Voorwoord voorzitter

Modelspoorvereniging MD Drachten e.o.

25e Jaargang 2013 nr: 1

WISSELKOERIER

In dit nummer Voorwoord 25 jaar Modelspoor vereniging Drachten `t Seinhuis Nieuwe leden stellen zich voor. De ontwikkeling van de spoorwegen in Nederland Cumbres&Toltec Scenic Railroad.

Voorwoord voorzitter 1 3

5 6 7 9

Voorzitter: F. de Jong tel: (0512) 51 96 68 Secretaris: C.H.B. Gunnink tel: (0512) 30 36 01 [email protected] Penningmeester: H. Bijl tel: (0516) 46 36 12 Overige bestuursleden: E. Luxen tel: (0511) 47 24 14 K. Dieterman tel: (0512) 51 88 84

26 maart 2013.

Op 22 februari hebben we weer een jaarlijkse ledenvergadering gehad. Vooral bij het hoofdstuk over het beleid voor 2013 was er een levendige discussie over diverse onderwerpen. De belangrijkste wapenfeiten wil ik hier de revue laten passeren. In mei volgend jaar bestaat de Modelspoorvereniging “MD” Drachten e.o. 25 jaar. Dit willen wij niet ongemerkt voorbij laten gaan. Het bestuur zal over enige tijd met een voorstel komen hoe we dit gaan vieren. Maar ook suggesties van leden zijn welkom. Als aanloop hier naartoe zal onze oud voorzitter en erelid Jan Berends een terugblik geven in deze Wisselkoerier. Op verzoek van meerdere leden zal er een coördinator voor de modelbanen worden aangesteld. Hij zal de communicatie tussen de bouwers en het bestuur verzorgen. Eén van de bestuursleden zal deze taak op zich nemen. In de volgende Wisselkoerier meer hierover. De analoge baan zal niet alleen in bedrijf worden gehouden maar ook zal er het nodige onderhoud aan moeten worden gepleegd. Het bestuur zal dit organiseren. Een aantal weken geleden is er een aanrijding geweest op de analoge baan. Hierbij is schade ontstaan aan een locomotief. De vereniging is hiervoor niet verzekerd. Ieder die een trein op een club laat rijden is verantwoordelijk voor zijn eigen rijdend materieel en zal bij problemen zijn eigen trein stop moeten zetten. Wat betreft de excursie is er niets nieuws onder de zon. We zullen proberen om de excursie die vorig jaar niet doorging, omdat er te weinig animo was, dit jaar opnieuw organiseren. Mogelijk nog voor de zomer. De website wordt op dit moment niet meer van nieuwe informatie voorzien. Achter de schermen wordt hard gewerkt om een geheel nieuwe website de lucht in te krijgen. Over niet al te lange tijd hopen we de vernieuwde site te kunnen laten zien. En het is de bedoeling dat deze site zowel een algemeen als een afgeschermd gedeelte krijgt. De verzending van de Wisselkoerier blijft zoals het nu is. Zoveel mogelijk digitaal maar als het niet anders kan gewoon in zwart/wit per post. Wij als bestuur hopen dan wel dat ons periodiek digitaal net zo goed wordt gelezen als vanaf papier. Als laatste de aankondiging van de eerste thema avond van dit jaar. Op woensdagavond 17 april 2013 zal Edward een demonstratie weatheren verzorgen. De leden die mee willen doen dienen zich vooraf op te geven. De leden moeten zelf een wagon meenemen die ze willen vervuilen. Het krijt e.d. wordt beschikbaar gesteld. Op deze avond zal er niet aan de modules worden gewerkt. Met een vriendelijke groet en graag tot ziens, Fetze de Jong, voorzitter. het begin van het seizoen voor de modelspoor hobby voor de deur

Pagina 2

MODELSPOORVERENIGING MD DRACHTEN E.O. Verenigingsruimte Secretariaat e-mail

K.v.K. Leeuwarden 4000627

: De Gaffel 36b Drachten : Toarteltoan 5, 9247 GB Ureterp : [email protected]

