LESBRIEF ‘DUURZAAM LEVEN’
OKTOBER
2010
Door Henk Jongsma, hoofdauteur Op niveau tweede fase
Duurzaam leven 1
Inleiding Klimaatverandering, opwarming van de aarde, milieuvervuiling, uitputting van grondstoffen: je hoort er bijna iedere dag over. Politici en deskundigen vergaderen erover, stellen grote plannen op ... Allemaal heel goed, waarschijnlijk. Maar de vraag blijft: wat kunnen wij doen? Wat kan onze bijdrage zijn? Tom Bade deed in Trouw van 10 april een paar voorstellen om duurzaam te gaan leven. De vraag is hoe realistisch die voorstellen zijn: kunnen we leven zoals hij voorstelt? En een tweede vraag is natuurlijk: willen we wel zo leven?
In deze lesbrief: lees je het artikel waarin Tom Bade zijn voorstellen deed en voer je daarbij een paar leesopdrachten uit; reageer je op zijn voorstellen; discussieer je over zijn voorstellen.
2
Artikel Tom Bade
Kleinburgerlijk leven, dat is pas echt duurzaam 1 Melancholie is een prima eigenschap voor een milieuvriendelijk bestaan. Persoonlijk ben ik nogal gehecht aan spulletjes. Weinig wordt weggegooid. Ik heb nog vier houthakkersbloezen die stammen uit de laatste jaren van mijn studententijd. Dan praten we dus over 1987. En ik draag ze nog steeds. Nog steeds stoer. Mijn militaire kisten van lichting 88/6 moest ik laatst na jaren trouwe dienst weggooien omdat het leer gebarsten was. Mijn hart brak toen ik afscheid moest nemen van deze bikkels. Mijn kamer heb ik nog vol met spullen uit mijn jeugd en van mijn overleden vader en opa’s. Ikea gaat aan mij voorbij. Heel duurzaam. 2 Laatst werd ik geïnterviewd en werd ik langs de duurzame meetlat gelegd en natuurlijk ging het gelijk over de auto, het afval scheiden en de vakanties (met vliegtuig of niet). Wat daarbij opvalt, is de aandacht die vooral producten met een uitlaatje dan krijgen: vliegtuigen, auto’s, scooters en wat al niet meer. Dat deze worden gezien als het grote kwaad, is een algemeen verschijnsel. Maar waar verdraaid weinig aandacht aan wordt geschonken, zijn de grondstoffen en de energie die zijn gaan zitten in de keuken die we er net uit hebben gesloopt omdat-ie nu alweer tien jaar oud was en niet meer geheel paste in de laatste mode. 3 Sla een wc-pot stuk die niet geheel je eigen stijl is, maar die nog honderd jaar mee had gekund, en dat staat toch al gauw gelijk aan een paar duizend kilometer scheuren in je Prius. Niet meegaan met de mode levert tegen deze achtergrond ook een belangrijke bijdrage aan een duurzaam bestaan. Dan kun je zaken namelijk letterlijk en figuurlijk langer aanhouden. Mijn houthakkersbloes was ouderwets, maar recent zag ik dat ik weer helemaal bij ben. Gewoon een kwestie van volhouden en je bent weer hip, als je al niet gewoon stijlvast en uniek bent. 4 Natuurlijk leidt spaarzaam gedrag wel tot onhandige situaties. Als je bijvoorbeeld op bezoek komt bij een gezin waarbij de schoenen uit moeten en jij je oude sokken net aan hebt. Maar dat zijn de uitzonderingen. Gemiddeld gesproken is gehecht zijn aan spullen zeer duurzaam. 5 En ook voor niet-materiële zaken gaat dit op, net zoals voor persoonlijke relaties. Ik ben ook erg gehecht aan vrouw en kinderen. Ook dat is lekker duurzaam. Onderzoek heeft uitgewezen dat de snelle groei van het aantal eenpersoonshuishoudens, bijvoorbeeld door echtscheiding, een belangrijke hindernis vormt op weg naar een duurzamere economie. Allemaal een eigen huis, eigen
