A. Guyaux Ir. A.P.A. Guyaux Ir. A.P.A. Guyaux Ir. J.W.R. Baerts Ir. J.W.R. Baerts Ir. C.E.P.M. Raedts Ir. J.L. Frima Ir. J.L. Frima Ir. J.L. Frima Ir. L.C.H. v.d. Sande Ir. L.C.H. v.d. Sande Ir. L.C.H. v.d. Sande

142

penningmeester Ir. P.W.H Regout Ir. F.B.J.H. Moubis Ir. F.B.J.H. Moubis Ir. F.B.J.H. Moubis Ing. A.L.J.H.W. Bonemeyer Ing. A.L.J.H.W. Bonemeyer Ing. A.L.J.H.W. Bonemeyer Ir. D.J. Klink Ir. D.J. Klink Ir. D.J. Klink Ir. F.I.J. Kanstein Ir. F.I.J. Kanstein Ir. F.I.J. Kanstein Ir. J.J.H. Vos Ir. J.J.H. Vos Ir. J.J.H. Vos Ir. A.H.E. Lahaye Ir. A.H.E. Lahaye Ir. A.H.E. Lahaye Ir. C.F. Egelie Ir. C.F. Egelie Ir. C.F. Egelie Ir. K.J.B. de Kleermaeker Ir. K.J.B. de Kleermaeker Ir. K.J.B. de Kleermaeker Ir. D.C. v. Schaik Ir. D.C. v. Schaik Ir. D.C. v. Schaik Ir. P.M. Knols Ir. P.M. Knols Ir. P.M. Knols Ir. H. Oolbekking Ir. H. Oolbekking Ir. H. Oolbekking Ir. J.A.A. Bosch Ir. J.A.A. Bosch Ir. J.A.A. Bosch Ir. J.D.A. Wajer Ir. J.D.A. Wajer Ir. J.D.A. Wajer Dipl. Ing. H.W. Kibbeling Dipl. Ing. H.W. Kibbeling Dipl. Ing. H.W. Kibbeling Ir. C.J. Hoenkamp Ir. C.J. Hoenkamp Ir. C.J. Hoenkamp Ir. H.J.J. Dresen Ir. H.J.J. Dresen Ir. H.J.J. Dresen Ir. M.E. Stalman

commissaris 1916/17 1917/18 1918/19 1919/20 1920/21 1921/22 1922/23 1923/24 1924/25 1925/26 1926/27 1927/28 1928/29 1929/30 1930/31 1931/32 1932/33 1933/34 1934/35 1935/36 1936/37 1937/38 1938/39 1939/40 1940/41 1941/42 1942/43 1943/44 1944/45 1945/46 1946/47 1947/48 1948/49 1949/50 1950/51 1951/52 1952/53 1953/54 1954/55 1955/56 1956/57 1957/58 1958/59 1959/60 1960/61 1961/62 1962/63 1963/64 1964/65 1965/66

commissaris

commissaris

Ir. J.G. Bellaar Spruyt Prof. ir. F.K.Th. v.Iterson Ir. A.E. Dinger Ir. J.G. Bellaar Spruyt Ir. J.H.W. Bauduin Ir. A.E. Dinger Ir. Koster Ir. J.H.W. Bauduin Ir. A.E. Dinger Ir. Koster Ir. J.H.W. Bauduin Ing. J.M.F.E. Wintgens Ir. Koster Ir. R. van Vloten Ir. W.H.D. v. Goudoever de Jongh Ir. Koster Ir. R. van Vloten Ir. W.H.D. v. Goudoever de Jongh Ir. H.A.H. de Ronde Ir. R. van Vloten Ir. W.H.D. v. Goudoever de Jongh Ir. H.A.H. de Ronde Ir. A.H.E. Lahaye Dr. D. Knuttel Ir. H.A.H. de Ronde Ir. A.H.E. Lahaye Dr. D. Knuttel Ir. M.E.H.Ch. Bongaerts Ir. A.H.E. Lahaye Dr. D. Knuttel Ir. M.E.H.Ch. Bongaerts Ir. L.J.M. Diricks Dipl. Ing. J.F.E. Regout Ir. M.E.H.Ch. Bongaerts Ir. L.J.M. Diricks Dipl. Ing. J.F.E. Regout Ir. D.P. Ross van Lennep Ir. L.J.M. Diricks Dipl. Ing. J.F.E. Regout Ir. D.P. Ross van Lennep Ir. L.J.M. Diricks Ir. C.J. Damme Ir. D.P. Ross van Lennep Ir. U.J.F. Groenier Ir. C.J. Damme Ir. W. Frey Ir. J.F. Foeke Ir. C.J. Damme Ir. W. Frey Ir. J.F. Foeke Dr. ir. F.W. van Berckel Ir. F. Volker Ir. J.F. Foeke Ir. A.A.J. Stols Ir. F. Volker Ir. A.F.M.H.A. Martens Ir. A.A.J. Stols Ir. H.O.J.H. Bauduin Ir. A.F.M.H.A. Martens Ir. A.A.J. Stols Ir. H.O.J.H. Bauduin Ir. A.F.M.H.A. Martens Ing. V.R.P.J. Blom Ir. H.O.J.H. Bauduin Ir. J.C. Flohil Ing. V.R.P.J. Blom Ir. P.C. Wichers Ir. J.C. Flohil Ing. V.R.P.J. Blom Ir. P.C. Wichers Ir. J.C. Flohil Ing. E. Michel Ir. P.C. Wichers Ir. C.E.P.M. Raedts Ing. E. Michel Dr. ir. J.S.A.J.M. van Aken Ir. C.E.P.M. Raedts Ing. E. Michel Dr. ir. J.S.A.J.M. van Aken Ir. C.E.P.M. Raedts Ir. F.J.C. Bianchi Dr. ir. J.S.A.J.M. van Aken Dr. ir. J.M. Deenen Ir. F.J.C. Bianchi Ir. F.L.H. v.d. Grinten Dr. ir. J.M. Deenen Ir. F.J.C. Bianchi Dr. ir. J.M. Deenen Dr. ing. L.J. Ruland

Dr. G. Berkhoff

Dipl. Ing. A.H.M. Sauter

Dr. ing. C.L. Beuken Dr. ing. C.L. Beuken Dr. ing. C.L. Beuken Ir. H.G. Noordman Ir. H.G. Noordman Ir. H.G. Noordman Ir. W.P.A.J. Kempen Ir. W.P.A.J. Kempen Ir. W.P.A.J. Kempen Ir. F.H. Smulders Ir. F.H. Smulders Ir. F.H. Smulders Ir. R.C. van Eyck Ir. R.C. van Eyck Ir. R.C. van Eyck

Dr. ing. Th.O.H.J. Dorren Ir. M.J.M.G. Groutars Dr. ing. Th.O.H.J. Dorren Ir. M.J.M.G. Groutars Dr. ing. Th.O.H.J. Dorren Ir. H. le Clercq Dr. ing. Th.O.H.J. Dorren Ir. H. le Clercq Dipl. Ing. J.F.J. Dreissen Ir. H. le Clercq Dipl. Ing. J.F.J. Dreissen Ir. J.P.C. Loomans Dipl. Ing. J.F.J. Dreissen Ir. J.P.C. Loomans Dipl. Ing. Ph.M.J.L. Dirkse Ir. J.P.C. Loomans Dipl. Ing. Ph.M.J.L. Dirkse Ir. M.J.M.G. Groutars Dipl. Ing. Ph.M.J.L. Dirkse Ir. M.J.M.G. Groutars Ir. L.W. Heringa Ir. M.J.M.G. Groutars Ir. L.W. Heringa Ir. J.M.G. Henrar Ir. L.W. Heringa Ir. J.M.G. Henrar Ir. A. Wyers Ir. J.M.G. Henrar Ir. A. Wyers ` Ir. W.J.C. Gribnau

143

jaar

voorzitter

secretaris

1966/67 1967/68 1968/69 1969/70 1970/71 1971/72 1972/73 1973/74 1974/75 1975/76 1976/77 1977/78 1978/79 1979/80 1980/81 1981/82 1982/83 1983/84 1984/85 1985/86 1986/87 1987/88 1988/89 1989/90 1990/91 1991/92 1992/93 1993/94 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Ir. H. le Clercq Ir. drs. M.J. Portegies/Berenschot Ir. F.S. Muller Ir. G.H. Berenschot Ir. F.S. Muller Ir. G.H. Berenschot Ir. F.S. Muller Ir. Rieks Kappelhof Ir. J.J.J. Crul Ir. H.C. Kappelhof Ir. J.J.J. Crul Ir. H.C. Kappelhof Ir. J .J.J. Crul Ir. Frans Hamer Ir. J.J.J. Crul Ir. F.J.J. Hamer Ir. J.J.J. Crul Ir. F.J.J. Hamer Ir. J .J.J. Crul Ir. F.J.J. Hamer Ir. Jos Bots Ir. F.J.J. Hamer Ir. J.M.J. Bots Ir. Piet Kriele Ir. J.M.J. Bots Ir. P.J.A. Kriele Ir. Ko van Duin Ir. P.J.A. Kriele Ir. J.M. van Duin Ir. P.J.A. Kriele Ir. J.M. van Duin Ir. P.J.A. Kriele/ Ir. Ed van Wersch Ir. J.M. van Duin Ir. J.P.E. van Wersch Ir. J.M. van Duin Ir. J.P.E. van Wersch Ir. J.M. van Duin Ir. J.P.E. van Wersch Ir. J.M. van Duin Ir. J.P.E. van Wersch Ir. Winand Schiffelers Ir. J.P.E. van Wersch Ir. H.W. Schiffelers Ir. J.P.E. van Wersch Ir. H.W. Schiffelers Ir. J.P.E. van Wersch Ir. H.W. Schiffelers Ir. J.P.E. van Wersch Ir. H.W. Schiffelers Ir. J.P.E. van Wersch Ir. H.W. Schiffelers Ir. Charles de Beaumont Ir. H.W. Schiffelers Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. Jeu Debats Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. M.H.M. Debats Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. M.H.M. Debats Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. M.H.M. Debats Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. M.H.M. Debats Ir. C.M.M.F. de Beaumont Ir. M.H.M. Debats Ir. R.H.H.S. Derks Ir. Ewoud v/d Koogh Ir. R.H.H.S. Derks Ir. M.H.M. Debats Ir. R.H.H.S. Derks Ir J.E. van der Koogh Ir. R.H.H.S. Derks Ir. Eric Pieters Ir. Frank Willemsen Ir. E.M.M. Pieters Willemsen/Ir P.J.J. Trijbels Ir. E.M.M. Pieters Ir. H.M. Schepers Ir. E.M.M. Pieters Ir. H.M. Schepers Ir. E.M.M. Pieters Ir. H.M. Schepers Ir. E.M.M. Pieters Ir. Eric Hamers Ir. E.M.M. Pieters Ir. E.P.M. Hamers Ir. E.M.M. Pieters Ir. E.P.M. Hamers Ir. E.M.M. Pieters Ir. E.P.M. Hamers Ir. D.A.W. Brorens Ir. E.P.M. Hamers Ir. D.A.W. Brorens Ir. E.P.M. Hamers Ir. D.A.W. Brorens Ing. Tim Ummels Ir. Theo Braam Ing. T.P.H. Ummels Ir B.P.F. Huenges Wajer