Lidmaatschap Leden Gezinsleden + Juniorleden (juniorleden t/m 17 jaar) Donateurs Betaling op Ledenadministratie

Bijeenkomsten Advertentietarieven Sponsors eRHa Electronica Kingma van der Wal Bijlsma autobedrijf G. van der Linde Garage Boekema Installatiebedr. Gebr. Koning Treinenshop Heerenveen

: € 70,= : € 30,= : € 30,= :giro 603 72 01 t.n.v. Modelsp.Ver.MD-Drachten K. Dieterman De Twee Gebroeders 299, 9207 BL tel: (0512) 51 88 84 e-mail: [email protected] : woensdagavond 19.00 uur - 22.30 uur zaterdagmiddag 13.30 uur - 17.30 uur 1/8 pagina ½ pagina Drachten de Wilgen Surhuisterveen Beetsterzwaag Ureterp Ureterp heerenveen

€ 12,50 € 50,00

¼ pagina

Tj. Nicolai Einte Visser Textline Garage Willem Baron Buysrogge Safe b.v EP: Gustin Wiersma Logistics

€ 25,00

Drogeham Damwoude Drachten Ureterp Assen Emmercompascuum Surhuisterveen

Data Wisselkoerier De volgende data zijn de sluitingsdata voor het aanleveren van kopij: Wisselkoerier nr. 2 = 1 juni 2013

Data Beursen Op de volgende data zijn de banen van “MD” of haar leden te bekijken:geen

Pagina 3

25 JAAR MODELSPOORVERENIGING DRACHTEN EO – EEN TERUGBLIK In mei 2014 zal de Modelspoorvereniging Drachten en omstreken, zoals onze vereniging officieel heet, als zodanig haar 25-jarig jubileum kunnen vieren. Op 9 mei 1989 vervoegden drie leden, Joop Buursma, Gerard Hartgers en ondergetekende, Jan Berends, zich ten kantore van notaris Mulder aan de Berglaan te Drachten, om daar de akte van oprichting te tekenen, waarmee de MD dan ook officieel te boek zou zijn gesteld. Het zal in de loop van 1988 geweest zijn dat bij mij de gedachte opkwam dat er misschien meer hobbyisten in de omgeving zouden voelen voor het idee eens in de zoveel tijd een modulebaan op te zetten. Gevoed werd dit idee door diverse artikelen in met name het tijdschrift “Bahn & Modell”, waarin beschreven werd hoe bijvoorbeeld de mensen van FREMO (Freundeskreis Europäischer Modellbahner) hun sessies beleefden. Na een gedachtewisseling met de plaatselijke modelbouwwinkelier, Jos Notermans, besloot ik via zijn winkel formuliertjes te verspreiden om eens te peilen of het idee levensvatbaar zou zijn. Al na vrij korte tijd bleek dat dit wel degelijk het geval was, in een maand tijd werden zo’n twintig à dertig formuliertjes geretourneerd, zodat ik op zoek ging naar een geschikte locatie om een eerste bijeenkomst te beleggen. Die vond ik in het buurtcentrum in de Drait, It Fallaet. De kosten konden binnen de perken worden gehouden doordat slechts een luttel bedrag per persoon per dagdeel werd berekend, en bovendien zou Jos Notermans van Hobby & Modelbouw de koffie voor z’n rekening nemen. Wat er die eerste avonden –vooralsnog werd er één keer per maand een bijeenkomst belegdallemaal is besproken en gedaan, staat me na vijfentwintig jaar niet echt helder meer voor de geest. Een hoogtepunt was in elk geval de vertoning van een video over de “Langer Heinrich”, de ertstreinen van Emden naar het Ruhrgebiet. Wat naast het vermaak in de vorm van films en workshops ook ter sprake kwam, was de term ‘Vereniging’. Nu heeft het nooit zozeer in mijn bedoeling gelegen een heuse vereniging met alle daaraan verbonden rompslomp op te richten, mij stond meer een los verband van een aantal hobbyisten met module-aspiraties voor ogen, maar in de loop van de volgende bijeenkomsten werd de roep om zo’n vereniging op te richten steeds duidelijker. Een citaat uit wat later de Wisselkoerier zou worden, december 1988:

“We zijn nu een keer of drie bij elkaar geweest, is het niet? Terugkijkend, waren die bijeenkomsten best wel gezellig en ook wel leerzaam, maar erg veel verder zijn we eigenlijk niet gekomen. We zullen nu toch zo langzamerhand moeten beslissen of we een vereniging willen worden en wanneer we met modules aan de gang gaan.”

