ACULTA 1
K U R E G E M
1
2
Edito 1 A-cult-a, een journal waarin kritisch nagedacht wordt over het belang van culturele layers in ‘urban architectural development’.
schillende schaalgrootte belicht. Vanuit de buik van de gebieden, niet van torenhoog.
De stedelijke context is een zeer complex gegeven geworden. Globalisering leidde tot een enorme diversifiëring van bevolkingsgroepen in grootsteden. Terwijl bepaalde buurten bij de stadsrevival van de laatste jaren omwille van economische en toeristische redenen een totale make-over hebben gekregen, zijn andere buurten aan hun lot overgelaten en in verval geraakt. Deze gebieden vormen een enorme uitdaging voor architecten. Hoe gaan we om met de identiteit van zulke achtergestelde buurten? Wat aan te vangen met zijn vervallen monumenten, met zijn smeltkroes van culturen? Walsen we er met bulldozers overheen of vormen ze juist de insteek voor een nieuwe vorm van stedelijke architectuur?
De uitdaging bestaat wereldwijd. Maar in een eerste magazine zoeken we het dicht bij huis. Kuregem, een Brusselse wijk op de grens van 2 gemeentes, ligt er verloederd bij. Het wegtrekken van de industrie en het binnentrekken van diverse autochtone bevolkingsgroepen hebben ervoor gezorgd dat het lange tijd door lokale overheden werd genegeerd. In deze eerste editie van a-cult-a presenteren wij u Kuregem zoals u het nog nooit gezien heeft. Door de ogen van Livia de Béthune, een architecte die de wijk als geen ander kent. Vanuit cultureel geïnspireerde analyses van studenten van Sint-Lucas. We behandelen kritisch enkele casestudies van gelijkaardige gebieden. We creëren voor u een nieuwe wijk.
A-cult-a wil een architecturale benadering vanuit culturele layers exploreren. Een (architecturale) omgeving kan immers niet losstaan van zijn verleden, van zijn bewoners. Omgekeerd bepaalt de omgeving ook de mensen die het herbergt. In de komende edities worden stedelijke uitdagingen van ver-
De redactie Camille, Cindy, Eva, Lore, Machteld, Pieternel
3
Inhoud
p3 edito I p76 agenda I p78 abstracts I p81 Redecatie p82 bibliografie
HOOFDSTUK 1
- la bienvenue
p8 DE MENS IN DE WERELD, DE MENS IN DE STAD Relatie mens cultuur en architectuur.
p10 kuregem, een impressie
Een eerste kennismaking.
HOOFDSTUK 2 - culturele analyses p15 culturele analyse
I Thematisch onderzoek Kuregem. I Formeel informeel I Abattoir, sociale mix
p21 omgaan met industrieel erfgoed herbestemming.
p26 wijkcontracten
I Wijkcontracten in een notendop. I Interview met Livia de Béthune.
4
p32 gentrificatie vs duurzame ontwikkeling sociale dimensie in stadsontwikkeling
p35 wij herkennen onze eigen stad niet meer, meneer.
Vervreemding van het oude straatbeeld.
P40 Kuregem bekeken op locaal niveau Opninie bewoner
HOOFDSTUK 3
- study cases
P44 kipsala
Cultural planning door studenten.
p48 Multifuntioneel centrum ‘de verbinding’ transvaal
verweving van de Arabische en Nederlandse cultuur.
p53 fragilerecyclart
Socio-cultureel initiatief in Brussel.
p57 youth proofing
Antwerpse focus op jeugd.
58 kaaiplannen
Heraanleg met participatie buurtbewoners.
HOOFDSTUK 4
.
- de architect
Kuregem
p63 kuregem revisited Voorstellen voor vernieuwign.
p70 project van lore decruy en cindy detemmerman
p64 project van pieternel dekeyser
p72 la maison sociale - project
p66 de gelaagde stad - project van machteld d’hollander.
p68 project van camille desimpel 5
in
van eva de pourcq.
74 the multitasking architect
De taak van de hedendaagse architect.
6
la bienvenue 7
DE MENS IN DE WERELD, Dit artikel wil de relatie tussen mens, cultuur en architectuur onderzoeken. Psychologische begrippen worden gehanteerd om de verhouding tussen mensen onderling maar ook tussen de mens en zijn omgeving te omschrijven . Vanuit deze achtergrond wordt het belang benadrukt van een architectuur die vertrekt vanuit de socio-culturele context van een gebied. door D’Hollander Machteld
De mens in de wereld
Vanaf het moment dat hij in de wereld geworpen is, moet de mens zich verhouden tot deze. Meer zelfs: hij bestaat enkel in relatie tot zijn omgeving. De mensen maar ook de fysieke omgeving bepalen zijn identiteit. In de humane wetenschappen spreekt men dan ook over een gamma van identiteiten: de individuele, de collectieve en zelfs een ‘plaatsidentiteit’, ontleend aan de omgeving waarin men opgroeit. Het is een noodzaak voor mensen om hun omgeving als positief te beschouwen aangezien het een deel van hun identiteit uitmaakt.. Zo kan bijvoorbeeld iemand die in een grijze industriestad woont, deze ervaren als mooi en onmisbaar omdat deze een deel van zichzelf geworden is.
Cultuur als betekenisgevend kader
Cultuur kan gezien worden als iets dat een grote groep mensen die samenleeft, deelt met elkander. Het is een kader dat zorgt voor betekenisgeving. Door een systeem van tekens en symbolen kan men interpretaties maken van gebeurtenissen in een samenleving. Groepen mensen die zich bedreigd voelen gaan onder invloed van angst hun collectieve identiteit meer naar voor schuiven. Men gaat over tot wit-zwart denken waarbij men zichzelf als groep gaat positioneren tegenover de anderen. Men gaat leven in een ‘pure ideologie’ met een aggravatie van conflict tot gevolg. Pas als er een context komt die kritiek op de eigen zienswijze toelaat, een ‘impure ideologie’ , is er een mogelijkheid om tot oplossingen te komen. Dit systeem en vooral de nefaste gevolgen ervan zien we in tal van politieke conflicten overal ter wereld spelen. Maar ook op kleinere schaal hier bij ons. Het is dus zeer belangrijk om een context/omgeving te creëren die een open communicatie bevordert.
De duale samenleving
In onze huidige, Westerse maatschappij is het overheersend discours duaal van aard. De relatie tussen mensen en dingen wordt veelal als een tegenstelling geponeerd: eigen versus vreemd, cultuur versus natuur, nieuw versus oud, progressivisme versus conservatisme, … Ook de mens wordt in twee gesplitst in een rationele en een intuïtieve/emotionele helft. Deze tweedelingen zijn eigen aan de mens in zijn zoektocht naar duidelijkheid, veiligheid. Het ‘telbare’, het gekende krijgt hierbij meestal voorrang terwijl het juist soms het minder duidbare is dat schoonheid aan het leven geeft. Het denken in tegenstellingen kan inspirerend zijn maar ook gevaarlijk. Het wordt
8
DE MENS IN DE STAD interessant als we aan de slag gaan met de energie opgewekt door het spanningsveld maar tegelijkertijd op zoek gaan naar de onderlinge relaties, naar grensvervaging. Niets bestaat immers zonder het andere. Duaal denken, met het toekennen van een waardeoordeel, kan tot vernietiging van een deel van de leefwereld leiden.
De mens in de stad
De mens beïnvloedt zijn omgeving, de omgeving beïnvloedt de mens. Het spreekt dan ook vanzelf dat bij een architecturale ingreep op een gebied een grondige kennis van de context onontbeerlijk is. Men kan pas iets toevoegen of weghalen door de omgeving te analyseren. Alles staat in nauw verband met elkaar. De context is hierbij veel meer dan de geografische/ topografische omgeving. Ze heeft betrekking op omgeving, cultuur, geschiedenis, landschap, etc. De socioculturele lagen vormen hierbij een belangrijk aspect: welke mensen wonen op een plaats, wat doen ze daar, hoe gaan ze om met hun omgeving, hoe verhouden ze zich tot elkaar? Het is belangrijk om in te spelen op verschillen tussen groepen mensen (dualiteit als inspiratiebron) maar ook het zoeken naar gelijkenissen is van belang (zoeken naar vervaging). Steden, met hun zeer complexe context, zijn momenteel één van de interessante uitdagingen op het gebied van architecturale ontwikkeling. Een inspirerende figuur in deze materie, meer bepaald door zijn kijk op publieke ruimtes, is Sola Morales. ‘ The civil and architectural, urbanistic and morphological richness of a city is that of common spaces, that of places where daily life is carried out, reperesented and remembered.’ (de Sola Morales,2008,p187) Morales benadrukt het gevaar van een duale benadering van publiek/privaat. Een geslaagde publieke plaats is veel meer dan een esthetische ingreep op een grondgebied in publiek bezit. Zo geïnterpreteerd leidt zij tot steriliteit, tot het verdrijven van bepaalde vormen van gemeenschapsleven. Getuige hiervan zijn verschillende lege moderne pleinen en parken. Kenmerkend aan een geslaagde publieke plaats is dat zij een sociale dynamiek op gang brengt. Publieke plaatsen kunnen dan ook privé-eigendom zijn of privé-initiatief kan een publieke plaats tot leven brengen. Het is de taak van ontwerpers van publieke ruimte om dergelijke intermediaire plaatsen te creëren, noch publiek, noch privaat, geen steriele plaatsen maar stimulerende onderdelen van een veelvormig stedelijk weefsel. Plaatsen met een dergelijke ambigue natuur gaan een steeds belangrijkere rol spelen in het dagelijkse leven doordat de verschillende ‘urban tribes’ hen kunnen gebruiken en eigen maken op zeer verschillende manieren. Een goede stad is er een in welke private gebouwen publieke elementen zijn of ze het willen of niet. Waar ze dienen als vehikels voor sociale betekenis en waarden welke verder gaan dan henzelf. Bovenstaande visie verplaatst de architect van het statuut van ‘almachtige’ stadsplanner naar een meer dienstbare, mediërende rol. Hij werkt niet van buitenaf maar van binnenuit. Bibliografie
de Solà-Morales M.(2008). A matter of things. NAi Publishers. The Netherlands
9
Kuregem een impressie
ka na a
l
- door Eva De Pourcq
na
al
citadel
ka
id
Kuregem ligt geprangd tussen de sporen van het Zuidstation, kanaalzone en de kleine Ring. Het is een transitzone waar veel verschillende nationaliteiten, talen, culturen, godsdiensten en talloze vluchtelingen stranden op zoek naar een betere plek. Maar wegens gebrek aan integratie mogelijkheden en lage educatieve vorming blijven velen in deze buurt hangen. Dit heeft gezorgd voor een hoog werkloosheidspercentage, verkrotting van de huizen, stijging van criminaliteit en vandalisme. Gedurende 30 jaar werd deze wijk door de locale autoriteiten verwaarloosd, vandaar het gebrek aan kwalitatieve openbare ruimte en onderhoud van het industrieel erfgoed en patrimonium. Zo creëerde Kuregem al vlug een negatief imago van een buurt
zu
ti ta
s
die zelfs door de politie liever werd ontweken. Na protestrellen van wijkjongeren in 1997 is hier verandering in gekomen. Sindsdien is men op zoek naar oplossingen voor deze wijk door te gaan werken met wijkcontracten en participatie met de inwoners te vergroten. Dit negatieve imago is echter niet altijd zo geweest, ooit was Kuregem een bloeiende industriële stad: In het begin van de 19e eeuw was de hoogtechnologie van de textiel in Kuregem gevestigd. De textielbaronnen waren de machtigste personen in de gemeente. De bouw van het slachthuis in 1888 gaf aanleiding tot de vestiging van allerhande aanverwante bedrijfjes, vooral lederlooiers en leerhandelaars. Deze industriële expansie bracht
10
on Inplanting Kuregem
een enorme bevolkingsgroei met zich mee. Kuregem was een welvarende wijk. Maar vanaf 1960 ging de industriële bedrijvigheid drastisch achteruit, met een hoge werkloosheid en het wegtrekken van vele inwoners naar betere wijken als gevolg. De vrijgekomen woningen werden al snel ingenomen door nieuwe migranten. Na de 2° wereldoorlog waren dat Italianen uit Sicilië, nadien Spanjaarden en Grieken. Sinds 1975 trok de bevolking afkomstig van de Zuid-Europese landen stilaan uit Kuregem weg. Het aantal Marokkanen en Turken groeide. Vanaf de jaren 90 kwamen asielzoekers in Kuregem hun verblijf zoeken. Zij kwamen uit Latijns-Amerika, Afrika en recent ook uit Oost-Europa.
11
12
culturele analyses
13
Culturele analyse Kuregem Goede stadsontwikkeling vertrekt niet enkel vanuit de visie en noden van hogerhand maar ook vanuit ‘de buik’ van het te ontwikkelen gebied . Een project dat verder bouwt op wat er is, heeft immers veel meer kans om succesvol te zijn. Wanneer men in de eerste fase van een project de buurt analyseert, doet men er goed aan voldoende nadruk te leggen op de aanwezige culturele layers. Wie leeft er in de buurt, hoe leeft men in de buurt? Wat is het verleden van deze buurt, welke monumenten weerspiegelen dit? Waar gaat deze buurt naartoe? Dit artikel toont aan hoe culturele layers steeds weer opduiken bij de analyse-fase vanuit verschillende invalshoeken. De analyse formeel-informeel, die de relatie tussen ruimtegebruik en cultuur belicht, wordt hierna uitgebreider besproken. Verder wordt ook de analyse met betrekking tot interactie ruimer toegelicht.
Bespreking invalshoeken analyse als deel van ‘culturele layers’
01
door Lore Decruy
02
Formeel en informeel
De allochtone manier van handel voeren, in Kuregem voornamelijk de autohandel, palmt enkele straten volledig in. Met als gevolg dat de formele ruimte (straathandel) binnen wordt getrokken naar de interieurs, de informele ruimtes. De beide ruimtes lopen hier in elkaar over waardoor er een vervaging van de grens tussen informeel en formeel optreedt.
Contrasten
De abattoirs in Kuregem liggen er tijdens de weekdagen volledig verlaten bij in tegenstelling tot het weekend wanneer het er vol staat met marktkraampjes. Een groot contrast in activiteit aan de abattoirs. De markt is een tijdelijk evenement waar je een mix van verschillende culturen bijeen kan terugvinden en leert smaken.
14
03
06
Tijd
Interactie
Kuregem is wat blijven stilstaan in de tijd, een eiland gevoel, geen groei meer, own space, own time. Vooral kinderen hebben geen plaats om zich te ontwikkelen. Elke cultuur heeft verschillende leefgewoontes, en daaruit blijkt al snel dat in Kuregem kinderen vaak buiten op straat vertoeven doordat ze er geen andere gepaste plaats voor hebben. Met gevolg dat hun vrije tijd op een verkeerde manier wordt ingevuld, wat kan leiden tot criminaliteit.
De straat is in Kuregem een plaats waar mensen elkaar ontmoeten en met elkaar interageren. Een groot deel van het dagelijks leven speelt zich in Kuregem af op de straat. Daarnaast is de markt aan de abattoirs ook een dynamische plek waar tijdens het weekend interactie plaatsvindt tussen verschillende culturen op een verdraagzame manier. Toch is er geen interactie met het gebied buiten Kuregem.
04
07
Netwerk
Power
Kuregem is wat blijven stilstaan in de tijd, een eiland gevoel, geen groei meer, own space, own time. Vooral kinderen hebben geen plaats om zich te ontwikkelen. Elke cultuur heeft verschillende leefgewoontes, en daaruit blijkt al snel dat in Kuregem kinderen vaak buiten op straat vertoeven doordat ze er geen andere gepaste plaats voor hebben. Met gevolg dat hun vrije tijd op een verkeerde manier wordt ingevuld, wat kan leiden tot criminaliteit.
Aan de hand van ondervraging via enquêtes kan men constateren dat de invloed en kracht van de abattoir tot ver buiten Kuregem gaat. De abattoir is een monument dat op een krachtige manier opnieuw in gebruik is gesteld als marktplaats waardoor het een attractor is geworden voor Kuregem, zowel de markt als de kelders onder de abattoir (Korperwelten).
05
08
Densiteit
Kuregem is een dichtbebouwd gebied met nagenoeg geen groene ruimtes. De mensen wonen er enorm dicht op elkaar, vaak met meerdere gezinnen in één gebouw. Dit zorgt voor drukke straten met een tekort aan parkeerplaatsen waardoor de straten niet kindvriendelijk zijn. De overige open ruimtes worden in Kureghem snel als stortplaats gebruikt.
15
Consumptie
In Kuregem treedt er een spanning op tussen kleinhandel en groothandel. De structuren die zijn overgebleven van de industrie worden ingenomen door grote autohandel. Daarnaast is er een grote hoeveelheid kleinhandel die gekenmerkt wordt door de verschillende culturen van Kuregem. Het brengt een typische zuiderse sfeer met zich mee, we leren er kennismaken met andere producten.
Analyse met betrekking
Men zou kunnen stellen dat het een culturele layer is. De wijk is een geheel van betekenissen, van symbolen in de loop van zijn geschiedenis opgebouwd door zijn bewoners. ‘Formeel’ bevindt Kuregem zich in de directe nabijheid van Brussel centrum. Overal waar je staat, zie je vanachter de huizen de hoge torens van Brussel-Zuid verschijnen (zie fig.2). ‘Informeel’ is het er echter ver van verwijderd. De wijk is achtergesteld. Er is weinig vernieuwing te zien en als ze er al is, dan is het zeer plaatselijk.
tot ruimtegebruik vanuit thema ‘formeelinformeel’ door Machteld D’Hollander
Bij analyse van de ruimtes en hun gebruik in de wijk valt de tweedeling tussen een ‘formeel’ en ‘informeel’ Kuregem op. Van bovenaf merkt men een verschil tussen het Kuregem van officiële grenzen, gebouwen en instituties en het Kuregem met zijn specifieke zuiderse sociale dynamiek. Van binnenuit merkt men hoe formele plaatsen gebruikt worden op een informele manier en omgekeerd. Het culturele verschil in gradatie van formeel en informeel gebruik is hierbij opvallend. Daar waar men in onze Westerse samenleving het informele zoveel mogelijk tracht te bannen - er worden zelfs officiële ‘hangplekken’ gecreëerd, is dit bij andere culturen juist zeer aanwezig.
fig.1. het verdeelde Kuregem in de nabijheid van Brussel-centrum
Definitie formeel – informeel
Een formele ruimte is een ruimte die een publieke functie heeft (los van publiek of privaat bezit). Een informele ruimte daarentegen heeft een private functie. Formeel gebruik wil zeggen dat men de ruimte gebruikt naar zijn ‘officiële’ functie. We spreken over informeel gebruik als de ruimte anders gebruikt wordt dan in essentie bedoeld.
Kuregem formeel en informeel
Van bovenaf bekeken is Kuregem een wijk die deels tot Anderlecht en deels tot Molenbeek behoort (zie fig.1.). Het begrip wijk is een eerder informele term waaraan, in tegenstelling tot ‘gemeente’, weinig officiële betekenis of bevoegdheid wordt toegekend.
fig.2. zicht op Zuidtoren vanuit Kuregem
16
fig3. formeel en informeel Kuregem
Van binnenuit bekeken vallen ‘formeel’ enkele instellingen zoals de Erasmushogeschool, het Institut des Arts et Métiers, de abattoir en enkele pleinen en parken op. Maar van deze voorbeelden is enkel de abattoir ingebed in zijn omgeving. De rest vindt er geen aansluiting bij. ‘Informeel’ domineert de (auto)handel, die zich vanuit de Heyvaertstraat ontspint, het publieke leven. (zie fig.3) Zowel groothandel als kleinhandel gebeurt op een manier die meer aanleunt bij deze van zuiderse landen dan bij de Belgische. Het handel drijven gebeurt niet in de private magazijnen, maar voornamelijk op de straat. Openbare weg, huis en bedrijf lopen in elkaar over (zie fig.4). Formele ruimtes worden informeel gebruikt. Straten en woningen worden gebruikt om handel te drijven. Het meeste gebeurt officieus. De autohandel bevindt zich ergens tussen legaliteit en illegaliteit. Op allerlei manieren tracht men te ontsnappen aan Europese normen en regels. Ook het sociaal leven speelt zich grotendeels af op de straat en is sterk gelinkt aan de handelszaken. Pleinen functioneren vooral als ze aan deze voorwaarde voldoen. Parken en speelpleinen blijven veelal leeg achter.
