VOORKEURSBELEID VOOR TOPVROUWEN

NEDERLANDS JURISTENBLAD

VOORKEURSBELEID VOOR TOPVROUWEN • De papieren muur: proces-verbaal soms onbetrouwbaar

• De procureur-generaal bij de Hoge Raad en artikel 80a RO in strafzaken P. 167-238 JAARGANG 90 23 JANUARI 2015

10311886

3

ZHJHQVVXFFHVYHUOHQJG Wanneer u vóór 1 april 2015 voor Kleos kiest, krijgt u een

iPad mini cadeau. Bekijk de actievoorwaarden op kluwer.nl/kleos/ontdek

Al uw kantoorzaken, altijd geregeld

Kleos is gebruiksvriendelijke online software voor de slimme advocaat. Denk hierbij aan uw dossier- en relatiebeheer, tijdschrijven, declareren en rapporteren. En met de handige iPad App regelt u alle dagelijkse kantoorzaken waar en wanneer u maar wilt!

Kleos

De belangrijkste voordelen: • Overzichtelijk en gebruiksvriendelijk • Alles-in-één, geen extra kosten • Gemakkelijk overstappen • Professionele service en trainingen

www.kluwer.nl/kleos/ontdek

Inhoud

169

Prof. mr. T. Hartlief Flexibele arbeidsverhoudingen, rigide verhaal?

Wetenschap 146

Mr. E. Cremers-Hartman Dr. mr. P.A.T. Oden Voorkeursbeleid voor topvrouwen

Wetenschap 147

Mr. dr. M. Walsch R. Kranendonk MSc Prof. dr. J.W. de Keijser Prof. dr. H. Elffers Dr. M.L. Komter M. de Boer De papieren muur Proces-verbaal maakt bewijsvoering soms onbetrouwbaar

170

Schadeverzekeraars kunnen VOORKEURSBELEID VOOR TOPVROUWEN

op een COLLEGA-

• De papieren muur: proces-verbaal soms onbetrouwbaar

• De procureur-generaal bij de Hoge

werknemer maar WÉL op

Raad en artikel 80a RO in strafzaken P. 167-238 JAARGANG 90 23 JANUARI 2015

3

een UITZENDKRACHT 179

of ZZP-er, zelfs wanneer wel degelijk sprake is van DUURZAAMHEID van de verhoudingen Pagina 169

Focus 148

185

Rubrieken 149-180 Rechtspraak 181 Boeken 182-192 Tijdschriften 193-197 Wetgeving 198-200 Nieuws 201 Universitair nieuws 202 Personalia 203 Agenda

190 216 217 225 232 234 235 237

Mr. dr. J.S. Nan De procureur-generaal bij de Hoge Raad en artikel 80a RO in strafzaken

Bij de ontwikkeling van MAATREGELEN die tot doel hebben de toename van het aantal VROUWEN in TOPFUNCTIES, dient rekening te worden gehouden met UITSLUITINGSMECHANISMEN

Pagina 172

Het verdient AANBEVELING om op grotere schaal gebruik te maken van BEELD en GELUID, onder meer door het beschikbaar stellen van opnamen van VERHOREN aan de procesdeelnemers

Pagina 184

De RECHTSPRAKTIJK zou er meer bij GEBAAT zijn als het PARKET de moeite zou blijven nemen om ook in FLUTZAKEN in een korte CONCLUSIE c.q. standpunt – ter lering (ende vermaeck?) – zijn visie op de zaak te geven

Pagina 189 Omslag: © Neil Webb / Alamy


GEEN VERHAAL nemen

10311886

Vooraf 145

De CRVB oordeelt dat boetes NIET HOGER mogen zijn dan de BOETES die de rechter kan opleggen bij STRAFRECHTELIJKE Pagina 227 vervolging

In een groot aantal zaken (meer dan 16.000) wordt een STRAFBESCHIKKING uitgevaardigd ZONDER dat wordt BEOORDEELD of er sprake is van voldoende Pagina 232 BEWIJS

Het WETSVOORSTEL stoelt op de gedachte dat burgers MONDIGER zijn geworden maar RECHTERS zien juist veel mensen die NIET voor zichzelf kunnen OPKOMEN

Pagina 233


Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven

t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

jaar worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het

Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma,

Citeerwijze NJB 2015/[publicatienr.], [afl.], [pag.]

abonnement automatisch met een jaar verlengd.

Coen Drion (vz.), Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins,

Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84,

Gebruik persoonsgegevens Kluwer BV legt de gegevens

Taru Spronken, Peter J. Wattel

Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag,

van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonne-

Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialeze-

tel. (0172) 466399, e-mail [email protected]

ments-)overeenkomst. De gegevens kunnen door Kluwer,

kerheidsrecht), Stefaan Van den Bogaert, Europees recht,

Internet www.njb.nl en www.kluwer.nl

of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt om u te

Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen-

Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman

informeren over relevante producten en diensten. Indien u

beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en

Adjunct-secretaris Berber Goris

hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons opnemen.

rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht,

Vormgeving Colorscan bv, Den Haag, www.colorscan.nl.

Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél

Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder,

Uitgever Simon van der Linde

Capital Media Services

bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en

Uitgeverij Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer.

Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen

jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens,

Op alle uitgaven van Kluwer zijn de algemene leverings-

Tel. 024 - 360 77 10, [email protected]

Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechtspleging,

voorwaarden van toepassing, zie www.kluwer.nl.

ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en

Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechts-

Abonnementenadministratie, productinformatie Kluwer

augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van

sociologie, P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht,

Afdeling Klantcontacten, www.kluwer.nl/klantenservice,

deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de

C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen,

tel. (0570) 673 555.

auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijk-

straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemings-

Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 310 (incl. btw.).

heid voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch

recht, Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel,

NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën

arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der

btw), extra gebruiker € 100 (excl. btw). Combinatieabon-

uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m

intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht,

nement: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 340 (excl.

16m Auteurswet j°. Besluit van 29 december 2008, Stb.

Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai,

btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 100 (excl. btw). Bij

2008, 583, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde

verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht,

dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt u

vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te

Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom,

toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij

Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB).

Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling,

abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers

mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht

€ 7,50. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar

Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op

vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de vol-

verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert

ledige periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie

toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging

maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnements-

Verzekerd van verdieping 5 nieuwe delen en drukken In de Asser-serie www.kluwer.nl/asser De Asser-serie is de onmisbare kennisbron van civielrechtelijk Nederland en biedt sinds jaar en dag toonaangevend commentaar op het burgerlijk recht. Op papier en online. Wilt u zich écht verdiepen in het civiel recht, dan kunt u niet om de Asser-serie heen. Asser 2-I* De rechtspersoon prof. mr. M.J. Kroeze 9e druk, ca. 1.000 pagina’s, € 189,- (incl. btw) Verschijningsdatum 30 december 2014 Asser 7-X Onbenoemde overeenkomsten mr. I.S.J. Houben 1e druk, ca. 350 pagina’s, € 69,- (incl. btw) Verschijningsdatum 31 januari 2015 Asser Algemeen deel **** prof. mr. J.B.M. Vranken 1e druk, 292 pagina’s, € 69,- (incl. btw)

Asser 10-III Internationaal vermogensrecht prof. mr. X.E. Kramer, prof. mr. H.L.E. Verhagen 1e druk, ca. 1.000 pagina’s, € 175,- (incl. btw) Verschijningsdatum 23 december 2014 Asser 7-IV Opdracht, incl. de geneeskundige behandelingsovereenkomst en de reisovereenkomst prof. mr. T.F.E. Tjong Tjin Tai 2e druk, 504 pagina’s, € 95,- (incl. btw) Meer informatie of bestellen? Ga naar www.kluwer.nl/asser

Vooraf

145

Flexibele arbeidsverhoudingen, rigide verhaal?

3

Inlening, inhuren van zzp-ers, payrolling. Meer dan ooit worden werkzaamheden op flexibele basis verricht. Steeds vaker rijst de vraag of regels die ooit voor klassieke arbeidsrelaties zijn geschreven ook kunnen worden toegepast op deze moderne verhoudingen. Soms creëert de wetgever een basis voor toepassing van regels voor formeel werkgeverschap op gevallen die daar buiten liggen. Mooi voorbeeld is art. 7:658 lid 4 BW dat toepassing van de regels van werkgeversaansprakelijkheid voor arbeidsongevallen in de verhouding tussen materiële werkgever en ingeleende werknemer mogelijk maakt en zo nodig zelfs op de relatie tussen opdrachtgever en kleine zelfstandige (NJ 2014/414 Davelaar/Allspan). Door regels met betrekking tot formele arbeidscontracten toe te passen op materiële werkgevers en werknemers doet het systeem recht aan de veranderde werkelijkheid. Dat lijkt ook het recept voor het volgende geval (RvdW 2015/5 Anderzorg/Veenstra en London Verzekeringen). Bij een eenzijdig auto-ongeluk loopt inzittende Stefansson letsel op. Net als bestuurder Veenstra werkt het slachtoffer bij een bestratingsbedrijf: Stefansson krachtens arbeidsovereenkomst, terwijl Veenstra is ingeleend via een uitzendbureau. Wanneer zorgverzekeraar Anderzorg als gesubrogeerde verzekeraar ex art. 7:962 jo. 6:162 verhaal zoekt op bestuurder Veenstra, krijgt zij art. 7:962 lid 3 BW tegengeworpen: ‘De verzekeraar krijgt geen vordering op de verzekeringnemer, een mede-verzekerde, de niet van tafel en bed gescheiden echtgenoot of de geregistreerde partner van een verzekerde, (…), of op degene die in dienst staat tot dezelfde werkgever als de verzekerde. … ’ Zo voorkomt de wetgever verhaal op personen van wie mag worden aangenomen dat de verzekering mede in hun belang is gesloten, voor zover zij al niet uitdrukkelijk zijn meeverzekerd. Hun relatie met verzekeringnemer/ verzekerde vloeit voort uit het familierecht, een arbeidsverhouding of woonsituatie en is van duurzame aard. Verhaal zou deze relatie kunnen verstoren. Voor de wetgever weegt, om bij ons geval te blijven, zwaarder dat de ‘arbeidsrust’ wordt bewaard, dan dat de ‘dader’ de volledige rekening voor zijn gedrag gepresenteerd krijgt. Geldt deze verhaalsbeperking, ook wel collegaverweer genoemd, nu ook ten voordele van ‘materiële’ werknemers als Veenstra? Het hof meent van wel. De arbeidsverhoudingen kunnen ook verstoord raken door een verhaalzoekende verzekeraar wanneer de collega op wie verhaal wordt gezocht, slechts is ingeleend. Daarbij komt dat ook de toepassing van bepalingen als art. 6:107a (loonverhaal), 6:170 (aansprakelijkheid voor werknemers) en 7:658 BW (aansprakelijkheid voor arbeidsongevallen) niet tot formele werknemers beperkt is. Het hof is niet bang voor moeilijke hanteerbaarheid van de regresbeperking, mede omdat inmiddels in ander verband het materiele werkgeverschap leidend is geworden, zonder dat dit noemenswaardig afbreuk heeft gedaan aan de hanteerbaarheid van de systematiek. De Hoge Raad gooit het echter over een andere boeg. Uit de totstandkomingsgeschiedenis van art. 7:962 lid 3 haalt hij dat de wetgever wel degelijk een formeel-juridisch begrip voor ogen stond, nu dit scherp is omlijnd en

Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf

ziet op relaties die in het algemeen duurzaam zijn. Het als ‘werknemer’ aanmerken van ingeleend personeel past niet bij de strekking van art. 7:962 lid 3, nu ondernemingen kiezen voor inlenen van personeel of inschakelen van zzp’ers, omdat zij juist geen duurzame relatie willen aangaan. Dergelijke gevallen kunnen daarom voor de toepassing van art. 7:962 lid 3 niet op één lijn worden gesteld met de klassieke arbeidsverhouding. Dat een ruime, ‘materiële’ uitleg wel op verwante terreinen plaatsvindt, overtuigt de Raad evenmin. Daarbij geeft hij aan dat art. 6:107a, 6:170 en 7:658 een andere achtergrond hebben dan art. 7:962 lid 3. Zij regelen vanuit een oogpunt van werknemersbescherming de aansprakelijkheid van de werkgever voor ongevallen van zijn personeel en bij schade van derden de onderlinge draagplicht tussen werkgever en werknemer. Art.7:962 lid 3 betreft de verhouding tussen enerzijds de verzekeraar van de benadeelde en anderzijds degene die deze schade heeft veroorzaakt, en beoogt niet de bescherming van de vermogenspositie van degene op wie verhaal zou kunnen worden genomen. De conclusie is duidelijk: schadeverzekeraars kunnen geen verhaal nemen op een collega-werknemer maar wél op een uitzendkracht of zzp-er, zelfs wanneer in concreto wel degelijk van (een zekere) duurzaamheid van de verhoudingen sprake is. En dat is tegenwoordig niet denkbeeldig. Hof en Hoge Raad kiezen totaal verschillende standpunten. Tegen dat van het hof pleit dat bij materieel werknemerschap duurzaamheid veelal ontbreekt, zodat het kernargument dat de verhoudingen bij verhaal verstoord zouden kunnen raken dan niet opgaat. Tegen het even radicale standpunt van de Hoge Raad pleit dat dit risico in incidentele gevallen wel degelijk bestaat. Een middenweg, waarin het aankomt op beoordeling van het specifieke geval, wil de Raad kennelijk uit vrees voor een moeilijk hanteerbare regresregeling niet bewandelen. En dat terwijl hij bij de regelmatig opkomende vraag of een zzp-er zijn opdrachtgever ex art. 7:658 lid 4 kan aanspreken zelf een sterk casuïstische benadering heeft gekozen. Is eenvoudige hanteerbaarheid van regresregelingen werkelijk doorslaggevend? Hier gooit de Hoge Raad de problematiek in een obiter dictum uiteindelijk over de schutting: de wetgever buigt zich maar over de vraag of de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt uitbreiding van het subrogatieverbod wenselijk maken. De schoonheidsprijs verdient dit niet. De kans dat de wetgever hierin energie gaat steken, is klein. Dat de wetgever bij heroverweging van art. 7:962 lid 3 inderdaad zou kiezen voor uitbreiding van het subrogatieverbod naar bepaalde vormen van materieel werknemerschap, is echter aannemelijk, alleen al omdat in andere regresregelingen (in WAO, WIA, ANW bijvoorbeeld) het collegaverweer reeds ‘moderner’ is ingericht. Dat betekent in de huidige uitleg van de Hoge Raad dat bij een door een ingeleende werknemer veroorzaakt ongeval dat aanleiding geeft tot uitkeringen aan slachtoffer door zorgverzekeraar en andere uitkeringsinstanties, de zorgverzekeraar wél regres kan nemen op de veroorzaker, doch die andere instanties niet. Had de Hoge Raad dat niet beter (zelf) voorkomen? Ton Hartlief

NEDERLANDS JURISTENBLAD – 23-1-2015 – AFL. 3

169

146

Wetenschap

Voorkeursbeleid voor topvrouwen Eva Cremers & Petra Oden1

De ondervertegenwoordiging van vrouwen in topfuncties in Nederland en veel andere EU-lidstaten is groot. Mede door negatieve seksestereotypering stromen vrouwen moeilijk door naar de (sub-)top van bedrijven. Arbeidsorganisaties staan voor de vraag welke maatregelen ze kunnen treffen om de streefcijfers te halen die ze zelf hebben gesteld of die in wetgeving zijn opgelegd. Is het reserveren van functies voor vrouwen een juridisch toelaatbare vorm van voorkeursbeleid? Of stuit dit zondermeer af op de Kalanke-norm van het Hof van Justitie van de EU? In deze bijdrage bespreken de auteurs de mogelijkheden voor werkgevers om zwaardere vormen van voorkeursbeleid toe te passen. Bij de vraag naar de juridische toelaatbaarheid betrekken zij inzichten die zijn verkregen uit sociaalwetenschappelijk onderzoek naar de gevolgen van seksestereotypering en andere uitsluitingsmechanismen.

1. Inleiding Sinds 2008 ondertekenden ruim 200 arbeidsorganisaties in Nederland het Charter Talent naar de top (Charter). Deze bedrijven conformeren zich daarmee aan meetbare doelstellingen om meer vrouwen in de (sub-) top van hun organisatie te benoemen. Met hun ondertekening zijn deze bedrijven ook juridisch gebonden aan de gedane toezeggingen.2 Omdat het aantal vrouwen in topfuncties slechts langzaam toeneemt, zijn sommige organisaties geneigd tijdelijk forsere maatregelen te treffen, bijvoorbeeld door functies voor vrouwen te reserveren. De Charter-ondertekenaars Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en de Technische Universiteit Delft (TU Delft) zijn hiervan voorbeelden. Zij kozen voor dit voorkeursbeleid omdat ze een samenhang zagen tussen de achterstandspositie van vrouwen en uitsluitingsmechanismen. In 2011 oordeelde de Commissie Gelijke Behandeling (CGB) dat het voorkeursbeleid van de RUG in strijd is met het discriminatieverbod. De jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie (Hof) speelde daarbij een belangrijke rol. Sinds het Kalanke-arrest uit 1995 geldt de regel dat zwaardere vormen van voorkeursbeleid voor vrouwen zoals een benoeming bij voldoende geschiktheid of het reserveren van functies voor vrouwen, niet geoorloofd zijn omdat dit discriminatie van individuele mannen zou betekenen. In 2012 achtte het College voor de Rechten van de Mens (CRM) − de rechtsopvolger van de CGB − de voorkeursmaatregel van de TU Delft wel geoorloofd. Het CRM week in dit oordeel gemotiveerd af

170


van de Kalanke-jurisprudentie en betrok daarbij de aanscherping van de EU-regelgeving betreffende voorkeursbeleid voor vrouwen.3 Arbeidsorganisaties moeten weten welke maatregelen juridisch toelaatbaar zijn. Dat geldt voor de bedrijven die het Charter ondertekenen maar bijvoorbeeld ook voor de vennootschappen die onder de streefcijferregeling van artikel 2:166 en 2:276 BW vallen. Hierin is bepaald dat in het bestuur en de raad van commissarissen van NV’s en BV’s ten minste 30% vrouwen moet worden benoemd.4 Daarnaast heeft de Europese Commissie een conceptrichtlijn in petto die in november 2013 is goedgekeurd door het Europees Parlement. Deze richtlijn verplicht beursgenoteerde ondernemingen tot voorkeursbeleid tot het streefcijfer van 40 % vrouwelijke bestuurders is gehaald. Daarbij is de Kalanke-norm wel als voorwaarde verwoord.5 De ondervertegenwoordiging van vrouwen in topfuncties is op dit moment in Nederland en andere EUlidstaten dusdanig groot dat het feitelijk onmogelijk is om deze streefcijfers te kunnen halen zonder tot straffere maatregelen over te gaan. Arbeidsorganisaties zitten daarmee in een spagaat. In dit artikel bespreken wij de mogelijkheden die werkgevers hebben om zwaardere vormen van voorkeursbeleid toe te passen. Voordat we de juridische aspecten van voorkeursbeleid bespreken, geven wij inzicht in cijfermatige gegevens over de positie van vrouwen en bespreken wij sociaal-wetenschappelijk onderzoek over de gevolgen van seksestereotypering en andere uitsluitingsmechanismen.

2. Positie van vrouwen op arbeidsmarkt en binnen arbeidsorganisaties In de afgelopen 30 jaar steeg het aantal vrouwen op de Nederlandse arbeidsmarkt aanzienlijk. Het aandeel vrouwen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt steeg van 34% in 1985 naar 68% en deze bruto-arbeidsparticipatie, dat wil zeggen het aandeel werkzame en werkloze vrouwen in de beroepsbevolking afgezet tegen de totale populatie van 15 tot 65-jarigen, zal de komende jaren blijven stijgen.6 De Emancipatiemonitor 2014 laat zien dat het aantal uren dat vrouwen werken toeneemt.7 Van de universitair opgeleide werkzame vrouwen had in 2013 45% een voltijdbaan. In 2013 had van de vrouwen van 25 tot 65 jaar 32% een opleidingsniveau op tenminste het niveau van het hoger onderwijs; bij mannen was dit 34%. Jaarlijks stromen relatief meer vrouwen dan mannen het wetenschappelijk onderwijs in. Vrouwen zijn vooral werkzaam in de gezondheidszorg (80%) en het onderwijs (62%) en zijn ondervertegenwoordigd in het bedrijfsleven (31%). Managementfuncties werden in 2011 in de gezondheidszorg voor 58% door vrouwen bezet; in het onderwijs was dat 37% en in het particuliere bedrijfsleven 15%. Uit diverse gegevens blijkt dat het gemiddelde percentage vrouwen aan de top van organisaties rond de 10% schommelt.8 Het percentage vrouwen in topfuncties bij de Charter-ondertekenaars groeide van gemiddeld 14,7% in 2008 naar 18,6% in 2012.9 Bij beursgenoteerde ondernemingen waren in 2014 van de 658 bestuurders en commissarissen 99 personen van het vrouwelijk geslacht.10 Van de 87 beursgenoteerde bedrijven voldeed slechts één bedrijf bijna aan het streefcijfer van 30%. Als het percentage vrouwen in de top in dit tempo doorgroeit, duurt het tot 2033 voor 30% van de topfunctionarissen vrouw is. Om vrouwen te kunnen benoemen in topfuncties is het noodzakelijk dat er voldoende aanbod is in de echelons daaronder. Het aandeel vrouwen in het eerste echelon onder de raden van bestuur is 20%, in het tweede echelon 25%.11 Voor dit moment is dit qua omvang een voldoende gekwalificeerd aanbod voor de topfuncties,

Als het percentage vrouwen in de top in dit tempo doorgroeit, duurt het tot 2033 voor 30% van de topfunctionarissen vrouw is maar deze percentages rechtvaardigen wel een voorkeursbeleid voor de subtop. Het is ook interessant om de cijfermatige gegevens van vrouwen in de wetenschap te bezien. Uit de Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2012 blijkt dat in 2011 de functie van promovendus door 44,7% vrouwen werd vervuld, van de universitair docenten was 33,2% een vrouw en van de universitair hoofddocenten (uhd’s) 21,5%. Het percentage vrouwelijke hoogleraren steeg van 3,4% in 1990 naar 14,8% in 2011.12 Gemiddeld stijgt het percentage vrouwelijke hoogleraren met 0,7 procentpunt per jaar. De binnen de EU vastgestelde Lissabon-doelstelling van 25% vrouwelijke hoogleraren in 2010 heeft Nederland niet gehaald.

3. Oorzaken ondervertegenwoordiging De toelichting op de EU-concept-richtlijn noemt stereotype opvattingen bij werving/selectie en bevordering, een door mannen gedomineerde bedrijfscultuur en weinig transparante benoemingsprocedures als factoren die mede oorzaak zijn van de ondervertegenwoordiging van vrouwen in de besturen van beursgenoteerde bedrijven.13 Deze analyse wordt bevestigd door sociaal-wetenschappelijk onderzoek, zoals onder meer blijkt uit een literatuuronderzoek van het CRM. Negatieve stereotypering van niet-dominante groepen leidt tot discriminatie en uitsluiting bij de toegang tot en doorstroming binnen arbeidsorganisaties. Vrouwen ondervinden hiervan vooral nadeel bij hogere functies en in sectoren waar van oudsher vooral mannen werken.14 Begin jaren negentig bleek al uit onderzoek van Oden dat uitsluitingsmechanismen een doorslaggevende rol kun-

10. M. Lückerath-Rovers, The Dutch Fema-

Auteurs

arresten en oordelen zijn daar opgenomen.

arbeidsparticipatie in Nederland sinds

1. Mr. E. Cremers-Hartman is zelfstandig

4. Uit een brief van Minister Bussemaker

1970’, Tijdschrift voor Arbeidsvraagstuk-

le Board Index 2014, Tias, 2014, p. 7.

arbeidsrechtelijk onderzoeker te Leiden;

(Emancipatie) blijkt dat de resultaten

ken, 2009 (25) 3, p. 313; UWV Arbeids-

11. A. Merens & H. Bierings, ‘Topfuncties’,

dr. mr. P.A.T. Oden is lector Juridische

teleurstellend zijn: Kamerstukken II

marktprognose 2013-2014. Met een door-

Emancipatiemonitor 2014, p. 118.

aspecten van de arbeidsmarkt, Hanzehoge-

2014/15, 30420, 209; Bussemaker heeft in

kijk naar 2018, www.uwv.nl, p.18.

12. Monitor Vrouwelijke Hoogleraren

school Groningen; de auteurs bedanken dr.

december 2014 in de media toegezegd

7. A. Merens & M. van de Brakel, Emanci-

2012, http://www.stichtingdebeauvoir.nl/

M. van den Brink, verbonden aan het SIM,

samen met VNO-NCW een database aan

patiemonitor 2014, SCP en CBS, Den Haag

monitor/.

departement Rechtsgeleerdheid Universiteit

te leggen van vrouwen die een topfunctie

2014.

13. COM (2012) 614, p 4.

Utrecht voor haar kritische commentaar op

kunnen bekleden om daarmee de invoering

8. SER-advies 14/03 Discriminatie werkt

14. CRM, De juiste persoon op de juiste

een eerdere versie van dit artikel.

van een quotum te voorkomen.

niet, p. 90-93; SEOR Erasmus School of

plaats. De rol van stereotypering bij de

5. COM (2012) 614 en 615; zie E. Cre-

Economics, Nulmeting wettelijke streefcij-

toegang tot de arbeidsmarkt, juli 2013, bijv.

Noten

mers-Hartman & A. Eleveld, ‘Meer vrou-

fers vrouwen in de top, Rotterdam, 2012.

p. 17-20; zie ook: CRM Advies aan de SER

2. Vergelijk A.G. Castermans, De

wen aan de top in de vennootschap’, TRA

9. B. Pouwels & W. Hendrikse, ‘“Het zingt

over discriminatie op de arbeidsmarkt,

afdwingbare voorkeur voor diversiteit,

2014, afl. 1, p. 16-20, met een vergelij-

rond”. Succes door aanbod en kwaliteit

januari 2014.

Utrecht: CGB 2010; www.mensenrechten.

king van de Nederlandse en de Europese

van vrouwen.’ Monitor Talent naar de Top

nl/publicaties.

regeling.

2012, Zeist: SCP 2013, p. 7; www.

3. De jurisprudentie uit deze alinea wordt

6. L. Kösters, P. den Boer & B. Lodder,

talentnaardetop.nl; www.vandoornehuis-

besproken in par. 6; de vindplaatsen van

‘CBS-berichten: Veranderingen in de

kes.eu.


171

Wetenschap

nen spelen bij benoemingsprocedures voor managementfuncties: door de ‘macht van de vanzelfsprekendheid’15 stelden mannen zich beschikbaar en werden zij geselecteerd, en trokken vrouwen zich terug. Vrouwen werden pas benoemd als ze de enige kandidaat waren en niet vergeleken hoefden te worden met mannelijke kandidaten.16 Wennerås en Wold toonden in 1997 aan dat vrouwen 2,5 keer productiever moesten zijn dan de gemiddelde mannelijke kandidaat om gelijk gekwalificeerd te worden geacht.17 Op basis van verschillende metingen lieten zij zien dat alleen de meest productieve vrouwelijke kandidaten gelijk gekwalificeerd werden geacht als de minst scorende mannen. Recenter onderzoek naar benoemingsprocedures van hoogleraren van Van den Brink laat zien dat ook daar uitsluitingsmechanismen een rol spelen.18 Zij toonde aan dat meer mannen dan vrouwen worden voorgedragen voor benoeming ondanks voldoende gekwalificeerd vrouwelijk aanbod. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het ‘similar-to-me effect’, waarbij mensen kandidaten selecteren die op hen lijken.19 Vrouwen worden sneller over het hoofd gezien en minder vanzelfsprekend voorgedragen. Van den Brink concludeert dat geen sprake is van een bewuste uitsluiting van vrouwen.

Vrouwen moeten op een veel hoger niveau presteren dan mannen willen ze gelijk gekwalificeerd worden geacht als mannen

ties. Om voorkeursbeleid controleerbaar te maken kunnen arbeidsorganisaties op basis van het relevante aanbod op de arbeidsmarkt de wenselijke man/vrouw-verhoudingen in hun arbeidsorganisatie bepalen. De achterstand van vrouwen en de te halen streefcijfers kunnen op die manier worden vastgesteld. Bij voorkeursbeleid is sprake van tijdelijke maatregelen, die worden getroffen totdat de achterstand is opgeheven. Het formuleren van voorkeursbeleid is niet voldoende om te bewerkstelligen dat het aantal vrouwen in topfuncties groeit. Van den Brink toonde aan dat de protocollen die ertoe moesten bijdragen dat meer vrouwelijke hoogleraren worden benoemd, nauwelijks werden gehanteerd.21 Oden liet zien dat het voeren van voorkeursbeleid op zichzelf uitsluitingsmechanismen niet doorbreekt. Rechtstreeks ingrijpen in de sociale processen in de werksituatie en geschikte vrouwen stimuleren zich beschikbaar te stellen voor managementfuncties, is volgens Oden de beste strategie.22 Als het management actief en rechtstreeks intervenieert in het benoemingsproces, krijgen onzichtbare uitsluitingsmechanismen veel minder kans. Uit het onderzoek van Oden blijkt ook dat uitsluitingsmechanismen doorwerken bij de uitvoering van voorkeursbeleid. De vorm ‘bij gelijke geschiktheid’ bleek in de praktijk moeilijk toepasbaar, omdat de kwaliteiten van de mannelijke kandidaten als toetssteen werden gehanteerd en de vrouwelijke kandidaten pas werden benoemd als ze over díe kwaliteiten beschikten. Wennerås & Wold toonden eveneens aan dat vrouwen op een veel hoger niveau moeten presteren dan mannen willen ze gelijk gekwalificeerd worden geacht als mannen (vergelijk par. 3). Voorkeursbeleid om vrouwen ‘bij gelijke geschiktheid’ te benoemen gaat voorbij aan de uitsluitingsmechanismen.

5. Juridisch toetsingskader voorkeursbeleid Bij de ontwikkeling en de rechtvaardiging van maatregelen die tot doel hebben het aantal vrouwen in topfuncties te laten toenemen, dient rekening te worden gehouden met uitsluitingsmechanismen.