144

penningmeester Ir. M.E. Stalman Ir. M.E. Stalman Ir. A.G. Welters Ir. J.A.M. Verlaan Ir. J.A.M. Verlaan Ir. J.A.M. Verlaan Ir. J.M.J. Bots Ir. J.M.J. Bots Ir. J.M.J. Bots Ir. J.M.J. Bots Ir. Fernand Schyns Ir. F.A. Schyns Ir. F.A. Schyns Ir. F.A. Schyns Ir. Hans Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. J.J.M. Braat Ir. Karel Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. P.M.G.A. Muijters Ir. P.M.G.A. Muijters Ir. P.M.G.A. Muijters Ir. P.M.G.A. Muijters Ir. Bert Schepers Ir. H.M. Schepers Ir. Theo van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll Ir. Th. W.G. van Moll

commissaris

1966/67 1967/68 1968/69 1969/70 1970/71 1971/72 1972/73 1973/74 1974/75 1975/76 1976/77 1977/78 1978/79 1979/80 1980/81 1981/82 1982/83 1983/84 1984/85 1985/86 1986/87 1987/88 1988/89 1989/90 1990/91 1991/92 1992/93 1993/94 1994/95 1995/96 1996/97 1997/98 1998/99 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

commissaris

commissaris

Ir. J.P.Ch. Loomans Ir. A. Wyers Ir. W.J.C. Gribnau Ir. Ch.W.M.F. Stikvoort Ir. Koos Crul Ir. W.J.C. Gribnau Ir. Ch.W.M.F. Stikvoort Ir. J.J.J. Crul Ir. W.J.C. Gribnau Ir. Ch.W.M.F. Stikvoort Ir. J.J.J. Crul Ir. J.M. Smit Ir. Ch.W.M.F. Stikvoort Ir. Hubert Vliegen Ir. J.M. Smit Ir. Godfried Prieckaerts Ir. H.V.J. Vliegen Ir. J.M. Smit Ir. G.J.M. Prieckaerts Ir. H.V.J. Vliegen Ir. Fons Alkemade Ir. G.J.M. Prieckaerts Ir. Theo Thomaes Ir. A.M. Alkemade Ir. Jeu Bielders Ir. Th.L.M. Thomaes Ir. A.M. Alkemade Ir. M.J.J. Bielders Ir. Th.L.M. Thomaes Ir. A.M. Alkemade Ir. M.J.J. Bielders Ir. Th.L.M. Thomaes Ir. Hugo Brocades Zaalberg Ir. M.J.J. Bielders Ir. Jo Trijbels Ir. H. Brocades Zaalberg Ir. M.J.J. Bielders Ir. P.J.J. Trijbels Ir. H. Brocades Zaalberg Ir. Wiel Birkhölzer Ir. P.J.J. Trijbels Ir. H. Brocades Zaalberg Ir. W.A. Birkhölzer Ir. P.J.J. Trijbels Ir. Jaap Haastert Ir. W.A. Birkhölzer Ir. Leo Bijvoet Ir. J.J.M. Haastert Ir. W.A. Birkhölzer Ir. L.A.M. Bijvoet Ir. J.J.M. Haastert Ir. W.A. Birkhölzer Ir. L.A.M. Bijvoet Ir. J.J.M. Haastert Ir. W.A. Birkhölzer Ir. L.A.M. Bijvoet Ir. J.J.M. Haastert Ir. Gerard Schellekens Ir. L.A.M. Bijvoet Ir. J.J.M. Haastert Ir. G.A.P. Schellekens Ir. L.A.M. Bijvoet Ir. Peter Walraven Ir. G.A.P. Schellekens Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. Pol Wishaupt Ir. Jo Bänziger Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. J.E. Bänziger Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. J.E Bänziger Ir. P.C.H. Walraven Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. Pascal van der Heijde Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. P.G.E.M. van der Heijde Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. P.G.E.M. van der Heijde Ir. P.C.H. Walraven Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. P.G.E.M. van der Heijde Ir. R.H.H.S. Derks Dipl.Ing. L.H.M. Wishaupt Ir. P.G.E.M. van der Heijde Ir. R.H.H.S. Derks Ir. Peter Muijters Ir. P.G.E.M. van der Heijde Ir. R.H.H.S. Derks Ir. Marc H.M. Meijers Ir. P.M.G.A Muijters Ir R.H.H.S. Derks Ir. K.W.J.M. Beugels Ir. M.H.M. Meijers Ir. J.E. van der Koogh Ir. M.H.M. Meijers Ir. P.J.J. Trijbels Ir. J.E. v.d. Koogh Ir. P.J.J. Trijbels Ir. M.H.M. Meijers Ir. P.J.J. Trijbels Ir. M.H.M. Meijers Ir Gerald Hecker Ir. P.J.J. Trijbels Ir. M. Meijers Ir. G.H. Hecker Ir. P.J.J. Trijbels Ir. G.H. Hecker Ir. J.P.E van Wersch (Ir. P.J.J. Trijbels) Ir. G.H. Hecker Ir. J.P.E. van Wersch Ir. G.H. Hecker Ir. Jori Stevens Ir. J.P.E. van Wersch Ir. G.H. Hecker Ir. J.P.M. Stevens Ir. J.P.E. van Wersch Ir. G.H. Hecker Ir. Wim Carsouw Ir. J.P.E. van Wersch Ir. J.P.E. van Wersch Ir. G.H. Hecker Ir. W. Carsouw Ir. Danny Brorens Ir. G.H. Hecker Ir. W. Carsouw Ir. D.A.W. Brorens Ir. G.H. Hecker Ir. W. Carsouw Ing. Robert Navis Ir. G.H.H. Hecker Ir. W. Carsouw Ing. R.J.H. Navis Ir. Renée. Kuppers Ir. W. Carsouw Ing. R.J.H. Navis Ir. R.J.M.A. Kuppers Ir. Boudewijn Huenges Wajer Ir. R.J.M.A. Kuppers Ir. B.P.F. Huenges Wajer Ir. G.H. Hecker Ir. R.J.M.A. Kuppers Ir. Th.J.C.M. Braam Ir. G.H. Hecker Ir. Eric de Vries

145

146

Voordrachten

1916/17

1917/18

1918/19

1919/20

1920/21

1921/22

1922/23

1923/24

Ir. C. Blankevoort: 'Geschiedenis en ontwikkeling van den Nederlandschen Mijnbouw'. Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'De Staatsmijnen in Limburg'. Ir. Velú: 'Nieuwe telefooninrichting te Maastricht'. Ir. J.H.W. Bauduin: 'Het boren van de proefputten voor de nieuwe prise d'eau der waterleiding te Maastricht'. Ir. A.E. Dinger: 'Wegverhardingen in Zuid-Limburg'. Ir.J.H.H. Lalieu: 'Over straatklinkers'. Ir. H.C.A. Kortlandt: 'Bovengrondse hoogspanningsleiding'. Ir. J.Th.J. Cuypers: 'Stedenbouw'. Dr. ir. J.M.F.E. Wintgens: 'Enkele mededelingen over de opwekking en verbruik van energie op Staatsmijnen'. Ir. P. Haverkamp-Begemann: 'Normalisering in verband met de versimpeling van de arbeid'. Dr. Verhoeven: 'De vierdimensionale wereld der relativistische natuurkunde'. Ir. J. Gratama: 'Moderne architectuur'. Dr. A.A. Beekman: 'De afsluiting en droogmaking der Zuiderzee'. Dr. E. Oosterhuis: 'Fabricage en eigenschappen der elektrische gloeilampen'. Ir. J.G. Bellaar Spruyt: 'Elektriciteitsvoorziening'. Ir. A.H. Ingen-Housz: 'Hoogovens en staalfabrieken'. Ir. A.J. Ter Linden: 'Economisch stoken'. Ir. H.A.J. Stipriaan Luitius: 'De tramwegen in Zuid-Limburg'. Ir. R.J. Castendijk: 'Het hedendaagse vliegtuig en zijn ontwikkeling'. Dr. G. Holst: 'Draadloze telefonie'. C.A. Van Goudoever De Jongh: 'Bezoek aan de Staatsmijn Maurits'. Ir. U.J.F. Groenier: 'Beveiliging van het treinverkeer'. Ir. H. Bauduin jr.: 'Het stoken van poederkool'. Prof. Dr. Ir. F.K.Th. v. Iterson: 'Economische en politieke beschouwingen over de steenkool'. Ir. J.W. Kleinbentink:_'Arbeidsloon en bedrijfsorganisatie'. Van der Sant: 'De Maasbrug in verband met de Maaskanalisatie'. Ir. F.L. Schlingemann: 'Bezoek aan de werken der Maaskanalisatie'. Ir. A.E. Dinger: 'Voorzieningen tegen mijnschade aan bouwwerken'. Ir. H.J.H. Dresen: 'Voorzieningen tegen mijnschade'. Ir. F.J.B.M. Moubis: 'Woningbouw met rijkssteun' Ir. A.E.R. Collette: 'Radiotelegrafie en hare betekenis voor Nederland en koloniën'. Ir. P. Regout Jr.: 'Bezoek aan internationale tentoonstelling te Luik'. T. van Rummelen: 'De geologie van Zuid-Limburg'. Ir. H.H.J. Ruijten: 'De plannen en de in uitvoering zijnde werken der Limburgsche Tramweg Maatschappij'. Ir. A.E.R. Collette: 'De nieuwe vindingen welke ene directe telefoongemeenschap tusschen Nederland en Engeland hebben mogelijk gemaakt'. Ir. V.J. de Blocq van Kuffeler: 'De ontwikkeling der plannen voor de afsluiting en droogmaking van de Zuiderzee en de voorbereiding der uitvoering'. Ir. H.J. Itz: 'Bezoek aan de kolenwasscherij der Staatsmijn Hendrik'. Ir. J.G. Bellaar Spruyt: 'Bezichtiging van het 50.000 Volt station der SVM Maastricht'. Dr. P. Mennicken (Aken) in samenwerking met de Leo Stichting: 'Rokoko'. Dr. ir. J. Goudriaan jr.: 'Grepen uit de methoden der moderne bedrijfsleiding' Prof. dr. Th. von Karman (Aken): 'Einflus der Aerodynamik auf Theorie und Praxis der modernen Maschinentechnik'.