17
‘Veiligheid’ lijkt in het allochtone Kuregem ‘informeel’ verzorgd te worden door sociale controle. Een opvallend fenomeen zijn de groepjes keuvelende mannen die vanop de hoeken van de straten een oogje in het zeil houden. Op zich een positief gegeven, mocht het zich in een open context afspelen. In de huidige vorm (groepjes mannen die ‘handelspraktijken’ verborgen willen houden) gaat het veeleer om een mechanisme van controle waarbij een gevoel van ontoegankelijkheid domineert. Zo verschilt het weinig van het typische ‘beveiligingssysteem’ van het autochtone Kuregem waar men een ‘formeel’ systeem van hekkens en camera’s voorziet. (zie fig.5.) Anderzijds is het principe van de sociale controle een positief gegeven dat kan meegenomen worden naar een ontwerpfase toe. Het spontane mechanisme van sociale controle is iets wat in onze huidige maatschappij op de achtergrond geraakt is.
fig4. vervaging onderscheid tussen informele en formele ruimtes
Abattoir als inspiratie Op verschillende plaatsen te Kuregem zorgt het ‘informele’ leven bij de buitenstaander voor een gevoel van onveiligheid. Waarschijnlijk omdat het ongekend is. Het straatbeeld is gekleurd door groepen mannen. Vrouwen zijn niet vertegenwoordigd. De abattoir vormt hierop een uitzondering omdat deze bovenstaande ingrediënten combineert op een ‘open’ in plaats van een ‘gesloten’ manier. Handel en sociaal leven, formeel en informeel worden gemixt. Verschillende subculturen vinden hun gading op de markt. De mix van mensen zorgt voor een gevoel van veiligheid bij iedereen. Het is niet één bevolkingsgroep die overheersend is, iedereen
fig.5. veiligheid in Kuregem
is vertegenwoordigd.
Besluit
Een ingreep in Kuregem zal, naast vele andere aspecten, rekening moeten houden met bovenstaande. Wenst men dat de lokale bewoners aansluiting vinden op een nieuwe ontwikkeling dan zal hun manier van ontmoeten, van handel voeren hierin een plaats moeten krijgen. Nieuw gecreëerde plaatsen zullen een mix van formeel en informeel gebruik toelaten en trachten te stimuleren. Het gesloten karakter van bepaalde woonblokken moet doorbroken worden door ingrepen die een sociale dynamiek teweeg brengen, niet onder een specifieke groep maar onder de ganse populatie van Kuregem.
fig.6. markt aan de abattoir
18
Abattoir als sociale mix Door Cindy Detemmerman
Het samenbrengen en samenleven van mensen van verschillende nationaliteit, afkomst, godsdienst, taal, cultuur... is altijd een moeilijke opgave geweest. Dit is ook het geval in Kuregem waar verschillende culturen zich hebben gevestigd, maar zich jammer genoeg ook hebben versnipperd. Doorheen de jaren zijn daar Polen, Marokkanen, Turken enz. komen wonen. Elke groep vormde er zijn eigen getto. Culturen wonen naast elkaar en niet met elkaar. De abattoir, een historisch slachthuis, is het centrum van dit multiculturele net. Zowel de lokale bevolking als buitenstaanders gaan naar de wekelijkse markt in Kuregem, een plaats waar verschillende culturen met elkaar geconfronteerd worden. Een tijdelijke gebeurtenis die van groot belang kan zijn voor die sociale mix. Kuregem is één van de deelgemeentes van Brussel met de meeste activiteiten. Iedere cultuur heeft zijn religieuze plaats. Iedere leeftijdsgroep heeft zijn activiteit/ hobby. Zo heeft iedere leeftijdscategorie of cultuur zijn plekje, enkel op de markt ontmoeten die zich. De markt dient als werkende kracht/startpunt voor de sociale mix van Kuregem.
Onder sociale mix verstaan we ‘het nastreven van een ruimtelijk gemengd voorkomen van een sociaal gedifferentieerde bevolking Een gedifferentieerde bevolking die met elkaar moet leren leven om de buurt aangenamer te maken. Een plek creëren waar zowel elke bewoner als buitenstaander zijn plaats kan vinden. Een dergelijke plek is deels al gevormd aan de abattoir, waar honderden mensen naartoe stromen in het weekend. Een tijdelijke, levendige plek die in de week niet gebruikt wordt. Men zou de abattoir kunnen definiëren als een tijdelijk ingenomen gebied. Aanpak sociale mix in Kuregem Kuregem is een multiculturele buurt die enkele nadelen ondervindt in het onevenwicht in de sociale mix. Het is een soort doorsluiswijk. Nieuwkomers komen er wonen – vooral jonge koppels vanwege de goedkope huurprijs - maar eens ze het beter hebben, zoeken ze hun stekje in een betere buurt, waardoor ze geen band creëren met de buurt. Maar zo geraken ze nooit gehecht aan de buurt en is hun trots en respect voor Kuregem ver te zoeken. De meeste bewoners hebben een andere afkomst, waardoor de buurt gedevaloriseerd wordt. Deze waardevermindering leidt tot een buurt met problemen zoals werkloosheid, gebrek aan goede opleiding en huisvesting, verwaarlozing van de openbare ruimte, criminaliteit, enz… . Men tracht dit tegen te houden en de situatie te verbeteren, maar dit is niet eenvoudig. Er is nood aan meer en betere sociale interactie. Dit aan de hand van sociaalculturele activiteiten als op architecturaal niveau. (Om dit beter te doorgronden, zie casestudies ‘Multicultureel centrum de Verbinding, Transvaal)
19
20
Omgaan met industrieel erfgoed Door Eva De Pourcq
Historisch slachthuis de Abattoir te Kuregem
21
1. Betekenis en belang van herbestemmen De industriele revolutie heeft zijn sporen nagelaten in de bebouwde omgeving. De grote fabriekspanden, hallen en infrastructuren zijn de tastbare overblijfselen van wat er ooit was. Ze staan niet alleen symbool voor de bloeiende welvaart en grote bevolkingsexpansies van de steden maar vormen mee de
culturele identiteit van de stad en zijn ankerpunten in het landschap. Dit is decennia lang gegroeid waardoor ze een prominente rol spelen in het collectief geheugen. Dit erfgoed creëert het specifiek karakter van een plek, zoals de slachthuizen het gezicht zijn van Kuregem.
> De hal wordt gezien als een revolutionair voorbeeld van de industriële architectuur. Op een oppervlakte van 100 vierkante meter staat om de 10m een gietijzeren kolom waarop een staalconstructie in boogvorm rust. In totaal werd er maar liefst 218 ton gietijzer en 640 ton ijzer gebruikt. Doordat Kuregem moerasgebied was, werd de constructie volledig onderkelderd; de kolommen worden ondersteund door bakstenen tongewelven.
Monumentale toeganspoortAbattoir
Door de opkomst van staal in de bouw van bruggen en machines, wordt de industriële architectuur getypeerd door de eerste staal en gietijzeren structuren. Waar grote ruimtes worden overspannen door stalen balken steunend op dunne elegante kolommen waardoor een enorme ruimtelijkheid gecreëerd wordt en waar grote glaspartijen tussen kunnen geplaatst worden.
Constructiedetail Abattoir
Deze gebouwen vertellen ons over de industriële rijkdom en de snelle wetenschappelijke vooruitgang typerend voor die tijd. Monumentale gebouwen, zoals deze in Kuregem, geven een aanleiding om ons te verdiepen in onze geschiedenis. Jammer genoeg worden deze entiteiten in Kuregem vaak niet herkend als waardevol en worden ze nu onderbenut en gebruikt als opslagruimte of garage. Nogthans vertellen zij de geschiedenis die ons meer laat begrijpen van het heden , dit zijn verhalen die we moeten bewaren.
Industrieel pand in de Liverpoolstraat
Fabriekspand aan het kanaal
La maison sociale
Autohandel in oude industriele constructie
22
in de rue Ropsy
Maar het behouden van monumenten kost uiteraard handen vol geld aan onderhoud en restauraties; geld dat vele gemeentes vaak niet hebben als het louter en alleen gaat over het bewaren van het monument. Als men een investeerder in de arm slaat mag men ook niet verwachten dat deze ondernemer zijn economische belangen opzij zet en het pand opknapt alleen maar omdat het een mooi monument is. Er moet iets met die panden kunnen worden gedaan. De oude industriële gebouwen moeten een nieuw leven ingeblazen krijgen en niet alleen door het oude kleedje op een vernieuwende manier op te knappen maar ook door het een economisch rendabele invulling te geven waardoor de toekomst van het gebouw verzekerd is.
Marc Dubois: “De problematiek van herbestemmen gaat verder dan een louter architectonische bezorgdheid. Hergebruik is in de eerste plaats de uitdrukking van een bewustzijn dat wij ons patrimonium een nieuwe betekenis willen geven in een snel evoluerende maatschappij. Een bewuste keuze voor hergebruik staat niet haaks op een dynamische toekomstvisie. De enge visie dat enkel nieuwbouw impulsen kan geven voor de toekomst, is voorbijgestreefd. Wij beseffen te weinig dat slopen meer is dan het elimineren van een constructie, het brengt vaak een wonde aan in het weefsel van de plek. Het brutaal wegrukken van wat jaren, soms eeuwen, een collectieve betekenis heeft gegeven aan een bepaalde site, kan zelfs resulteren in een langdurige ontreddering. Een nieuwe bestemming zoeken is geen nostalgische bezigheid, het is een noodzakelijke bezorgdheid om verleden, heden en toekomst met elkaar te verbinden. Het opnieuw leven geven aan een gebouw is in feite het gebouwde een kans geven om oud te worden...”
- Het hergebruik van gebouwen uit het tijdschrift ‘Vlaanderen’
23
2. Erfgoed vlaanderen Toekomst voor ons verleden Al meer dan vijftien jaar beheert en ondersteunt Erfgoed Vlaanderen bedreigde monumenten. Deze worden op een zinvolle en duurzame manier terug in de samenleving geïntegreerd door ze te restaureren, een gepaste bestemming te geven en opnieuw open te stellen voor publiek. Enkel op deze manier heeft het verleden een toekomst.
De vereniging start steeds uit een aantal vooropgestelde uitgangspunten: 1) Ze vertrekken altijd van de historische waarde van een gebouw en zijn omgeving, maar kiezen voor een invulling met toekomst. Dat is niet altijd de gemakkelijkste keuze, wel de eerlijkste. 2) Ze gaan op zoek naar een passende bestemming voor het erfgoed waarbij ze veel aandacht hebben voor economische rendabiliteit. Op die manier wordt vermeden dat de monumenten later “lopende rekeningen” worden.
Enkele geslaagde projecten van Erfgoed Vlaanderen:
3) “Behoud” van wat waardevol is en “beleving” voor de bezoeker staan centraal in de herbestemmingen. Op die manier treedt het grote publiek echt in contact met het erfgoed. 4) Er wordt altijd rekening gehouden met de hedendaagse context van een gebouw. Dat wil zeggen: met alle sociale, natuurlijke, economische en andere lokale facetten. Daarvoor wordt intens samengewerkt met lokale partners en met deskundigen uit andere sectoren: toerisme, natuur, ruimtelijke ordening, economie, … Spiegelzaal
Het Paleis op de Meir in Antwerpen is opnieuw een pronkstuk in de stad. Dankzij de intensieve restauratie van een aantal jaar heeft het zijn oude glorie terug gevonden. De combinatie van een museaal belevingsparcours, stijlvolle horeca en ‘the chocolat line’ zorgen ervoor dat het paleis elke dag bruist van leven. www.paleisopdemeir.be
24
Waar mogelijk wordt gezorgd voor een rijk bezoekersaanbod. Vaak wordt gebruik gemaakt van hedendaagse technieken, maar steeds op een toegankelijke en kwalitatieve manier in dialoog met het bestaande.
Het Fort Napoleon in Oostende – ooit een vervallen ruïne - is op tien jaar tijd uitgegroeid tot een van de toeristische toppers aan de Vlaamse Kust. Vandaag is een bezoek aan het fort een verrassende totaalbeleving: eerst doet u een rondgang met een audiogids, daarna laat u zich verwennen in het restaurant of struint u in de duinen. U kan ook vergaderen in het fort, of er een bedrijfsincentive organiseren. www.fortnapoleon.be
Luchfoto Fort Napoleon
3. Herbestemmingen in Anderlecht La raffinerie Fabrieksruimte omgevormd tot danszaal
www.charleroi-danses.be
Midden 19e eeuw werd de voormalige suikerraffinaderij Gräffe gebouwd, met zijn bakstenen muren, geraamte uit ijzer en gietijzer, een belangrijke getuige van het industriëel verleden van de Hertogin van Brabantwijk. In 1979, kreeg het gehele complex een culturele bestemming. Het Plan K organiseerde er talloze theater- en dansvoorstellingen, concerten, films en
tentoonstellingen. In de raffinaderij, die ondertussen werd gerenoveerd, is thans de Brusselse afdeling van Charleroi/ Danses, Centre chorégraphique de la Communauté française de Belgique ondergebracht.
Brouwerij Belle-Vue De leegstaande brouwerij van Belle-Vue krijgt binnenkort een nieuwe functie. De bedoeling is om er een hotelschool en een hotel in onder te brengen. De gebouwen aan de Henegouwenkaai worden momenteel niet meer gebruikt en daarom schreef de gemeente SintJans-Molenbeek vorig jaar, na het opkopen van de site, een wedstrijd uit voor architecten. Ongeveer vijftien kandidaten namen daar aan deel. Architectenbureau L’escaut architectures werd het winnende team en mogen nu hun plannen omzetten in realiteit. Samen met Ms-a en Grontmij Brussels hebben ze geprobeerd
om zo veel mogelijk licht binnen te laten in het toch wel zeer gesloten gebouw. Het gebouw zelf blijft grotendeels behouden. Er zal alleen een deel bij gebouwd worden. Ondergebracht in het pand zijn 29 hotelkamers, een seminariezaal en duizend vierkante meter lokalen bestemd voor opleidingen tot allerlei hotelen toerismeberoepen. Stagiairs van de opleiding kunnen zo de nodige ervaring opdoen. Het prijskaartje van het prestigieuze bouwproject bedraagt iets meer dan 4,5miljoen euro.
25
Sfeerbeeld herbestemming brouwerij Belle-Vue
W i j k c o n In
deze
tIjden
burgers
Is
het
van
mondIge
geen
evIdentIe
een masterplan top-down op een buurt toe te passen.
ook
zIjn er
honderden voorbeelden te geven hoe
een
eerder
dergelIjke
tot
een
benaderIng
devaluatIe
dan
een opwaarderIng van een buurt leIdden.
voor
momenteel
een
overheden Is het zoektocht
naar
een manIer van stadsontwIkkelIng dIe
zowel
voor
hen
andere
betrokken
werkt.
de
zIjn dIe
één een
bIeden
voor
actoren
wIjkcontracten
van
de
InItIatIeven
antwoord op
als
deze
proberen
problematIek.
door D’Hollander Machteld
Wijkcontracten in een notendop
De wijkcontracten zijn herwaarderingsprogramma’s voor kwetsbare wijken. Ze worden opgestart op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in een partnership met de gemeenten. De looptermijn bedraagt 4 jaar (met een mogelijke verlenging van 2 jaar voor het finaliseren van grote werken). De programma’s combineren verschillende projecten binnen eenzelfde wijk. Er zijn 5 luiken die onder de wijkcontracten vallen: renovatie van bestaande woningen, bouwen van nieuwe woningen, renovatie of creatie van ruimtes voorbehouden aan ambachtelijke of industriële activiteiten, herinrichting van openbare ruimtes, wijkinfrastructuren en –voorzieningen, oprichting van sociale en participatieve activiteiten tijdens de duur van het wijkcontract.
26
t r a c t e n Ontstaansgeschiedenis
Wijkcontracten zijn gegroeid vanuit de Brusselse context van volksprotest en participatie. In de 19de eeuw kwam er een felle wijkreactie toen men een deel van de Marollen afbrak voor de opbouw van het Justitiepaleis. Ook in de jaren ’70 kwam er felle reactie onder de beweging Arrow; deze beweging reageerde tegen alle afbraakwerken. In 1989 ontstond met een grondwetwijziging het Brussels hoofdstedelijk gewest. Een Brusselse context verscheen met een eigen stedenbouw die rekening hield met de bevolking. Een traditie van participatie ontstond met als mooi voorbeeld de jaarlijkse Zinneke-parade. De wijkcontracten werden in 1993 geïntroduceerd door een ordonnantie onder de Gewestregering die werd geleid door Charles Picqué. Het beleid van de Europese Unie heeft op fundamentele wijze bijgedragen tot de evolutie van de ideeën ten gunste van een meer globale en geïntegreerde opvatting van de stad via ingrepen op vlak van sociale huisvesting en op de openbare ruimte, de middelen om werkgelegenheid te creëren en werklozen weer aan werk te helpen, sociale bijstand, schoolbezoek, enz. Het URBAN-programma, dat in 1994 werd gelanceerd, promoot de idee van een transversaal stedelijk beleid dat economische en culturele ontwikkeling, sociale actie en fysiek herstel van de wijken combineert.
Doel van de wijkcontracten
De wijkcontracten hebben in probleemwijken voor een vernieuwende architectuur gezorgd die soms zelfs is uitgegroeid tot nieuwe referentiepunten. Toch blijft architectuur slechts één van de aspecten van deze programma’s en werd de kwaliteit ervan niet als een einddoel gedefinieerd. Het belangrijkste doel van de wijkcontracten is de verschillende betrokken actoren tot een gemeenschappelijke aanpak voor de herwaardering van een probleemwijk te laten komen. Door meerdere projecten in eenzelfde wijk te concentreren wil men hun impact verstevigen en nieuwe dynamieken creëren. Vaak worden moeilijke percelen aangepakt waar geen privé-initiatieven genomen worden. Wijkcontracten grijpen in op de verschillenden bestanddelen van de wijk: de gebouwen, de openbare ruimten,
27
de wijkinfrastructuur, etc. Dit soort gemengde samenstelling zou ondenkbaar zijn voor een privé-promotor voor wie de haalbaarheid van de investering een prioriteit is. Een van de meest besproken aspecten in de aanpak van de Wijkcontracten is dat de bevolking een vorm van macht heeft zonder dat deze te dwingend is. Door wijkbewoners en wijkgebruikers van in het prille begin samen te brengen, tracht men zoveel mogelijk in te spelen op hun behoeften en prioriteiten. De projecten zijn bedoeld als een hefboom voor de wijk en zijn huidige bewoners en zullen proberen de val van ‘gentrification’ te vermijden.
Het wijkcontract in de praktijk
Elk jaar, in functie van het beschikbaar budget, maakt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een lijst op van de wijken die in aanmerking komen voor een wijkcontract. Per contract wordt een budget van 15000000 euro vrijgemaakt. De huidige afbakening van probleemwijken houdt hoofdzakelijk rekening met de staat van het gebouwenbestand en de openbare ruimte. Verder wordt er ook rekening gehouden met de sociale situatie van de bewoners maar dit moet naar de toekomst toe nog verder uitgewerkt worden. De realisatie van een wijkcontract gebeurt in 2 stappen. Tijdens de voorbereidingsfase van 9 maanden wordt op basis van een grondige analyse het programma uitgewerkt. Hierop volgt een uitvoeringsfase van 4 jaar. De analyse van de wijk en het programmavoorstel gebeurt door de gemeente of een studiebureau. Tegelijkertijd worden er participatievergaderingen en wijkcomités georganiseerd om vanaf het prille begin de stem van de lokale bevolking een belangrijke plaats te geven. Een perimeter wordt vastgelegd, de staat van de woningen en de openbare ruimten nagekeken evenals de in acht te nemen sociale indicatoren. Na een plaatsbepaling voor de projecten wordt een lijst opgemaakt van de gebouwen en hun eventuele bewoners die bij de operatie betrokken zullen zijn. Het programmavoorstel geeft een gedetailleerde beschrijving van alle operaties die zullen worden verwezenlijkt. Tevens wordt een financieel plan voor de periode van 4 jaar opgesteld. Wanneer het programmavoorstel is voorgelegd aan alle adviserende instanties spreekt de Gemeenteraad zich erover uit en overhandigt het aan het Gewest. De Gewestregering keurt het programma al dan niet goed, eventueel door haar goedkeuring te onderwerpen aan voorwaarden of aanbevelingen. Eens het programma is goedgekeurd, kan de uitvoering van start gaan. De gemeente beschikt nu over vier jaar om alle operaties die in het programma voorzien zijn, uit te voeren. (Cohen and Plissart,2007,p.12) In het hele proces zijn een groot aantal actoren betrokken: het gewest, de gemeente, buurtbewoners, studiebureaus, architecten, projectontwikkelaars, etc. Verder zijn er ook verschillende financiers, waaronder de overheid, voornamelijk gewestelijk, maar ook federaal (Beliris), en privé-financiers.