Uiteindelijk werd zo’n bijeenkomst van “losse hobbyisten” tot een soort oprichtingsledenvergadering uitgeroepen, waarin werd vastgesteld wie er in het te vormen bestuur zitting zouden gaan nemen, er werd gepraat over statuten en een huishoudelijk reglement, over contributie, verenigingsruimte en tal van andere zaken. Het bestuur zou worden gevormd door de volgende personen: Edward Luxen, bestuurslid; Marinus Houtzager, bestuurslid; Joop Buursma, penningmeester; Gerard Hartgers, secretaris en tenslotte Jan Berends als voorzitter. Tja, dat krijg je er van. Was niet mijn bedoeling, maar goed, toe maar. Wil je als groepje enthousiastelingen je zaakjes goed voor elkaar hebben, dan is het handig om je te organiseren als rechtspersoon. Je kunt natuurlijk als groep enthousiastelingen blijven fungeren,

Pagina 4 maar wat als je bijvoorbeeld een ruimte wil huren om daar je activiteiten als vereniging te gaan ontplooien? Als je als vereniging geregistreerd staat bij de Kamer van Koophandel, ben je zo’n rechtspersoon. Om je als vereniging bij de KvK in te kunnen schrijven, is het nodig dat er bij de notaris een akte van oprichting wordt getekend. Vooraleer daartoe over te gaan, zal de notaris zich ervan overtuigen of de vereniging niet in conflict komt met de wetgeving op dat gebied; dit moet blijken uit de Statuten, waarin nauwgezet staat omschreven wat de doelstelling van de vereniging is en hoe –en met welke middelen- zij die wenst te bereiken.

Deze statuten worden aangevuld door een huishoudelijk reglement, waarin zaken worden geregeld voor zover daarin niet wordt, of hoeft te worden, voorzien door de statuten. Dit huishoudelijk reglement is een zaak van de vereniging zelf, en kunnen, indien nodig of gewenst, door de vereniging, middels de Ledenvergadering, worden gewijzigd. Wil je echter de statuten wijzigen, is opnieuw een gang naar de notaris vereist. Zowel de statuten als het huishoudelijk reglement zijn door Gerard Hartgers destijds verzorgd, als ik me goed herinner heeft hij bij bevriende verenigingen allerlei voorbeelden bij elkaar geharkt, waaruit tenslotte de “papieren” voor de MD zijn gedistilleerd. Joop Buursma mag de verdienste worden toegekend, de vereniging ook in financieel opzicht van de grond te krijgen. Als geen ander wist hij hoe een begroting op te stellen, een ledenbestand te beheren en meer in het algemeen zorg te dragen voor een behoorlijk financieel beheer. Rinus Houtzager fungeerde in die tijd als een soort mentor, als bestuurslid van een ouderenorganisatie was hij behoorlijk op de hoogte met het reilen en zeilen van een vereniging in oprichting. Edward Luxen tenslotte gaf blijk van organisatorische talenten. Het succes van diverse themaavonden kwam dankzij zijn inzicht in praktische mogelijkheden tot stand. Ook later zou zijn pragmatisme tot groot nut blijken te zijn, maar daarover in een volgende aflevering meer. Jan Berends.

Pagina 5 `T SEINHUIS Ook de laatste maanden bruist het van de bouwactiviteiten.Aan Drachtsterpoort is een nieuwe keerlus gekoppeld.De N-ers zijn druk maar er is nog niet veel te zien De Märklinmodulebaan heeft een nieuwe tunnel gekregen en Peter is met de boog bezig.