4. Noodzakelijke maatregelen Arbeidsorganisaties kunnen verschillende maatregelen nemen om de instroom en doorstroom van vrouwen te verbeteren. Deze kunnen deel uitmaken van het algemene sociaal beleid van de onderneming, zoals een actief loopbaanbeleid met regelmatige beoordelings- en functioneringsgesprekken, opleidingsfaciliteiten en transparante wervings- en selectieprocedures. Dit algemene sociaal beleid is geen voorkeursbeleid. Het gaat om het opheffen van beperkingen waar bepaalde groepen werknemers tegenaan lopen en is in beginsel niet aan een bepaalde tijdspanne gebonden.20 Daarnaast kunnen aan vrouwen extra rechten worden toegekend om hun achterstandspositie te verminderen. In dat geval is sprake van voorkeursbeleid. Dit kan toegepast worden bij de werving en selectie voor functies, bij bevorderingen en bij arbeidsvoorwaarden. Er zijn bij benoemingen drie vormen van voorkeursbeleid mogelijk: 1. op basis van gelijke geschiktheid, 2. op basis van voldoende geschiktheid, 3. middels het reserveren van func-

172


Voor de juridische beoordeling van voorkeursbeleid voor vrouwen is het beginsel van gelijke behandeling en nondiscriminatie het vertrekpunt. Voor sekseonderscheid bij de arbeid is dit uitgewerkt in de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen (WGB), in artikel 7: 646 BW en in de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB). Deze wetgeving dient de implementatie van EU-richtlijnen inzake de gelijke behandeling en is tevens een uitwerking van artikel 1 Grondwet en van diverse internationale verdragen waarin het beginsel van gelijke behandeling en non-discriminatie is vastgelegd. Van de internationale verdragen is in dit verband vooral het Vrouwenverdrag van belang omdat dit verdrag is toegespitst op het verbeteren van de positie van vrouwen. In de nationale wetgeving is voorkeursbeleid toegestaan voor drie groepen personen met een structurele achterstandspositie op de arbeidsmarkt: vrouwen, leden van etnische of culturele minderheidsgroepen, en gehandicapten en chronische zieken. Voor vrouwen bepaalt artikel 5 lid 1 WGB: ‘van het verbod van onderscheid mag worden afgeweken als daarmee wordt beoogd vrouwen in een bevoorrechte positie te plaatsen teneinde nadelen op te heffen of te verminderen en het onderscheid in een redelijke verhouding staat tot het beoogde doel’. Een vrijwel gelijkluidende formulering is te vinden in artikel 2 lid 3

© Neil Webb / Alamy

15. Het begrippenpaar is van A.E. Komter,

ter verbetering van de arbeidspositie van

science. Gender practices in the recruitment

Universiteit 2011, p. 35.

De macht van de vanzelfsprekendheid:

vrouwen bij de gemeentelijke overheid

and selection of professors in the Nether-

20. Kamerstukken II 2004/05, 28770, 11,

relaties tussen vrouwen en mannen (diss.

(diss), Wolters-Noord BV Groningen, 1993.

lands, (diss. Nijmegen) Enschede: Ipskamp

p. 6; CGB-advies/2004/10 over de con-

Leiden), ’s-Gravenhage: VUGA 1985.

17. C. Wennerås & A. Wold, Nepotism and

Drukkers 2009.

cept-Nota Voorkeursbeleid, p. 3,4.

16. P.A.T. Oden, Voorkeursbeleid op lokaal

sexism in peer-review, Nature 1997,

19. M. Van den Brink, Hoogleraarbenoe-

21. Van den Brink, 2009.

niveau, Een rechtssociologisch onderzoek

p. 341-343.

mingen in Nederland m/v. Mythen, feiten

22. Oden, 1993, p. 326.

naar de sociale werking van maatregelen

18. M. van den Brink, Behind the scenes of

en aanbevelingen, Nijmegen: Radboud


173

Wetenschap

AWGB. Voorkeursbeleid voor vrouwen wordt aan de WGB getoetst omdat ingevolge artikel 4 AWGB deze wet onverlet wordt gelaten door de AWGB. Gezien de formulering van artikel 5 lid 1 WGB is voorkeursbeleid voor vrouwen toegestaan als 1. dit beleid tot doel heeft nadelen op te heffen of te verminderen en 2. dit beleid evenredig is in verhouding tot het nagestreefde doel (evenredigheids- of proportionaliteitsvereiste). Deze bepaling doet al sinds 1989 vrijwel ongewijzigd dienst. Bij de uitleg van artikel 5 lid 1 WGB moeten de bepalingen over voorkeursbeleid in de EU-regelgeving en het Vrouwenverdrag uiteraard worden betrokken. Hieronder bespreken we eerst de EU-regelgeving en vervolgens het Vrouwenverdrag. Voorkeursbeleid voor vrouwen in het Unierecht Sinds mei 1999 geldt de volgende bepaling voor een toelaatbaar voorkeursbeleid: ‘Het beginsel van gelijke behandeling belet niet dat een lidstaat, om volledige gelijkheid van mannen en vrouwen in het beroepsleven in de praktijk te verzekeren, maatregelen handhaaft of aanneemt waarbij specifieke voordelen worden ingesteld om de uitoefening van een beroepsactiviteit door het ondervertegenwoordigde geslacht te vergemakkelijken of om nadelen in de beroepsloopbaan te voorkomen of te compenseren.’

Het uitgangspunt is niet langer ‘het bevorderen van gelijke kansen’ maar ‘het verzekeren van volledige gelijkheid van mannen en vrouwen in het beroepsleven in de praktijk’ Deze omschrijving is met de inwerkingtreding van het Verdrag van Amsterdam opgenomen in artikel 141 lid 4 EG-verdrag en in 2009 ongewijzigd overgenomen in artikel 157 lid 4 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU). Tot de invoering van artikel 141 lid 4 EG-verdrag gold artikel 2 lid 4 van Richtlijn 76/207/EEG inzake de gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de toegang tot en bij arbeid. Daarin was bepaald: ‘Deze richtlijn vormt geen belemmering voor maatregelen die beogen te bevorderen dat mannen en vrouwen gelijke kansen krijgen, in het bijzonder door feitelijke ongelijkheden op te heffen welke de kansen van de vrouwen op de in artikel 1 lid 1 bedoelde gebieden nadelig beïnvloeden.’ Een belangrijk verschil tussen de beide bepalingen is dat artikel 141 lid 4 EG-verdrag ruimer is geformuleerd dan artikel 2 lid 4 van Richtlijn 76/207/EEG. Het uitgangspunt is niet langer ‘het bevorderen van gelijke kansen’ maar ‘het verzekeren van volledige gelijkheid van mannen en vrouwen in het beroepsleven in de praktijk’. Herschikkingsrichtlijn 2006/54/EG inzake de gelijke

174


behandeling van mannen en vrouwen, die onder andere Richtlijn 76/207/EEG heeft vervangen, verwijst in artikel 3 voor de toelaatbaarheid van positieve maatregelen naar artikel 141 lid 4 EG-verdrag. De preambule van deze richtlijn bepaalt dat de verbetering van de situatie van vrouwen in het beroepsleven voorop moet staan. Voorkeursbeleid voor vrouwen in het Vrouwenverdrag Nederland is evenals veel andere lidstaten van de EU tevens gebonden aan de verplichtingen van het Vrouwenverdrag.23 Artikel 4 lid 1 Vrouwenverdrag heeft betrekking op voorkeursbeleid en luidt: ‘Wanneer de lidstaten die partij zijn bij dit verdrag, tijdelijk bijzondere maatregelen treffen die zijn gericht op versnelling van feitelijke gelijkstelling van mannen en vrouwen, wordt dit niet beschouwd als discriminatie, als omschreven in dit Verdrag, maar het mag geenszins leiden tot handhaving van ongelijke of afzonderlijke normen; deze maatregelen dienen buiten werking te worden gesteld zodra de doelstellingen ter zake van gelijke kansen en gelijke behandeling zijn verwezenlijkt.’ CEDAW, het toezichthoudend orgaan bij het Vrouwenverdrag, heeft in 1999 de betekenis van artikel 4 lid 1 Vrouwenverdrag voor de lidstaten uitgebreid toegelicht in de Algemene Aanbeveling 25.24 Het Comité is van mening dat het Vrouwenverdrag voorkeursbeleid niet alleen toestaat maar daartoe zelfs verplicht als dit beleid noodzakelijk en geschikt is om het doel van ‘wezenlijke gelijkheid’ versneld te bereiken (overweging 24). Formele versus materiële gelijkheid Het Vrouwenverdrag gaat uit van een materiële benadering van gelijkheid en stelt het effect van de juridische gelijkheidsnorm voorop. In deze visie leidt het toekennen van dezelfde rechten aan vrouwen in een situatie van maatschappelijke ongelijkheid tot bestendiging of versterking van de feitelijke ongelijkheid. Het toekennen van dezelfde rechten betekent in dit geval discriminatie van vrouwen. Een verschil in behandeling van mannen en vrouwen kan daarom noodzakelijk zijn. Voorkeursbeleid voor vrouwen is geoorloofd als hiermee gelijkheid wordt bevorderd en onder omstandigheden kan dit beleid verplicht zijn. In het Unierecht is elke discriminatie op grond van geslacht in beginsel verboden tenzij een uitzonderingsbepaling een verschil in behandeling toestaat. Dit betekent een formele benadering van gelijkheid bij de aanname dat ieder verschil in behandeling van mannen en vrouwen ongeacht hun maatschappelijke positie discriminatie is. De vraag of daadwerkelijk sprake is van gelijke gevallen die op dezelfde manier moeten worden behandeld, komt dan niet aan de orde. Uit de toelichting op de EU-concept-richtlijn ter verbetering van de man/ vrouwverhoudingen in beursgenoteerde vennootschappen blijkt dat daar van deze formele visie op gelijkheid wordt uitgegaan.25 De uitzonderingsbepalingen van artikel 2 lid 4 van Richtlijn 76/207/EEG en artikel 157 lid 4 VWEU/141 lid 4 EG-verdrag geven aan dat wel rekening mag worden gehouden met het verschil in positie van mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt en binnen arbeidsorganisaties. Onder de gestelde voorwaarden wordt het discrimina-

Het Vrouwenverdrag gaat uit van een materiële benadering van gelijkheid en stelt het effect van de juridische gelijkheidsnorm voorop tieverbod niet geschonden. Uit deze bepalingen spreekt een materiële benadering van gelijkheid.

6. Jurisprudentie inzake voorkeursbeleid Jurisprudentie HvJ EG Het HvJ EG heeft in de periode 1995 tot en met 2000 in vier arresten geoordeeld over de toelaatbaarheid van voorkeursbeleid voor vrouwen bij de werving en selectie voor functies, waaronder de doorstroming.26 Het voorkeursbeleid is in de eerste drie arresten getoetst aan artikel 2 lid 4 Richtlijn 76/207/EEG en in het laatste arrest Abrahamsson aan artikel 141 lid 4 EG-verdrag. Het voorkeursbeleid in de eerste arresten betrof de periode voor inwerkingtreding van artikel 141 lid 4 en het Hof kon deze bepaling daarom buiten beschouwing laten. Voor de inhoudelijke beoordeling van voorkeursbeleid heeft dit geen verschil gemaakt. In deze reeks arresten is als hoofdregel geformuleerd dat het niet is toegestaan bij de werving en selectie voor functies aan vrouwen een absolute en onvoorwaardelijke voorrang te geven. Alle sollicitaties moeten aan een objectieve beoordeling worden onderworpen, waarbij geen voorrang aan een vrouw kan worden gegeven boven een beter gekwalificeerde man. Voorkeursbeleid bij gelijke geschiktheid acht het Hof geoorloofd onder de voorwaarde dat een zogenaamde openingsclausule wordt gehanteerd. Deze clausule houdt in dat bij de selectie ook rekening moet worden gehouden met de bijzondere persoonlijke situatie van alle sollicitanten. Een voorkeursbeleid voor vrouwen dat verder strekt, betekent een ongeoorloofde schending van het discriminatieverbod. Met de openingsclausule introduceert het Hof een subjectief element dat de uitvoering van beleid ten gunste van vrouwen onmogelijk kan maken. Bij het antwoord op de vraag of voorkeursbeleid bij werving en selectie voor functies is toegestaan, stelt het Hof het discriminatieverbod als hoofdregel voorop waarvan alleen in bijzondere gevallen mag worden afgeweken. Het Hof gaat daarbij uit van het formele perspectief op gelijkheid waarbij mannen en vrouwen worden geacht bij de deelname aan de arbeid gelijke gevallen te zijn. Een

verschil in behandeling betekent in deze visie een schending van het discriminatieverbod. In de arresten Marschall en Badeck constateert het Hof wel dat in selectieprocedures een neiging bestaat mannelijke kandidaten bij bevordering voorrang te geven boven vrouwelijke kandidaten, als gevolg van onder meer vooroordelen en stereotype ideeën over de rol en de capaciteiten van vrouwen in het arbeidsproces, zodat het feit dat twee kandidaten van verschillend geslacht gelijke kwalificaties hebben, op zich niet betekent dat zij gelijke kansen hebben.27 De geconstateerde nadelen kunnen volgens het Hof voorkeursbeleid voor vrouwen rechtvaardigen mits de regeling in elk individueel geval aan gelijk gekwalificeerde mannelijke kandidaten een objectieve beoordeling garandeert. Dit is tegenstrijdig. Het Hof signaleert dat vrouwen in de praktijk met uitsluiting te maken hebben, benoemt dit echter niet als discriminatie en stelt vervolgens een vorm van voorkeursbeleid voor waarvan uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat deze discriminatie bestendigt. Het probleem is dat het Hof uitsluitingsmechanismen niet als (onbewuste) discriminatie van individuele vrouwen kwalificeert. Jurisprudentie CGB en CRM Vóór 1995 oordeelde de CGB als volgt over de toelaatbaarheid van voorkeursbeleid. Arbeidsorganisaties konden bij de werving en selectie kiezen uit de meest geschikte vorm van de drie varianten van voorkeursbeleid mits zij aan drie strikte criteria voldeden.28 De zwaardere vormen van voorkeursbeleid − ‘voldoende geschiktheid’ en ‘reservering functies voor vrouwen’ − werden alleen geoorloofd geacht bij een grote mate van achterstand omdat eerst dan sprake kan zijn van proportionaliteit tussen doel en middel. Deze vaste oordelenlijn van de CGB is in een kabinetsnotitie uit 1993 geaccordeerd.29 De CGB legde de nadruk op de mogelijkheden die artikel 5 lid 1 WGB biedt en stelde een materiële benadering van gelijkheid voorop. In de periode na het Kalanke-arrest kwam geleidelijk aan een wijziging in de oordelenlijn.30 Uiteindelijk heeft de Commissie de Kalanke-jurisprudentie verwerkt in het ‘zorgvuldigheidsvereiste’ dat als vierde toetsingscriterium is gaan gelden. Dit vereiste houdt in dat bij sollicitaties en promoties een objectieve beoordeling van alle kandidaten plaats dient te vinden, waarbij rekening wordt gehouden met de mate waarin ieder van de kandidaten aan de functie-eisen voldoet. Benoeming van een kandidaat uit de voorkeursgroep kan alleen plaatsvinden bij gelijke geschiktheid.31 In 2008 neemt de CGB enige afstand tot het zorgvuldigheidsvereiste. Bij het bestrijden van achterstanden van etnische minder-

23. Trb. 1980, 146; geratificeerd bij Rijks-

EG 11 november 1997, zaak C-409/95

27. Marschall r.o. 29, 30 en Badeck r.o. 21.

overeenstemming met het Kalanke-arrest;

wet van 3 juli 1991, Stb. 1991, 335.

(Marschall), JAR 1997/264; HvJ EG 28

28. Deze criteria zijn geformuleerd in CGB 9

oordeel 98-97: reserveren van functies voor

24. Zie www.un.org/womenwatch/daw/

maart 2000, zaak C-158/97 (Badeck), JAR

juli 1990, oordeelnummer 57-90-33 en in

vrouwen niet geoorloofd bij interne wer-

cedaw/recommendations/; zie ook www.

2000/104; HvJ EG 6 juli 2000, zaak

vele latere oordelen herhaald; zie over deze

ving; oordeel 99-57: reserveren van functies

rijksoverheid.nl/minocw met trefwoord

C-407/98 (Abrahamsson), JAR 2000/194;

criteria: E. Cremers-Hartman, ‘Voorkeursbe-

voor vrouwen wel geoorloofd bij externe

Vrouwenverdrag of emancipatiebeleid.

vergelijk S.D. Burri & A. G.Veldman, ‘Gelijke

handeling van vrouwen bij werving en

werving.

25. COM (2012) 614, p. 7.

behandeling’, in: S.S.M. Peters & R.M.

selectie’, NJB 1992, p. 1006-1013.

31. Oordelen 2004-10, 2004-36 en 2004-

26. HvJ EG 17 oktober 1995, zaak

Beltzer, Inleiding Europees Arbeidsrecht,

29. Kamerstukken II 1992/93, 23022.

173 en CGB-advies/2004/10 inzake de

C-450/93 (Kalanke), JAR 1995/234; HvJ

Deventer: Kluwer 2013, p.183-185.

30. Oordeel 96-97: toetsingscriteria CGB in

conceptnota Voorkeursbehandeling.


175

Wetenschap

De algemene gegevens over de werking van seksestereotypering bieden een eerste aanknopingspunt voor de vraag of sprake is van een vermoeden van directe discriminatie van vrouwen binnen arbeidsorganisaties heden zou in uitzonderlijke situaties ruimte moeten zijn voor zwaardere vormen van voorkeursbeleid. Het argument is dat het zorgvuldigheidsvereiste niet uit de wet voortvloeit maar op basis van casuïstiek in de rechtspraak is ontwikkeld.32 In 2011 en 2012 volgen de in de Inleiding aangehaalde oordelen over het reserveren van functies voor vrouwen door de RUG en de TU Delft. De RUG reserveerde extra budget om het aandeel van vrouwelijke hoogleraren te verhogen en bood vrouwelijke uhd’s de mogelijkheid tot een benoeming als hoogleraar op grond van een persoonsgebonden bevordering. De selectie vond plaats conform de reguliere benoemingsvereisten voor het hoogleraarschap en de universiteit bevorderde twaalf vrouwelijke uhd’s tot hoogleraar. De CGB achtte het voorkeursbeleid van de RUG ongeoorloofd omdat de situatie aan de RUG niet zo uitzonderlijk zou zijn dat van het zorgvuldigheidsvereiste kon worden afgeweken.33 De Technische Universiteit Delft reserveerde voor vrouwelijke wetenschappers tien tenure trackposities. Voor de toegang tot deze posities gold − naast de reguliere eisen − als bijkomend vereiste dat de vrouwen over specifieke leiderschapskwaliteiten moesten beschikken om tevens als rolmodel te kunnen fungeren. Het CRM achtte deze reserveringsmaatregel van de TU Delft geoorloofd.34 Het voornaamste aspect van dit oordeel is dat meer afstand is genomen van de jurisprudentie van het Hof. Het hoofdargument hiervoor is het verschil in bewoordingen van artikel 2 lid 4 Richtlijn 76/207/EEG en artikel 3 Herschikkingsrichtlijn 2006/54/EG, waarmee de focus van ‘de bevordering van gelijke kansen van mannen en vrouwen’ is verschoven naar ‘het verzekeren van volledige gelijkheid tussen mannen en vrouwen in de praktijk’. Het CRM oordeelt dat dit een ruimer toetsingskader biedt dat in zeer uitzonderlijke situaties een maatregel rechtvaardigt die alleen vrouwen ten voordeel strekt. Ook wijst het CRM op het feit van algemene bekendheid dat de positie van vrouwen in de hogere regionen van het beroepsleven niet aanmerkelijk is verbeterd sinds het Hof zijn arresten wees (punt 1.36). Met dit oordeel verlaat het CRM de vrij formele benadering van gelijkheid en krijgen arbeidsorganisaties meer mogelijkheden om voorkeursbeleid te voeren. In het oordeel overweegt het CRM overigens ten onrechte dat het Hof voorkeursbeleid niet eerder aan de tekst van artikel 141 lid 4 EG-verdrag zou hebben getoetst. Veldman signaleerde al eerder dat dit niet klopt omdat die toets in Abrahamsson is verricht.35 Deze fout doet ons inziens evenwel geen afbreuk aan de redenering dat de regeling inzake voorkeursbeleid binnen het Unierecht is verruimd, dat hieruit een meer materiële benadering van gelijkheid spreekt, hetgeen betekenis moet hebben voor de beoordeling van voorkeursbeleid.

176


7. Enkele opmerkingen bij de beoordeling van voorkeursbeleid Hieronder volgen enkele opmerkingen bij de beoordeling van voorkeursbeleid die duidelijk maken dat er voldoende argumenten zijn om de Kalanke-norm los te laten en dat werkgevers meer ruimte kan worden geboden om een effectief voorkeursbeleid te voeren. Seksesterotypering en uitsluitingsmechanismen Seksestereotypering en andere uitsluitingsmechanismen zijn een belangrijke oorzaak van de geringere doorstromingsmogelijkheden van vrouwen (vergelijk par. 3 en par. 4). Deze mechanismen zijn te duiden als onbewuste discriminatie. In een juridische discussie over een toelaatbaar voorkeursbeleid die niet wil abstraheren van de sociale werkelijkheid, moet aan deze wetenschappelijke inzichten waarde worden toegekend. Het besproken onderzoek levert algemene gegevens op die gebruikt kunnen worden bij het beantwoorden van de vraag of en in hoeverre binnen concrete arbeidsorganisaties sprake is van discriminatie van vrouwen. Als die vraag positief wordt beantwoord, kan dit noodzaken tot een verschil in behandeling van mannen en vrouwen, door voorrang te geven aan vrouwen. Het adagium ‘gelijke gevallen moeten gelijk worden behandeld en ongelijke gevallen ongelijk naar rato van hun ongelijkheid’ brengt dit mee. De definitie van directe discriminatie van artikel 1 lid 1 WGB biedt ruimte voor deze benadering. Directe discriminatie is daar gedefinieerd als: ‘wanneer iemand op grond van geslacht minder gunstig wordt behandeld dan een ander in een vergelijkbare situatie wordt, is of zou worden behandeld’. Een vergelijking kan dus niet achterwege blijven en kan de noodzaak tot een verschil in behandeling duidelijk maken. De algemene gegevens over de werking van seksestereotypering bieden een eerste aanknopingspunt voor de vraag of sprake is van een vermoeden van directe discriminatie van vrouwen binnen arbeidsorganisaties. In het verleden heeft de Hoge Raad in het arrest Binderen vs. Kaya het gebruik van dergelijke gegevens geaccepteerd door aan te nemen dat geen rechtsregel zich ertegen verzet aan algemene gegevens een (zwaarwegend) vermoeden van discriminatie te ontlenen.36 Ons inziens kunnen deze algemene gegevens worden gecombineerd met gegevens over de achterstandspositie van vrouwen in specifieke functies of functiegroepen binnen arbeidsorganisaties. Dit samenstel van gegevens kan voldoende zijn voor de conclusie dat vrouwen en mannen binnen (delen van) de arbeidsorganisatie niet in een vergelijkbare situatie verkeren en dat een verschil in behandeling daarom nodig is. Voorkeursbeleid voor vrouwen kan een adequate reactie zijn die in die situatie niet leidt tot een ongeoorloofde discriminatie van mannen.

Arbeidsorganisaties moeten daarbij kunnen kiezen voor de meest effectieve vorm van voorkeursbeleid rekening houdend met de mate van achterstand van vrouwen en ook met het gegeven dat voorkeur ‘bij gelijke geschiktheid’ uitsluitingsmechanismen kan bestendigen (vergelijk par. 4). Houdbaarheid uitleg artikel 141 lid 4 EG-verdrag (thans 157 lid 4 VWEU) Het Hof heeft alleen in het arrest Abrahamsson het voorkeursbeleid getoetst aan artikel 141 lid 4 EG-verdrag; het betrof voorkeursbeleid ‘bij voldoende geschiktheid’. Gezien het verschil in bewoordingen ten opzichte van artikel 2 lid 4 Richtlijn 76/207/EEG is het opmerkelijk dat het Hof in r.o. 55 zonder enige nadere motivering volstaat met de constatering dat ‘ook al staat deze gemeenschapsbepaling het toe om specifieke voordelen toe te kennen, hieruit niet kan worden afgeleid dat daarmee de betreffende voorkeursmaatregel geoorloofd is, omdat deze hoe dan ook onevenredig is aan het nagestreefde doel’. Veldman noemde het in 2001 teleurstellend dat het Hof de lijn in eerdere jurisprudentie ongewijzigd doortrekt terwijl de Europese wetgever met de herformulering een duidelijk signaal heeft afgegeven dat doorbreking van het verbod van sekseonderscheid in de vorm van specifieke voordelen geoorloofd wordt geacht.37 Ook de CGB wees in het verleden op de tekst van artikel 141 lid 4 EG-verdrag en nam aan dat een grotere beleidsvrijheid voor de lidstaten zou ontstaan om voorkeursbeleid voor vrouwen vorm te geven.38 De Vos heeft er op gewezen dat de advocaten-generaal in de zaken Badeck en Briheche39 het Hof uitdrukkelijk hebben gevraagd zich uit te spreken over de betekenis van de hun inziens ruimere bepaling.40 Het Hof heeft dit echter achterwege gelaten. Het ontbreken van een inhoudelijke motivering vraagt om een heroverweging van de uitleg van artikel 141 lid 4 EG-verdrag. Dit klemt te meer omdat andere lidstaten binnen de Europese Unie in hun wetgeving reservering van functies voor vrouwen wel mogelijk maken.41 CGB/CRM hebben de eis van het Hof dat voorkeursbeleid voor vrouwen alleen geoorloofd is als een individuele vergelijking van mannen en vrouwen plaatsvindt, gekwalificeerd als een jurisprudentienorm die niet rechtstreeks uit de regelgeving voortvloeit. Van die norm zou daarom onder bijzondere omstandigheden kunnen worden afgeweken. Wij kunnen die redenering onderschrijven. Naast de reeds genoemde argumenten voor een inhoudelijke heroverweging, zien wij hiertoe ook aanknopingspunten in jurisprudentie van het Hof zelf en eveneens in de afstemming op het Vrouwenverdrag.

Uitzondering op fundamentele rechten: tijdelijkheid en doeltoetsing Het is de vraag waarom het Hof arbeidsorganisaties niet toestaat tijdelijk verdergaande voorkeursmaatregelen voor vrouwen te treffen, zolang het doel, zoals omschreven in preambule en artikel 3 van Herschikkingsrichtlijn 2006/54/EG, nog niet is bereikt. Een dergelijke benadering paste het Hof wel toe in het arrest Vicoplus.42 Dit arrest betrof overgangsmaatregelen waarmee werd beoogd de toestroom van grote groepen arbeidsmigranten uit onder andere Polen te voorkomen. Bij de beoordeling van deze overgangsmaatregelen, die het vrij verkeer van werknemers en van diensten beperkten, verwees het Hof naar het doel van de toetredingsakte, namelijk het voorkomen van verstoringen op de arbeidsmarkt in de lidstaat. Het Hof achtte het hier wel mogelijk om tijdelijke maatregelen toe te staan ten einde het beoogde doel te bereiken.

In de Nederlandse rechtspraktijk speelt artikel 4 lid 1 Vrouwenverdrag bij de beoordeling van voorkeursbeleid nauwelijks een rol Betekenis Vrouwenverdrag Het Vrouwenverdrag heeft een andere visie op een toelaatbaar voorkeursbeleid dan de visie die uit de Kalankejurisprudentie spreekt (vergelijk par. 5). In de Nederlandse rechtspraktijk speelt artikel 4 lid 1 Vrouwenverdrag bij de beoordeling van voorkeursbeleid echter nauwelijks een rol. Het CRM moet zich in de oordelen beperken tot een toetsing aan de gelijkebehandelingswetgeving en daarbij het Unierecht en de uitleg van het Hof betrekken vanwege het supranationale karakter van dit recht. Voorkeursbeleid wordt vrijwel niet ter beoordeling voorgelegd aan de gewone rechter; daarmee vindt in de nationale rechtspraak dus geen toetsing aan het Vrouwenverdrag plaats. Uit de Nota Voorkeursbehandeling uit 2005 blijkt dat het toenmalige kabinet van mening was dat artikel 4 lid 1 Vrouwenverdrag de lidstaten slechts de mogelijkheid biedt maatregelen te treffen die de feitelijke gelijkstelling van mannen en vrouwen bevorderen. Van een eventuele verplichting zou geen sprake zijn.43 Deze uitleg staat haaks op de uitleg die het CEDAW heeft gegeven in de Algemene Aanbeveling 25 (vergelijk par. 5). Het CEDAW heeft in commentaren op de Nederlandse rapportage

32. Oordeel 2008-81.

maat (red.), Gelijke behandeling 2012:

38. Oordeel 99-57.

die Keure 2008, p. 299-332.

33. Oordeel 2011-198, JAR 2012/78, m.nt.

Kronieken en Annotaties, Nijmegen: Wolf

39. HvJ EG 30 september 2004, zaak

41. Vergelijk M. Westerbeek, ‘Onze herse-

E.Cremers-Hartman.

Legal Publishers 2013, p. 290-295.

C-319/03, (Briheche), JAR 2004/260.

nen willen een man als baas’, Arbeidsrecht

34. Oordeel 2012-195, JAR 2013/41, m.nt.

36. HR 10 december 1982, NJ 1983/687,

40. M. de Vos, ‘Positieve actie en positieve

2014/41, p. 28.

E.Cremers-Hartman.

m.nt. EAA.

discriminatie in het Europese en Belgische

42. HvJ EU 10 februari 2011, gevoegde

35. A.G. Veldman, ‘Voorkeursbeleid en

37. A.G.Veldman, ‘De nieuwe Europese arres-

discriminatierecht’, in: S. Bayart, S. Sottiaux

zaken C-307/109-309/09 (Vicoplus).