28
Voorbeeld van een wijkcontract in Kuregem
In het kader van het wijkcontract ‘Heyvaert’ werd in Sint-Jans-Molenbeek een wedstrijd georganiseerd voor de bouw van een sporthal en een jeugdhuis. De gekozen site bevindt zich op de Nijverheidskaai aan het Kanaal Brussel-Charleroi, daar waar het kanaal een bocht maakt, vlakbij het Driehoeksplein en de Ninoofsepoort. Vier teams deden een voorstel: Ariade, Baumans – Deffet, Beng en Pierre Blondel. Deze laatste won de openbare aanbesteding met een project dat de zaal achteraan het perceel plaatst. Op die manier is er plaats om een voorplein aan te leggen met zicht op het water die de toegang maakt naar het gebouw. Het jeugdhuis en de zaal werden tegenover elkaar geplaatst zodat er een open binnenplein ontstaat dat op het voorplein en de kaai uitgeeft. De nadruk van het ontwerp ligt op de gebruiksmogelijkheden en de kwaliteiten van de gewaarwording van de stadsomgeving. We zitten in een wijk waar de Brusselaars zelden komen maar die uiteindelijk één van de aantrekkelijkste plekken van de stad kan worden dankzij de aanwezigheid van het kanaal maar vooral dankzij de vorm van de lege ruimten die het vormt waar het voorbijkomt. De gezamenlijke aanwezigheid van de publiek voorzieningen jeugdhuis en sporthal leidt tot een veelvuldig gebruik door de buurtbewoners. De nieuwe ingreep wordt op die manier ‘verankerd’ in de oude context. Ze wordt deel van de buurt. (Cohen and Plissart,2007,p.96) Bibliografie
Cohen M., Plissart M.F.2007. Brussel, dicht bij ons: architectuur in de wijkcontracten. Crahay P., Brussel. Gial, 2010 .”wijkcontracten”,www.brussel.be.URL bezocht op 10 mei 2011. De Stadswinkel, 2011. “wijkcontracten”, www.curbain.be.URL bezocht op 10 mei 2011.
29
30
31
Overbevolking ten gevolge van huisvestigingstekort in Brussel
32
Gentrificatie versus duurzame ontwikkeling Door Eva De Pourcq
De sociale dimensie in stadsontwikkeling
Steden zijn de laatste decennia sterk in uiterlijk veranderd. Het was vaak een verloederd straatbeeld, vuile gevels en vele woningen stonden te verkrotten. Nu maken investeerders de historische stadscentra en wijken terug aantrekkelijk voor citytoerisme, shopping en woningen voor de ‘middeninkomens’. Stadsbesturen zeggen te streven naar een duurzame ontwikkeling; ze promoten energiearme gebouwen door het renoveren van bestaande gebouwen en zorgen voor een uitbreiding van het openbaar vervoersnet. Maar over de sociale dimensie in de masterplannen vernemen we echter minder. Nochtans gaat duurzame ontwikkeling ook over sociale rechtvaardigheid. Het fenomeen gentrificatie Het begrip kan omgeschreven worden als de komst van nieuwe bewoners die kiezen om in een achtergestelde wijk te gaan wonen omwille van de nabijheid van openbaar vervoer, diensten, ontspanningsmogelijkheden, de architecturale kwaliteit en de aanvankelijk redelijke vastgoedprijzen. De komst van deze nieuwkomers leidt tot een heropwaardering van de wijk wat leidt tot verhoogde huurprijzen. Dit brengt een verdringing van de vroegere bewoners tot gevolg. Op die manier verjagen de rijken de armen en dragen ze bij tot een verplaatsing van de wooncrisis, niet tot een oplossing ervan. Gentrificatie wordt vaak door politici verdedigt onder het idee van de bevordering van de sociale mix maar het begrip moet worden
33
begrepen als een geheel van veranderingen waardoor in de volkswijken wordt geïnvesteerd door en voor de bevoorrechte bewonersgroep. Die herinvestering oefent druk uit op het bestaande sociaal weefsel, zowel op een directe en abrupte manier door de uitdrijving van huurders omwille van de hogere huuren koopprijzen in de wijk, als op een subtiele manier door bv een verandering van de politieke prioriteiten van de wijk. Huisvestiging is dan ook slechts een facet van gentrificatie. Het gaat om een economische, sociale en ruimtelijke herstructurering waarvan de impact gemeten moet worden door een som van alle facetten en actoren. Het begrip is dus moeilijk uit één context te lezen door verscheidenheid van factoren
Mathieu Van Criekingen Geograaf aan het ULB: “We moeten weg van het idee dat de enige oplossing om het probleem van de arme wijken op te lossen erin bestaat om er rijken aan te trekken. We komen er niet toe om aan echte oplossingen te denken zolang we niet aanvaarden dat ons basisidee verkeerd is.” De huidige tendens is dat men twee argumenten aanhaalt om de gentrificatie te verdedigen. Het werkt de sociale mix en duurzame ontwikkeling in de hand. “ Gentrificatie wordt vaak onder de vorm van het volgende alternatief voorgesteld,” merkt Van Criekingen op. “Gentrificatie of het getto en verwaarlozing. Wil dit zeggen dat zij die tegen gentrificatie zijn dan voor het getto en de verwaarlozing zijn? ” Volgens hem is het tegengestelde van gentrificatie niet verwaarlozing maar integendeel, democratisering van de woningmarkt. Het gaat over het verdedigen van het algemeen belang en niet dat van enkele groepen. Het is de toegang voor ieder tot een behoorlijke woning. Brussel Dagelijks zijn vele Brusselaars wanhopige op zoek naar een betaalbare, degelijke woning. Het gebrek aan huisvesting maakt dat ze vaak maanden, jaren in miserabele omstandigheden moeten wonen vooraleer ze een oplossing vinden. Gezinnen die moeten rondkomen met een laag arbeidersloon kunnen nauwelijks nog een betaalbare woonst vinden waardoor ze vaak gedwongen worden te verhuizen naar andere wijken of buiten de stad. Gentrificatie doet deze armoede niet verdwijnen, wel verschuiven. Dit met de wetenschap dat de armoede in Brussel alleen maar toeneemt en de helft van de gezinnen uit dit gewest in aanmerking komt voor een sociale woning. Hier moeten we ons toch beginnen afvragen; waar moeten al die mensen heen? Hoe kunnen steden als Brussel duurzame ontwikkelingen realiseren waarbij de ambities van alle bewonersgroepen in de stad aandacht krijgen, en dat het vooral diegenen zijn die onderaan de maatschappelijke ladder staan die het meeste recht hebben op sociale stijging?
De overheid Gelukkig erkent de overheid dit probleem en heeft ze enkele maatregelen opgesteld die erop gericht zijn de huurprijzen van de gebouwen binnen een aanvaardbare marge te houden. Het beleid voorziet bij verschillende stadsvernieuwingsprojecten, sociale en aangepaste woningen. Het Brusselse Gewest heeft verschillende instrumenten waarmee het wijkvernieuwingen wil stimuleren en de renovatie van de woningen of het aankopen van woningen in Brussel goedkoper probeert te maken. De voornaamste zijn: a) de wijkcontracten b) renovatiepremies; deze premies zijn bestemd voor eigenaars die hun eigen woning willen renoveren.
34
c) gesubsidieerde aankoop en renovatie van gemeentelijke woningen: gemeentes kunnen subsidies aanvragen voor de aankoop en renovatie van woningen; het gewest betaalt meer dan de helft van de aankoop en renovatiekost, maar vraagt wel dat de gemeente de woningen na de werken prioritair verhuurt aan de vorige bewoners of aan personen die voldoen aan de inkomensvoorwaarden voor het huren van een sociale woning. Deze maatregel zou een goede koppeling tussen renovatie en sociale huisvesting kunnen zijn, dit is jammer genoeg in praktijk niet altijd zo want vaak verhuren de gemeenten niet aan de opgelegde sociale criteria. d) vermindering van de registratierechten om zo gezinnen aan te moedigen eigenaar te worden van een eigen woning. e) het Brusselse woningfonds: krijgt opdrachten van het gewest; meestal gaat het om zware renovatie- of (her)opbouwprojecten van woningen met een grote impact op stedenbouwkundig vlak. Dit fonds is zelf eigenaar van woningen en verhuurt die aan gezinnen met een beperkt inkomen. Conclusie Men springt niet altijd efficiënt om met het instrumentarium en financiële middelen om de sociale diversiteit in achtergestelde wijken te behouden. Er worden dus nog steeds te weinig sociale en aangepaste woningen gebouwd zodat de oorspronkelijke bevolking in de wijken kan blijven wonen. Bovendien is er onvoldoende controle van het Gewest op de toewijzing van de woningen. Ook de Brusselse wijkmonitoring toont aan dat er bepaalde verschuivingen zijn; de armoede heeft zich verspreid naar de wijken rond de Vijfhoek. Het bewijs dat gentrificatie zich langzamerhand volledig over de Brusselse binnenstad verspreid.
“WIJ HERKENNEN ONZE EIGEN STAD NIET MEER, MENEER”
DOOR PIETERNEL DEKEYSER Je
ziet het in antwerpen, in brussel, in oostende,
overal; de afbraak van o.a. kleine arbeiderswoningen om nieuwe bouwgrond te creëren, vaak ter financieel voordeel van het immobilienwereldJe.
het
is te begriJpen dat een stad soms nood heeft aan een nieuwe boost, aan een stroom van nieuwe mensen en invloeden.
het
is te begriJpen dat hedendaagse
architectuur het ultieme medium daartoe is.
maar
voor de autochtone bevolking, die zich al generaties
lang in één bepaalde stad hebben geworteld, is het niet te begriJpen dat die oude kreupele geveltJes, die
‘verloren’ hoekJes in de stad, die sinds hun kindertiJd in hun geheugen gegrift staan, vervangen worden door een splinternieuw wooncomplex of een socioculturele mastodont. “wiJ herkennen onze eigen
35
w
elkom groentjes Steeds meer blinkende publieke gebouwen nestellen zich in de skyline van de steden in de hoop het stadsleven een extra dynamiek te bezorgen. Het MAS in Antwerpen is daar een goed voorbeeld van. Nog voor de opening van het museum werd het museumplein al ingepalmd als een publieke trekpleister. Het leven in de stad wordt aantrekkelijker en nieuwe groepen mensen zoeken er hun stekje. Ook al staan de grote steden vol met leegstaande panden, overal wordt voor nieuwe huisvesting gezorgd. Zowel moderne publieke gebouwen als nieuwe woonsten beginnen de stad stilaan een ander straatbeeld te geven. Oude huisjes verdwijnen, nieuwe complexen komen in de plaats. De groentjes in de stad zien enkel de dynamiek en de fun die de nieuwe ontwikkelingen teweeg hebben gebracht, maar voor de rasechte stedelingen is het vaak bedroevend choquerend om het straatbeeld, die ze zich tot hun kindertijd herinneren, zo drastisch te zien veranderen. De komst van het MAS, het gaan van de kleine musea Naar aanleiding van de opening van het MAS in Antwerpen verscheen er bij het tijdschrift ‘Knack’ een extra bijlage volledig gewijd aan het museum. Tussen artikels over de architectuur en de collecties van het museum vind je een kritische lezing gericht aan de Antwerpse schepen van Cultuur en neergepend door de Antwerpse journalist Stijn Tormans, ‘Beste Philip Heylen’. Hij beklaagt het feit dat vele kleine musea in de stad moeten neerbuigen voor het MAS, ‘De toren van het volk’. ‘Weet u, meneer Heylen, ik wandel graag door Amsterdam. Een stad die niet veel groter is dan Antwerpen. Ze hebben er fantastische grachten om langs te lopen. Ik passeer er altijd even bij Van Gogh, maar ook in talloze andere kleine musea. Ze blinken niet meer, zijn niet allemaal meer bij de tijd. Maar dat hoeft ook niet, want ze maken de stad nog altijd. Ik mis dat in Antwerpen. Ik durf niet meer te tellen hoeveel musea er nog zijn in de binnenstad, maar veel zullen het er niet zijn. Mijn hart krimpt een beetje als ik hoor dat het Steen binnenkort iets voor kinderen zal worden.
36
HET STEEN IN ANTWERPEN Zo’ntienjaarlaterwerdenallehuizenrondhetSteenafgebroken.DaardoorstondhetSteen,zonderzijnmedeleeuwse context,alstoeristischobjectteblinkenindestad,langals eenvandebelangrijkstemuseaindestad.Nuheefthetenkel nogeendepotfunctieomdathetMASalleaandachtopslorpt.
Of dat het zeemanshuis nu echt tegen de vlakte gaat.Een tip: het gaat soms over kleine dingen’ Als echte Antwerpenaar heeft hij kritiek op het beleid van de stad die enorm veel plannen maakt, ‘die altijd zo groot droomt: bij voorkeur van dingen die nieuw zijn, die blinken.’ Blijkbaar krijgen enkele Antwerpse huismusea, die niet meer blinken, nu een veredelde depotfunctie voor het MAS. Het straatbeeld blijft veranderen, vaak om economische redenen. Op het Astridplein bijvoorbeeld, staat een charmant snoepwinkeltje uit de jaren zestig die toch zal worden afgebroken omdat de plek commercieel bijzonder interessant is. Jammer. Waar zijn die huisjes naar toe? Antwerpen werd nu gewoon als voorbeeld genomen maar we zien het zelfde fenomeen in vele steden, ook in de kleinere. Stijn Tormans sprak wel met meer lof over Brussel, waar de schepen voor Monumentenzorg Emir Kir zelfs interieurs laat beschermen. ‘Gewoon. Omdat ze beladen zijn met geschiedenis’. Wel bestaat er in Brussel, en zeker in Kuregem, het probleem van de verwaarlozing van de typische huisjes die dateren uit de bloei-
periode van de wijk. Omdat de prijzen van de huizen er zo laag zijn, is Kuregem een aantrekkelijk gebied voor allochtonen aangezien zij het vaak financieel moeilijk hebben in het begin. Kuregem kent een rijke geschiedenis en dat weerspiegelt zich in de vele mooie geveltjes. Maar uiteraard hebben allochtonen geen herinneringen aan deze plek. Ze hebben geen band met Kuregem en ze voelen geen trots voor zijn geschiedenis. Vandaar dat er nonchalanter wordt omgegaan met de huisjes qua onderhoud en aanpassingen. De gevels van de gelijkvloers, die als winkeltjes worden ingericht, worden op een goedkope manier omgebouwd tot vitrines of worden verdoken achter reclamepanelen. Dat de autochtone bevolking, die generaties lang Kurgem heeft zien groeien en bloeien, die drastische verandering van het straatbeeld pijnlijk vindt, heeft waarschijnlijk geen verdere verduidelijking nodig. Het is een mooi vooruitzicht dat initiatieven zoals de wijkcontracten de leefkwaliteit in probleemwijken als Kuregem willen verbeteren. Met de nadruk op participatie van de lokale bevolking worden de tekorten van de buurt opgespoord en haalbare oplossingen bedacht. Vaak worden die oplossingen gezocht in de richting van openbare ruimte, culturele centra, crèches en huisvesting waar uiteraard plaats voor nodig is en waarvoor meestal de sloophamer wordt boven gehaald. Maar een feit is dat die probleemwijken grotendeels wijken zijn met veel allochtonen, die dus minder voeling hebben met de geschiedenis van de plek en die dus jammer genoeg niet zo malen om de kleinere gebouwen en oude huisjes. Misschien zijn die niet van grote architecturale en geschiedkundige waarde, ze maken wel deel uit van het collectief geheugen van vele generaties Brusselaars. KUREGEM Deondergangvande charmantegeveljtes
37
Overal appartementen
DE OOSTSTRAAT IN ROESELARE vroeger en nu Dekomstvandeappartementen,eenopvallend fenomeen in de stad. Het is niet enkel in probleemwijken waar men oude huisjes plat smijt om voor meer huisvesting te zorgen. Steden die juist enorm bruisen van leven en aangenaam zijn om in te wonen, krijgen steeds meer vraag naar woningen in het centrum. Neem nu Roeselare, een stad die een grote winkelstad aan het worden is. De immobiliënwereld maakt gretig gebruik van die troef om appartementen in grote aantallen en tegen een niet altijd zo’n democratische prijs te verkopen. Men kan, bij wijze van spreken, geen hoekje om piepen of daar prijkt al een appartementsblok in opbouw. Waregem bijvoorbeeld gaat binnenkort 433 appartementen rijker zijn en de markt zal er zelfs dan nog niet verzadigd zijn. Het gevolg daar is dat vele jonge mensen wegtrekken uit de stad omdat ze die flats niet kunnen betalen. Het zijn de oude stadshuisjes die moeten wijken voor de grote appartementsblokken, die over het algemeen geen interessante architectuur hebben, waardoor het straatbeeld van de stad enkel in negatieve zin verandert. De bouw van die appartementsgebouwen gaat ook gepaard met het gratis privatiseren van het openbaar groen ten voordele van vastgoedspeculanten. De bewoners hebben privaat kijkgroen terwijl het zicht vanuit het groene gebied zelf afgebakend wordt door lelijke bouwblokken. Het is een spijtige zaak, zeker als je weet dat het aanbod van nieuwbouwappartementen in sommige steden groter is dan de vraag.
VROEGER EN NU Het is zeker te begrijpen dat steden die een nieuwe boost nodig hebben en de dynamiek van jonge mensen naar het centrum willen lokken, architectuur als het ultieme medium zien. Het is zeker te begrijpen dat die steden het jonge volk in hun stadskern willen houden en er dus alles aan doen om voor comfortabele huisvesting in het centrum te zorgen. Het is ook te begrijpen dat men dan opteert voor de afbraak van bestaande oude gebouwen om plaats te maken voor nieuwe trekpleisters en woningen. Renovatie is nu eenmaal veel duurder dan nieuwbouw. Maar men moet ook begrijpen dat voor de mensen die hun hele leven lang de schoenzolen hebben versleten aan de
kasseien in de straten met de oude stadhuisjes, de drastische veranderingen van het straatbeeld pijnlijk is. Je ziet het vaak, charmante huisjes die bewoond zijn door een oud koppel. Zij kunnen het huisje niet goed meer onderhouden. Het koppel sterft. Het huisje raakt niet verkocht. Renovatie is geen optie omwille van financiële redenen. De overheid koopt het op voor een lage prijs en daar komt de sloophamer. Hoeveel fotoreportages zijn er niet te vinden met de titel ‘vroeger en nu’. En die fotoreportages, die steeds vaker als boek worden uitgegeven, zijn niet samengesteld door fotografen of journalisten maar door een inwoner die zijn herinnering op papier wil zetten voor het nageslacht.
“NU STAAT DE MULTICULTURELE WERELD OP ONZE DREMPEL. EN DAARDOOR ZIEN WE OPNIEUW EEN HEROPLEVING VAN LOKALE IDENTITEIT.” HERMAN VAN GOETHEM, HISTORICUS.
