Ecowijken Definitie, inventarisatie en omschrijving van de randvoorwaarden

Ecowijken Definitie, inventarisatie en omschrijving van de randvoorwaarden DEEL B: Inspirerende voorbeelden

Auteurs:

Karel Moentjens Sirka Lüdtke

Promotor: Prof. Georges Allaert

Gent, September 2013

Studie in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

1

2

Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: voo rb eeld en

Voorwoord .......................................................................................................................................................................... 5 []

CLEMENTWIJK Sint-Niklaas [Vlaanderen/ België].................................................................................................... 6

[]

VAARTKOM/ TWEEWATERS Leuven [Vlaanderen/ België] ................................................................................... 10

[]

PIC-AU-VENT Doornik [Wallonië/België] ................................................................................................................. 15

[]

DE VLOEI Ieper [Vlaanderen/België] ...................................................................................................................... 20

[]

WIJK STENE Oostende [Vlaanderen/België] .......................................................................................................... 25

[]

DE TONDELIER Gent [Vlaanderen/België] ............................................................................................................. 30

[]

EVA –LANXMEER Culemborg [Nederland] ............................................................................................................ 35

[]

DE KERSENTUIN Utrecht [Nederland] ...................................................................................................................... 41

[]

GWL-TERREIN Amsterdam [Nederland] ................................................................................................................. 47

[]

VAUBAN Freiburg [Duitsland]................................................................................................................................... 52

[]

FRANZÖSISCHES VIERTEL Tübingen [Duitsland] ...................................................................................................... 57

[]

KRONSBERG Hannover [Duitsland] ........................................................................................................................ 62

[]

QUARTIER DANUBE Strasbourg [Frankrijk] ............................................................................................................... 74

[]

PERRACHE SAINT-BLANDINE Lyon [Frankrijk] .......................................................................................................... 79

[]

BED-ZED London [Verenigd Koningrijk] .................................................................................................................. 84

[]

VESTERBRO Kopenhagen [Denemarken ] ............................................................................................................. 89

[]

HAMMERBY SJÖSTAD Stockholm [Zweden ] .......................................................................................................... 95

[]

VÄSTRA HAMNEN Malmö [Zweden ] .................................................................................................................... 101

[]

ECO-VIKKII Helsinki [Finland ] ................................................................................................................................. 107

Bronnen............................................................................................................................................................................ 113 Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

3

4


Voorwoord De voorbeelden zijn een integraal onderdeel van het rapport ecowijken. De studie werd uitgevoerd in opdracht van het Agentschap Natuur en Bos.

Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

5

[]

CLEMENTWIJK Sint-Niklaas [Vlaanderen/België]

|In het kort Omschrijving project

Het project is een concrete invulling van woonuitbreidingsgebied aan de noordelijke stadsrand van een bestaande wijk. De realisatie vindt plaats op een "greenfield" te midden van een open groene ruimte. Essentiële principes en kenmerken van de nieuwe wijk zijn: Groen- autoluw-energiezuinig- speels. Essentieel in het proces is de aanstelling van een kwaliteitsbewaker (studiebureau evr architecten) voor de gehele duur van het project, van planfase tot finale realisatie, duurzame materiaalkeuze, e.a. Als basis dient de duurzaamheidsmeter. Verder zijn veerkracht en omkeerbare ruimtelijke inrichting belangrijke principes in het ontwerp (en bij de geplande uitvoering). Het instrument van Beeldkwaliteitsplan wil homogeniteit stimuleren én tegelijkertijd voldoende differentiatie toestaan in de uitvoering van gebouwen, bestrating, openbare ruimte.

6

Locatie

Sint-Niklaas

Ligging

De Clementwijk wordt gerealiseerd aan de noordelijke stadsrand, tussen twee invalswegen en te midden van een groene open ruimte.

Oppervlakte

28,4 hectare (waarvan 4 ha stadsdeelpark)

Graad realisatie

Gepland| In uitvoering| Gerealiseerd

Opdrachtgever

Stad Sint-Niklaas

Partners

Intercommunale Interwaas Matexi (private ontwikkelaar - 57%) Sint-Niklase Maatschappij voor de Huisvesting Waasse Landmaatschappij


|Ontwerp en planning Fasering

Typologie

Opmaak masterplan 2006 -2008. Project wordt gerealiseerd in twee fases: Fase 1 in uitvoering 2012 -2015. In totaal realisatie van 600 woningen x Huurwoningen x Andere, o.a. Kangoeroe woningen x

Koopwoningen

x

(Dak)appartementen

x

Rijwoningen

Functiemenging

'Open' school, wasserette, bakkerij, ontmoetingsruimte,…

Woondichtheid

52,8 inw./ha (1 500 inwoners) of 21,13 won./ha

| Groen FUNCTIONALITEITEN Recreatie

Avontuurlijk en speelse slinger voor jong en oud

Waterbeheer & infiltratie

Circulatiesysteem, berging, zuivering, hergebruik, speelwaarde

Voedsel (incl. tuintjes, stadslandbouw)

Moestuin, bloementuin, boomgaard

(Sted.)Biodiversiteit & natuurwaarde

Reliëf van bolakkers, voormalige grachtenstructuur (basis), KLE; Inzaai van gras en wilde bloemen, reliëfrijk, bloeirijk hooiland Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

7

Educatie

Moestuin voor buurt en school

INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding

Gebundeld langs twee centrale assen; Stadsdeelpark

Toegankelijkheid

Publiek

Onderhoud: Privaat/ Publiek

Vooral publiek, door groendienst

Ecologische inrichting en beheer

Vertrekt vanuit oorspronkelijk reliëf en grachtensysteem; Extensief beheer

MANAGEMENT GROENBEHEER incl. participatie Initiatiefnemer

Overheid |Projectontwikkelaar| Collectief part. Opdrachtgever| PPS

Graad van Participatie

Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid

Inrichting van de publieke ruimte en invulling van de woonvelden gebeurt in samenspraak met de partners, buurt en bewoners Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen,… 8

Duurzaamheidsmeter


| Andere ecologische aspecten Water

Waterberging en -zuivering

Energie

Bebouwing volgt principes van energiezuinig bouwen.

Materialen Mobiliteit

Gebundeld parkeren > speel- en leefstraatjes. Binnen de verschillende woonvelden wordt parkeren geconcentreerd. Aan de rand van de wijk is bezoekersparkeren geconcentreerd.

Sociaal

Ambitie is verscheidenheid en sociale mix.

Afvalbeheer

Collectieve afvalcontainers (max. 100m wandelafstand)


9

[]

VAARTKOM/ TWEEWATERS Leuven [Vlaanderen/België]


Het project, dat op dit moment als een van de grootste stadsontwikkelingsprojecten in België geldt, omvat de transformatie van een verlaten industrieterrein in een levendige stadswijk aan het water, (o.a. voormalige brouwerijsite 'Stella') met behoud van de molens van Orshoven en het herbestemmen van de silo's om het eigen karakter van de wijk te beklemtonen. Bedoeling is de stad Leuven te verrijken met een grote groene long. Ondanks de vermelding in de projectdefinitie om het project te integreren met de omliggende wijken, vermelden een aantal artikels deels tegenovergestelde trends, zoals "Met zijn industriële voorgeschiedenis wordt de site Tweewaters al langer als een autonome enclave beschouwd" of "Het project staat los van de bestaande woonwijken".

Locatie

Leuven

Ligging

De site voor de realisatie van dit stadsinbreidingsproject is gelegen in het noordwesten van het centrum van Leuven.

Oppervlakte

11 hectare (waarvan 3,5 ha park)

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Leuven

Partners

Projectonwikkelaar Ertzberg Xaveer De Geyter Stéphane Beel Internationaal programma Concerto Stad Leuven

10

Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd vo orw a a rd e n DEEL B: voorb eeld en


Start van het project was 2009 met de bouw van een eigenzinnig modernistisch gebouw van 180m lengte- de "Balk van Beel". Tegen 2011 was de bouw hiervan en daarmee de eerste fase afgerond. Volledige realisatie tegen 2022. In totaal 1200 laag-energiewoningen. Er wordt resoluut gekozen voor kwalitatieve hoogbouw.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Andere, o.a. hoogbouw

x

Koopwoningen

x

Sociale huisvestiging

x

Appartementen Rijwoningen

Functiemenging

Een mix met grondgebonden huizen, appartementen, lofts, sociale huisvesting Betaalbare handelsruimte in eigen beheer voor lokale voorzieningen (buurtwinkels, fietsherstelling, solex-verhuur, school, biocrèche, droogkuis, strijkatelier), intracitynetwerk , vijf sterren hotel

Woondichtheid

455 inw./ha (5000 mensen wonen en werken) of 109 won./ha


11

|Groen FUNCTIONALITEITEN

Recreatie

Aangename groene buitenruimte voor rust en recreatie. De grote groene tussenruimten zal in totaal meer dan 70% innemen. Deze vormt mee de ruggengraat voor de bebouwing, geheel in een modernistische traditie. Elke woning heeft zicht op het park of de doorkijk naar groen of water.


De Dijle vormt in het plan de groene ader van de nieuwe wijk. Het ecologisch groen met een hogere natuurwaarde is eveneens geconcentreerd langsheen de Dijle, maar infiltreert op strategische plaatsen ook tussen de gebouwen. Ze dient voor waterzuivering en biedt een halfopen biotoop voor fauna en flora.


Eetbaar landschap - 50% voedingsaanbod uit de omgeving. Inrichting volkstuinen als tussentijdse oplossing. Latere transformatie gepland in publiek toegankelijke ruimte.


De investeringen in het groen beogen zowel functionaliteit als ecologische meerwaarde. (half)-natuurlijke biotoop Sanering oude rivier. De omliggende wijken kunnen mee aansluiten op groene stroom. De bestaande buurt kan meegenieten van nieuwe parken en pleinen.

Educatie

N.v.t.


Een groot park van 3,5 ha; maar groene ruimte ook van meet af aan versnipperd

Toegankelijkheid

De initiatiefnemer kiest bewust voor een wijk zonder klassieke straten, hekken en tuintjes, met 70% open en publieke ruimte.

12



Groendienst Leuven


Herwaardering oude rivier/sloot

Gedeeltelijk uitbesteding aan derden

Tweewaters wordt op een milieuvriendelijk onderhouden.

ecologische

manier

ontworpen,

aangelegd

en





Informeren domineert op een uitgebreid inspraak proces. O.a. een brochure/stadsmagazine over het project Vaartkom incl. Tweewaters werd verspreid. Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen, …

Er bestaat een Masterplan publieke ruimte (Studiegroep omgeving).


13

|Andere ecologische aspecten Water Energie

100% groene stroom en groene warmte en het reduceren van CO₂ is een belangrijke doelstelling. De wijkenergie zal draaien op smart grid voor slim beheer. M.a.w. de wijk produceert volledig zijn eigen energie.

Materialen

Bij de keuze van de materialen worden de gevolgen voor het leefmilieu gewogen.

Mobiliteit

Ondergrondse parkeergarage. Vrijwaren van de 70% open ruimte.100% autovrij.

Sociaal

Gevarieerde woontypes, prijsklassen en woonvormen voor mix van bewoners en leefstijlen.

Afvalbeheer

14


[]

PIC-AU-VENT Doornik [Wallonië/België]


Pic-au-vent is een kleinschalig woonpark in een park/bosachtige omgeving vlakbij Doornik. De ambitie is het ontwikkelen van een flexibele, duurzame, betaalbare woonwijk met lage woondensiteit, waarbij aandacht is voor nabuurschap en onderlinge solidariteit. Het initiatief hiervoor kwam van twee architecten, die (als een van de eerste) een passiefhuiswoonwijk willen realiseren in Wallonië. De ontwerpers stellen nabuurschap en solidariteit onder toekomstige bewoners voorop; toch is op geen enkele manier sprake van tussentijdse kennismaking, participatie en daarmee het stimuleren van betrokkenheid.

Locatie

Doornik/ Wallonië

Ligging

Zuidwesten van Doornik op 2 km van het centrum

Oppervlakte

1,78 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Gemeente Doornik

Partners

Habitat Groupe, Architectenbureau 36°8


15


Fase 1 (2009-11): realisatie van 20 passief patiowoningen Fase 2 (vanaf 2011): resterende 16 passief woningen (tuinwoningen, terraswoningen) 36 passiefwoningen in vier kleine clusters/ bouweenheden, geconcentreerd rond een publiek toegankelijk park. Het grootste deel van de woningen is gelijkvloers gesitueerd; levensloopbestendige woningen zijn mogelijk. Er wordt gewerkt met een modulair systeem.

Typologie

Huurwoningen x

x

Andere, passiefwoningen

Koopwoningen Appartementen Rijwoningen

Functiemenging

Bijna een zuiver woonproject, wel is er een kleine zaal voor gezamenlijke activiteiten van wijkbewoners beschikbaar. Lage woondichtheid, het parkachtige gedeelte en publieke ruimte hieraan aangrenzend kunnen gezamenlijk worden gebruikt.

Woondichtheid

20 won./ha


16

Groen met mogelijkheden voor recreatief gebruik



Niet specifiek


N.v.t.


Landschapsparkachtige omgeving als centraal element waarrond de bebouwing is gegroepeerd. De architectuur en opzet streven naar inpassing in het landschap. Combinatie van groene gevels met materiaalgebruik van gebouwen. Als gevolg van weinig intensief gebruik (mede door lage dichtheid) wordt ervan uitgegaan dat de natuurwaarde na verloop van tijd gaat toenemen.

Educatie

N.v.t.


Opvallend is het landschapsachtige park waarrond de bebouwingscluster is gegroepeerd. Het “gebundelde groen” loopt over in de wijk via verschillende groenelementen (bomenrijen, hagen).

Toegankelijkheid

Private tuinen behorende bij patiowoningen en tuin/ terraswoningen Het centrale park is toegankelijk voor iedereen.


Bijhorende tuinen bij gerealiseerde en/of geplande woningen zijn in privaat beheer.


Bomenrijen en hagen, houten wallen en afscheidingen zijn met vegetatie begroeid. Landschapsachtige park in het centraal gedeelte biedt kansen voor ecologisch Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

17

beheer. Publieke ruimte en landschapspark nemen >50% van totale oppervlakte in. MANAGEMENT GROENBEHEER incl. participatie Initiatiefnemer




Geen participatietraject, enkel informatieverstrekking, afzonderlijke website voor potentiële kopers Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen,…

Beheersplan verder uit te werken in latere fase


Waterzuiveringssysteem

Energie

Passiefbouwwijze; zonnecellen voor warmwater

Materialen

Duurzaam materiaal

Mobiliteit

Er zijn individuele garages per huis of in directe nabijheid, parkings zijn met doorlaatbaar materiaal uitgevoerd. Fietsenberging.

18


Sociaal

De sociale aspecten van ecowijken moeten nog verder ontwikkelen, maar zijn uitdrukkelijke intenties van de ontwerpers geweest.

Afvalbeheer


19

[]

DE VLOEI Ieper [Vlaanderen/België]


De doelstelling van "De vloei" is drieledig: het begrip duurzame (steden)bouw concretiseren d.m.v. een duurzame stadsuitbreiding, sensibiliseren en draagvlak creëren én ervaringen en leeraspecten bundelen als richtlijn voor toekomstige projecten. Er wordt speciaal aandacht besteed aan de betaalbaarheid van het project. Door een verstandig ontwerp en overleg wordt zoveel mogelijk naar haalbare oplossingen gestreefd. Men wil aantonen dat duurzaam bouwen en inrichten niet noodzakelijk meer kost dan een klassieke ontwikkeling. Er wordt ook rekening gehouden met toekomstige uitbreidingen van het plan d.m.v. het schetsen van ruimtelijke uitbreidingsscenario's.

Locatie

Ieper

Ligging

De Vloei ontstaat aan de oostelijke stadsrand van Ieper.

Oppervlakte

10 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Ieper

Partners

Stad Ieper Sociale huisvestingsmaatschappij 'Ons Onderdak' Provincie West-Vlaanderen WVI (West-Vlaamse Intercommunale) Projectontwikkelaar

20



In ontwikkeling, nog niets gerealiseerd. Start van de eerste (van drie) fase is gepland in het najaar van 2013, na afronding van het archeologisch onderzoek. Woonuitbreidingsproject met in totaal 260 woningen en appartementen. Er wordt gestreefd naar een goede mix van woningen (25% sociale huur-en koopwoningen plus 20% budgetwoningen) om een zo groot mogelijke doelgroep te bereiken. Het betreft een greenfield-ontwikkeling.