Unierechtelijke beperkingen: over het CRM,

ten over voorkeursbeleid’, Nemesis 2001/4,

& S. van Drooghenbroeck (red.), De nieuwe

43. Kamerstukken II 2004/05, 28770, 11.

het konijn en de hoge hoed’, in: R. Holt-

p. 116-120 www.tijdschriftnemesis.nl.

federale antidiscriminatiewetten, Brugge:


177

Wetenschap

inzake de naleving van het Vrouwenverdrag Nederland meerdere malen bekritiseerd en opgeroepen om gebruik te gaan maken van de tijdelijke speciale maatregelen waarin artikel 4 lid 1 voorziet.44 Nederland is als verdragspartij gehouden het Vrouwenverdrag na te leven en zal om die reden bij het formuleren van eisen aan voorkeursbeleid moeten zoeken naar een meer materiële invulling van het gelijkheidsconcept.

8. Meer vrouwen naar de top De ondervertegenwoordiging van vrouwen in topfuncties in Nederland en andere EU-lidstaten is groot en wordt als een steeds urgenter probleem ervaren. De cijfers laten zien dat het aanbod van gekwalificeerde vrouwen groeit. De regelgeving van lidstaten van de Europese Unie is heel divers. Landen als Frankrijk, Zweden en België hebben regelgeving die arbeidsorganisaties op straffe van zware sancties verplichten tot het treffen van maatregelen om de positie van vrouwen te verbeteren. Steeds meer arbeidsorganisaties willen zelf adequate maatregelen treffen om meer vrouwen in de top en subtop te kunnen benoemen. Deze arbeidsorganisaties weten echter niet goed waar ze aan toe zijn. Kunnen ze het oordeel van het CRM in de zaak TU Delft volgen of lopen ze daarmee een risico dat een man zich meldt met een schadeclaim? Onzes inziens zijn er voldoende steekhoudende argumenten om de Kalanke-norm los te laten en arbeidsorganisaties de ruimte te laten bij de keuze van een effectieve vorm van voorkeursbeleid voor vrouwen. Het Hof signaleert in enkele arresten weliswaar dat vrouwen in de prak-

178


tijk met uitsluiting te maken hebben, maar benoemt dit niet als discriminatie en staat uitsluitend een vorm van voorkeursbeleid toe waarvan uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat deze discriminatie bestendigt. In de loop der tijd is veel kennis verkregen over vaak onbewuste discriminatie binnen arbeidsorganisaties. Deze kennis moet worden betrokken bij de beoordeling van een juridisch toelaatbaar voorkeursbeleid. Artikel 5 lid 1 WGB staat voorkeursbeleid voor vrouwen toe onder de voorwaarden dat 1. dit beleid tot doel heeft nadelen op te heffen of te verminderen en 2. dit beleid evenredig is in verhouding tot het nagestreefde doel (evenredigheids- of proportionaliteitsvereiste). Deze bepaling biedt ruimte voor verschillende vormen van voorkeursbeleid mits de mate van achterstand dusdanig is dat sprake is van proportionaliteit tussen doel en middel. Binnen de grenzen die deze wetgeving stelt en op basis van adequaat cijfermateriaal over de positie van vrouwen in hun organisatie, kunnen arbeidsorganisaties die vorm van voorkeursbeleid toepassen die zij noodzakelijk achten als bijdrage aan de doelstellingen van zowel de Herschikkingsrichtlijn 2006/54/EG als het Vrouwenverdrag, namelijk een grotere gelijkheid van mannen en vrouwen binnen arbeidsorganisaties en op de arbeidsmarkt.

44. Kamerstukken II 2009/10, 30420, 154, Aanbevelingen 22-23; Kamerstukken II 2006/07, 30420, 46 en 41.

Wetenschap

147

De papieren muur Proces-verbaal maakt bewijsvoering soms onbetrouwbaar

Marijke Malsch, Robin Kranendonk, Jan de Keijser, Henk Elffers, Martha Komter, Meike de Boer1

Een kort geleden afgerond onderzoek laat zien dat processen-verbaal het verhoor zeer sterk samenvatten. Zij geven bovendien vaak een vertekend beeld van het verhoor. Dankzij opnamen van verhoren kan non-verbaal gedrag tegenwoordig worden bekeken en beluisterd. Verdachten blijken sneller schuldig te worden geacht als hun non-verbale gedrag zichtbaar is. Opnamen laten ook het gedrag van de verhoorder zien en daardoor kan het verhoor veel beter worden gecontroleerd dan vroeger het geval was. Er wordt echter in het strafproces nog te weinig gebruik gemaakt van audiovisuele middelen.

Inleiding Alle bewijs moet in zijn meest oorspronkelijke vorm op de zitting worden gepresenteerd aan de rechter, zo stelt het ‘onmiddellijkheidsbeginsel’.2 Alle personen die een verklaring over het tenlastegelegde feit kunnen afleggen, moeten dat (ook) op de zitting doen. Stukken van overtuiging moeten eveneens in hun originele vorm op de zitting aanwezig zijn, zodat de rechter ze zelf kan bekijken; foto’s van deze stukken van overtuiging zijn niet voldoende voor het bewijs, zo kan worden afgeleid uit dit onmiddellijkheidsbeginsel. In Nederland wordt het onmiddellijkheidsbeginsel op erg beperkte wijze nageleefd.3 Door de aanvaarding van de ‘de auditu’ verklaring (verklaring ‘van horen zeggen’) heeft het Nederlandse strafproces een sterk schriftelijk karakter ontwikkeld. Processen-verbaal (pv’s) van verhoor zijn de auditu verklaringen: de verbalisant heeft de verhoorde iets horen zeggen en heeft dit opgeschreven. Deze opgeschreven verklaring mag door de rechter worden gebruikt voor het bewijs.4 Papieren stukken hebben grotendeels de plaats ingenomen van getuigen en

deskundigen, en soms van verdachten, die live een verklaring afleggen op de zitting. Behalve voor de verklaring van horen zeggen geldt dit ook voor stukken van overtuiging waarvan uitsluitend via een foto of schriftelijke beschrijving op zitting kennis genomen kan worden. Denk aan schriftelijke beschrijvingen van kinderpornografisch materiaal die in de plaats komen van de afbeeldingen zelf. De aanvaarding van pv’s als bewijs laat een groot vertrouwen in verbalisanten zien, niet alleen in hun waarnemingsvermogen, maar ook in de manier waarop zij de feiten opschrijven in een proces-verbaal. Het is aan de rechter om te bepalen of en hoeveel ander bewijs nodig is naast de pv’s. De rechter is daarbij vrij in de bewijswaarde die hij wil toekennen aan bewijsmiddelen (zoals een pv), en hij is ook vrij in welke bewijsmiddelen hij selecteert voor een bewezenverklaring, zonder dat hij deze selectie hoeft te motiveren. Het is echter de vraag in hoeverre de rechter het proces-verbaal überhaupt kan toetsen, met andere woorden: weet de rechter of het pv het verhoor volledig ‘dekt’ en of er geen onjuistheden in staan, en kan hij dat nagaan?5

Auteurs

hoogleraar Criminologie bij het Instituut voor

Universiteit in Amsterdam en heeft tevens

4. In veel andere landen is het gebruik van

1. Mr. dr. M. Walsch is senior onderzoeker bij

Strafrecht en Criminologie aan de Universiteit

een bachelor in Taal & Communicatie. Zij

de auditu verklaringen voor het bewijs niet

het Nederlands Studiecentrum Criminaliteit

Leiden. Prof. dr. H. Elffers is senior onderzoe-

heeft meegewerkt aan het onderzoek dat in

toegestaan: de personen die een verklaring

en Rechtshandhaving (NSCR), raadsheer-

ker bij het Nederlands Studiecentrum Crimi-

dit artikel wordt besproken.

hebben afgelegd moeten, zeker in zwaarde-

plaatsvervanger in het Hof Den Bosch en

naliteit en Rechtshandhaving en emeritus

rechter-plaatsvervanger bij de Rechtbank

hoogleraar empirisch onderzoek van de straf-

Noten

(nogmaals) een verklaring af te leggen. In

Noord-Holland. R. Kranendonk MSc heeft als

rechtspleging Vrije Universiteit Amsterdam.

2. M.J. Dubelaar, Betrouwbaar bewijs.

die landen is het strafproces dan ook minder

junior onderzoeker bij het NSCR meegewerkt

Dr. M.L. Komter is research fellow aan het

Totstandkoming en waardering van straf-

‘schriftelijk’ dan het Nederlandse strafproces.

aan onderzoeken naar processen-verbaal,

Nederlands Studiecentrum Criminaliteit en

rechtelijke getuigenverklaringen in perspec-

5. M. Visser, ‘Bewijswaardering in het straf-

DNA-onderzoek en slachtofferbehoeften in

Rechtshandhaving (NSCR). M. de Boer is

tief, Deventer: Kluwer 2014.

recht: vrijheid met beperkingen’, Strafblad,

het strafproces. Prof. dr. J.W. de Keijser is

masterstudent Criminologie aan de Vrije

3. Dubelaar, 2014.

mei 2014, p. 157-161.

re zaken, ook op de zitting komen om daar


179

Wetenschap

Het pv van verhoor blijft zelfs het centrale stuk bij de behandeling van de zaak ter zitting, en van opnamen wordt slechts incidenteel gebruik gemaakt eel) zijn vergeleken met de processen-verbaal die van diezelfde verhoren zijn gemaakt. Op deze wijze kon worden vastgesteld wat er wordt weggelaten, toegevoegd en/of gewijzigd tijdens het verbaliseren van het verhoor.7 Voordat dit onderzoek wordt besproken, wordt kort ingegaan op de rol van het dossier.

De rol van het dossier

Errors and Omissions Excepted © Peter Holt/Illustration Works/Corbis

Bemerkt de rechter het als het pv het verhoor onvolledig dan wel onjuist weergeeft? Pv’s zouden ‘de werkelijkheid’ (zoals: het verhoor van verdachten en getuigen, de aanhouding, de bevindingen van de verbalisanten, andere soorten ambtshandelingen, en de conclusies van deskundigen) adequaat en volledig moeten weergeven.6 Onvolledigheid, inaccuraatheid of suggestiviteit van pv’s kunnen het oordeel van de rechter over onder meer de schuld van de verdachte in een onjuiste richting sturen. Als het pv niet deugt, is er een probleem. Het is derhalve van groot belang dat de rechter adequate controlemogelijkheden heeft om de juistheid van het dossier te onderzoeken. Door de technologische ontwikkelingen bestaan op dit moment meer van dit soort controlemogelijkheden dan vroeger. In dit artikel wordt een recent afgerond onderzoek besproken naar de volledigheid en betrouwbaarheid van het proces-verbaal als verslaglegging van het verdachtenverhoor. Opnamen van verhoren (auditief en audiovisu-

180


De belangrijke rol die het schriftelijk dossier vervult in het (Nederlandse) strafproces is niet zonder risico, zo liet experimenteel onderzoek van Schünemann zien.8 Een deel van de (Duitse) rechters kreeg in dit onderzoek het dossier voorafgaand aan de zitting te lezen en een deel van de rechters niet. Rechters die het dossier hadden gelezen, veroordeelden de verdachte veel vaker dan rechters die niet het dossier hadden gelezen, terwijl de twee groepen dezelfde zaak beoordeelden. Het lezen van het dossier is derhalve van invloed op het schuldoordeel. Bovendien laat dit onderzoek zien dat het dossier vooral een belastende invloed heeft: het oordeel over de schuld steeg na het lezen ervan. Dat is op zich niet opmerkelijk omdat de officier van justitie die het dossier samenstelt meestal slechts tot een vervolging overgaat als deze van mening is dat er voldoende bewijs is voor een veroordeling. Het dossier is dan ook over het algemeen eenzijdig, in die zin dat er vooral belastend materiaal in zit. Dit betekent niet dat het dossier niet waarheidsgetrouw is. Er bestaat echter een mogelijkheid dat ontlastend materiaal er (nog) niet in zit terwijl dat wel zou moeten om een evenwichtig beeld te creëren van de zaak, en dat dit het oordeel van de rechter beïnvloedt. De gedachten en oordelen die zijn gevormd op basis van dit eenzijdige dossier werken door in de fase van de berechting van de zaak. Niet voor niets wordt genoemde studie vaak aangehaald als voorbeeld van ‘belief perseverance’, een van de mechanismen achter tunnelvisie.9

Methoden Sinds het in werking treden in 2010 van de Aanwijzing auditief en audiovisueel registreren van verhoren van aangevers, getuigen en verdachten (Aanwijzing AVR)10 worden verdachtenverhoren op grotere schaal opgenomen. De Aanwijzing gaat er echter vanuit dat een schriftelijke samenvatting van het verhoor (het pv) het belangrijkste blijft in het vervolg van het proces en niet de opname. De opname dient voornamelijk als controlemiddel en als hulpmiddel ten behoeve van de toetsbaarheid van het verhoor, zo stelt de inleiding op de Aanwijzing. Processen-verbaal blijven dus van groot belang voor de strafrechtspraktijk. Het pv van verhoor blijft zelfs het centrale stuk bij de behandeling van de zaak ter zitting, en van opnamen

wordt slechts incidenteel gebruik gemaakt, zo is gebleken uit het in dit artikel beschreven onderzoek. Als gevolg van deze Aanwijzing zijn inmiddels van veel verdachtenverhoren in zwaardere zaken zowel een schriftelijk pv als een (auditieve of audiovisuele) opname beschikbaar. Ten behoeve van het in dit artikel besproken onderzoek zijn 55 opgenomen verdachtenverhoren (45 auditief, 10 audiovisueel) onderzocht, en een deel daarvan is vergeleken met de pv’s die van deze verhoren zijn gemaakt. Onderzocht is in hoeverre het pv een volledige en accurate weergave van het verhoor geeft. Hiervoor is de lengte van het verhoor met die van het pv vergeleken, en is gekeken welke inhoudelijke informatie bij het opmaken van het pv is weggelaten, veranderd of toegevoegd. Daarnaast zijn interviews afgenomen aan rechercheurs, advocaten, officieren van justitie en rechters over de vraag hoe zij omgaan met het proces-verbaal en over de toename van beeld en geluid. Bij de interviews en de vergelijking tussen pv’s en verhoren is gebruik gemaakt van oorspronkelijk materiaal. Dat is niet het geval geweest bij het derde deel van het onderzoek, het experiment: daar is een kunstmatige situatie in het leven geroepen met als doel om onder gecontroleerde condities bepaalde effecten te onderzoeken. Een verhoor is op drie manieren aangeboden aan een groep respondenten (studenten die het vak strafrecht hadden gevolgd, van verschillende universiteiten): als audiovisuele opname, als auditieve opname, en als procesverbaal. Daarbij is gevarieerd in de hoeveelheid non-verbaal gedrag van de verdachte.11 Hiermee kon worden vastgesteld of het uitmaakt voor het oordeel over de verdachte en zijn verklaring of het verhoor via beeld, geluid of een pv wordt aangeboden, en wat de invloed is van het non-verbale gedrag van de verdachte als dit kan worden waargenomen.

Resultaten Weglating uit het pv Er zijn substantiële verschillen tussen de verhoren en de bijbehorende pv’s, vooral wat de lengte/duur en het aantal erin opgenomen vragen betreft. De onderzochte pv’s geven slechts tussen de twee en de 37 procent van de verhoren weer. Gemiddeld gaat het hierbij om ongeveer een kwart van het verhoor. In een eerdere survey gaf ruim driekwart van de rechercheurs aan ‘niets’ in te korten als zij proces-verbaal opmaken van een verdachtenverhoor, en 56 procent schatte ongeveer driekwart van het verhoor weer te geven in het pv.12 Verbalisanten lijken zich er dus niet altijd van bewust te zijn dat zij in feite heel veel weglaten als zij proces-verbaal opmaken. In pv’s die in de monoloogstijl zijn geschreven wordt (vrijwel) geen enkele van de tijdens het verhoor gestelde vragen opgenomen, maar ook bij de andere stij-

len (zoals de Vraag-Antwoordstijl) ontbreken veel van de gestelde vragen. De hoofdvragen worden meestal wél weergegeven in het pv (63%), maar van de vervolgvragen komt maar 25 procent in het pv terecht. Van alle antwoorden die tijdens de verhoren zijn gegeven (de meeste door de verdachte), komt 21 procent terug in het pv. Van alle interacties bij elkaar, wordt slechts 32 procent weergegeven in het pv. Ook confrontaties, bijvoorbeeld met belastend bewijs, of met tegenstrijdige verklaringen van de verdachte zelf, komen lang niet altijd goed uit de verf in de pv’s, of worden soms in hun geheel weggelaten. In sommige verhoren wordt druk opgebouwd om de verdachte een verklaring te laten afleggen. Die opbouw van de druk, door rechercheurs ‘omsingeling’ genoemd, kan soms een behoorlijke tijd in beslag nemen tijdens het verhoor. Toch wordt die opbouw vaak slechts in een enkel zinnetje weergegeven. De emoties die speelden en de spanning bij de verdachte blijken vaak niet uit het pv. Er zijn op dat punt belangrijke verschillen tussen pv’s en verhoren. Het is aan de hand van het pv meestal niet mogelijk om na te gaan van welke aard de druk was die werd opgebouwd, en of het wellicht om ongeoorloofde druk zou kunnen gaan. Dit vermindert de controleerbaarheid van het verhoor.

Verbalisanten lijken zich er dus niet altijd van bewust te zijn dat zij in feite heel veel weglaten als zij proces-verbaal opmaken Iets meer dan de helft van de pv’s bevat beschrijvingen van non-verbaal gedrag. Het gaat hier uitsluitend om non-verbaal gedrag van de verdachte. Non-verbaal gedrag van de verhoorder wordt buiten het pv gehouden, en daarmee eveneens mogelijke non-verbale druk die op de verdachte wordt uitgeoefend. Emoties, en de sfeer van een verhoor, komen meestal niet duidelijk tot uitdrukking in de pv’s. Toevoeging Soms wordt informatie toegevoegd aan de pv’s. Deze toevoegingen hebben meestal te maken met het juridische en formele karakter van het pv. Bij lezing van het pv lijkt het alsof de verbalisanten nadrukkelijk de cautie geven

6. M. Malsch, ‘Waardoor laat de rechter

over verdachtenverhoren’, Politie en

Kriminalitätskontrolle, Köln: Heymanns

getuigen en verdachten (2010A018; inwer-

zich overtuigen? De rol van onmiddellijk-

Wetenschap, 2015/79. Voor dit onderzoek

1983, p. 1109-1151.

kingtreding 1 september 2010).

heid bij het bewijs’, Cahiers Politiestudies,

is een subsidie verkregen van Politie en

9. Zie H.F.M. Crombag, ‘Over tunnelvisie’, in

11. Voor een volledige beschrijving van de

3, p. 263-278.

Wetenschap.

P.J. van Koppen, H. Merckelbach, M. Jelicic

methoden, zie Malsch et al., 2015.

7. Voor een volledig verslag van dit onder-

8. B. Schünemann, ‘Experimentelle Unter-

& J.W. de Keijser (red.), Reizen met mijn

12. Zie M. Malsch, J. de Keijser, M. de

zoek, zie M. Malsch, R. Kranendonk, J. de

suchungen zur Reform der Hauptbehand-

rechter: Psychologie van het recht, Deven-

Gruijter, M. Komter & H. Elffers, ‘De gevol-

Keijser, H. Elffers, M. Komter & M. de

lung in Strafsachen’, in: H.J. Kerner, H.

ter: Kluwer 2010, p. 387-399.

gen van beeld en geluid voor het proces-

Boer, ‘Kijken, luisteren, lezen. De invloed

Kurry & K. Sessar (eds.), Deutsche For-

10. Aanwijzing auditief en audiovisueel

verbaal van verdachtenverhoor’, Tijdschrift

van beeld, geluid en schrift op het oordeel

schungen zur Kriminalitätsentstehung und

registreren van verhoren van aangevers,

voor de Politie, 2012, afl. 10, p. 30-33.


181

Wetenschap

De verklaring die op papier komt, wordt daarmee anders dan de werkelijke verklaring, niet zozeer op het punt wat daadwerkelijk is gezegd, als wel op de intentie, de sfeer, de emoties waarna de verdachte ook nog een keer bevestigt dat hij dit heeft begrepen, maar vaak gaat dit veel minder expliciet. Het voorlezen van het pv aan de verdachte aan het eind van het verhoor krijgt veel aandacht, althans dat suggereert het pv. Uit de opnamen van de verhoren blijkt echter dat dit veel minder duidelijk en expliciet gebeurt, of soms helemaal niet plaatsvindt. Soms staat er iets in het pv dat niet is voorgevallen tijdens het verhoor. Ook wordt informatie in het pv explicieter opgeschreven dan deze aan de orde is gekomen tijdens de verhoren. Hierdoor lijkt de verdachte zekerder in zijn uitspraken dan hij in werkelijkheid was. Verandering Formuleringen worden in pv’s soms veranderd. Spreektaal wordt schrijftaal en hakkelende zinnen worden omgewerkt tot beter leesbaar proza (zie Voorbeeld 1).13 Voorbeeld 1 Verhoor: V: Iemand zei uh waarom ben je weg. Ze werkte eraan mee want. In alle gedachten waarom. Ik kan het, je weet, ik ben een man ik zeg je altijd. De ene keer als je tv zit te kijken of uh dit en dat. Het werkte gewoon niet. Hebt uh heeft ze nou verstand. Is ze nou zo !dom! of. Waarom komt ze die kant en terwijl ze die kant uit kan gaan. Pv: Dat kwam omdat ze ook makkelijker werd en meewerkte. De door de verdachte gebruikte bewoordingen worden regelmatig veranderd door de verbalisant (zie Voorbeeld 2).14 Voorbeeld 2 Verhoor: V: Mm… mm…, nou ik weet bijna 100% zeker dat ik dat niet gezegd heb. P: Oké. Ik zal het ook in die bewoordingen op papier zetten. V: Mm... Pv: Ik heb in dit twistgesprek niet gedreigd Stefan dood te zullen maken. Door herformuleringen verschilt de sfeer van de pv’s van die tijdens de verhoren, en lijkt het contact tussen verdachte en verhoorder vloeiender te verlopen dan in feite het geval was. De bron van de informatie verandert daarnaast regelmatig in het pv: veel woorden die uit de mond van de verdachte lijken te komen, komen eigenlijk bij de verbalisant vandaan, althans, er heeft een herformulering tijdens het noteren in het pv plaatsgevonden.

182


Vrijwilligheid van de afgelegde verklaring Bij lezing van pv’s wordt de indruk gewekt dat de verdachte op eigen initiatief zijn verklaring aflegt, terwijl die meestal juist door de verhoorders moet worden uitgelokt, zo blijkt uit de opnamen. De verklaring krijgt daardoor een vrijwilliger karakter dan deze in werkelijkheid heeft gehad. Verdachten lijken meewerkender en spraakzamer dan zij in werkelijkheid waren. Meestal moet flink aan een verdachte worden getrokken om een antwoord te krijgen. De drang die tijdens het verhoor op de verdachte wordt uitgeoefend om iets te zeggen, is vaak niet zichtbaar in de pv’s. Samenvattend blijkt dat de essentie van de informatie die de verdachte in het verhoor geeft in het pv is terug te vinden, maar dat het pv sterk wordt gekleurd door de verbalisant. Veel informatie wordt weggelaten. Antwoorden van de verdachte worden samengevoegd, en worden in ander taalgebruik en/of woordgebruik (dat van verbalisant) opgeschreven. Dit verandert de verklaring van de verdachte. De verklaring die op papier komt, wordt daarmee anders dan de werkelijke verklaring, niet zozeer op het punt wat daadwerkelijk is gezegd, als wel op de intentie, de sfeer, de emoties. Daarbij is de uitgeoefende druk vaak niet zichtbaar, waardoor op dit punt de verklaring oncontroleerbaar wordt. Beeld en geluid in het strafproces Het blijkt dat nog weinig gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheid om opnamen van verhoren te bekijken of te beluisteren. De belangrijkste reden hiervoor is dat het veel tijd kost. Wel vinden procesdeelnemers15 het van belang om opnamen achter de hand te kunnen houden, vooral om de gang van zaken tijdens het verhoor te kunnen controleren. Men wil de mogelijkheid hebben om te kunnen nagaan of de verhoorders druk uitoefenden op de verdachte, en de sfeer van het verhoor kunnen proeven. Daarvoor is het kunnen waarnemen van non-verbaal gedrag van belang. Slechts een enkele geïnterviewde procesdeelnemer denkt dat hij aan het non-verbale gedrag kan zien of de verdachte liegt.16 De naïviteit lijkt op dit punt inmiddels grotendeels te zijn verlaten, of misschien geven de geïnterviewden sociaal-wenselijke antwoorden. Opvallend is dat de (jongere, minder ervaren) studenten die meededen aan het experiment op wat grotere schaal van mening waren dat ze aan het non-verbale gedrag van de verdachte konden zien of hij loog of juist de waarheid sprak. Mogelijk heeft de kennis en ervaring van de professionele procesdeelnemers gemaakt dat zij voorzichtiger zijn geworden op dit punt. Deze bevinding geeft hoopvolle perspectieven voor het onderwijs aan toekomstige rechters en andere procesdeelnemers. Onderwijs (het doorgeven van inzichten en het bevorderen van het leren van ervaringen) kan de procesdeelnemers mogelijk behoeden

voor teveel optimisme over het kunnen inschatten van het waarheidsgehalte van verklaringen. Daarmee kunnen mogelijke fouten op dit punt worden voorkomen. Non-verbaal gedrag Uit het onderzoek bij rechtenstudenten blijkt dat als zij (bepaald) non-verbaal gedrag van de verdachte waarnemen, zij deze eerder schuldig achten. Dit effect is er echter alleen bij audiovisuele opnamen of als het non-verbale gedrag is beschreven in een proces-verbaal (‘verdachte zwijgt’, ‘verdachte friemelt’).17 Bij de auditieve opname had het non-verbale gedrag18 geen effect. Het gebruik van beeld in de strafrechtspraktijk kan derhalve risicovol zijn, evenals het lezen over non-verbaal gedrag in een pv, want mogelijk wordt de kijker/lezer door het non-verbale gedrag om de tuin geleid. Hoewel de procesdeelnemers er dus meestal niet van uitgaan dat zij aan non-verbaal gedrag kunnen zien of de verdachte de waarheid spreekt, blijken zij toch (onbewust) gevoelig te zijn voor de invloed van beeldmateriaal en de beschrijving van non-verbaal gedrag in een pv.

Het Nederlandse strafproces drijft op schriftelijke verslaglegging Conclusies en beschouwing Toen de auteurs begonnen met het hier beschreven project was op basis van eerder onderzoek reeds bekend dat pv’s verhoren niet altijd goed weergeven en dat er verschillen bestaan tussen de verbalisanten in de manier waarop zij pv opmaken. De ene verbalisant geeft vrijwel alle gestelde vragen weer en de andere vrijwel geen enkele, de ene kort het verhoor sterker in dan de andere, de ene verbalisant neemt non-verbaal gedrag op in het pv, de andere niet.19 Toch werden de onderzoekers in het huidige onderzoek verrast door de beperktheid van de weergave van verhoren in pv’s, de verschillen tussen verhoren en pv’s, en de vertekeningen die daaruit kunnen voortvloeien.

Het Nederlandse strafproces drijft op schriftelijke verslaglegging. Dat geldt niet alleen voor het pv van verdachtenverhoor door de politie, het geldt ook voor pv’s van verhoren van getuigen, van verhoren in het kabinet van de rechter-commissaris, van zittingen en van ambtshandelingen, en voor de schriftelijke deskundigenrapportages. Algemeen wordt uitgegaan van de assumptie dat deze schriftelijke verslagleggingen correct en volledig zijn. Het ter discussie stellen van een eenmaal vastgelegd pv is bovendien vrijwel onmogelijk, zeker als het door de verdachte is ondertekend.20 De onvolledigheid en (mogelijke) incorrectheid van het schriftelijke bewijs wordt (vrijwel) niet onderkend, en voor de risico’s ervan is weinig aandacht. Het hier besproken onderzoek laat zien dat de aanname dat schriftelijke pv’s een volledige en altijd correcte weergave vormen, niet klopt. Posthumus (2005) constateerde bij zijn analyse van de Schiedammer Parkmoordzaak dat de verslaglegging van de verdachtenverhoren op verschillende punten niet deugde.21 Sindsdien is er een wijziging in de stijl van verbaliseren gekomen: de beter controleerbare Vraag-Antwoordstijl is nu dominant in pv’s van verdachtenverhoren en er wordt nog maar zelden gebruik gemaakt van de monoloogstijl. Die – moeilijk controleerbare – monoloogstijl wordt echter nog steeds op grote schaal gebruikt bij de verslaglegging van andere typen verhoren, zoals verhoren in het kabinet van de rechter-commissaris en van zittingen. Ook wordt met enige regelmaat gebruik gemaakt van de zogenoemde ‘gerecontextualiseerde monoloogstijl’,22 waarbij de verhoorde, afgaande op het pv, steeds de vraag van de verhoorder herformuleert en pas daarna een antwoord geeft (‘U vraagt mij (…) Ik antwoord u’, en diverse varianten daarop). Ook deze stijl is weinig controleerbaar en vat het verhoor eveneens sterk samen, zo is uit het onderzoek gebleken.23 De Vraag-Antwoordstijl, de meest uitvoerige van de genoemde stijlen, geeft het verhoor echter eveneens beperkt weer, zo heeft het besproken onderzoek laten zien. Hoewel de overstap naar de Vraag-Antwoordstijl dus een verbetering is, blijkt ook deze stijl het verhoor nog steeds sterk samen te vatten en ook te veranderen wat de taal, de sfeer en de emoties van het verhoor betreft. De onvolledigheid en soms incorrectheid van pv’s, gecombineerd met het feit dat pv’s zelden daadwerkelijk

13. Afkomstig uit M. Malsch et al., 2015.

665-688.

door de verbalisanten (‘Ik zie dat je …’).

moord. Een rechtspsychologische recon-

14. Idem.

17. Uit de literatuur is bekend dat beeldma-

19. Zie M. Malsch, V. Haket & J.F. Nijboer,

structie, Nijmegen: Ars Aequi 2003.