D
atdestudierichtingGeschiedeniseensteedsgroteraantalstudenten heeft,dattelevisieprogramma’salsDeSmaakVanDeKeyseren Katarakttegenwoordigzoindesmaakvallen,datmonumentenzorg zelfsbijhetgewonevolkinteressekanopwekken,datdezerdagennietszopopulairisal‘deretrostijl’zoukunnenwijzenopeenalgemeen groeiendeinteressevoorderijkewestersegeschiedenisincultuur.Maar waarom?Hetzouweleenstemakenkunnenhebbenmethetfeitdat weoverrompeldwordendoorvreemdeculturendiehetsteedstoenemende aantalallochtonenmetzichmeebrengen.VooralinstedenzoalsBrussel, GentenAntwerpenwordendeautochtonengeconfronteerdmetdieenorme multiculturaliteitwaardoorzeterugopzoekgaannaarhuneigencultuur endiedanigbeginnentekoesteren.Hetisdanooknietraardathet internetvolstaatmetartikelsover‘vroegerennu’enfotoreportagesdie de veranderingen in een bepaalde stad in beeld brengen.
38
39
HET STRAATBEELD ALS DRAGER VAN VELE HERINNERIGEN “Dezetekstisindezomervan1979telezenopeentuinmuurindeHeiluststraat,IklieplangsdezemuurvaaknaardeHubertusschool,dejongensschoolwaarikzesklassen doorliep zonder te blijven zitten.”
V:‘Ik ben hier opgegroeid. Ik heb zowel mijn primaire, secundaire als hogere studies hier gevolgd. Dus ik weet wel ongeveer hoe het hier aan toe gaat. Vandaag werk ik als verpleegkundige in een hospitaal. A: Hoe ervaar je Kuregem, zowel economisch als op sociaal vlak? V: Het is waar dat we in Kuregem, zoals in heel Brussel trouwens, mensen met een verschillende afkomst wonen. Ik woon hier enkele straten verder van de abattoir en moet zeggen dat wij goed overeen komen met de buren. Als het feest is thuis, komen ze allemaal af. Ik heb geen problemen met andere culturen/afkomst, iedereen heeft respect voor elkaar. Zowel op economisch als sociaal vlak is de markt heel belangrijk. Verschillende culturen ontmoeten elkaar hier, onderhandelen met elkaar. Er hangt hier een unieke sfeer. De mensen doen de meeste van hun inkopen hier op de markt. Je kan hier alles kopen: fruit, groenten, vlees, vis, kleren, schoenen, allerlei accessoires zoals telefonie, kuisgerief, fietsen, enz.. ook dieren zoals bijvoorbeeld goudvissen. Het is dus een belangrijk inkomen voor de handelaars. A: Daarnaast is de autohandel toch heel aanwezig in Kuregem, vooral in de Heyvaertstraat? V: Dat weet ik niet, overdag ben ik gaan werken. Wat daar allemaal gebeurt weet ik niet, ook al woon ik daar een paar straten van. A: Is er naast de abattoir nog plaatsen waar mensen elkaar ontmoeten? V: Ja veel mensen gaan naar la rue Jorez, zowel jongeren als ouderen, Marokkanen als Turken, enz… . Maar na een bepaald uur gaan de kleinsten weg, omdat oudere adolescenten afkomen op de avond. Veilige openbare ruimte ontbreekt dus voor kinderen. A: Zou dit aan het kanaal kunnen, als die heraangelegd wordt, want momenteel is er daar veel vandalisme. V: Ja als er activiteiten zijn voor de kinderen, waarom niet. Zoals overal in Brussel is er vandalisme. Meerdere keren heeft men een autoraam gebroken, banden plat gestoken en dit slechts een 40
Kuregem paar huizen verder. Een dertigjarige A: Er zijn veel activKuregem. Zoals iteiten in Kuregem, doet u eraan mee? V: Ja er zijn enorm veel activiteiten hier, maar zelf ga ik er niet naartoe. Met men werk, heb ik geen tijd om te gaan. Maar men zus gaat er wel naartoe. A: Is het zo dat elke cultuur zijn activiteit heeft? V: Zoveel weet ik er niet over, want zelf ga ik nooit, maar er zijn waarschijnlijk wel sommige activiteiten waar meer Marokkanen aan deelnemen, maar dit is niet voor elke activiteit zo. A: Wat zijn potenties en falen in Kuregem? V: De veiligheid. Het is onveilig om ‘s avonds nog buiten te lopen, vooral ook in openbare ruimtes, parken. A: Nochtans zijn die parken afgesloten als ik me niet vergis? V: Nee er zijn omheiningen, maar deze zijn niet afgesloten. Daarnaast voelen we ons onveilig. Als we de politie bellen en we zeggen Anderlecht, komen die niet af. Het is slecht voor ons, de mensen weten dat de flikken toch niet zullen komen. Er is dringend verandering nodig op dat vlak. Zelf heb ik eens om hulp gebeld. Om één uur s’nachts waren ze heel de buurt aan het wakker roepen, autoruiten aan het kapotslaan. Ik bedoel, als je om 5u moet opstaan om te gaan werken en je wakker geschut wordt om 1u, is het alles behalve aangenaam. A: Waar ervaart u verkeersopstopping? Hoe verplaatst u zich? Te voet/metro/tram/ te fiets/met de auto? V: Ik heb een auto, maar gebruikt die zelden. Ik verplaats me vooral met de metro, dit is de snelste verplaatsingsmethode. Met de auto sta je vlug in de file, of vind je geen parkeerplaats.
m
e
bekeken op lokaal niveau Marokkaanse vrouw vertelt ons haar indruk over velen in Kuregem is ze Franstalig. A: Wat vind u van de wijkcontracten? Werken deze?
Bent u er al naartoe gegaan? V: Ik sta heel positief achter de wijkcontracten. Zelf ga ik er nooit naartoe, maar mijn zus doe er momenteel aan mee. Die werken echt. Ze doen zodanige ingrepen die positief zijn, zowel voor Kuregem zelf als voor de bewoners op sociaal vlak. Mensen participeren om de buurt beter te maken en hebben dus meer respect voor wat ze uitgevoerd hebben. Vorige keer hebben ze een barbecue georganiseerd in de buurt. Ze organiseren ook activiteiten voor kinderen. Ze luisteren naar de mensen en zorgen ervoor dat het hier aangenaam wonen is. Mensen leren elkaar ook kennen op deze manier. A: Vele mensen zijn hier werkloos, de meesten zijn zelf jongeren (40%). Is dat zo? V: Dat verwonderd me helemaal niet. De jongere generatie is niet meer zoals de onze. Ik bedoel: Ik ben naar school gegaan, heb mijn diploma gehaald en ik werk nu. De jongeren hebben niet genoeg discipline gekregen van hun ouders. Daar kunnen ze niet aan doen. Het is de schuld van de ouders, zij moeten hun jonge gasten beter ondersteunen. Als ze dat niet doen, vormen deze jongeren getto’s en dan gaat het zeker slecht aan toe. A: Denkt u dat de associaties dan van belang zijn voor de jongeren op goede spoor te brengen? V: Deze associaties zijn nodig, want elke jongere is niet dezelfde, er zijn er altijd die vroeg of laat spijt hebben en verantwoordelijk willen worden. Anderen zijn te lui om nog aan bijscholing te doen. Jongeren moeten meer initiatieven nemen. A: alvast bedankt voor u inspraak. V: Graag gedaan. 41
‘Samen met mijn ouders zijn we in Kuregem komen wonen toen ik 3 jaar was.’
42
study cases
43
Latvia/Riga/Kipsala + old city centre
Europe / Latvia
Ķīpsala Door Camille Desimpel
CULTURAL PLANNING FROM ITALY In volgend artikel wordt een mogelijk voorbeeld gegeven van het opstellen van een cultureel masterplan voor een bepaald gebied. In kader van Uad, Urban Architectural Design, wordt in de te onderzoeken gebieden gestreefd naar het ontrafelen van verschillende culturele en sociale lagen van de plaatselijke commune om zo de gemeenschap beter te verstaan. Na die analyse moet daaruit een beweging voorvloeien die zorgt voor de bevordering van het welzijn en het samenleven van de buurtbewoners. Die beweging kan een architecturaal gebouw, een stedenbouwkundige aanleg, een kunstvoorwerp, een festival, een tentoonstelling, enzovoort zijn… Zolang de verandering er is voor en meestal ook door de omwonenden. Voor het mastervak Cultural Planning op de Politecnico di Milano (Italië) werd aan laatstejaarsstudenten architectuur de opdracht gegeven om voor een gekozen gebied een cultureel master plan te creëren. Onder de leiding van Christina Baldacci , vakkundige in kunst als socio-cultureel gegeven, en Monica Mari, actief voorloper van Cultural Planning in Italië. Het interessante aan deze opdracht is de mengelmoes van verschillende internationale studenten die een gebied waar dan ook over de wereld konden uitkiezen en de daaruit verrassende ideeën die bedacht werden. Ķīpsala, slechts een passage weg
Een enquête om de bewoners te horen
Een groepje met een Franse, Belgische en Letlandse studente, koos Ķīpsala als onderzoeksterrein. Kipsala is een eiland nabij het centrum van Riga, Letland. Het eiland biedt vele mogelijkheden maar alle infrastructuren zijn van elkaar gescheiden. Zo vindt je er onder andere een zwembad, expohallen , de RTU (Riga Technical University) + peda, residentiele woningen -zowel traditionele houtbouw als nieuwbouw-,een winkelcentrum, een hotel, een bloeiend zakencentrum en ga zo maar door. Kipsala heeft daarnaast ook een prachtig zicht over het water van de Daugava en is qua transport strategisch gelegen daar iedereen over de zuidelijk gelegen brug moet om het vasteland te kunnen bereiken. Het lijkt er echter op dat alle factoren individueel zijn ontstaan zonder cohesie van de ruimte tussenin. Dit blijkt uit het niemandsland dat aan de noordkant van het eiland ligt. Mensen gaan alleen maar richting één specifieke infrastructuur en aangezien die infrastructuren vanaf het zuiden - waar de toegangsbrug voor het eiland is - zo verspreid liggen, wordt er geen boeiend verhaal verteld tussen die verschillende infrastructuren. Er werd dus vastgesteld dat mensen er niet komen om te werken/studeren/ wonen, maar dat Kipsala enkel gebruikt wordt als een passageweg.
Om een algemene verbetering van het terrein te kunnen verzekeren, wordt geopperd dat er moet gestreefd worden naar activiteit i.p.v. passage op het eiland. Het culturele aspect van een het masterplan impliceert dat ook een grote samenwerking van de betrokkenen verreist is, daarom werd nagegaan wat de buurtbewoners van Ķīpsala zelf van hun eiland vonden. Aan de hand van een online enquête konden de studenten verschillende mensen met verschillende leeftijden en interesses in het eiland aanhoren. De bevraging werd gestuurd naar vrienden van de Letse studenten, medestudenten en hun ouders en ook lokale verkopers. Via de mediums als Facebook en email kon de afstand Italië-Letland ongehinderd overbrugd worden. Gebrek aan cohesie Met de enquête werd het verhaal van het gebrek aan cohesie nogmaals bevestigd. Studenten komen alleen maar om les te volgen, zakenmannen komen er alleen om te werken en inwoners gaan van hun woonplaats weg om in het oude stadscentrum van Riga inkopen te doen en zich te ontspannen. De enquête verduidelijkte dat er vier hoofdgroepen op het eiland te vinden waren: studenten,
44
Bestaande infrastructuur op het eiland Ķīpsala
m
ool
pla
ce
e
Brid g
Bath in
Hote l Is l
gp in
g
nk
Swedb
a
g
g
de
Swim
Hou sin
ar’
Hou sin
e ‘P
PEA B
Wa st
d an el
Kipsa la
an
Sight from
Da VIn ci
Daugava
Free space
wer ot
Kip
bewoners, zakenmensen en de bezoekers van de infrastructuren.
Inwoners
Zakenmensen
h a l ls
ity
ure ct
Stude nt
on
so
f un
iversity
Playscapes Naar de lessen van Christina Baldacci over de invloed van kunstwerken op de sociale cohesie werd voor deze plek voor het idee van playscapes geopperd. Playscapes is de samentrekking van play ground & landscape. Het is eigenlijk een suggestief (kunst-) werk dat de voorbijganger inspireert om zijn eigen fantasie erop los te laten, om zo een vrije discussie te kunnen creëren, dan wel meer visueel. Door het gedrag dat de mensen zullen toepassen op dit element, kan zelf door de bezoekers bepaald worden waarvoor het dient: kan je erop liggen, kan je erin lopen, is het een beschutting voor de regen, en ga zo maar door... Het is dus een speelobject dat niet alleen voor kinderen is bedoeld maar ook voor het creëren van een betere interactie tussen de verschillende mensengroepen onderling en tussen de mensen en de plek zelf. De opwaardering van de plaats moet ervoor zorgen dat mensen van het eiland an sich kunnen genieten, dat tenslotte uniek is door haar ligging, intimiteit en zicht over de Daugava.
Side walkt + wasteland
Kruisschema begunstigden en noden
Studenten
as
4 vragen: verbeterde organisatie, mogelijkheid om te eten, een plaats waar kinderen kunnen spelen en studenten en zakenmannen kunnen uitrusten tijdens vrije momenten. Daarom werd een stukje niemandsland in het midden van het eiland uitgekozen. Via een bestaande en goedwerkende autoluwe promenade, langs het water gelegen en met zalig zicht over Daugava en oud-Riga, kan je ernaartoe kan wandelen, maar ook via een weg toegankelijk voor autoverkeer die een gemakkelijke bereikbaarheid van de functies garandeert (schema). Op de gekozen site kan dan een nieuwe publieke plaats aangelegd worden waar ook eetgelegenheden en het lab voor de studenten kunnen komen.
In de enquête werd ook gevraagd naar wat deze gebruikers willen zien veranderen op het eiland. Aan de hand van hun wekelijks tijdsschema werden volgende 4 verwachtingen gesteld. In de eerste plaats was er nood aan etablissementen die gedurende de gehele dag eten kunnen voorzien, want nu is er geen enkele plaats om iets te consumeren. Er wordt alleen een winkel, zwembad of ander bezocht en daarna gaat men weer recht het oude stadscentrum in. Een tweede punt is een algehele verbetering van de infrastructuur inzake wegen en connecties tussen verschillende plaatsen. Daarnaast is er ook nood aan verzorgde openbare publieke plaatsen waar kinderen kunnen spelen en het eiland kan beleefd worden als een unieke plaats. Als laatste en meer specifiek is er vraag naar een laboratorium/ tentoonstellingsplaats waar studenten van de RTU hun projecten kunnen uitwerken en zichtbaar maken aan buitenstaanders om zo op meer appreciatie te kunnen rekenen. Er werd een schema met de 4 betrokken groepen en hun 4 vragen opgesteld en daaruit bleek dat alle groepen kruisgewijs van elkaars eisen kunnen profiteren.
Bezoekers
the e
Infras
e at dg
Univ er s
g soin
Expos i ti
ou
Foot b ri
gs
h
in ild
T ipical
g
Old bu
rket H ou sin
ma
Mate ri
al
t
N<
tru
Buildings Private/Parking space
sala
Resto’s
Lab
Infrastructuur
Publiek groen
Een nieuw hart voor Ķīpsala
Vuurtoren-idee als symbool van herrijzen
Na overweging van de gestelde eisen en een ruimtelijke analyse stelden de studenten vast dat er een nieuwe publieke plaats moet gecreëerd worden die aan dit alles kan beantwoorden. Een plaats die de goede aspecten van Kipsala in de verf zet en voldoet aan de
Deze plaats mag niet alleen bezocht worden door de huidige gebruikers, maar
45
ook door mensen van Riga en omstreken om de actie op het eiland te garanderen. Hoe meer mensen er komen, des te groter de boost voor het eiland. Om duidelijk te maken dat Kipsala nieuw leven wordt ingeblazen moet er, naast een aantrekkelijke activiteit of doel, een teken komen dat mensen nieuwsgierig maakt. Het idee van ‘vuurtoren’ is aangebracht: zowel zichtbaar overdag door haar hoogte en ‘s nachts door het uitstralen van licht. De bestaande activiteiten zijn alleen tijdens werkuren te bezoeken maar door o.a. nocturnes, studenten, avondtentoonstelling, eetgelegenheden doorheen de dag, enzovoort… moet het nieuwe Ķīpsala de hele dag door kunnen leven. Het aantrekkingssymbool moet er dus voor zorgen dat er een visuele ‘brug’ gelegd wordt tussen vasteland en het eiland.
Kipsala representeert. Om buitenstaanders bewust te maken van de verandering op Ķīpsala werden er flyers gemaakt die dit netwerk en de participatie van allerlei mensen mogelijk maakt en de bedoeling van het op touw gezette project duidelijk maakt. (flyer) Er werd ook een planning voorzien met een ruwe schatting van hoeveel tijd elke onderdeel/stap zal innemen. Er wordt hierin wordt nagedacht over de praktische zaak van het organiseren: ontwerpen van poster, het oprichten van een forum en een Facebook-groep, de mensen sensibiliseren om mee te werken aan het project, wanneer en wie aan het publieke plein en het laboratorium zal ontwerpen/werken, het organiseren van eetgelegenheden op verschillende niveau tijdens de tijdsplanning, enzovoort. In het begin zullen er vooral tijdelijke eetkios-
Inzetten van de buurtbewoners voor het welslagen van het project
De vertegenwoordiger van de studenten is evident de Riga Technical University die er goed aan doet omdat ze graag meer bekendheid en promotie wil voor de school. Daarnaast zal het de studenten helpen bekendheid te verwerven bij bedrijven, wanneer ze op zoek moeten naar stage of werk. De bezoekers en toeristen zullen vertegenwoordigd zijn door het toerisme bureau van Riga die graag uitpakt met een uitgebreide waaier aan mogelijkheden in de stad. De vertegenwoordigers van de inwoners is de gemeenschap van Ķīpsala alsook Riga want zij is geïnteresseerd om mee te doen aan een project dat zal zorgen voor een verbeterde leefomgeving en ook het opwaarderen van huizen en wijken. De immobiliënwereld kan zich hier uiteraard bij aansluiten. Als laatste vertegenwoordiger en sponsor hebben we de zakenmannen wiens interesses liggen in het promoten van hun producten en het bieden van een aangename omgeving aan zijn klanten. TURB-o.net Deze associatie wordt zo een communicatienetwerk dat zich in de universiteit vestigt waar geregelde samenkomsten kunnen georganiseerd worden. Het netwerk zal de naam TURB-O.Net krijgen naar de 4 groepen (Tourists/University/Residents/Bussniessmen) en refereert ook naar de kracht van een motor, die de nieuwe boost voor
Flyer achterkant
Sponsors voor een nieuwe associatie
Flyer avoorkant
Om deze vele plannen effectief te kunnen realiseren moet er natuurlijk de ‘hoe’-vraag gesteld worden. In de eerste plaats mag er niet vergeten worden dat er achter de vele projecten ook vele zielen moeten zitten en er voor de verschillende groepen gebruikers een eensgezindheid moet ontstaan. Daarom werd er geopteerd om een associatie samen te stellen met de 4 verschillende groepen begunstigden. De studenten, zakenmannen, inwoners en bezoekers zullen elk gerepresenteerd zijn door vertegenwoordigers die ook mogelijke sponsors zijn.
ken komen die de vraag tijdelijk zullen opvangen. Eens er meer vaste structuur en attractie is, gaan er zich vaste etablissementen vestigen.
Labo Playscape
12c_Urban planning of open space
46
Publiek plein
Voorbeelden van Playscapes
Playscapes als voedingsbasis
naar het eiland te krijgen zal de plaatselijke economie kunnen groeien en zal er geleidelijk aan het tijdschema voldaan kunnen worden.