147

1924/25

1925/26

1926/27

1927/28

1928/29

1929/30

1930/31

1931/32

1932/33

Ir. C.L. van Nes: 'Indrukken uit Amerika (een studiereis door de kolenbekkens van West-Virginia, Pensylvania en Illinois)'. Dr. E.A. Schoon: 'Bemoeiing der overheid met de elektriciteitsvoorziening van Nederland'. Ir. F.I.J. Kanstein: 'Enkele grepen uit het wegenvraagstuk'. Ir. A.E. Dinger: 'Bezoek der in aanleg zijnde bovengrondsche werken der Staatsmijn Maurits en Steenfabriek'. Ir. F.L. Schlingemann: 'Mededelingen over de in uitvoering zijnde werken der Maaskanalisatie en excursie naar de werken'. W.J. Sandhövel: 'Stedenbouw'. Ir. L.B. Huijgen: 'Vervoer van warmte over groote afstanden: nieuwe gezichtspunten'. Dr. ing. Stokvis: 'Over de schakelinrichtingen der gelektrificeerde spoorwegen in Frankrijk'. Films: 'Armco ijzer' - 'Het Staatsmijnbedrijf' - 'Poederkoolstookinrichtingen'. Prof. ir. Is. P. de Vooys: 'De werken der Nederlandsche Maatschappij tot Ontginning van Steenkolenvelden'. Dr. C. Lely: 'Het vraagstuk van den havenaanleg te Maastricht in verband met den aanleg van het Julianakanaal en de verbinding daarvan met het kanaal Maastricht- Luik'. Prof. Dr. Ir. F.K.Th. van Iterson: 'Theorie van den stoomketel'. Ir. L.J.M. Dirickx: 'De in aanleg zijnde spoorlijn Schaesberg-Kerkrade-Simpelveld'. W.J. Sandhövel: 'Moderne Architectuur'. Ir. J.J.H. Vos: 'Watervoorziening voor Zuid-Limburg'. C.L. van Balen: 'Het aanpassen van het onderwijs aan de eischen van den modernen tijd'. Ir. G.P. Nijhoff: 'Waterbouwkundige werken in Polen'. E.C.J. Staal: 'Het hedendaagsch verkeer'. 2 voordrachten 2 voordrachten Ir M.E.H. Ch. Bongaerts: 'De nieuwe goederentreinrem van het type Kunze Knorr' Prof. dr. A.M.A.A Steger: 'De internationale positie der industrie' Dhr J.E.H Waegeningh (dir Keuringsdienst van Waren): 'Over schurken en derzelver ontmaskering' Prof. dr. Ernst Cohen: 'Uit het land van Benjamin Franklin' Prof dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'Het draagvermogen van bouwgrond. Theorie van de fundering 'op staal'. Ir. J.M. Louwerse: 'De menschelijke factor in het bedrijfsleven' Ir J. Koster: 'Zuid-Limburgsche Kanaalproblemen' Dr. ing. N.A. Halbertsma: 'De nieuwere ontwikkeling van de gloeilamp en harer toepassing' Dr. J.E. de Quay, Ten Geusendam, Ir. Jansen en Ir. J.Th. Thijsse: 'Zuiderzeewerken'. Prof dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'Gaslevering op groote afstand'. 6 voordrachten van: Prof. Keesom, Prof. dr. A. Steger: 'Exploitatie van Energie in Zuid-Limburg', Dr. Vossenaar, M. Houbart, Dr. Lakeman en Dr. W.J. Jongmans, G. Spit: 'Vliegveld Schiphol'. : Ir R.A. Gorter 'Veiligheidstechniek' Lezing van Dr. Ir. F.W. van Berckel, Dr ir P. Joosting: 'De hefbrug over de koningshaven te Rotterdam' en de film 'De brug' van Joris Ivens. Ir L.H. Krol: 'Geologische verkenning van Centraal Borneo door de Opsporingsdienst in de Mijnbouw' Dr. G.H. Waage: toelichting en vertoning van 'de Van Leeuwenhoek-film' Ir G.A.M Heim (A.K.U.): 'Kunstzijde' Mr. B.A.H. van Krul (Deli Sppoerweg Mij): 'De spoorwegen op Sumatra' Ir R. Vermeulen (Philips): 'Electro-technische problemen bij de geluidstechniek' Prof. ir. E.C. von Pritzelwitz van der Horst: 'De ontwikkeling, de organisatie en het werk van het proefstation voor de Java-Suikerindustrie' Dr. Berlage: 'Het Congres te la Sarraz', het eerste internationale architectuur congres

148

1933/34

1934/35

1935/36

1936/37

1937/38

1938/39

1939/40

Prof. D. Dresden: 'Veroorzaakt de techniek werkeloosheid? ' Prof. J. Klopper: 'Petroleum en de Koninklijke' Mr. dr. ing. W.A.J.M. van Watersloot Van der Gracht: 'De herstelpolitiek der Vereenigde Staten' Dipl. Ing. Van Genderen Stort: 'De montage van het staalskelet van het Empire State Building te New-York' Dr. A.P.J. Hoogeveen: 'De chemische oorlog en de bescherming der burgerbevolking' Dr. ir. B. Bölger: 'Het vestigingsplaatsvraagstuk der Industrie' Dr. Ir. H.A.J. Pieters: 'Steenkool als grondstof' Dr. C.A. Crommelin: 'De ontwikkeling de Natuurkunde in de 17e en 18e eeuw' Dhr J.E. van Tijen: 'Zeppelin-luchtschepen voor handelsdoeleinden' Ir. Max Cosijns: 'Een stratosfeertocht, de voorbereiding en de resultaten' Dhr J.E.H. van Waegeningh: 'Eenige grepen uit mijn justitieele onderzoekingen' Ir. G.A. Kessler (Hoogopvens): 'De perspectieven van de industrie in ons land' Prof. dr. ir. F.K.Th. v. Iterson: 'De haven en verlaadinrichtingen der Staatsmijnen te Stein'. Prof. J.A. Veraart: 'Industrieele en andere Economische Reconstructie politiek'. Dhr Murk Lels: 'Nederlandsche Sleepreizen en Atlantische Hulpverleeningen'. Ir. A.E. Dinger: 'De Waardering van den menschelijke arbeid in de loop der eeuwen’ Ir. F.O. Bloembergen: 'Automatiseering van de telefoon in Nederland'. Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'Cavitatie en Oppervlakte-spanning'. Prof. Ir. E.C. Von Pritzelwitz v.d. Horst: 'De rietsuikercultuur op Java'. Prof. S.J. Wulf: 'Unser Wissen urn die Körperwelt'. Ir. M. le Cosquino de Bussy: 'Enige opmerkingen betreffende de uitvoering van het Rijkswegenplan'. Gijsb. Spit: 'Modern luchtverkeer'. Ir. G.H.M. de Groot: 'Enkele gezichtspunten met betrekking tot het onderwijs op onze ambachtscholen en Middelbare Technische Scholen'. E. Zischka: 'Wetenschap vernietigt monopolies'. Ir. H. Meyer: 'Enkele opmerkingen over lastechniek en toepassingen'. Prof. dr. W.J. Jongmans: 'Het Carboon van Epen'. Ir. M.P.J. Peutz: 'De techniek van het bouwen'. Prof. Dr. Ir. F.K.Th. van Iterson: 'Het klaren van afvalwater'. Ir. W. Verwey: 'De huidige stand der hoogedruk-stoomtechniek'. Dr. ing. N.J. Wark: 'Das Eisen, seine Gewinnung und Behandlung, Einst und Heute'. Ir. A. Paulen: 'De Rally van Monte-Carlo'. Dr. G. Leysieffer: 'Synthetische Werkstoffe und ihre Bedeutung für Techniek und Wirtschaft' Mr. R.A.H.M. Gielen: 'De industrieele ontwikkeling van Nederland en meer in het bijzonder van Limburg'. Drs. J. de Groot: 'De sociale en economische opbouw van het Bata-bedrijf. Ir. V.J.P. de Blocq van Kuffeler: 'Rondom de Zuiderzeewerken'. C. van Eesteren, B. Merckelbach, W. van Tijen: 'Causerieën over Moderne Bouwkunst'. Dr. ing. N.A. Halbertsma: 'De nieuwere lichtbronnen'. Mr. J.D. Schepers: 'Luchtdoelartillerie'. Ir. M.G. Driessen: 'Moderne gezichtspunten omtrent kolenwasscherijen en de ontwikkeling van het Staatsmijnen-löss-waschprocédé'. Dr. ir. M.J.W. Roegholt: 'Technische en toeristische beschouwing over Californië'. Prof. dr. H.C.P. Debije: 'Het meten van afstanden in moleculen'. Prof. dr. E. van Everdingen: 'Onweer en bliksemvorming'. Hr. C.A.J. von Freitag Drabbe: 'De geheimen onder het aard- en wateroppervlak ontsluierd door de luchtfoto'. Ir. A.H. Ingen-Housz: 'De ontwikkeling van het hoogovenbedrijf. Prof dr. J.A. van Hamel (Commissaris Volkenbond) 'De Weerkracht van ons volk' Hr. G.A.J. Beckers: 'De opbouw der voorgeschiedenis van Zuid-Limburg'.

149

1940/41

1941/42

1942/43

1943/44

1944/45

1945/46

1946/47

1947/48

Ir. D.C. van Schaick: 'Inleiding tot een bezoek aan de kasteelruïne, oude vluchtgangen en fluwelengrot te Valkenburg'. Ir. H.O.J.H. Bauduin: 'Inleiding tot een bezoek aan de elektrische centrale der mijn Julia'. Ir. R.Ch.A. Franken: 'Gas voor industrie en autotractie'. Ir. P.S. Bakels: 'Bolivia en zijn mijnindustrie'. Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'Plasticiteit en gronddruk'. Ir. A.E. Dinger: 'Utiliteitsbouw'. Ir. D.P. Ross van Lennep: 'Chemische industrie gebaseerd op Steenkool als grondstof. Drs. J.L.M. Herold: 'Psychotechniek'. Ir. Forbes: 'De antieke mijnbouw'. Prof. dr. M.G.J. Minnaert: 'De nieuwste onderzoekingen over de straling van de zon'. Prof. dr. A. Michels: 'Metingen onder hoogen druk en hare beteekenis voor de analyse van natuurkundige verschijnselen'. Dr. H.L.M. van den Hoff: 'Onder de operatielamp'. Prof. dr. E.G. Escher: 'De hypothese der afscheiding van de maan van de aarde en de consequenties voor beider ontwikkeling'. Dr. Ph. Keunen: Het diepzee-onderzoek van de Snellius-expeditie in Nederlandsch-Indië. Dipl. Ing. G. Baar: De Maastunnelbouw'. Pater De Kort: 'Inleiding voor de bezichtiging van de sterrenwacht en bibliotheek van het Ignatius College'. Prof. dr. C.H. Edelman: 'Klei en kleimineralen'. Prof. dr. W.J. Jongmans: 'Natuurlijke bouwsteen in Limburg'. Ir. J.H. Vermeulen: 'Organisatie van Industrie Laboratoria'. Ir. L.B. Huygen: 'Bouwkunde, Biologie en Schoonheid'. Prof. ir.J. Klopper: 'Toegepast Nat. Wetensch. Onderzoek in Nederland TNO'. Dr. L. v.d. Wolk: 'Documentatie in en voor onze bedrijven'. J. Strijbos: 'Natuurschoon en vogelleven in Nederland'. Ir. Ch. Hovestad: 'Over het ontstaan en de ontwikkeling van het toezicht op het Stoomwezen hier te lande'. Dr. J. Ahling Prins: 'In welke mate is octrooibescherming gewenst'. Prof. Dr. Ing. N.A. Halbertsma K. Lotsy Ned. Voetbalbond G.H.L. Zeegers: 'Enkele aspecten van het annexatie probleem'. Dr. H. Dijkstra: 'Krachten werkzaam in de atoomkern'. Ir. G.H.W. Lambach: 'De ontwikkeling van het vliegtuig in de laatste jaren'. Dipl. Ing. H.W. Kibbeling: 'Met de Rotary-tegenstroom installatie op zoek naar aardolie in Oost-Nederland'. Dr. B. Vlekke (i.p.v. prof. Rutten): 'Ervaringen en indrukken opgedaan tijdens verblijf in Amerika'. Prof. Dr. Ir. F.K.Th. van Iterson: 'Uit mijn advies aan de Indische regering in 1939'. Dr. ir. J.M. Deenen: 'Labor-management conflicten in Amerika'. Ir. C.W.J. Groothoff: 'Betonconstructies in het mijngebied'. A. Korf: 'De ontwikkeling der automatische telefonie'. Hr. Cane: 'De 'Pluto'-leidingen waardoor de geallieerde legers na de invasie vanuit Engeland van benzine werden voorzien'. Ir. Cuperus: 'De vernieling en het herstel der Nederlandsche Spoorwegen'. Ir. H.J. Itz: 'Bedrijfskadertraining'. Ir. H.T. Hylkema: 'Radarsystemen'. Prof. Dr. J.H.F. Umbgrove: 'Oorzaken van Holland's strijd tegen de zee'. Dr. J. Veldkamp: 'Seismische resultaten van de ontploffing op Helgoland'. Dr. A. Thiadens: 'Het ontstaan van koraalriffen'. Dr. ir. J.B. Le Poole: 'Elektronenmicroscoop'.