15. Ten behoeve van het onderzoek zijn

teriaal (foto’s of film), bijvoorbeeld van het

‘De gevaren van het proces-verbaal’, NJB

22. Zie M.L. Komter, The interactional

zeven rechercheurs, zes officieren van justitie,

letsel van het slachtoffer, de bewijsdrempel

2008/2014, afl.41, p. 2578-2582; M. Mal-

antecedents of “recontextualisation phra-

vijf rechters en zes advocaten geïnterviewd.

kan doen verlagen en de toegekende scha-

sch, J.W. de Keijser, P.R. Kranendonk & M.

ses” in police records of suspect interroga-

16. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen

devergoedingen kan verhogen. Voor over-

de Gruijter, ‘Het verhoor op schrift of op

tions, paper presented at the International

denken dat zij aan iemands gedrag kunnen

zichten van deze literatuur, zie M.J. Dube-

band? De gevolgen van het ‘verbaliseren’

Conference on Conversation Analysis

zien of iemand liegt, terwijl er geen eendui-

laar & G.N.G. Vanderveen, ‘Beeld en geluid

van verhoren voor het oordeel van de jurist’,

(ICCA-06), Helsinki, 2006; T.C. van Charl-

dig non-verbaal gedragspatroon is dat

in het strafproces: implicaties van de

NJB 2010/1931, afl. 37, p. 2402-2407.

dorp, From police interrogation to police

onderscheidt tussen liegen en de waarheid

opkomst van (audio)visuele technieken en

20. P.T.C. van Kampen, Papieren werkelijk-

record (diss. Amsterdam VU), Amsterdam:

spreken. Zie onder meer A. Vrij, & F.W.

materialen voor communicatie en besluit-

heid. Het zittingsproces-verbaal in strafza-

Vrije Universiteit 2011; T.C. van Charldorp,

Winkel, ‘Leugendetectie door te letten op

vorming in de strafrechtspraktijk’, NJB

ken (oratie Utrecht), 2011.

From police interrogation to police record

non-verbaal gedrag’, in: P.J. van Koppen, H.

2009/1530, afl. 30, p. 1954-1960; Malsch

21. F. Posthumus, Evaluatieonderzoek in de

(diss. Amsterdam VU ), Amsterdam: Vrije

Merckelbach, M. Jelicic & J.W. de Keijser

et al., 2015.

Schiedammer Parkmoord, Den Haag, Colle-

Universiteit 2011.

(red.), Reizen met mijn rechter: Psychologie

18. Dit non-verbale gedrag was, naast zicht-

ge van Procureurs-Generaal, (p. 110-112);

23. Malsch et al., 2015.

van het recht, Deventer: Kluwer 2010, p.

baar, ook hoorbaar. Deels werd het benoemd

P.J. van Koppen, De Schiedammer Park-


183

Wetenschap

worden gecontroleerd24 en de rechter vrij is in de selectie en de waardering van de bewijsmiddelen zonder die uitvoerig te moeten motiveren,25 maakt dat ongemerkt fouten in het strafproces kunnen sluipen die ook in de latere fasen van het proces niet worden ontdekt. Als bijvoorbeeld een verdachte tijdens het politieverhoor een valse bekentenis aflegt, bestaat er een kans dat de onjuistheid van die bekentenis in latere fasen van het strafproces niet wordt opgemerkt. Er wordt immers veelal uitgegaan van de juistheid van het proces-verbaal en dit wordt niet verder gecontroleerd. Israëls stelde vast dat de valse bekentenis in Nederland de belangrijkste oorzaak van gerechtelijke dwalingen is.26 Ook in de Schiedammer Parkmoord werd de valsheid van de bekentenis niet onderkend. De eenzijdigheid en moeilijke controleerbaarheid van de verslaglegging in deze zaak heeft ongetwijfeld aan die onjuiste veroordeling bijgedragen. Deze zaak heeft het belang van een volledige en correcte verslaglegging van het politieverhoor laten zien. Een goede verslaglegging zou de mogelijke druk die op een – zwakke – verdachte wordt uitgeoefend, en het moment waarop een bekentenis wordt afgelegd, moeten laten zien. Dat doet een opname wel, maar een proces-verbaal meestal niet. Opnamen van verhoren maken het mogelijk de gang van zaken tijdens het verhoor te controleren. Nog niet alle verhoren worden echter opgenomen en rechters gaan nog niet op grote schaal over tot het bekijken of beluisteren van opnamen. Het tot zich nemen van beeld en geluid kost teveel tijd en daarom wordt genoegen genomen met een schriftelijke beschrijving. Het is de vraag of het verstandig is om een beschrijving (‘verbalisering’) door de politie altijd als ‘voldoende’ bewijs te beschouwen dat geen nadere controle verdient. In een zaak met duizenden afbeeldingen van kinderporno valt het te begrijpen dat rechters de plaatjes niet allemaal zelf gaan bekijken.27 Maar ook bij andere typen beelden laat de rechter het bekijken, beluisteren, beschrijven en eventueel analyseren ervan soms over aan de politie en/of deskundigen. Als een fotoconfrontatie heeft plaatsgevonden ten behoeve van een herkenning door een getuige zitten de foto’s die zijn gehanteerd niet altijd

Visuele interpretatie van beeldmateriaal wordt aan anderen overgelaten, terwijl dit soms wel nodig kan zijn om het bewijs te controleren in het dossier. Als de rechter de betrouwbaarheid en validiteit van de herkenningsprocedure wil toetsen, moeten de foto’s apart worden opgevraagd. Het is niet bekend of rechters hier (standaard) toe overgaan. Als zij dit niet doen, kunnen zij de herkenningsprocedure niet beoordelen. Iets soortgelijks is het geval bij DNA-profielen: ook deze zitten vrijwel nooit in het dossier en zij kunnen dus niet door de rechter, eventueel na advies van een deskundige, worden bekeken en geïnterpreteerd.28 Visuele interpretatie van beeldmateriaal wordt aan anderen overgelaten, terwijl dit soms wel nodig kan zijn om het bewijs te controleren. Het zou, net als bij opnamen van verhoren, vanzelfsprekender zijn als dit soort beeldmateriaal standaard in het dossier zou zitten, waarbij natuurlijk altijd de mogelijkheid blijft bestaan om deskundigen op zitting op te roepen om uitleg te geven.29 In Nederland bestaat huiver voor het daadwerkelijk gebruik van beeld en geluid, zeker bij de rechter. Het kost teveel tijd en het zit niet in het automatisme. Die huiver kan gevaarlijk zijn in het licht van de geconstateerde onvolledigheden en gebreken in de schriftelijke verslaglegging. In combinatie met andere omstandigheden kan het ongebruikt laten van opnamen van verdachtenverhoren ertoe leiden dat onjuiste bekentenissen niet worden opgemerkt.30 Het verdient derhalve aanbeveling om op grotere schaal gebruik te maken van beeld en geluid, onder meer door opnamen van verhoren beschikbaar te stellen aan de procesdeelnemers. Met de daarmee gepaard gaande controleerbaarheid valt zeker winst te boeken.31

24. Malsch et al., 2008, constateerden dat

uitsluitend aan de politie zou overlaten. Zie

gering aantal afbeeldingen.

30. Zie Van Koppen, 2003; Posthumus,

verdachten vaak hun pv niet meer doorle-

ook HR 24 juni 2014,

28. M. Malsch, M.D. Taverne, H. Elffers,

2005; Israëls, 2014.

zen voordat zij dit ondertekenen. Ze gelo-

ECLI:NL:HR:2014:1497, NJ 2014/339,

J.W. de Keijser & P.R. Kranendonk, DNA-

31. Zie E. Cape, ‘Legal advice at the inves-

ven het wel, zijn moe, of willen naar huis.

m.nt. J.M. Reijntjes. In deze zaak steunde

rapporten: makkelijker kunnen we het niet

tigative stage in England and Wales’, Straf-

Daardoor ontbreekt een belangrijk controle-

de strafoplegging mede op de uitkomst van

maken, begrijpelijker wel, Den Haag:

blad, februari 2011, p. 25-29; R. Horselen-

mechanisme voor het pv.

een in het voorbereidend onderzoek onder-

Boom/Lemma 2013.

berg & P.J. van Koppen, ‘Een opname van

25. Visser, a.w.

zochte globale steekproef uit de aangetrof-

29. Te denken valt ook aan foto’s/afbeel-

het verhoor is de verbalisants beste

26. H. Israëls, ‘De koningin van het bewijs’,

fen hoeveelheid kinderporno. De Hoge

ding van hoofd of lichaam, om aan te

vriend’, Tijdschrift voor de Politie, 2011,

Expertise en Recht, 2014, afl. 2, p. 45-46.

Raad stelt dat in verband met de wenselijk-

geven waar een kogel het slachtoffer heeft

afl. 1, p. 23-25, voor de ervaringen in

In de VS zijn, anders dan in Nederland,

heid van begrenzing van enerzijds de

geraakt en vanuit welke hoek, en wat de

andere landen met het gebruik van opna-

eenpersoonsherkenningen meestal de oor-

omvang van het voorbereidend onderzoek

risico’s waren van een dergelijke plek. Zon-

men van verhoren. Deze ervaringen zijn

zaak van rechterlijke dwalingen.

en anderzijds de omvang van het onder-

der dit type illustratief beeldmateriaal kan

overwegend positief.

27. Maar ook in deze situatie is het mis-

zoek ter terechtzitting, de steller van de

het de rechter ontbreken aan essentiële

schien niet geheel onverstandig als de rech-

tenlastelegging zich bij voorkeur zou moe-

informatie om bepaalde belangrijke beslis-

ter het oordeel over de afbeeldingen niet

ten beperken tot het beschrijven van een

singen te nemen.

184


Focus

De procureur-generaal bij de Hoge Raad en artikel 80a RO in strafzaken Joost Nan1

In zijn conclusie van 16 december 2014 heeft de procureur-generaal bij de Hoge Raad laten weten voornemens te zijn in strafzaken geen standpunt meer in te nemen als een zaak zich naar zijn mening leent voor afdoening op de voet van artikel 80a RO.2 De tijd die daardoor vrijkomt, wil hij besteden aan zaken die voor een volledige behandeling in cassatie geschikt zijn en waarin een conclusie een duidelijke toegevoegde waarde heeft. In andere zaken lijkt een conclusie hem niet langer nodig. Hij meent dat er geen verplichting bestaat om een standpunt over de afdoening via artikel 80a RO in te nemen. De vraag is echter of het de procureur-generaal zonder wetswijziging vrijstaat in het geheel geen conclusie c.q. standpunt te nemen en of sprake is van een wenselijke stap. De auteur meent dat beide vragen uiteindelijk ontkennend moeten worden beantwoord.

1. Artikel 80a RO Artikel 80a lid 1 RO biedt de Hoge Raad sinds 1 juli 2012, naast het al bestaande artikel 81 RO, de mogelijkheid een cassatieberoep versimpeld af te doen. Het beroep kan kortweg niet-ontvankelijk worden verklaard ‘wanneer de aangevoerde klachten geen behandeling in cassatie rechtvaardigen, omdat de partij die het cassatieberoep instelt klaarblijkelijk onvoldoende belang heeft bij het cassatieberoep of omdat de klachten klaarblijkelijk niet tot cassatie kunnen leiden’. Met die motivering kan de Hoge Raad dan volstaan. Het gaat dan om zaken waarin kansloze klachten naar voren zijn gebracht die niet tot cassatie zullen leiden.3 De Hoge Raad moet de procureur-generaal krachtens dat artikel wel ‘horen’, alvorens hij het cassatieberoep op die grond niet-ontvankelijk kan verklaren. Tot nu toe neemt het parket van de procureur-generaal bij de Hoge Raad hierover, conform de uitdrukkelijke wens van ons hoogste rechtscollege,4 in alle zaken een schriftelijke standpunt in.

Dat schriftelijke standpunt houdt vaak slechts een summiere verwijzing naar de zaak in en in sommige gevallen ontbreekt zelfs ieder concreet aanknopingspunt waarom het middel niet kan slagen.5

2. Een taak minder? Van de taak om in – kort gezegd – klaarblijkelijk kansloze zaken een standpunt of conclusie te nemen, ontslaat de procureur-generaal zichzelf nu stapsgewijs. Eerst komt er vanaf 1 februari 2015 nog een standpunt met een motivering die enkel is geschoeid op de leest van artikel 80a RO, dus zonder verwijzing naar kenmerken van de voorliggende zaak. Vanaf komende zomer houdt hij naar verwachting ook daarmee op en laat het parket kennelijk helemaal niet meer van zich horen in evident kansloze cassatieberoepen. De procureurgeneraal blijft naar eigen zeggen overigens wel concluderen als het parket heeft afgezien van een standpunt inzake artikel 80a RO, maar de Hoge Raad de zaak zo niet wil afdoen

Auteur

NJB 2015/166).

over de inrichting van de cassatierecht-

schaduwzijde van art. 80a RO in strafza-

1. Mr. dr. J.S. Nan is universitair docent

3. Zie hierover de moederarresten HR 11

spraak naar aanleiding van de wet tot ‘ver-

ken’, in: M.S. Groenhuijsen, T. Kooijmans &

straf(proces) aan de Erasmus Universiteit

september 2012, NJ 2013/241-244, m.nt.

sterking’ daarvan’, DD 2013/9, J. Boksem,

J.W. Ouwerkerk (red.), Roosachtig straf-

Rotterdam en (cassatie)advocaat bij Gilhuis

F.W. Bleichrodt onder HR 22 januari 2013,

‘Klaarblijkelijk onvoldoende belang. Enkele

recht (De Roos-bundel), Deventer: Kluwer

Advocaten.

NJ 2013/245. Zie ook M.J. Borgers, ‘Door-

gedachten naar aanleiding van het nieuwe

2013, p. 463-477.

pakken in cassatie’, NJB 2013/2122, J.S.

artikel 80a RO’, in: M.S. Groenhuijsen, T.

4. HR 11 september 2012, NJ 2013/241,

Noten

Nan, ‘Artikel 80a RO’, DD 2013/70, P.A.M.

Kooijmans & J.W. Ouwerkerk (red.), Roos-

m.nt. F.W. Bleichrodt, r.o. 2.6.3.

2. ECLI:NL:PHR:2014:2304 (zie de rubriek

Mevis, ‘Versterking van het ‘piep’-systeem;

achtig strafrecht (De Roos-bundel), Deven-

5. Zie hierover ook J.S. Nan, ‘Motiveren in

Rechtspraak in deze aflevering,

tijd om te ‘piepen’? Enige opmerkingen

ter: Kluwer 2013, p. 1-15 en J.S. Nan, ‘De

cassatie’, Strafblad 2013, p. 126.


185

148

Focus

(punt 15). In het huidige wettelijke systeem is het echter zo dat in alle zaken waarin een schriftuur wordt ingediend, door de procureur-generaal een conclusie wordt genomen en ook moet worden genomen.6 Ik licht dat als volgt toe.7 De procureur-generaal is volgens artikel 111 lid 2 aanhef en onder b RO onder meer ‘belast met (…) het nemen van aan de Hoge Raad uit te brengen conclusies in de bij de wet bepaalde gevallen’. De vraag is dan in welke gevallen de wet dat dan bepaalt voor strafzaken. Het antwoord op die vraag is voor een normale cassatiezaak te lezen in artikel 439 lid 1 Sv. Die bepaling schrijft dwingend voor dat op een bepaalde (nadere) rechtsdag de procureur-generaal zijn (schriftelijke) conclusie neemt.8 Volgens het tweede lid kan hij daarvan alleen afzien als niet tijdig een schriftuur met middelen van cassatie is ingediend.9 In zaken waarin wel tijdig een cassatieschriftuur is ingediend moet dus altijd een conclusie volgen, ook als de cassatieklachten geen behandeling rechtvaardigen. Dat mag ook in de vorm van een standpunt. De huidige praktijk laat ook zien dat het parket altijd schriftelijk een conclusie c.q. standpunt aflevert, hoe kort soms ook. Mijns inziens doet de hoorplicht van de Hoge Raad ex artikel 80a lid 1 RO (‘gehoord de procureur-generaal’), die ook gelezen kan worden als een hoorrecht van de procureur-generaal, geen afbreuk aan het takenpakket van de procureur-generaal. Van zijn hoorrecht, dat voortvloeit uit een verplichting voor de Hoge Raad, hoeft hij geen gebruik te maken, zoals in de wetsgeschiedenis aan de orde is gekomen. De procureur-generaal wijst in zijn conclusie ook op een passage waaruit dat blijkt (punt 5):10 ‘Het is belangrijk dat de procureur-generaal in de gelegenheid wordt gesteld om zijn standpunt over de zaak of de toepasselijkheid van artikel 80a Wet RO naar voren te brengen. De zinsnede ‘gehoord de procureur-generaal’ in het eerste lid strekt daartoe. Overigens brengt deze zinsnede ook mee dat de procureur-generaal kan afzien van het innemen van een standpunt; zij schept daartoe geen verplichting.’ Dat laat de wettelijke concludeerverplichting van de procureur-generaal strikt genomen onverlet. De in artikel 80a RO opgenomen hoorplicht staat in afdeling 5 van het tweede hoofdstuk van de Wet op de Rechterlijke Organisatie, getiteld ‘De Hoge Raad’. Het behelst niet meer dan de plicht van de Hoge Raad om de procureurgeneraal advies te vragen alvorens artikel 80a RO toe te passen. Hij kan het parket in die gevallen dus niet volledig passeren. De taken van de procureur-generaal zijn opgenomen in hoofdstuk 3 van die wet, getiteld ‘De Procureur-generaal bij de Hoge Raad’. Een van die taken houdt dus in het nemen van conclusies op de voet van artikel 439 lid 1 Sv, met een uitzondering daarop in het tweede lid. Het bepaalde in artikel 80a RO doet daar niet aan af. Het systeem zoals in de wet neergelegd laat zich mijns inziens daarom als volgt samenvatten. De Hoge Raad moet de procureur-generaal in de gelegenheid stellen zich uit te laten over een afdoening op de voet van artikel 80a RO. De procureur-generaal mag daarvan gebruik maken, maar hoeft dat niet. Laat de procureur-generaal schriftelijk van zich horen, dan is gelijk aan artikel 439 lid 1 Sv vol-

186


In zaken waarin wel tijdig een cassatieschriftuur is ingediend moet dus altijd een conclusie volgen, ook als de cassatieklachten geen behandeling rechtvaardigen daan. Laat hij zich over voormelde afdoening niet uit, dan moet hij concluderen. Ik geef toe dat dit niet strookt met de wetsgeschiedenis zoals hiervoor al aangegeven.

3. Voorgeschiedenis Het is opmerkelijk dat aan deze kwestie tijdens de parlementaire behandeling onvoldoende aandacht is besteed. Keulen heeft dit punt namelijk al in 2009 aangestipt, terwijl er in de consultatie- en conceptfase wel rekening mee gehouden is.11 Die voorfase wordt in de uiteindelijke wetsgeschiedenis wel genoemd. Er wordt uitdrukkelijk verwezen naar het wetsvoorstel dat in consultatie is geweest.12 Maar kennelijk – en onbegrijpelijkerwijs – is de daarin voorgestelde wettelijke aanpassing van artikel 439 lid 2 Sv niet overgenomen. Uitdrukkelijk werd in het consultatiewetsvoorstel namelijk aanpassing van artikel 439 lid 2 Sv beoogd, zodat een conclusie van de procureur-generaal ook achterwege kon blijven bij toepassing van artikel 80a RO.13 Die bepaling zou door artikel IV komen te luiden: ‘In het geval de Hoge Raad toepassing geeft aan artikel 80a, eerste lid, van de Wet op de rechterlijke organisatie of in het geval dat namens de verdachte niet tijdig een schriftuur met middelen van cassatie is ingediend, kan de procureur-generaal afzien van het nemen van een conclusie.’ In het kader van het op 27 november 2008 gehouden symposium ‘Versterking van de cassatierechtspraak door de Hoge Raad’ was al een conceptwetsvoorstel opgesteld.14 Daarin kon de procureur-generaal een zaak voor afdoening via artikel 80a RO voordragen, terwijl de Hoge Raad daartoe ook zelf kon overgaan, ‘gehoord de procureur-generaal’. Van een conclusieplicht zou volgens de toelichting geen sprake zijn omdat die nodeloos verstarrend zou kunnen werken. Een aanpassing van het Wetboek van Strafvordering was wel aangekondigd, doch niet uitgewerkt. Waarom uiteindelijk een dergelijke voorziening voor artikel 439 lid 2 Sv niet is getroffen door de wetgever is mij niet duidelijk. Zoals de procureurgeneraal in zijn conclusie van 16 december 2014 terecht opmerkt, was het wel de bedoeling van de wetgever om het parket te ontslaan van zijn concludeerverplichting en bij artikel 80a RO alleen een hoorrecht in het leven te roepen. Dit om ook het parket in kansloze cassatieberoepen te ontlasten.

4. Een andere opvatting? Eerder schreef ik over deze kwestie dat het systeem naar de bedoeling van de wetgever ‘dan maar zo moeten wor-

© Jon Berkeley / Alamy

11. Zie daarover ook J.S. Nan, ‘Artikel 80a

6. Over de inhoud daarvan laat de wet zich

een breekpunt?’, Rechtsgeleerdmagazijn

NJ 2013/241.

(natuurlijk) niet uit, zodat het de procureur-

Themis 2009, p. 203. Zie ook advocaat-gene-

9. Voor het cassatieberoep tegen beschik-

RO’, DD 2013/70, par. 2.3.

generaal wel vrijstaat summierlijk te conclu-

raal Knigge in zijn conclusie voor HR 11 sep-

kingen op de voet van art. 447 Sv is dit niet

12. Kamerstukken II 2010/11, 32756, 3, p. 9.

deren in de vorm van een kort standpunt

tember 2012, ECLI:NL:PHR:2012:BX0146,

anders (A.J.A. Van Dorst, Cassatie in straf-

13. Te vinden via www.internetconsultatie.

over de toepassingsgereedheid van de zaak

punt 5.5.24 e.v, NJ 2013/241.

zaken, Deventer: Kluwer 2012, par. 4.8.8).

nl/geslotenconsultaties.

op de voet van art. 80a RO. Voor bepaalde

8. Zie over die dwingendheid bijvoorbeeld

10. Kamerstukken II 2010/11, 32756, 3, p.

14. Zie bijlage 1 bij N.J.H. Huls (red.), Ver-

art. 81 RO-zaken was dat ook al gebruik.

advocaat-generaal Knigge in zijn conclusie

20. In gelijke zin ook Kamerstukken II

sterking van de cassatierechtspraak door de

7. Onder meer Keulen heeft dit probleem al

voor HR 11 september 2012, ,

2010/11, 32756, 6, p. 14 en Handelingen

Hoge Raad, Den Haag: Boom Juridische

eerder onderkend, B.F. Keulen, ‘Cassatie op

ECLI:NL:PHR:2012:BX0146, punt 5.5.24,

II 28 september 2011, 5-4-43.

uitgevers 2009.


187

Focus

De wetgever zou er daarom goed aan doen zijn bedoeling ondubbelzinnig in de wet te regelen en aan het einde van dit stuk geef ik daarvoor een aanzet

den begrepen, dat art. 80a RO een uitzondering mogelijk zou maken op de bestaande schriftelijke conclusieverplichting ex art. 111 lid 2 aanhef en onder b RO juncto art. 439 lid 1 Sv.’ Fraai noemde ik die oplossing niet.15 In par. 3 heb ik net uiteengezet dat wat mij betreft het huidige (wettelijke) systeem inhoudt dat voor het parket een plicht bestaat om in alle strafzaken waarin tijdig een schriftuur is ingediend, schriftelijk een conclusie c.q. standpunt (in) te nemen. Advocaat-generaal Knigge behandelt deze kwestie in zijn conclusie voor een van de moederarresten ook en spreekt van de mogelijke opvatting dat sprake is van een ‘beperkte afwijzing van de cassatieregeling’ met de volgende inhoud:16 ‘De rolrechter kan de zaak op de eerste rechtsdag naar de meervoudige kamer verwijzen voor de in art. 80a RO bedoelde beoordeling, mits de procureurgeneraal op die rechtsdag zijn standpunt dienaangaande al dan niet door het nemen van een conclusie kenbaar heeft gemaakt.’ Advocaat-generaal Vellinga gaat in zijn uitgebreide conclusie over artikel 80a RO nog een stap verder en meent onder verwijzing naar de wetsgeschiedenis dat, in afwijking van artikel 439 lid 1 Sv, kan worden afgezien van het nemen van een conclusie. De procureur-generaal wordt alleen gehoord.17 En van dat recht hoeft hij, zo hebben we gezien, nu eenmaal geen gebruik te maken. Dit maakt duidelijk dat ook de opvatting kan worden verdedigd dat de procureur-generaal inderdaad geen conclusie c.q. standpunt hoeft te nemen als hij van mening is dat artikel 80a RO kan worden toegepast, wat er verder zij van de tekst van de voormelde wettelijke voorschriften. Zoals gezegd is dat ook in lijn met de uitdrukkelijke bedoeling van de wetgever en de commissie Hammerstein uit wiens rapport artikel 80a RO is voortgekomen.18 Maar mijns inziens zou die opvatting toch op een te gespannen voet staan met de tekst van de relevante wettelijke, procedurele bepalingen zelf. De wetgever zou er daarom goed aan doen zijn bedoeling ondubbelzinnig in de wet te regelen en aan het einde van dit stuk geef ik daarvoor een aanzet.

5. Wat gebeurt er met de Borgersbrief? Tussendoor nog het volgende. Algemeen wordt aangenomen dat als op de schriftuur geen conclusie of standpunt volgt, voor de partij die de schriftuur heeft ingediend geen recht bestaat daarop te reageren (zie voor dat recht artikel 439 lid 5 Sv, de zogeheten ‘Borgersbrief’). Ook de procureurgeneraal merkt dit expliciet op in zijn conclusie (punt 14). Het afzien van een schriftelijk standpunt is volgens hem geen ‘verkapt advies’. Daarin zal hij wel gelijk hebben, waarbij ook een rol speelt dat het lastig zal zijn voor de raadsman om, bij het uitblijven van een reactie van de zijde van

188


het parket, zijn schriftuur nog aan te vullen.19 En uit de schriftuur moet het gewicht van en belang bij de cassatieklacht afdoende kunnen blijken, dus waarom hem een tweede kans gunnen? Maar hier kan ook anders tegenaan gekeken worden. Allereerst zou indachtig het adagium ‘wie zwijgt stemt toe’, het uitblijven van een reactie van het parket kunnen worden opgevat als een impliciet ingenomen standpunt, inhoudende instemming met toepassing van artikel 80a RO door de Hoge Raad. Bewust niet-antwoorden kan hier dan ook een vorm van antwoorden zijn. En daar komt bij dat van een raadsman (alsmede van de cassatiedesk van het Openbaar Ministerie) mag worden verwacht dat hij, uitzonderingen daargelaten, geen schriftuur indient met middelen waarvan hij weet dat deze evident via artikel 80a RO zullen worden afgeserveerd. Dat betekent dat in de meeste gevallen de partij die in cassatie klachten heeft geformuleerd, enige hoopvolle verwachting koestert (tenzij het, bijvoorbeeld, alleen om uitstel van executie zou gaan). Als de raadsman in die gevallen merkt dat het parket geen positie inneemt in de procedure, kan hij zich achter de oren krabben en het gewicht van de klacht en het belang van de rechtzoekende daarbij (nader) uiteenzetten (omdat hij de bui anders wel ziet hangen). Waarom deze procespartij geen tweede kans bieden?

6. Is het afzien van het nemen van een conclusie wenselijk? Een tweede vraag is nog of het wenselijk is dat het parket zich in kansloze zaken helemaal terugtrekt. Enerzijds laat het huidige systeem hoe dan ook de mogelijkheid aan het parket om – net als de Hoge Raad zelf – met een aan artikel 80a lid 1 of 81 lid 1 RO ontleende, korte en nietszeggende formulering te volstaan. Als hij voortaan aan de rolraadsheer laat weten geen gebruik te maken van zijn bevoegdheid zijn standpunt over de toepasselijkheid van artikel 80a RO te geven, geeft hij impliciet toch zijn mening en is in die zaken van een wezenlijk verschil geen sprake. Anderzijds wil het parket ook in volstrekt kansloze zaken nog wel even kort aangeven waarom het middel niet kan slagen en het cassatieberoep dus niet-ontvankelijk kan worden verklaard (of kan worden afgedaan via artikel 81 RO). Als het parket daarmee stopt, valt ook die summiere aanwijzing c.q. terechtwijzing weg. Nu de procureur-generaal zichzelf werk wil besparen, gaat het uiteindelijk toch om een aanzienlijke verandering. De gevolgen van deze nieuwe werkwijze van de procureur-generaal zijn tweeërlei. Aan de ene kant valt voor het parket dus een werkbelasting weg en kan het uitgebreide adviezen (blijven) schrijven in zaken die er werkelijk toe doen. Van die taak loopt de procureur-generaal blijkens zijn conclusie ook nadrukkelijk niet weg (punt 15). Dat is ontegenzeggelijk winst, omdat de conclusie in dat soort zaken veelal een belangrijke bron van informa-

tie is en daarin de aan de orde zijnde leerstukken nader geplaatst kunnen worden. Maar aan de andere kant wordt zo het leermoment voor de rechtspraktijk in veel zaken wel stukken minder. De procureur-generaal meent dat in de evident kansloze zaken een conclusie niet nodig lijkt te zijn (punt 12): ‘Het gaat hier immers om de niet moeilijke vraag of de aangevoerde middelen klaar-

De nieuwe koers van de procureurgeneraal – indien juridisch al houdbaar – moet niet worden toegejuicht

schriftuur in waarop in veel gevallen door het parket in het geheel niet wordt gereageerd en door de Hoge Raad slechts met het oordeel ‘dat de aangevoerde klachten geen behandeling in cassatie rechtvaardigen omdat de partij die het cassatieberoep heeft ingesteld onvoldoende belang heeft bij het cassatieberoep dan wel omdat de klachten niet tot cassatie kunnen leiden.’21 De verdachte zal daarbij niet het gevoel krijgen dat er in cassatie echt naar hem geluisterd is, ondanks dat wel sprake is van een inhoudelijk oordeel van de Hoge Raad over de zaak (het ego van zijn raadsman laat ik in die gevallen dan maar even buiten beschouwing). Dit doet afbreuk aan de gezags- en acceptatiefunctie van het rechtsmiddel cassatie. Met name in zware zaken kan dat, zoals Keulen al opmerkte, minder gelukkig zijn.22 Per saldo meen ik daarom dat de nieuwe koers van de procureur-generaal – indien juridisch al houdbaar – niet moet worden toegejuicht.