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a. Sociale woningen

Er wordt gelet op een intensief ruimtegebruik op niveau van het perceel, de wijk en het stadsdeel. Verder worden er gemeenschappelijke fietsenstallingen, parkeerruimtes, logeerkamers, bergingen, ... voorzien. Om nutteloos ruimteverbruik uit te sluiten zullen er geen voortuinen zijn. Samen met de maatregelen voor mobiliteit, sociale mix, e.d., worden de ontbrekende voorzieningen in de wijk zelf gecreëerd.

Woondichtheid

min. 25 won./ha; tot 100 inw./ha


21


De blauw-groene zones dienen als ruimte voor ontmoeting en recreatie, voorzien van 'speelweefsel'. Verder is er zeker één identificeerbare ruimte per doelgroep voorzien.


Beken, grachten, vijvers, doorlaatbare verharding, e.a. zullen allemaal gebruikt worden om de wijk zelf als waterbuffer te kunnen laten fungeren.


N.v.t. vandaag, maar de ruimte laat dit toe indien er initiatief en interesse voor is.


Keuze voor inheemse planten op basis van een plantenlijst.

Educatie

Buurtbewoners zullen gesensibiliseerd worden i.v.m. groendaken en ecologisch tuinieren.

Erfafscheidingen mogen enkel in inheemse plantgoed bestaan (dus geen afsluitingen in wat voor ander materiaal dan ook of bestaande uit allochtoon plantgoed).


Het groen komt eerder verspreid voor.

Toegankelijkheid

Er zullen private tuinen bij de woningen horen. In het bouwblok zullen gemeenschappelijk delen zijn die mede-eigendom zijn van de bewoners van wie de woning eraan grenst. Er zijn publieke groene ruimtes die toegankelijk zijn voor mensen van buiten de wijk.

Onderhoud: Privaat/ Publiek 22



Gezien het groen aangevat wordt vanuit de HPG-principes zit de ecologische inrichting hierin vervat. Er werd een Beeldkwaliteitsplan opgemaakt waarin in het luik "Natuurlijke omgeving" de wenselijke uitstraling is omschreven voor groen in de wijk. Behoud van de bestaande waardevolle elementen wordt onderzocht.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Bewoners worden in de planningsfase vooral geïnformeerd. Op enkele cruciale momenten zal er participatie zijn o.a. bij de inrichting van het openbaar groen. Opzetten van een intensief communicatieproces.

Financiering

De semi-private ruimte zal een basisaanleg krijgen met publieke middelen, de rest zal privé financiering worden. De publieke delen en de basisaanleg van het semiprivate deel worden met publieke middelen gefinancierd.

BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen, …

Landschappelijke integratie van de wijk wordt verzekerd door opname in het beeldkwaliteitsplan. Hierin worden o.a. 4 types groen voorgesteld; meegaand met het bestaande reliëf van een droge zone tot zone van natte natuur. De groenelementen die horen bij de oude hoeves op het terrein worden mee in het groenplan opgenomen. Toepassing van de HPG-principes, o.a. pesticidenvrij werken en opmaak van een onderhoudsarm en milieuvriendelijk groenplan. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

23


Gebruik hemelwater, maximale te verharden oppervlaktes zowel voor privaat als openbaar domein (ook waterdoorlatende verharding), beperken verontreiniging hemelwater, gescheiden afvoer regenwater en afvalwater, infiltratie- en buffernetwerk, gebruik van waterbesparende technieken.

Energie

Minstens laag-energiewoningen (dus sterk geïsoleerde gebouwen), goede ventilatie, compact bouwen, gebruik van passieve zonne-energie (met aandacht voor oververhitting in de zomer), gebruik van passieve koeling, gebruik van een duurzame energiebron (eventueel op wijkniveau), indien geen duurzame bron dan wel een verantwoorde, rationele verlichting, beperken warmteverliezen via leidingen en het gebruik van energiebesparende technieken en toestellen.

Materialen

Beperking materialenverbruik (door correct berekenen en doordacht ontwerp), keuze voor verantwoorde materialen, houtkeuze op basis van FSC- of COPRO-label en streekeigen soorten, gebruik van steenpuin met COPRO-label, selectief inzamelen van bouwafval, voorziening voor selectieve afvalinzameling op wijkniveau.

Mobiliteit

De auto primeert niet, maar iedere weggebruiker krijgt een verantwoordelijke rol (het shared-space-principe). Het openbaar domein is vooral gericht op de zwakke weggebruiker. Collectieve parkeerruimte, autovrije korte verbindingswegels vanuit de wijk naar openbaar vervoer, stadscentrum, school, ..., bus in of nabij de wijk, stelplaats voor autodelen.

Sociaal

Voldoende diversiteit samenlevingsvormen.

Afvalbeheer

Er zullen voorzieningen zijn voor collectieve afvalinzameling op wijkniveau.

24

in

het

woningaanbod,


met

aandacht

voor

nieuwe

[]

WIJK STENE Oostende [Vlaanderen/België]


Stene is een typische sociale woonwijk met weinig uitstraling, die d.m.v. een doorgedreven ecologische groenaanpak werd opgewaardeerd. Een hoge graad van participatie van de wijkbewoners en een ecologische groenaanpak vormden de kern van de heraanleg van het groen. Een belangrijke vraag blijft echter, wat de duurzaamheid van een dergelijk herwaardering is doordat bewoners niet of maar gedeeltelijk de potentiële meerwaarden en kansen van een dergelijke verfraaiing van hun wijk waarderen.

Locatie

Oostende

Ligging

Zuidoostelijke rand van de stad, gescheiden van de polders door een industriezone (geen zicht op de polders vanuit de wijk). Stadsrandbos op fietsafstand, sportcomplex 'De Schorre' ligt vlakbij.

Oppervlakte

6 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Oostende

Partners

Velt (coördinatie) Riso West-Vlaanderen Nikè Verfaille (duurzaam groenontwerp) Sociale Huisvestingsmaatschappij Oostendse Haard Duinenwacht (dagelijks beheer van het groen) Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

25


De plannen zijn uitgevoerd. De wijk telt 205 wooneenheden voor in totaal ca. 500 inwoners, vooral appartementen en studio‟s. Typische rijenbebouwing; bijna elk huis beschikt over een tuintje.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a. studio’s

Functiemenging Woondichtheid

83,3 won./ha


Voetbalplein, zandbak, klimboom en speelplein zijn gerealiseerd. Ook wordt het uitzicht van de wijk wordt aantrekkelijker gemaakt door toevoeging van diverse groenelementen.


Er worden wadi's en grachten aangelegd.


26



De landschapsarchitecte nam het historische polderlandschap waaraan de wijk grenst als rode draad door haar ontwerp. Er worden verbindingen gelegd naar aangrenzende woongebieden en functies, bv. sportcomplex. Er wordt uitgegaan van echt ecologisch groenbeheer binnen de visie van het ANB: Harmonisch Park- en Groenbeheer (HPG). Er worden inheemse soorten toegepast en er werd onderzocht of de Schaperijkreek terug geopend kon worden, wat kansen biedt voor zoutminnende planten.

Educatie

Er werden 'verdiepingsactiviteiten' georganiseerd voor de buurtbewoners: natuuren groenbeheer, wijkcomposteren, kinderactiviteit met JNM.


Het groen ligt door de historiek van de wijk, sociale wijk met 'restgroen', behoorlijk versnipperd. D.m.v. de realisatie van het groenontwerp moet er op termijn meer samenhang komen tussen het groen.

Toegankelijkheid

Er zijn privé-tuinen. Het openbaar groen is voor iedereen toegankelijk.


Beheer van private (voor)tuinen is verantwoordelijkheid van huiseigenaren. Het openbaar groen wordt onderhouden door de vzw Duinenwacht.


Er werd vertrokken van de plaatselijke omstandigheden om functies en beplantingen hieraan aan te passen. Tevens werd rekening gehouden met de aanwezige elementen (bv. knotbomen). Het beheer volgt de principes van Harmonisch Park en Groenbeheer.


27




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Het Riso West-Vlaanderen heeft het participatief proces, met name de werking met de buurt, begeleid. Buurtbewoners werden doorheen het hele proces op de hoogte gehouden. Buurtbewoners werden tegelijkertijd actief naar hun mening gevraagd en vervolgens werd er dan ook (voor het grootste deel) rekening mee gehouden. Actieve participatie vertaalde zich onder meer door buurtbewoners die betrokken werden bij het bouwen van een maquette en die meehielpen met het aanplanten van bomen. Er werd budget voorzien voor communicatie en aan de kinderen werd bv. gevraagd om peter of meter van de aangeplante bomen te worden.

Financiering

Financiering gebeurt door de eigenaar van de gronden, de Oostendse Haard nv. Het project werd mee ondersteund door AMINAL (nu deel van ANB) d.m.v. een subsidie en ook door Riso West-Vlaanderen.

BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen,…

28

In de beplantingsfiches worden beheerrichtlijnen gegeven en de landschapsarchitecte blijft beschikbaar voor ecologisch advies. Bovendien kwamen de projectpartners om de 3 maanden bijeen om de realisatie waar te maken. Er is een beheerplan.


| Andere ecologische aspecten Water Energie Materialen Mobiliteit Sociaal Afvalbeheer


29

[]

DE TONDELIER Gent [Vlaanderen/België]


Het project beoogt de transitie van een oude gassite (1883-1945) naar een demonstratiewijk voor duurzame energie. Het hefboomproject op de voormalige brownfieldsite is onderdeel van het stadsvernieuwingsproject 'Bruggen naar Rabot'. Het project streeft de vier pijlers van duurzaamheid na (sociaal, economisch, ruimteecologisch en participatie) en innovatie (leren, netwerken, experimenteren en ambitie). De stad kiest voor de realisatie van het project voor een PPS constructie. Bij de uitwerking en naar de omzetting van de plannen toe wordt gebruik gemaakt van het instrument de duurzaamheidsmeter van de Stad Gent.

Locatie

Gent

Ligging

De toekomstige wijk is gelegen op wandelafstand van het stedelijk centrum.

Oppervlakte

7 ha (waarvan 2,5 ha groen)

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Gent

Partners

Vlaamse overheid 2 sociale huisvestingsmaatschappijen Centrum voor Duurzame Ontwikkeling REGent Projectontwikkelaars Aclagro, Koramic Real Estate, Breevast Wijkverenigingen, stadsdiensten, gesprekken met andere organisaties Internationale partners Concerto

30



Ontwerpfase: 2008-2009. In 2010 maakte de stad de keuze voor één private partner (uit vier ontwerpvoorstellen). 2011: Start van de saneringswerken en verdere plandetaillering. Vanaf 2012 t/m 2020 is de uitvoering gepland. 528 woningen waarvan 40% passiefwoningen! (woningen, appartementen, woonwerkwoningen, ruimte lofts, …). Ondermeer 20% sociale woningen en 20% budgetwoningen zijn gepland. Vijf bouwlagen worden gerealiseerd langs de waterkant.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a. passiefwoningen

Rijwoningen Functiemenging

De site wordt naast woningen aangevuld met sport-, handels- en dienstenfaciliteiten, kantoren, horeca, een crèche en een jeugdcentrum.

Woondichtheid

65 tot 71,4 won./ha


Een groot publiek park van ongeveer 2,5 ha is voorzien met speelruimtes voor alle leeftijden. De twee beschermde gashouders worden later integraal onderdeel van het toekomstige park; ze blijven behouden als verwijzing naar de vroegere functie (gasmetersite). Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

31


De bodem van de site wordt gesaneerd alvorens de plek een nieuwe invulling verkrijgt.


Vandaag zijn delen van de site in (tijdelijk ) gebruik als volkstuintjes in de vorm van verhoogde plantenbakken. Ook met de nieuwe bestemming wordt gestreefd om op de ene of andere manier de volkstuintjes een plek te geven. Hoe is vandaag nog onduidelijk.


Mede door de vroegere bestemming is de natuurwaarde laag.

Educatie

N.v.t.


Een groot centraal park in het midden; de woonblokken zijn voorzien van groene ruimte die voorbehouden is voor de toekomstige bewoners.

Toegankelijkheid

Private terrasjes behorende bij de woningen. Het centraal gelegen park is toegankelijk voor iedereen. Als gevolg van de wijze waarop de inplanting van de bebouwing gebeurt, wordt de publieke toegankelijkheid met name uit de aanpalende wijken (met een tekort aan publieke ruimte en groen) wel ontmoedigd.


Het centrale park zal in onderhoud van de groendienst zijn. Het beheer van de groene ruimte binnen de bouwblokken wordt uitbesteed.


Bij de woningen zijn minimum privé terrassen van 10 m² gepland. Minstens 15% van de woningen heeft een eigen tuin. De groendienst van de Stad Gent gaat een sleutelrol in de opvolging en het beheer van de site vervullen.

32





Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Ambitie is om buurtbewoners nauw te betrekken. Inspraak gebeurde al van bij de eerste plannen. Als gevolg van de talrijke reacties vanuit de wijk komen er nu veel minder woningen (ong. 500 woningen) in plaats van de eerder geplande 800. Meer plaats voor groen was een duidelijk signaal vanuit de wijk. Ook over de aanleg en inrichting van het openbaar domein worden buurtbewoners betrokken.

Financiering

Stad Gent heeft een PPS opgestart.


De Stad Gent schreef een bestek uit voor de opmaak van een design& build dossier met strenge voorwaarden op het gebied van duurzaamheid, inclusief een eigen opgemaakte duurzaamheidsmeter. Hierin worden ook randvoorwaarden voor het groen meegegeven.

| Andere ecologische aspecten Water Energie

Een duurzame milieu- en energiewijk (o.m. passief of lage-energiebouw, collectieve energievoorziening). Collectief warmtesysteem.


33

Materialen

Gedeeltelijk krijgen bestaande historische gebouwen een nieuwe bestemming als kantoren, appartementen en winkels. Bescherming van twee historische gashouders als monumenten.

Mobiliteit

Het projectgebied grenst aan tal van fietsroutes en ligt op 7 min. wandelen van centrum Gent. Op de site zelf wordt voldoende ruimte voor parkeerplaatsen gereserveerd.

Sociaal

Een diversiteit aan woonvormen voor jong en oud moet sociale mix stimuleren. Ondermeer 20% sociale woningen.

Afvalbeheer

34


[]

EVA –LANXMEER Culemborg [Nederland]


De woonwijk Lanxmeer is gelegen in een waterwingebied (in principe mag hier niet worden gebouwd, hiervoor is ontheffing verleend op basis van een verregaand pakket van milieumaatregelen). Het wensbeeld van een geheel autarkische wijk is niet haalbaar gebleken, maar heeft gezorgd voor een grote mate van zelfstandigheid en goede benutting van zuinige energiesystemen voor hernieuwbare energie. Het gemeenschappelijk groenbeheer in de wijk is zeer geslaagd. De plantsoenendienst hoeft in principe de wijk niet in. De bewoners doen alles zelf. Daardoor is de betrokkenheid enorm groot en bespaart de aanpak de gemeente veel geld. Per jaar worden ongeveer 50 woningen gebouwd. Door dit relatief lage bouwtempo is het mogelijk voortdurend ervaringen te verzamelen en die te gebruiken in de verdere ontwikkeling van de wijk.

Locatie

Culemborg - Nederland

Ligging

De wijk is gelegen aan de rand van de stad en het open slagenlandschap (rivierenlandschap) vlakbij het historisch centrum van Culemborg.

Oppervlakte

33 ha (inclusief 14,2 ha open ruimte)

Graad realisatie


Opdrachtgever

Woongroep het Kwarteel, in kader van particulier opdrachtgeverschap


35

Partners

Gemeente Culemborg / sector Ruimte Bestuursleden Stichting EVA Externe Projectleider Projectbureau EVA-Lanxmeer Betuwse Combinatie Woongoed (BCW) Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer (BEL)


Planningsfase 1996-2005; Realisatiefase 1999-2008 240 huur- en koopwoningen, appartementen, rijwoningen, bedrijven, kantoren en werkplaatsen Gestapelde woningbouw was niet mogelijk. Door de ligging in het waterwingebied kon enkel een lichte bouwconstructie als fundering worden toegepast, bovendien gelden strenge milieucondities. In plaats van naar een hoge dichtheid is gestreefd naar meervoudig ruimtegebruik.

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a. kantoren, werkplaatsen, bedrijven

Functievermenging bedrijven, ecologische stadsboerderij, ateliers, kantoren, integratie van bestaande scholen en zwembad, voorlichtingscentrum…

werkplaatsen, een nieuw

Het seniorenhuis „Het Kwarteel‟ heeft een aantal gemeenschappelijke voorzieningen.