Om een tastbare start van het hele gebeuren te garanderen wordt er gesteld dat een internationaal beantwoordbare wedstrijd voor het ontwerpen van de playscapes georganiseerd moet worden. Zo krijgen buurtbewoners maar ook buitenstaanders de kans om hun idee over Ķīpsala te grabbel te gooien en te zien wat voor reactie dit onder de mensen teweeg zal brengen. Door middel van exposities kan ontdekt worden welke playscapes werken eens mensen ze in gebruik gaannemen (vb playscape). Een goede kans bestaat dat uit de meest imposante of populaire installatie het symbool voor de verandering door het TURB-o.netwerk op Kipsala ontstaan die de ‘vuurtoren’-vraag van eerder vermeld zal vervullen. Het wordt een attractor die Ķīpsala en de associatie promoot. Door geïnteresseerden
Het tijdschema hoort ook zelf tijdelijk te zijn want met het betrekken van de participatie van geïnteresseerden is het menselijkheidaspect i.v.m. tijd niet te onderschatten. Onvoorziene gebeurtenissen kunnen andere prioriteiten stellen of sommige onderzochte ideeën kunnen uitdraaien op een besef dat er een verkeerde hypothese is gesteld waardoor er bijgestuurd moet kunnen worden. Daarom moet er ruimte zijn voor tussentijdse ontmoetingen die discussie kunnen bieden en moet ook van tijd tot tijd alles herzien worden naar de realiteit. We mogen niet vergeten dat mensen het urbane weefsel, vaak onbewust, bepalen en een plek alleen maar kan werken als er in de eerste plaats aan hun vragen en eisen voldaan wordt.
• Searching for association`s members 1-2 months
• Build Workshop laboratories • Make first lines of square - architect/ urban planner • Open sandwich-bar 6-9months
• Searching for sponsors • Inform people - posters/flyers, website, advertisements, page on Facebook 1-3 months
• International competition - playscapes
project, association`s logo - sculpture 6-8 months
• Sculpture realization
• Finish urban plan of public space • Restaurant area building 6 months
2 months
• Project work`s exhibition 2 years
Resto Bestaande infrastruc-
47
Wandelweg met zicht op rivier
12d_Workshop space
Multifunctioneel centrum De Verbinding, Transvaal Multifunctioneel en -cultureel centrum in gemengde stijl van Amsterdamse school en Arabische architectuur
'De Verbinding', zo heet het nieuwe multifunctionele en -cul-
turele centrum midden in de Amsterdamse Transvaalbuurt* . Het gebouw oogt in eerste instantie bescheiden in de stedenbouwkundige wijkopzet, maar valt op door haar architectonische details. De 'fusion', zoals architecte Marlies Rohmer het project in het begin noemde, zit zowel in het ontwerp als de programmering van het gebouw. Het voormalige schoolgebouw is door Rohmer getransformeerd in een hedendaagse versie van de Amsterdamse School, gemengd met Arabische architectuurelementen. Het centrum biedt onderdak aan een mix van culturele instellingen: gebedsruimtes, kantoor- en cursusruimtes voor Turkse en Marokkaanse instellingen en een Nederlands centrum voor werkgelegenheid.’ Het Amsterdamse stadsdeel besloot om het leefklimaat rondom het speelplein aan de Joubertstraat van de Transvaalbuurt te versterken. Men koos ervoor om een multicultureel centrum te realiseren in een voormalig schoolgebouw. Het pand werd toen al gebruikt voor sociaalculturele doeleinden. Het stadsdeel liet een ontwikkelingsvisie opstellen om zo de activiteiten en doelgroepen te kunnen bepalen. Hieruit bleek dat “een laagdrempelige overdekte voorziening met name voor jongeren uit de Transvaalbuurt, gericht op educatie en recreatie, zeer wenselijk is.’ Het stadsdeel had verschillenden doelstellingen voor dit project. Men wil overlast van jongeren
met elkaar omgaan, begrip hebben voor elkaars leefwereld, cultuur en geloofsuiting is hier van belang. Het centrum streeft niet alleen naar sociaal-culturele doeleinden, maar heeft ook een bijdrage op sociaaleconomisch vlak. Men kan niet naast de werkloosheid kijken in Transvaal. Velen zijn aangewezen op een uitkering, daardoor beslist men om een groot aantal van de activiteiten te richten op het motiveren van mensen om werk te zoeken. Het Amsterdamse stadsdeel wil arbeidsparticipatie vergroten van laagopgeleide bewoners uit kwetsbare groepen, vooral allochtone jongeren en vrouwen. Een ander belangrijke doelstelling is het verbeteren en bevorderen van de interactie tussen de verschillende bevolkingsgroepen in Transvaal.
rondom het Joubertplein verminderen . Men zoekt een alternatief zoals het recreatief ophangen op straat, men wil jongeren kansen bieden alsook de social-culturele activiteiten voor en door jongeren/bewoners/groepen uitbreiden, begeleiden en reguleren. De participatie van jongere allochtone jongeren verho- Het resultaat: multifunctioneel gen. gebouw 'De Verbinding' Daarnaast streeft men naar een grotere betrokkenheid van de bewoners bij hun ‘Het centrum richt zich met name buurt en dit a.d.h.v. pro- op arbeidsparticipatie en inburgrammatische samenwerk- gering. De stichtingen Sociaal ing in het multicultureel Cultureel Centrum Medelanders centrum. Ook wil men de (SCCM) en Transvaal Informacommunicatie tussen de eerste generatie migranten tie Sociaal Cultureel Centrum en de jongeren verbeteren (TISCC) zijn gericht op educadoor ontmoeting. Het leren tie, voorlichting en ontmoeting 48
Verschillende lokalen zijn voorzien in het sociaal-cultureel centrum. Zo zijn er op de tweede verdieping computerlokalen waar diverse computercursussen aangeboden worden voor zowel beginners als kinderen. Men kan er ook gratis gebruik maken van het internet. Men geeft er voorlichting over thema’s als werkgelegenheid, sociale zekerheid, onderwijs, schuldhulpverlening, maatschappelijke integratie, etc… . Ook voor jongeren zijn er speciale voorlichtingen zoals over drugs, criminaliteit en loverboys. Er worden ook wijkgerichte activiteiten georganiseerd, zoals het project contactvaders **. Daarnaast vinden ook niet-migrantenorganisaties plaats zoals Taalwijze Oost-Watergraafsmeer en het reïntegratiebureau Werktraject. Taalwijze biedt activiteiten aan voor inburgering. Het Werktraject daarentegen helpt bewoners bij het vinden van werk. Op de begane grond zijn verder twee gebeds- en ontmoetingsruimten met, naast de hoofdentree, een eigen ingang voor de Turkse en Marokkaanse gemeenschap.’
Inpassing in stedenbouwkundig plan Het multiculturele centrum neemt in dit stedenbouwkundige plan een subtiele plek in. “Het heeft net als de andere gebouwen een uniforme voorgevel die de rooilijn van het gesloten bouwblok volgt”, zegt het blad De Architect. “Maar doordat het bakstenen oppervlak een grote verscheidenheid aan vlakken en reliëf kent, afgewisseld met grote en kleine vensters, onderscheidt het gebouw zich van de omringende bebouwing en komt zijn openbare functie naar buiten”, aldus het blad.
doorkijk
‘Het Joubertplein voor het gebouw versterkt het openbare karakter van het centrum. De sportvelden op het plein zijn een plaats waar jeugd en buurtbewoners samenkomen. Omdat het een natuurlijke ontmoetingsplek is, kan het gaan functioneren als een ‘loper’ voor het programma van het multiculturele en –functionele centrum. Dit multicultureel centrum is een antwoord op de noden van de bewoners en een aanleiding op een betere sociale mix. Het masterplan versterkt de stedelijkheid en de sociale interactie.
Inpassing van het gebouw in stedenbouwkundige opzet
49
Ontwerp transvaal ‘Het ontwerp van het gebouw is een samenspel tussen de ontwerpprincipes van de Amsterdamse School en Arabische architectuur’, dat volgens Architectenbureau Marlies Rohmer symbool staat voor de samenwerking tussen verschillende culturen. Er bestaat een verwantschap tussen de Amsterdamse school en de Arabische architectuur door enerzijds hun robuuste opbouw en anderzijds het ornament. “We hebben gezocht naar een mengvorm van Arabische bouwstijlen en de stijl van de omringende Amsterdamse School met geometrische baksteenmotieven, waardoor een hybride architectuur ontstaat die aan de buitenkant niet direct prijsgeeft wat er binnen gebeurt”, aldus Architectenbureau Marlies Rohmer. De hoofdentree situeert zich in het hart van het gebouw. Deze is strategisch bepaalt. Men hoopt dat op deze belangrijke plek interactie plaatsvindt tussen de verschillende culturen. Op de begane grond kan men
de gebedsruimtes, die dubbel zo hoog zijn, bereiken via hun eigen entree, maar zijn ondergeschikt aan de gemeenschappelijke hoofdentree. Daarnaast heeft men ook een wasruimte en kleine kantoorruimtes, die bereikbaar zijn via de centrale hoofdentree. Daarboven bevindt zich nog een afzonderlijke gebedsruimte voor vrouwen. Aan de achterzijde heeft men een tuin aangelegd, die ook als ontmoetingsplek kan fungeren. Op de tweede verdieping bevinden zich de cursusruimtes en een zaal waar verschillende culturen bij elkaar komen. Op de derde verdieping vindt men kantoorruimte van het Nederlands centrum voor werkgelegenheid. Al deze verschillende ruimtes zijn verbonden door een vier verdiepingshoog centraal trappenhuis.
De centrale hoofdentree
* De Transvaalbuurt is een multiculturele wijk waar een groot deel van de bewoners van Marokkaanse of Turkse afkomst is. ** Dit zijn bewoners die meehelpen om overlast van jongeren tegen te gaan.
50
Mix van Amsterdamse School en Arabische architectuur
Multifunctioneel centrum gelegen aan het Joubertplein
51
52
“Fragile wants to highlight social, ecological and humane architecture and stimulate designers.”
D
DOOR LORE DECRUY e ‘Fragile Inter-
door de studenten, er zijn 200 studenten
national Student
uit 18 landen die hun ideeën en projecten
Conference’ van
kwamen voorstellen aan andere studenten
Sint Lucas Archi-
uit verschillende opleidingen.
tectuur vond plaats
op 4 april t.e.m. 8 april. De hele week werd er op de campus Gent
Op vrijdag 8 april was er een uitstap naar
en de campus Brussel rond het
Brussel waar we onder andere naar een
jaarthema ‘fragile’ gewerkt met
lezing zijn geweest van ‘Recyclart’. Een
een uitgebreid programma met
boeiende vzw met een visie die past in
workshops, debatten, lezingen en
Aculta edito .Kuregem.
uitstappen. De Student Conference werd georganiseerd voor en
53
Doelstelling vereniging Recyclart
‘Recyclart is een generator die vanuit een moeilijke plek in de stad positieve energie uitstraalt naar de omliggende stad.’
‘Recylart is een werkruimte en ontmoetingsplaats voor vernieuwing en experiment, een creatieruimte voor culturele confrontaties, een opleidingscentrum voor werkzoekenden, een acteur van de stedelijke ruimte.’
De cultuur-vzw Recyclart is een project dat in juli 1997 de goedgekeuring kreeg van de Europese commissie. Het werd opgericht door vertegenwoordigers van de stad Brussel. Sinds eind ‘97 - begin ‘98 is Recyclart actief met een professionele ploeg en startte met de organisatie van verschillende activiteiten en de inrichting van verschillende ruimtes in het station Brussel-Kapellekerk
Brussel is een hoofdstad met een multiculturele samenleving waar er mensen wonen met uiteenlopende culturele en sociale achtergronden. In deze context wil Recyclart mensen met elkaar in contact brengen, zowel via het stimuleren van kunstcreaties en het presenteren van artistiek werk als via de organisatie hen begeleiden naar werk?. De doelstelling van Recyclart is tot op vandaag de dag onveranderd gebleven: het ombouwen van het station Brussel-Kappellekerk en omgeving tot een nieuwe dynamische/levendige plek waar verschillende culturen op een aangename wijze kunnen samenleven. De omgeving was doorheen de jaren een verwaarloosde, verlaten zone geworden in de stad. Die heropleving gebeurt door middel van de vernieuwing en herinrichting van de stationslokalen en, de heraanleg van de openbare ruimte (wat vandaag reeds gerealiseerd is) en de ontwikkeling van culturele en socio-economische activiteiten die uitgaan van de mogelijkheden van de Brusselaars (blijft een dagelijkse uitdaging).
is er een café-restaurant, technische en artistieke ateliers en een secretariaat. De spoorwegbruggen vormen er een stedelijke galerij en het stationsplein wordt in de zomer als caféterras en als locatie voor openluchtevenementen gebruikt. Recyclart is nauw verbonden met de plaats waar de vereniging zich bevindt en is verweven in de wijk en de stad die de vereniging omgeven. Ze bedenkt projecten en concepten die mensen in contact brengt met elkaar, met verschillende media en met disciplines. Recyclart haalt inspiratie uit de vele aanwezige culturen en gemeenschappen die leven rondom de vereniging. Werking Recyclart De vzw telt vandaag ongeveer 35 medewerkers over 3 departementen: - Een kunstencentrum (KC) - Een bar-restaurant met gevarieerde wereldkeuken die gevestigd is in het oude stationsbuffet. - Een opleidingscentrum (FABRIK) die bestaat uit 3 ateliers: houtbewerking, metaalbouw en infrastructuurbeheer
Het station Brussel-Kapellekerk Het station Brussel-Kapellekerk, gelegen op de Noord-Zuid spoorverbinding, is een geheel van multifunctionele ruimtes voor allerhande kunstvormen en feesten geworden. Daarnaast
54
‘Recyclart is een halteplaats waar artiesten een podium krijgen en een publiek kunnen opbouwen.’
FABRIK, het
opleidingscentrum, is een sociaal-economisch initiatief (“Doorstroomprogramma” van het Brussels Hoofdstedelijk gewest), dat opleiding en tewerkstelling biedt aan laaggeschoolden en langdurig werkzoekenden in 4 domeinen: de horeca met het café/restaurant en de 3 technische ploegen van het opleidingscentrum. Het doel van dit doorstroomprogramma is een stimulans naar professionele inschakeling door hen op te leiden in een specifiek vak. Die opleiding ,die hen klaarstoomt voor de arbeidsmarkt, heeft een duur van maximum twee jaar. Door middel van de realisatie van projecten voor de openbare ruimte met hoge “sociale” waarden (zie lager) krijgen ze de kans om mee te bouwen aan een revitalisering van stadswijken. Ze bekomen een CV waarop ze trots kunnen
zijn met sterke projecten die telkens hoge technische eisen/ vakkundigheden bevatten. Ook de bar-restaurant in het stationsbuffet van BrusselKapellekerk maakt deel uit van het doorstromingsprogramma. In het restaurant vindt men een gevarieerde menukaart aan democratische prijzen (3-9euro). De Belgische keuken en Franse keuken worden verenigd met smaken uit de wereldkeuken. Het menu verandert wekelijks en wordt samengesteld met verse en biologische producten. Bij zonnig weer wordt een terras in open lucht opgesteld. Het café is enkel ’s avonds open voor evenementen georganiseerd door recyclart. Het interieur van het bar-restaurant heeft een aangename, rustige en gezellige sfeer door het originele meubilair. Leuk om te weten is dat de bar gemaakt werd uit de oude roltrap van het station.
Enkele creaties FABRIK op de openbare ruimte
“Recyclart eist een actieve rol op in het stedelijk weefsel.” De ateliers van FABRIK produceren zowel duurzame interventies als tijdelijke artistieke installaties in de openbare ruimte. Deze hebben als doel vanuit een sociale invalshoek nieuwe impulsen te geven aan bepaalde stadsplekken. Recyclart richt zich vooral op vergeten en verlaten plekken. De ontworpen installaties gaan een relatie aan met zowel de betrokken stedelijke ruimte als met de bewoners en gebruikers van deze ruimtes. Er worden zichtbare/ opvallende, aantrekkelijke projecten gerealiseerd die een breed publiek uitnodigen. De ateliers van recyclart kunnen al uw ideëen uitvoeren in volgende domeinen: Interieurprojecten (wanden, afwerking, schilderwerken) - Meubilair voor binnen en buiten - Speeltuigen - Decors voor theater/dans/ circus standenbouw artistieke projecten Realisaties zijn mogelijk op basis van plannen van de klant en een origineel ontwerp. Dit gebeurt met een participatieve samenwerking tussen de technische ploeg van Recyclart en de opdrachtgever.
Bar recylart ‘Recyclart is een laboratorium waar de mix van bepaalde ingrediënten tot boeiende reacties kan leiden.’
55
Recyclart Ursulinenstraat 25 1000 Brussel T +32 2 502 57 34 F +32 2 502 64 03
[email protected] Openingsuren: dinsdag tot vrijdag restaurant:12:00 – 15:00 bar: 11:00 – 17:00
01
Programmeerbare bank voor de NoordZuidverbinding
Ontworpen door interieurarchitect Sebastien Wierinck in nauwe samenwerking met de technische ploeg van recyclart. Het meubilair ziet er dynamisch uit, als een lichaam in oneindige beweging. Het gekozen materiaal zijn flexibele kokers die meestal voorondergrondse telecommunicatie leidingen worden gebruikt.
02
De palaverboom
In samenwerking met artiest Jozef Legrand heeft recyclart geprobeerd het het Bruegelplein in de vorm van een arabesk opnieuw in te richten. Deze interventie bestaat uit een grote boom waaronder een stalen en houten structuur wordt geplaatst in de vorm van een arabestk. Deze structuur is tegelijk een armleuning, zichtbank en leunpaal.
03
Petank kleurstationcouleur
Leopoldine Roux pakte het terrein aan op een zeer kleurige en speelse manier. In het midden van het plein kwam er een prototype van een nieuw stedelijk meubilair: Mobiele Puzzle. Het meubilair vormt een spel, een bank en een ontmoetingsplek.
04
Passa porta boekenkasten
In het kader van de inrichting van het Internationale literatuurhuis Passa Porta heeft Recyclart met Frank De Groeve samengewerkt. Waaronder de vervaardiging van 37 boekenkasten in multiplex.
56
Antwerpen promoot en realiseerd jongeren participatie in haar stad
Youth prooving
Participatie van verschillende lagen in de bevolking zijn een must bij het socioculturele aspect van stadsplanning. Stad Antwerpen heeft die boodschap niet misverstaan en gaat zelf nog een stapje verder om te jeugd extra kansen te bieden in het stedelijk weefsel. Antwerpen wil met haar vernieuwd jeugdbeleid jongeren betrekken in haar gemeenschap op alle mogelijke grondgebieden. Duurzame ruimte voor, door en met jongeren met een link naar Europa zijn hoofdpunten op hun agenda.
Door Camille Desimpel
Antwerpen Europese Jongerenhoofdstad 2011 Dit jaar draagt stad Antwerpen de titel ‘Europese Jongerenhoofdstad (EJH). Met het project wil de stad psychische en fysische ruimte bieden aan jongeren van 6 tot 24 jaar, zowel met verschillende etnische afkomst en met verschillend socioeconomische achtergrond. Met de organisatie van Room to Bloom (vert.: ruimte om te groeien) wil de stad jongeren betrekken bij minder evidente thema’s als creatieve economie, toerisme, openbare
ruimte, huisvesting, … en ook het intergenerationele conflict tussen jongeren en ouderen in de stad reduceren. Zichtbare projecten worden naar voorgeschoven zoals het Steen dat een museum met kindvriendelijke invulling wil zijn, met het nodige respect voor haar cultuurhistorisch karakter. Jongerencompetentiecentra bieden een vrijetijdsaanbod maar ook steun bij het vinden van werk en jeugdculturele zones bieden de kans voor jongeren om cultuur te beleven, maar ook zelf te experimenteren met hun talenten.
geboren die ken een klankbord biedt. Via het krantje Jeugdparagraaf test StampMedia wat jongeren van een ontwerp voor openbare ruimte vindt en biedt hen een klankbord. Het toetst de vriendelijkheid naar
E-participatie
Scheldekaaien
Bedoeling is dat het programma van EJH 2011 gemaakt is door jongeren. Er wordt gekeken hoe e-participatie kan gecreëerd worden: nieuwe media zoals Netlog en Facebook worden gebruikt om in de interessesfeer van de jongeren te dringen (www.facebook.com/jonginantwerpen). Een voorbeeld van participatie is ‘MAS in jonge handen’, waarbij in vitrines langs de wandelboulevardplaats voorzien is voor kunst van jonge (al dan niet) talenten. Verder oppert men voor inspraakmethodiek die het advies van jongeren verplicht maakt. Omdat jongeren vaker negatief dan positief in de media komen, werd het jongerenagentschap StampMedia
57
jongeren toe: Youth proofing.