Nieuw is het eindstation van Ridzert dat momenteel proefdraait .

De mijn heeft een schaduwstation gekregen en er is enige scenery toegevoegd.

Henk is bezig met de perrons op de Märklinbaan en kan intussen bijna de hele baan berijden…..schijnt ergens nog een schroefje los te zitten.Hierover de volgende keer meer. EL

Pagina 6

Nieuwe leden stellen zich voor..... De modelbaan van Jan van der Brug. Met deze rubriek proberen we soms twee vliegen in één klap te vangen, namelijk het voorstellen van een lid dat nog niet zolang bij de vereniging is en gelijk om een indruk te krijgen van zijn modelbaan thuis. Het begon zoals bij velen van deze generatie met een opwindtrein met een tweetal wissels en de nodige blikken rails. In dit geval zelfs aangevuld met een aantal wagons van het zelfde materiaal. Op een verhoging gemaakt van theekisten die bij een plaatselijke theefabriek (DE Joure) werden weggehaald en werden versterkt met latjes, kwam een spoorbaan te liggen. Maar als je dan wat ouder wordt wil je toch wel iets anders. Op de achtste verjaardag komt het er dan werkelijk van. Een echte Trix elektrische half nul trein wordt gekocht financieel aangevuld met een gedeelte van het gespaarde zakgeld. Doordat de set was voorzien van nieuwe Trixrails paste dit niet op de rails van de trein van zijn oudere broer. Door middel van overgangsrails werd dit probleem opgelost. Nu kon op de tafel in de kamer een mooie baan worden uitgelegd en als je mazzel had mocht het ook nog een paar dagen blijven liggen. De huisjes werden zelf gemaakt. Karton was het basis materiaal, zelfs het huis van de tandarts in Joure, met zijn voor die tijd bijzondere architectuur, werd nagebouwd. Ook werden er lantarens gemaakt door zwakstroomdraden door een plastic rietje te schuiven en aan de bovenkant een lampje te solderen. De voeding kwam dan van een oude beltransformator. Maar op een gegeven moment kom je op een leeftijd dat de hobby plaats moet maken voor andere zaken en verhuist de trein naar zolder. Tijdens de Kerst van 1996 moest Jan op zijn 4 kinderen passen, want zijn vrouw was aan het werk. En als het dan niet al te mooi weer is wat doe je dan. Juist, dan neem je de kinderen mee naar zolder en leg je een mooie dubbelsporige baan van wel 10 meter uit en laat je ze daar heerlijk mee spelen. Succes verzekerd. Dit heeft zo verschillende jaren gelegen en uiteindelijk toch maar weer opgeruimd. Vorig jaar begon het treinenvirus weer op te spelen. De kamer van één van de kinderen kwam vrij en was zeer geschikt voor een treinenkamer. Een U vormige tafel is nu de basis voor de modelbaan waar als railmateriaal Fleischmann Profirails wordt gebruikt. Vorige maand is een Roco digitale startset aangeschaft met een Duitse BR 212 loc en een ongevallenkraan. Verder werd een Nederlandse 1830 toegevoegd aan de collectie. Inmiddels is de baan uitgelegd en kan er gereden worden. Aan huisjes en dergelijke geen gebrek. Tijdens vakanties werden hier en daar bouwdozen gekocht en werden de huisjes, loodsen en stations bij slecht weer in de caravan in elkaar gezet. Het digitaal aansturen van de treinen is toch prachtig. Een heel verschil met de eerste opwindtrein. Foto's : Jan van der Brug. Tekst : Fetze de Jong.