Woondichtheid 10,4 won./ha (32,4 won./ha voor een beperkt gebied ) 36



Speelruimtes, boerderij, speelplekken, barbecue ruimte, … Elk binnenhof van deze wijk biedt een andere speelplek: een avontuurlijke wilde tuin, een zandbak, een voetbalveld of een hutje.


Het openbaar groen speelt een rol bij de waterberging en - zuivering. Ecologisch belangrijke bergingsvijvers.


De afstand tussen natuurlijke processen en de bewoners wordt verkleind door gebruik te maken van lokale voedselproductie; hoogstamboomgaard, tuinderij, stadsboerderij, eetbaar landschap,… Verkoop product- abonnementen.


In de groenstructuur zijn vijf zones onderscheiden met elk een eigen vorm van gebruik, beheer en verantwoordelijkheid van bewoners: privéterrein met tuin, gezamenlijke hofjes, intensief gebruikte openbare ruimte, minder intensief gebruikte ruimte, en natuurlijke zone. Permacultuur levert leefomgevingen op die de diversiteit, stabiliteit en veerkracht vertonen van natuurlijke ecosystemen. In het plan is gestreefd naar biologische diversiteit en een duurzame omgang met natuur. Aanwezigheid van archeologische vindplaatsen. Aandacht voor de historische verkaveling en landschappelijke eigenschappen heeft geleid tot een ruimtelijk weefsel met herkenbare plekken.

Educatie

EVA - Ecologisch Centrum voor Educatie, Voorlichting en Advies. De boomgaard heeft naast recreatieve ook cultuurhistorische en educatieve waarde.

INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

37

Spreiding

Midden in de wijk is een hoogstamboomgaard als groene, open ruimte van 2 ha. Deze heeft ook betekenis als een ecologische verbinding. Doorheen het plan ook kleinere informele publieke en collectieve ruimten.

Toegankelijkheid

Het gebied wordt dooraderd met collectieve en openbare groengebieden met wandelpaden. Kenmerkend zijn de informele overgangen van privé naar openbaar domein. Elke bewoner van deze wijk heeft een stukje private tuin opgeofferd aan de gemeenschap zodat er semi-publieke binnenhoven ontstaan zijn rond clusters van elk ongeveer 25-tal woningen.


Groen totaal: 65,3% van de totale oppervlakte plangebied, 15,9% daarvan is privaat groen. 35,4% daarvan is openbaar groen. Het openbaar groen in de wijk wordt ingericht en beheerd door de Stichting Terra Belle, die in 2004 in nauw overleg tussen gemeente en de bewoners is opgericht. Decentraal beheer door bewoners. 14% daarvan is collectief groen. Het beheer van het groen in de binnenhoven is via mandeling eigendom geregeld: de bewoners zijn samen verantwoordelijk voor de inrichting en het beheer.


Groenzonering volgens de principes van permacultuur. Achterwege laten van het gebruik van bepaalde producten: vb. Chloor. In de meeste moestuinen geldt het principe van permacultuur, een soort biologische landbouw met extra nadruk op ecologie als leefsysteem (vb. kweken van vruchten, eetbaar voor vogels). Een oude, opnieuw uitgegraven rivierbedding en archeologische vindplaatsen. Bij de ontwikkeling en realisatie van de wijk wordt maximaal rekening gehouden met de bestaande landschappelijke kwaliteiten en kenmerken. Bestaande landschappelijke elementen zijn zo veel mogelijk opgenomen in de nieuwe wijk. Met vooral aandacht voor het oeverwallenlandschap, het archeologisch bodemarchief, de bodem- en eco-hydrologische waarden, cultuurhistorie, natuur en water. Het ecologisch landschap wordt door bewoners onderhouden.

38






Betrekken van 'Bewonersboek'

toekomstige

bewoners

d.m.v.

excursies,

workshops,

het

Organisatie bewonersavonden + opstarten werkgroepen. De bewoners hebben vanaf het begin een prominente rol gespeeld bij de ontwikkeling en het beheer van de wijk. De Stichting EVA organiseerde met subsidie van het ministerie van VROM enkele workshops met de potentiële toekomstige bewoners om hen bij de planvorming te betrekken. De bewonersgroep heeft het ontwerpproces tot en met het definitief ontwerp gemanaged en de directie gevoerd tijdens de bouw. Financiering

De gemeente en de BEL hebben over het beheer afspraken gemaakt. Er is een plan gemaakt voor vijf jaar en met financiële begrotingen per jaar. Met het beheerbudget van de gemeente verzorgen de bewoners het dagelijks onderhoud van het groen. De bewoners kunnen kiezen of ze zelf het onderhoud verrichten (met prof. ondersteuning) of een hoveniersbedrijf inschakelen. In het kader van het stimuleringsprogramma voor duurzame stedenbouw subsidieerde het ministerie van VROM de extra kosten voor professionele begeleiding van het participatieproces. De Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting stelde geld beschikbaar voor evaluatie.

BELEID & INSTRUMENTARIUM


39

O.a. BREEAM, beleidsplannen, …

Samen met de gemeente Culemborg werd in 2004 een beheersplan opgesteld waarin voor de bewoners en de bedrijven de uitgangspunten, verantwoordelijkheden, een organisatievorm en afspraken over medeontwikkeling en zelfbeheer van de openbare buitenruimte zijn uitgewerkt. De gemeente stelt een werkbudget beschikbaar en houdt de eindverantwoordelijkheid.


Er is gestreefd naar het terugdringen van het gebruik van leidingwater, het beperken van de hoeveelheid afvalwater en het tegengaan van een versnelde afvoer van regenwater uit het gebied. De riolering is in vier typen gescheiden: grijswater, zwartwater, hemelwater afkomstig van a) de daken of b) de bestrating.

Energie

De wijk beschikt over een energieplan, uitgaande van het concept trias energetica. Er bestaat een eigen warmtenet. Hoge energie-eisen. Uitrusting wijk met een biogasinstallatie. Energiezuinige woningbouw. De wijk zou zoveel mogelijk autarkisch (zelfvoorzienend voor gas, water, elektriciteit en riolering) moeten zijn. Drie energieconcepten: All Gas, All Electric en Autark.

Materialen

De verharding bestaat uit gebroken lavasteen, zodat meer hemelwater in de ondergrond kan infiltreren. Gebruik ecologische bouwmaterialen (natuurverf, houtskeletbouw, …).

Mobiliteit

Grotendeels autovrij, geen doorgaand autoverkeer mogelijk. De parkeerplaatsen liggen aan de randen van het plangebied. Autodelen.

Sociaal

De verkaveling in clusters met overgangsgebieden tussen privé naar openbaar is bedoeld om de sociale contacten te stimuleren.

Afvalbeheer

Sluiten van kringlopen. Zuiveren van zwartwater.

40


[]

DE KERSENTUIN Utrecht [Nederland]


De Kersentuin is een wijk die vooral focust op het sociale en milieugerelateerde aspect. Het bijzondere van dit project is dat de bewoners zelf (uitgaande van een bewonersvereniging) de wijk ontworpen hebben. 'Levensloopbestendige' woningen ontwerpen opdat de huidige, jongere bewoners, zo lang mogelijk in hun huizen kunnen blijven wonen. De koopwoningen zijn eenvoudig uit te breiden.

Locatie

Utrecht

Ligging

Ten westen van de VINEX wijk Leidsche Rijn in Utrecht; De Erven, Parkwijk-noord

Oppervlakte

24 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Collectief Particulier opdrachtgeverschap (eigen initiatief bewoners)

Partners

Portaal Ontwikkeling Utrecht Gemeente Utrecht, Projectbureau Leidsche Rijn Hydron Midde-Nederland, Utrecht


41


Start bouw: voorjaar 2002 Oplevering eerste woningen: mei 2003 Bouw afgerond: eind 2003 28 huur- en 66 koopwoningen (94 woningen, 9 woningtypes)

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

Andere, o.a.

Appartementen x Functiemenging

Rijwoningen

Er wordt gestreefd naar een mengeling van wonen en werken. Midden in de Kersentuin staat 'het projecthuis'. Dit complex omvat een kantoor, een wasmachineruimte, een klusruimte, een server-ruimte en een centrale ontmoetingsruimte. Die laatste ruimte vormt dé plek om elkaar te ontmoeten, van gedachten te wisselen en gezamenlijk activiteiten te ondernemen.

Woondichtheid

174 inw./ha


42

Binnen het groen zijn voor de kinderen tal van 'speelaanleidingen' geplaatst en zij kunnen zich vrijelijk tegoed doen aan het vele 'snoepfruit' (aardbeien, frambozen, bramen, kersen). Ook is er een waterspeelplaats en een groen amfitheater. Er werd gezorgd voor een buitenruimte voor tal van doelgroepen, zodat iedereen in de wijk zijn gading vindt. Ruimte voor "kuieren en luieren", ontmoeting, ... .



Er is een infiltratiegebied en de verharding is halfopen (lava).


Kruidenspiraal, kindermoestuin, boomgaard en een aantal thematuinen waar geur en smaak centraal staan. Kinderen hebben ook hun eigen moestuin waar zij zelf instaan voor het planten en oogsten van de gewassen.


Door verschillende soorten bomen, struiken en planten te gebruiken trekt een grote verscheidenheid aan vogels, vlinders, insecten, maar ook andere dieren naar de Kersentuin. Er werd voorzien dat dieren gemakkelijk door de wijk kunnen trekken (ecologische corridor). Er werd gezorgd voor milieuvriendelijke beschoeiing. De ingekochte planten werden op een duurzame, milieuvriendelijke manier gekweekt bij specialistische kwekerijen. Het terrein grenst aan het Leidsche Rijn Park en de groene ruimtes in het project kunnen gezien worden als een uitloper van dit park.

Educatie

De kindermoestuin en het ecologisch, inheems groen, de plantendierengemeenschap hebben in de wijk ook zeker een educatief doel.

en


Het groen is eerder verspreid in verschillende eenheden over het terrein: de binnentuinen, 2 openbare stukken (telkens 35 x 120 m) en de privé-tuinen.

Toegankelijkheid

Het uitgangspunt was een geleidelijke overgang tussen de privé-tuinen en het (semi)openbare groen, zonder schuttingen maar met groene erfafscheidingen. Zoals hierboven reeds gesteld zijn er een tweetal openbare groene zones. Er is ook semi-openbaar groen in de binnentuinen die toegankelijk zijn voor de bewoners die er omheen wonen, maar niet voor het grote publiek. Deze binnentuinen hebben elk een apart thema (natuurtuin, kruidentuin, …). Deze tuinen zijn tot stand gekomen omdat de bewoners een stuk van hun privé-groen Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

43

afstonden voor de semi-collectieve ruimte. Onderhoud: Privaat/ Publiek

Het openbaar groen is in goed overleg met de Gemeente Utrecht in eigen beheer genomen. Samen met een aantal ecologische hoveniers wordt door de bewoners op tuinwerkdagen hard gewerkt aan het onderhouden van het openbaar en gemeenschappelijk groen. Bewoners zijn georganiseerd in "Vereniging De Kersentuin" Enkel de speelstellen worden door de gemeente beheerd.


Inrichting met soorten die dieren aantrekken, inheemse, streekeigen, ecologische geteelde soorten aanplanten, beplanting die hoort bij de standplaats, nestplaatsen en schuilgelegenheden voor dieren voorzien, zorgen voor microreliëf, … Er wordt samengewerkt met ecologische hoveniers en het beheer gebeurd op een ecologische manier (dus bv. geen biociden).




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid De bewoners hebben zelf de plannen voor deze organiseerden zestig huishoudens zich binnen de Kersentuin. Die telde tien verschillende werkgroepen verplicht zich minimaal een avond per week in te zetten verplichting gold zowel voor de huurders als de kopers.

wijk gemaakt. Daartoe bewonersvereniging De en elk huishouden was voor De Kersentuin. Deze

De gemeente Utrecht heeft bij het begin van de bouw van Vinexlocatie Leidsche Rijn burgers uitgenodigd om plannen te maken voor het realiseren van een duurzame woonwijk. Het ontwerp van de duurzame wijk (geformuleerd in een programma van eisen), 44


de onderhandelingen met de gemeente en de aannemer, speurtochten naar leveranciers van duurzame materialen, naar samenwerking met een woningcorporatie: alle activiteiten hebben de bewoners van de Kersentuin zelf uitgevoerd. De bewonersvereniging is ook verantwoordelijk voor het beheer van de wijk. Financiering

De aanleg werd gefinancierd door een aantal organisaties en door de gemeente. Het onderhoud gebeurt door de bewoners die hiervoor een kleine ondersteuning (financieel en wat materiaal) van de gemeente krijgen. De gemeente betaalde ongeveer een derde van de aanlegkosten en ondersteunt het beheer met een kleine bijdrage. De rest van de financiering van de aanleg kwam van een aantal organisaties en een paar "potjes" die toen beschikbaar waren om dit soort projecten te financieren.


Er is een groenbeheerplan opgesteld dat door de bewonersvereniging opgevolgd en aangepast wordt in samenspraak met een aantal ecologische hoveniers.


Er is een apart regenwaterafvoersysteem.

Energie

Isolatie, slim ontwerp (zuid- oriëntatie woningen, zuidelijke dakhelling), gebruik van zonne-energie en restwarmte maken de woningen energiezuinig. Er zijn nog tal van andere maatregelen die de energiezuinigheid van de gebouwen garanderen.

Materialen

Bij de bouw zijn duurzame en herbruikbare materialen gebruikt.


45

Mobiliteit

In een vroeg stadium werd ervoor gekozen om een half-ondergrondse parkeergarage te bouwen, waardoor minder parkeerruimte buiten noodzakelijk werd en meer groen aangelegd kon worden. Het autoverbruik wordt verder teruggedrongen door een autodeelsysteem en het bieden van goede alternatieven, zoals een gezamenlijke bakfiets. Het overgrote deel van de inwoners blijkt de fiets te gebruiken.

Sociaal

Door een goede mix van huur- en koopwoningen in verschillende prijsklassen en een beperkt aantal gemeenschappelijk-wonen appartementen, wordt gemikt op een gemêleerde groep bewoners. Speciale aandacht gaat naar ouderen. De meeste Kersentuiners zijn hoger opgeleid, blank en tussen de dertig en vijfenveertig jaar, met hier en daar een uitzondering.

Afvalbeheer

46

Het sloopmateriaal werd hergebruikt, de verbindingen zijn demontabel en herbruikbaar en er is een sloopplan. Bovendien wordt er doorgedreven gerecycleerd.


[]

GWL-TERREIN Amsterdam [Nederland]


Het GWL-terrein is een woonwijk op het voormalige terrein van het gemeentelijk drinkwaterleidingbedrijf in Amsterdam. De ambitie was de realisatie van een duurzame en ecologische wijk en een nieuw impuls voor een stadsdeel dat destijds gold als achtergesteld en weinig aantrekkelijk. De stapsgewijze realisatie samen met een actieve vereniging die permanent op zoek is hoe dingen anders/ beter georganiseerd kunnen worden dragen mee bij tot het voorbeeldkarakter.

Locatie

Amsterdam

Ligging

Stadsdeel Westerpark , Stadsliedenbuurt (Van Hallstraat, Van Hogendorpstraat, Haarlemmerweg), vlak bij het historische centrum (met de typererende circelvormige grachtenstructuur)

Oppervlakte

6 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stichting ECO-plan (5 woningbouwverenigingen), op initiatief van bewoners

Partners

Stichting ECO-plan Architectenbureaus


47


Gerealiseerd 1996- 1998 600 woningen, verschillende woningtypes met ontsluiting op maaiveld (300 huur- en 300 koopwoningen); woningen relatief groot. De wijk is geliefd en bekend voor veel kindrijke gezinnen.

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a.

Naast woningen een magazijngebouw met 9 woningen, werkruimtes en een-kamer hotel, machinepompgebouw als grand café, winkeltjes. Zeer compacte bebouwing, dominantie van woonblokken met vijf of meer verdiepingen, ruime binnenruimte met aandacht voor gemeenschappelijke voorzieningen zoals fietsenstallingen, parkeerruimtes e.a.

Woondichtheid

100 won./ha

|Groen FUNCTIONALITEITEN Recreatie

Recreatief groen met verschillende waterpartijen, speeloppervlakte

Waterbeheer &

Vegetatiedaken (op hoge bouwblokken), maar deze lijken vandaag niet goed te

48


infiltratie

werken


Moestuinen, fruitbomen, nutstuintjes


Hagen met inheemse soorten (liguster, meidorn, veldesdorn), een aantal oude bomen, hoogstamfruitbomen (veelal op vraag van bewoners); strakke vormgeving contrasteert met de eerder lossere vormen van de grote binnenruimte. Historische watertoren en behoud van deel van historisch boombestand.