Nieuwe opgehoogde dijken aan kaaien
MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN
DEELGEBIEDEN | SINT ANDRIES ZUID
Room to Bloom overkoepeld 11 thema’s waaronder ook publieke ruimte. Aanleg van nieuwe speelterreinen worden ontworpen voor een prioritaire doelgroep, maar zijn ook altijd afgetoetst naar doelgroepen als kinderen, tieners, jongeren en hun begeleiders. Antwerpen gebruikt ook het woord positief speel-
ruimteweefsel, een weefsel waarin kinderen vrij en veilig van het ene plein naar het ander kunnen bewegen. Ook bij de heraanleg van de Scheldekaaien werd via Jeugdparagraaf de participatie van jongeren mogelijk maakt. Veiligheid, fietspadenaanleg, speelruimte enz., worden voorgelegd aan jongeren opdat ze hun mening kunnen geven. Het project renoveert de rechteroever van de Schelde over een lengte van ongeveer 6 km met verschillende zones en identiteit. Er wordt o.a. fuifruimte, rondhandplekken en speelterreinen voorzien.
Tegen 2013 beginnen de werken van de heraanleg van de Scheldekaaien met als primair doel voorbereid te zijn voor een hoger waterpeil door de huidige klimaatveranderingen. Daarom moeten de dijken tot 9m opgehoogd worden en ook de bestaande kaaien verstevigd worden. Ondertussen wil Antwerpen een publieke ruimte ontwerpen die de Schelde aan het historische centrum linkt.
Kaaiplannen
Ambities in Europa
Masterplan op maat
Door Camille Desimpel
Antwerpen hecht veel belang aan zijn brede omgeving. De stad staat niet op zich maar maakt deel uit van een grotere, Europese regio. Antwerpen is een smeltkroes van culturen omdat het een grote en bloeiende wereldhaven in Europa is –de tweede grootste binnen de EU-. Het wil haar banden binnen Europa graag versterken aan de hand van het EVC-beleid (elders verworden competenties) door een verbeterd internationale uitwisseling binnen het jeugdbeleid. Het hoopt zo als voorbeeld te kunnen dienen als promotor van duurzaam jeugdbeleid in andere EU-landen.
Publieke groene ruimte
Verschillende ontwerpers hebben mogen meetekenen aan het vernieuwde ontwerp van de Scheldekaaien aan de rechteroever van Antwerpen. Belgisch bureau Wit Architecten ging, in samenwerking met het Portugese bureau PROAP, uiteindelijk aan de haal met het project met hun masterplan. Er werd vanuit de instanties gevraagd om hun masterplan voldoende vrijblijvend te laten opdat aan de hand van participatie van de burgers plannen nog gewijzigd kunnen worden. Het schetsontwerp werd dan tijdens een tiental participatiemomenten in het voorjaar van 2010 aan de bevolking voorgesteld.
58
Mobiele kaaimuren Met initiatieven als De Kaaien op tafel en De dagen van de Kaaien werden de Kaaienplannen aan het brede publiek bekend gemaakt. De taak van de burgers bestond er toen uit om hun commentaar op de ontwerpers af te vuren opdat uit die samenwerking een ‘kaaigoed’ plan zou ontstaan. Uit de participatiemomenten kwam het idee om op plaatsen waar het veiligheidshalve mogelijk was een mobiele dijk te ontwerpen om zo het rechtstreekse zicht naar het water te vrijwaren. Verder worden de aanwezige kraansporen en het zogenaamde ‘blauwe steen’ gerestaureerd opdat het maritieme karakter wordt behouden.
Actieve haven
Verschillende soorten mogelijke dijkopstellingen
Publiek groen
MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN
DEELGEBIEDEN | SINT ANDRIES ZUID
Evenementenplein
MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN
DEELGEBIEDEN
Droogdokkeiland Kattendijksluis en Rijnkaai Bonapartedol en loodswezen Schipperkwartier tot Zuiderterras Sint Andries Zuid
Nieuw Zuid
Teruggave aan de natuur MASTERPLAN SCHELDEKAAIEN
KRIJTLIJNEN | WATERKERING
Bedoeling is dat er naast de burgers ook rekening wordt gehouden met de omgeving. Omdat een onvermijdelijke stijging van het waterpeil niet te stuiten is wordt er land terug aan de Schelde gegeven. Nu kan de rechteroever met een natuurlijke getijdenoever en zijn slikken en schorren onderdeel uitmaken van de groene Scheldeboorden, die ecologische en recreatief belang hebben op regionale schaal. De Schelde zal zo een uniek fauna en flora genereren en bijgevolg ook een uitzonderlijke sfeer uitoefenen.
Petrolium Zuid
Actieve haven
59
Levend momonument
60
de architect in Kuregem
61
62
Kuregem revisited Voorstellen voor vernieuwing
Kuregem heeft het potentieel om één van de leukste buurten van Brussel te worden. De complexiteit van de wijk, een smeltkroes van culturen temidden een veelheid aan oude industriële infrastructuur, kan mits een juiste aanpak een gouden extra betekenen. In wat volgt nemen we u mee op een tocht door het Kuregem van de toekomst. Kuregem revisited. De ontwerpers van deze toekomst zijn studenten tweede master Architectuur Sint-Lucas. Op cruciale punten in de wijk brachten zij een ingreep aan die het verschil kan maken.
63
PROJECT VAN PIETERNEL DEKEYSER het is moeiliJk te doorgronden welke specifieke ingreep het negatieve imago van kuregem zou kunnen doorbreken, zelfs na wekenlange analyse. kriJg Je de opdracht om met architectuur de leefbaarheid in kuregem te verbeteren heb Je de neiging om alles te veranderen en overal in te griJpen. maar dat is de bedoeling niet. daarom leek het miJ interessant om het allemaal wat globaler te bekiJken en te werken rond openbare ruimte, een aspect in architectuur die een grotere doelgroep kan aanspreken en zich niet beperkt tot een specifieke deel van de inwoners van kuregem zelf. tekst en beelden van pieternel dekeyser
D
e wijk heeft veel open ruimte, gesitueerd rond de abattoir en de slachthuizen, maar van kwalitatieve openbare ruimte kunnen we hier niet spreken. Het schaalcontrast tussen de bewoonde kern en het economisch gedeelte aan de abattoir is enorm, wat zo jammer is aangezien net die abattoir de trots van Kuregem is. Het is een interessant staaltje industrieel erfgoed dat betreurend slecht gekadreerd is en enkel in het weekend, tijdens de wekelijkse markt tot zijn recht komt. Daar kan iets aan gedaan worden. Vandaar mijn keuze om op die site te werken rond openbare ruimte.
64
Omwille van het enorme schaalcontrast wou ik aan de hand van hoogteverschillen en verschil in materiaalkeuze de site zoneren en herschalen. Tussen de abattoir en de bewoonde kern wordt een open plein aangelegd die door een klein hoogteverschil, ter hoogte van de Stieren opgesplitst wordt in een deel met kasseien en een nieuw deel, het hogere, in beton. Door die openheid kan het plein perfect gebruikt worden als marktplaats en komt het monumentale van de abattoir meer tot zijn recht. Maar het belangrijkste deel van de openbare ruimte komt aan de oostkant van de abattoir. Vanaf het metrostation Clemenceau die uitkomt in de Sergeant De Bruynstraat, de kaarsrechte as tussen de toren van het Zuidstation en de abattoirsite, vertrekt een wandeling tussen bomen en gebouwtjes in paviljoenarchitectuur. Het eerst gebouw, aan de rechterkant herbergt enkele beenhouwers, een beroep die prominent is in de wijk. Het werkt als een verwelkoming op de site van de slachthuizen. Een beetje verder zie je aan je linkerkant een infopunt om de hoek piepen en aan de rechterkant een bank- en postkantoor die zorgt voor de nodige snelle dynamiek op de site. Achter het infopunt ligt de belangrijkste ingreep van mijn masterplan: een hellend plein met een groot trapgedeelte die tot in de kelders van Kuregem loopt. Die kelders worden vrij regelmatig gebruikt als feestzaal en tentoonstellingsruimte maar boven de grond is er niets te merken van het succes van die kelders, wat een asociale indruk nalaat. Door die kelders bloot te leggen, wordt de troef van Kuregem nog meer in de kijker gezet en wordt de hele site een trekpleister voor de inwoners van Kuregem, studenten, de echte Brusselaars van uit de vijfhoek en toeristen. Op het plein kunnen er evenementen georganiseerd worden en aangevuld met een internetcafé met een podium en een receptie/ wordt die plek extra benut. Het hellend plein wordt omrand door amberbomen, ingeplant volgens het raster van de kelders, die het hele jaar door verkleuren, van groen in de lente naar rood in de herfst. Zij zorgen voor extra zonering en geven een menselijkere schaal aan de site. De paviljoenen krijgen een rood gelakte stalen gevelbekleding, een link naar de slachthuizen maar ook naar de multiculturaliteit van de wijk. Afhankelijk van het seizoen worden ze gecamoufleerd door de bomen of staan ze net sterk contrasterend tussen het groen.
65
de
gelaagde
stad project D’Hollander Machteld
Doelstelling van het ontwerp is een programma te creëren voor de lokale bevolking dat tegelijkertijd een uitstraling, ‘prestige’ geeft naar buiten toe. ‘Voor de lokale bevolking’ impliceert dat de mix van culturen een plaats moet krijgen maar evengoed dat men rekening houdt met de werkloosheidsgraad. Het lijkt dan ook vanzelfsprekend om tewerkstelling te creëren inspelend op de interesses en de kunde van de bewoners. Boeiend aan de stad is dat men er dicht bijeen leeft en verschillende functies samenkomen: wonen, werken, leren, … De uitdaging bestaat erin deze te doen ‘samenleven’, een interactie creëren die een sociale dynamiek op gang brengt. Een veelheid te creëren waarin tegelijkertijd de mogelijkheid bestaat om rust te vinden. Het zal het van belang zijn ruimtes te creëren die spelen met publiek- privaat en binnen-buiten gradiënten. Veel bijeen wil zeggen dat men horizontaal en/ of verticaal gaat stapelen.
een plaats worden om te verblijven, een plaats die toegang geeft tot verschillende functies, een straat waar velen hun weg kennen en waar iedereen zijn weg kan vinden. Vanuit deze straat vertrekt een tweede as, een ‘trage groene wandeling’ die connectie maakt met het kanaal, zich slingerend door, langs en rond verschillende programma’s: Vandieteren garage als economische pool van de buurt, een serrecomplex annex sociaal tuinbouwbedrijf, een bed and breakfast/restaurant, een geloofplaats, sociale huisvesting.(zie fig.1 en 2)
De woonblok waarop het project ingrijpt, is gekozen op basis van zijn gesloten karakter. Zowel de abattoir als de Heyvaertstraat ‘staan open’ voor iedereen, en worden op diverse manieren door de verschillende bewonersgroepen gebruikt. Ze functioneren omwille van hun spel tussen informeel en formeel gebruik. De aansluitende woonblok, plaats van de ingreep, komt ‘gesloten’ en ‘donker’ over, enkel toegankelijk voor de ‘incrowd’. Het project wil het blok ontsluiten door een nieuwe as te trekken die het Lemmensplein verbindt met de hoofdstraat voor het abattoir. De nieuwe straat moet veel meer zijn dan een doorgang. Het moet
fig.1. twee nieuwe assen door woonblok
fig.2. trage wandeling door verschillende programma’s
66
Het serrecomplex en de bed and breakfast/ restaurant functioneren als een geheel. Als sociale werkplaats bieden ze aan de buurtbewoners de gelegenheid een vak te leren/werk te vinden in zowel tuinbouw als horeca. De serres creëren een groene rustplaats in de drukke stad. Tegelijkertijd spelen ze in op zowel het formeel/informele als het handelsaspect van de buurt. Groenten en fruit kunnen door de bewoners tegen betaling vers geoogst worden. Ook het multiculturele aspect van de buurt komt aan bod. De serre verbonden met de B&B/resto heeft naast zijn commerciële ook een educatieve functie. Per regio wordt de typische groenten en fruitteelt voorgesteld. De B&B/resto nodigt de wereld uit naar Kuregem. Met zijn unieke locatie en zijn regionale gerechten gemaakt met eigen producten wordt het een trekpleister voor de buitenwereld. Tegelijkertijd staan zijn verbondenheid met de naastliggende garage en zijn lokale werknemers garant voor een verankering in de wijk. Een geloofplaats die verschillende religies huisvest is een symbool van erkenning voor de geloofsovertuiging van de bewonersgroepen als ook een veiligheidsbevorderend element in het project. Doordat ze in direct contact staat met de werkplaatsen (sociale werkplaats en Vandieteren) creëert dit een openheid naar een geloofsbelijdenis tijdens de werkuren.
Een mix van programma’s. Zowel horizontaal als verticaal gestapeld. Maar ook door elkaar verweven met aandacht voor een maximale interactie. Symbool hiervoor is de passerelle die zich als een groene wandeling slingert door de serres, over pleinen op hoogte, maar ook door de werkplaatsen van de autohandel en in connectie met de geloofplaats. De vervaging gaat verder. Wandelaars kijken naar werknemers van Vandieteren, dezen kijken vanuit hun werkplaats naar de serre, gaan bidden in de geloofsplaats, eten in het resto. Toeristen in de B&B openen hun raam in een serre die een echt tuinbouwbedrijf is. Een buurtbewoner komt een klapje doen met zijn zoon die in de serre werkt, steekt wat groenten uit en gaat een thee drinken op het overdekte plein in de serre. Enz. De mix van programma’s creëert een sociale dynamiek die noodzakelijk is voor een gevoel van veiligheid. Het ontwerp speelt hier verder op in door met een spel van verschillende niveaus evenals een doorgedreven connectie tussen de verschillende programma’s het ‘kijken en bekeken worden’ te bevorderen.
fig.3. dwarse snede serre en BandB
fig.4. foto maquette BandB in serre
67
Project van Camille Desimpel
Abstracte voorstellig buurthuis
EEN KLEURRIJKE BUURT Het Zuidstation is een toegang voor vele immigranten die vanuit overal in Europa en omstreken in Brussel terechtkomen. Dat is een van de redenen waarom de inwoners van Kuregem zo talrijk in culturen, nationaliteiten, kleuren en levensgewoontes zijn. Ook studenten van de Erasmus Hogeschool en jonger Brusselaars op zoek naar een starterswoning zijn er te vinden. Er ontbreekt echter een link tussen hen allemaal. De opwaardering van Kuregem ligt daarom in het samenbrengen en respect opwekken voor elkaar door kennis te maken met ieders cultuur. Neutrale zone Ruimtelijk betekent dit dat er een neutrale zone gezocht moet worden die kan opgeladen worden met al deze inputs tot een nieuwe, leefbare gemeenschap. Die zone moet neutraal zijn omdat er geen vooroordelen mogen bestaan die voortvloeien uit de gewoontes van de verschillende culturen. Het is een buurthuis met focus op de mensen en hun onderliggende relaties. Omarming van 3 assen Een neutrale zone kan gevonden worden op het punt waar drie assen
met verschillende mensenstromen samenkomen. Aan de overliggende Industriekaai van metro Delacroix komt ook de as van de hogeschool en de as van het volgende metrostation Clemanceau, die rechtstreeks doorloopt naar het Zuidstation, met daarop de abatoir en haar mark,t in toe. De 3 assen omarmen de zone die een raakvlak is tussen verschillende mensengroepen. Door het in elkaar mengen van de assen ontstaat een spiraal die de neutrale zone omkadert. Praktisch betekent het een wandeltrap die toelaat rechtstreeks van de metro, langs het gebouw naar beneden te wandelen, eindigend op het kanaal en de nieuwe boulevard.
ro et
M Bo
ule va Ka rd na de a sn l ou ve au
xm
eti er s
ix ro
c la De
4
Erasmus Hogeschool
Buurthuis
Vo o
rp
lei
Erasmushogeschool Boulervard des metiers
Kanaal
Metro Delacroix
Abatoir
3 richtingen verwikkelen zich in een spiraal die het centerpunt van de drie toegangassen wordt.
3 richtingen verwikkelen zich in een spiraal die het centerpunt van de drie toegangassen wordt. Een omarming van verschillende mensentromen die samenkomen op een gemeenscappelijk punt. Dit punt is een neutrale zone waar verschillende culturen 1 samenleving kunnen zijn
As van de metro wordt een neerwaardse wandelweg rond het gebouw met zichten naar het historische Abatoir-geobuw en over het kanaal. Ook kunnen de activiteiten in het gebouw gade geslaan worden -De as vanuit het voorplein van de Abatoir wordt dooretrokken als holte tot aan de waterkant van het kanaal. -De as van de Erasmus Hogeschool ‘boulevard des nouveaux metiers’ stuit op een uitholling in het gebouw die zicht biedt over het kanaal
Zicht vanaf de slachthuizen op de wandelweg die langs het gebouw loopt en rechtstreeks in verbinding staat met de metro
nA
ba to ir Vi
w
sw
ink els
68
1
M
et ro
Cle
m
an
ce
au
De boulevard bevindt zich tussen metro Delacroix en de Erasmus Hogeschool. Door de gevaarlijke straat tot tegen de slachthuizen te verschuiven wordt er zo een autoluwe wandelweg met aansluitend winkel- en atelierruimtes gecreëerd. In Kuregem zijn namelijk statistisch bewezen heel veel jongeren en een kwart van de inwoners zijn werkloos. De jongeren zijn niet altijd geneigd om te gaan studeren maar willen liever werken met hun handen het. Daarom zou de invulling van de ateliers voor amachten ideaal zijn. De nieuwe winkelstraat zorgt voor een nieuwe unieke attractor die de as tussen de hogeschool, de abatoir en metrostation Delacroix vervolledigd. Voor de studenten wordt er een aangename plek gecreëerd aan het kanaalwater en jonge ondernemers worden kansen geboden. Buurthuis De neutralezone wordt een buurthuis waar diversiteit zorgt voor een interessante ontmoetingsplek. Mensen moeten elkaar kunnen bekijken en bekeken
‘Bistroo Canal’ met vide die kijkt in het jeugdcafé
Theater waar optreden plaatsvindt
Foyer met zitbanken rondomrond om het spektakel te aanschouwen
worden, waardoor er begrip voorelkaar kan opgewekt worden. Kansen om met elkaars cultuur kennis te maken worden geboden op een plaats waar ruimte gecreëerd wordt om te ‘tentoonstellen’. Onder het tentoonstellen kunnen allerlei vormen gezien worden: artistiek zoals dansen, kunst, theater enz., lezingen, optredens van muziek, alles wat er gewenst wordt vanuit de buurtbewoners. Zien en gezien worden In het gebouw komt een optredenzaal Foyer met vide die kijk op multi-theater met die flexibel kan ingevuld worden met zicht op kanaal en abatoir verschillende optredenscentra (zie schema’s) en daarboven een foyer die toelaat Multitheater met abatoir als mogelijk decor op een tweede niveau mee te genieten Bistroo Canal met vide op jeugdcafé van het spektakel maar op een meer informele manier. De foyer biedt daarenJeugdcafé met uniek zicht op het kanaal boven formidabel zicht over het kanaal en naar de abatoir, twee attractors Trappenhall PRODUCED BY AN AUTODESK EDUCATIONAL PRODUCT van de buurt die zo uitgelicht worden. Op het gelijkvloers wordt een ‘Bistro Canal’ ondergebracht. Een bar-bistro is een must-functie om het idee van ‘zien, en gezien worden bij te sterken’, zo wordt de plaats op dagelijkse basis ook een ontmoetingsplaats. Voor de metro een ideale ontmoetings- of wachtplaats voor het verderzetten van je reis. Zuidelijk gericht en gemakkelijk bereikbaar want op het gelijkvloers, Zicht vanaf de boulevard aan het water op ‘Bistroo biedt de bistro -met uniek zicht op het Canal’ en de uitkijk van de foyer kanaal- een internationaal menu. Het concept ligt erin dat de garçons en koks ook in een doorstromingsopleiding zitten en met hun eigen inbreng vanuit hun cultuur, telkenmale een vernieuwend weekmenu kunnen voorschotelen. Optredens met centraal podium PRODUCED BY AN AUTODESK EDUCATIONAL PRODUCT
Jongeren en werklozen
Op -1 wordt een intiemere en persoonlijkere plaats voor de jongeren gecreëerd die adolescenten onder elkaar samenbrengt. Het generatieconflict moet in de eerste plaats opgelost worden door de jongeren zelfvertrouwen en zelfrespect te kunnen doen ontwikkelen, dit op deze plaats waar geluisterd wordt. In dit project is de visie dat een buurthuis mensen van alle lagen van de bevolking, ongeacht leeftijd en geslacht, kunnen samenkomen op een neutrale paats die hen de mogelijkheid biedt een nieuwe leefbare gemeenschap te creeren door met het nodige respect elkaar beter te leren kennen.