150

1948/49

1949/50

1950/51

1951/52

1952/53

1953/54

Prof. dr. ir. F.K.Th. van Iterson: 'Wereldenergieproblemen'. Prof. Rutten: 'IJslandse vulkanen'. Prof. dr. H. Bachmann (Zwitserland): 'Die Internationalen Wirtschaftkonventionen und Zoll Unionsprojecte im Lichte der Wirtschaftspolitik eines neutralen Kleinstaates'. Prof. Minnaert: 'De bouw van het heelal'. Hr. Wichers: 'Het dieselend onder water varen met onderzeeboten. 'De Schnorkel’. Prof. dr. H.C.P. Debye: 'Physische metingen aan grote moleculen'. Prof. dr. ir. W.T. Koiter: 'Veiligheid in de luchtvaart voor zover zij wordt bepaald door het vliegtuig'. Hr. Roggeveen: 'Elektronische meetapparaten en haar industriële toepassingen'. Ir. Th.W. Theunissen: 'Centrifugaalpompen en hoofdmijnventilatoren'. Ir. E. van der Hoek, Ir. J.P. Koster: 'Onderstations, schakelstations en bovenleidingen. De elektrische inrichting van rollend materieel'. Hr. F. Franken, Ir. Clausen: 'Plastische produkten'. Dr. F. Heybroek: 'De expeditie van de 'American Foundation' naar Zuid-Arabië'. Dr. W. Maas: 'Luchtverdelings- en koelproblemen'. Ir. J.G. Slotboom: 'Straalvliegtuigen'. Prof. W.F.J.M. Krul: 'Water'. Hr. Snel: 'Smering'. Ir. G.P. Popovici: 'Het propaan in de moderne gasindustrie'. Dr. ir. H.J.W. Roegholtz: 'Reisindrukken in Amerika op het gebied van AsphaltVerkeers- en Wegentechniek'. Dipl. Ing. Sauter: 'Carbonisatie van steenkolen'. Prof. F. Dessauer: 'Die Menschliche Seele im Bannkreis der Technik'. Ir. J. Wajer: 'Wegenbouwkundige reisindrukken uit Amerika'. Ir. A. Jager: 'Aluminium'. Ir. J.J. Hopmans: 'Zuivering van afvalwater'. Dr. ir. A.M. de Wild: 'Natuurwetenschappelijk onderzoek van schilderijen'. C. Sandifort: 'Uit het rijk der gouden schrijnen'. Prof. Vening Meinesz: 'Zwaartekrachtmetingen en de tocht van de 'Tijgerhaai'. Prof. dr. B.G. Escher: 'Lascaux, zijn grottekeningen en hun ouderdom'. Drs. P. Braber, Ir. F.J. van Ebbenhorst Tengbergen: Technische en economische aspecten van rubber'. Dr. ir. G.Th. Groothoff: 'De menschkundige bedrijfsvoering als onderdeel van het werk in het kolenmijnbedrijf . Ir. C. van der Poel: 'Afleiding van mechanische materiaaleigenschappen uit waarneming van trillingen'. Hr. E. Dijkhuis: 'Schapen in de woestijn'. Prof . Dr . J. van der Ploeg: De opzienbarende vondsten bij de Dode Zee in het licht der moderne wetenschap Hr. F. Jorissen (op 27 januari 1953; d.i. 4 dagen vóór de grote stormvloed): 'De St. Elizabethsvloed en het ontstaan van de Biesbosch' Ir. H.J. de Heer: 'Beschouwingen over automatisch regelen'. Hr. J. Berger: 'Wijn '. Dr. H. Groot: 'Nieuwe onderzoekingen over het melkwegstelsel'. Ir. W.A.G. Weststrate: 'Van stadsvuil tot meststof; de techniek in dienst van de kringloop der natuur'. Prof . dr. S.W. Tromp: 'De physisch-psychologische aspecten van het wichelroedevraagstuk'. Ir. F.Q. den Hollander : 'De toekomst der spoorwegen'. Ir. F. Corten : 'Luchtkartering. Het in kaart brengen van het aardoppervlak en het opsporen van grondstoffen'. Ir. J. de Vries: 'Het dichten van de zeegaten en de geschiedenis van het Deltaplan'.

151

1954/55

1955/56

1956/57

1957/58

1958/59

1959/60

1960/61

1961/62

1962/63

Ir. H.G. Zelders: 'Corrosie'. Zijne Excellentie Minister Witte: 'Het bouwprogramma en de betekenis daarvan'. Dr. ir. Verhagen: 'Regeltechniek en automatische machines'. Ir. G.E. Tummers: 'Modern materiaalonderzoek'. Mr. Th. Regout: 'De wondere wereld van de Stille Zuidzee'. Prof. dr. J.J.M. Timmers: 'Romaanse westwerken in verband met gerezen problemen omtrent de Sint Servaaskerk te Maastricht'. Prof. dr. ing. P. Denzel: 'Indrukken tijdens een reis door Rusland'. Prof. dr. ir. J. van Staveren : 'De werking van de suspensie-kernreactor in Arnhem'. Prof . C.H. Edelman : 'De inhoud van de bodemkundige wetenschap'. Prof. De Boer: 'Energiebronnen in de loop der tijden' . Ir. H.J. de Heer: 'Enige gedachten omtrent de automatisering'. Dr. De Booy: 'Expeditie naar het Andesgebergte'. Drs. Van Dissel: 'Doel en werkwijze van de effectenbeurs'. Dr. Raimond: 'De Ruimtevaart'. Ir. C.E.P.M. Raedts: 'Iets uit de technische geschiedenis van de mijnbouw'. Hr. Rosman: 'De monetaire achtergrond van de huidige economische situatie van ons land'. Hr. Tunteler: 'De verwerking en toepassing van kunststoffen'. Hr. Norbert Casteret: 'Les grottes glacées'. Prof. Boerema: 'De techniek van de Chirurgie'. Hr. De Groot: 'Het wetenschappelijk gebruik van aardsatellieten'. Prof. H. Went: 'Energiereactoren voor de naaste toekomst'. Drs. W.A.J. Bogers: 'Programmering' Hr. André Géorge: 'Einstein-Oppenheimer, le savant devant le cas de conscience'. Hr. Boost: 'Wegverkeersproblemen'. Hr. Lunshof: 'De uitdaging van Rusland aan het Westen'. Hr. Ruffin : 'Les problèmes économiques de l'Algerie et du Sahara'. Hr van der Brugghen: 'De 'DAF' personenwagen'. Ir. C.J. Knoester: 'De electronische digitale rekenmachine'. Dr. Th. Regout: 'Auto- en filmexpeditie van Alaska naar Vuurland'. Dr. ir. J.M.J. Kooy: 'Enige aspecten van de ruimtevaart'. Ir. J. Zuurdeeg: 'Scheepvaartwegen in Limburg'. Ir. P.M.E.M. v.d. Grinten: 'Enige problemen met betrekking tot de primaire energievoorziening van West Europa'. Ir. G.J. de Vooys: 'Enige gedachten over de continentale steenkolenmijnbouw'. Ir. H.C. van Meerten: 'De ontwikkeling van de Fokker Friendship'. Dr. J.M.F. Mol: 'Electro-encephalografie (EEG) Ir. J.C.H. v.d. Berg: 'De Post-mechanisatie'. Prof. dr. W. Bleeker: 'Radio-actieve stoffen in de atmospheer'. Ir. G.J. Siezen: 'Muziekregistratie op plaat en band'. Ir. H.P. Meyer: 'De Rotterdamse haven en Europoort'. Mr. B.L. Metcalf: 'Applied Science in the mining industry of Britain'. Prof. dr. ir. T.Ph.A. Tellegen : 'Verbreding en verdieping van de Ingenieursopleiding'. Ir. C. Masselink: 'Moderne kantoorgebouwen in enige West-Europese landen'. Prof. D. J.F. Schouten: 'Perceptie en Informatie'. Ir. A.H. de Voogt: 'Radioastronomie'. Dr. A.E.D. v.d. Vijver: 'Anaesthesiologie'. Prof. M.J.L. Dols: 'Chemische hulpstoffen in de levensmiddelen-industrie'. Prof. dr. ir. R.J. Forbes: 'De smid, zijn plaats en rol in de metallurgie van de oudheid'. Prof. dr. H. Freudenthal: 'Gebruik en misbruik van de statistiek'. Prof. dr. W. Froentjes: 'Werkzaamheden van het Gerechtelijk Laboratorium'. Prof. dr. A.G.M. van Melsen: 'De invloed van de natuurwetenschap en de techniek op de beschaving'. En Dr. H.S. Nanninga: 'Cardiologie'. Ir. A.H. Schaafsma: 'De betekenis van Operations Research voor Management'.