Educatie INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding

De wijk heeft een groene uitstraling door de combinatie van groene plekken en tegelijkertijd begeleidend en ondersteunend groen (bomen, hagen).

Toegankelijkheid

Privétuinen (12m²) omheind door (liguster)hagen, verschillende soorten hagen per gebruiksruimte . Veel publiek groen, mede ook door aanwezige functiemenging. Semipubliek groen: privé tuinen die overgaan in groene binnenruimte (maar toch strakke segmentering).


Beheervereniging Nutstuinen GWL-terrein bestaat sinds 1998 en beheert de 80 door Stadsdeel Westerpark ter beschikking gestelde nutstuinen op het binnengebied; lidmaatschap (30€/ jaar). De koepelvereniging voor algemeen beheer (incl. groen en het waterleidingssysteem!) heeft als voornaamste doel het bewaken van de milieuambities en van de kwaliteit van de woon- en leefomgeving. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

49


Inrichting en aanplanting dragen bij tot verhoging leef- en woonkwaliteit. Waardevolle bomen werden deels behouden, water deels in open grachten, ondersteunt de hagenstructuur. Het strakke ontwerp van de buitenruimte -met uniforme hagen- was een bewuste keuze voor architecten/ontwerper, ook al gaat dit ten kosten van de ecologische diversiteit.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Actieve inspraak van meet af aan, van onderuit gegroeid op initiatief van bewoners (mede door de achtergrond van actieve krakerbeweging in verleden); veel invloed op stedenbouwkundig programma, ook de sociale mix is voortgekomen uit de uitdrukkelijke wens van bewoners Blijvende betrokkenheid bewoners bij beheer, o.a. Fruitbomenclub (taak: snoeien en verzorging van bomen).

Financiering

Nutstuinen private financiering. Grootste deel openbare groene ruimte gefinancierd vanuit de Stichting ECOplan.


De gehele aanpak en strategie kunnen perfect geïntegreerd worden in het recente Groenstructuurplan Stadsdeel West van de gemeente Amsterdam van maart 2012. De Koepelvereniging werkt volgens een beheersplan, voltijdse functie van GWLterrein beheerder; beheer van hagen heel arbeidsintensief, maar wordt er mee

50


bijgenomen omwille van de gewenste groene uitstraling.


Regenwater verzameld in centrale vijver, waterbergingsfunctie, waterbesparing en hergebruik .

(seizoensgebonden)

Energie

Woningen zoveel mogelijk op de zon georiënteerd, warmtekrachtkoppeling, zorg binnenklimaat.

Materialen

Duurzaam hout, hergebruik van bouwmaterialen.

Mobiliteit

Autovrij binnenterrein, lage parkeernorm (0,33), gemiddeld 1 parkeerplaats voor 6 woningen (maar lijkt toch een moeilijk punt in de huidige context).

Sociaal

Bij uitsteek voorbeeld van sociale duurzaamheid; o.a. gezonde mix, veel kindrijke gezinnen, sterk gemeenschapsgevoel, weinig fluctuatie.

Afvalbeheer

Ondergrondse verzamelpunten voor gescheiden afval.


51

[]

VAUBAN Freiburg [Duitsland]


De herontwikkeling van een oude kazerne met de bedoeling om een participatieve en coöperatieve wijk te creëren met aandacht voor het oplossen van tal van problemen (ecologisch, sociaal, economisch en cultureel) die in bewonersgroepen werden besproken. De herwaardering van Vauban is een van de pioniervoorbeelden die telkens terugkomt waar het gaat om inspiratie op te doen voor ecologische wijkontwikkeling in al zijn facetten.

Locatie

Freiburg (Duitsland)

Ligging

Ten zuiden van de stad op 3 km van het stadscentrum, op een 38 ha grote, oude Franse legerkazerne (stadsrand).

Oppervlakte

38 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Freiburg

Partners

De projectgroep Vauban De stad Freiburg Het forum Vauban

52



Planning startte in 1993. De eerste realisaties waren zichtbaar in 1997. Sindsdien is de Vauban verder stapsgewijs geëvolueerd. Woonwijk met 5300 inwoners met 200 sociale woningen, een studentenhuis (600 wooneenheden). Veel woningen kwamen tot stand in bouwblokken. De wijk telt bovendien 400 passiefhuizen.

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a. passiefhuizen

Er zijn winkels in de buurt en er is ruimte voor kinderopvang, scholen, evenementen, een studentenhuis (Freiburg staat bekend als universiteitsstad.) De wijk telt tal van gedeelde ruimtes (kelders, parkings voor fietsen en auto's, ontmoetingsruimtes, logeerruimtes, …)

Woondichtheid

44 won./ha


De groene lobben tussen de bouwblokken zijn ingericht voor ontmoeting en spel.


53


Bij plaatsing van een plat dak, is de installatie van een groendak verplicht. In de wijk is een erg hoge permeabiliteit (water van de wegenis = 80 % infiltratie). Het water van de daken komt terecht in een wadi, waar het volledig in de grond zinkt. Er is geen aansluiting op een waterloop van de wadi.


N.v.t.


Het oude bomenbestand werd behouden. Er werden twee biotopen voorzien ten oosten van de Merzhauser Straße en een kleine beek. Het groen heeft o.a. als expliciete voorwaarde om de omgeving te koelen.

Educatie

N.v.t.


Het groen is verspreid over de wijk.

Toegankelijkheid

De groene ruimtes zijn publiek toegankelijk.


Het beheer is in handen van de stad Freiburg.


De aanwezige oude bomen werden behouden.


54




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid De bewonersvereniging informeert de bevolking via het wijkblad. Via de bewonersvereniging is er inspraak t.o.v. burgemeester en schepenen. Ook bij de realisatie van het groen hadden de bewoners veel inspraak. De bewoners hebben zich in veel gevallen georganiseerd in bouwgroepen om zo in samenwerking met externe begeleiders een gezamenlijk wooncomplex te realiseren. Kenmerkend is de organisatie van het bouwproces vanaf eerste ideevorming tot de realisatie in zogenoemde “Baugemeinschaften” (Bouwgroepen).

Financiering

De aanleg maakt deel uit van de ontwikkeling verantwoordelijkheid en het budget van de ontwikkelaar.

en

valt

dus

onder

De stad voorziet in het onderhoud. BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen, …


Afvalwater wordt gezuiverd, infiltratie van regenwater in trambeddingen, dakwater wordt afgevoerd naar een wadi, 80 % van het water van de wegen infiltreert lokaal.

Energie

Er is een voorwaarde voor een max. energieverbruik voor verwarming van 65 kWh/m²/j om 21° C te bereiken. Zonne-energie is niet verplicht, maar toch wordt het door de bewoners veelvuldig toegepast. Er is bovendien een stadswarmtenet dat hout uit het Zwarte Woud gebruikt als brandstof. Er zijn 400 passiefhuizen en Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

55

een 250-tal energie + huizen (produceren meer energie dan ze verbruiken). Materialen

Er is doorgedreven gebruik gemaakt van ecologische bouwmaterialen.

Mobiliteit

Smalle straten, parkings aan de rand van de wijk, een tramlijn door het centrum van de wijk die op 10 minuten in het centrum van Freiburg staat en wandelen fietspaden geven voorrang aan fietsers, voetgangers en openbaar vervoer. Dit is ook te zien in het autobezit in de wijk: in Vauban heeft slechts 1 op 10 inwoners een auto (in heel Freiburg is dat 1 op 4).

Sociaal

Sociale mix: 70% individuele bouw, 200 sociale woningen, gemeenschaphuizen en een studentenhuis.

Afvalbeheer

Ondergrondse biogascentrale produceert gas voor de keuken, deze werkt op het GFT-afval en het toiletafval.

56


[]

FRANZÖSISCHES VIERTEL Tübingen [Duitsland]


Ontwikkeling van een nieuw stadsdeel op een voormalig legerterrein net buiten de stad Tübingen. Het Französische Viertel, gekenmerkt door een homogeen stedelijk grid, maakt samen met het Loretto- Areal deel uit van de saneringsplannen. De herbestemming moet zorgen voor een link met de oude stad en een deel van de stad dat vrij ontoegankelijk was (ten gevolge van vestiging leger). Ecologie vertaalt zich in dit voorbeeld vooral in het bouwen in hoge dichtheden, energiebesparend bouwen, de toepassing van de filosofie van "de korte wegen" en de functiemenging.

Locatie

Tübingen, zuidelijke stadsrand

Ligging

30 km ten zuiden van Stuttgart

Oppervlakte

60 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Tübingen

Partners

Stuttgarter Bureau LEHEN3 Stad Tübingen


57


Wedstrijd in 1993 met als bepalend thema: het ontwerpen van een "stad van korte wegen". In 1994 had de stad de vroegere militaire terreinen aangekocht gevolgd door bodemsanering. Vanaf 1996 worden de eerste gesaneerde gebouwen verkocht. Einde 2004 was de heraanleg voltooid. Een gemengd gebruik voor 6500 bewoners met kleinschalig gestructureerde bebouwing, vooral koopappartementen.

Typologie

Huurwoningen x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a.


Een gebied met gemengde functies, dichtheid en gedeelde ruimten. Relatief hoge dichtheid, typisch voor stedelijke kerngebieden.

Woondichtheid

min 108,3 inw./ha, min tot 170 won./ha


58

Verschillende kleine en grotere publieke pleinen samen met de binnengebieden van de blokbebouwing zijn beeldbepalend.



N.v.t., vooral door vroegere bodemgebruik


N.v.t.


De wijk Französisches Viertel (als ook het bij de "Südstadt" behorende Loretto Areal) is ontwikkeld als een stedelijke lob, passend in het 'lobbenstad'-concept. De compacte stedelijke lobben worden omringd door blauwgroene open buitenruimte. Dit biedt voordelen voor fauna en flora, er komt meer balans in het water- en bodemsysteem en het micro-klimaat verbetert.

Educatie

N.v.t.


Het groen loopt door de hele wijk.

Toegankelijkheid

Private binnengebieden, waarin bezoekers niet daadwerkelijk welkom zijn. Publieke pleinen zijn toegankelijk voor iedereen.


Aan de achterkant van de huizen bevinden zich kleine tuinen in privé beheer.


Ecologisch beheer is geen prioriteit.

Het collectief groen in de bouwblokken wordt beheerd door de bewoners. Deze betalen ook mee voor de kosten voor beheer. De participatie vanaf de conceptfase tot op heden heeft mee gezorgd voor een grote acceptatie en ook de bereidheid om verantwoordelijkheid te dragen en te voorzien in het onderhoud.


59




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid De planning voor de binnengebieden en de meeste publieke pleinen gebeurde in nauwe samenspraak met de buurtbewoners. Dit kreeg onder meer vorm in een reeks workshops die plaatsvonden.

Financiering

Planning en realisatie met private bouwgemeenschappen. Private financiering domineert. De meeste huiseigenaren hebben zich verenigd in coöperatieven, waardoor er zeer veel verschillende en individuele projecten zijn, en waardoor de bouwkost daalt. De bewoners nemen deel aan het ontwerp en vaak ook aan de uitvoering. Het collectief groen binnen de bouwblokken is grotendeels gefinancierd door de bewoners en begeleid door de tussenkomst van een landschapsarchitect.


| Andere ecologische aspecten

60

Water

Regenwater insijpelen is niet toegestaan; er bestaat blijkbaar nog altijd gevaar als gevolg van vroegere contaminaties (hoewel wel bodemsanering heeft plaatsgegrepen).

Energie

Investeringen in groene technologie zoals zonnepanelen en energie-efficiënte verwarming maken deel uit van de sanering, maar zijn eerder beperkt aanwezig.


Materialen

Bestaande militaire gebouwen (woningen van militairen) werden zoveel mogelijk behouden en gerenoveerd en kregen een woonfunctie, wat ten goede komt aan de architecturale diversiteit, de identiteit en de historische waarde van de wijk. Vroegere paardenstallen werden getransformeerd in kleine ateliers, galerieën en/of eetgelegenheden. Ecologische bouwstoffen er in tegenstelling kwamen heel beperkt tot inzet.

Mobiliteit

In de wijk bevinden zich twee gemeenschappelijke parkinggebouwen aan de rand van de wijk. In de wijk is er enkel ruimte gelaten voor "autodelen". In de parkinggebouwen worden de auto's volautomatisch geparkeerd.

Sociaal

Het is een stadsdeel met een breed spectrum aan ruimtes voor verschillende generaties, sociale of culturele groepen. Kritiek daarop is wel dat van dit oorspronkelijk ideaalbeeld steeds meer wordt afgeweken en de bewoners vooral niet willen gestoord worden door buitenstaanders, m.a.w. wie er niet woont is er niet daadwerkelijk welkom.

Afvalbeheer


61

[]

KRONSBERG Hannover [Duitsland]


Kronsberg werd ontwikkeld naar aanleiding van de wereldexpo "EXPO 2000". Bedoeling van het project was om een goede mix te voorzien van woningen, ontspanning, cultuur, handel en landbouw, rekening houdende met de bescherming van het leefmilieu. Het was naar aanleiding van EXPO 2000 en het feit dat er een ernstig tekort aan woningen ontstond in Hannover dat men besloot het gebied volgens de duurzame principes van de regionale dienst ruimtelijke planning te ontwikkelen. De realisatie gebeurt gefaseerd. Het zuidelijke deel is nog niet ontwikkeld.

Locatie

Hannover, Expo-Siedlung "Am Kronsberg"

Ligging

Ten zuidoosten van Hannover aan de rand van de stad, grotendeels ontwikkeld in voormalig agrarisch gebied.

Oppervlakte

150 ha, waarvan 60 ha bebouwd

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Hannover

Partners

Stad Hannover Deelstaat Nedersaksen Consulting Commissie Kronsberg (met docenten, onderzoekers, afgevaardigden van organisaties, …) KUKA (agentschap opgestart vanuit de gemeente, dat alle communicatie rond milieubescherming verzorgt) Centrum voor Energie en Milieu

62


Centrum voor Milieubescherming Onderzoeksinstituut van de bouw Gebruikersorganisatie Investeerders, makelaars, architectenbureaus en burgers


Planning in 1990-1994; stedenbouwkundig wedstrijd Realisatie 1996-2000 Rijhuizen meestal vier verdiepingen hoog, stadvilla‟s, in verschillende delen en een mix van appartementen, huur- en koopwoningen, commerciële voorzieningen (winkels, …).

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Er zijn winkels, kantoren, een gezondheidscentrum en een kerk.

shoppingcenter

Andere, o.a. winkels, kantoren

een

kunst-

en

buurthuis,

een

In ieder bouwblok zijn ruimtes voorzien voor sociaal-culturele doeleinden. Slechts 80% van de benodigde parkeerruimte is privaat. Het tekort wordt gecompenseerd door extra parking langs de wegen. Dit betekent dat de parkings beter benut worden en dat er minder verharding nodig is.

Woondichtheid

40 won./ ha


63

|Groen FUNCTIONALITEITEN Recreatie

2ha grote Expopark Süd (in het zuiden), 24 ha Parc Agricole (oosten) parkachtig met extensieve landbouw, flora, fauna ontwikkeling. De parken en bossen rond en in het district zijn zo ingepland dat bewoners niet ver hoeven te gaan voor sport of ontspanning. Er is ook een park aangelegd dat als hoofdfunctie "sport en spel" heeft.


Al het regenwater wordt door het terrein geabsorbeerd. In de grasranden in de wijk zijn met grind gevulde grachten en zinkputten voorzien voor de infiltratie van regenwater. Platte daken (minder dan 20° helling) in commerciële gebieden, ondergrondse parkeergarages en huizen moeten beplant worden. De parkings en toegangswegen tot de bouwblokken moeten regenwater doorlaten.


Er is een boomgaard aanwezig en op het terrein is een landbouwbedrijf actief.


Natuurlijke biotopen worden zoveel mogelijk bewaard en versterkt. Ook werden bepaalde locaties aangeduid als moeras, droog grasland en bloemenrijk grasland. Een bosrand moet dienstdoen als overgangszone tussen de recreatieve functie van het park en het omliggende akkerland. Er zijn bovendien heuvels aangelegd die dienen als uitkijkpunten voor het omliggende landschap. Verder werden tussen de bouwblokken parkcorridors aangelegd die de verschillende delen van het district met elkaar moeten verbinden en tegelijkertijd ook een link met het omliggende landschap moeten voorzien. Uit een milieustudie bleek tevens dat het oorspronkelijke plan erg belastend was voor fauna en flora. Om deze reden werd er dan ook afgeweken van het plan om de zuidwestelijke zijden van de Kronsberg heuvel te ontwikkelen en werd er

64


uitgeweken naar een ander deel van het ontwikkelingsgebied. Educatie

N.v.t.

INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding Toegankelijkheid

De meeste huizen en appartementen hebben een stukje private tuin. De parken en binnenpleinen van de bouwblokken zijn publiek toegankelijk.

Onderhoud: Privaat/ Publiek Ecologische inrichting en beheer

De bodem werd zo min mogelijk verstoord bij de aanlegwerken en er werd zelfs speciaal rekening mee gehouden. Uitgegraven grond werd op het terrein zelf terug hergebruikt. Het bos op de heuveltop wordt gebruikt als ecologisch effectieve buffer. Het bestaande biotooppotentieel werd bewaard en waar mogelijk zelfs versterkt. Ook werd waardevolle vegetatie in kaart gebracht en bewaard.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Er vond een uitgebreid participatieproces plaats tijdens de planning en realisatiefase. Inzet van een wijkcoördinator die tot 2010 regelmatig spreekuur hield. Toepassing van het Instrument "Anwaltsplanung"; planning die verloopt via Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

65

juridische bijstand voor bewoners/toekomstige gebruikers, deze instantie/dit bureau treedt op als belangenbehartiger van bewoners. Ondermeer d.m.v. regelmatige infovergaderingen, publicaties, een wijkkrant. Kort na de toekenning van de expo vormden zich tegen de achtergrond van de geplande ontwikkelingen van onderop verschillende burgerinitiatieven, Bemerode/Kronsberg, der EXPO-Treff Wülferode en de Arbeitskreis EXPO Mittelfeld e. V. Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen,…

Om de hoge ecologische standaarden te halen werd een "Kronsberg Standard" opgesteld die geldt voor alle gebouwen en open ruimtes. De “Standard” bevat strikte en wettelijk verplichte ecologische voorwaarden binnen het ontwikkelingsplan, de individuele kavelcontracten en andere relevante regels en wetten.

| Andere ecologische aspecten Water Energie Materialen Mobiliteit Sociaal

66

Er is veel aandacht gegaan naar een goede sociale mix. Er wordt niet enkel rekening gehouden met verschillende inkomenscategorieën, maar ook met mindervaliden, ouderen en allochtone inwoners. Voor hen zijn er zelfs 2 projecten Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd vo orw a a rd e n DEEL B: voorb eeld en

opgezet om deze groepen alle kansen te geven om zich in de wijk te kunnen vestigen (het "Fokus" project en het "Habitat" project). Afvalbeheer

80% van het afval wordt gerecycleerd. Ook tijdens constructie werd al het afval op de bouwplaats gerecycleerd. Alle uitgegraven grond werd op de site zelf hergebruikt.


67

[]

RÖTHELHEIMPARK Erlangen [Duitsland]


Op het terrein van een voormalig militair terrein werd een nieuwe levendige stadswijk ontwikkeld, die diverse aspecten van duurzaamheid en ecologische principes en kosten tracht te integreren. Bij de sanering was het een uitdaging om het volledige gebied opnieuw in te richten omwille van de historische barokke (beschermde) stadstructuur. In vergelijking met andere staddelen wordt in de nieuwe wijk een hogere bebouwingsdichtheid gerealiseerd volgens het model van een ecologische en compacte stad.

Locatie

Erlangen

Ligging

Stedelijk gebied op 2 km van het centrum en in nabijheid van (dag)recreatie en natuurgebied

Oppervlakte

101ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Erlangen

Partners

Freistaat Bayern (Bondsland Beieren) Friedrich- Alexander-Universiteit Gemeinnützige Woningbaugesellschaft (Woningbouwmaatschappij) Diverse architectuurbureaus

68



Realisatie gebeurde in verschillende fases met start in 1994 via een ideeënwedstrijd, vervolgens volledige aankoop terrein (voorkooprecht) door de stad. Fasering van het project met veel aandacht voor kwalitatieve groene ruimte. De woningen zijn zo geconcipieerd dat ze kunnen voldoen in de woonbehoeftes van huidige en toekomstige gebruikers. 1997: Start eerste fase woningen Eind 2000: oplevering centrale groenas 2003: realisatie nieuwe universiteitscampus Tegen 2014: Realisatie volledig programma gepland ca. 5000 woningen. De meerderheid van de woningen omvat 2 á 3 verdiepingen, typische blokbebouwing maar ook enkele eengezinswoningen. Een aantal blokken van 12 verdiepingen hoog werden verlaagd naar 5 verdiepingen (type stadvilla).

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a.

Functiemenging

Naast woningen en inrichting van groene ruimtes kent de wijk een mix met kantoren, universiteitsgebouwen, diverse publieke voorzieningen (scholen, crèche, restaurants).

Woondichtheid

33 won./ha (ter vergelijking: het gemiddelde van de stad 14 won./ha).


69


Ongeveer 17 ha van de oppervlakte werden ontwikkeld als recreatieve groen- en speelruimtes.


N.v.t. (geen expliciet thema)


N.v.t. (tenzij via private tuinen)


Op het voormalige oude oefenterrein was een "eco-paradijs" overgebleven. Sinds 2001 is een oppervlakte van 25ha binnen het projectgebied als natuurbeschermingsgebied uitgewezen. Vooral waardevolle heidevegetatie en diverse fauna. Bodemsanering was noodzakelijk op een grootdeel van de aangekochte gronden. De groenstructuur bouwt op de bestaande historische barokke stad- en landschapsstijl voort en versterkt deze middels structurerende groene assen. Een aantal 300jaar oude eiken op het terrein werden behouden. Centrale groene as omvat in totaal 4 ha. In het zuidelijke deel gaat ze over in het natuurbeschermingsgebied. Er is een duidelijke gradatie van meer urbane groenstructuur naar groen aanleunend bij "natuurlijk" groen ("natuurnahes Grün"). Beplanting in het meer zuidelijk deel van het gebied met inheemse struiken en bomen.

Educatie

70

In het deel van het natuurbeschermingsgebied is een klein info-paviljoen gelegen.



Het groen volgt voor een overgroot deel de structuur van de bouwblokken. In het zuidelijke deel domineert het parkachtige, eerder samenhangend groen.

Toegankelijkheid

Er bestaan alle drie categorieën (private, publieke en semi-publiek) rond toegankelijkheid met telkens duidelijke overgangen tussen de types. Een grote hoeveelheid woningen heeft toegang tot tuinen. Gedeeltelijk private speeltuinen (behorende bv. tot crèches) zijn ook toegankelijk voor bewoners. Bijna alle gebouwen hebben toegang tot publieke "groene kamers".


Private tuinen behorende bij de woningen worden beheerd door de eigenaren.


Bijna 25 ha van het projectgebied omvat natuurbeschermingsgebied. Dit areaal wordt ecologisch beheerd. Voor elk m² die via bebouwing verzegeld wordt, wordt nagegaan of en hoe hiervoor groen elders gecompenseerd kan worden.

De publieke groenruimtes worden door de stad beheerd.

Voor de inrichting van het aan het recreatief groen aansluitende natuurbeschermingsgebied werd gekozen voor "insectenvriendelijke straatverlichting", om storende invloeden te minimeren en wordt de duur en intensiteit van verlichting ingeperkt. Afname van bebouwings- en gebruiksintensiteit van noord naar zuid, gelijktijdig hiermee biedt de open parkachtige structuur meer kansen voor biodiversiteit en natuurlijke ontwikkeling. In totaal werden bijna 3000 nieuwe bomen geplant. Oude historische bomen konden worden behouden en geïntegreerd in nieuwe ontwikkelingen. MANAGEMENT GROENBEHEER incl. participatie Initiatiefnemer



71


Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid De stad heeft een website waar veel info rond stadontwikkeling publiceert wordt. Organisatie van verschillende zogenoemde "Bürgerversammlungen" (bewonersbijeenkomsten) in voorbereiding. Via bewonersvergaderings werden inwoners / geïnteresseerd geïnformeerd over de toekomstige plannen van de wijk. Dit is verplicht binnen heersende wetgeving. O.a. bij de vormgeving van speeltuinen en zgn. speellandschappen worden bewoners nauw betrokken.

Financiering

Alle investeringen op het vlak van groen (naast infrastructuur ea) gebeurden met publieke middelen. Door verkoop van gesaneerde gronden recupereert de stad een grootdeel van de gemaakte kosten.


Samen met de opmaak voor de plannen voor de universiteitsgebouwen werd een geïntegreerd groenbeheersplan opgemaakt.


Opvang van regenwater als onderdeel van het gebruik van natuurlijke bronnen en gebruik van waterdoorlaatbare materialen.

Energie

De bouwwijze o.a. warmtekrachtkoppeling, isolatie e.a. moet bijdragen tot daling van energieverbruik en CO₂- emissies.

Materialen

De meerderheid van de universiteitsgebouwen is gevestigd in vroegere kazernegebouwen, die een herbestemming hebben gekregen.

Mobiliteit

De wijk profileert zich als gebied van de "korte wegen", vooral ook met korte loopafstand naar groene ruimte. Er bestaat een dicht netwerk aan wegen en

72


fietspaden. Een aantal zones in de wijk zijn autovrij. Parkeren vindt plaats aan de rand van de wijk. Gehanteerd principe: de loopafstand naar de auto is even ver als naar een halte van het OV. Sociaal

O.a. een netwerk aan speeltuinen en gezinsvriendelijke inrichting van de wijk met talrijke voorzieningen stimuleren een sociale mix.

Afvalbeheer


73

[]

QUARTIER DANUBE Strasbourg [Frankrijk]


Quartier Danube wordt ontwikkeld op een oude industriële site (gasfabriek Gaz de France) met aandacht voor diverse aspecten van duurzaamheid (milieu, sociaal, economisch, diverse actoren). Het project heeft pilootkarakter, doel is ervaringen vervolgens toe te passen op een groter schaal. De nieuwe wijk Danube (binnen het plankader van ZAC Danube) kadert binnen het heel complex project "Plan Ville durable" in opdracht van het Franse Ministerie van Ecologie, Duurzame Ontwikkeling en Energie, met drie concrete initiatieven: de concours EcoQuartier Danube, het project Ecocités en de projectoproep collectief transport.

Locatie

Strasbourg

Ligging

Het terrein ligt dicht bij het stadscentrum en tussen twee andere stedelijke wijken in.

Oppervlakte

7 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Strasbourg

Partners

Stad Strasbourg SERS (Société d'Aménagement et d'Equipement de la Région de Strasbourg) CUS (Communauté de Strasbourg) Consultants Constructeurs Atelier du projet

74



Ontwikkeling vanaf 2003, maar (her)ontwikkeling met duurzame principes in achterhoofd vanaf 2008. Realisatie eerste fase begin 2012- einde 2013. Oplevering eerste gebouwen 2013. Gepland is de bouw van 650 woningen voor ongeveer 1600 inwoners; geen individuele woningen enkel appartementsgebouwen met bouwhoogtes variërend van 4 verdiepingen tot 7 á 8 verdiepingen. Ambitie is om stedelijk compact te bouwen met aandacht voor sociale woningbouw (40% sociale huurwoningen,10% koopwoningen). Er zijn gedeelde ruimtes zoals ateliers, wasruimtes, … Met de bouw van enkel appartementsgebouwen wordt een erg hoge dichtheid voorzien.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a. commerciële faciliteiten


Er wordt voldoende ruimte voorzien voor de vestiging van winkels en diensten en faciliteiten, niet enkel voor de inwoners van de wijk maar ook voor mensen daarbuiten. In de nabijheid van het projectgebied bevinden zich bovendien verschillende activiteitencentra (bibliotheek, cinema, ...).

Woondichtheid

92 won./ ha


75


Verschillende soorten van kleinschalige open ruimtes, gekoppeld aan groene/blauw boulevard, kwalitatieve groene ruimte aan het water (Donau rivier). In de onmiddelbare nabijheid ligt het grotere citadelpark, in de wijk zelf zijn het park de l'Etoile, Tuin Deux-Rives en het toekomstige park Heyritz ingeplant.


Er zullen waar mogelijk groendaken aangelegd worden. Door de bodemvervuiling op de site is verdere infiltratie niet toegestaan, maar het water wordt wel gebruikt in de publieke ruimte voor het restant afgevoerd wordt.


Omwille van de historische grondvervuiling is de aanplanting van fruitbomen en plantaardige en daarmee het tuinieren per wet verboden. Zelf naar sanering van de gronden lijkt dit zo te blijven. Dit leidde tot veel ongenoegen en teleurstelling bij toekomstige bewoners.


Strasbourg is sinds 2008 gestopt met de inzet van bestrijdingsmiddelen in openbare parken en tuinen. Er werd een algemeen verbod op bestrijdingsmiddelen geïntroduceerd. Met dit beleid worden drie doelstellingen beoogd: de bescherming van gezondheid van burgers en tuinders van de stad, het beschermen van het grondwater als belangrijkste bron van drinkwater van de stedelijke agglomeratie en de bescherming en ontwikkeling van de stedelijke biodiversiteit. Meer uitleg op de webpagina "Zero gebruik van pesticiden".

Educatie

N.v.t.


76


Toegankelijkheid Onderhoud: Privaat/ Publiek

Er zijn private tuintjes. Er zijn publiek toegankelijke groene ruimtes.

Ecologische inrichting en beheer MANAGEMENT GROENBEHEER incl. participatie Initiatiefnemer



Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Het streven is om te experimenteren met co-productie van beleid als nieuwe vormen van burgerparticipatie. Zogenaamde ateliers en verschillende thematische werkgroepen werden hiertoe ingericht. Het open participatie proces wordt door de SERS gefaciliteerd. Via een forum op de website van het stedelijk project kunnen bewoners reageren. Het enthousiasme van sommige mensen aanvankelijk verleid door het idee van wonen in een groene wijk, is enigszins getemperd. De voorzitter van de Eco-wijk, die de burgerparticipatie organiseert, pleit met zijn vereniging voor een nieuwe uitgebreide studie van de risico's voor de gezondheid van de mens.

Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM,

Er bestaat een beleid omtrent een gedifferentieerd beheer van groene ruimten. Alle publieke groene ruimten in de stad zijn opgedeeld in zes verschillende Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

77

beleidsplannen, …

categorieën; voor elk zijn verschillend onderhoudstechnieken van toepassing.

beheer,

onderhoudsprofiel

en


Het regenwater wordt zoveel mogelijk gebruikt in de openbare ruimtes, voor het bewateren van tuinen en openbaar groen en hergebruik in de huishoudens.

Energie

Inplanting van de gebouwen op een manier dat er maximaal van de passieve zonne-energie gebruik gemaakt kan worden, maximumlimieten opleggen voor energieverbruik, gebruik van fotovoltaïsche en thermische zonnepanelen, aansluiting op een warmtenetwerk en gebruik van biogas uit groenafval maken duidelijk dat er ook aandacht geschonken wordt aan het energetische verhaal.

Materialen

Er wordt voorrang gegeven aan lokale materialen of recycleerbare materialen.

Mobiliteit

Er is veel aandacht voor het autoluw maken van de wijk, die zich hiertoe ook perfect leent door verbindingen met tram en bus. Binnen in de wijk mogen geen auto's rijden, bovendien is er erg weinig parkeerplaats. Binnen de wijk wordt voorrang gegeven aan fietsers en voetgangers. Er zal aan autodelen gedaan worden en er zal mogelijkheid zijn om fietsen te huren.

Sociaal

De wijk komt tegemoet aan een grote nood aan sociale woningen met een groot aandeel van de woonoppervlakte die hiervoor gereserveerd wordt. Ook wordt er in de wijk een studentenhome gebouwd en komen er verschillende scholen en opvangcentra voor kinderen en ouderen.

Afvalbeheer

Het afval wordt op de site gesorteerd op een aantal centrale plaatsen (dus niet meer individueel) om zo ook het ophalen efficiënter en dus milieuvriendelijker te laten verlopen. Er zal getracht worden om alle groenafval ter plaatse te behandelen door plaatsing van compostbakken aan iedere appartementsblok.

78


[]

PERRACHE SAINT-BLANDINE Lyon [Frankrijk]


De hernieuwing van Saint Blandine door ecologische wijkrenovatie kadert in het grootschalig stedelijk vernieuwingsproject 'Lyon confluence'. De stad heeft een engagement getekend. Het is de eerste duurzame wijk met WWF label (milieu- en natuurvriendelijk) en tevens proefproject waarin geïllustreerd zal worden hoe ecologie en levenskwaliteit met elkaar te verzoenen.