69
Optredens met abatoir als decor
Theater
Lezingen met abatoir als decor Multi-theater met verschillende opstellingen
PROJECT VAN
CINDY DETEMMERMAN LORE DECRUY
Masterplan Vertrekkend vanuit het analyse-component ‘contrast’, werd al snel duidelijk dat de markt op de abattoir een opvallend tijdelijk evenement is in Kuregem. Er is een groot contrast in activiteit op de abattoir in de weekdagen en het weekend. Het ene moment bruist het er van culturele interactie terwijl op andere dagen het er volledig verlaten bijligt, de abattoir staat dan tijdelijk op non-actief. Het kanaal die bij de abattoir gelegen is vormt momenteel een grens tussen Molenbeek en Kuregem. In het masterplan worden de potenties van het kanaal naar voor gebracht. Het kanaal kan er socio-culturele ontmoetingsas vormen tussen beide gebieden. Waar men kan joggen, fietsen, vertoeven, een plaats waar de mensen naartoe willen. Om dit sociaal aspect te kunnen realiseren wordt gebruik gemaakt van een sterk aspect die reeds economisch werkt in Kuregem: de markt. De markt is op dit ogenblik al een sterke attractor dat op weekenddagen mensen naar Kuregem trekt via het metrostation: Clemenceau en Delacroix (gelegen aan het kanaal). Momenteel wordt Delacroix niet gebruikt (door de trappen) waardoor de mensen nooit in contact komen met het kanaalgedeelte. Om een sociale dynamiek op gang te krijgen langs het water is er een wisselwerking nodig tussen beide metrostations. Dit wordt gerealiseerd door middel van aan beide metrostations een attractor te ontwerpen. Daarbij is het toegankelijker maken van Delacroix belangrijk en krijgt Clémenceau een nieuwe locatie om verkeersopstopping te vermijden. Tussen beide wordt er een promenade ontworpen die naar het water leidt. Op deze promenade worden er allerlei functies vastgehecht zoals workshops, ateliers, etc. Op de markt vindt er zich momenteel een sociale culturele mix plaats die doorgetrokken wordt naar
Ontwerp d ONTWERP Cindy Detemmerman De zonering aan de abattoir is opgesplitst in een bepaald ritme. Je ziet er een lange toon, een kortere toon en twee puntjes op een groot plein. Dit ritme wordt onderbroken door een promenade. Aan deze promenade komt een nieuw masterplan die deze expliciet benadrukt. De komende gebouwen sluiten als het ware een bepaalde woonblok die communiceert met tegenovergesteld gebouw. Het programma bestaat uit een cultureel/sociaal complex, een woonblok, een crèche met conciërgewoning, nieuwe locatie voor de vleeshandel en de ingang voor de kelders van Kuregem met onthaal. De vleeshandel krijgt een nieuwe locatie om de relatie van de abattoir met Kuregem open te trekken. Het uitgewerkt deel is het cultureel/sociaal complex. Er is een plaats nodig in Kuregem waar alle mensen naartoe kunnen. Deze locatie is ideaal, omdat
70
mensen deze al kennen. Het complex is opgebouwd in verschillende zalen. Zo heb je een grote zaal met telescooptribunes, een kleine zaal, vergaderzalen (cursussen), zalen voor creatieve gelegenheden, enz.. Mensen kunnen gerust deelnemen aan deze activiteiten en hun kinderen afzetten in de crèche. Wat gemaakt wordt kan eventueel verkocht worden tijdens het marktgebeuren. De grote zaal is zo gemaakt dat je deze kan gebruiken als theater, privé feestjes of kan verhuurd worden voor bijvoorbeeld een fuif voor de jongere generatie. Ook is er bovenaan een foyer met dakterras, waar men gezellig iets kan drinken met zicht op de promenade/abattoir of waar privéfeestjes georganiseerd kunnen worden. Een plaats die beantwoordt naar eigen verwachtingen.
ONTWERP Lore Decruy
De doelstelling van dit project is een plaats te creëren aan het water waar de mensen rustig kunnen vertoeven. Op dit ogenblik is de abattoir afgesloten van het kanaal, waardoor er geen visueel contact is tussen beide. Het kanaal is momenteel een ‘achterkant’ waar enkel groothandel te vinden is met een verlaten sfeer. De bedoeling is Inplanting om langs het kanaal een sociale dynamiek op gang te brengen en van deze ‘achterkant’ een voorkant te maken. Het kanaal wordt zo een sociale ontmoetingszone tussen verschillende culturen. Daarbij is het noodzakelijk om de toegankelijkheid naar het water te verbeteren en een ontwerp te maken die de bezoekers van de markt, of lokale bevolking aantrekt. Een multicultureel restaurant kan deze taak op zich nemen en gebruik maken van de diverse producten op de markt. Het idee om mensen te laten kennismaken met andere culturen en tegelijkertijd hun kooktradities te proeven, kan op deze plaats tot zijn recht komen. Op die manier ontstaat er een interactie tussen verschillende culturen, ze leren leven met elkaar in de plaats van naast elkaar. Het restaurant is op die manier geplaatst dat de toegankelijkheid van de markt naar het water bevorderend is. Ze worden geleidt door de vormgeving van het ontwerp en door de verlaging van de kademuur, waardoor het contact met het water voelbaar wordt.
ritme
promenade
programma
Aan de hand van hierboven besproken projecten aan Clemenceau en Delacroix, wordt er een beweging in gang gezet die naar de toekomst toe zich verder kan uitbreiden naar het volledige kanaalgebied in Kuregem. Het kanaal die een grens was, wordt hier een socio-culturele ontmoetingsas.
71
La Maison sociale
project van Eva De Pourcq
Exterieur en interieur van het huidige pand
Ontwerpen met een industrieel patrimonium
a. Kuregem: negatief imago? In de wijk zijn tientallen verenigingen voor en door inwoners opgericht zoals vzw beeldenstorm, recyclart, platform canal etc. ter verbetering van de buurt. Deze verenigingen hebben wel degelijk een impact op de wijk maar zijn op zich te klein en soms te punctueel georganiseerd waardoor ze slechts op kleine schaal werken en enkel beperkte doelgroepen (kunnen) aanspreken. Vaak moet je ook door de verkrotting heen proberen kijken waardoor je vele 19e eeuwse industriele pareltjes kunt tegenkomen. La maison sociale is daar één van. b. La maison sociale La maison sociale is een oud school gebouw waar sinds kort enkele kleine verenigingen zich in de klaslokalen gegroepeerd hebben. Bij nader onderzoek is te merken dat het gebouw heel wat potenties heeft. Het gebouw is gesitueerd aan de drukke rue ropsy chaudron; de rechte as vanaf het zuid station naar het kanaal. Vanaf de straat is slechts de voorgevel te zien waardoor ze niet zo vlug opgemerkt wordt. Er is ook een directe verbindingsas van en naar de abattoirs. c. Ontwerp Wat mij fascineerde bij het ontwerpen waren de factoren
al
na
ka
n
iso
ma
i soc
eg
ale
nw tee
es
ns
e erg
b
ru
er
op
sy
ch
au
dr
on
zuid station
PROGRAMMA
4. Ru
eR
3.
op
sy
Ch
au
6.
7. 2.
dr
on
eg
5.
nse
rge
be
w en ste
1. La maison Sociale 2. Restaurant 3. Jeugdhuis 4. Creche 5. Multiculturele cafe’s 6. Ateliers 7. Openbare toiletten
nieuwe semi- publiek/private ontmoetingsruimte tussen culturen.
publiek- privaat. Vooraan langs de Bergense steenweg heb je de stedelijk volgebouwde drukte en achter het gebouw ruimte en rust. Dit gegeven heb ik geoptimaliseerd door de bebouwing langs de flank van ‘la maison sociale’ te gaan openbreken waardoor een nieuw dynamisch stedelijk plein ontstaat met een nieuwe toegankelijkere ingang naar het maison sociale.
vorm Tijdens het ontwerpen heb ik steeds rekening gehouden dat er vanuit alle ruimte voldoende zichten, passage is zodoende dat er steeds een hoge dynamiek en sociale controle aanwezig is zonder dode hoeken.
programma In mijn ontwerp wil ik mij op een zo breed mogelijk sociaal publiek richten. Dit tracht ik te doen door zoveel mogelijk doelgroepen aan te spreken door een breed programma op kleine afstand van elkaar te plaatsen. De polyvalente zaal van ‘La maison’ staat centraal. Deze kan gebruikt worden als feestzaal, marktruimte, voor optredens etc maar boven alles is het een
Door het restaurantontwerp als een slang gedeeltelijk in het gebouw te schuiven heb ik geprobeerd de dialoog aan te gaan tussen de oude structuur en hedendaagse architectuur. Ze is op deze manier gepositioneerd zodanig dat de ruimte gaat werken als een trechter door het spel tussen versmallen - verbreden, licht - zicht tussen enerzijds het stedelijk plein en anderszijds het groene park achteraan.
72
73
c r A EEN
g n i k s a t i t l u M e h T t c e t hi E SCH
KIJK
en d a b g r ’, ‘u huivin an l c s p et r ver ste t. h n a c e e m i ‘ e hit pos op la arc de en f d e n à l i e d e m van du dez an van g’ ter r n a e k i e . e e aa w nn dig een tm et ieu un h pla e d i k n r l n w ra van voo van ct die ou al , ‘cultu iming) rchite mt als tedenb reinen oor a s b d n’ ee ru de sig de inn gen ver ele n at s n n : e e d den a s o r (lee ideliJk uwproc ucture e rati ie verv t wor eds d d e u o ach str en tb . r aar or is d rd he bed en do en o t n d b c i w r ld tie we nu en die rchite k merk sign ste . e k n g J e J i n e op d a eli an dig kel ed se un ur rpl aam t duid nen k t e n n c t aly w e s e i n u g a t d a i o pla b ’ m ingen’ uur is narch ar de staat. den eve i a ste ct el t et aal rba ite iev r w ova t h n a c ntr n h tu lie e e r e e e c ‘in r a h t ‘c ding cit a e ite sit van ite erp or x i h g e o w e e c n d d t i pl ar opl rt. on an oer in com de et sv kaa r r inv h e e in e e g d e d t lay lay nen aan or rd bin do are Jke rin wo i b t e l i c k e e h Je zin den app ct tra aga ite sch lle t m h a a c it ar ma van n d de de n k i n a o o ng va rol v R a de bel YSE E en K r DE tuu
K
I RIT
L
NE
RP
ER IET
O DO
74
Op 9 november 2007 organiseerde het Nederlandse Architectuurinstituut een eendaags symposium met de titel ‘Architectuur 2.0 – The Destiny of Architecture’. Zes bekende Nederlandse architecten brachten de discussie rond de rol van de architect en de toekomst van de architectuur op gang. Willem Jan Neutelings was één van die architecten met een uitgesproken mening. Aan de hand van enkele scherpe anekdotes uit zijn carrière als architect en docent geeft hij kritiek op de stromingen en gedachten binnen de hedendaagse architectuur, onder andere over de taak van de architect. ‘Het hedendaagse debat heeft zich verplaatst naar zaken die zich buiten de architectuur afspelen, of ten minste zaken die buiten de invloedssfeer van de architect liggen. Het is een aardige kunstgreep om de definitie van architectuur steeds verder op te rekken, zodat het over alles kan gaan. Dat stelt je in staat om over alles mee te kunnen praten. Maar als je de definitie van een vak te ver oprekt, dan dreig je in je eigen kuil te vallen van een vak dat nergens meer over gaat.’ Tegenwoordig wordt er van architecten verwacht dat ze ook aan stedenbouw doen. Architecten maken een analyse van de plek in kwestie en gaan hun conclusies ‘mappen’ – weer zo’n nieuwe term – om zo tot een ‘masterplan‘ te komen. ‘Het stedenbouwkundig ontwerp is een onontwarbare kluwen van problemen geworden die doorgeschoven wordt naar het bord van de architect. Die moet de problemen vervolgens aan de tafel van de wethouder zien op te lossen .’ Maar voor Neuteling is stedenbouw een vak apart en zo ook architectuur. ‘De stedenbouw van de toekomst moet opnieuw een vak zijn dat problemen oplost, dat efficiënte lijnen uitzet waarbinnen de architect op eenvoudige wijze gebouwen kan ontwerpen.’ Neutelings vergeet zeker niet om het belang van die socio-culturele layer te tonen maar hij vraagt zich af of deze layer wel bij het takenpakket van de architect hoort . Misschien zijn die grondige analyses en die ‘specifiek-voor-dit-gebied-bedoelde masterplannen’ niet altijd nodig. Misschien is simpelweg een herstructurerend rationeel masterplan al voldoende. ‘Nog niet zo lang geleden bestond het vak stedenbouw uit het tekenen van werkzame stadplannen. In de tijd van Wittenveen of Van Eesteren zette je gewoon vier heren in witte stofjassen in een atelier. Drie maanden later had
75
je een stedenbouwkundig plan waarmee je vijftig jaar vooruit kon. Van alle kanten wordt ons wijs gemaakt dat zoiets nu niet meer zou kunnen. De tijden zijn zo veranderd meneer, alles is zo dynamisch dat je niets meer kan vastleggen. Natuurlijk is dat onzin. Dan zou New York of Barcelona in deze tijd ook niet meer kunnen functioneren.’ We mogen het oorspronkelijke doel van architectuur als ambachtelijk vak niet vergeten. De focus van de architect zou misschien zelfs meer bij het ambachtelijke moeten liggen. Elk zijn vak, elk zijn specialisatie. ‘Mijn antwoord op de vraag hoe de toekomst van de architectuur eruit ziet, is dan ook dat Architectuur 2.0 de aloude Architectuur 0.0 is. Een ambachtelijk vak, dat staat in een vijfduizendjarige traditie. Een vak dat zich tot doel stelt om heldere ruimtelijke objecten en eenvoudige stedelijke composities te maken. Een oud en traag vak, waarin architecten met veel plezier tergend langzaam zware objecten maken, die eindeloos lang op hun plek blijven staan. Een fantastisch vak dat gaat over de bulk en de fond, over de kwaliteit van het dagelijks leven. Een vak dat zich ten doel stelt om degelijkheid, comfort en schoonheid te leveren, zoals Vitruvius dat in zijn manifest voor Architectuur 0.0 tweeduizend jaar geleden heeft geschreven. De eenvoudigste manier om dit te bereiken is dat de architecten en stedenbouwers weer vertrouwen krijgen in hun eigen vak. Dat zij hun traditionele positie van vakman weer innemen en het traditionele instrumentarium van kennis, kunde en evocatie opnieuw hanteren.’ We kunnen ons dus de vraag stellen of men wel mag verwachten dat architecten zich op al die layers, als intellectuelen, kunnen begeven? Vroeger was architectuur een ambachtelijk vak die draaide om materialen, structuren en constructies. Nu worden deze aspecten belangrijker in de opleiding van bouwvakkers van wie steeds meer inzicht wordt verwacht. Wordt het dan niet gevaarlijk dat een architect een multitasker zal worden die al die verschillende layers van het architecturaal ontwerp – die groeien in aantal – globaal gaat behandelen en niet meer de specialist van ‘het vak’ zal zijn? Citaten uit: Neuteling, W.J. “lezing voor het congres “architectuur 2.0”, Rotterdam, 2007
uitstap 19/06/2011 Anderlechtse beken in Vogelenzang Vogelenzang is een natuurgebied van 25 hectare, dat sinds 12 september 1996 beschermd is. De Vogelzangbeek ontstaat in Vlezenbeek, stroomt Anderlecht binnen aan de kant van het Erasmusziekenhuis en mondt uit in de Zuunbeek in de nabijheid van het kanaal Brussel-Charleroi. De wandeling slingert doorheen bossen, moerassen, vochtige weiden, boomgaarden en weilanden. Aan de hand van verschillende landschappen halen we thema's aan zoals biodiversiteit, het beheer van natuurgebieden, waterzuivering, waterwegen, enz. (bijeenkost aan ingang van het kerkhof van Anderlecht, sint-Janskruidlaan) contact: www.anderlecht.be
[email protected]
19/06/2011 Brouwen voor een publiek - cantillon De brouwsels voor het publiek worden sinds 1980 georganiseerd en zijn een traditie geworden in het Brusselse en internationale culturele leven. Het is de gelegenheid bij uitstek om een van de lokale fruitbieren te ontdekken, koel gefermenteerd in een vat. Op het programma: brouwprocessen, filtratie en hopdosering, koken van de wort, pompen van de wort in een koelbak en traditioneel schoonmaken van de vaten. Plaats: Brasserie - Musée Bruxellois de la Gueuze, Rue Gheude 56, Anderlecht Tel.: +32 (0) 2 521 49 28 E-mail :
[email protected] Fax:+32 (0) 2 520 28 91
ontspanning 26/11/2011 Thé Dansant Farandole
instuif voor senioren! Van 14h tot 18h krijgt u een mix van demonstratie en gezamenlijk dansen waarbij door de groep even wordt voorgedanst en een kleine woordje uitleg wordt gegeven zodat voorkennis van dansen niet hoeft. plaats: Gildenhuis, Kleine Wolvenstraat 57, 1070 Anderlecht (nabij het Bizet Plein) Info: www.farandoledanderlecht.be
[email protected]
religie september 2011 Processie Saint Guidon en Notre Dame de Grace Historische optocht van de processie van St-Guidon en Notre Dame de Grâce bestaande uit 7 praalwagens die getrokken worden door Ardense paarden. Ze zijn met bloemen versierd en vertellen het leven van St-Guidon. Vrijdag om 19u30: processie met fakkels. Zaterdag om 15u: Historische reconstructie van de Processie (vertrek Rue Brune en Village).