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
1
LESBRIEF ‘DUURZAAM LEVEN’
OKTOBER
2010
koelkast, eigen auto, eigen parkeerplaats. Zeer onduurzaam. Tenzij er geen kinderen komen; dat is dan wel een bijdrage aan het verminderen van het grootste milieuprobleem: overbevolking. 6 Kortom, alles houden is dus zeer duurzaam en van alles houden ook. Dat kan ook over kleine, dagelijkse dingen gaan. 7 Per jaar gooit Nederland voor vijf miljard euro aan voedsel weg, gewoon omdat men denkt dat het te oud is. Kliekjesdag zou wat dat betreft weer in ere moeten worden hersteld. Waarom geen boerenkoolstamppot die voor de tweede keer wordt opgewarmd, en daarmee ook nog eens gewoon lekkerder is dan die van de eerste dag? 8 Ook een belangrijke bijdrage aan een duurzame samenleving: kleinburgerlijkheid. Gewoon iedere dag op de fiets naar het werk, boterhamtrommeltje achterop onder de snelbinder, op vakantie naar de camping in Valkenburg en ’s avonds lekker knutselen in de schuur, waar alles wat oud is, wordt hersteld. 9 Deze vormen van duurzaamheid zijn echter geen trend. Het zijn natuurlijk de flamboyante kosmopolitische burgers die de definitie van duurzaamheid bepalen. Dus je kunt zo vaak de wereld rondvliegen als je maar wilt, als je je eigen CO2-bos maar aanlegt. Je kunt prachtige vloeren slopen, zo lang die nieuwe maar van FSC-hout is. En je kunt rijden dat het een lieve lust is, zo lang het maar hybride is. 10 Maar eerlijk is eerlijk: het zijn de kleinburgerlijke lieden die echt duurzaam leven. Dat zijn de mensen voor wie geluk ‘in hele kleine dingen’ zit. Ik ga morgen daarom weer lekker achter in het bos hardlopen in mijn runningpant uit 1985. Dat is trouwens nog een belangrijk voordeel van het lang doordragen van je kleding: je krijgt snel in de ‘gaten’ wanneer het ‘ietsje meer is’ en je dus weer aan de bak moet. Morgen dus. Tom Bade, consultant op het gebied van natuur en economie In: Trouw, 10 april 2010
Opdracht 1
Lastige woorden
In de tekst komen woorden voor die je misschien minder goed of helemaal niet kent. Maar vaak kun je de betekenis van zo’n woord wel (ongeveer) afleiden uit de context (de zin of de alinea). a
Alinea titel 1
2 3 4 5 7 9
Zet in de derde kolom de betekenis die jij denkt te weten of die je afleidt uit de context. Als je niet zeker bent van de betekenis, zet er dan een vraagteken achter. Controleer die betekenis vervolgens in een woordenboek (bijvoorbeeld in de Van Dale Hedendaags Nederlands online) en zet die betekenis in de vierde kolom. Let op: jouw betekenis in kolom 3 hoeft natuurlijk niet precies zo onder woorden gebracht te zijn als die in het woordenboek, als het maar op hetzelfde neerkomt. Woord kleinburgerlijk duurzaam melancholie milieuvriendelijk kisten lichting meetlat recent stijlvast spaarzaam niet-materiële overbevolking kliekjesdag trend flamboyant kosmopolitisch CO2-bos
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
Vermoedelijke betekenis
Werkelijke betekenis
2
LESBRIEF ‘DUURZAAM LEVEN’
9 10 bronvermelding b
OKTOBER
2010
hybride runningpant consultant
Wat valt je op bij het opzoeken in je woordenboek van de woorden: - kisten, - stijlvast, - niet-materiële, - CO2-bos, - runningpant?