152

1963/64

1964/65

1965/66

1966/67

1967/68

1968/69

1969/70

1970/71

1971/72

1972/73

Prof. P. de Wolff: 'De rol die het Centraal Planbureau vervult en vervuld heeft bij de conjunctuurpolitiek van de Regering'. Ir. H.C. Wentink: 'De Benelux-tunnel'. Ir. J. Bongaerts: 'Aardolie en aardgas'. Dr. J.J. Groen: 'De samenwerking der Gehoororganen'. Prof. dr. G.H.R. von Koeningswald: 'De wereld van Teilhard de Chardin'. Ir. A. Drijver: 'Moderne staalfabrikage'. Prof. dr. C. de Jager: 'De nieuwe resultaten van het Ruimte-Onderzoek'. Dipl. Ing. A.H. Kloosterman: 'De aanleg van het Nederlandse aardgasnet'. Ir. P.J. Koster: 'De ontwikkeling van het vervoersapparaat der Spoorwegen'. Sidney J. van den Bergh: 'China en wij'. P.C.A. 't Hoen: 'Limburg in de toekomst'. C.C. van den Heuvel (Onderzoek van logische vraagstukken): 'De Oost-West-verhouding' Ir. Muller: 'De plaats v/d industriële eigendom in de moderne grote onderneming' Prof. J.E. Bongers: 'Aspecten van Romeins Limburg'. Prof. Dr. D.W. van Krevelen: 'Het AKU-concern, gemenebest van ondernemingen'. Prof ir. R.G. Boiten: 'Enkele technische aspecten bij het ontwerpen van prothesen ten behoeve van personen zonder, of met onbruikbare, bovenste extremiteiten'. Prof. ir. J.J. Broeze: Feestrede bij het 50-jarig jubileum: 'Het grote avontuur der verandering' Dr. F. Hentschel: Flugsicherung-Kontroll Zentrale in Maastricht-Beek'. Mr. J.R.H. van Schaik: 'Enkele actuele aspecten van de olie-industrie'. Ing. J.J. de Jong: 'Toepassingen van de computer in de olie industrie'. Prof. dr. ing. Mazur: 'Kybernätische Probleme des Menschlichen Denkens'. Prof. dr. ir. W.L.H. Schmid: 'Ingenieursstudie en Baccalaureaat'. Dr. L.J. van der Wolk: 'Moderne Documentatie'. Dr. Kok: 'Het geneesmiddel van eergisteren en overmorgen'. Dr. E.P.J. van den Heuvel: 'Ontstaan en evolutie der sterren'. Ir. H.C. van Meerten: 'Vliegtuigbouw en Vliegtuigindustrie in Nederland'. Drs. van Grunsven: 'Automatisering, invloed op Management en structuur van de Organisatie'. Prof. dr. J.F. Crul: 'De groei en het belang van Bio-Engineering in de geneeskunde'. Prof. dr. G. Berkhoff: 'De ingenieursopleiding met verkorte studieduur'. Ir. G.D.A. Klijnstra: 'De wisselende organisatievorm van een Internationaal Bedrijf'. Drs. P. Boender: 'Spoor naar 1975’ Prof. ir. B. van Bilderbeek: 'Toekomstig Openbaar vervoer'. Dr. F. Ullmann: 'Vormgeving en materiaal van het moderne meubel'. Mr. P. Hendrix: 'Belegging in aandelen Robeco, Rolinco en Utilico'. Selectie van fondsen. J.H. Wiers: 'Posterijen nu en in de toekomst'. J. van Dapperen: 'Wereldstrategie in het licht van Oost, West en Midden-relatie'. E.T.M. Zijdenbos: 'Wereldzeilreis'. Ir. H. Teerink: 'De verdere ontwikkeling van de ruimtelijke structuur in Zuid- Limburg'. Ir. A.G.J. Wolfs: 'Het ondernemingsplan'. Ir. P.L.M. van Berkel: 'Computer en Management'. Dr. J.G.H. Tans: 'Universitaire Ontwikkeling in Limburg'. Prof. dr. J. Tinbergen: 'Ontwikkeling en Chemie'. Ir. T. Verheul: 'De openbare Watervoorziening in Nederland tussen nu en het jaar 2000'. W.F. Luca: 'Technische vakbeurzen, medium voor marktverkenning en oriëntatie'. Ir. A.G.J. Wolfs: 'Het ondernemingsplan'. Prof. dr. ir. C.T. de Wit: 'Landbouw en wereldvoedselproblemen'. Mr. H. v. Riel: 'Desintegratie Nederlands politiek stelsel'. Dr. E. Dekker: 'Preventie en vroegtijdige behandeling van het hartinfarct'. Ing. P.J. Houter: 'Centrale afvalverwerking'. Mr. W.J.P.M. Fase: 'Ondernemingsraad in landelijk verband'.

153

1973/74

1974/75

1975/76

1976/77

1977/78

1978/79

1979/80

1980/81

1981/82

1982/83

1983/84

Dr. C. Krijgsman: '10 jaren Gasunie'. Ir. K. C. Zijlstra: 'Milieuhygiëne'. Prof. dr. W. Buikhuisen: 'Drugs'. Prof. ir. J.G. Balkestein: 'Toekomstige verhouding TH-HTS'. Drs. F.J.A.A. Alkemade, arts: 'Kreativiteit, waardoor belemmerd?'. Ing. LA. Huygen: 'Binnenklimaat en stijgende brandstofprijzen'. Drs. H. de Lange: 'Polemologie'. Prof. ir. H. Bekkering: 'Medische Fysica'. Ing. P.P. Christiaens: 'Natuurbescherming in Limburg'. Mr. C.A.L.M. van Esbroeck: 'Ontwikkeling van de arbeidsmarkt voor academici'. Dr. J. Eelels: 'Wijsgerige achtergronden van het milieuprobleem'. Ir. K. Wassenaar: 'Totale energiesituatie in Nederland'. Ir. W.C.M. van Lieshout: 'Ontwikkeling van het hoger onderwijs'. K.I.V.I.: 'Beroepspensioenfonds voor ingenieurs'. Ir. R. Meischke: 'Enige opmerkingen over de mogelijke omvang van ons toekomstig monumentenbezit'. Drs. Chriet Titulaer: Ruimtevaart, moet dat nou?'. Prof. dr. H.A. Tiddens: 'Wetenschappelijk onderwijs op een andere grondslag'. Drs. H. v.d. Schalie: 'Het hoger personeel in het bedrijfsleven'. Ir. W.M. Schuiler: 'Wetsontwerp geluidshinder'. Drs. Ph. M. Bosscher: 'Industriële archeologie'. F.C. Kraayenhage: 'Prehistorische vuursteenmijnbouw in Rijckholt'. Dr. P.G. Meerman: 'Milieubeleid van ondernemingen'. Prof. Dr. P.M.E.M. van der Grinten: 'Toekomst-modellen; richtingswijzers voor ondernemers en ingenieurs'. Prof. dr. H. Buntinx: 'Humanisering van de arbeid'. Ing. Jansz: 'Micro-processoren'. Ir. L. Huygen: 'Wat doen we met onze brandstof?'. Prof. dr. P. Odell: 'An energy supply crisis - how soon?'. Ir. P. van Wunnik: 'Universiteitsstad Louvain - la Neuve'. Dipl. Ing. K. Löwenstein: 'Die Euregio Maas-Rhein'. Armand Pien: 'Weersvoorspellingen'. L. Diets: 'De auto in de jaren tachtig'. Prof. ir. Span: 'Deltawerken Ooster-Schelde'. Ir. H. Slegers: 'Mogelijkheden en consequenties van industriële warmtekracht- koppeling'. Dr. E. Meyer: 'Bio-technologie'. Ir. L. Lievense: 'Energie-opslag in de Markerwaard'. Ir. J.P.E. v. Wersch en Ir. Voghtländer: 'Olieproduktieplatform 'Dunlin A' en aanlegsteiger voor mammoettankers'. Ir. H. Lintsen: 'Maatschappelijke verantwoordelijkheid van ingenieurs'. Ir. M. Lodewijks: 'Milieubeleid in Limburg'. Dr. T.M. Tjen: 'Acupunctuur'. Hr. A.M. Post en Ir. S.J. Boersen: 'Windtunnelonderzoek voor lucht- en ruimtevaart'. Otto Dicke: 'Tekenen'. Ir. J. van Dixhoorn: 'Know-how als handelswaar'. Ir. R.C. Strato: 'Telekommunikatie'. Drs. J.P.L.G. Offermans en Dr. M.A. Allessie: 'Rijksuniversiteit Limburg'. Hr. Plass, Hr Bosch en Hr. Abelshausen: 'Telecommunicatie door de P.T.T.'. Pierre van Hauwe: 'Spelen met muziek'. Ir. F.H.M. van Eyndhoven: 'Elektriciteit uit de Maas'. Prof. dr. W. Albeda: 'Economie en de technologische ontwikkeling'. Ir. G. Kardaun: '20 jaar Gasunie'. Drs. G.J.W. Hamel: 'Edelstenen'. Ir. J.M. Goppel: 'Hoogwater op de Maas'.

154

1984/85

1985/86

1986/87

1987/88

1988/89

1989/90

1989/90

1990/91

1991/92

1992/93

1993/94

1994/95

1995/96 1996/97

Dr. M.G.N. Poulssen: 'Revalidatiecentrum 'Hoensbroeck'. Hans Hanssen: 'Spelen met kleuren en vlak'. Ir. Repin, Ir. Verwer, Ir. Schrijver en Ir. Beekman: 'Moderne ontwikkelingen in kunststoffen'. Dr. ir. C.P.M. Sadée: 'De ondergrondse pomp-accumulatie-centrale, OPAC'. Drs. W.A.J. Bogers: 'Limburgia quo vadis'. Albert Laporte: 'Produktie van natuurzijde in Frankrijk . Dr. mr. G.J. Leibbrandt: 'Open Universiteit'. Ir. J.K. Smelik: 'Antieke klokken'. De Heer H. Van den Broeck: 'Brandstofcellen'. Ir. H. van Tongeren, Dr. ir. J. Bijen en de heer A.C. Priester: 'Bahrein Causeway'. de heren H. Walenkamp en B. Lievense: 'Sleepvaart en berging'. Ir. E.F.H. van Wouden: 'Snelle treinen voor Europa. Mevrouw J. van Gelder: 'Textiel'. Dr. H.C. Bijvoet: 'Meteorologie'. Ir. H. van Swieten: 'Hartondersteuningspomp'. Ir. H.A. de Rooij: 'Moderne materialen' Mr. A.P. Timmermans: 'Hoofdkantoor DSM'. Drs. J.A. van Zuijlen: 'Volkskunde in Limburg'. Prof. ir. J. Coenen: 'Architectuur'. Ir. P.J.W. de Wildt : 'Aanleg R.W. 73 Midden-Limburg'. Drs. R. Moens e.a.: 'De beleggingswereld'. Mevr. Marian Bollen: 'Kosmische klanken'. A. Glas: 'Corrosie'. Prof. dr. E.H. Adema : 'De Ozonlaag'. PLEM: 'Het waterkrachtwerk in de Maas te Linnen: lezing en excursie'. P. Huyskens: 'De ontwikkelingen in de Nederlandse journalistiek sinds 1950'. Ir. R. Nievelstein: 'Excursie en lezing: Bouwen in mergel'. Ir. M.A.G. Weyenberg: 'Fokker 50, van project tot programma'. De heer Panhuysen: 'De archeologie van de Sint Servaaskerk te Maastricht'. Ir. D.J. Venderbos: 'Milieu bescherming en de huidige ontwikkelingen: beperking van emissies; zuivering van afvalwater'. Ir. L. Vellen : 'Het innovatiecentrum Zuid-Limburg'. Ir. J.M.J. Janssen: 'De divisie Kunststoffen van DSM'. De heer H. Salden: 'Kastelen in Limburg'. Ir. J.J.T. Hendriks: 'Het audiologisch centrum van de Lucaskliniek' Ir. T. Haanen en Ir. Th. Nohlmans: 'Nationaal milieubeleid' , Novem. Peconor / Ekofisk: 'Oliewinning voor Noorse kust'. Dr. H.A. Keizer, RL: 'Stress, sport en gezondheid'. Ir. F.H.U. Frank, Philips: 'Multimedia in beroep, school en thuis'. Dr. ir. J. Rotmans: 'Beleidsondersteunende milieumodellen in de politiek'. Ir. D. van Waes, DSM: 'The wild east, oost en west Europa'. Drs. P. Knibbeler: 'Transcendente meditatie'. Dr. H.J. Porck: 'Verval van bibliotheek- en archiefmateriaal'. Drs. T. Panhuysen: 'Archeologische opgravingen op het Céramiqueterrein'. Ir. S.D. de Bree: 'Uitdagingen aan de chemische industrie'. Prof. J. Coenen: 'het Céramiqueterrein in Maastricht'. N. Smeets, Buro Claessen: 'Outplacement'. SNS bank: 'beleggingen'. E. van Hooren, C. Lucasco en Toebosch : 'Telematica'. Ir. P.J.J. Willems: 'Maas, Grensmaas en Maaskades'. Ir. P.H.M. van Luyt. Novem: 'Duurzame energievoorziening. ' Van Gorp, DSM: 'Dyneema vezel'. VGZ: 'Zorg in ontwikkeling. ' T. Quik: 'Bonnefanten museum'.