Locatie

Lyon

Ligging

zuidelijk deel van het centrum aan de samenvloeiing van de Rhône en de Seine

Oppervlakte

150 ha totaal terrein waarvan de wijk Saint Blondine 42 ha groot is

Graad realisatie


Opdrachtgever

Agglomeratie Lyon

Partners

Projectbureau/organisatie Le Grand Lyon SPLA Lyon Confluence Grand Lyon Habitat Region Rhône-Alpes Agence d'urbanisme SNCF Diverse architectenbureaus (o.a. Hertog & Meuron)


79


Eerste ideeën dateren van 2001. Opsplitsing van een complex project in twee grote 'ZAC's' (Zone d'Aménagement Concerté). Realisatie ZAC I + Perrache- Saint Blandine, als 1ste fase opgestart vanaf 2004 - 2015; o.a. woningen, aanleg publiek plein aan de oevers van de Seine. ZAC2 vanaf 2010, begin werken in het zuidelijke gedeelte. In totaal 4000 woningen en appartementen. De hoogte van de blokken in grid structuur varieert tussen twee verdiepingen, 5-6 verdiepingen (ca. de helft ervan), een tiental 15/16 verdiepingen tot met twee torens van 40(!) verdiepingen. In het zuidelijke gedeelte domineert losse bebouwingsstructuur (2- 6 verdiepingen).

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a.


Wonen, kantoren en bureaus, voorzieningen, universiteit (voor 5000 studenten)

Woondichtheid

80 won./ha


35 ha van het totaal is voorbehouden aan groene ruimte. Groene corridors in de vorm van boomrijen op de grens van de woonblokken vormen de (groene) ruggengraat van de wijk. Pleinen hebben vooral stedelijke uitstraling, het groen is beperkt tot grote bomen

80


(inheems: eiken, es) die de ruimte structuur moeten geven. In de toekomst zullen zowel de begroeide binnentuinen alsook alle publieke ruimtes op de ene of andere manier "opgefleurd" worden, dan ook meer organisch en via struiken en kleinere boomgroepen. Publieke pleinen met fonteinen. In het zuidelijke gedeelte van de wijk domineert het groene karakter, met een netwerk aan paden en het grid in de bebouwingsstructuur. Een parkachtig landschap. Waterbeheer & infiltratie

Publieke pleinen zoveel mogelijk waterdoorlaatbaar, o.a. ook via vegetatieoppervlaktes. Het zuidelijke deel dient gedeeltelijk voor wateropvang, met name in de "natte zones". Er bestaan ideeën voor dakbegroeiing. Begroeiing van talrijke daken gebeurt om extra isolerend effect en biodiversiteit te stimuleren.


N.v.t.


Biodiversiteit is nadrukkelijk een ambitie in de plannen. Doelstelling is functies in te plannen met in het achterhoofd natuurlijke leefomgeving en biodiversiteit. Vooral bij de ontwikkeling van de oevers van de Seine worden condities geschapen voor ontwikkeling van biodiversiteit. In het zuidelijke gedeelte worden condities gecreëerd voor verschillende soorten van biotopen variërend tussen droog tot vochtige/ natte niches. Planting van wilgen, populieren, els.

Educatie

Voorlichting en informatieverstrekking rond kansen van inrichting volgens principes van natuurlijke zones (en biodiversiteit). Aanplant van inheemse boomsoorten vooral eiken en esdoorn (1600 bomen).


Het zuidelijke parkachtige gedeelte tracht door lage bebouwing de condities voor biodiversiteit te verhogen in de tijd. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

81

Straatbomen die doorheen de hele wijk de groene structuurbepalende lanen vormen Toegankelijkheid

De meerderheid zijn grootschalige en publiek toegankelijke ruimtes en pleinen (o.a. Park Nautique van 4 ha). Ook de binnenkoeren van de woonblokken, vaak als groenere binnenruimte gepland zijn publiek toegankelijk (mede door het principe van "korte wegen"). O.a. de binnenruimte van een voormalige gevangenis wordt als semipublieke tuin aangelegd.


De tuinen behorende bij de bebouwing in het zuidelijke deel van de wijk worden privaat beheerd. Het beheer van het publiek groen gebeurt door de stad Lyon.


Aanplant van inheemse boomsoorten. Vooral langs de Seine aaneengesloten groene corridor die biodiversiteit wil stimuleren. Ook het zuidelijke parkgedeelte wil door zijn aanpak en beheer bijdragen tot biodiversiteit. Biodiversiteit wordt vooral in de zone van de rivieren vooropgesteld; hier worden ook ecologische maatregelen voor uitgewerkt. Er is een observatorium voor monitoring van flora en faunaontwikkeling gepland.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Vanuit het centrale project "Lyon confluence" wordt er gecommuniceerd via periodieke nieuwsbrieven en een uitgebreide projectwebsite. Hierin komt ook Saint-Blandine aan bod. Stimuleren van actieve participatie van bewoners in de planfase via een reeks

82


ateliers/ workshops. Financiering

Financiering van de publieke ruimtes met behulp van publieke middelen.


Het project is ingebed in grotere beleidsambities waaronder het Klimaatplan Lyon, acties in het kader van Agenda 21, de fasering van het project, het Actieplan Duurzaamheid (Plan d'Action Durabilité) met een tiental principes, Rationeel beheer van groene ruimte door diensten van de stad.


Regenwateropvang

Energie

Er wordt gestreefd naar CO2 neutraliteit van nieuwe gebouwen (door architectuur, isolatie, e.a.).

Materialen

Gebruik van duurzame en lokale materialen

Mobiliteit

Stad van korte wegen. Stimuleren van snelle fietsverbindingen, bijhorende voorzieningen; wijkwikkeling op maat van voetganger met o.a. vele doorsteken. Parkeercapaciteit is geraamd op 0,6 plaatsen per woning. In het zuidelijke deel is parkeren aan de rand georganiseerd. Bestaand OV aanbod wordt uitgebreid met o.a. verlenging tramverbinding(en) en nieuwe metrostations.

Sociaal

Minimum 25% van de bebouwing moeten voor de sociale huursector ter beschikking staan.

Afvalbeheer

Afvalreductie begint al van in de beginfase: zo min mogelijk afval in de fase van constructie.


83

[]

BED-ZED London [Verenigd Koningrijk]


BEDZED (staat voor Beddington Zero Energy Develoment) is de eerste en grootste CO2neutrale ontwikkeling in het Verenigd Koningrijk. De belangrijkste focus was vanaf het begin om aan te tonen dat het mogelijk was om een comfortabele, moderne levensstijl aan te houden en dit ondertussen op een draagbare schaal voor de planeet te houden. Objectieven waren daarom: geen fossiele brandstoffen, aandacht voor vermindering van energiegebruik op tal van niveaus, verlaging waterverbruik, minder afval, lokale materialen en ontwikkeling van de biodiversiteit. De impact van BedZED blijkt groter dan vooropgesteld doordat sommige infrastructuur voor de introductie van "groene technologie" uiteindelijk veel te duur en te complex was. Met eenvoudiger maatregelen die bovendien minder zouden gekost hebben zou de ecologische voetafdruk nog lager geweest zijn.

Locatie

Londen

Ligging

Zuid-Londen, Sutton, een buitenwijk van Londen

Oppervlakte

1,7 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

(London's oudste bestaande) Woningbouwmaatschappij Peabody Trust

Partners

Bill Dunster Architects ARUP BioRegional Development Group

84



Planningsproces vanaf 1999, reeds drie jaar later gerealiseerd, eerste bewoners in 2002. Een gemengde, stedelijke ontwikkeling met 82 appartementen, 271 bewoonbare kamers, en 2500 m² voor kantoren, studio‟s, shops en gemeenschappelijke voorzieningen. Er zijn een- en tweekamerappartementen, duplexen en huizen. Mix van 1/3 sociale huur, 1/3 gedeelte en 1/3 koopwoningen.

Typologie

Functiemenging

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a. studio‟s, kamers

Het is de bedoeling dat er op de site zowel gelegenheid is tot kwalitatief wonen (met winkels en recreatievoorzieningen) en werken (kantoren). Compactheid en een hoge dichtheid vormden van bij het begin van het project belangrijke aandachtspunten. De dichtheid is als volgt: 50 wooneenheden/ha, 120 werkplaatsen/ha en 4000 m² open ruimte per ha.

Woondichtheid

50 won./ha


Er is een sportveld. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

85


Huishoudelijk water wordt behandeld in een waterzuiveringinstallatie met planten. Dakterras voor elk appartement met ook wateropvangfunctie.


Er is mogelijkheid tot het kweken van groenten in het nabij gelegen ecopark en op de daktuinen.


Er wordt bij de groenaanleg gebruik gemaakt van inheemse soorten en er wordt speciaal aandacht besteed aan de vestigingseisen voor dieren en mogelijkheden voor inheemse flora.

Educatie

Het project dient als een middel om over het onderwerp waterinfiltratie, dakbegroeiing en andere ecologische maatregelen informatie te voorzien.

INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding Toegankelijkheid

BedZED bevat bijna uitsluitend privétuinen voor 71 van de 82 eenheden. Deze zijn in de vorm van daktuinen op de top van de werkplekken voor de flats, private tuinen voor de huizen en maisonnettes. Deze tuinen vormen kleine 'outdoor kamers', en variëren in grootte van 8 m2 tot 25 m2, met de meeste daktuinen van 16 m2.

Onderhoud: Privaat/ Publiek Ecologische inrichting en beheer

Bestaande grachten werden omgevormd tot waterpartijen en bestaande bomen werden bewaard.


86





Financiering BELEID & INSTRUMENTARIUM O.a. BREEAM, beleidsplannen,…

Een duurzame leefstijl is een van de doelstellingen. Vanuit deze achtergrond wordt in de beginperiode een "green lifestyle officer" aangetrokken die dit gedachtegoede actief moest promoten. Het ging echter om een tijdelijke maatregel (wat ook op kritiek stootte).


Er wordt door tal van maatregelen getracht om het waterverbruik naar beneden te halen. Voornamelijk door het gebruik van waterefficiënte toestellen en de opvang van regenwater voor huishoudelijk gebruik. De verharding wordt bovendien waterdoorlatend gemaakt.

Energie

BEDZED is heel sterk gefocust op duurzame energie en C02-neutraliteit. Voorbeelden zijn: het sterk doorgedreven gebruik van PV-panelen, een WKK, een warmtenet, natuurlijke ventilatie, doorgedreven isolatie, goede oriëntering van de gebouwen, ... Er is ruimte voorzien voor de productie van korte-omloophout.

Materialen

Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van natuurlijk, gerecycleerde, herwonnen materialen met een lage impact op het milieu, energieverbruik of vernietiging van habitats.

Mobiliteit

BEDZED heeft een "Green travel plan" opgesteld dat moet leiden tot een veel lager gebruik van de auto. Dit hoopt men te bereiken door de nood tot autorijden Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

87

te verminderen (bv. door winkels en jobs te voorzien op de site) en door alternatieven voor de auto aan te bieden (wandelen, fietsen, openbaar vervoer). Sociaal

50 % van de woningen zijn voorbestemd voor gezinnen met een laag inkomen.

Afvalbeheer

Afval bij de constructie van de wijk moest door de aannemers zoveel mogelijk vermeden worden. De bewoners worden aangemoedigd om te recycleren door gescheiden afvalcontainers in huis, met verzamelpunten in de wijk en mogelijkheid tot composteren. BEDZED wil zo trachten om de hoeveelheid huishoudelijk afval met 60% te doen dalen.

88


[]

VESTERBRO Kopenhagen [Denemarken ]


Armoede, veroudering van de wijk en socio-economische achteruitgang liggen aan de basis voor het grootschalig stedelijk vernieuwingsproject Vesterbro (Western bridge). Ambitie is een duurzame, milieuvriendelijke vernieuwing met veel aandacht voor o.a. een sociale mix naast het creëren van open groene ruimte en de reorganisatie van verkeer. Bedoeling was een project met voorbeeldkarakter. De ecologische vernieuwing kreeg vooral vorm via een aantal pilootprojecten waarvan een hefboomfunctie moet/moest uitgaan.

Locatie

Kopenhagen

Ligging

Vesterbro is gelegen aan de rand van het historisch stadscentrum, gescheiden door de rivier Vestera.

Oppervlakte

heel Vesterbro: 370ha, waarvan het stadsvernieuwingsgebied waarin ecologische principes toegepast worden 35 ha groot is.

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Kopenhagen

Partners

Gemeente en Stad Kopenhagen Stedelijke vernieuwingsmaatschappij (Urban Renewal Company) Centrum voor stedelijke vernieuwing (Urban Renovation Centre, opgericht en gefinancierd door de stad Kopenhagen) Nationale overheid Milieudienst Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

89


Eerste ideeën dateren van 1990 1997: overeenkomst tussen nationale overheid met de stad. Realisatie 1996-2002. Structurele veranderingen en experimenten via verschillende pilootprojecten vooral in de eerste fase van realisatie. 23 woonblokken (5-6 verdiepingen) met ca. 3700 appartementen voor 6000 inwoners; opvallend veel kleine appartementen (70- 80 m2), slechts 10% is in private eigendom, 45% coöperatief, 15% stad. Een van de belangrijke ingrepen omvatte het "downgraden" of de reductie van 4000 naar minder maar (lichtjes) grotere appartementen.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a.


Het is primair woongebied, maar ook gemeenschapsfaciliteiten (crèches, scholen), voorzieningen, kantoren. Woonblokken en appartementen met hoge woondichtheid die via groene, vooral publieke ruimte opgewaardeerd werden.

Woondichtheid

90

105 won./ha



Dankzij de stedelijke vernieuwing worden de binnenkoer groen (daarvoor extreem gebrek aan openbare groene ruimte), spelruimtes en parkachtige lanen aangelegd.


In het kader van pilootprojecten werden er "verticale tuinen" aangelegd.


In een aantal binnenkoeren worden in kassen groenten verbouwd. Bedoeling 1015% van het hier geproduceerde voedsel ter beschikking stellen aan de bewoners.


Vooral functioneel recreatief groen, mede gezien de hoge woondichtheid.

Educatie

Stadsboerderij of 'City Farm' is een project dat voedselsystemen en -kringlopen toont gezamenlijk met andere recreatieve en educatieve doeleinden. In het Lille Folkepark is een informatiecentrum voor ecologisch onderzoek en stedelijke vernieuwing. Er is ook sprake van een demonstratietuin van 500 m² met systeem van regenwateropvang, compostering, planten, insecten hotel e.a.


Het groen concentreert zich opvallend in de groene binnenkoeren van de woonblokken. Verder werd er investeert in groene lanen die voor meer samenhang in de wijk hebben gezorgd.

Toegankelijkheid Onderhoud: Privaat/ Publiek

Publieke toegankelijkheid domineert. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

91

Vooral collectieve binnentuinen/binnenplaatsen, die afwisselend en verschillend van elkaar zijn uitgevoerd. Enkele private tuinen. Beheer gebeurt vooral door de stad en groendienst van Kopenhagen. De tuinen worden beheerd door een lokale bewonersgroep. Er bestaan een City Garden Network. Er bestaan ook semipublieke overgangszones. Ecologische inrichting en beheer

In meerdere van de blokken wordt -op initiatief van bewoners-geëxperimenteerd met permacultuur. Voor een beperkt deel plantenkeuze die wel biodiversiteit en nichevorming ondersteunt. Er bestaan thematische kaarten waarin het ecologisch potentieel, vegetatie/fauna en groene ruimte (naast mobiliteit, water) zijn verwerkt.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Ambitie was een breed participatietraject. Maar het was/is een op en top overheid gestuurd initiatief geworden. Het Centrum voor stedelijke vernieuwing geeft periodiek een magazine uit, met oog op informeren en betrekken. Participatie is verplicht volgens de Deense wetgeving bij grootschalige vernieuwingsprojecten. Een landschapsarchitect heeft met bewoners van elk appartementsblok samengewerkt voor de inrichting van de binnenplaats. Met name bij de individuele pilootprojecten was er veel betrokkenheid en vervolgens ook geduld van bewoners (bv. bij vertragingen of moeilijkheden). Het Urban Renewal Centre speelde een belangrijke rol als facilitator bij de participatie.

92


Het huidige Centrum voor vernieuwing heeft bewonersgroepen (councils of representatives).

zijn

wortels

in

vroegere

Participatie moet ook geplaatst worden in relatie tot het groot aantal studenten dat woont in de wijk. Financiering

Nationale overheden, Stad Kopenhagen (in het algemeen, inclusief ecologische aspecten); stedelijke vernieuwingsfondsen.


