E-BOOK ARBEIDSRECHTSEMINAR
FRAUDE BREUKELEN 16 DECEMBER 2014
VOORWOORD
Niet-integer handelen kan ook al erg schadelijk zijn, en vaak is het een teken dat er meer speelt in een bedrijf.
eel veel bedrijven worden getroffen door vormen van economische criminaliteit. En dat hoeft echt niet alleen de directeur te zijn die zijn privé-etentjes declareert op de zaak, of die te duur reist en ook nog eens altijd zijn vrouw meeneemt. Veel vaker gaat het om diefstal van bedrijfsspullen of gevallen van cybercrime, die steeds vaker voorkomen. Het is lang niet altijd echt fraude of een vorm van corruptie zoals we die kennen uit de bouwfraude. Niet-integer handelen kan ook al erg schadelijk zijn, en vaak is het een teken dat er meer speelt in een bedrijf. Met goed voorbeeldgedrag vanuit de directie, een gedragscode die echt leeft en die ingaat op normen en waarden die het bedrijf belangrijk vindt, kun je een cultuur creëren waarin frauderen minder makkelijk wordt. Als het aan Jeroen Smit ligt, schrijver van De Prooi en Het Drama Ahold, zullen grote organisaties sowieso beter geleid worden zodra hun bestuur uit fors meer vrouwen bestaat en meer diversiteit bevat. Tijdens ons seminar over integriteit, corruptie en fraude op 16 december 2014 in Breukelen hield hij daar een vurig pleidooi voor. In dit e-book kunt u de bijdragen van Jeroen Smit en Frank ter Huurne, arbeidsrechtadvocaat bij Lexence, nog eens rustig nalezen. Lexence
Frank ter Huurne
‘Economische criminaliteit overkomt bijna alle bedrijven’ Het lijkt of kranten en hun lezerspubliek maar niet genoeg kunnen krijgen van de berichten over integriteit, corruptie en fraude, zo vaak is er iets over te lezen. Arbeidsrechtadvocaat Frank ter Huurne ziet een toename van het aantal schandalen, zowel in aantal als in financieel belang ervan. ‘De vraag is of er nou zoveel meer gevallen van fraude zijn, of dat ze door meer transparantie beter zichtbaar zijn’, vertelt Ter Huurne. Volgens hem zijn de daders van fraude binnen bedrijven vaak mannen van onder de veertig, die korter dan 5 jaar in dienst zijn bij hun werkgever. Ze werken in een functie onder het middenmanagement en doen het zelden alleen. Vaak spannen ze samen met een collega. Ter Huurne verwijst naar recente schandalen als die van politicus Jos van Rey, de Libor-affaire bij de Rabobank, de nieuw-
Frank ter Huurne citeert oud-minister Ien Dales, die ooit zei: ‘Een beetje integer bestaat niet’.
bouw van KPMG en alles wat er speelde rond de directeur van Rochdale, Hubert Möllenkamp. ‘Die gaf later wel toe dat zijn keuze om een Maserati te rijden misschien wat ongelukkig was, maar ik denk dat hij zich eerst al had moeten realiseren dat hij een veel te hoog leasebudget had.’
‘De gedragscode wordt steeds vaker ingezet om de cultuur binnen een bedrijf op een hoger plan te krijgen. Dan gaat het dus meer over begrippen als integriteit, respect, eerlijkheid, verantwoordelijkheid en vertrouwen, en is de gedragscode minder gericht op het resultaat.’
DIEFSTAL VAN INFORMATIE Wat we weten over fraude of corruptie is slechts het topje van de ijsberg. Volgens Ter Huurne was 73 procent van de bedrijven de afgelopen twee jaar slachtoffer van economische criminaliteit. Een derde van de gevallen van economische criminaliteit wordt door toeval ontdekt. Bovenaan staat diefstal van geld, goederen of fraude, gevolgd door diefstal van informatie en een snelle stijger is cybercriminaliteit. In de detailhandel heeft maar liefst 80 procent van de ondernemers de afgelopen twee jaar last gehad van diefstal van geld of goederen. ‘Corruptie en concurrentievervalsing wordt vooral gemeld in de bouw, omdat het kennelijk in de cultuur zit van die sector. Bekende voorbeelden zijn het maken van prijsafspraken, het verdelen van de markt of het vervalsen van aanbestedingen. Men koopt om, maar men laat zich ook omkopen’, weet Ter Huurne.