Opdracht 2
Functies van tekstgedeelten
Binnen de hele tekst kan een zin of een alinea een bepaalde functie hebben. In de zin staat bijvoorbeeld een uitleg van wat daarvoor is beweerd, of een voorbeeld. Een alinea kan een toelichting zijn op de alinea daarvoor, of kan een bewijs zijn voor wat daarvoor is beweerd, enzovoort. Soms gaat het om een paar zinnen of om een paar alinea’s samen. Omcirkel bij de volgende zinnen en alinea’s de juiste functie. Alinea 1
2 2
3
3 4
4 5
5
6
8 8
Tekstgedeelten Ik heb nog vier houthakkersbloezen die stammen uit de laatste jaren van mijn studententijd. Dan praten we dus over 1987. En ik draag ze nog steeds. Dat deze worden gezien als het grote kwaad, is een algemeen verschijnsel. Maar waar verdraaid weinig aandacht aan wordt geschonken, zijn de grondstoffen en de energie die zijn gaan zitten in de keuken die we er net uit hebben gesloopt omdat-ie nu alweer tien jaar oud was en niet meer geheel paste in de laatste mode. Niet meegaan met de mode levert tegen deze achtergrond ook een belangrijke bijdrage aan een duurzaam bestaan. Dan kun je zaken namelijk letterlijk en figuurlijk langer aanhouden. Natuurlijk leidt spaarzaam gedrag wel tot onhandige situaties. Als je bijvoorbeeld op bezoek komt bij een gezin waarbij de schoenen uit moeten en jij je oude sokken net aan hebt. Gemiddeld gesproken is gehecht zijn aan spullen zeer duurzaam. En ook voor niet-materiële zaken gaat dit op, zoals voor persoonlijke relaties. Ik ben ook erg gehecht aan vrouw en kinderen. Ook dat is lekker duurzaam. Tenzij er geen kinderen komen; dat is dan wel een bijdrage aan het verminderen van het grootste milieuprobleem: overbevolking. Kortom, alles houden is dus zeer duurzaam en van alles houden ook. Dat kan ook over kleine, dagelijkse dingen gaan. Ook een belangrijke bijdrage aan een duurzame samenleving: kleinburgerlijkheid. Gewoon iedere dag op de fiets naar het werk, boterhamtrommeltje achterop onder de snelbinder, op vakantie naar de camping in Valkenburg en ’s avonds lekker knutselen in de schuur, waar alles wat oud is, wordt hersteld.
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
Functie beschrijving / oplossing / voorbeeld / uitleg / toepassing conclusie / constatering / oorzaak / standpunt / uitbreiding vaststelling / tegenstelling / toegeving / tegenwerping / probleemstelling
oplossing / advies / aanbeveling / conclusie / uitbreiding bewijs / toelichting / oproep / standpunt / voorwaarde voorbeeld / mening / gevolg / toegeving / probleemstelling
uitwerking / uitbreiding / definitie / samenvatting / bewering theorie / uitwerking / uitbreiding / vaststelling / hypothese tegenstelling / toegeving / tegenwerping / oproep / afweging theorie / vaststelling / samenvatting / standpunt / voorwaarde uitbreiding / toepassing / uitwerking / definitie / nuancering oproep / verklaring / reden / voorbeeld / oplossing
3
LESBRIEF ‘DUURZAAM LEVEN’
OKTOBER
9
Deze vormen van duurzaamheid zijn echter geen trend.
9
Het zijn natuurlijk de flamboyante kosmopolitische burgers die de definitie van duurzaamheid bepalen. Dus je kunt zo vaak de wereld rondvliegen als je maar wilt, als je je eigen CO2-bos maar aanlegt. Je kunt prachtige vloeren slopen, zo lang die nieuwe maar van FSC-hout is. En je kunt rijden dat het een lieve lust is, zo lang het maar hybride is. Dat zijn de mensen voor wie geluk ‘in hele kleine dingen’ zit.
10
Opdracht 3
2010
probleemstelling / tegenstelling / vaststelling / relativering / ontkenning beschrijving / voorbeeld / uitwerking / toelichting / verklaring
conclusie / bewering / argument / toelichting / tegenstelling
Redeneringen
Elke redenering bestaat uit ten minste twee delen: 1 een stelling (bewering, standpunt, mening), 2 een argument. In veel redeneringen wordt meer dan één argument gebruikt. Als dat het geval is, wordt de redenering vaak afgesloten met een conclusie, zeker als het om uitgebreide argumenten gaat. Stelling en argumenten zijn verbonden (of kunnen worden verbonden) door het signaalwoord want. Maak de redeneringen hieronder volledig. Dus vul of een stelling of een of meer argumenten in. Soms kun je die rechtstreeks uit de tekst halen, soms moet je ze uit de tekst afleiden. Alinea 2 2 2
Stelling Vliegtuigen, auto’s, enzovoort zijn het grote kwaad. Het vervangen van een tien jaar oude keuken is nodig. Het vervangen van een tien jaar oude keuken is een slechte zaak.