Het beheer kadert binnen verschillende beleidsdocumenten, o.a. het in 2004 gepubliceerde beleidsplan “ The Green Kopenhagen”. Doel van dit park-beleid was een gemeenschappelijke basis voor het beheer van de groene wijken van de stad te creëren; daarnaast een solide basis te scheppen om ook de ontwikkeling en het onderhoud van het groen in andere gemeentelijke planning mee op te nemen. In 2007 had de Stad Kopenhagen "Eco-metropool - Onze visie voor Kopenhagen 2015” goedgekeurd. In 2009 werd het actieplan "Pocket parken, bomen en andere groene gebieden" gepubliceerd.


Regenwateropvang, regenwater voor toiletten en was, zuivering

Energie

Passieve solarenergie installaties. Door vernieuwing (installatie verwarmingsysteem e.a.) werd de CO2 emissie teruggedrongen (2500t minder uitstoot).

Materialen

Recycled materiaal

Mobiliteit

Herstructurering van vervoersorganisatie: netwerk van fietspaden en fietsstallingen


93

Sociaal

Sociale dimensie was cruciaal in beginsel gezien de samenstelling van de wijk; vandaag nog studentenwijk, werklozen,… Sociale verdringing is een belangrijk item. Als gevolg van vernieuwing vindt een sluipend proces van segregatie plaats. Het terugverdienen van investeringen (return on investment) gebeurt vooral via hogere huurprijzen na afloop van de werken (verdubbeling huurprijzen binnen 5 jaar).

Afvalbeheer

94

Afzonderlijk systeem als onderdeel van ecologische vernieuwing; compost van huishoudelijk groen wordt gezameld in de binnenplaatsen van de blokken.


[]

HAMMERBY SJÖSTAD Stockholm [Zweden ]


Het idee voor een milieuvriendelijke wijk op een voormalige haven brownfield-site heeft zijn oorsprong in een bid van de stad Stockholm voor de organisatie van Olympia 2004. Inzet daarbij was de verwezenlijking van een ecologisch woondorp voor de sporters. Hoewel de bid niet succesvol was, werd een proces van duurzame ecologische stadsvernieuwing op gang getrokken. Water diende vanaf het begin als inspiratiebron bij het ontwerp en de inrichting van de nieuwe wijk. De vertaling naar een ecologische wijk manifesteert zich nadrukkelijk in een extreem hoge aandacht voor het openbaar vervoer. Voorts werd de geïntegreerde aanpak op vlak van milieuambities vertaald in het model "The Hammerby eco-cycle"- een kringloop rond energy, water en afval.

Locatie

Stockholm

Ligging

3 km ten zuidoosten van het centrum van Stockholm

Oppervlakte

160 ha, waarvan 30 ha publieke groene ruimte

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Stockholm

Partners

Stockholm waterwerken Stockholm city Planning Bureau Stedelijke afvalstoffenmaatschappij Verschillende woningbouwmaatschappijen Birka Energi Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

95

Projectontwikkelaars en meer dan dertig architectuurbureaus


Eerste ideeën dateren van 1990. Het planningsproces werd opgestart in 1996, o.a. met opmaak van een masterplan, dat de wijk onderverdeelt in 12 deelgebieden. In 1999 gingen de werken officieel van start; fasering gebeurt per deelwijk. Einde van de werken is gepland in 2015. Realisatie van in totaal 11 000 woningen en appartementen. Alle half open woonblokken omsluiten een centraal binnenplein. De meeste bouwblokken zijn 6 verdiepingen hoog, een beperkt aantal heeft 8 verdiepingen langs de grote lanen.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere, o.a.


Naast woningen en groene ruimte zijn er kantoren, hotels, publieke en culturele voorzieningen.

Woondichtheid

50 won./ ha

96



Het waterfront vormt een essentiële kwaliteit. De wijk heeft twee grotere publieke parken en meerdere kleine buurtparken, verschillende speelterreinen voor kinderen. De lanen en groene corridors verbinden de parken en zijn schakels naar het aangrenzende natuurgebied en het bos.


Wetlands dienen als opvanggebied voor overstromingswater (naast plek voor fauna en flora). Groendaken op sommige gebouwen verzamelen het water. Ruimtelijk structuurversterkende groene lanen zijn beeldbepalend. De kanalen hebben esthetische waarde en dienen als potentiële gebied voor opvang van overstromingswater.


Geen prioriteit (mogelijk ook omwille van het klimaat).


Delen van de wijk zijn als wetlands ingericht. Op een klein, voor het vaste land gelegen (offshore-) eiland werden vlotten voor nestelende zeevogels gebouwd. Bouw van ecoduct als groen kruispunt en toegang naar het aanliggende natuurreservaat. Oude bomen (o.a. iep, berken), 150 jaar oude eiken en andere waardevolle vegetatie wordt zoveel mogelijk behouden. Bodemsanering in delen van het gebied op grond van eerdere bestemming (zware metalen, oliën, vetten).

Educatie

Het Glashuis- Informatiecenter is het kenniscentrum voor vraagstukken rond milieu en groene technologie (van solarcellen tot groendaken). Het is een partnerschapsproject tussen Stockholm waterwerken, de stad Stockholm, stedelijke afvalstoffenmaatschappij. Het wordt gebruikt voor vormingen, als Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

97

meeting point voor debatten rond duurzaamheid. INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding

Opvallend is vooral het aaneengesloten waterfront en twee parken. Verschillende (ruime) groene assen/lanen lopen door heel de wijk. Initieel is het een doel om 25 m² publiek groene ruimte per appartement te realiseren.

Toegankelijkheid

Doel is binnen een straal van 300 m van elk appartement toegang tot publieke groene ruimte van min. 25-30 m² te garanderen.


Alle pleinen en parken zijn in eigendom en beheer van de stad.


Delen van de wijk zijn als wetlands ingericht. Bestaande vegetatiebestanden o.a. een oud eikenbos werd uitgedund. Gedeeltelijk afgestorven bomen werden niet verwijderd om zo ook als niche voor vogels en insecten te kunnen dienen. De publieke parken hebben door hun inrichting nadrukkelijk ook de bedoeling om ook leefruimte te zijn voor dieren en specifieke planten species. Een aantal gebouwen is voorzien van groendaken.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Alle betrokken administraties, architecten en projectuitvoerders hebben een geïntegreerd planningsproces doorlopen; de rol van bewonersparticipatie hierin is niet duidelijk. Visievorming was in wezen een interactief proces tussen de stad en de stedelijke administratieve bedrijven (water, afval, e.a.); participatie was beperkt tot informeren.

98


Bewonersparticipatie als onderdeel van het planningproces en in de context van Lokale Agenda21. Vooral op het vlak van milieuvraagstukken in het huidige Glashuisinformatiecenter worden bewoners actief betrokken (bv. hoe water en energie sparen, groen, e.a.). Financiering

Financiering van het gehele programma inclusief groen gebeurde (en gebeurt) door een lokaal Investeringsprogramma expliciet gericht op ecologische duurzaamheid.


Per deelwijk werd er een "design code" opgemaakt, met het oog op omschrijving maar ook kwaliteitsvereisten. Groene ruimte is een van de categorieën met o.a. verdeling van publieke en private ruimte, soort beplanting, speelterreinen, verhouding vegetatie vs. verharde publieke ruimte.


Regenwaterinfiltratie, kanalen voor wateropvang bij wateroverlast en overstromingen. Er wordt geëxperimenteerd met afvalwaterbehandelingstechnieken, bestaan van moderne afvalwater behandelingsinstallatie.

Energie

De wijk staat voor toepassing van nieuwe technieken op vlak van energiebevoorrading zoals geavanceerde centrale warmtekrachtkoppeling, naast solarpanelen op woonblokken, een aantal passief huizen, e.a. Groenafval wordt ingezet voor biogasproductie.

Materialen

Bij de bouw worden zoveel mogelijk milieuvriendelijke materialen gebruikt, waar mogelijk inzet van gerecycleerd materiaal. Beschermde fabrieksgebouwen uit de jaren „30 werden behouden en kregen een herinvulling als bureaus. Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

99

Mobiliteit

Er werd een light- rail gelegd en er is een station voor het opladen van elektrische voertuigen met biogas of ethanol. De snelweg is half ingegraven in een verdiepte sleuf voor het reduceren van verkeerslawaai. Carpool parkings. Er bestaat een netwerk van fietspaden en een fietsverhuur systeem. Ook twee veerbootlijnen. Doel is om 80% van de verplaatsingen met het openbaar vervoer te doen. Parkeerplaatscapaciteit 0,65 per inwoner.

Sociaal

Invulling gebeurt vooral via een reeks van sociale voorzieningen, scholen, ouderenzorg. Uit een enquête kwam naar voren dat de bewoners niet omwille van ecologische redenen verhuizen, dat een ecologische omgeving geen invloed heeft op meer ecologisch gedrag. Veelmeer gaat het vooral om te profiteren van een aantrekkelijke groene leefomgeving.

Afvalbeheer

100

Er bestaat een pneumatisch afvalverwijderingssysteem; gescheiden verzameld en afgehaald.

Ec ow ijken- d efiniëring , inve nta risa tie en ra nd voorw a a rd en DEEL B: voorb eeld en

materiaal

wordt

[]

VÄSTRA HAMNEN Malmö [Zweden ]


Västra Hamnen wordt ontwikkeld op een oude voormalige industriële site. Het was vanaf het begin de bedoeling de wijk ecologisch en sociaal duurzaam te ontwikkelen. De wijk Bo01 werd gebouwd naar aanleiding van de Europese Tentoonstelling van Huisvesting (2001). De stad wou Bo01 realiseren als een internationaal voorbeeld van duurzame ontwikkeling met focus op duurzaam leven en (een plek voor) onderwijs. Bij de inrichting van de binnenplaatsen en andere publieke ruimtes werd gebruik gemaakt van de "Green Space Factor", te vergelijken met de BAF (biotope area factor), maar toch met eigen accenten, om voor zowel voor een minimum aan groen als ook de kwaliteit ervan te zorgen. Voor de (ecologische) kwaliteit van het groen werd er een puntensysteem aan gekoppeld. De ontwikkelaars werden verplicht uit een lijst van 35 groenaspecten telkens minimum 10 punten te kiezen.

Locatie

Malmö

Ligging

De wijk is gelegen aan de westhaven op een oud industrieterrein, op 2 km van het centrum van Malmö.

Oppervlakte

volledig schiereiland 175 ha, waarvan 22 ha wijk Bo01

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Malmö

Partners

Stad Malmö Zweeds energieagentschap, Sydkraft/E-on Bo01AB Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

101

Universiteit van Lund Bouwbedrijven


De eerste fase omvatte de herontwikkeling van de wijk Bo01 waarmee gestart werd in 1998 (1/7 opp. volledig schiereiland). Na de expo volgde de verdere uittekening voor andere delen (o.a. woonwijken Flagghusen in het noorden en Dockan in het oosten, Universiteitsholmen in het zuiden, Turning Torso in centraal gedeelte). Anno 2010 was 2/3 gerealiseerd. Finale oplevering voorzien voor 2015. Vooral woningen in Bo01 voor 1390 inwoners (inclusief landmark woontoren). In vergelijking met Malmö stad (19 inw./ha) heeft Västra Hamnen een veel hogere dichtheid.

Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Andere


In de residentiële delen van de wijk zijn bedrijven, scholen, winkels, parken en voorzieningen voor recreatie aanwezig. Voortdurende inspanningen zijn nodig om inwoners van hun ecologische voetafdruk bewust te maken. O.a. het promoten van het gebied als eco-district met een laag autobezit en -gebruik is daarbij een voortdurende strijdpunt (dat sterk onder druk staat). Västra Hamnen heeft een erg hoge dichtheid in vergelijking met de rest van Malmö (56,5 inw./ha t.o.v. 19 inw./ha). Er is wel een verschil tussen de verschillende wijken.

Woondichtheid

102

63 won./ ha



Het multifunctioneel Stapelbäddsparken (o.a. een skateboard park, een klimmuur, een ecologische speeltuin en cafés) verbindt Västra Hamnen met het centrum van Malmö. Een tweede grote park is het Ankar Park dat naast recreatie nog vele andere functies beoogt (zie hieronder).


Regenwater wordt opgevangen op groendaken, vijvers en publieke ruimtes om vervolgens via open kanalen naar zee geleid te worden. Zowel regen- als ook zeewater vervullen bewust een rol tegen de achtergrond van biodiversiteit. Verweving van groen en design is een belangrijk item in de uitvoering. Gebruik van klimplanten aan gevels wordt aangemoedigd; het wandelpad naar het centrum is met groen "ingekleed". De waterfront ontwikkeling geeft een bijzondere kwaliteit aan de wijk. Vanuit de bebouwing moeten groen en/of water zichtbaar zijn voor bewoners.


N.v.t.


Vóór de ontwikkeling van Västra Hamnen was het gebied een belangrijke broedplaats voor vogels; er is een nieuwe plaats voor hen voorzien in de noordelijke haven van Malmö. Er werden ook verschillende habitats gecreëerd voor tal van soorten, o.a. aandacht voor vlinders, vleermuizen, en inheemse planten, bloemenweides, bossen, kustbiotopen en maritiem biotopen. De planners ontwikkelden een wandelpad van Västra Hamnen naar het centrum van Malmö omgeven door groen.

Educatie

Van bij het begin van de ontwikkeling aan diende Bo01 en met naam hierin het Groen als een pilootproject met de bedoeling opgedane ervaringen en resultaten niet enkel te delen (en toe te passen), maar tot op internationaal Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

103

schaal als referentie/voorbeeld dienen. Heel concreet dient het Anchor park als modelpark om parken als middel voor natuureducatie in te zetten. Het is een "Hyrdology park", waarin verschillende biotopen werden aangelegd zoals zout water habitaten of moeraslanden. "Sense of time" als concept. INRICHTING & BEHEERSASPECTEN Spreiding

Verschillende grote parken, versterkt met een netwerk aan diverse groenelementen komt voor (daken, muren, gevels, langs het water, e.a.).

Toegankelijkheid

Publieke toegankelijkheid is bepalend in de wijk. Private voor- en achtertuintjes voor huizen met laagbouw, de tuinen aan de achterkant lopen vaak over in publieke binnenplaatsen.


Onderhoud gebeurt door de stad.


Een van de doelstellingen is een grote diversiteit aan voorkomend groen, dat met elkaar verbonden is, zgn. creëren van "transit opportunities" voor fauna via groene binnenplaatsen, publieke pleinen, tuinen, speelruimtes. Er werd bij de inrichting van de binnenplaatsen gewerkt met een "Groene Punten Systeem" (Green Space Factor vergelijkbaar met de BAF -biotope area factor), met het oog op zowel een minimum als ook kwalitatief groen in de wijk.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Dialoog tussen toekomstige bewoners en stad voor diverse thema's, zoals veiligheid, energie efficiëntie, water (overlast) afvalbeleid, maar ook lage

104


onderhoudskosten wijk. Financiering

De financiering gebeurt vooral door de stad.


Er is een districtsecoloog in dienst, met het oog op de groene doelstellingen. Bij de inrichting van de binnenplaatsen en andere publieke ruimtes werd gebruik gemaakt van de "Green Space Factor".


Regenwater wordt opgevangen op groendaken, vijvers en publieke ruimtes om vervolgens via open kanalen naar zee geleid te worden.

Energie

Västra Hamnen produceert al zijn energie lokaal en op duurzame wijze van hernieuwbare bronnen (op jaarbasis). Bovendien mogen de huizen maximaal 105 kWh/m²/jaar verbruiken.

Materialen

De materiaalkeuze in straten en de openbare ruimte zijn gekozen met het oog op een lange levensduur en de mogelijkheid tot recyclage. De basislagen van de bestrating bestaan uit gerecycleerd materiaal. Geen enkel materiaal dat voorkomt op de lijst van gevaarlijke stoffen in Zweden werd aangewend. Bovendien zijn de gebruikte materialen herbruikbaar bij afbraak van de gebouwen.

Mobiliteit

Er is veel aandacht besteed aan vormen van duurzame mobiliteit. Zo is er een sterke voetgangers- en fietsersinfrastructuur aanwezig, wordt aan autodelen gedaan en zijn alle huishoudens op maximaal 300 m van een bushalte gelegen. De wijk Bo01 is bovendien bijna autovrij. Västra Hamnen heeft zijn eigen Mobility Management Office, dat continu werkt rond sensibiliseren en duurzame leefstijl op Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

105

vlak van mobiliteit. Sociaal

De verscheidenheid aan wooneenheden (studio's, appartementen met 1 tot 5 slaapkamers) zorgt voor een gezonde sociale mix in de wijk.

Afvalbeheer

Er zijn voorzieningen voor gescheiden afval-ophaling en voedselresten worden gebruikt om energie te winnen in een vergistinginstallatie.