155

1997/98

1998/99 1999/00 2000 2001

2002 2003 2004

2005

2006

2007 2008 2009

2010

2011

2012 2013

Ir. C. van Puijenbroek: 'flexibilisering van bedrijven'. Ing. C.J.A. Pannekoek: 'mobiele telefonie'. Ir. M. Meijers: 'industrieel ontwerpen'. Drs. J.W.E. Neervens : 'Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds'. Ir. G.H. Oskam: 'Millennium probleem'. Prof. dr. G.A. van der Wal : 'Leergang filosofie-techniek-duurzaamheid'. Ing. W.B.M.A. Zeedzen, Ing. P.H.M.J. Lambriex : 'Duurzaam bouwen'. mevr. Drs F. Kints-Poulissen en dhr R. Meijs (SNS): 'Het nieuwe belastingstelsel' Dhr P. Wijnen (SNS): 'Optie of (f)optie? ' Lezingen in het kader van het 85 jarig bestaan (onderdeel van het symposium: 'ICT in het dagelijks leven, een toekomstvisie'): Ir. F. Willemsen: 'Elektronische communicatie, van luxe naar basisbehoefte' Ir. G. Haak (DSM): 'ICT-trends in de chemische industrie' Ir. J.H. Eggen (Philips): 'Thuis in 2020' Prof. dr. mr. B.A.J.M. de Mol (TUE en AMC): 'ICT op recept, maakt een beeldscherm de mens gezond? ' Prof. dr. ir. J.G.A. van Mierlo (UM): 'Verkeer 2020' Prof. dr. ir. K.L. Boon (UM): 'Maatschappelijke consequenties van de ICT ontwikkeling' 'Preventie en opheldering van bedrijfsmalversaties' Prof. dr. Jos van Engelshoven, 'de Medisch Ingenieur' Prof. ir. Herman de Rooij, 'Duurzaamheid in Perspectief' Ir. F. van Stekelenburg, Essent, Landgraaf Prof. dr. dr. H.Th. Jongen, 'Wiskunde', Maastricht 'Radio Frequency Identification (RFID) ', Logica (CMG), Maastricht Prof. dr. W. Foppen : 'Universiteit Maastricht - Business School'. Dr. F. Lindermans, Medtronics 'Medische technologie m.b.t. chronische ziekten'. Ir. A.J.E.J. van Casteren: 'Patio Sevilla, ingestorte balkons Maastricht'. Prof. Eduard Kimman: ‘Tucht in de markt’. Aard Orgalist, Incodelta: 'Samenwerking bedrijfsleven – overheid'. Ir. R. van Gemert en Ir. D. Fokkinga, Essent netwerk: 'geliberaliseerde energiemarkt'. Dr. Ad van Iterson, UMBS: 'Petrus Regout' (lezing in het kader van 90 jarig VIZL jubileum) Ir. F. Willemsen , 'Ervaringen van 2 jaar Japan'. Dr. Stuart Dixon: 'First Euregional Engineers Event E3'. Prof. dr. Henny Zandbergen: Nanotechnologie’. Dr. J.W. Nienhuys, Drs. N. Burning DSM: 'China-lezing'. Orbis ziekenhuis: 'Ziekenhuis van de 21e eeuw'. Ir. D. Fokkinga, Ir. R. van Gemert: 'Op weg naar de energiewereld van morgen'. Mevr. P. Keepers: 'Neurolinguistisch programmeren'. Biörn Vink: 'A-2 passage door Maastricht'. Prof. Dr. Harm Kuipers: 'Ontwikkeling in sportprestaties, doping, training en technologie' Ir. H. Rutten, Ir. R. Kirschbaum, DSM: 'innovatie en duurzaamheid bij DSM' Patrick Vrijman, Mark Bertrand: 'Maatschappelijk verantwoord ondernemen'. SNS bank, Metis notarissen: 'Vermogensopbouw, schenken en erfrecht' Lezingen in het kader van het 95 jarig bestaan (in het programma 'De brede stroom der Maas'): Dr. A. Bosch: 'De lange weg naar de bevaarbaarmaking van de Limburgse Maas 1839-1925' Drs. ing. François Verhoeven (GrensmaasConsortium): 'Het grensmaasproject 2008-2020' D. Claes MA (journalist): 'West- en Oost Limburg' Ir. J van Geel, Ir. M. Didden : 'lessen uit Fukushima , smart grits'. Ir. F. Hoff : 'Fablab'. Minisymposium 'Zorg en Techniek': Dr Ing Rory Koenen 'Moleculaire en cellulaire mechanismen van hart- en vaatziekten' Prof. dr Luc de Witte: 'Technologie in de Zorg' Drs. J. Tindemans: 'Maastricht Aachen Airport'.

156

2014

2015 2016

Peter Miller: 'Innovatieve productontwikkeling en productie technieken' M. van Rijn (St-Maartenscollege Maastricht): 'Kiezen voor Techniek'. Dr. Ric Hoefnagels 'Bioenergy, a local resource to meet global challenges' 'Het gebruik, ontwikkelen en meten aan composieten met voorbeelden als beton en asfalt' met een interactieve workshop o.l.v. personeel van SGS Intron te Sittard. Lezingen in het kader van het 100 jarig jubileum (t/m juni 2016): Dr. W. Rutten: 'Kopstukken – Mijningenieurs in Limburg, 1900-1974' Ir J. Zuidam: 'De rol van de ingenieurs in de regio, gericht op de toekomst' Ir. J. Maas/Ir. B. Grote (Avenue2): 'Tunnel en visie: de ingenieur blikt om zich heen' Dr. ir. G. Schaeffer: ' (Energie)transitie en de rol van de ingenieur' Mr. M. Olivers: 'Brightlands Chemelot', P. ’t Lam (LED): 'De kracht in Zuid-Limburg' Consul Général Honoraire B. Piette 'Logistics : the industrial revolution of tomorrrow' Drs F. Offerein/Dr. ir. E. Rousseau: 'Brightlands Maastricht Health Campus' Ir. B. Huenges Wajer: ‘presentatie jubileumboek VIZL 100 jaar” Prof. dr. ir. J. Ritzen: 'De technische vooruitgang, de zwakke menselijke geest en de ingenieur' M. Huisman: 'De kunst en de ingenieur'

157

158

Excursies en jaarvergaderingen

1916/17

1917/18 1918/19

1919/20 1920/21 1921/22 1922/23

1923/24 1924/25

1925/26 1926/27

1927/28 1928/29 1929/30 1930/31 1931/32

1932/33

Excursie in drie groepen naar de ondergrondse werken van de Staatsmijnen Wilhelmina, Emma en Hendrik. Aansluitend diner. De nieuwe telefooncentrale in de Groote Staat te Maastricht. Demonstratie na lezing door de Stroomverkoop Mij. van een groot aantal huishoudelijke elektrische toestellen. Excursie naar de kalkbranderijen bij de Hoeve Dael (Gemeente Voerendaal) en naar de bovengrondse werken van de Oranje Nassau-mijnen. Excursies naar Mergelgroeve St-Pieter, naar de Mijn Emma en de mijnwerkers-kolonie te Treebeek. Samen met het KIVI Geplande excursie naar Luik ging niet door wegens de door de Belgen aangevoerde argumenten van de slechte relaties tussen Nederland en België. Excursie naar de bovengrondse werken van Staatsmijn Emma en naar Cokesfabriek Emma. Samen met het KIVI. Bezoek aan Staatsmijn Maurits. Bezoek aan de werken van de Maaskanalisatie te Roermond en Linne. Bezoek aan 'L'expostion International de l'Art de l'Ingenieur' te Luik. Bezoek aan de in uitvoering zijnde werken v/d Limburgse Tramwegmaatschappij bij Gulpen. Bezoek aan de kolenwasserij van Staatsmijn Hendrik. Bezoek aan het 50.000 V-schakelstation van de Maatschappij tot verkoop van den Electrischen Stroom der Staatsmijnen in Limburg te Maastricht. Excursie naar de in aanleg zijnde bovengrondse werken der Staatsmijn Maurits en de Steenfabriek. Bezichtiging der in uitvoering zijnde werken der Maaskanalisatie te Belfeld, Roermond en Linne. Per extra trein. Excursie naar het in aanbouw zijnde viaduct over het Gulpdal van de lijn Maastricht-Vaals der LTM. Bezoek aan de verwarmingsinstallaties en verdere inrichting van de Kweekschool voor Vroedvrouwen te Heerlen Bezoek aan de werken der Ned. Mij. tot Ontginning van Steenkolenveld en te Arsbeck - Huckelhoven. Bezichtiging (per elektrische tram) van de werken in de in aanleg zijnde spoorlijn Schaesberg - Kerkrade - Simpelveld. Gemeenschappelijke maaltijd in Hotel 'Prins Hendrik' te Valkenburg. Bezoek aan de Philipsfabrieken te Eindhoven Naar verschillende ingenieurswerken in Zuid-Limburg. Staatsmijn 'Maurits'. Koninklijke Nederlandsche Papierfabriek en Eerste Nederlandsche Cement Industrie. Met diner te Valkenburg. Traditionele feestvergadering met diner te Valkenburg. S.S.B (StaatsMijnen) en naar de Spoorweg Schaesberg-Simpelveld met diner in Aken. De fabrieken: Canoy-Herfkens, Tiglia, Waterkrachtcentrale 't Steel en de dakpannenfabriek 'De Valk'; met diner te Valkenburg. De nieuwe 150 kV lijn Lutterade-Roermond, met voordracht van de heer Kortlandt. De nieuwe Maasbrug te Maastricht, met voordracht van de heer Volker. Excursie naar de TH in Aken 'Laboratorium für Werkstoffkunde' en het 'Aerodynamisches Institut'. Bezichtiging van het automatisch pompstation 'De Landens' te Mechelen en de watertoren te Schimmert. Diner te Valkenburg.