7. Slot blijkelijk niet kunnen slagen of bij gebrek aan belang bij vernietiging niet kunnen slagen.’ De procespartij die de klachten niettemin heeft ingebracht dacht daar kennelijk anders over en hij krijgt niet meer kort te horen waarom zijn klachten geen uitgebreide behandeling in cassatie rechtvaardigen. ‘En uit de gepubliceerde zaken konden andere, potentiële (professionele) klagers nog enige lering trekken, al worden veruit de meeste van dat soort zaken niet gepubliceerd. In het algemeen wordt ook wel aangenomen dat de Hoge Raad kon volstaan met een verkorte motivering, juist omdat het parket in een conclusie het niet-slagen van de middelen geduldig uitlegde.20 Aan die wisselwerking – waarvan het parket natuurlijk de lasten heeft, maar niet de lusten – komt nu dus in veel gevallen een einde. Die pijn van het gemis van een antwoord op de klacht van het parket wordt overigens verzacht door het voornemen van de procureur-generaal om wel te concluderen in zaken die in de toekomst mogelijk voor afdoening op de voet van artikel 80a RO in aanmerking komen. Zo krijgt de rechtspraktijk vooraf nog enig cassatieonderwijs. Het voorgaande zal de individuele rechtszoekende natuurlijk worst zijn. Diens raadsman dient een cassatie-

Eerder heb ik naar aanleiding van deze problematiek aangeven dat in artikel 80a RO een uitzondering op de conclusieverplichting van de procureur-generaal zou moeten worden gelezen, om af te kunnen zien van het nemen van een conclusie als tijdig een schriftuur is ingediend. Fraai en sluitend is het systeem dan echter niet en een wetswijziging is mijns inziens geboden. Artikel 439 lid 2 Sv zou wat mij betreft kunnen komen te luiden: ‘In het geval dat namens de verdachte niet tijdig een schriftuur met middelen van cassatie is ingediend, of de procureur-generaal het beroep voordraagt voor toepassing van artikel 80a, eerste lid, van de Wet op de Rechterlijke Organisatie, kan de procureur-generaal afzien van het nemen van een conclusie.’ Dan is ook wettelijk zonder meer duidelijk dat het de procureur-generaal vrijstaat zijn tijd anders (lees: kennelijk beter) te besteden. Dat laat onverlet dat de rechtspraktijk er volgens mij meer bij gebaat is als het parket de moeite zou blijven nemen om ook in flutzaken in een korte conclusie c.q. standpunt – ter lering (ende vermaeck?) – zijn visie op de zaak te geven.

15. J.S. Nan, ‘Artikel 80a RO’, DD 2013/70,

Haag 2008, p. 33-34 (aangeboden bij

het ‘piep’-systeem; tijd om te ‘piepen’?

Rechtsgeleerd Magazijn Themis 2009, p.

par. 2.3.

Kamerstukken II 2007/08, 29279, 69).

Enige opmerkingen over de inrichting van

203.

16. HR 11 september 2012,

19. Zie bijvoorbeeld W.A.M. van Schendel,

de cassatierechtspraak naar aanleiding van

21. Dat is onderdeel van de vaste formule-

ECLI:NL:PHR:2012:BX0146, punt 5.5.26,

‘De Hoge Raad in 2010’, in: A.M. Hol

de wet tot ‘versterking’ daarvan’, DD

ring van de Hoge Raad, zie bijvoorbeeld

NJ 2013/241.

(red.), De Hoge Raad in 2025, Den Haag:

2013/9, par. 3.1; Bleichrodt in zijn noot

HR 12 maart 2013,

17. Zie zijn conclusie voor HR 11 september

Boom Juridische uitgevers 2011, p. 28 en

onder NJ 2013/245; A.J. Machielse, ‘Selec-

ECLI:NL:HR:2013:BZ3629, NJB 2013/740.

2012, ECLI:NL:PHR:2012:BX0132, punt 8,

A.J. Machielse, ‘Selecteren in strafzaken’, in:

teren in strafzaken’, in: A.M. Hol (red.), De

22. B.F. Keulen, ‘Het Nederlandse stelsel

NJ 2013/244.

A.M. Hol (red.), De Hoge Raad in 2025,

Hoge Raad in 2025, Den Haag: Boom

van rechtsmiddelen in strafzaken’, in: Het

18. Rapport Commissie normstellende rol

Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2011,

Juridische uitgevers 2011, p. 112; Melai/

stelsel van rechtsmiddelen in strafzaken

Hoge Raad, Versterking van de cassatie-

p. 111.

Groenhuijsen, aant. 4 bij art. 439; B.F.

(preadvies NVVS), Nijmegen: Wolf Legal

rechtspraak (Commissie Hammerstein), Den

20. Zie bijv. P.A.M. Mevis, ‘Versterking van

Keulen, ‘Cassatie op een breekpunt?’,

Publishers 2012, p. 51 en 62.


189

Rechtspraak

Aanbevolen citeerwijze:

bieden en kon ook geen gekwalificeerde arts

teerd vanwege de geuite doodsbedreigingen.

NJB 2014/ … (nummer uitspraak)

bereiken. Vervolgens schoot A.N. eerst M.B.B.

Gelet op dit alles is het Hof van oordeel dat

dood en verwondde hij zijn echtgenote; daar-

de staat zijn positieve verplichtingen tot

EHRM

190

na pleegde hij zelfmoord.

bescherming van het recht op leven niet vol-

Hoge Raad (civiele kamer)

191

Tegen de betrokken politiemensen is een dis-

doende is nagekomen.

Hoge Raad (strafkamer)

196

ciplinaire procedure ingesteld vanwege

Het Hof onderzoekt ook de klacht onder art.

Afd. bestuursrechtspraak RvS

209

onzorgvuldig handelen en het vervalsen van

13 EVRM, maar het wijst erop dat er in dit

Centrale Raad van Beroep

211

een rapport in het kader van het optreden

geval geen sprake is van strijd met het recht

tegen A.N. Dit leidde tot een lichte korting op

op een effectief rechtsmiddel. Bljakaj c.s. had-

hun salaris gedurende een maand. Een civiele

den voldoende mogelijkheden om een civiele

Europees Hof voor de Rechten van de Mens

procedure tot schadevergoeding, ingesteld

procedure in te stellen en de nationale rech-

tegen de staat door de nabestaanden, was

ter heeft de zaak voldoende onderzocht.

Deze rubriek wordt verzorgd door onderzoe-

voor de laatsten niet succesvol.

D. Slotsom

kers van de Universiteit Leiden, de VU Amsterdam en de Radboud Universiteit.

B. Procedure

Het EHRM stelt unaniem een schending vast

Onderstaande bewerking zijn verzorgd door

Bljakaj c.s. hebben op 27 oktober 2012 een

van art. 2 EVRM. Met vijf stemmen tegen

mw. prof. mr. J.H. Gerards (Radboud Universi-

verzoekschrift ingediend bij het EHRM, stel-

twee stelt het vast dat art. 13 EVRM niet is

teit) respectievelijk mw. mr. dr. F.M.J. den

lend dat de autoriteiten onvoldoende hebben

geschonden. Het kent Bljakaj c.s. een schade-

Houdijker (Universiteit Leiden). Alle uitspra-

gedaan om het leven van hun familieleden te

vergoeding toe van € 20 000 wegens immate-

ken van het EHRM staan op www.echr.coe.int;

beschermen, in strijd met art. 2 EVRM, en dat

riële schade. Rechters Lazarova Trajkovska en

een selectie verschijnt uiteindelijk in Reports

er onvoldoende toegang is geboden tot een

Pinto de Albuquerque hebben een ‘joint part-

of Judgments and Decisions. De uitspraken

effectief rechtsmiddel om schadevergoeding

ly concurring and partly dissenting opinion’

van kamers van het EHRM worden drie

te verkrijgen, in strijd met art. 13 EVRM.

aan de uitspraak toegevoegd.

maanden na de uitspraakdatum definitief, tenzij er intern appel wordt ingesteld bij de

C. Uitspraak van het Hof

Grote Kamer van het Hof.

(Eerste Kamer: Berro-Lefèvre (President),

150

Lazarova Trajkovska, Laffranque, Pinto de Albuquerque, Sicilianos, Møse, Turković)

149

2 oktober 2014, appl. nr. 97/11

Volgens vaste rechtspraak van het EHRM kan een positieve verplichting voor de staat

Art. 8 EVRM. Doorzoeking kantoor rechts-

bestaan om, binnen de grenzen van zijn

persoon zonder voorafgaande rechterlijke

bevoegdheden, redelijke maatregelen te tref-

machtiging. Rechterlijke controle ex post

Recht op leven. Doodsbedreigingen. Persoon

fen om het leven te beschermen tegen

facto bood onvoldoende bescherming tegen

vormt gevaar voor omgeving en voor zich-

optreden door derden. Die verplichting ont-

mogelijke willekeur. Schending.

zelf. Preventieve positieve verplichting tot

staat in ieder geval als de staat redelijkerwij-

optreden politie. Gevaar hoeft niet een con-

ze wist of kon weten dat sprake was van een

creet aanwijsbare persoon te betreffen.

concreet en onmiddellijk dreigend gevaar

18 september 2014, appl. nr. 74448/12

voor het leven van een identificeerbaar indi(EVRM art. 2, 13)

(EVRM art. 8) Delta Pekárny A.S. vs. Tsjechië

vidu. Daarnaast kan deze verplichting ontstaan als het risico een meer algemeen

A. Feiten

karakter heeft, bijvoorbeeld als duidelijk is

Klaagster is een Tsjechische rechtspersoon.

dat een bepaalde persoon een gevaar vormt

Op 19 november 2003 stelde de Tsjechische

A. Feiten

voor zijn omgeving, zonder dat de bedrei-

mededingingsautoriteit haar op de hoogte

Bljakaj c.s. zijn nabestaanden van advocate

ging op een specifieke persoon of personen

van een onderzoek naar vermeende prijsaf-

M.B.B. en van de echtgenote van A.N. A.N. en

is gericht.

spraken tussen klaagster en twee ander

zijn echtgenote waren verwikkeld in een

In het geval van A.N. kon de politie volgens

bedrijven ten aanzien van de verkoop van

echtscheidingsprocedure, waarin de echtge-

het Hof redelijkerwijze hebben geweten van

bakkerijproducten. Op de dag van deze notifi-

note werd vertegenwoordigd door M.B.B. A.N.

het risico dat hij vormde voor zichzelf en

catie werden meteen ook de kantoren van

was eerder veroordeeld wegens mishandeling

voor anderen. De politie was op de hoogte

klaagster in Brno en Praag doorzocht. Uit het

van zijn echtgenote en zijn dochter en

van de eerdere veroordelingen van A.N.

proces-verbaal van de doorzoeking van het

wegens bedreiging met een vuurwapen. Op

wegens geweld en het gebruik van vuurwa-

Praagse kantoor blijkt dat de inspecteurs daar

zekere dag uitte A.N. doodsbedreigingen

pens. Bovendien waren de meldingen van de

geen toegang kregen tot alle (commerciële

jegens zijn echtgenote en dreigde hij zichzelf

bankbeambten en de analyse van de arts als

informatie op de) computers en dat medewer-

iets aan te doen. Dat deed hij ook bij een

zodanig reden tot grote zorg. Voor de politie

kers van het kantoor twee inbeslaggenomen

bank waar hij naartoe ging om geld op te

had in deze omstandigheden duidelijk moe-

documenten weer terugnamen, omdat deze

nemen. Voor de bankbeambten was dat

ten zijn dat A.N., ondanks diens vermeende

privéinformatie zouden bevatten. Dit komt

reden om de politie te informeren en aan te

kalmte, een gevaar vormde, en was het nodig

klaagster uiteindelijk op een boete van omge-

raden een arts te bellen. De politie ging langs

geweest om adequate maatregelen te nemen

rekend € 11 500 te staan. Klaagster komt tot

bij A.N., maar vond hem kalm en zag geen

tot bescherming. Daar komt nog bij dat de

in hoogste instantie op tegen de boete met

aanleiding om actie te nemen. De geïnfor-

autoriteiten ook op andere punten onzorgvul-

de stelling dat de doorzoeking niet had

meerde arts achtte psychiatrische hulp drin-

dig hebben gehandeld. Zo had A.N. naar nati-

mogen plaatsvinden zonder voorafgaande

gend gewenst, maar kon dergelijke hulp niet

onaal recht al eerder moeten zijn gearres-

rechterlijke machtiging, maar zonder resul-

Bljakaj e.a. vs. Kroatië

190


Rechtspraak

taat. Ook in de mededingingsrechtelijke pro-

mocht de mededingingsautoriteit niets in

cedure betwist klaagster de wijze van bewijs-

beslag nemen, maar alleen kopiëren en had-

vergaring door de mededingingsautoriteit.

den diens inspecteurs een geheimhoudings-

Universal Music, adv. mr. Chr.F. Kroes, vs. X,

Deze procedure is nog aanhangig bij de hoog-

plicht. Deze procedurele waarborgen zijn

adv. mrs. A. Knigge en P.A. Fruytier, Y, niet

ste Tsjechische bestuursrechter.

naar het oordeel van het Hof echter onvol-

verschenen, en Z, adv. mr. F.E. Vermeulen.

(EEX-Vo art. 5 aanhef en onder 3)

doende om het gebrek aan een voorafgaan-

B. Procedure

de machtiging, een effectieve controle van

Feiten en procesverloop

Klaagster dient op 22 december 2010 een ver-

de noodzakelijkheid van de doorzoeking

Universal Music, gevestigd in Nederland, is

zoekschrift in bij het Hof. Zij beklaagt zich

achteraf, alsook een regeling omtrent de

onderdeel van de Universal Music Group. In

hierin over een gebrek aan rechterlijke con-

eventuele vernietiging van inbeslaggeno-

1998 is een zustervennootschap van Univer-

trole op de doorzoeking van haar kantoor en

men documenten te remediëren.

sal Music met de aandeelhouders van de Tsje-

beroept zich daarbij op art. 8 en 13 EVRM.

chische vennootschap B&M overeengekomen

D. Slotsom

dat een vennootschap binnen de Universal

C. Uitspraak van het Hof

Het Hof oordeelt met vier stemmen tegen

Music Group eerst zeventig procent van de

(Vijfde Kamer: Villiger (President),

drie dat sprake is van een schending van art.

aandelen in B&M zou kopen en dan in 2003

Nußberger, Zupančič, Yudkivska, De Gaetano,

8 EVRM. Het Hof wijst het verzoek om een

de resterende dertig procent van de aandelen

Potocki en Pejchal)

materiële schadevergoeding ter hoogte van

in B&M zou overnemen. In een concept Let-

Het Hof stelt voorop dat niet in geschil is

het oorspronkelijke boetebedrag af. Dit

ter of Intent is vermeld dat de prijs voor alle

dat met de doorzoeking van het kantoor van

wegens een gebrek aan causaal verband tus-

aandelen vijfmaal de gemiddelde jaarwinst

klaagster sprake is van een inbreuk op het

sen de geconstateerde schending en de boete,

van B&M bedraagt (de beoogde prijs). Vervol-

recht op respect van haar ‘domicile’ − een

die het gevolg is van een gebrekkige samen-

gens hebben partijen onderhandeld over een

term die breder bereik heeft dan het woord

werking van de medewerkers van klaagsters

koopovereenkomst voor zeventig procent

‘home’ in de Engelse verdragstekst. Ten aan-

met de inspecteurs. Aan de uitspraak is een

van de aandelen en een optieovereenkomst

zien van de vraag of de inbreuk proportio-

gezamenlijke dissenting opinion van rechters

voor de resterende dertig procent. Op 5

neel is, overweegt het Hof dat nationale

Villiger, Yudkivska en Pejchal gehecht. Naar

november 1998 is de optieovereenkomst

autoriteiten in mededingingsrechtelijke

hun oordeel is de ex post facto rechterlijke

gesloten, opgesteld door een Tsjechisch advo-

zaken voldoende slagvaardig moeten kun-

controle van de doorzoeking van dien aard

catenkantoor. Doordat een medewerker van

nen optreden, maar dat de nationale weten

dat is voldaan aan de procedurele vereisten

dat kantoor een voorgestelde tekstwijziging

regelgeving en uitvoeringspraktijk waarbor-

van art. 8 EVRM.

deels heeft overgenomen, vermeldt de tekst van deze overeenkomst een prijs die ten

gen dienen te bevatten tegen willekeurig

opzichte van de beoogde prijs is vervijfvou-

gebruik van soms vergaande controlemiddelen. Klaagster ontving bij aanvang van de

Hoge Raad (civiele kamer)

digd en vermenigvuldigd met het aantal aan-

doorzoeking een kennisgeving ondertekend

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C.

deelhouders. In 2003 heeft Universal Music

door de directeur van de mededingingsauto-

Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof

de aandelen afgenomen. Zij berekende de

riteit waarin zij op de hoogte werd gesteld

van Justitie van het Caribische deel van het

prijs op ongeveer € 300 000, overeenkomstig

van het tegen haar ingestelde onderzoek.

Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te

de beoogde prijs. De verkopers maakten

Hierbij was een brief gevoegd met daarin

zien op www.rechtspraak.nl.

evenwel aanspraak op een prijs van ongeveer € 30 miljoen, overeenkomstig de tekst van de

een autorisatie van de doorzoeking en de namen van de inspecteurs. De kennisgeving vermeldde slechts summier het doel van de

151

optieovereenkomst. Universal Music en de verkopers hebben het geschil voorgelegd aan een arbitragecommissie en uiteindelijk een

doorzoeking en gaf geen inzicht in de feiten, noch de documenten die ten grondslag

9 januari 2015, nr. 13/03881

vaststellingsovereenkomst gesloten op grond

lagen aan vermoedens van de prijsafspra-

(Mrs. E.J. Numann, C.E. Drion, G. Snijders,

waarvan een prijs van € 2,7 miljoen is vol-

ken. Conform het nationale recht was geen

M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek;

daan (het schikkingsbedrag).

voorafgaande rechterlijke machtiging

A-G mr. P. Vlas)

In dit geding heeft Universal Music hoofdelij-

gevraagd of verleend. Een ex post facto rech-

ECLI:NL:HR:2015:36

ke veroordeling van X, Y en Z gevorderd tot betaling van € 2,8 miljoen, zijnde de schade

terlijke controle van de rechtmatigheid en noodzakelijkheid van de doorzoeking kan

Internationale bevoegdheid. Handlungsort.

die Universal Music stelt te hebben geleden

een dergelijk gebrek verhelpen, mits de con-

Erfolgsort. Rechtstreekse vermogensschade.

door de handelwijze van de medewerker van

trole in juridische en feitelijke zin effectief

Afgeleide vermogensschade. Door een

het Tsjechische advocatenkantoor. Het gevor-

is te noemen en het mogelijk maakt een

(gestelde) fout van een medewerker van

derde bedrag is het verschil tussen enerzijds

eventueel onrechtmatig handelen afdoende

een advocatenkantoor in Tsjechië vermeldt

de beoogde prijs en anderzijds het schik-

te redresseren. Geen van beide door

een aandelenoptieovereenkomst een ver-

kingsbedrag en de kosten in verband met de

klaagster op nationaal niveau aangewende

keerde formule voor de vaststelling van

arbitrage en de schikking. Universal Music

procedures had echter direct betrekking op

een koopprijs. Hierdoor moet een in Neder-

heeft gesteld dat haar vermogen in Neder-

de rechtmatigheid van de doorzoeking. Als

land gevestigde koper een veel hogere

land is gelokaliseerd, dat zij het schikkings-

gevolg hiervan zijn de beslissing om tot een

koopprijs betalen dan hem voor ogen

bedrag en de kosten ten laste van dat vermo-

doorzoeking over te gaan, de duur en de

stond. Hij vordert schadevergoeding bij de

gen heeft betaald, dat zij daarom initiële

omvang van de doorzoeking niet aan rech-

Nederlandse rechter. Is deze internationaal

vermogensschade in Nederland heeft gele-

terlijke controle onderworpen geweest. Wel-

bevoegd? De Hoge Raad stelt prejudiciële

den en dat daarom ingevolge art. 5 aanhef en

iswaar waren vertegenwoordigers van

vragen aan het HvJEU.

onder 3 EEX-Vo internationale bevoegdheid

klaagster bij de doorzoeking aanwezig,

toekomt aan de Nederlandse rechter. Y is niet


191

Rechtspraak

verschenen. X en Z hebben zich beroepen op

vraag in een eerdere zaak aan het HvJ EU

stellingen die de eiser respectievelijk de ver-

onbevoegdheid van de Nederlandse rechter.

voorgelegd, maar het HvJ EU heeft de vraag

zoeker in verband met de rechterlijke

De rechtbank heeft zich onbevoegd ver-

niet beantwoord op de grond dat de vraag in

bevoegdheid heeft ingenomen (vgl. de conclu-

klaard. Het hof heeft het vonnis van de recht-

het voorliggende geval als zuiver hypothe-

sie A-G in C-375/13, ECLI:EU:C:2014:2135

bank bekrachtigd.

tisch moest worden aangemerkt (HvJ EU 16

(Kolassa vs. Barclays Bank)). De Hoge Raad zal

juli 2009, zaak C-189/08, ECLI:EU:C:2009:475,

ook een hierop betrekking hebbende vraag

Hoge Raad

NJ 2011/349 (Zuid-Chemie vs. Philippo’s)). De

aan het HvJ EU voorleggen.

In het principale beroep: het middel klaagt

thans aan de orde gestelde vraag laat zich

Volgen als vragen van uitleg:

dat het hof heeft miskend dat de rechter van

niet zonder redelijke twijfel beantwoorden.

1. Moet art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo

de plaats waar initiële vermogensschade is

De Hoge Raad zal dan ook een prejudiciële

aldus worden uitgelegd dat als ‘plaats waar

ingetreden, internationale bevoegdheid toe-

vraag aan het HvJ EU voorleggen.

het schadebrengende feit zich heeft voorge-

komt uit hoofde van art. 5, aanhef en onder 3,

In de incidentele beroepen: de middelen beto-

daan’ kan worden aangemerkt de plaats in

EEX-Vo. Nu het hof in het midden heeft gela-

gen dat de enkele betaling van het schik-

een lidstaat waar de schade is ingetreden,

ten of de schade waarvan Universal Music

kingsbedrag ten laste van het vermogen van

wanneer die schade uitsluitend bestaat in

vergoeding vordert, kan worden aangemerkt

de in Nederland gevestigde Universal Music

vermogensschade die het rechtstreeks gevolg

als initiële schade, dient in cassatie ervan te

niet kan worden aangemerkt als initiële ver-

is van een onrechtmatige gedraging die zich

worden uitgegaan dat de vordering strekt tot

mogensschade die in Nederland is ingetreden

heeft voorgedaan in een andere lidstaat?

vergoeding van dergelijke schade. Uit de

als gevolg van de aan X, Y en Z verweten

2. Aan de hand van welke maatstaf of

rechtspraak van het HvJ EU kan worden afge-

gedraging die in Tsjechië heeft plaatsgevon-

gezichtspunten dient de nationale rechter,

leid dat art. 5, aanhef en onder 3, EEX-Vo als

den. In de hiervoor samengevat weergegeven

bij de beoordeling van zijn bevoegdheid op

volgt moet worden uitgelegd (volgt een

rechtspraak heeft het HvJ EU overwogen dat

de voet van art. 5, aanhef en onder 3, EEX-

samengevatte weergave van overwegingen uit

sprake was van ‘vermogensschade … als

Vo, te bepalen:

HvJ EU 16 mei 2013, zaak C-228/11,

gevolg van een door [de benadeelde] geleden,

a. of sprake is van vermogensschade die het

ECLI:EU:C:2013:305, NJ 2013/520 (Melzer vs.

in een andere [lidstaat] ingetreden aanvanke-

rechtstreeks gevolg is van een onrechtmatige

MF Global), HvJ EU 3 april 2014, zaak

lijke schade’ respectievelijk ‘financiële schade

gedraging dan wel van vermogensschade die

C-387/12, ECLI:EU:C:2014:215 (Hi Hotel vs.

… die voortvloeit uit het in een andere [lid-

het gevolg is van elders ingetreden aanvanke-

Spoering), HvJ EU 5 juni 2014, zaak C-360/12,

staat] ingetreden en door [de benadeelde]

lijke schade;

ECLI:EU:C:2014:1318 (Coty Germany vs. First

geleden verlies van onderdelen van zijn ver-

b. waar de vermogensschade – hetzij recht-

Note), HvJ EU 27 oktober 1998, zaak C-51/97,

mogen’. Het HvJ EU heeft evenwel niet gepre-

streekse hetzij afgeleide vermogensschade – is

ECLI:EU:C:1998:509, NJ 2000/156 (Réunion

ciseerd aan de hand van welke maatstaf of

ingetreden of wordt geacht te zijn ingetreden?

européenne vs. Spliethoff’s Bevrachtingskan-

gezichtspunten de nationale rechter dient te

3. Moet de EEX-Vo aldus worden uitgelegd dat

toor), HvJ EU 30 november 1976, zaak 21/76,

bepalen of in het voorliggende geval sprake is

de nationale rechter die dient te beoordelen

ECLI:EU:C:1976:166, NJ 1977/494 (Bier vs.

van ‘aanvankelijke vermogensschade’ (ook wel

of hem bevoegdheid toekomt, ertoe is gehou-

Mines de potasse d’Alsace), HvJ EU 16 juli

aangeduid als ‘initiële vermogensschade’ of

den om uit te gaan van de in dit verband rele-

2009, zaak C-189/08, ECLI:EU:C:2009:475, NJ

‘rechtstreekse vermogensschade’) dan wel van

vante stellingen van de eiser respectievelijk

2011/349 (Zuid-Chemie vs. Philippo’s), HvJ EU

vermogensschade die daarvan het ‘gevolg’ is

de verzoeker, dan wel aldus dat die rechter

10 juni 2004, zaak C-168/02,

respectievelijk daaruit ‘voortvloeit’ (ook wel

ertoe is gehouden tevens acht te slaan op het-

ECLI:EU:C:2004:364, NJ 2006/335 (Kronhofer

aangeduid als ‘gevolgschade’ of ‘afgeleide ver-

geen de verweerder ter betwisting van die

vs. Maier), HvJ EU 19 september 1995, zaak

mogensschade’). Evenmin heeft het HvJ EU

stellingen heeft aangevoerd?

C-364/93, ECLI:EU:C:1995:289, NJ 1997/52

gepreciseerd aan de hand van welke maatstaf

De A-G concludeert tot het stellen van een

(Marinari vs. Lloyd’s Bank) en HvJ EU 10 juni

of gezichtspunten de nationale rechter dient

enkele prejudiciële vraag, namelijk vraag 1

2004, zaak C-168/02, ECLI:EU:C:2004:364, NJ

te bepalen in welke plaats vermogensschade

(onder 2.15). Hij bespreekt onder 2.3-2.9 recht-

2006/335 (Kronhofer vs. Maier)). Uit deze uit-

– hetzij rechtstreekse hetzij afgeleide vermo-

spraak van het HvJ EU over art. 5, aanhef en

spraken volgt dat toepassing van art. 5, aan-

gensschade – is ingetreden of wordt geacht te

onder 3, EEX-Vo.

hef en onder 3, EEX-Vo niet is gerechtvaardigd

zijn ingetreden. De Hoge Raad zal hierop

indien in de lidstaat van de aangezochte rech-

betrekking hebbende vragen aan het HvJ EU

ter uitsluitend vermogensschade is ingetre-

voorleggen. In de rechtspraak van het HvJ EU

den die het gevolg is van in een andere lid-

zijn aanwijzingen te vinden voor de opvatting

staat reeds ingetreden schade. In de

dat de aangezochte rechter voor het vaststel-

9 januari 2015, nr. 13/04498

rechtspraak van het HvJ EU is evenwel nog

len van zijn bevoegdheid uit hoofde van de

(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, A.H.T.

niet de vraag beantwoord of het begrip ‘plaats

EEX-Vo dient uit te gaan van de stellingen

Heisterkamp, M.V. Polak, T.H. Tanja-van den

waar het schadebrengende feit zich heeft

van de eiser respectievelijk de verzoeker (vgl.

Broek; A-G mr. M.H. Wissink)

voorgedaan’ van art. 5, aanhef en onder 3,

HvJ EU 4 maart 1982, zaak 38/81,

ECLI:NL:HR:2015:37

EEX-Vo wel het geval omvat dat in de lidstaat

ECLI:EU:C:1982:79, NJ 1983/508 (Effer vs. Kant-

van de aangezochte rechter (het ‘Erfolgsort’)

ner); HvJEU 3 april 2014, zaak C-387/12,

Bodemverontreiniging. Kosten van onder-

uitsluitend vermogensschade is ingetreden

ECLI:EU:C:2014:215 (Hi Hotel vs. Spoering)).

zoek en sanering. De bodem en het grond-

en die schade het rechtstreeks gevolg is van

Anderzijds is er steun voor de opvatting dat

water onder een terrein zijn ernstig veront-

een onrechtmatige gedraging die zich heeft

het recht van de verweerder om op de voet

reinigd. De Gemeente heeft omliggende

voorgedaan in een andere lidstaat (het ‘Hand-

van art. 24 EEX-Vo de bevoegdheid van de

terreinen in eigendom en vordert vergoe-

lungsort’), dus zonder dat die schade het

aangezochte rechter te betwisten, vergt dat

ding van kosten van onderzoek en sanering

gevolg is van in een andere lidstaat reeds

die rechter acht slaat op hetgeen de verweer-

betreffende de omliggende terreinen. HR:

ingetreden schade. De Hoge Raad heeft deze

der heeft aangevoerd ter betwisting van de

Het hof heeft (mogelijkerwijs) miskend dat

192


152

Rechtspraak

de regeling van art. 75 Wbb onverlet laat dat

gens de betrokkenheid van de gemeente als

moet worden aangemerkt als uitvoerend

een overheidslichaam op de grondslag van

bevoegd gezag en als uitvoerder en betaler

bestuurder in de zin van art. 2:18 van het

onrechtmatige daad vergoeding kan vorde-

van de sanering, de mogelijkheid van kosten-

Burgerlijk Wetboek van Curaçao (BWC). Onbe-

ren van schade die het in de hoedanigheid

verhaal en vragen van samenloop.

streden is dat ACU een rechtspersoon is. Op grond van art. 2:8 lid 1 BWC heeft iedere

van grondeigenaar lijdt wegens kosten van onderzoek en sanering.