Frank ter Huurne citeert oud-minister Ien Dales, die ooit zei: ‘Een beetje integer bestaat niet’. Maar wat is integriteit, corruptie of fraude juridisch gezien? Corruptie is een schending van het strafrecht, fraude is valsheid of bedrog wat zowel een strafrechtelijk feit als een civielrechtelijke claim kan opleveren. Niet-integer handelen gaat vooral over een schending van geschreven of ongeschreven normen. Ter Huurne verwijst naar de Amsterdamse wethouder Rob Oudkerk. Uit een column van Heleen van Rooijen bleek dat hij prostituees bezocht, met oud en nieuw coke snoof en dat hij pornosites bezocht op zijn laptop van de gemeente. ‘Omdat hij als bestuurder betrokken was bij het sluiten van de tippelzone, vind ik dat een voorbeeld van niet-integer handelen. Als er mogelijk sprake is van niet-integer handelen, toetst de rechter of het belang van de vastgestelde normen en waarden kenbaar is voor iedereen in een bedrijf of organisatie. Het alleen maar opschrijven ervan in een gedragscode, is niet voldoende. De rechter kijkt ook naar de manier waarop daaraan uitvoering wordt gegeven.’ Volgens Ter Huurne is goed vertellen wat er van medewerkers verwacht wordt en practise what you preach uiteindelijk het beste advies voor bedrijven die integer gedrag verwachten van hun medewerkers.
GEDRAGSCODE Als de dader wordt ontmaskerd, volgt in twee derde van de gevallen ontslag, maar slechts in een kwart van de gevallen wordt ook aangifte gedaan. Ter Huurne verklaart dat vanuit het idee dat bedrijven de fraude intern willen houden. ‘Wat ook meespeelt, is dat je een ontslag kunt intrekken als je er toch naast blijkt te zitten en een aangifte niet.’ Bij ontslag op staande voet wordt vaak verwezen naar een gedragscode van het bedrijf, en hoe die is overtreden.
5
Fraudezaken die voor de rechter kwamen
COA-DIRECTEUR ROMMELT MET KILOMETERS Nurten Albayrak, directeur centraal orgaan opvang asielzoekers verdient een Balkenende-salaris en heeft een dienstauto met chauffeur. Ze werd ontslagen omdat ze het privégebruik van haar dienstauto verborgen had gehouden en haar chauffeur en secretaresse betrok bij haar fraude. Bijtelling van de dienstauto zou er namelijk toe leiden dat ze over de salarisnorm zou gaan. Ze vordert schadevergoeding voor de rechter en wil aanspraak maken op haar contractueel vastgelegde ontslagvergoeding. De rechter vond het ontslag niet onredelijk omdat ze had gelogen en gaf haar geen recht op vergoeding.
PRODUCTADVISEUR ING GEEFT INLOGCODES AAN CRIMINELEN
BESTUURDER ZORGINSTANTIE DIAFAAN GEEFT ZICHZELF BONUSSEN De bonussen had hij zichzelf onrechtmatig toegekend en dat had hij ook niet in de jaarrekening bekendgemaakt. Het werd goedgekeurd door de voorzitter van de Raad van Toezicht. De werkgever wil de arbeidsovereenkomst ontbinden. De rechter staat ontbinding wegens vertrouwensbreuk toe en kent € 45.000 ontbindingsvergoeding toe, ondanks dat een veel hoger bedrag was vastgelegd als ontslagvergoeding. Enige vergoeding vond de rechter redelijk, omdat de Raad van Toezicht ook steken had laten vallen bij het betalen van de bonussen.
VESTIGINGSMANAGER LEASEMAATSCHAPPIJ MISBRUIKT TANKPAS Deze werknemer van Autocentrum Zuid Nederland had een tankpas van de zaak. Daarmee tankt hij tweemaal in het weekend de auto van zijn vrouw vol. Totaalbedrag: € 111,58. Hij werd op staande voet ontslagen. Volgens de rechter doet de hoogte van het bedrag er niet toe, hij is terecht ontslagen. Wat zwaar meetelde was de voorbeeldfunctie die de werknemer heeft.