159

1933/34 1934/35

1935/36 1936/37

1937/38

1938/39

1939/40 1940/41

1941/46 1946/47 1947/50 1950/51 1951/52 1952/ 53 1953/54 1954/55

1955/56 1956/57 1957/58 1958/59

1959/60 1960/61 1961/62 1962/63 1963/64

1964/65

Bezichtiging van de Maaswerken per boot en bezoek nieuwe kantoor v/d NV PLEM Bezoek aan de Philipsfabrieken te Eindhoven en aan de Golf-club te Valkenswaard Boottocht ter gelegenheid van de opening van het Albertkanaal op uitnodiging van de Vereniging tot Behartiging van de Limburgse Scheepvaart. Bezoek aan de haven te Stein en het de haven en emplacement te Born. Bezoek aan de ondergrondse werken, de Cokesfabriek en het Stikstofbindingsbedrijf van Staatsmijn Maurits. De gelaste burg der NS te Nuth en gerestaureerd kasteel te Hoensbroek. Bezoek aan het Heimans Natuurmonument in het Geuldal bij Epen. Nieuwe haven van Luik (ver. behartiging Limburgsche Scheepvaartbelangen). Werken van het Albertkanaal (samen met KIVI). Stuwdammen complex Noord-Eifel (vm Aken). Société Céramique, NV Kalkmergelmaatschappij 'St. Pietersberg' en NV Brand's Bierbrouwerij; diner te Valkenburg. Excursie naar de Internationale Tentoonstelling van het Water te Luik. Met boottocht en ontvangst door het bestuur van de Association des Ingenieurs Sorties de L'Ecole de Liège. Geen jaar vergadering met excursie 'wegens de inmiddels ingetreden oorlogstoestand'. Wegens de tijdsomstandigheden geen feestelijke herdenking van het 25-jarig bestaan op 18 maart 1941. Excursie naar de Elektriciteitscentrale van de Julia te Eygelshoven. In deze jaren vonden geen excursies plaats. Excursie naar Philips te Eindhoven. In deze jaren vonden geen excursies plaats. Stuwdam in de Vesdre bij Eupen (België). Geen excursies vermeld. Geen excursies vermeld. Naar de tunnelbouw onder het Noordzeekanaal te Velzen John Cockerill te Seraing en bierbrouwerij Piedboeuf te Luik. Naar G.H.H. te Oberhausen, met jaarvergadering. Officieel diner aangeboden door het gemeentebestuur van Valkenburg ter gelegenheid van de 250 ste vergadering. Van Doorens Automobielfabrieken te Eindhoven. MannesmannWerke te Düsseldorf, met jaar vergadering. Bruinkoolbedrijf 'Zukunft' te Eschweiler, met jaarvergadering; daarna bezoek aan de Dreilägerbach Talsperre te Rötgen; diner te Geleen. Schiess A.G. te Düsseldorf, jaarvergadering te Aken, jaarlijks diner te Valkenburg. Société Métallurgique d'Esperance Longdoz, Centre National de Recherches Métallurgiques te Luik. Atoomcentrum te Mol, met jaarvergadering. Jaardiner te Valkenburg. Stop van Ternaayen en de in aanbouw zijnde sluizen te Born, met jaarvergadering. Jaardiner te Valkenburg. Foire Internationale de Liège. Machinale Administratie van de Staatsmijnen. Philips Gloeilampenfabr. te Weert en Eindhoven, met jaarvergadering; jaardiner te V'burg. ENCI. Feiten en Guilleaume Carlswerk te Keulen, jaarvergadering te Keulen en jaardiner te V'burg. NV Porselein- en Tegelfabriek MOSA te Maastricht. General Motors Continental te Antwerpen met boottocht door de havens van die stad; jaarvergadering te Antwerpen, jaardiner te Valkenburg. Technische Hochschule te Aken. Ontwikkeling en organisatie advisering van archeologen in klein Azië over het gebruik van bouwen transportmachines. Havens van Rotterdam en Verenigde Scheepswerven Verolme, Botlek; met jaarvergadering te Rotterdam; jaardiner te Valkenburg.

160

1965/66 1966/67

1967/68 1968/69 1969/70

1970/71 1971/72 1972/73

1973/74

1974/75

1975/76 1976/77

1977/78

1978/79

1979/80

1980/81

1981/82

Kon. Nederlandse Papierfabriek te Maastricht. Tweedaagse excursie naar Leitz te Wetzlar; jaarvergadering te Limburg an der Lahn; na afloop jaardiner. Excursie naar het Centraal Proefstation DSM. Vredestein-autobandenfabriek te Enschede; jaarvergadering tijdens busreis naar Enschede. Najaarsexcursie naar de DAF-fabrieken te Born. Jaarexcursie naar Fokker. ENCI te Maastricht. Schroefboutenfabriek Everts en v.d. Weyden NV te Heerlen. Verkeersplein te Bocholtz in de E 39 DSM te Heerlen, met jaarvergadering. Stationspostkantoor te Rotterdam. Océ-Van der Grinten te Venlo, met jaarvergadering. Jaardiner en lustrumviering in het restaurant 'De Dael' te Nuth. Excursie naar de luchthaven van Brussel. Vanwege alarm werd uitgeweken naar het Africa-museum. Eurocontrole Beek. Jaardiner te Maastricht. Bezoek aan de afvalwaterzuivering in het stroomgebied van de Worm en aan het Sporten Recreatiecentrum 'D'r Pool'. Excursie naar de staalfabriek van Cockerill te Chertal en aan het Musée du Fer et du Charbon te Luik. Samen met leden van de Luikse Ingenieursvereniging het jaardiner in het Museum. Excursie naar de elektriciteitscentrale en bruinkoolgroeve te Weisweiler (BRD). Excursie naar de fabrieken van Presses Raskin te Angleur. Bezoek aan het Natuur-Historisch Museum te Maastricht, gecombineerd met jaardiner. Excursie naar het Reactorcentrum te Petten, gecombineerd met jaarvergadering. Bezoek aan IJzergieterij Globon te Hoensbroek. Bezoek aan Thorn, waarna aldaar jaardiner. Jaarvergadering gecombineerd met excursie naar de grindwinning en herstructurering in Midden-Limburg, de overslag van mijnsteen in Urmond en het afgraven van de steenberg Maurits. Bezoek aan de wagonfabriek Talbot te Aken . Bezoek aan Rolduc en het mijnmuseum, waarna aldaar jaardiner. Jaarvergaderin g gecombineerd met bezoek aan de ENCI en het plateau van Margraten. Excursie naar Volvo-Car te Born. Bezoek aan de Thermen te Heerlen, gecombineerd met jaardiner in Kasteel Erenstein. Jaarvergadering tijdens de excursie naar de SEP en de KEMA te Arnhem. Excursie naar de Cristalleries de Val St. Lambert. Bezoek aan de Vereinigte Glaswerke te Herzogenrath . Jaardiner bij Le Sart Tilman bij Luik. Jaarvergadering en excursie naar de Université Catholique de Louvain . Najaarsexcursie naar de Porselein- en Tegelfabriek 'MOSA BV' te Maastricht. Na bezoek aan de Radio-omroep Zuid jaardiner Au Comte de Mercy te Hermalle sous Argenteau met gasten van Duitse en Belgische zusterverenigingen. Excursie naar de Stormvloedkering in de Oosterschelde. Bezoek aan de Clauscentrale te Maasbracht. Bezichtiging Munsterkerk en Kathedraal te Roermond; aansluitend jaardiner in de 'Roosterhoeve in den Hook'. Bezoek aan vluchtleidingscentrum Transavia en Aviodome Schiphol. Jaarvergadering op 2 oktober 1981 met een bezoek aan de wijnkelders van de firma Sauter in Maastricht. Najaarsexcursie, 6 november 1981 naar DSM te Geleen. Bezoek aan de Nafta/gasolie Kraakinstallatie (NAK 4). Dank zij de DIK-relatie was het mogelijk om op 29 januari 1982 een excursie naar de

161

1982/83

1983/84

1984.

1984/85

1985/86

1986/87

1987/88

1988/89

1989/90

1990/91

Aachener Dom te organiseren. Hieraan voorafgaand vond op het stadhuis van Aken een ontvangst plaats door de Oberbürgermeister. Diner-dansant in het GoldenTulip Hotel te Epen. De jaarexcursie 1982, werd gehouden op 4 juni 1982 naar de haven van Antwerpen. Ook werd een rondrit met toelichting door de binnen stad gemaakt. Najaarsexcursie 1982, op 17 september, naar de kerncentrale van Tihange (België). Middagexcursie naar Luik op 28 januari 198; Het 'heren'programma bestond uit een bezoek aan de FN Fabrieken terwijl de dames een kerk, een museum en het raadhuis bezichtigden. Na een gemeenschappelijk bezoek aan het marionettentheater werd het jaardiner in de sfeervolle Commanderie van Ordingen (België) genoten. Jaarexcursie 1983, naar de dam in de Oosterschelde, op 17 juni 1983. Na de algemene informatie van de Deltadienst werd een uitgebreid bezoek gebracht aan de filtermattenfabriek en het werkeiland. Najaarsexcursie 1983, op 30 september, naar onder andere het Divac-project in Geldrop, in het kader van de lezingencyclus over telecommunicatie. Middagexcursie naar de restauratie van de Sint Servaaskerk in Maastricht, op 20 januari Het jaardiner-dansant werd gegeven in het restaurant Fort St. Pieter in Maastricht. De jaarexcursie op 15 juni, bestond uit een bezoek aan een 4-tal Belgische bedrijven alwaar robotten voor diverse handelingen waren ingezet. Ontwikkeling kunststof en op 13 oktober 1984 bij DSM te Geleen. Najaarsexcursie op 30 november 1984 naar Rockwool Lapinus in Roermond. Middagexcursie naar de Abdij Rolduc en het Mijnmuseum in Kerkrade. Het jaardiner-dansant werd gehouden in de 'Verloren Zoon' van de Abdij. Jaarexcursie op 7 juni 1985 naar de scheepsliften in Ronquières, Strépy-Bracqueguy en Canal du Centre (België). Maastricht Airport op 1 november 1985. Het jaardiner-dansant werd gehouden in 'De Laathof'. Bezoek aan de golfbaan 'Brunssummerheide' op 24 mei 1986. De jaarexcursie op 6 ju ni 1986 was naar het Nationaal Beiaard museum in Asten. Stichting Fonds voor Sociale Instellingen op 24 oktober 1986. Na afloop was er een gastvrije ontvangst op Kasteel Vaalsbroek. Bezoek aan Thorn op 23 januari 1987. Na een wandeling door het stadje en een bezoek aan aan de Stiftkerk en het gemeentehuis werd in 'De Grote Hegge' het jaardiner gehouden. De jaarexcursie bestond uit een bezoek aan Volvo Born en Brand's Brouwerij. NV Koninklijke Sphinx te Maastricht op 6 november 1987. Cultureelcentrum Alden Biezen (België) op 29 januari 1988. Voordracht en rondleiding over de Commanderij. Op Fort Sint Pieter in Maastricht werd het jaardiner gehouden. De jaarexcursie naar de stad Tilburg. Bezocht kon worden, naar keuze, Van Doorne's Transmissie, Maison du Vin (wijnmuseum), Damastweverij en het Textielmuseum. Excursie naar de bouw van Thermae 2000 te Valkenburg. Excursie naar de Kon. Ned. Papierfabrieken te Lanaken. Bezoek aan de Jezuïtengrot. Jaardiner in Fort St. Pieter te Maastricht. Excursie naar Océ van de Grinten te Venlo met bezoek aan de kasteeltuinen te Arcen. Excursie naar de waterkrachtcentrale van de PLEM te Linne. Bezoek aan de tentoonstelling 'PTT Telecom van dichtbij bekeken' te Maastricht . Jaarvergadering. Excursie (twee maal) naar de Mergelgroeve te Sibbe met lezing 'Bouwen in Mergel'. Jaardiner dansant in restaurant Fort St. Pieter te Maastricht. Excursie naar de nieuwe drukkerij van 'de Limburger' te Maastricht. Excursie naar de ENCI te Maastricht.; Enci Maastricht; Jaardiner op St. Pieter Maastricht Nieuwbouw de Limburger, Maastricht Jaarvergadering op Kasteel Oost in Valkenburg Audiologisch Centrum Hoensbroek