153

rechtspersoon een bestuur. Het bestuur kan als ‘one tier board’ systeem (monistisch bestuursmodel) of als ‘two tier board’ systeem

(Wbb art. 75; BW art. 6:152, 6:162) 9 januari 2015, nr. 13/04894

(dualistisch bestuursmodel) worden ingericht.

De gemeente Haarlem, adv. mr. M.W.

(Mrs. E.J. Numann, A.M.J. van Buchem-

Art. 2:18 BWC bepaalt dat de bestuurstaken

Scheltema, vs. A, adv. mr. J.A.M.A. Sluysmans.

Spapens, C.A. Streefkerk, M.V. Polak,

kunnen worden verdeeld over een algemeen

T.H. Tanja-van den Broek; A-G mr. P. Vlas)

bestuur en een uitvoerend bestuur (lid 1).

ECLI:NL:HR:2015:38

Het uitvoerend bestuur is belast met het


besturen van de rechtspersoon voor zover het

A heeft een drukkerij geëxploiteerd op een complex. De Gemeente heeft het complex

Curaçao. Bestuurder. Ontslagvergunning. Op

de dagelijkse gang van zaken betreft (lid 3).

gekocht en in 1987 geleverd gekregen. Uit

Curaçao ontslaat een werkgever de ‘general

Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat de regeling

onderzoeksrapporten van 1991 en 1992

manager’. Is voor dit ontslag een ontslagver-

van art. 2:18 BWC niet uitsluit dat een belang-

blijkt dat de bodem en het grondwater

gunning vereist? HR: 1. Uitleg statuten. Het

rijk deel van de uitvoerende taken wordt

onder het complex ernstig tot zeer ernstig

oordeel van het hof dat de ‘general manager’

opgedragen aan een ‘directie’, bestaande uit

verontreinigd zijn.

als bestuurder moet worden aangemerkt, is

personen in dienst van de rechtspersoon

In dit geding heeft de Gemeente schadever-

onbegrijpelijk. 2. Ontslagvergunningsplicht.

(MvT op de Invoeringslandsverordening Boek

goeding gevorderd, althans vermindering

Personen die wel de titel ‘directeur’ dragen,

2 BW, Staten van de Nederlandse Antillen, zit-

van de koopprijs. De rechtbank heeft de vor-

maar niet tot bestuurder zijn benoemd bij of

ting 2003/04, 2803, 3, p. 34).

deringen afgewezen. Het hof heeft het von-

krachtens de statuten, het reglement dan

De statuten van ACU bepalen:

nis van de rechtbank bekrachtigd. Het cassa-

wel de regeling die de organisatie van de

‘Art. 36. 1. De coöperatie wordt bestuurd door

tieberoep betreft uitsluitend de afwijzing van

vennootschap of het doelvermogen beheerst,

een Bestuur bestaande uit ten minste drie

de vordering tot vergoeding van kosten van

vallen niet onder de in de landsverordening

en ten hoogste negen personen, waaronder

onderzoek en sanering betreffende de omlig-

voorziene categorie van personen voor wie

een voorzitter, een secretaris en een pen-

gende terreinen die aan de Gemeente in

geen ontslagvergunning nodig is.

ningmeester, die samen het dagelijks Bestuur vormen. (...)

eigendom toebehoren. (Burgerlijk Wetboek van Curaçao art. 2:8 lid 1

5. Het bestuur is (...) bevoegd zijn taken en

Hoge Raad

en 5, 2:18 lid 1 en 3; Landsverordening beëin-

bevoegdheden, het dagelijks Bestuur betref-

Het hof heeft niet toegelicht waarom naar

diging arbeidsovereenkomsten art. 2, aanhef

fende, te delegeren aan de algemeen directeur.

zijn oordeel ‘niet valt in te zien’ dat de

en onderdeel e)

Art. 40. Het Bestuur stelt een algemeen directeur aan die belast wordt met de uitvoering

Gemeente als eigenaar kosten zal maken voor onderzoek en sanering van haar terrei-

A, adv. mr. M.E. Gelpke, vs. ACU, adv. mr. L.

van bestuursbesluiten en met de dagelijkse

nen. Aldus heeft het onvoldoende inzicht

Ph.J. van Utenhove.

leiding van het kantoor van de coöperatie. De arbeidsvoorwaarden van de algemeen direc-

gegeven in zijn gedachtegang. Als uitgangspunt is immers juist aannemelijk dat een


teur worden door het Bestuur vastgesteld.’

grondeigenaar schade zal lijden in verband

Op Curaçao is een arbeidsovereenkomst

In het licht van deze bepalingen is het oor-

met onderzoek en sanering indien zijn grond

gesloten tussen ACU als werkgever en A als

deel van het hof dat de ‘one-tier board’ waar-

zodanig verontreinigd blijkt dat sanering

‘general manager’. In 2012 heeft ACU de

in de statuten van ACU voorzien, bestaat uit

noodzakelijk is. Indien het hof zijn oordeel

arbeidsovereenkomst opgezegd, omdat A de

een niet-uitvoerend bestuur enerzijds en de

mede heeft gebaseerd op zijn overweging dat

pensioengerechtigde leeftijd bereikte. ACU

algemeen directeur, belast met het dagelijks

gemeenten de kosten van bodemsanering

heeft voor dit ontslag een vergunning aange-

bestuur, anderzijds, onbegrijpelijk. De statu-

kunnen verhalen op grond van art. 75 Wet

vraagd bij de Directie Arbeidszaken van het

ten bepalen immers dat het dagelijks

bodembescherming (Wbb), maar de Gemeen-

Land Curaçao. De Directie Arbeidszaken heeft

bestuur wordt gevormd door de voorzitter,

te haar vordering niet op die bepaling heeft

te kennen gegeven dat A als ‘general mana-

de secretaris en de penningmeester (art. 36

gebaseerd, heeft het miskend dat de regeling

ger’ bestuurder van ACU is en dat daarom

lid 1). Uit art. 36 lid 5 van de statuten volgt

van art. 75 Wbb onverlet laat dat een over-

ingevolge art. 2 aanhef en onderdeel e Lands-

niet dat de ‘algemeen directeur’ tot het (uit-

heidslichaam op de grondslag van onrecht-

verordening beëindiging arbeidsovereenkom-

voerend) bestuur gaat behoren. Bovendien

matige daad vergoeding kan vorderen van

sten (LBA) geen ontslagvergunning is vereist

bepaalt art. 40 van de statuten dat het

schade die het in de hoedanigheid van

voor zijn ontslag.

bestuur de arbeidsvoorwaarden van de ‘alge-

grondeigenaar lijdt wegens kosten van

In dit kort geding heeft A doorbetaling van

meen directeur’ vaststelt, hetgeen, gelet op

onderzoek en sanering. Mocht het hof ervan

loon gevorderd op de grond dat het ontslag

art. 2:8 lid 5 BWC, erop wijst dat de ‘alge-

zijn uitgegaan dat de Gemeente de kosten

nietig is, nu hij zonder ontslagvergunning is

meen directeur’ geen deel uitmaakt van het

waarvan zij vergoeding vordert niet kan

ontslagen. Het gerecht in eerste aanleg van

bestuur. Ook het bepaalde in art. 2:18 BWC

maken als grondeigenaar, berust zijn oordeel

Curaçao heeft de vordering afgewezen. Het

dwingt niet tot die conclusie. De hierop

eveneens op een onjuiste rechtsopvatting.

hof heeft het vonnis bevestigd.

gerichte klachten slagen. Ten overvloede overweegt de Hoge Raad het volgende. Art. 2

Volgt vernietiging en verwijzing, overeenkomstig de conclusie van de A-G.

Hoge Raad

LBA is op grond van de Invoeringslandsver-

De A-G bespreekt onder 2.3-2.10 achtereenvol-

Het middel komt op tegen het oordeel dat A

ordening Boek 2 BW gewijzigd. Uit de toe-


193

Rechtspraak

155

lichting op deze wijziging moet worden afge-

heeft de echtgenote van A met een beroep op

leid dat de uitzondering van het huidige art.

de art. 1:88 en 1:89 BW de leaseovereenkom-

2, aanhef en onderdeel e, LBA alleen betrek-

sten vernietigd.

9 januari 2015, nr. 13/05569

king heeft op een persoon die tot bestuurder

In dit geding heeft A een verklaring voor


van een vennootschap of een doelvermogen

recht gevorderd dat hij recht heeft op terug-

Spapens, C.A. Streefkerk, A.H.T.

is benoemd bij of krachtens de statuten, het

betaling van al hetgeen hij aan Dexia heeft

Heisterkamp, G. de Groot; A-G mr. G.R.B.

reglement dan wel de regeling die de organi-

betaald. De kantonrechter heeft de vordering

van Peursem)

satie van die vennootschap of dat doelver-

afgewezen op de grond dat de bevoegdheid

ECLI:NL:HR:2015:39

mogen beheerst. Personen die wel de titel

om de leaseovereenkomsten te vernietigen,

‘directeur’ dragen, maar niet op de hiervoor

was verjaard. In hoger beroep heeft A aange-

Arbeidsovereenkomst. Ketenregeling. Na

bedoelde wijze tot bestuurder zijn benoemd,

voerd dat de vernietiging tijdig is geweest,

drie opeenvolgende arbeidsovereenkomsten

vallen dus niet onder de in genoemde bepa-

voor zover deze ziet op de verlengingsover-

met telkens een duur van één jaar komen

ling voorziene categorie van personen voor

eenkomsten uit 2002. Het hof heeft dit

partijen in een bijlage bij de vierde arbeids-

wie geen ontslagvergunning nodig is. Het

betoog verworpen op de grond dat de verlen-

overeenkomst overeen dat zij die bij wijze

uitgangspunt dat alleen zij die bestuursbe-

gingsovereenkomsten niet zijn aan te mer-

van vaststellingsovereenkomst op een

voegdheid en -verantwoordelijkheid dragen

ken als zelfstandige overeenkomsten waarop

bepaalde toekomstige datum beëindigen

van bescherming door het vereiste van een

het toestemmingsvereiste van art. 1:88 lid 1

met wederzijds goedvinden. Het hof acht

ontslagvergunning zijn uitgesloten, strookt

aanhef en onder d BW van toepassing is.

deze constructie rechtsgeldig. HR: 1. Uitleg

met de beschermingsgedachte die aan de

arbeidsovereenkomst. Het hof heeft mis-

LBA ten grondslag ligt. Het is tevens in over-

Hoge Raad

kend dat bij de beantwoording van de vraag

eenstemming met de voor Nederland gel-

De hier aan de orde zijnde overeenkomsten

of partijen een arbeidsovereenkomst voor

dende regeling, waarbij de uitzondering op

houden in dat de looptijd van de eerder aan-

bepaalde tijd dan wel onbepaalde tijd zijn

de vergunningsplicht krachtens het (thans

gegane leaseovereenkomsten wordt verlengd,

overeengekomen, niet alleen acht dient te

nog geldende) BBA eveneens uitsluitend

met handhaving van de voorwaarden daar-

worden geslagen op de tekst van de arbeids-

geldt voor bestuurders (van naamloze en

van. De ratio van art. 1:88 lid 1 BW is om

overeenkomst. 2. Vaststellingsovereenkomst.

besloten vennootschappen).

echtgenoten, in hun belang en dat van het

Het hof heeft miskend dat de vaststelling

Volgt vernietiging en terugwijzing, overeen-

gezin, tegen elkaar te beschermen, onder

van een vaststellingsovereenkomst alleen

komstig de conclusie van de A-G.

meer wat betreft het verrichten van rechts-

dan in strijd mag komen met dwingend

De A-G bespreekt onder 2.2-2.10 het recht van

handelingen die kunnen ingrijpen in hun

recht indien deze strekt ter beëindiging van

Curaçao inzake de inrichting van het bestuur

financiële positie, zoals die tot het aangaan

een – reeds bestaand – geschil.

van rechtspersonen. Hij merkt op dat het

van de in het artikellid onder d genoemde

rechtspersonenrecht van Curaçao niet alleen

koop op afbetaling (waaronder ook valt die

(BW art. 3:40, 7:668a lid 1 sub b, 7:900 lid 1,

op Europa is gericht, maar ook op Noord- en

tot het aangaan van een huurkoop). Deze

7:902)

Zuid-Amerika.

ratio brengt mee dat ook voor verlengings-

154

overeenkomsten zoals hier aan de orde, de

A (de werknemer), adv. mr. S.F. Sagel, vs. B (de

toestemming van de andere echtgenoot is

werkgeefster), adv. mr. R.A.A. Duk.

vereist. Aan die overeenkomsten is immers hetzelfde bezwaar verbonden als aan de oor-


9 januari 2015, nr. 13/05431

spronkelijk aangegane overeenkomsten,

A is in dienst (geweest) van B als ‘projectlea-

(Mrs. F.B. Bakels, C.E. Drion, G. Snijders,

namelijk dat deze leiden tot de verplichting

der shipbuilding production’. Tussen A en B

G. de Groot, T.H. Tanja-van den Broek;

om maandelijks (nieuwe) termijnbetalingen

zijn achtereenvolgens drie arbeidsovereen-

plv. P-G mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense)

te verrichten voor de duur van de (nieuwe)

komsten voor bepaalde tijd gesloten: van 18

ECLI:NL:HR:2015:41

looptijd. Het oordeel van het hof geeft dus

augustus 2008 tot 18 augustus 2009, van 18

blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

augustus 2009 tot 18 februari 2010 en van

Effectenlease. Verlenging. Toestemming

Volgt vernietiging en verwijzing, overeenkom-

18 februari 2010 tot 18 februari 2011. Met

andere echtgenoot. HR: De toestemming

stig de concluise van de plv. P-G.

ingang van 18 februari 2011 is een vierde

van de andere echtgenoot is ook vereist

De plv. P-G bespreekt onder 14-18 de

arbeidsovereenkomst gesloten. Hierin is ver-

voor overeenkomsten die inhouden dat de

bijzondere overeenkomsten koop op

meld: ‘Partijen hebben aanvullende afspra-

looptijd van eerder aangegane effecten-

afbetaling en huurkoop en onder 19-20 het

ken gemaakt. Zie bijlage (vaststellingsover-

leaseovereenkomsten wordt verlengd.

wettelijke vereiste van toestemming van de

eenkomst).’ De bijlage vermeldt: ‘Partijen

andere echtgenoot.

stellen vast dat zij de arbeidsovereenkomst

(BW art. 1:88 lid 1 aanhef en onder d 1:89)

voor onbepaalde tijd met wederzijds goedvinden beëindigen met ingang van 1 janua-

A, adv. mrs. J.W.H. van Wijk en G.C. Nieuw-

ri 2012. (...) Deze overeenkomst heeft te gel-

land, vs. Dexia, niet verschenen.

den als een vaststellingsovereenkomst in de zin van art. 7:900 BW.’


In dit geding heeft A een loonvordering

In 1997 is A met een rechtsvoorgangster van

vanaf 1 januari 2012 ingesteld, op de grond

Dexia vijf leaseovereenkomsten aangegaan

dat de vaststellingsovereenkomst nietig is.

met een looptijd van zestig maanden. In 2002

De kantonrechter heeft de vordering

is de looptijd van de leaseovereenkomsten

toegewezen. Het hof heeft de vordering

met zesendertig maanden verlengd. In 2004

alsnog afgewezen.

194


Rechtspraak

Hoge Raad

156

heeft hetzij de zojuist genoemde hoofdregel miskend, hetzij ontoereikend gemotiveerd

De rechtsklacht van onderdeel 1 slaagt. Bij de beantwoording van de vraag of partijen een

9 januari 2015, nr. 14/00586

waarom het in dit geval van die hoofdregel

arbeidsovereenkomst voor bepaalde tijd dan

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, A.H.T.

is afgeweken.

wel onbepaalde tijd zijn overeengekomen,

Heisterkamp, C.E. Drion; A-G mr. E.M.


dient niet alleen acht te worden geslagen op

Wesseling-van Gent)

stig de conclusie van de A-G.

de tekst van de schriftelijke arbeidsovereen-

ECLI:NL:HR:2015:40

De A-G geeft onder 2.3-2.7 regels over de beoordeling van alimentatiegeschillen.

komst. Voor de beantwoording van de vraag wat partijen zijn overeengekomen gaat het

Alimentatie. HR: 1. Waardering gedingstuk-

immers mede erom wat zij met de overeen-

ken. Het oordeel van het hof dat de man het

komst hebben beoogd en daarbij zijn alle

bestaan van de schuld onvoldoende aanne-

omstandigheden van het geval van belang. In

melijk heeft gemaakt, is gelet op de door de

het onderhavige geval is in het bijzonder van

man overgelegde producties onbegrijpelijk.

9 januari 2015, nr. 14/03426

belang dat partijen in samenhang met de

2. Draagkracht. Schulden. Bij het bepalen


schriftelijke arbeidsovereenkomst de hiervoor

van de draagkracht dient ook rekening te

Spapens, G. Snijders, G. de Groot. T.H. Tanja-

genoemde ‘vaststellingsovereenkomst’ hebben

worden gehouden met schulden waarop

van den Broek; A-G mr. G.R.B. van Peursem)

gesloten, waarin beëindiging van de ‘arbeids-

niet wordt afgelost. Weliswaar kan de rech-

ECLI:NL:HR:2015:42

overeenkomst voor onbepaalde tijd’ per 1

ter redenen aanwezig oordelen om aan

januari 2012 is overeengekomen. Het hof

bepaalde schulden geen of minder gewicht

Prejudiciële vraag. Boedelschuld. Huur.

heeft dit miskend waar het heeft geoordeeld

toe te kennen, maar dan dient hij dit oor-

Roerende zaak. Art. 39 lid 1 Fw bepaalt dat

dat tussen partijen vaststaat dat zij een

deel te motiveren.

indien de gefaillieerde huurder is, de huur-

arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd hebben gesloten en daaraan heeft toegevoegd

157

prijs van de dag der faillietverklaring af (BW art. 1:157)

dat de vaststellingsovereenkomst aan de

boedelschuld is. Geldt art. 39 lid 1 Fw ook voor de huur van roerende zaken? HR:

onbepaalde duur van de arbeidsovereenkomst

De man, adv. mr. S. Kousedghi, vs. de vrouw,

niet kan afdoen. Ook onderdeel 2 is gegrond.

niet verschenen.

Weliswaar kan rechtsgeldig een vaststellings-

Bevestigend. (Fw art. 39 lid 1; Rv art. 392)

overeenkomst worden gesloten ter voorko-


ming van een (toekomstig) geschil (art. 7:900

Partijen zijn in 2008 gehuwd en in 2013

Doka, niet verschenen, vs. mr. M.D. Kalmijn

lid 1 BW), maar art. 7:902 BW brengt mee dat

gescheiden.

q.q., curator in het faillissement van A, adv.

de vaststelling alleen dan in strijd mag komen

In dit geding heeft de vrouw partneralimen-

mr. J.H.M. van Swaaij.

met dwingend recht indien deze strekt ter

tatie verzocht. De rechtbank heeft deze

beëindiging van een – reeds bestaand –

bepaald op € 90 per maand. Het hof heeft


geschil (en dus niet strekt ter voorkoming

deze alsnog bepaald op € 65 per maand. Het

In 2012 heeft Doka ten behoeve van een

daarvan). Een andere opvatting zou het moge-

hof heeft ter zake van een door de man

bouwproject bekistingsmaterialen verhuurd

lijk maken bij een zodanige overeenkomst de

gestelde schuld aan zijn ouders overwogen

aan A. Op 22 januari 2013 is A in staat van

werking van (semi-)dwingend recht op voor-

dat de man onvoldoende aannemelijk heeft

faillissement verklaard. Op 12 april 2013

hand uit te sluiten en daarmee het (semi-)

gemaakt dat de schuld bestaat en voorts dat

heeft Doka de huurovereenkomst opgezegd

dwingende karakter daarvan op ontoelaatbare

niet kan worden aangenomen dat de man

en de bekistingsmaterialen opgehaald.

wijze te ondermijnen (vgl. Kamerstukken II

verplicht is de schuld af te lossen.

In dit geding heeft Doka een verklaring voor

1991/92, 17779, 8, p. 16 en Kamerstukken I

recht gevorderd dat haar huurvorderingen

1992/93, 17779, 95b, p. 3-4).

Hoge Raad

van € 27 573 als boedelvorderingen in de


Gelet op een in eerste aanleg door de man

zin van art. 39 Fw moeten worden aange-

stig de conclusie van de A-G.

overgelegde geldleningsovereenkomst en

merkt. De kantonrechter heeft aan de Hoge

De A-G noemt onder 2.4 het fundamentele

een in hoger beroep door hem overgelegd

Raad de prejudiciële vraag voorgelegd of art.

karakter van ontslagbescherming en onder 2.7

testament, is het oordeel van het hof dat de

39 lid 1 Fw ook geldt voor de huur van roe-

de twee soorten vaststellingsovereenkomst (ter

man het bestaan van de schuld aan zijn

rende zaken.

beëindiging van onzekerheid of geschil/ter

ouders onvoldoende aannemelijk heeft

voorkoming van onzekerheid of geschil).

gemaakt, onbegrijpelijk. De klacht slaagt

Hoge Raad

Onder 2.11-2.12 gaat hij in op het rechtsge-

derhalve. Ook de tweede klacht is gegrond.

Volgens art. 39 lid 1 Fw kan, indien de

volg van een rechtshandeling die in strijd is

Volgens vaste rechtspraak van de Hoge Raad

gefailleerde huurder is, zowel de curator als

met een dwingende wetsbepaling.

dient bij het bepalen van de draagkracht

de verhuurder de huur tussentijds door

rekening te worden gehouden met alle

opzegging doen eindigen, op een termijn

schulden van de onderhoudsplichtige, ook

van in beginsel ten hoogste drie maanden.

met schulden waarop niet wordt afgelost.

Volgens de laatste volzin van art. 39 lid 1 Fw

Weliswaar kan de rechter redenen aanwezig

is de huurprijs vanaf de dag der faillietver-

oordelen om in afwijking van deze hoofdre-

klaring boedelschuld. De wetgever heeft met

gel aan bepaalde schulden geen of minder

de regeling van het artikellid de curator de

gewicht toe te kennen, maar in dat geval

mogelijkheid willen geven om, in afwijking

dient hij dit oordeel te motiveren (vgl. onder

van het wettelijk uitgangspunt dat het fail-

meer HR 14 maart 2014,

lissement geen wijziging brengt in de ver-

ECLI:NL:HR:2014:627, NJ 2014/169). Het hof-

bintenissen die voortvloeien uit een over-


195

Rechtspraak

eenkomst (Van der Feltz I, p. 409), lopende

onder meer de intensiteit van de samenwer-

mogelijkheden om iemand, ook als hij niet

huurovereenkomsten op korte termijn te

king, de onderlinge taakverdeling, de rol in

zelf de gehele delictsomschrijving vervult − al

beëindigen, opdat de verschuldigde huur na

de voorbereiding, de uitvoering of de afhan-

dan niet in zogenoemd functionele vorm −

het faillissement niet kan oplopen tot een

deling van het delict en het belang van de

onder specifieke voorwaarden strafrechtelijk

hoog bedrag. Voor deze mogelijkheid heeft

rol van de verdachte, diens aanwezigheid op

aansprakelijk te stellen voor zijn betrokken-

hij de verhuurder gecompenseerd door de

belangrijke momenten en het zich niet

heid bij een strafbaar feit. In het geval van

huurprijs vanaf de dag der faillietverklaring

terugtrekken op een daartoe geëigend tijd-

medeplegen houden de voorwaarden voor

tot boedelschuld te verklaren en door ook

stip. Aan het zich niet distantiëren komt op

aansprakelijkstelling vooral in dat sprake

hem de bevoegdheid te geven tot tussentijd-

zichzelf geen grote betekenis toe.

moet zijn geweest van een voldoende nauwe

se beëindiging van de huurovereenkomst

De bijdrage van de medepleger zal in de

en bewuste samenwerking met een ander of

(Van der Feltz I, p. 419-420). De tekst van art.

regel worden geleverd tijdens het begaan

anderen. (Vgl. HR 24 mei 2011,

39 lid 1 Fw spreekt van ‘huur’, zonder onder-

van het strafbare feit in de vorm van een

ECLI:NL:HR:2011:BP6581, NJ 2011/481). Het

scheid te maken tussen huur van onroeren-

gezamenlijke uitvoering van het feit. Maar

accent ligt daarbij op de samenwerking en

de zaken en huur van roerende zaken. Dit

de bijdrage kan ook zijn geleverd in de vorm

minder op de vraag wie welke feitelijke han-

wijst erop dat deze bepaling ook van toepas-

van verscheidene gedragingen voor en/of

delingen heeft verricht. (Vgl. HR 6 juli 2004,

sing is op de huur van roerende zaken. Dit

tijdens en/of na het strafbare feit. Ook is

ECLI:NL:HR:2004:AO9905, NJ 2004/443).

volgt ook uit de hiervoor weergegeven ratio

niet uitgesloten dat de bijdrage in hoofd-

In de praktijk is een belangrijke en moeilijke

van de regeling van deze bepaling. Deze

zaak vóór het strafbare feit is geleverd.

vraag wanneer de samenwerking zo nauw en

doet immers evenzeer opgeld bij de huur

De Hoge Raad gaat in op verschil medeple-

bewust is geweest dat van medeplegen mag

van roerende zaken. Er is onvoldoende

gen en medeplichtigheid.

worden gesproken. Die vraag laat zich niet in

grond om, in afwijking van tekst en ratio

De Hoge Raad gaat in op tenlastelegging

algemene zin beantwoorden, maar vergt een

van art. 39 lid 1 Fw, in dit verband onder-

van medeplegen. Het valt de Hoge Raad

beoordeling van de concrete omstandigheden

scheid te maken tussen de huur van onroe-

daarbij overigens op dat het Openbaar

van het geval. Algemene regels kunnen daar-

rende zaken en die van roerende zaken.

Ministerie bij het tenlasteleggen van com-

om dienaangaande niet worden gegeven. Wel

Volgt het antwoord: art. 39 lid 1 Fw geldt ook

mune en andere niet-economische strafbare

kan de Hoge Raad met betrekking tot dit the-

voor de huur van roerende zaken.

feiten − in vergelijking met economische

ma, mede gelet op zijn eerdere rechtspraak,

De A-G concludeert dienovereenkomstig. Hij

delicten − vaker gebruik lijkt te maken van

enige aandachtspunten formuleren.

bespreekt wetsgeschiedenis (3.4-3.7), recht-

(soms ingewikkelde) deelnemingsconstruc-

3.2.1. De kwalificatie medeplegen is slechts

spraak (3.8-3.10) en literatuur (3.11-3.13).

ties dan van het meer geëigend lijkende

dan gerechtvaardigd als de bewezenverklaar-

functionele daderschap.

de − intellectuele en/of materiële − bijdrage aan het delict van de verdachte van voldoen-

Hoge Raad (strafkamer)

(Sr art. 47, 48, 49, 50, 51)

de gewicht is. Dat geldt in vergelijkbare zin indien het medeplegen − bijvoorbeeld in de

Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr. P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar

Inleiding:

vorm van ‘in vereniging’ − een bestanddeel

straf(proces)recht Radboud Universiteit

Verdachte is veroordeeld, onder meer omdat

vormt van de delictsomschrijving.

Nijmegen.

(feit 1) hij – kort gezegd – ‘tezamen en in ver-

Dat de kwalificatie medeplegen gerechtvaar-

eniging met anderen, met het oogmerk van

digd moet zijn, is mede van belang omdat

wederrechtelijke toe-eigening heeft weggeno-

het in dit verband vaak gaat om de vraag:

men een hoeveelheid sieraden en juwelen

medeplegen dan wel medeplichtigheid aan

toebehorende aan [A] BV, welke diefstal werd

een strafbaar feit. Medeplichtigheid is

16 december 2014, nr. 13/02662

voorafgegaan en vergezeld van geweld en/of

alleen strafbaar in geval van misdrijf. Verder

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, H.A.G.

bedreiging met geweld tegen een of meerde-

kent medeplichtigheid een beduidend lager

Splinter-van Kan, Y. Buruma, N. Jörg)

re medewerkers van [A] BV, te weten [betrok-

strafmaximum (art. 49 lid 1 Sr). Medeplegen

(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt,

kene 1] en/of [betrokkene 2] en/of [betrokke-

daarentegen levert regelmatig een wettelij-

strekkende tot verwerping; adv. mr. P.H.L.M.

ne 3] en/of [betrokkene 4] en/of [betrokkene

ke strafverzwaringsgrond op (zie bijvoor-

Souren, Amsterdam)

5], gepleegd met het oogmerk om die diefstal

beeld art. 311 lid 1 onder 4° Sr). Waar het

ECLI:NL:HR:2014:3637

voor te bereiden en gemakkelijk te maken,

verwijt bij medeplegen zich concentreert op

welk geweld en welke bedreiging met geweld

het gewicht van de intellectuele en/of mate-

Overzichtsarrest medeplegen, art. 47 Sr.

hierin bestonden dat hij, verdachte en/of zijn

riële bijdrage aan het delict van de verdach-

Medeplegen vereist een voldoende nauwe en

mededader(s) een of meermalen: een vuurwa-

te, is het kernverwijt bij medeplichtigheid

bewuste samenwerking met een ander of

pen, althans een op een vuurwapen gelijkend

‘het bevorderen en/of vergemakkelijken van

anderen. Het accent ligt op de samenwer-

voorwerp, aan voornoemde persoon, te weten

een door een ander begaan misdrijf ’ (vgl.

king en minder op wie welke feitelijke han-

[betrokkene 1] heeft getoond en/of vitrines

HR 22 maart 2011, ECLI:NL:HR:2011:BO2629,

delingen heeft verricht. Medeplegen vereist

hebben stukgeslagen.’

NJ 2011/341). Voor het gewicht van de rol

dat intellectuele en/of materiële bijdrage

Het middel klaagt over de motivering van de

van de medepleger in de zin van art. 47 Sr

aan het delict van de verdachte van voldoen-

bewezenverklaring wat betreft het onder 1

kan ook worden gewezen op art. 141 lid 1 Sr.

de gewicht is. Dat geldt in vergelijkbare zin

tenlastegelegde ‘medeplegen’.