verschillende levensstijlen. Rond het thema “beeldvorming van de vrouw in haar cultuur” hebben we een serie ontmoetingen georganiseerd gedurende enkele maanden. Door de verschillende uitwisselingen, hebben de deelneemsters andere culturen en andere levenswijzen leren kennen, en zo kunnen we stereotypen, clichés en vooroordelen doorbreken. Het programma van 19 juni zal dit thema uitdiepen, deze keer in de vorm van een multiculturele modeshow. Vrouwen uit verschillende culturen zullen hun feestelijke, dagelijkse of traditionele kleding tonen, en steeds wordt de culturele, sociale of rituele context uitgelegd. Verder zijn er heerlijke hapjes, drankjes, en infostands van de verschillende partnerverenigingen. Zinnema Adres: 24-26 Rue Veeweyde, 1070 Anderlecht Gelijkaardige activiteiten in de regio Telefoonnummer: 02 5578775 Tarief: Gratis Publiek: Elk type publiek Internet: http://www.internationaalcomite.be Open: 14u00 - 20u00
Data of programma onder voorbehoud email :
[email protected] url : http://www.st-guidon.be © Reith ChristianAdres: ZA Eglise Saint-Guidon 1070 Brussel (ANDERLECHT)
02/07/2011 Gotische party 2/07 Blizark Chapter 5
TOURNEE GENERAL
Gotische Avond met magische sfeer animatie/feestjes Muziekstijl: Gothisch, ebm, GEMEENSCHAP 19/06/2011 Electro, Indus, dark wave, SCENTRUM DE Future pop, symfonische Mijn leven mijn RINCK metal. cultuur GRATIS De mooiste gotische avond Dit project richt zich op in Brussel. bewustwording van de Bar underground rolpatronen en beeldvorming van de Mead, hydromel, Hypocras, violet vrouw in verschillende culturen. We likeur, Absint (meer dan 15 soorten) vertrekken vanuit een interculturele Locatie: La Bodega - de Lusterzaal dialoog om ervaringen en gedachten uit te wisselen tussen vrouwen onderling. Om deze dialoog op te bouwen is een vertrouwelijke omgeving nodig, en een respectvolle benadering van
76
Adres: 30 Birminghamstraat 30, 1080 Prijs: 7 euro voorverkoop en 10 euro ter plaatse Doelgroep: vanaf 18 jaar Open: 22h00 - 06h00 www.blizark.comw
AGENDA door Cindy Detemmerman
WEEKENDMARKT Wekelijkse markt met groenten, fruit, textiel, vlees, brocante... Deze overdekte markt is een gevestigde waarde in het Brusselse met een gemiddelde van 80.000 bezoekers. Het hele jaar door (Enkel op: vrijdag, zaterdag, zondag) Vrijdag-zondag : 07:00-15:00 Abattoirs d’Anderlecht - Rue Ropsy-Chaudron 24 1070 Brussel (ANDERLECHT)
WEKELIJKSE MARKT Municipalité de Anderlecht - Place du Conseil 1, 1070 BRUXELLES We zijn niet verantwoordelijk voor mogelijke wijzigingen van data en/of programma’s. Gelieve contact op te nemen met de organisator voor uw vertrek. Het hele jaar door (Enkel op: woensdag, vrijdag, zaterdag) Woensdag : 07:00-13:00 Vrijdag-zaterdag : 07:00-13:00 Place du Conseil 1070 Brussel (ANDERLECHT)
PAARDEN-, SCHAAPS- EN KALVERENMARKT
We zijn niet verantwoordelijk voor mogelijke wijzigingen van data en/of programma’s. Gelieve contact op te nemen met de organisator voor uw vertrek. Het hele jaar door (Enkel op: woensdag) Woensdag : 17:00-19:00
tijdelijke evenementen Kerstmarkt Kerstmarkt op het Dapperheidsplein in Anderlecht. We zijn niet verantwoordelijk voor mogelijke wijzigingen van data en/of programma’s. Gelieve contact op te nemen met de organisator voor uw vertrek. Openingsperiode: ◦van vrijdag 16 december 2011 tot zondag 18 december 2011 ◦Vrijdag : 17:00-22:00 ◦Zaterdag : 10:00-22:00 ◦Zondag : 10:00-20:00 Place de la Vaillance 1070 Brussel (ANDERLECHT)
Rommelmarkt, antiquiteiten, verzamelingen,... Het hele jaar door (Enkel op: zaterdag, zondag) Zaterdag, zondag van 6 tot 13 uur: overdekte markt van de slachthuizen van Anderlecht, Ropsy-Chaudronstraat. Zondag van 8 tot 13 uur: Westland Shopping Center
ADRESWIJZER
GEMEENSCHAPSCENTRUM DE RINCK
PLACE DE LA VAILLANCE 7, 1070 ANDERLECHT
CC ANDERLECHT-ZAAL MOLIERE
Molenfeesten Op het programma: muzikale animatie, volksdansen, traditioneel broodjes werpen, landelijke specialiteiten, kindergrime, springkasteel, bezoek aan de molen, steltenlopers, reuzen, koetsritten, ... Openingsperiode: ◦van zaterdag 18 juni 2011 tot zondag 19 juni 2011 ◦Zaterdag-zondag : 10:00-18:00
email :
[email protected] url : http://come.to/luizenmolen
ROMMELMARKT
77
D’AUMALESTRAAT 2, 1070 ANDERLECHT
PYTHAGORAS
DE ROOVERLAAN 9, 1080 SINT-JANS`-MOLENBEEK
VZW BEELDENSTORM KUREGEM
BERGENSESTEENWEG 145, 1070 ANDERLECHT
GILDENHUIS
KLEINE WOLVENSTRAAT 57, 1070 ANDERLECHT
LA BODEGA
BIRMINGSTRAAT 30, 1080 ANDERLECHT
abstracts HOOFDSTUK 1
- la bienvenue
x DE MENS IN
Inditartikelwordthetthemavandejournal,debenaderingvanarchitectuurvanuitsocio-culturelelayers, op een psychologisch / filosofische manier onderbouwd. DE WERELD, DE De relatie tussen mens, cultuur en architectuur wordt onderzocht. VanuitdezeachtergrondwordtdenoodzaakduidelijkvaneenarchitectuurdievertrektvanuitdesocioMENS IN DE culturele context van een gebied. STAD
HOOFDSTUK 2
- culturele analyses
x culturele
Goedestadsontwikkelingvertrektnietenkelvanuitdevisieennodenvanhogerhandmaarookvanuit ‘de buik’ van het te ontwikkelen gebied . Ditartikeltoontaanhoeculturelelayerssteedsweeropduikenbijdeanalyse-fasevaneengebied. Eenprojectdatmetdezegegevensrekeninghoudt,verderbouwtopwateris,heeftveelmeerkans om succesvol te zijn.
x
omgaan met industrieel erfgoed
Industrieëlegebouwenzijndetastbareoverblijfselsvanwaterooitwas.Zevormenmeedecultureleidentiteitvandestadenvormenankerpuntenindehetstedelijklandschap.Dezeverhalen moetenweproberentebewarenmaarrestauratiesenonderhoudkostvaakhandenvolgeld;gelddie velegemeentesvaakniethebben.Daarommoetergestreefdwordennaareenduurzame,economisch rendabeleherbestemmingwaardoorzeterugopeenzinvollemanierindesamenlevingkunnenworden geïntegreerd.
x wijkcon-
Vooroverhedenishetmomenteeleenzoektochtnaareenmaniervanstadsontwikkelingdiezowelvoor henalsvooranderebetrokkenactorenwerkt.Dewijkcontractenzijnéénvandeinitiatievendieeen antwoord proberen bieden op deze problematiek. Ditartikelwilverduidelijkenwatwijkcontractennujuistzijnenonderzoekenofzeookechtwerken.Dit gebeurt aan de hand van een theoretische studie en een interview. Wijkcontractenblijkeneenantwoordopvooropgesteldeproblematiekweliswaarmetnogveelbeperkingen en uitdagingen naar de toekomst.
x Gentri-
Heropwaarderingvanachtergesteldewijkenstellenwetevaakgelijkmetdekomstvannieuwe kapitaalkrachtigebewoners.Ditleidtechtertotverhoogdehuurprijzenwaardoordevroegerebewoners wordenverdrongenengenoodzaaktwordenteverhuizen.Ditfenomeennoemenwegentrificatie.Geograaf MathieuVanCriekingenonderzochtditverkeerdestadsontwikkelingspatroonenstelteendemocratisering vandewoningmarktvoor.Ondanksverscheideneinbrengvandeoverheidmerkenwetochdatgentrificatie stilaan over de volledige binnenstad verspreid.
x
Hetiseensteedsvakervoorkomendtopic;klaagbrievenvandegewonestadsmensdiehetpijnlijkvinden omhetstraatbeeldvanhunstadzodrastischtezienveranderen.Isereenverzoeningmogelijkmet denoodaanvernieuwingenvooruitgangindestad?Doordieperintegaanopdegevolgenvande lokroepvandestadnaarjongemensenenhethuisvestenvanallochtonenwordtaangetoondhoede oudegeneratiestadsmensendievernieuwingervaart.Metditartikelwilikhetprobleemaaneengroter publiek voorstellen en het debat open houden.
analyse
tracten
ficatie Vs duurzame ontwikkeling wij herkennen onze eigen stad niet meer, meneer.
78
x
getuigenis
OmdelezerdichterbijKuregemtebetrekken,deelteenMarokaansevrouwhaarondervindingenin de wijk.
HOOFDSTUK 3
- study cases
x kipsala
Omheturbaneweefselbetertekunnenverstaanmoeteneerstdeverschillendelagenvandelokalegemeenschap geanalyseerdwordenomdanopnieuweenarchitecturaalgegeventeinjecterendiedebuurtkanopwaarderen. AandeItaliaanseuniversiteitPolitecnicodiMilanolietendocenteninternationalestudenteneenplekkiezenomzo’n socio-cultureleanalyse,probleemstellingenoplossingtrachtentemaken.Inhetartikelwordtdieperingegaanop eengroepjestudentendatkoosvooreenheteilandkipsalainRiga(Letland)alsonderzoekszonedatondanks velebestaandeinfrastructurencohesiemist.Destudententrachttenviaeenonlineenquêtedeparticipatievande buurtbewonerstegarandereninhunanalyse.Alsresultaatvandebevragingwerdenverschillendemensengroepen enverschillendenodengedestilleerdwaarbijvastgesteldwerddatdoorcommunicatieendushetopzettenvan eennetwerktussendeverscheidenebegunstigden,demogelijkheidwerdgebodenomaanhunnodentevoldoen. Problemenopwijkniveauzijnoveralgekendinhetstedelijkweefsel.Devraagissteedsopnieuwhoe we hier oplossingen kunnen bewerkstelligen. Webestuderenhiereengeslaagdprojectdatviaarchitectuureenantwoordtrachttebiedenopdeze problematiek. Weziendatinditcentrumantwoordengevondenwordeninhetbijeenbrengenvanverschillendeculturen, weliswaaropeensubtielemanierwaarbijruimteblijftvoordeverschillen.Mentrachtditzowelopeen visueel als op een mentaal niveau in te zetten.
x multifunctioneel centrum ‘de verbinding’ transvaal x fragile-
InBrusselisereennood/gebrekaanjongeinitiatievendiezichrichtenopallebevolkingsgroepen. Er zijn reeds voorbeelden die een vernieuwende aanpak tonen. Ditartikelbeschrijftdewerkingvaneenjonginitiatief,Recyclart.Zijtrachtenletterlijkenfiguurlijkeen brugtevormentussenverschillendebevolkingsgroepenviaprojectenindeopenbareruimte. Zijbewijzendateenmixvansocialewerkplaats,eenpubliekcafé,restaurant,...succesvolkanzijnen een positieve dynamiek teweeg brengt voor verschillende doelgroepen.
x youth
AlsnieuweEuropesejongerenhoofdstadbiedtAntwerpeneenklankbordvoordejeugd.Viadigitalemediaproberen zeindeleefwereldvandejongerendoortedringenomhenzowarmtemakenvoorallerleiinitiatievendiehen betrektopalleniveausvanhetstedelijkweefsel.Organisatiesvoorendoorjongerenleiddenreedstotvelemooie projectendiekindofjongerevriendelijkzijnbedacht.Antwerpenwilhaarprogressiefjongerenbeleidoverdragen naar Europese schaal om zo voor naburige landen als voorbeeld te kunnen dienen.
x kaaiplan-
DeheraanlegvandeScheldekaaienheeftalsdoelhetverhogenvandedijkenterpreventievanhetstijgende waterpeil.DaarbijdraagtStadAntwerpenalshoofddoelparticipatievandebuurtbewonershoogindevaandel. MetinitiatievenalsDeKaaienoptafelenDedagenvandeKaaienwordteenklankbordvoordeomwonenden gecreëerd.Alsresultaatwerdvandezesamenwerkingiso.a.gezorgddatermobieledijkenkomendiehetzicht ophetwatervrijwaren.Inspraakvanbegunstigdenenbijsturingtijdenshetontwerpzijnvancruciaalbelangom een goed werkend stedelijk weefsel te creëren.
HOOFDSTUK 3
- study cases
x kuregem
Kuregemiseencomplexewijkdooreensmeltkroesvancultureneneenveelheidaanoudeindustriële infrastructuurinverloederdestaat.Opditmomentmaaktditdewijktoteenachtergesteldebuurt.Maar mits een juiste aanpak kunnen dezelfde ingrediënten een meerwaarde betekenen. Enkelestudentenvan1stemasterarchitectuurstellenenkeleontwerpenvoordiedoorintegrijpenop cruciale punten in de wijk een nieuwe dynamiek teweeg brengen.
recyclar
proofing
nen
revisited + projecten
x the multi-
Aldienieuwetermenàla‘masterplan’‘,urbandesign’‘,culturalplanning’duidenopeenverschuiving(lees:verruiming)van detaakvandearchitect,ietswaarikmijalsstudentarchitectuursomsbedenkingenbijheb.Moethettakenpakketvande tasking archi- architect,dievroegerenkelbestonduitdevanhetontwerpenenrealiserenvangebouwen,aangevuldwordenmetonder anderedecomplexiteitvandesocio-culturelelayervanmasterplannen.AandehandvaneenlezingvanarchitectWillemJan tect Neutelingsoverdetoekomstvandearchitectwordthetonderwerpopeenkritischewijzebesproken.Ookmetditartikelwil ik de discussie, vooral bij de studenten, op gang brengen. 79
80
ACULTA ACHTER DE SCHERMEN MEDEWERKERS
Machteld D’Hollander
Cindy Detemmerman
Camille Desimpel Eva De Pourcq Pieternel Dekeyser Lore Decruy
...bevinden zich momenteel achter computerschermen in een hotelkamer te Tel Aviv. Ze bereiden voor u een nieuwe editie van Aculta voor; “intifada” (gevecht om woongebied in Israël)
81
Bibliografie 1. BIENVENUE Impressie pg. 10 Foto’s rechts boven: © eigen foto Tekst: www.abattan.be/geschiedenis URL bezocht in 04/2011 www.maksvzw.be/kuregem URL bezocht in 04/2011 www.wikipedia.be/kuregem URL bezacht in 04/2011 Collage pg. 11 Abattan: www.abattan.be Andere: © eigen foto 2. CULTURELE ANALYSES Analyse Machteld pg. 16-18 rechts midden: fig.1 @eigen ontwerp rechts onder: fig.2 @eigen ontwerp links boven: fig.3 @eigen ontwerp rechts onder: fig.4 @eigen ontwerp rechts boven: fig.5 @eigen foto onder: fig.6 @eigen foto Analyse Cindy pg. 19 Abattoir als sociale mix: © Eigen ontwerp Omgaan met industrieel erfgoed pg. 21- 25 Foto’s: pg. 21: www.abattan.be pg. 22: rechts bovenwww.abattan.be andere © eigen foto pg. 23: cartoon: Wurg (Ward De Graeve & Peter Van Gucht) pg.24: www.paleisopdemeir.be pg.25: links boven: www.fort-napoleon.be links midden: www.charleroi-danses.be
rechts onder: www.brusselblogt.be Tekst: -Debrune, B. (2006), www.onroerenderfgoed.be URL bezocht in 05/2011 -Boon, A. (2010), www.boei.nl URL bezocht in 05/2011 -Goedleven, E. (2011), www. toekomstvanonsleven.be URL bezocht in 05/2011 -www.fort-napoleon.be URL bezocht in 05/2011 -www.paleisopdemeir.be URL bezocht in 05/2011 -www.charleroi-danses.be URL bezocht in 05/2011 -Thijs, ‘Actualiteit, wonen in Brussel’, www.brusselblogt.be (2010) URL bezocht in 05/2011 Wijkcontracten Machteld pg. 26 links boven: foto Blondel architectes rechts onder: foto Blondel architectes centraal: foto Blondel architectes Wijkcontract Lore (tussenin) px foto: © Eigen foto Gentrificatie versus duurzame ontwikkeling pg. 32-34 Foto’s www.studenten.net Tekst -Van Criekingen M., ‘Welke toekomst voor Brusselse centrumwijken?’ (2006), Brussels studies, nr1, www.brusselsstudies.be URL bezocht op 12/06/2011
82
-Vancaluwe N., Didier M, Van Mieghem W., ‘Gentrificatie in Brussels, een hippe stad ten koste van haar bewoners?’, www. rbdh-bbrow.be URL bezocht op 12/06/2011 Wij herkennen onze eigen stad niet meer, meneer pg. 35-39 tekst: -Tormans, S. (2011) “Beste Philip Heylen,”,knack extra, jrg. 3, nr 8, pp. 42-44 -De Keyser, J. (2011) “Historicus Herman van Goethem over museum en stad aan de stroom”, knack extra, jrg. 3, nr 8, pp. 42-44 -JGW (2006) Appartementsbouw in centrum is nog niet verzadigd. Het Nieuwsblad. 11 februari foto’s: pg35: © Hans Dekeyser, gentblogt pg36: Knack extra pg37: boven a: www.nieuwsblad. typepad.com/roeselare pg37: boven b: kapaza.be/westvlaanderen pg37: beneden: © eigen foto pg38: Chris van Rompauy, www. gva.be pg39: Altijd maar slopen in Heiveld © Wiel Beijer Getuigenis pg. 40-41 ©eigen ontwerp 3. STUDY CASES Ķīpsala pg.44- 47 p 44 Bovenlinks : © Wikipedia Bovenrechts : Idem p 45 Boven : © Desimpel Camille Linksonder : Idem
Rechtsonder: Idem p 46 Rechtsmidden : Idem Onderaan: Idem p47 Foto8 : “Bodyspace-motionthings by Robert Morris, 1971 and 2009, Tate Modern, London”, Arcady, ph.: ©: John, playgrounddesigns. blogspot.com, 09/2009 Foto9 : “Cornish Megaliths for Camden Playgrounds”, Arcady, ph.: ©: John, playgrounddesigns. blogspot.com, 12/2009 Foto10 : “Millisteps bank”, Arcady, ph.: ©: Anthony Caro, playgrounddesigns.blogspot.com, 11/2004 Foto11 : “/”, Arcady, ph.: ©: John, playgrounddesigns.blogspot.com, 12/2009 Foto12 :“/”, Arcady, ph.: ©: John, playgrounddesigns.blogspot.com, 12/2009 Multifunctioneel centrum pg. 48 foto’s: Luuk Kramer tekst: KEI kenniscentrum stedelijke vernieuwing (2011) “Multifunctioneel centrum De Verbinding, Transvaal”, www.kei-centrum.nl.URL bezocht on mei 2011. Olson Kundig Architects -Olson Kundig Architects,(2011),www.olsonkundigarchitects.com. URL bezocht op 27 april 2011-06-13
Recyclart pg. 53-56 px-px foto’s: www.recyclart.be 06/2011 tekst: www.recyclart.be 06/2011 Lezing Dirk Seghers recyclart 4/04/2011 www.sintlucasfragile.be 06/2011 Youth prooving pg. 57 p 57 Bovenlinks : ©AEYC2011 Middenrechts : © MAS in jonge handen Rechtsonder: © WIT Architecten Scheldekaaien pg. 58-59 p 58 Middenrechts : © Rechsonder: © p 59 Alle foto’s: © WIT Architecten Tekst: “Toelichting door de stadsbouwmeester Kristiaan Lowers”, Kristiaan Borret, © WIT Architecten, www.onzekaaien.be, 06/2011 4. DE ARCHITECT IN KUREGEM Project Pieternel Dekeyser pg. 64-65 Foto’s: © eigen foto’s Ontwerp Machteld D’Hollander pg. 66-67 rechts midden: fig.1 eigen ontwerp onder: fig.2 eigen ontwerp links onder: fig.3 eigen ontwerp rechts onder: fig.4 eigen foto Ontwerp Camille Desimpel pg. 68-69 Alle afbeeldingen : © Camille Desimpel 83
Ontwerp Lore Decruy en Cindy Detemmerman pg. 70-71 px foto’s: © Eigen foto’s px tekst: © Eigen tekst Ontwerp Eva De Pourcq pg. 72 ‘La maison sociale’ Foto’s: © Eigen foto’s Tekst: © Eigen tekst The Multitasking Architect pg. 74 -Bouman, O. (2007) “Architectuur 2.0. The destiny of architecture”, static.nai.nl. URL bezocht op 21 april 2011 -Neutelings, W.J. (2007) “Lezing voor het congres Architectuur 2.0”, www.archined.nl Agenda pg. 76 Dohet,P. (2011), www.wattedoen. be.URL bezocht in mei 2011. Corelio, agenda.nieuwsblad.be.URL bezocht in mei 2011. Office de Promotion du Tourisme de Wallonie et de Buxelles,ASBL, www.bruxelles-tourisme.be.URL bezocht in mei 2011.