162

1991/92

1992/93

1993/94

1994/95

1995/96

1996/97

1997/98

1998/99

` 1999/00

2000

2001

Jaarvergadering in het Kruithuis v/d UM, Maastricht Academisch Ziekenhuis Maastricht Lustrum 75 jaar VIZL: symposium in het MECC: 'Ondernemen in Limburg' Lustrumexcursies in Maastricht en Diner-dansant Fort Sint-Pieter Jaarexcursie naar ECT Rotterdam Talbot wagonfabriek, Aachen Efteling Jaardiner in St. Truiden (B) Bierbrouwerij de Leeuw, Valkenburg Jaarvergadering Fort Eben Emael (B) Kolenvergasinstallatie Demkolec, Buggenum Rheinische Braunkohlen Werke (D) Linie van Dumoulin, Maastricht Schiphol 2000 Jaarvergadering in 'd’n Awwestiene', Maastricht Klinikum, Aachen Mega Limburg, energievoorziening Diner-dansant, fort St. Pieter Scheepslift, Ronquières (B) Jaarvergadering Saint Gobain, Herzogenrath (D) Lustrumviering 80 jaar VIZL in Kasteel Vaalsbroek: feestrede 'Technologische ontwikkeling als motor voor de economie in Zuid-Limburg' door mevr. Maria van der Hoeven en daarna Gala-avond Jaarexcursie Rotterdamse haven, Nederlands Architectuur Instituut KNP Leykam, Lanaken (B) Wijnproeverij Fromberg, Ubachsberg Jaarvergadering in Bonnefanten museum Abdij Mamelis Platte zaal, Maastricht Kalkar (D) Infocentrum Céramique terrein Jaarvergadering in Groote Sociëteit Maastricht Industrion, Kerkrade Kolenvergassingsinstallatie Demkolec, Haelen-Buggenum Nieuwe verbinding E40 – E25, Luik (B) Limburgs Dagblad, Heerlen Bedrijvenpark Avantis, Heerlen – Aachen Jaarvergadering in Bonnefanten museum Maharishi Universiteit, Vlodrop Nieuwbouw Hogeschool Limburg, Heerlen Stork Limburg, Stein Internet/sterrenkunde, Sterrenwacht Schrieversheide Heerlen DSM/EPZ krachtcentrale/PE-fabriek, geleen Venduehuis Dickhaut, Maastricht Jaarexcursie Tongeren, Gallo Romeins Museum (B) Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM), Simpelveld Wijnhuis Thiessen ,Maastricht Hamilton Sunstrand, MAA, onderhoudsmethodieken, Beek Jaarvergadering 'Platte Zoal' Maastricht; Koninklijke Mosa, Maastricht 85 jaar VIZL Lustrumsymposium over ICT te Rolduc, excursies en feestdiner: (glas- en kristalfabriek Val St Lambert, Seraing, B en Parkstad Limburg Stadion) NedCar, Born en LIOF, Maastricht

163

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

Jaarvergadering, Brouwerij Heeren van Beeck, Beek Hoens Industrieel, Geleen Jaardiner, Kasteel Oost, Valkenburg Kasteel Wijlre Jaarexcursie Limburg Museum, Venlo DSM 100 jaar, Geleen Freudenberg-Simrax, Kerkrade CMG, Maastricht Jaarvergadering Wijngoed Fromberg Snowworld, Landgraaf NedCar, Born Jaardiner, 'La Butte aux Bois', Lanaken UTS Bernardt, Elsloo Jaarexcursie Festival d’Artagnan, Maastricht 25 jarig jubileum DIK: 'Techniek kent geen grenzen' Jaarvergadering Congrescentrum / Abdij Rolduc, Kerkrade Politie Zuid-Limburg, Heerlen Redactie Media Groep Limburg, Heerlen en Nieuwsdruk Limburg, Sittard Bijzondere Algemene Ledenvergadering, Slot Pietersheim, Lanaken Jaardiner, Slot Pietersheim. Lanaken Nato’s E-3A Component (AWACS), Geilenkirchen Jaarexcursie Kruisherenkloostercomplex en Apostelhoeve, Maastricht Linssen Yachts, Maasbracht Jaarvergadering, 'Auberge de Rousch', Heerlen Luchthaven Luik-Bierset, Waterkrachtcentrale COO, Minicentrale Ourthe Jaarexcursie Steenkolenmijn Blegny (B), Wolspinnerij Verviers (B) Jaardiner, 'La Butte aux Bois', Lanaken Herstructureringsproject Belvédère, Maastricht Jaarvergadering, Glaspaleis/Schunck gebouw, Heerlen Waterleiding Maatschappij Limburg (WML), Heel Lustrumfeestdag VIZL 90 jaar met excursie naar Mergelgroeve ’t Rooth te Margraten en Feest/theateravond Kasteel Hooghweerth met lustrumrede deputé Ing M.J.H. Vestjens Lustrumexcursies Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij (ZLSM), Miljoenenlijn en Industrion Kerkrade Mijnwaterproject Gemeente Heerlen Jaarvergadering, Industrion Kerkrade Vernieuwd Parkstad Limburg Theater, Heerlen Jaardiner, 'Hof van Herstal', Echt Natuurhulpcentrum (NHC), Opglabbeek (B) Nuon Power (kolenvergassingsinstallatie), Buggenum Rijkswaterstaat, Project tunnel A-73, Roermond Jaarvergadering, Slavante Maastricht Sabic, Europees Hoofdkantoor, Sittard Koninklijke Mosa, Maastricht Jaardiner, Poortgebouw Rekem, Oud-Rekem L-1 studio’s, Maastricht Nieuwe Maasland Ziekenhuis (Orbis), Sittard-Geleen European Sortation Centre (HUB), Bierset (B) Jaarvergadering, Kasteel Wijnandsrade Jaardiner, Ophovener Molen, Sittard Jaarexcursie Solland Solar, op weg naar duurzaamheid, Heerlen Joint Force Command, Brunssum A-2 passage, Maastricht Papierfabriek Meerssen B.V. en SoBatech B.V., Meerssen

164

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

Jaarvergadering, Golfbaan Maastricht Bierbrouwerij de Maar, Jabeek Jaardiner, Sofa, Maastricht Jaarexcursie, Gare Guillemins door Calatrava, Luik Grodan, Roermond Jaarvergadering, Chateau Gronsveld Lustrum 95 jarig bestaan, 'De brede stroom der Maas' met lezingen op Kasteel Hartelstein Rondvaart Maas en Julianakanaal Jaardiner Kasteel Elsloo FAB lab, 3-D printen, snijden, scannen en frezen, Bezoek Holland Casino, Valkenburg a/d Geul (Juniorenconvent) Jaarvergadering, Hendriks, Hoensbroek De wijk van Morgen (VIZL-DIK ledendag), Avantis – Heerlen Jaardiner, Kasteel Hoensbroek Jaarvergadering, Huize Damiaan, Simpelveld Bezoek Continium Jaardiner, The Golden Horse, ’s-Gravenvoeren (B) Maastricht Aachen Airport, Beek Sluisproject Ternaaien (B) Jaarvergadering, 'Ontmoet Anna', Meerssen Viro Engineering/VDL Nedcar, Born Machinefabriek Bosserveld en Rondleiding Eiffelgebouw, Maastricht Lanxess/ Chemelot, Geleen RWTH Campus, Aachen Jaardiner, Kasteel Wijnandsrade Biomassa Energiecentrale Sittard, Sittard Smurfit Kappa, Roermond Jaarvergadering, in ‘t Kaar Elsloo Extra ledenvergadering met bezoek aan de Alfabrouwerij te Thull Excursie KeyTec te Sittard Jaardiner in 'de Mangerie' te Maasmechelen (B) Excursie nieuwbouw gebouw Q Orbis-Atrium Heerlen Jaarexcursie: Rondleiding/wandeling - Indusrieel erfgoed Maastricht Bedrijfsbezoek aan SGS Intron te Sittard (tot juni 2016) VIZL-KIVI bedrijfsbezoek Distributiecentrum Post NL te Born

165

166

Illustraties Alle illustraties anders dan hieronder vermeld zijn uit het VIZL archief of zijn door haar (voormalige) leden ter beschikking gesteld t.b.v. de uitgave van 1991 en die van 2016. Foto Gouverneur drs. Theo Bovens en logo bron: Provincie Limburg Foto fabricage glaswerk ca 1915 bron: beeldbank SHCL Foto K.N.P. in Maastricht bij ‘het Bassin’; 1925 bron: beeldbank SHCL Foto De ‘electriciteitscentrale’ met de ENCI;1948 bron: beeldbank SHCL Foto Het Ingenieurscorps ON ca 1925 bron: Collect. Rijkheydt, G. Reingans Foto Iterson-hyperboloïde koeltoren bron: DSM archief Foto Experiment met Philips natrium lampen bron PLEM gedenkboek 1934 Foto Stoomwals bron: 100 jaar PWS, Prov. Limburg Foto’s Watertoren, Treebeekplein, kerk Spaubeek bron: oude prentbriefkaarten Foto Ingenieurswoning bron: DSM archief Foto bouw Wyckerpoort bron: beeldbank SHCL Foto Tramviaduct 1924 bron: LTM brochure Foto Terwinselen bron: DSM archief Overzichtskaart Maaskanalisatie bron: artikel Ir. J. Zuurdeeg 1960 Foto Stamylan Polyethyleenfabriek DSM, ca 1964 bron: foto DSM collectie Foto ANWB-bord 1962 bron: Nederlands fotomuseum Foto Opening DAF fabriek Born 1968 bron: beeldbank SHCL Foto Maankwartier 2016 bron: M. Huisman

Colofon UITGAVE Vereniging van Ingenieurs in Zuid-Limburg © VIZL 2016 TEKSTEN A.C. Dolk, Ir. E.P.M. Hamers, Ir. F.J.J. Hamer, Ir. B.P.F. Huenges Wajer, C.J. Lommers, Dr. ir. C.P.M. Sadée, Ir. J.P.E. van Wersch en Ir. J.A. Wijsman VORMGEVING VIZL 167

168

169

Een 100-jarige historie

Recommend Documents