Het daar strafbaar gestelde ‘in vereniging

158

plegen’ van geweld eist dat de verdachte ‘een

indien het medeplegen – bijvoorbeeld in de

voldoende significante of wezenlijke bijdra-

Voor het oordeel dat sprake is van medeple-

Hoge Raad, voorafgaande beschouwingen over ‘medeplegen’:

gen kan de rechter rekening houden met

3.1. De art. 47 tot en met 51 Sr bieden diverse

aard behoeft te zijn geweest. (Vgl. bijvoor-

vorm van ‘in vereniging’ – een bestanddeel vormt van de delictsomschrijving.

196


ge aan het geweld’ heeft geleverd, zij het dat deze bijdrage zelf niet van gewelddadige

Rechtspraak

beeld HR 2 juli 2013, ECLI:NL:HR:2013:132,

bewijsvoering aandacht te worden besteed

4.2. Mede gelet op hetgeen hiervoor onder 3

NJ 2013/407).

aan de vraag of wel zo bewust en nauw is

is vooropgesteld, heeft het hof zijn oordeel

3.2.2. Een en ander brengt mee dat indien

samengewerkt bij het strafbare feit dat van

dat te dezen niet sprake is van (de subsidiair

het tenlastegelegde medeplegen in de kern

medeplegen kan worden gesproken, in het

tenlastegelegde) medeplichtigheid maar van

niet bestaat uit een gezamenlijke uitvoe-

bijzonder dat en waarom de bijdrage van de

medeplegen, onvoldoende gemotiveerd. Daar-

ring, maar uit gedragingen die met mede-

verdachte van voldoende gewicht is geweest.

bij heeft de Hoge Raad in aanmerking geno-

plichtigheid in verband plegen te worden

Dat geldt in nog sterkere mate indien het

men dat het hof kennelijk vooral betekenis

gebracht (zoals het verstrekken van inlich-

hoofdzakelijk gaat om gedragingen die na het

heeft toegekend aan de omstandigheid ‘dat de

tingen, op de uitkijk staan, helpen bij de

strafbare feit zijn verricht. (Vgl. HR 9 april

verdachte niet alleen de bestuurder is

vlucht), op de rechter de taak rust om in het

2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ6505, NJ 2013/229).

geweest van de beoogde vluchtauto (de Audi

geval dat hij toch tot een bewezenverklaring

Een geringe rol of het ontbreken van enige

S6) en ter plaatse de medeverdachten heeft

van het medeplegen komt, in de bewijsvoe-

rol in de uitvoering van het delict zal in der-

opgewacht, maar ook betrokken is geweest bij

ring – dus in de bewijsmiddelen en zo nodig

gelijke uitzonderlijke gevallen wel moeten

een voorverkenning van de plaats delict op

in een afzonderlijke bewijsoverweging – dat

worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door

15 juni 2011’.

medeplegen nauwkeurig te motiveren. Bij de

een grote(re) rol in de voorbereiding.

4.3. Het middel is terecht voorgesteld.

vorming van zijn oordeel dat sprake is van

3.3.1. Er bestaat geen precieze afgrenzing

de voor medeplegen vereiste nauwe en

tussen medeplegen en de andere deelne-

bewuste samenwerking, kan de rechter reke-

mingsvormen. Dat neemt niet weg dat wan-

ning houden met onder meer de intensiteit

neer medeplegen wordt tenlastegelegd, dit

van de samenwerking, de onderlinge taak-

medeplegen moet worden beoordeeld aan de

16 december 2014, nr. 13/02332

verdeling, de rol in de voorbereiding, de uit-

hand van de voor medeplegen geldende

(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin

voering of de afhandeling van het delict en

maatstaven. Het gebruikmaken van aan

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, N. Jörg)

het belang van de rol van de verdachte,

andere deelnemingsvormen ontleende

(Na conclusie van A-G mr. P.C. Vegter,

diens aanwezigheid op belangrijke momen-

begrippen of constructies kan de bewijsvoe-

strekkende tot verwerping; OM-cassatie,

ten en het zich niet terugtrekken op een

ring voor medeplegen compliceren en ver-

tegengesproken door adv. mr. B.P. de Boer,

daartoe geëigend tijdstip. Daarbij verdient

dient daarom in zulke gevallen geen aanbe-

Amsterdam)

overigens opmerking dat aan het zich niet

veling. (Vgl. HR 18 december 2012,


distantiëren op zichzelf geen grote beteke-

ECLI:NL:HR:2012:BX5140 en HR 1 juli 2014,

nis toekomt. Het gaat er immers om dat de

ECLI:NL:HR:2014:1593, in welke zaken het

Sprake van ‘hetzelfde feit’ in de zin van

verdachte een wezenlijke bijdrage moet heb-

medeplegen door het hof was bewezenver-

art. 68 Sr en art. 313 Sv? Herhaling en toe-

ben geleverd aan het delict. In dit verband

klaard aan de hand van criteria voor het

passing HR 1 februari 2011,

valt te wijzen op bijvoorbeeld HR 22 decem-

zogenoemde functionele daderschap).

ECLI:NL:HR:2011:BM9102, NJ 2011/394. In

ber 2009, ECLI:NL:HR:2009:BK3356, NJ

Het valt overigens op dat het Openbaar

casu onjuist oordeel van het hof dat toe-

2010/193 waarin ten aanzien van het mede-

Ministerie bij het tenlasteleggen van commu-

wijzing van de vordering tot wijziging van

plegen van een vernieling werd overwogen

ne en andere niet-economische strafbare fei-

de tenlastelegging van doodslag (art. 287

‘dat het louter aanwezig zijn bij en zich niet

ten − in vergelijking met economische delic-

Sr) in diefstal met geweld, de dood ten

distantiëren van een door een ander

ten − vaker gebruik lijkt te maken van (soms

gevolge hebbend (art. 312 lid 3 Sr) een

gepleegde vernieling, alsmede het louter

ingewikkelde) deelnemingsconstructies dan

ander feit oplevert.

instemmen met die vernieling, ieder voor

van het meer geëigend lijkende functionele

zich en in onderlinge samenhang bezien

daderschap. (Vgl. HR 24 mei 2011,

daarvoor onvoldoende zijn’, alsmede HR 3

ECLI:NL:HR:2011:BP6581, NJ 2011/481 met

juni 2014, ECLI:NL:HR:2014:1307 inzake

betrekking tot de verkoop van hennepplan-

Inleiding:

diefstal door twee of meer verenigde perso-

ten door de eigenaar van een growshop).

OM-cassatie. Het gaat om de afwijzing van

nen waarin onvoldoende werd bevonden de

3.3.2. Het ontbreken van een precieze afgren-

een vordering tot wijziging van de tenlasteleg-

enkele vaststelling ‘dat de verdachte een

zing tussen medeplegen en de andere deelne-

ging. De aan de verdachte primair verweten

vluchtmogelijkheid heeft gefaciliteerd en

mingsvormen brengt mee dat het Openbaar

gedraging is in de tenlastelegging omschreven

dat het niet anders kan zijn dan dat over het

Ministerie in voorkomende gevallen er goed

als – kort gezegd – doodslag (art. 287 Sr), en in

verschaffen van deze vluchtmogelijkheid

aan doet de rechter een keuzemogelijkheid te

de vordering tot wijziging van de tenlasteleg-

van te voren door de verdachte en zijn

bieden door daarop toegesneden varianten in

ging als – kort gezegd – diefstal met geweld,

mededaders afspraken zijn gemaakt’.

de tenlastelegging op te nemen.

de dood ten gevolge hebbend (art. 312 lid 3

3.2.3. De bijdrage van de medepleger zal in de

Als het Openbaar Ministerie evenwel om hem

Sr). Het middel klaagt onder meer over de

regel worden geleverd tijdens het begaan van

moverende redenen uitsluitend het medeple-

afwijzing door het hof van de vordering tot

het strafbare feit in de vorm van een geza-

gen en niet ook de medeplichtigheid heeft

wijziging van de tenlastelegging.

menlijke uitvoering van het feit. Maar de bij-

tenlastegelegd, moet de rechter vrijspreken

drage kan ook zijn geleverd in de vorm van

indien het medeplegen niet kan worden

Hoge Raad, onder meer:

verscheidene gedragingen voor en/of tijdens

bewezen, ook al zou vaststaan dat de verdach-

2.3. Bij de beoordeling van de vraag of sprake

en/of na het strafbare feit. Ook is niet uitge-

te medeplichtig was aan het feit.

is van ‘hetzelfde feit’, dient de rechter in de

sloten dat de bijdrage in hoofdzaak vóór het

159

(Sr art. 68; Sv art. 313)

situatie waarop art. 68 Sr ziet de in beide ten-

strafbare feit is geleverd. (Vgl. bijvoorbeeld HR


lasteleggingen omschreven verwijten, en in

3 juli 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW9972, NJ

4.1. Het middel klaagt over de motivering van

de situatie waarop art. 313 Sv ziet de in de

2012/452). Zeker in dergelijke, in zekere zin

de bewezenverklaring wat betreft het onder 1

tenlastelegging en de in de vordering tot wij

afwijkende of bijzondere, situaties dient in de

tenlastegelegde ‘medeplegen’.

ziging van de tenlastelegging omschreven


197

Rechtspraak

verwijten te vergelijken. Bij die toets dienen

tevens ter bescherming van het leven, terwijl

lijkheden van een politicus hierbij. De Hoge

de volgende gegevens als relevante vergelij-

de strafmaxima die op doodslag en op dief-

Raad wijst erop dat het daarbij niet uitslui-

kingsfactoren te worden betrokken.

stal met geweld, de dood ten gevolge heb-

tend gaat om uitlatingen die aanzetten tot

(A) De juridische aard van de feiten. Indien de

bend, zijn gesteld, niet uiteenlopen. De gedra-

haat of geweld of discriminatie maar ook

tenlastegelegde feiten niet onder dezelfde

gingen van de verdachte verschillen niet wat

om uitlatingen die aanzetten tot onver-

delictsomschrijving vallen, kan de mate van

betreft de tijd waarop, de plaats waar en de

draagzaamheid. In casu heeft het hof dit

verschil tussen de strafbare feiten van belang

omstandigheden waaronder zij zouden zijn

miskend voor zover het tot uitdrukking

zijn, in het bijzonder wat betreft (i) de rechts-

verricht, terwijl de aard en kennelijke strek-

heeft gebracht dat de tenlastegelegde uitla-

goederen ter bescherming waarvan de onder-

king van het tijdens een worsteling opzette-

tingen van de verdachte, nu deze zijn

scheidene delictsomschrijvingen strekken, en

lijk afschieten van kogels met een vuurwapen

gedaan door hem als politicus in het kader

(ii) de strafmaxima die op de onderscheiden

op een lichaam (zoals omschreven in de op

van het publieke debat, louter strafbaar zou-

feiten zijn gesteld, in welke strafmaxima

art. 287 Sr toegesneden tenlastelegging) in de

den kunnen zijn indien die uitlatingen de

onder meer tot uitdrukking komt de aard van

kern genomen slechts in beperkte mate

strekking zouden hebben om te bedreigen

het verwijt en de kwalificatie als misdrijf dan

afwijkt van het schieten met een vuurwapen

en/of te intimideren dan wel redelijkerwijs

wel overtreding.

terwijl dit de dood van een ander tot gevolg

geacht kunnen worden aan te zetten tot

(B) De gedraging van de verdachte. Indien de

heeft (zoals omschreven in de op art. 312, der-

haat of geweld.

tenlasteleggingen respectievelijk de

de lid, Sr toegesneden vordering tot wijziging

tenlastelegging en de vordering tot wijziging

van de tenlastelegging).

daarvan niet dezelfde gedraging beschrijven,

Gelet hierop geeft het oordeel van het hof dat

kan de mate van verschil tussen de

toewijzing van de vordering tot wijziging van

Inleiding:

gedragingen van belang zijn, zowel wat

de tenlastelegging een ander feit oplevert,

OM-cassatie; Verdachte is vrijgesproken van

betreft de aard en de kennelijke strekking

blijk van een onjuiste rechtsopvatting.

het ten laste gelegde, dat – kort gezegd –

van de gedragingen als wat betreft de tijd

2.5. Het middel slaagt in zoverre.

inhoudt dat (feit 1; gebaseerd op art. 137c lid

waarop, de plaats waar en de omstandig-

Volgt vernietiging en terugwijzing.

1 Sr) hij zich in het openbaar, mondeling,

heden waaronder zij zijn verricht. Uit de bewoordingen van het begrip ‘hetzelfde feit’ vloeit reeds voort dat de beantwoor-

(EVRM art. 10; Sr art. 137c, 137d)

opzettelijk beledigend heeft uitgelaten over

160

ding van de vraag wat daaronder moet wor-

een groep mensen, (te weten homoseksuelen) wegens hun homoseksuele gerichtheid, en (feit 2; gebaseerd op art. 137d lid 1 Sr) dat

den verstaan, mede wordt bepaald door de

16 december 2014, nr. 13/01327

hij (telkens) in het openbaar, mondeling,

omstandigheden van het geval. Vuistregel is

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin

heeft aangezet tot discriminatie als bedoeld

nochtans dat een aanzienlijk verschil in de

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, E.S.G.N.A.I.

in art. 90 quater Sr, van mensen, te weten

juridische aard van de feiten en/of in de

van de Griend)

homoseksuelen, (telkens) wegens hun homo-

gedragingen tot de slotsom kan leiden dat

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge, strek-

seksuele gerichtheid.

geen sprake is van ‘hetzelfde feit’ in de zin

kende tot vernietiging en terugwijzing dan

Volgens de tenlastelegging heeft verdachte

van art. 68 Sr.

wel verwijzing; OM-cassatie, tegengespro-

(als lijsttrekker van de [partij]) op 24 februari

Bij de toepassing van art. 68 Sr en art. 313 Sv

ken door adv. mr. M.J.N. Vermeij, Den Haag)

2010 in ‘De Rode Hoed’ tijdens en/of na een

moet aan de hand van dezelfde maatstaf wor-


lijsttrekkersdebat in een interview tegenover

den beoordeeld of sprake is van ‘hetzelfde

een verslaggever van de lokale televisiezender

feit’ (vgl. HR 1 februari 2011,

Overzichtsarrest groepsbelediging art. 137c

AT5 en/of op 25 februari 2010 en/of 26 febru-

ECLI:NL:HR:2011:BM9102, NJ 2011/394).

Sr en aanzetten tot discriminatie art. 137d

ari 2010 op AT5 televisie en/of de AT5 website

2.4. De aan de verdachte primair verweten

Sr: verdachte heeft als lijsttrekker van een

([website]), (telkens) opzettelijk beledigend

gedraging is in de tenlastelegging omschre-

politieke partij in het openbaar uitlatingen

een of meer van de volgende woorden uitge-

ven als − kort gezegd − doodslag, en in de vor-

gedaan over homoseksuelen.

sproken en/of laten uitspreken (feit 1): − “‘Ja,

dering tot wijziging van de tenlastelegging

Het recht op vrijheid van meningsuiting uit

kijk de ellende is dat eh dat we te maken heb-

als − kort gezegd − diefstal met geweld, de

art. 10 EVRM staat aan een strafrechtelijke

ben met agressieve homofielen he. En die

dood ten gevolge hebbend. De tenlastelegging

veroordeling ter zake van voormelde groeps-

agressieve homofielen zitten in het bestuur

is toegesneden op art. 287 Sr en de vordering

belediging en/of aanzetten tot discrimina-

van de partij. En dat werkt naar beneden...’ en/

tot wijziging van de tenlastelegging op art.

tie niet in de weg indien zo’n veroordeling

of ‘Het is echt een hele dominante homofiele

312, derde lid, Sr.

een op grond van art. 10 lid 2 EVRM toegela-

groep’ en/of ‘Het is heel normaal he om te

Zowel het verschil in de juridische aard van

ten beperking van de vrijheid van menings-

zeggen van ik heb een hekel aan homofielen’

de aan de verdachte verweten feiten als het

uiting vormt. Bij de beoordeling van een

en/of ‘We hebben te maken met hele agressie-

verschil tussen de omschreven gedragingen

uitlating in verband met de strafbaarheid

ve homofiele groepen hier. Zoals die homofie-

loopt niet zodanig uiteen dat geen sprake kan

daarvan wegens groepsbelediging en/of

len bij de politie. Weetje, kijk dat, dat moet

zijn van “hetzelfde feit” in de zin van art. 68

aanzetten tot discriminatie dient acht te

gewoon weg’ en/of ‘Kijk het zijn die mensen

Sr. Hoewel de strafbaarstelling van diefstal

worden geslagen op de bewoordingen van

met die seksuele afwijkingen die moeten

met geweld in het bijzonder strekt ter

die uitlating alsmede op de context waarin

gewoon eigenlijk bestreden worden door de

bescherming van het vermogen van de recht-

zij is gedaan. Daarbij is relevant of de

hetero’s, vind ik’ en/of ‘Laatste zag ik op tv dat

hebbende, strekt die strafbaarstelling, mede

gewraakte uitlating een bijdrage kan leve-

een dominee hostie weigerde aan een homo-

bezien in samenhang met de in art. 312, der-

ren aan het publieke debat of een uiting is

fiel. En dat die homofiel aangifte deed. Nou ik

de lid Sr opgenomen strafverzwarende

van artistieke expressie en of de uitlating

denk dat de dominee aangifte had kunnen

omstandigheid ‘de dood ten gevolge hebbend’,

in dat verband niet onnodig grievend is.

doen wegens belediging van het christelijk

evenals de strafbaarstelling van doodslag

De Hoge Raad gaat in op de verantwoorde-

geloof. Dat de homofiel ja eigenlijk naar hem

198


Rechtspraak

toekomt, en ja best wel dominant is’ en/of

voor vieze mannetjes en vieze vrouwtjes, bij

een democratische samenleving noodzakelij-

‘Dus mensen met afwijkende sekse die, die

de politie bijvoorbeeld’ en/of ‘We willen van

ke − beperking van de vrijheid van menings-

pakken we aan’ en/of ‘Die mensen er uit sode-

die pedo’s af joh. Echt dat is een hele, hele

uiting vormt.

mieteren’ en/of ‘Nou in ieder geval de homo-

zware punt. Bij de politie zitten er heel veel

4.4.3. Bij de beoordeling van een uitlating in

fiel. Ja, het spijt me maar die moet even weg

en ook die homofielen bij de poli... Daar wil-

verband met de strafbaarheid daarvan

want we zijn hetero. En die mensen met

len we vanaf. En daar gaan we ook van af. Dus

wegens groepsbelediging en/of aanzetten tot

andere seksuele geaardheid zoals met andere

als we republikeins stemmen dan gaan die

discriminatie in de zin van voormelde wette-

afwijkingen’ en/of ‘Ik denk dat Amsterdam

mensen in ieder geval weg. En alles wat er

lijke bepalingen, dient acht te worden gesla-

staat te snakken naar een hele mooie hetero-

was en wat afwijkend is dat gaat weg’ en/of

gen op de bewoordingen van die uitlating

seksuele Adam en Eva eh periode’ en/of ‘Nou

‘Dus het wordt weer een heteroland. U hoeft

alsmede op de context waarin zij is gedaan.

de homofiel wordt gewoon te dominant en

niet meer bang te zijn dat de homofiel weer

Daarbij dient onder ogen te worden gezien of

we zijn hetero’ en/of ‘Weet je, dat die man

te dominant wordt’, althans (telkens) woorden

de gewraakte uitlating een bijdrage kan leve-

met een andere man of een vrouw met een

van gelijke aard en/of strekking.”

ren aan het publiek debat of een uiting is van

andere vrouw, ja dat is afwijkend gedrag, dat

Het middel klaagt dat ’s hofs vrijspraak steunt

artistieke expressie. Tevens dient onder ogen

moet effetjes weg. We willen even een hetero-

op een onjuiste opvatting omtrent de

te worden gezien of de uitlating in dat ver-

stad’ en/of ‘hij heeft netwerken opgebouwd

bescherming die art. 10 EVRM biedt aan een

band niet onnodig grievend is.

voor vieze mannetjes en vieze vrouwtjes, bij

politicus ter zake van door hem in het kader

4.4.4. Bij de beoordeling van de vraag of een

de politie bijvoorbeeld’ en/of ‘Dus het wordt

van een publiek debat gedane uitlatingen.

uitlating onnodig grievend is, dient, indien het gaat om een uitlating door een politicus

weer een heteroland. U hoeft niet meer bang te zijn dat de homofiel weer te dominant


in het kader van het publiek debat – het poli-

wordt’, althans (telkens) woorden van gelijke

4.2. De tenlastelegging is onder 1 toegesne-

tieke debat daaronder begrepen – onder ogen

aard en/of strekking.” En (feit 2): “‘Ja, kijk de

den op art. 137c, eerste lid, Sr en onder 2 op

te worden gezien enerzijds het belang dat de

ellende is dat we te maken hebben met agres-

art. 137d, eerste lid, Sr. De in de tenlasteleg-

betreffende politicus daadwerkelijk in staat

sieve homofielen he. En die agressieve homo-

ging onder 1 voorkomende term ‘beledigend’

moet zijn zaken van algemeen belang aan de

fielen zitten in het bestuur van de partij. En

en het in de tenlastelegging onder 2 voorko-

orde te stellen ook als zijn uitlatingen kunnen

dat werkt naar beneden...’ en/of ‘Het is echt

mende begrip ‘aangezet tot discriminatie’ zijn

kwetsen, choqueren of verontrusten, maar

een hele dominante homofiele groep’ en/of

klaarblijkelijk gebezigd in de betekenis die

anderzijds ook de verantwoordelijkheid die de

‘Het is heel normaal om te zeggen van ik heb

daaraan toekomt in art. 137c Sr onderschei-

politicus in het publieke debat draagt om te

een hekel aan homofielen’ en/of ‘We hebben

denlijk art. 137d Sr.

voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die

te maken met hele agressieve homofiele groe-

4.3. Het of heeft blijkens zijn hiervoor onder

strijdig zijn met de wet en met de grondbe-

pen hier. Zoals die homofielen bij de politie.

2.2 weergegeven overwegingen vastgesteld

ginselen van de democratische rechtsstaat.

Weetje, kijk dat, dat moet gewoon weg’ en/of

dat de verdachte de tenlastegelegde uitlatin-

Daarbij gaat het niet uitsluitend om uitlatin-

‘Pro-homofiele netwerken die moeten gewoon

gen heeft gedaan in zijn hoedanigheid van

gen die aanzetten tot haat of geweld of discri-

weg’ en/of ‘Kijk het zijn die mensen met die

politicus in het kader van een publiek debat

minatie maar ook om uitlatingen die aanzet-

seksuele afwijkingen die moeten gewoon

over een zaak van algemeen belang. Deze uit-

ten tot onverdraagzaamheid.

eigenlijk bestreden worden door de hetero’s,

latingen hebben naar het – in cassatie niet

4.5. Voor zover het hof met zijn hiervoor

vind ik’ en/of ‘Nou ik denk dat er te veel

bestreden − oordeel van het hof niet de strek-

onder 4.3 samengevatte oordeel tot uitdruk-

homofielen zitten in de bestuur’ en/of ‘Dus

king om te bedreigen en/of te intimideren en

king heeft gebracht dat de tenlastegelegde

we gaan echt voor de hetero en ja, de homo-

zetten evenmin aan tot haat of geweld. Op

uitlatingen van de verdachte, nu deze zijn

fiel moet eventjes weg vind ik, weet je. Ergens

grond daarvan heeft het hof geoordeeld dat

gedaan door hem als politicus in het kader

anders maar een homofiele stad’ en/of ‘Weet

‘geen nadere bespreking nodig [is] van de

van het publiek debat, louter strafbaar zou-

je die, die homofielen en die andere netwer-

vraag of de ten laste gelegde uitlatingen straf-

den kunnen zijn indien die uitlatingen de

ken die in de loop der jaren heeft opgebouwd,

baar zijn te achten op grond van de bepalin-

strekking zouden hebben om te bedreigen

daar, ja daar bestrijden we al jaren tegen’ en/

gen 137c of 137d van het Wetboek van Straf-

en/of te intimideren dan wel redelijkerwijs

of ‘Dus mensen met afwijkende sekse die, die

recht (...). Immers, zelfs indien de uitlatingen

geacht kunnen worden aan te zetten tot haat

pakken we aan. Dat is heel serieus’ en/of ‘Die

volledig onder de delictsomschrijving van

of geweld, heeft het hetgeen onder 4.4 is

mensen er uit sodemieteren’ en/of ‘Nou in

deze strafbepalingen zouden vallen (...) zoda-

vooropgesteld miskend.

ieder geval de homofiel. Ja, het spijt me maar

nige omstandigheid er niet aan [kan] afdoen

4.6. Het middel klaagt daarover terecht.

die moet even weg want we zijn hetero. En

dat het de verdachte onder de gegeven


die mensen met andere seksuele geaardheid

omstandigheden krachtens artikel 10 EVRM

zoals met andere afwijkingen’ en/of ‘Nou die

vrij stond die uitlatingen te doen.”

gaan we er echt uit halen’ en/of ‘Ik denk dat

4.4.1. Het volgende wordt vooropgesteld.

Amsterdam staat te snakken naar een hele

4.4.2. Het, onder meer in art. 10 EVRM gega-

mooie heteroseksuele Adam en Eva periode’

randeerde, recht op vrijheid van meningsui-

16 december 2014, nr. 14/00065

en/of ‘Nou de homofiel wordt gewoon te

ting staat aan een strafrechtelijke veroorde-

(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den

dominant en we zijn hetero. Weet je en echt

ling ter zake van groepsbelediging en/of

Brink)

eh ik ja... Ik bedoel ik hoef die homofiel niet

aanzetten tot discriminatie in de zin van art.

(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt,

te accepteren joh’ en/of ‘Weet je, dat die man

137c Sr onderscheidenlijk 137d Sr niet in de

strekkende tot verwerping; adv. mr. N. van

met een andere man of een vrouw met een

weg indien zo een veroordeling een op grond

Schaik, advocaat te Utrecht)

andere vrouw, ja dat is afwijkend gedrag, dat

van art. 10, tweede lid, EVRM toegelaten – te


moet effetjes weg. We willen even een hetero-

weten een bij de wet voorziene, een gerecht-

stad’ en/of ‘hij heeft netwerken opgebouwd

vaardigd doel dienende en daartoe een in

161

Bestanddeel ‘opzicht’ in art. 279 lid 1 Sr:


199

Rechtspraak

onjuist is de opvatting dat wanneer het in

162

art. 279 Sr bedoelde opzicht over een min-

Inleiding tweede middel: Het middel klaagt over de bewezenverklaring

derjarige wordt uitgeoefend door een ander

16 december 2014, nr. 13/00761

wat betreft de schuld als bedoeld in art. 6

dan de ouders die het in art. 279 Sr − en in

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu en N. Jörg)

WVW 1994.

de tenlastelegging − bedoelde gezag over de

(Na conclusie van A-G mr. D.J.C. Aben, strek-

Het hof heeft een daarover gevoerd verweer als

minderjarige uitoefenen, het onttrekken

kende tot vernietiging uitsluitend wat

volgt samengevat: ‘Er is geen sprake van aan-

aan dat opzicht niet (mede) het onttrekken

betreft de strafoplegging, tot vermindering

merkelijk onvoorzichtig verkeersgedrag. De

aan het over de minderjarige gestelde gezag

van de straf en tot verwerping voor het

omstandigheden waaronder de aanrijding tus-

van de ouders kan opleveren.

overige; adv. mr. J.L.E. Marchal, Maastricht)

sen het voertuig van de verdachte en het voer-


tuig van [betrokkene] heeft plaatsgevonden

(Sr art. 279)

zijn onbekend, zodat niet gesteld kan worden Schuld in de zin van art. 6 WVW 1994:

dat anders handelen voor de verdachte moge-

Inleiding:

onjuist is opvatting dat het gebruik van een

lijk zou zijn geweest. De mogelijkheid bestaat

Verdachte is veroordeeld omdat hij – kort

stof die de rijvaardigheid kan verminderen

dat sprake is van een verontschuldigbare

gezegd – ‘opzettelijk een minderjarige, te

– zoals alcoholhoudende drank – in het

onmacht aan de zijde van de verdachte. Zo is

weten [betrokkene 1] (geboren op [geboorte-

geheel niet kan bijdragen aan het oordeel

het mogelijk dat [betrokkene] geen verlichting

datum] 1996), heeft onttrokken aan het wet-

dat sprake is van schuld in de zin van art. 6

aan de achterzijde van zijn voertuig heeft

tig over die minderjarige gestelde gezag (te

WVW 1994. De vaststelling van uitsluitend

gevoerd of dat [betrokkene] plotseling heeft

weten het gezag dat haar ouders hadden),

dergelijk gebruik, zal doorgaans evenwel

geremd en dat de verdachte dit niet tijdig heeft

immers heeft verdachte toen die [betrokkene

onvoldoende zijn voor het oordeel dat spra-

kunnen zien en niet de gelegenheid heeft

1] meegenomen naar een hotel en die

ke is van schuld in de zin van art. 6 WVW

gehad uit te wijken naar de linkerrijstrook.’

[betrokkene 1] zodanig feitelijk buiten de

1994, zoals dit ook geldt voor de in art. 175

Het hof heeft dat verweer als volgt verwor-

invloedssfeer van haar ouders gebracht, dat

lid 2 WVW 1994 opgenomen bijzondere

pen: ‘Uit het onderzoek is gebleken dat de

de uitoefening van het gezag door die ouders

schuldvorm roekeloosheid.

verdachte op een autosnelweg tegen een vóór

onmogelijk was geworden’ (art. 279 Sr).

Bloedonderzoek bestuurder motorrijtuig:

hem rijdende personenauto is gereden en dat

De raadsman heeft in hoger beroep aange-

art. 359a Sv vormt het toetsingskader voor

hij een aanzienlijke hoeveelheid alcohol heeft

voerd dat verdachte geen opzet heeft gehad

de gevolgen te verbinden aan het mogelijk

gebruikt. Daarmee heeft de verdachte zeer

op de onttrekking aan het gezag van [betrok-

onbevoegd vragen van bedoelde toestem-

onvoorzichtig gehandeld. Omstandigheden

kene 1] aan haar ouders. Daartoe is aange-

ming aan een persoon die niet wordt ver-

die zouden kunnen wijzen op een veront-

voerd dat [betrokkene 1] zelf de beslissing

dacht van overtreding van art. 8 WVW 1994.

schuldigbare onmacht van de zijde van de

heeft genomen om weg te lopen uit de instelling waar zij verbleef. Verdachte heeft geen

verdachte zijn niet aannemelijk geworden. Zo (Sv art. 359a; WVW 1994 art 6, 8, 163, 175)

beslissende invloed gehad op de scheiding

heeft [betrokkene] ter terechtzitting in hoger beroep verklaard dat hij reed met een snel-

tussen [betrokkene 1] en haar ouders en wist

Inleiding:

heid van 90 tot 100 km/u, dat dit een con-

niet dat [betrokkene 1] minderjarig was, aldus


stante snelheid was omdat hij de cruise con-

de verdediging.

gezegd – als bestuurder van een personenau-

trol gebruikte en dat hij niet heeft geremd.