106


[]

ECO-VIKKII Helsinki [Finland ]


Doel was een nieuw ecologisch woongebied (als uitbreiding) dat een verbinding moest creëren met de dichtbij zijnde universiteit en het wetenschapspark. Naast ecologische doelstellingen diende de ontwikkeling economisch rendabel te zijn. De ambitie is om op termijn te evolueren in een zelfvoorzienend duurzame buitenwijk.

Locatie

Helsinki

Ligging

8 km van centrum van Helsinki, aan de rand van de stad; begrensd door ligging van een natuurbeschermingsgebied.

Oppervlakte

6,4 ha

Graad realisatie


Opdrachtgever

Stad Helsinki en Eco- community- Project

Partners

Nationaal instituut voor technologie ( National Technology Institute of Finland) Ministerie voor Leefmilieu (Ministry of Environment) Helsinki Departement Stadsplanning Helsinki Centrum voor Planning en economie Hunga Hunga Architecten (uitvoering)


In 1989 werden de eerste ideeën gelanceerd. 1995: besluit ontwikkeling van Viikki als pilootgebied voor de realisatie van het eerste "Ecologische Community project" voor Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

107

2000 inwoners. Er werd een wedstrijd georganiseerd. In 2004 werden de werken afgerond. Mix van 50% privé, 50% huurwoningen; een beperkt aantal van de kavels werden gereserveerd voor eigenbouw. Realisatie woningen in clusters van 3 tot 5 verdiepingen hoog, in de binnenkern laagbouw met 2 á 3 verdiepingen. Verder rijhuizen. Typologie

x

Huurwoningen

x

Koopwoningen

x

Appartementen

x

Rijwoningen

x

Andere, o.a.

Functiemenging

Naast huizen en appartementen zijn er winkels, restaurants, een gezondheidscentrum, en buurthuizen (community centres).

Woondichtheid

104,2 won./ha


Het "groene vinger" concept (Green finger concept) vervult een belangrijke recreatieve functie. Het "groene vinger" concept is een belangrijk visueel element dat de bebouwing doorbreekt. Het functioneert tevens als windbescherming in de vorm van een vegetatiescherm als grens tussen bebouwing en de daarachter liggende open (landbouw)gronden. Dit is vooral heel "gecontroleerd" groen tegenover het contrast met delen die meer "natuurlijk" zijn en veel rijker qua

108


soortensamenstelling. Waterbeheer & infiltratie

Groene vinger concept functioneert als wateropvang buffer in geval van overstromingen/ wateroverlast.


Vooral in de privé tuinen worden fruitbomen, bessenstruiken, groenten e.a. gekweekt. Maar fruitbomen komen ook voor in de gezamenlijke publieke ruimtes.


Voor de ontsluiting en inrichting als nieuwe wijk was de vegetatie weelderig aanwezig. Een stuk van deze spontaniteit is behouden. De beoogde evolutie is die van een "boomloos terrein" naar biodiversiteit als drijfveer voor groene ruimte. Bij de aanleg van gebouwen en groen wordt rekening gehouden met het nabije, aangrenzende natuurbeschermingsgebied. Ontwikkeling van de wijk gebeurt op gronden met een enigszins cultuurhistorische waarde; deze wordt zo maximum mogelijk gevrijwaard.

Educatie

Als onderdeel van een publiek parkgedeelte werd een soort tuincomplex (Garden cultivation centre) ingericht.


Het groen komt in grotere samenhangende deelstukken voor. Door de mix van publieke ruimte en private tuinen is er gedeeltelijk sprake van versnipperd voorkomen van groen.

Toegankelijkheid

"Green finger concept": groenstructuur vingerachtig, daartussen de bebouwing; elke kavel heeft directe toegang tot de publieke groene ruimte. Er bestaan beperkte semi publieke ruimtes, met name in de overgangszones.


Private tuinen tussen 500 - 1000m² zijn te huur. Eigenaren zijn verantwoordelijk voor het onderhoud ervan.


109

Het beheer van het Garden cultivation centre gebeurt door de Viikki Society (een groep van bewoners en/of vrijwilligers). Ecologische inrichting en beheer

Het soort van bomen en daarbij toegepaste technieken houden zoveel mogelijk rekening met het aanwezige klimaat. Hierdoor kunnen beheerskosten verminderen. Anderzijds is er wel een probleem met fruitbomen die niet bestand zijn tegen het klimaat. Een van de belangrijkste doelen is de inrichting en aanleg met het oog op het bevorderen van de biodiversiteit. Dit vertaalt zich in een parkgebied voor kinderen en jongeren, met veel aandacht voor een inrichting volgens ecologische principes, verschillende van de binnencours met tuinen die vooral onderhoudsarme planten omvatten en ook de gedeeltelijk vernatte zones ('urban wetlands"). Daarnaast is dit wenselijk in de private tuinen.




Informatievoorziening |Inspraak | Actieve betrokkenheid Er vond een uitgebreid publiek debat plaats in de aanloop naar de verkoop. O.a. rond thema's van hoe moeten ecologie, landgebruik en bebouwing vorm verkrijgen. Het besef over de kansen en het belang van ecologie hierin is heel geleidelijk aan gerijpt. Anderzijds vermelden bronnen dat bij de verkoop “de groene troeven” nauwelijks uitgespeeld worden; wat telt en voorop staat is de promotie van de gebouwen. Bij een beperkt aantal woningen, waar vooraf de toekomstige bewoners reeds waren geselecteerd, werden deze actief mee betrokken (resulterend in woningen op maat). 2/3 van de huishoudens participeert in een "monitoring project" (omtrent wonen en aspecten woonomgeving). Dit was reeds deel van de uitgangscondities bij de

110


start van het project. Financiering

Financiering gebeurt primair met publieke middelen door de stad Helsinki.


Er werden speciaal voor Viikki ecologische criteria ontwikkeld; men vond de bestaande (BREEAM, GBC) niet voldoende toepasbaar. Er bestaat een lokaal inrichtings- en bestemmingsplan. Uit een analyse kwam na voren dat een aantal bomen afsterft bij gebrek aan onderhoud én het gebrek aan kennis van planten die bestaan zijn tegen het klimaat.


De inrichting volgens de "groene vinger structuur" maakt integraal onderdeel uit van de strategie om water op te vangen in geval van overstroming. Vanuit sommige gebouwen wordt regenwater verzameld in gezamenlijke opvangvijver. Dit wordt voor de beplanting in tuinen maar ook het van de publieke groen gebruikt.

Energie

Solarenergiedistrict, laagenergiewoningen, meerderheid van de gebouwen zuidelijk georiënteerd. De straatverlichting wordt aangedreven met windenergie (via kleine windmolens bovenop de verlichtingspalen).

Materialen

Gebruik van "lage emissie materiaal" en materialen uit de regio. Er bestaan barrières tegen lawaai die samengesteld zijn uit gerecycleerd materiaal waaronder graniet. De bouwwijze is flexibel zodanig dat het interessant is voor huidige maar ook toekomstige bewoners.


111

Mobiliteit

De nieuwe wijk is goed ontsloten via het openbaar vervoer. Er is maximum 1 parkeerplaats per 80 m² woonoppervlakte. Parkeerplaatsen werden afzonderlijk verkocht.

Sociaal Afvalbeheer

112

Er bestaat een afvalmanagementplan. Veel aandacht voor recycling; bij de realisatie werden milieueffectanalyses voor elk afzonderlijk deelproject doorgevoerd vooral met oog op zo minimaal mogelijk afval te produceren.


Bronnen Voor de opmaak van de illustrerende beeldcollages werd gebruik gemaakt van het beeldmateriaal van bestaande publicaties, websites en presentaties. [Clementwijk Sint Niklaas]  Grontmij, Fris in het Landschap – Presentatie „Uitbreiding Clementwijk: een duurzame nieuwe wijk komt in beeld!‟, Publieksdag, mei 2009.  HEUTS, E., ROMBAUT, E., Duurzame stedenbouw in woord en beeld. p.25  http://www.duwobo.be/media/20091021_seminarie%20duurzame%20woonwijken_NG O-advies%20[Compatibiliteitsmodus].pdf  http://www.slideshare.net/acwslideshare/studiedag-naar-de-ecopolis-vlaanderen622010-clementwijk-fris-in-het-landschap  evr- architecten. Beeldkwaliteitsplan Clementwijk. Presentatie 13/12/2012 [Vaartkom Leuven]  http://www.tweewaters.be  Martens, M., Tweewaters, een energiezuinige wijk in Leuven. In: Ruimte p. 50-54  Van der Schaeghe, K., Nieuw gezicht voor de Leuvense brouwerswijk, Tweewaters. Jo and the city.  Van Eyckmans, V., Visionaire veelvraat. In: Audi magazine, p.56-61.  Logist, K., Maatschappelijk verantwoord ondernemen zit in ons DNA. In: Ondernemersmagazine 7-8 juli-augustus, p.16 -19. [Pic-au-vent Doornik]  http://www.groenedegem.net/index.php?page=archief&id=302  http://www.36-8.be/PHASE2/pages/04_B_maisons_balcons-jardins.php  http://www.36-8.be/PHASE2/presentation/Presentation_CALE_oct_2010.html [De Vloei Ieper]  Stad Ieper. Duurzame wijkuitbreiding 'Oostsector'. Ontwerp ambitienota. WVI, 2008.  Presentatie 'Ieper De Vloei' Provinciale contactdag, PAC Gent, 5 juni 2012.


113

[Wijk Stene Oostende]  Wijk in groei. Ervaringsverslag duurzaam openbaar groen en participatie. [De Tondelier Gent] Sociale ecowijken zijn de wijken van de toekomst. Groen! www.vriendenvanhetrabot.be/VRIENDENVANHETRABOT/NL/projecten/ www.gent.be/eCache/WRA/91/009.html Energienota Stad Gent en Concerto aanvraag Van Den Broeck, K., Albrechts, L., Segers, R., et al., Strategische ruimtelijke projecten - Maatschappelijk en ruimtelijk vernieuwend. Uitgeverij Politeia nv, Brussel, 2010, p.58-62.  BOS, R., VAN DEN BOUT, J., VAN DER PLOEG, J., VAN TILBORG, H., 34 voorbeelden in en om de stad. Landschappelijk wonen.Uitgeverij Blauwdruk, Wageningen, 2012, p.326337.

    

[EVA- Lanxmeer Culemborg]  www.ecopolisvlaanderen.be  MEIJER, M., et al, Sustainable Urban Design-The Next Step. Blauwdruk, Wageningen, augustus 2012.  HEUTS, E., ROMBAUT, E., Duurzame stedenbouw in woord en beeld. VIBE vzw, Antwerpen, december 2009, p.51-54.  http://www.stichtingterrabella.nl/Stichting_Terra_Bella/bibliotheek_-_kaarten.html [De Kersentuin Utrecht]  http://www.kersentuin.nl/  http://www.miridian.com/kt/rubrieken/projectbeschrijving.htm  http://www.pplanjer.dds.nl/2_04/kersentuin.html  Mail dhr. Evert De boer (verantwoordelijke werkgroep "omgeving" de Kersentuin, dd. 26/09/2012 [GWL- terrain Amsterdam]  BOS, R., VAN DEN BOUT, J., VAN DER PLOEG, J., VAN TILBORG, H., 34 voorbeelden in en om de stad. Landschappelijk wonen.Uitgeverij Blauwdruk, Wageningen, 2012, p.326337.  www.gwl-terrein.nl/files/artikelen/xpertmeetingecowijken.pfd  http://www.gwl-terrein.nl/?publicaties_algemeen 114


[Vauban Freiburg]  www.ecopolisvlaanderen.be/doewijzer (bezoek site op 13/08/2012)  Fiche "Vauban (Freiburg- en-Brisgau - DE)"  Freiburg, duurzame stad. Verhoeven A., Tack A., Van Alsenoy J., Garré N. 2009. VVSG.  Mail Sebastian Springer 29/08/2012  VAN DEN BROECK, K., ALBRECHTS, L., SEGERS, R., et al., Strategische ruimtelijke projecten - Maatschappelijk en ruimtelijk vernieuwend. Uitgeverij Politeia nv, Brussel, 2010, p.81-83. [Französisches Viertel Tübingen]  www.ecopolisvlaanderen.be  HEUTS, E., ROMBAUT, E., Duurzame stedenbouw in woord en beeld. VIBE vzw, Antwerpen, december 2009. [Kronsberg Hannover]  Benchmark Study. European Sustainable Urban Development Projects. Case 11. Kronsberg,  Fiche "Kronsberg (Hanovre - DE)"  Sustainable urban development - the ecologically exemplary new settlement of Hannover-Kronsberg. Karin Rumming.  Hannover Kronsberg Handbook. Planning and Realisation.City of hannover. March 2004. [Röthelheimpark Erlangen]  http://www.erlangen.de/Portaldata/1/Resources/030_leben_in_er/dokumente/roethelh eimpark/RHP_DerRoethelheimpark-2011.pdf [Danube Strasbourg]  http://www.ecoquartierdanube.sers.eu/-Avancement http://www.developpement-durable.gouv.fr/Le-plan-d-actions-Ville-durable.html (bekeken op 20/09/2012)  Concours EcoQuartiers, Quartier Danube, Strasbourg, maart 2009.  http://www.en.strasbourg.eu/en/transport-and-environment/strasbourg-andbiodiversity/preserving-and-developing-biodiversity/  Fiche "Danube (Strasbourg - France)" [Perrache Saint-Blandine Lyon]  Le journal de la confluence no 2, nov.2011- dec2012 Ec ow ijken- d efiniëring , inventa risa tie en ra nd voo rw a a rd en DEEL B: vo orb eeld en

115

  

www.lyon-confluence.fr SPLA Lyon confluence : Lyon confluence premier quartier durable WWF en France. Extrait du CDURABLE. Oktober 2010 SPLA Gran Lyon: Bienvenue à La Confluence. Clés d‟entrée pour mon quartier

[BedZED London]  BedZED - Beddington Zero Energy Development, Sutton. General information report 89. Government's Energy Efficiency Best Practice programme.  BedZED seven years on. The impact of the UK's best known eco-village and its residents. Bioregional, 2009.  Fiche "BedZed (Sutton - GB)"  http://www.bioregional.com/files/publications/BedZEDBestPracticeReport_Mar02.pdf  http://www.dac.dk/en/dac-cities/sustainable-cities-2/all-cases/social-city/bedzedpromoting-green-living/?bbredirect=true [Vesterbro Kopenhagen]  L‟agence Lille Metropole, Vesterbro, une réhabilitation écologique dans un quartier central  Christensen, K.,Vesterbro,sbs architects, Hedebygade Block. Dunkerque conference 31maart 2009  Christensen, K., Evalueringsseminar om Hedebygade karreen, 2 februar 2005  Section-3-green-urban- areas_Copenhagen.pdf  Ecoquartiers Vesterbro.pdf [Hammerby Sjöstad Stockholm]  Glashus Ett, Hammerby Sjöstad- a unique environmental project in Stockholm. Stockhom. Alfaprint 2007  Urban, D.,Conflicting perspectives in the development of Hammerby Sjöstad, mei, 2004  Glashus Ett, Hammerby Sjöstad- a new district with emphasis on water and ecology Alfaprint, april 2011 [Västra Hamnen Malmö]  Fiche "Bo01 City of tomorrow (Malmö - SE)"  Case study Västra Hamnen, Nicole Foletta (wwww.itdp.org/documents/092211_ITDP_NED_Vastra.pdf) opgezocht op 20/08/2012 116


   

Västra Hamnen. The Bo01-area. A city for people and the environment. (http://www.malmo.se/download/18.7101b483110ca54a562800010420/westernharbour 06.pdf) Opgezocht op 20/08/2012 Quartiers durables. Guides d' experienceseuropéennes. ARENE Ile-de-France, IMBE, April 2005. VAN DEN BROECK, K., ALBRECHTS, L., SEGERS, R., et al., Strategische ruimtelijke projecten - Maatschappelijk en ruimtelijk vernieuwend. Uitgeverij Politeia nv, Brussel, 2010, p.63-64, GRaBS Expert Paper 6. The Green space factor and the green points system. Annika Kruuse.

[Eco-Viikki Helsinki]  Human Settlements,Eco-Viikki- a model environmental housing project.www.hel.fi  City of Helsinki, Eco-Viikki. Aims, implementation and results. Vantaa 2005  Sustainable neighborhood Eco-Viikki Helsinki. Energy cities, 2008  www.energie-cites.eu


117

Ecowijken Definitie, inventarisatie en omschrijving van de randvoorwaarden

Recommend Documents