Een productadviseur voor particuliere en zakelijke klanten wordt gepakt wegens het doorverkopen van klantgegevens. Hij was de schakel, een soort katvanger, die zelf maar een paar duizend euro voor zijn hulp aan deze criminele activiteiten ontving. Hij wordt op staande voet ontslagen en ING vordert schade van 7,5 ton en € 140.000 onderzoekskosten. Was hij aansprakelijk? Ja, volgens de rechter wel, er is een causaal verband tussen zijn gedrag en de schade, maar omdat derden meer hebben geprofiteerd dan hij, wordt er minder schadevergoeding toegekend dan geëist werd.
HOOFD BOEKHOUDING GEBRUIKT CREDITCARDS OUD-COLLEGA’S Het gebruik van creditcards van ex-collega’s door deze werkneemster leidt tot ontslag op staande voet. Ook vordert de werkgever € 161.000 en voegt hij zich in de strafzaak die tegen haar loopt. In de civiele procedure geldt een andere bewijslast dan in de strafzaak, dus bij de civiele rechter is ze los van een strafrechtelijke veroordeling aansprakelijk. De civiele rechter acht bewezen dat ze niet-integer heeft gehandeld. Uit dit geval blijkt dat het verstandig is om in een ontslag op staande voet geen strafrechtelijke verwijten te gebruiken, want als de werkneemster niet veroordeeld wordt, valt ook de ontslaggrond weg.
1
Met overtuiging in woord en gedrag belijden wat van de werknemer wordt verwacht.
10 Aanbevelingen om fraude te voorkomen
2
Introduceer een gedragscode en vestig regelmatig de aandacht op de code, zodat de code ‘leeft’.
3
Omschrijf duidelijk wat met niet-integer handelen, corruptie en fraude wordt bedoeld en hoe het beleid op dit gebied wordt gehandhaafd.
4
Inventariseer en weeg regelmatig de risico’s.
5
Geef training en voorlichting op alle niveaus, passend bij de functies en het soort bedrijfsonderdeel.
6
Maak dilemma’s bespreekbaar, stimuleer interne melding, zonder dat werknemers hoeven te vrezen voor de eigen positie (klokkenluidersregeling).
7
Stel een duidelijk beleid vast voor interne handhaving, onderzoek en het doen van aangifte.
8
Monitor en evalueer incidenten en de werking van maatregelen.
9
Verricht regelmatig zelfreflectie en initieer een voortdurende dialoog over niet-integer handelen, corruptie en fraude.
10
Practise what you preach!
Jeroen Smit
en iedereen genoot van zijn verhaal. Hebben we dan niks geleerd van de crisis?’
‘Neem de leiding van het bedrijf soms eens flink bij de ballen’
EIGEN WAARHEID In het geval van de Wall Street-slechterik is de fraude bewezen, maar waar Smit veel tegenaan loopt bij zijn onderzoeken, is dat het net zo goed fraude kan zijn als een stommiteit. Hij noemt dat het verschil tussen slim-slecht en dom-slecht. ‘Ik heb honderden leiders gesproken, vrijwel allemaal mannen, en ze hebben stuk voor stuk een groot probleem: alle succesvolle mensen gaan in hun eigen waarheid geloven. Dan stoppen ze met luisteren. Ze hebben al het idee dat ze geweldig zijn, maar als ze dan ook nog eens prijzen krijgen, denken ze nu is het officieel, ik BEN geweldig.’
Als schrijver van boeken over Ahold en ABN AMRO heeft Jeroen Smit wel iets met de begrippen fraude, integriteit en corruptie. Hij sprak voor zijn boeken ruim 200 mannen en weet sindsdien een ding zeker, er moeten snel meer vrouwen doorstromen naar de top. Smit was laatst in de RAI naar een lezing van Jordan Belfort, over wie de film The Wolf of Wall Street is gemaakt. Belfort heeft vier jaar in de gevangenis gezeten wegens oplichting. ‘Hij vertelde glashard: ik heb eerst geprobeerd op een onethische manier rijk te worden, dat bleek niet zo duurzaam. Nu probeer ik het ethisch, dat lukt beter. En terwijl de zaal aan zijn lippen hing, vroeg ik me alleen maar af of men zich realiseerde dat dit een ongelooflijke boef is? Hij heeft zo’n 1400 gezinnen naar de rand van de financiële afgrond gebracht
‘Ook het thuisfront, een stevige partner, kan een leider die de weg kwijt dreigt te raken, alert houden.’