3
Niet meegaan met de mode levert een belangrijke bijdrage aan een duurzaam bestaan. Met mijn houthakkersbloes ben ik nu weer helemaal bij.
3 5
5 7 8 9 9 9
Argument
Eenpersoonshuishoudens vormen een hindernis op weg naar een duurzame economie. Eenpersoonshuishoudens kunnen heel duurzaam zijn. Kliekjesdag moet in ere worden hersteld. Ik ga op de fiets naar mijn werk, met een broodtrommeltje achterop. Ik kan gerust de wereld rondvliegen.
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
Mijn vloer is van FSC-hout. Ik rij in een hybrideauto.
4
LESBRIEF ‘DUURZAAM LEVEN’
3
OKTOBER
2010
Reactie op het artikel van Tom Bade
De schrijver, Tom Bade, was in 1987 student (alinea 1). Je kunt dus wel nagaan hoe oud hij nu ongeveer is. En misschien heb je bij het lezen ook wel gedacht: typisch een stukje van een ouder iemand. Voor jonge mensen is het helemaal niet zo gemakkelijk, misschien zelfs wel onmogelijk, om zo duurzaam te leven als Tom Bade. Maar misschien dacht je ook wel: ja, zo zou het eigenlijk moeten, zo zou iedereen eigenlijk veel meer moeten gaan leven. Maar kan dat? Kies een van de volgende opdrachten. a
Schrijf een brief aan Tom Bade, waarin je vertelt dat je zijn ideeën waardeert, maar dat je niet zo goed weet hoe mensen van jouw leeftijd volgens die ideeën zouden moeten leven. Je wilt als jongere toch de wereld ontdekken, je hoort bij een bepaalde groep, je meningen en ideeën staan nog lang niet vast, enzovoort. Leg hem jouw situatie uit, en vraag advies.
b
Schrijf een ingezonden brief aan de krant, waarin je uitlegt dat die ideeën van Tom Bade typisch de ideeën zijn van iemand van middelbare leeftijd, maar dat jongere mensen beslist niet volgens die regels kunnen en willen leven.
c
Kliekjesdag, een broodtrommel, kapotte sokken ... Dat is toch volstrekt niet meer van deze tijd? Schrijf een spottend ingezonden stuk aan de krant waarin je duidelijk maakt dat dit de ideeën zijn van iemand die hopeloos achterloopt, die wereldvreemd is.
d
Schrijf een oproep aan leeftijdgenoten: als iedereen meedoet, moet het toch mogelijk zijn om samen modezucht en groepsdwang te doorbreken?
Voor alle vier de opdrachten geldt: Zorg voor een goede opbouw (pakkende inleiding, middenstuk met standpunten, argumenten en vragen, slot met oproep of conclusie). Hou je aan de regels van spelling en interpunctie. Hou je doelgroep in de gaten: pas je in taalgebruik en voorbeelden aan aan de groep voor wie je schrijft.
4
Discussie
In een discussie probeer je samen tot een oplossing of tot een standpunt te komen. Vorm een groep van maximaal acht leerlingen en kies een van de leden tot voorzitter. Je kunt kiezen uit twee onderwerpen: 1 Is duurzaam leven eigenlijk wel nodig of mogelijk? Dit is een meningvormende discussie. 2 Hoe kunnen wij duurzamer leven? Dit is een probleemoplossende discussie. Let er bij jullie discussie op dat iedereen voldoende kan meedoen. Laat elkaar zoveel mogelijk uitspreken. Zorg met elkaar voor een goede afronding, waarin het standpunt of de oplossing wordt geformuleerd. Tip: kijk ook eens op www.duurzaamheid.nl.
© THIEMEMEULENHOFF, 2010
5