Pagina 7 De ontwikkeling van de spoorwegen in Nederland, Om ook de minder dichtbevolkte gebieden te ontsluiten ontstond in het vierde kwart van de 19e eeuw de behoefte aan goed voor- en natransport dat aansloot op de spoorwegen. In de Lokaalspoorwegwet van 1878 werd hiervoor de mogelijkheid geboden. Vooral in Noord-Holland, de Achterhoek, de Veluwe, Twente, Groningen, Drenthe en Friesland werd de behoefte aan dit vervoer gevoeld. Voor de Lokaalspoorwegen golden minder hoge eisen dan voor de spoorwegen,maar was de uitvoering wel zwaarder dan bij de tram. Op de lokale spoorlijnen mocht niet harder dan 30 km/h worden gereden en was de asdruk maximaal 10 ton. Ook waren onbewaakte overwegen toegestaan. Zodat sneller dan bij de spoorwegen tot een rendabele exploitatie kon worden gekomen. Na een hevige discussie tussen deskundigen werd in Nederland uiteindelijk bij lokaalspoorwegen gekozen voor normaalspoor zodat goederenwagons van spoor naar lokaalspoor niet overgeladen hoefden te worden. Dit was voor de fabrieken in kleine plaatsen een groot voordeel. In 1881 werd de eerste enkelsporige lijn van Haarlem naar Zandvoort in gebruik genomen. Maar door de goede resultaten werd de spoorlijn in 1889 al door de HSM overgenomen en in 1902 dubbelsporig en geschikt voor normaal spoorwegen gemaakt. Tussen 1887 en 1913 werden in Noord -Holland diverse lokaalspoorwegen aangelegd waaronder Hoorn- Medemblik, Schagen- Ewijcksluis, SchagenAlkmaar, Schagen-Wognum, Alkmaar – Egmond en Bergen aan Zee. Vooral door het vervoer van toeristen in de zomermaanden bleef de lijn naar Bergen (aan Zee) tot 1955 in bedrijf. Op dit traject reed de stoomlocomotief “Bello” die nu, gereviseerd, in Hoorn staat. De overige lijnen waren al eerder opgeheven, inclusief de lijn Hoorn- Medemblik die nu een museumlijn is. De meeste Noord-Hollandse lijnen werden geëxploiteerd door de HSM. Een ander initiatief betrof de aanleg van lokaalspoor in de Gelderse Achterhoek. Dit resulteerde in de oprichting van de GOLS (Gelders Overijsselse Lokaalspoor-weg Maatschappij). Deze ging de lijnen van Winterswijk- Neede- Boekelo-HengeloEnschede, Winterswijk- Zevenaar en Doetinchem- Ruurlo- Neede exploiteren. Naast particulieren en Gemeenten investeerden ook de provincies Gelderland en Overijssel in de aanleg van dit 130 km lange net. Hierdoor konden de kolen uit het Ruhrgebied gemakkelijk de fabrieken bereiken en werd de afvoer van zuivelproducten een stuk eenvoudiger. Echter de aansluiting van het lokaalspoor in Hengelo verliep zeer moeizaam door tegenwerking van de SS die de spoorlijn van Deventer naar Enschede via Hengelo in handen had. Om te voorkomen dat het wissel werd aangebracht liet de SS dag en nacht ballasttreinen over dit gedeelte rijden. Door tussenkomst van de politie werd uiteindelijk de aansluiting gemaakt. Ook hier was de exploitatie van de lijnen in handen van de HSM. Aan de andere zijde van de IJssel maakte de KNLS (Koninklijke Nederlandsche Locaalspoorweg Maatschappij) de dienst uit met lijnen van Apeldoorn naar Hattemerbroek, Almelo en Dieren. Tussen Wierden en Almelo werd door de KNLS een tweede spoor naast het spoor van de SS gelegd.