PSYCHIATER IN DE RVC Smit vertelt niet zo geïnteresseerd te zijn in echte boeven, mensen die gewetenloos zijn. ‘Dat zijn er maar weinig. Wat ik interessant vind, is het type mannen, dat langzaam maar zeker denkt zich iets te kunnen permitteren, gevoed door hun succes.’ Volgens Jeroen Smit is er een belangrijke rol weggelegd voor HR-managers om die leiders met beide voeten op de grond te houden, te zorgen voor gezonde checks and balances. ‘Ik roep u op, als moedige mensen, neem de leiding van het bedrijf soms eens flink bij de ballen. De hoofdverantwoordelijke blijft de baas zelf, maar dat zijn vaak diep-onzekere mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Daarom moet je volgens managementadviseur Manfred Kets de Vries een psychiater in de Raad van Commissarissen zetten.
KAPITAALVERNIETIGING Ook het thuisfront, een stevige partner, kan een leider die de weg kwijt dreigt te raken, alert houden, weet Smit. Als een CEO na een succesvolle dag bij thuiskomst direct te horen krijgt dat hij de vuilnis buiten moet zetten, komt hij weer met beide voeten op de grond. Smit denkt dat een gebrek aan diversiteit het grote probleem is van het leiderschap in de 21e eeuw. ‘Overal diezelfde witte mannen, ze bevestigen elkaar. Nederland is echt achter op dat gebied. Drie procent van de bestuurders van AEX-bedrijven is vrouw! We zijn bezig met de grootste kapitaalvernietiging van het land. Diversiteit is essentieel. In deze eeuw is echt een ander type leiderschap nodig. Niet nog meer mannen die zoals Rijkman Groenink zeggen dat alleen in het gevecht het beste van de mens naar boven komt.’ Wat Smit betreft wordt er een quotum ingesteld, zodat er in versneld tempo meer vrouwen in de top komen. ‘Neelie Kroes wilde dat nooit, tot ze, omdat ze vrouw was, in de Europese Commissie werd gevraagd door Barroso. Ze is daar heel open over. Het effect van Barroso’s actie om minimaal 30 procent vrouwen aan tafel te zetten was direct merkbaar. Veel efficiëntere vergaderingen en meer teamwork.’
BOEKENTIPS VAN JEROEN SMIT Dan Ariely, The honest truth about dishonesty: ‘We liegen allemaal altijd een beetje.’ Hal Gregersen, The innovator’s DNA: ‘We moeten leren de goede vragen te stellen.’
Valsheid in geschrifte door bestuur Ahold
5
Manieren waarop HR de baas scherp kan houden
1
Zet een psychiater in de raad van commissarissen.
2
Stel een coach voor die een bestuurslid regelmatig spreekt.
3
Zorg dat er een hofnar is die de bestuurder volgt en een keer per half jaar feedback geeft.
4
Reflectie: train mensen die naar niemand meer luisteren, om te luisteren.
5
Voed de raad van commissarissen met analyses van het gedrag van de bestuurders: als ze te vaak in het Stan Huygens journaal staan en te veel in de ik-vorm praten in interviews, gaat het niet goed meer.