Pagina 8 Daarnaast had de Maatschappij de lijn naar paleis 't Loo in handen. Mede hierdoor bezat Koning Willem III aandelen in de KNLS en mocht het predicaat “Koninklijke” worden gevoerd. Ondanks dat de Staatsspoorwegen (SS) de hoofdlijn Apeldoorn-Almelo-Enschede gebruikte was de exploitatie van de lokaalspoorweg in handen van de HSM. Pas in Groningen kon de SS zijn slag slaan bij de lokaalspoorwegen. Door de in 1887 opgerichte Groninger Lokaalspoorweg Maatschappij werd de lijn Sauwerd-Roodeschool aangelegd, als aftakking op de staatslijn GroningenDelfzijl. Maar belangrijker werd de twee jaar later, in Zwolle, opgerichte NoordOoster Lokaal Spoorwegmaatschappij (NOLS) die met subsidie van de overheid lokaalspoorlijnen ging aanleggen van Zwolle naar Ommen (1903). Hierna werd de lijn doorgetrokken naar Coevorden en Stadskanaal met een totale lengte van 107 km. Op 15 juni 1905 werd het stuk van Assen via Gasselternijveen naar Stadskanaal geopend. Ter hoogte van de Hondsrug is een insnijding gegraven omdat de treinen de helling niet zouden kunnen nemen. In 1910 werd de spoorlijn verder verlengd van Veendam naar Zuidbroek en verder naar Delfzijl. Langs de lijn waren in Coevorden en Stadskanaal belangrijke stoomdepots. In 1938 is de NOLS opgeheven en overgegaan naar de NS. De meeste sporen zijn daarna opgebroken met uitzondering van Zwolle- Emmen en Zuidbroek- Veendam. Het gedeelte Veendam- Stadskanaal is in handen van de STAR en wordt als museumspoorlijn gebruikt. De spoorlijn Zwolle- Emmen is in 1987 geëlektrificeerd. Ook in Friesland werd de mogelijkheid tot de aanleg van een lokaalspoorweg onderzocht. In 1899 werd in Leeuwarden de Noord Friesche Lokaalspoorweg Maatschappij (NFLS) opgericht. Met veel provinciaal- en gemeentegeld werd de aanleg van een lokaalspoorwegnet boven de lijn HarlingenLeeuwarden-Groningen uitgevoerd. De lijn liep van Leeuwarden via Stiens met een aftakking naar St. Annaparochie en verder naar Franeker, met bij Tzummarum een af-takking naar Harlingen. De hoofdlijn liep van Stiens over Ferwerd, Holwerd en Ternaard naar Dokkum en verder naar Anjum. De NTM zag de komst van de NFLS als een grote concurrent en heeft er alles aan gedaan om de aanleg te voorkomen. Maar tussen 1901 en 1904 kwam het gehele net, van 130 km, in bedrijf. Slechts enkele jaren heeft de NFLS met winst kunnen rijden. De hoge kosten van de aanleg en de aanschaf van veel teveel materieel stond een rendabele exploitatie in de weg. Ook ontbrak bij de eigenaren de kennis om op gezonde financiële basis de treinen te laten rijden. Al in 1905 werd de exploitatie overgedaan aan de HSM. In 1936 is de NFLS door de staat genaast en is het merendeel van de lijnen opgebroken. Alleen het stuk van Leeuwarden naar Stiens heeft het tot 2012 uitgehouden voordat alle rails werd weggehaald. Gelukkig zijn op een aantal plaatsen nog oude stations-gebouwen van het “Dokkumer Lokaaltsje” te vinden. FdJ (Wordt vervolgd)

Pagina 9 CUMBRES & TOLTEC SCENIC RAILROAD. In oktober 2012 was ik bij de C&TSR gelegen op de grens tussen New Mexico en Colorado in de USA.Deze 64 mijl lange smalspoorlijn is een deel van het omvangrijke netwerk van de voormalige Rio Grande dat in 1968 gesloten werd.Vanaf 1971 werd er weer gereden voor toeristen.In 2012 werden voor onze groep een aantal goederentreinen gereden met verschillende stoomlocomotieven.Dit is alleen mogelijk als de normale toeristentreinen niet meer rijden.Overigens duurt zo`n rit over het hele traject ongeveer 6 uur.De gemiddelde snelheid is 10-12 mijl.Het hoogste punt van de lijn is Cumbres Pass op 3053 m.

Pagina 10

EL

Indien onbestelbaar svp retour naar: CHB Gunnink Toarteltoan 5 9247 GB Ureterp