Bestuurders Cees van der Hoeven en Michiel Meurs zijn in 2008 in hoger beroep persoonlijk veroordeeld door de strafrechter wegens misleiding van de accountant en valsheid in geschrifte. Smit volgde de zaak voor zijn boek Het Drama Ahold. ‘Van der Hoeven wilde Ahold een van de grootste maken, hij deed 50 overnames voor 20 miljard in 10 jaar. Hij had heel veel haast. Ahold werd een auto met groot gaspedaal en een hele kleine rem. Hij kwam vaak in scenario’s dat ze maar 50 procent van de aandelen konden kopen van bijvoorbeeld een familiebedrijf dat niet direct geheel wilde overgaan. Van Deloitte mochten ze wel de volledige omzet in de boeken zetten, als in diezelfde boeken dan ook maar stond dat je maar de helft hebt. In de Verenigde Staten werd echter geëist dat er wel een controlebrief was, waarmee Ahold zei in controle te zijn over het hele bedrijf. Meurs regelde dat met een Braziliaanse overnamepartij, maar die wilde daar niet aan meewerken, want Ahold had de controle niet met hun 50 procent aandelenbezit. Dus gaf Meurs een eenregelige side-letter af bij de controlebrief, waarin het overgenomen bedrijf zei dat ze niet akkoord ging met de inhoud van de controlebrief. Dat was volgens de rechter misleiding. Is hij slim-slecht of dom-slecht? Hij was denk ik incompetent, hij vond het een kwestie tussen aandeelhouders die hij moest oplossen. Ahold was aan het vliegen, ze waren succesvol, dit was agendapunt 26c op de vergadering van de raad van bestuur. Er heerste een overmoedige sfeer.’
MEER INFORMATIE
‘Ja, wij hebben regelmatig te maken met fraude. Laatst nog is de site van ons bedrijf nagemaakt, met logo’s en al. Via die andere site werden spullen verkocht en nooit geleverd. Vervolgens kwamen die mensen dan bij ons verhaal halen!’
‘Wij hebben een code of conduct en een anti-corruptie act die alle leidinggevenden ongeveer uit hun hoofd moeten kennen. Bij ons kan weinig mis gaan, zelfs diefstal door eigen personeel gebeurt zelden, want er wordt steeksproefsgewijs gecontroleerd aan de poort.’
‘Ik heb recent nog de voorzitter gemeld dat hij even goed moest gaan praten met de directeur. Die kan steeds slechter tegen kritiek en zegt te vaak dat het allemaal echt niet aan hem ligt. Vandaag werd ik bevestigd in het vermoeden dat we daar bovenop moeten zitten.’
Lees meer over Jeroen Smit - http://bit.ly/1zNG5Ie Lees hier de publicatie ‘Ontslag wegens fraude; waar liggen de valkuilen?’ - http://bit.ly/1D3PNF6 Lees hier de publicatie ‘Fraude en de grenzen van zorgvuldig onderzoek’ - http://bit.ly/1vDNAv2
AGENDA Het hele jaar door organiseert Lexence seminars en cursussen. Bekijk hier onze agenda - http://bit.ly/1vDNZxn
ARBEIDSRECHTTEAM
COLOFON
MARK KEUSS Advocaat & Partner
FLOOR DAMEN Advocaat & Partner
T: +31 20 5736 84M: M: +31 65 3128 550
T: +31 20 5736 858 M: +31 65 2615 600
FRANK TER HUURNE Advocaat & Partner
JUDITH SCHULP Advocaat & Partner
T: +31 20 5736 839 M: +31 61 0960 633
T: +31 20 5736 822 M: +31 65 1083 133
Dit e-book is een uitgave van Lexence Lexence Peter van Anrooystraat 7 1076 DA Amsterdam T: +31 20 5736 736 F: +31 20 5736 737 E:
[email protected] Redactie Erik Jan Bolsius - Jurist in communicatie Frank ter Huurne – Lexence Machteld Mentink – Lexence Vormgeving Bruna & Bruna
ALWIN STEGE Advocaat & Counsel
Fotografie Guus J. Baks - PhotoCom Fotograaf
T: +31 20 5736 826 M: +31 65 4205 587
© Lexence, Amsterdam lexence.com Disclaimer De informatie in dit e-book is uitsluitend bedoeld voor algemeen gebruik. Ondanks het feit dat Lexence de grootste zorgvuldigheid betracht bij de vervaardiging van deze publicatie is het niet uitgesloten dat de verschafte informatie op enig moment, als gevolg van ontwikkelingen of gewijzigde inzichten, onjuistheden bevatten. Lexence kan voor eventuele onjuistheden niet aansprakelijk worden gesteld.