Art. 279 lid 1 Sr luidt: ‘Hij die opzettelijk een

to, daarmede rijdende over de weg ‘zich zoda-

Voorts heeft hij verklaard dat hij de autolich-

minderjarige onttrekt aan het wettig over

nig heeft gedragen dat een aan zijn schuld te

ten heeft aangedaan en dat hij kort voor de

hem gesteld gezag of aan het opzicht van

wijten verkeersongeval heeft plaatsgevonden,

klap nog in de achteruitkijkspiegel heeft

degene die dit desbevoegd over hem uitoe-

door zeer onvoorzichtig, na gebruik van alco-

gekeken en dat hij in de verte autolichten zag

fent, wordt gestraft met gevangenisstraf van

holhoudende drank, een vóór hem, verdach-

en dat er geen ander verkeer reed. (...) Gelet

ten hoogste zes jaren of geldboete van de

te, op dezelfde rijstrook van die Rijksweg A79

op de bewijsmiddelen gaat het hof er dan ook

vierde categorie.’

rijdende personenauto (te weten een Citroen

van uit dat de verdachte de zich vóór hem

Het middel klaagt dat het hof de bewezen-

Xsara Picasso, gekentekend [AA-00-BB]) van

bevindende personenauto tijdig had moeten

verklaring van feit 2 voor zover inhoudende

achteren te naderen en vervolgens de snel-

en kunnen waarnemen en zijn snelheid had

dat de verdachte een minderjarige aan het

heid van het door hem, verdachte, bestuurde

moeten verminderen dan wel had moeten

wettig gezag heeft onttrokken, ontoereikend

motorrijtuig niet tijdig of niet voldoende te

uitwijken naar het andere weggedeelte. Het

heeft gemotiveerd.

verminderen of niet behoorlijk uit te wijken

hof verwerpt het verweer.’

(naar de linkerrijstrook), waardoor een aanrij-


ding is ontstaan tussen zijn, verdachtes,

2.4. Het middel berust op de opvatting dat

motorrijtuig en voornoemde Citroen Xsara

Hoge Raad, tweede middel onder meer:

wanneer het in art. 279 Sr bedoelde opzicht

Picasso, waardoor een ander, te weten

4.3. Het middel steunt onder meer op de

over een minderjarige wordt uitgeoefend door

[betrokkene], zijnde de bestuurder van die

opvatting dat het gebruik van een stof die de

een ander dan de ouders die het in art. 279 Sr

Citroen, zodanig lichamelijk letsel werd toe-

rijvaardigheid kan verminderen, zoals het

− en in de tenlastelegging − bedoelde gezag

gebracht dat daaruit tijdelijke ziekte of ver-

inwendig gebruik van alcoholhoudende

over de minderjarige uitoefenen, het onttrek-

hindering in de uitoefening van de normale

drank, in het geheel niet kan bijdragen aan

ken aan dat opzicht niet (mede) het onttrek-

bezigheden is ontstaan, terwijl hij, verdachte,

het oordeel dat sprake is van schuld in de zin

ken aan het over de minderjarige gestelde

verkeerde in de toestand als bedoeld in arti-

van art. 6 WVW 1994. Deze opvatting is

gezag van de ouders kan opleveren. Die opvat-

kel 8, tweede lid van de Wegenverkeerswet

onjuist. Het middel faalt in zoverre.

ting is onjuist, zodat het middel faalt.

1994: bij onderzoek bleek het alcoholgehalte

4.4. Opmerking verdient evenwel dat de vast-

van zijn bloed 1,80 milligram ethanol per

stelling van, kort gezegd, uitsluitend dergelijk

milliliter bloed te zijn.’

gebruik − hetwelk blijkens art. 175, derde lid,

200


Rechtspraak

WVW 1994 zelfstandig tot een aanzienlijke ver-

ander geen inbreuk heeft gemaakt op verdach-

van publiek aanleiding gevende gebeurtenis

hoging van het strafmaximum van art. 6 WVW

tes recht op een eerlijk proces. Vervolgens heeft

waardoor er wanordelijkheden ontstaan of

1994 leidt − doorgaans onvoldoende zal zijn

het hof geoordeeld dat dit, gelet op de aard en

dreigen te ontstaan, dan wel zich bevindt in

voor het oordeel dat sprake is van schuld in de

de ernst van de verzuimen, tot strafverminde-

of aanwezig is bij een samenscholing, is ver-

zin van art. 6 WVW 1994, zoals dit ook geldt

ring moet leiden en niet tot bewijsuitsluiting.

plicht op een daartoe strekkend bevel van

voor de in art. 175, tweede lid, WVW 1994 opge-

Dit oordeel getuigt niet van een onjuiste

een ambtenaar van politie zijn weg te vervol-

nomen bijzondere schuldvorm roekeloosheid

rechtsopvatting en is toereikend gemotiveerd.

gen of zich in de door hem aangewezen rich-

(vgl. HR 15 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:960,

3.5. De klacht faalt.

ting te verwijderen.’

NJ 2014/25). Blijkens de hierboven weergegeven overweging van het hof doet zo een geval

Art. 6:1 lid 1 APV Den Haag luidt: ‘Overtreding van het bij of krachtens de volgende

zich hier echter niet voor.

163

Inleiding eerste middel:

16 december 2014, nr. 13/02972

geldboete van de tweede categorie en kan

De raadsman heeft in hoger beroep onder


bovendien worden gestraft met openbaarma-

meer aangevoerd dat geen sprake is geweest

Lohman, Y. Buruma, N. Jörg, E.S.G.N.A.I. van

king van de rechterlijke uitspraak: artikel 2:1

van een verdenking zoals bedoeld in artikel

de Griend)

(...)’

163 lid 1 WVW 1994 en dat het verzoek tot

(Na conclusie van A-G mr. W.H. Vellinga,

Art. 154 Gemeentewet luidt: ‘1. De raad kan op

toestemming voor het verrichten van een

strekkende tot vernietiging en tot terugwij-

overtreding van zijn verordeningen en van die

bloedonderzoek dan ook onbevoegd is

zing; adv. mr. W. Römelingh, ‘s-Gravenhage)

van organen waaraan ingevolge artikel 156

gedaan. Dit levert een vormverzuim op in de


verordenende bevoegdheid is gedelegeerd,

artikelen bepaalde (...) wordt gestraft met hechtenis van ten hoogste drie maanden of

straf stellen maar geen andere of zwaardere

zin van art. 359a Sv. Het eerste middel klaagt onder meer over de verwerping door het hof

Bestanddeel ‘bevel van een ambtenaar van

dan hechtenis van ten hoogste drie maanden

van het verweer dat te dezen geen sprake is

politie’ in de zin van een APV jo. art. 154

of geldboete van de tweede categorie, al dan

van een onderzoek in de zin van art. 8 lid 2

Gemw: onjuist is de opvatting dat het feit in

niet met openbaarmaking van de rechterlijke

onder b WVW 1994.

casu niet als overtreding van de APV straf-

uitspraak. (...) 3. De in het eerste lid bedoelde

baar is, omdat noch in de APV noch elders

strafbare feiten zijn overtredingen.’

Hoge Raad, eerste middel onder meer:

aan de politieambtenaar uitdrukkelijk de

Het middel klaagt dat de bewezenverklaring

bevoegdheid is verleend om de in de APV

dat de verdachte geen gevolg heeft gegeven

3.3. Met juistheid heeft het hof geoordeeld

bedoelde bevelen te geven, zodat een wette-

aan een door een politieambtenaar gegeven

dat alleen ten aanzien van een persoon die

lijk voorschrift ontbreekt waarop dit bevel

vordering geen overtreding oplevert van de

wordt verdacht van overtreding van art. 8

kan zijn gegrond; de in casu in art. 2:1 lid 2

ten tijde van het delict geldende Algemene

WVW 1994 de procedure strekkende tot een

APV Den Haag vervatte bevelsbevoegdheid

Plaatselijke Verordening van de Gemeente

onderzoek van diens bloed kan worden toege-

van de ambtenaar van politie behoeft niet

Den Haag (hierna: APV Den Haag).

past, welke procedure aanvangt met het vra-

afzonderlijk of uitdrukkelijk in de APV Den

gen van diens toestemming daartoe door een

Haag of elders te zijn verleend. Anders dan


opsporingsambtenaar (vgl. HR 6 september

bij art. 184 Sr, is hier niet vereist dat de vor-

2.4.1. De tenlastelegging en bewezenverkla-

2005, ECLI:NL:HR:2005:AT3993, NJ 2006/447).

dering of het bevel door de politieambte-

ring zijn toegesneden op art. 2:1, tweede lid,

Het vragen van die toestemming behoort

naar is gedaan of gegeven krachtens een

APV Den Haag. Overtreding van het bij dit

daarmee wel tot de procedure strekkende tot

wettelijk voorschrift dat uitdrukkelijk

artikel bepaalde is strafbaar gesteld in art. 6:1,

een onderzoek van het afgenomen bloed

inhoudt dat de betrokken ambtenaar

eerste lid, APV Den Haag. Aldus heeft de raad

doch niet tot het in art. 8 WVW 1994 bedoel-

gerechtigd is tot het doen van de vordering

van de gemeente Den Haag toepassing gege-

de onderzoek als zodanig. Dit betekent dat

of het geven van het bevel. A-G: anders.

ven aan de hem in art. 154, eerste lid,

art. 359a Sv het toetsingskader vormt voor de

Gemeentewet toegekende bevoegdheid op

gevolgen te verbinden aan het mogelijk onbe-

(Sr art. 184; Gemw art. 154; APV Den Haag art.

overtreding van deze bepaling straf te stellen.

voegd vragen van bedoelde toestemming aan

2:1, 6:1)

2.4.2. Aan het middel ligt de opvatting ten

een persoon die niet wordt verdacht van over-

grondslag dat het feit niet als overtreding

treding van art. 8 WVW 1994.

Inleiding:

van art. 2:1, tweede lid, APV strafbaar is,

3.4.1. Het hof heeft dit toetsingskader blijkens

Verdachte is veroordeeld wegens – kort

omdat noch in de APV noch elders aan de

zijn overwegingen niet miskend.

gezegd – het ‘niet voldoen aan een bevel van

politieambtenaar uitdrukkelijk de bevoegd-

3.4.2. Het hof heeft vastgesteld dat zonder dat

een ambtenaar van politie strekkend tot het

heid is verleend om de in art. 2:1 APV Den

sprake was van verdenking van overtreding

vervolgen van zijn weg of tot het zich, in een

Haag bedoelde bevelen te geven, zodat een

van art. 8 WVW 1994, bij de verdachte zonder

door de ambtenaar van politie aangewezen

wettelijk voorschrift ontbreekt waarop dit

diens toestemming bloed is afgenomen voor

richting, verwijderen, terwijl hij, verdachte,

bevel kan zijn gegrond. Die opvatting is

onderzoek. Het hof heeft echter tevens vastge-

aanwezig was bij een tot toeloop van publiek

onjuist. De in art. 2:1, tweede lid, APV Den

steld dat de hulpofficier van justitie door wie

aanleiding gevende gebeurtenis, waardoor er

Haag vervatte bevelsbevoegdheid van de

toestemming is verleend voor het bloedonder-

wanordelijkheden dreigden te ontstaan’. Het

ambtenaar van politie behoeft niet afzonder-

zoek, niet naar willekeur heeft gehandeld

bewezenverklaarde is gekwalificeerd als over-

lijk of uitdrukkelijk in de APV Den Haag of

omdat bij hem het vermoeden was gerezen dat

treding van art. 2:1 lid 2 APV Den Haag.

elders te zijn verleend.

sprake was het gebruik van alcohol of een

Art. 2:1 lid 2 APV Den Haag luidt: ‘Eenieder,

2.4.3. Anders dan het geval is indien de straf-

andere stof die de rijvaardigheid kon verminde-

die op de weg aanwezig is bij enig voorval

vervolging betrekking heeft op het misdrijf

ren, dat de verdachte de volgende dag alsnog

waardoor er wanordelijkheden ontstaan of

van art. 184 Sr, is hier niet vereist dat de vor-

toestemming heeft gegeven en dat een en

dreigen te ontstaan, of bij een tot toeloop

dering of het bevel door de politieambtenaar


201

Rechtspraak

is gedaan of gegeven krachtens een wettelijk

(EVRM art. 6)

de − in cassatie niet bestreden − vaststelling van het hof dat de verdachte kennelijk leu-

voorschrift dat uitdrukkelijk inhoudt dat de betrokken ambtenaar gerechtigd is tot het

Inleiding:

genachtig heeft verklaard met de bedoeling

doen van de vordering of het geven van het


de waarheid te bemantelen dat hij op 31

bevel. Dat verschil laat zich mede hierdoor

gezegd – ter uitvoering van het door hem

augustus 2010 heeft geprobeerd een vrouw

verklaren dat de Gemeentewet de bevoegd-

voorgenomen misdrijf ‘om met het oogmerk

te overvallen. Voorts heeft het hof kennelijk

heid van de raad tot het stellen van straf op

om zich wederrechtelijk te bevoordelen door

en niet onbegrijpelijk geoordeeld dat de ver-

overtreding van zijn verordeningen heeft

bedreiging met geweld [aangeefster] te dwin-

dachte zich gelet op de historische gegevens

beperkt tot overtredingen. Indien het niet

gen tot de afgifte van geld en/of goederen

van het mobiele telefoontoestel en de SIM-

opvolgen van een op een bepaling van een

toebehorende aan die [aangeefster], welke

kaart van de verdachte rond het tijdstip van

Algemene Plaatselijke Verordening gegrond

bedreiging met geweld hierin bestond dat hij

de tenlastegelegde poging bevond in de

bevel van de politieambtenaar zonder het

verdachte: naar het voertuig van die [aangeef-

omgeving van de plaats van het delict. Het

vereiste van verlening van een uitdrukkelijke

ster] is gegaan en het rechtervoorportier van

oordeel van het hof dat de betrokkenheid

bevelsbevoegdheid aan die ambtenaar het

dat voertuig heeft geopend en op de passa-

van de verdachte bij de hem tenlastegelegde

misdrijf van art. 184 Sr zou opleveren, zou in

giersstoel van dat voertuig heeft plaatsgeno-

feiten aldus in beslissende mate steun vindt

strijd met de Gemeentewet de bedoelde

men en een vuurwapen, althans een of op

in andere bewijsmiddelen, is gelet op een en

bevoegdheid van de raad in feite zijn uitge-

een vuurwapen gelijkend voorwerp aan die

ander niet onbegrijpelijk.

breid tot misdrijven.

[aangeefster] heeft getoond.’

2.6. Het middel is tevergeefs voorgesteld.

Volgt verwerping.

Het hof verwerpt het verweer van de raadsvrouw dat de verklaring van [getuige], nu de

A-G Machielse, onder meer:

verdediging niet in de gelegenheid is geweest

3.9. De bewijsmiddelen 7, 11, 12 en 13 hou-

hem te ondervragen, niet voor het bewijs

den in dat op 31 augustus 2010 omstreeks

mag worden gebruikt in verband met strijd

16.00 uur een met een vuurwapen bewapen-

16 december 2014, nr. 12/05663

met artikel 6 EVRM nu het bewijs niet in

de man op het parkeerterrein van super-


beslissende mate steunt op deze verklaring.

markt Dirk van den Broek aan de Meeuwen-

Lohman en Y. Buruma)

Het middel klaagt over de verwerping door

laan 76 te Amsterdam (Noord) in de auto van

(Na conclusie van A-G mr. A.J. Machielse,

het hof van het verweer dat de tegenover de

aangeefster [aangeefster] is gestapt. De tele-

strekkende tot vernietiging voor zover het

politie afgelegde verklaringen van [getuige],

foon die, naar het niet onbegrijpelijke oordeel

de beslissingen ten aanzien van feit 3 en de

die door de verdediging niet kon worden

van het hof, in gebruik was bij verdachte met

strafoplegging betreft en in zoverre tot

ondervraagd, wegens strijdigheid met art. 6

daarin verdachtes simkaart, straalde op

terugwijzing; adv. mr. G. Spong, Amsterdam)

lid 3 aanhef en onder d EVRM niet voor het

genoemde datum om 16.02 uur een zend-


bewijs mag worden gebezigd.

mast aan in de omgeving van de plaats delict,

Grenzen getuigenbewijs: gebruik voor het


dam (Noord). Het hof heeft de verklaring van

bewijs van een ambtsedig proces-verbaal

2.4. In het licht van het EVRM is het gebruik

verdachte dat hij nog nooit in Amsterdam-

inhoudende een niet ter terechtzitting afge-

voor het bewijs van een ambtsedig proces-

Noord is geweest en dat hij zijn telefoon ten

legde, de verdachte belastende getuigenver-

verbaal voor zover inhoudende een niet ter

tijde van het delict had uitgeleend aange-

klaring is niet zonder meer onverenigbaar

terechtzitting afgelegde, de verdachte belas-

merkt als kennelijk leugenachtig, bedoeld om

met art. 6 lid 1 en lid 3 aanhef en onder d

tende verklaring niet zonder meer ongeoor-

de waarheid te bemantelen dat hij op 31

EVRM indien de verdachte niet in enig sta-

loofd en in het bijzonder niet onverenigbaar

augustus 2010 heeft geprobeerd een vrouw te

dium van het geding de gelegenheid heeft

met art. 6, eerste lid en derde lid, aanhef en

overvallen, en heeft reeds op basis van deze

gehad die getuige te (doen) ondervragen,

onder d, EVRM. Van die ongeoorloofdheid is

feiten en omstandigheden geoordeeld dat het

doch die verklaring in belangrijke mate

geen sprake indien de verdachte niet in enig

niet anders kan zijn dan dat verdachte het

steun vindt in andere bewijsmiddelen. Dit

stadium van het geding de gelegenheid heeft

onder 3 ten laste gelegde feit heeft begaan.

laatste moet aldus worden begrepen dat

gehad om een dergelijke verklaring op haar

3.10. Vervolgens heeft het hof overwogen dat

reeds voldoende is als de betrokkenheid van

betrouwbaarheid te toetsen en aan te vech-

dit oordeel ‘bovendien’ steun vindt in de ver-

de verdachte bij het hem tenlastegelegde

ten door de persoon die de verklaring heeft

klaring van [getuige] dat hij van verdachte had

feit wordt bevestigd door ander bewijsmate-

afgelegd als getuige te (doen) ondervragen,

gehoord dat verdachte een poging tot overval

riaal. Dit steunbewijs zal dan betrekking

doch die verklaring in belangrijke mate steun

in de ‘Mauvenlaan’, vlakbij de Dirk van den

moeten hebben op die onderdelen van de

vindt in andere bewijsmiddelen. Dit laatste

Broek in Amsterdam-Noord had gepleegd en

hem belastende verklaring die de verdachte

moet aldus worden begrepen dat reeds vol-

dat verdachte een fout had gemaakt door te

betwist. In casu sprake van voldoende

doende is als de betrokkenheid van de ver-

vroeg zijn pistool te trekken, waardoor de

steunbewijs erin bestaande dat de verdachte

dachte bij het hem tenlastegelegde feit wordt

vrouw was weggerend. Uit de opbouw van de

kennelijk leugenachtig heeft verklaard met

bevestigd door ander bewijsmateriaal. Dit

nadere bewijsoverweging van het hof en het

de bedoeling de waarheid te bemantelen en

steunbewijs zal dan betrekking moeten heb-

gebruik van het woord ‘bovendien’, leid ik af

dat verdachte zich gelet op de historische

ben op die onderdelen van de hem belasten-

dat dit onderdeel van de bewijsoverweging

gegevens van het mobiele telefoontoestel en

de verklaring die de verdachte betwist (vgl.

kennelijk een overweging ten overvloede

de SIM-kaart van hem rond het tijdstip van

HR 19 februari 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ1439,

betreft en dat het hof de verklaring van [getui-

de tenlastegelegde poging bevond in de

NJ 2013/191).

ge] strikt genomen overbodig heeft geacht.

omgeving van de plaats van het delict. A-G:

2.5. Blijkens hetgeen hiervoor onder 2.3 is

3.11. Dit laatste oordeel komt mij niet zonder

anders.

weergegeven, heeft het hof het voorgaande

meer begrijpelijk voor. De feiten dat verdach-

in acht genomen. Mede tot het bewijs strekt

te op 31 augustus 2010 rond het tijdstip van

164

namelijk op de Meeuwenlaan [1] te Amster-

202


Rechtspraak

de poging tot afpersing aanwezig was in de

(EVRM art. 7; Uitleveringswet art. 5; Wet

zigheid, op zelfde datum, van een precieze en

omgeving van de plaats delict en hij kennelijk

overlevering inzake oorlogsmisdrijven art. 6)

toegankelijke definitie van de constitutieve elementen ervan alsook van een bestraffing

reden had hierover een als onwaar beoordeelde verklaring af te leggen, geven weliswaar te

Inleiding:

voorzien door de Rwandese wet, het principe

denken. Maar hieruit kan niet zonder meer

Uitleveringszaak. Blijkens de bestreden uit-

van de strafrechtelijke legaliteit, voorzien

worden afgeleid dat verdachte degene is

spraak is de uitlevering van de opgeëiste per-

door het verdrag inzake burgerrechten en

geweest die met een vuurwapen in de hand

soon verzocht met het oog op zijn vervolging.

politieke rechten en door het EVRM, welke

bij [aangeefster] in de auto is gestapt. Het

De rechtbank heeft de verzochte uitlevering

grondwettelijke waarde hebben in Frankrijk,

oordeel van het hof dat ‘het niet anders kan

aan Rwanda toelaatbaar verklaard ter zake

belet dat gezegde feiten zouden beschouwd

zijn’ dan dat verdachte het onder 3 ten laste

van onder meer – kort gezegd – genocide,

worden als zijnde strafbaar gesteld door de

gelegde feit heeft begaan, lijkt mij dan ook te

gepleegd in Rwanda in de periode van 7 april

verzoekende Staat, in de zin van art. 696-3, 1°

kort door de bocht.

1994 tot 14 juli 1994.

wetboek van strafvordering, de onderzoekska-

Het middel stelt terecht dat de aanwezigheid

De raadslieden van de opgeëiste persoon heb-

mer de gezegde teksten en principes heeft

van verdachte in de omgeving van de plaats

ben blijkens het proces-verbaal van de zitting

miskend.’ 240. Het is de bevestiging van het

delict pas een strafrechtelijk relevante invul-

van de rechtbank onder meer het volgende

principe “nulla poena sine lege”. 241. Gesteld

ling krijgt door de verklaring van [getuige].

aangevoerd bij pleitnota.

dus dat alle constitutieve elementen van de

Deze verklaring is daarmee niet een overbodi-

De pleitnota van 24 juni 2014: ‘4.2.4 Legali-

misdaad van genocide in hoofde van appel-

ge bewijsgrond, maar juist de doorslaggeven-

teitsbeginsel[.] 233. In ondergeschikte orde:

lant zouden bewezen worden, quod certe non

de factor om tot bewezenverklaring te kunnen

niet strafbaarheid van eventuele in april 1994

(zie hoger), dan nog zou moeten vastgesteld

komen. Het oordeel van het hof dat de bewe-

in Rwanda begane daden van genocide − lega-

worden dat dit misdrijf enkel had kunnen

zenverklaring niet in beslissende mate steunt

liteitsbeginsel en verjaring. 234. Het verdrag

vervolgd worden onder de bepalingen van het

op de belastende verklaringen van [getuige],

van 9 december 1948 inzake de voorkoming

Rwandees strafrechtelijk gemeen recht van

waarin kennelijk ligt besloten dat de betrok-

en bestraffing van genocide schrijft in art. V

toepassing op datum van de feiten, en dat de

kenheid van verdachte bij het onder 3 ten las-

voor dat de verdragsluitende Staten zich

strafvervolging uit dien hoofde reeds verjaard

te gelegde feit in voldoende mate steun vindt

ertoe verbinden, overeenkomstig hun onder-

was op het ogenblik van de door appellant in

in ander bewijsmateriaal en dat dit steunbe-

scheiden grondwetten, de wetten af te kondi-

Nederland gedane verklaringen. Er zou dus

wijs betrekking heeft op die onderdelen van

gen, welke nodig zijn voor de tenuitvoerleg-

geen reden voorhanden zijn om appellant uit

de hem belastende verklaringen die verdachte

ging van de bepalingen van het verdrag, en,

te wijzen.’

betwist, geeft gelet op de inhoud van de door

in het bijzonder, voor de vaststelling van doel-

De pleitnota van 27 juni 2014: ‘3.4 Legaliteits-

het hof gebezigde bewijsmiddelen blijk van

treffende straffen. 235. De Republiek Rwanda

beginsel[.] 102. Het OM vergeet in zijn stand-

een onjuiste rechtsopvatting, althans is niet

heeft bij decreet-wet n° 08/75 d.d. 12 februari

punt aangaande het legaliteitsbeginsel dat,

zonder meer begrijpelijk.3

1975, gepubliceerd op 10 mei 1975, genoem-

zoals reeds gezegd, het genocideverdrag zelf

3.12. Het middel slaagt.

de conventie geratificeerd. 236. Het is slechts

uitdrukkelijk voorziet in de noodzaak van de

bij organieke wet 33bis d.d. 6 september 2003

vaststelling van ‘doeltreffende straffen’ in de

dat de bestraffing van de misdaad van geno-

onderscheiden wetgevingen van de verdrag-

cide wettelijk werd vastgesteld. Deze wet

sluitende staten (art. V). 103. Het is dus ten

bevestigt dat Rwanda weliswaar de internatio-

onrechte dat het OM meent te kunnen stellen

16 december 2014, nr. 14/04306

nale verdragen die in deze misdaad voorzien

dat genocide, uit hoofde van dit verdrag,

(Mrs. A.J.A. van Dorst, V. van den Brink,

had geratificeerd maar hiervoor geen toepas-

“strafbaar” was “naar internationaal recht”.

E.S.G.N.A.I. van de Griend)

selijke wettelijke sancties had voorzien. 237.

Het betrokken verdrag zelf voorziet, a contra-

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.

Op basis hiervan heeft de meerderheid van

rio, dat, bij gebrek aan nationale voorziening

Spronken, strekkende tot verwerping;

de Franse Hoven van beroep verzoeken tot

in bestraffing, deze misdaad niet strafbaar is.

adv. mr. G.G.J. Knoops, Amsterdam)

uitlevering naar Rwanda afgewezen enerzijds

104. Eventuele misdaden in hoofde van dhr.


op grond van het legaliteitsbeginsel en de

Mugimba, voor zover bewezen, quod non, zijn

non retroactiviteit van de strafwetten en

dus wel degelijk verjaard.’

Uitleveringprocedure, legaliteitsbeginsel art.

anderzijds op grond van de vaststelling dat de

De raadsman van de opgeëiste persoon heeft

7 EVRM en dubbele strafbaarheid. Ten tijde

vervolging van misdaden op basis van het

in aanvulling op de pleitnota van 24 juni

van het begaan daarvan leverde genocide

strafrechtelijk gemeenrecht in voege op

2014 het volgende aangevoerd: ‘In aanvulling

naar internationaal recht ook in Rwanda een

datum van de feiten verjaard is. 238. Deze

op paragraaf 240 verklaart mr. Flamme dat

strafbaar feit op in de zin van art. 7 lid 1

rechtspraak werd recent bevestigd in verschil-

dit principe ook in het verdrag zelf is opgeno-

EVRM. Mede gelet op het Verdrag inzake de

lende cassatiearresten. 239. Het Hof van Cas-

men. Indien de bestraffing niet is voorzien,

voorkoming en de bestraffing van genocide,

satie motiveert aldus de verbreking van een

kan de misdaad niet bestraft worden.’

dat door Rwanda in 1975 is geratificeerd, was

afwijkend arrest: ‘Maar aangezien door aldus

De rechtbank heeft het verweer verworpen en

genocide ook in 1994 naar internationaal

te statueren, terwijl de misdaden van genoci-

heeft daartoe het volgende overwogen: ‘6.5

recht onmiskenbaar verboden en moet het

de en misdaden tegen de mensheid zouden

Naar Rwandees recht zijn deze feiten straf-

voor een ieder duidelijk zijn geweest dat

geviseerd zijn geworden door internationale

baar gesteld met een gevangenisstraf van

genocide een misdaad is waarvoor degene

instrumenten, meer in het bijzonder de Con-

meer dan een jaar. De feiten zijn volgens de

die zich daaraan schuldig maakt strafrechte-

ventie betreffende genocide van 9 december

Nederlandse wetsbepalingen eveneens straf-

lijk verantwoordelijk kan worden gehouden.

1948 en deze betreffende de onverjaarbaar-

baar gesteld met een vrijheidsstraf van meer

Aldus was de strafbaarheid van genocide in

heid van misdaden tegen de mensheid van

dan een jaar. 6.6 Ter zitting is namens de

1994 voldoende ‘accessible’ en ‘foreseeable’

26 november 1968, welke van toepassing

opgeëiste persoon het verweer gevoerd dat bij

als vereist door art. 7 EVRM.

waren op het ogenblik van de feiten, bij afwe-

uitlevering voor genocide het legaliteitsbegin-

165


203

Rechtspraak

sel zal worden geschonden, omdat genocide

toereikend gemotiveerd. Mede in aanmerking

vraag of de verdachte of het openbaar ministe-

in 1994 nog niet strafbaar was in Rwanda. De

genomen hetgeen door de raadslieden van de

rie geen belang heeft bij vernietiging van de

rechtbank verwerpt dit verweer. Volgens vaste

opgeëiste persoon ter zitting van de Recht-

bestreden uitspraak, bekend zijn heeft het par-

jurisprudentie van het Europees Hof voor de

bank is aangevoerd, zoals hiervoor onder

ket zich bezonnen op de vraag of het noodza-

Rechten van de Mens wordt dit beginsel niet

2.2.2 is weergegeven, was de Rechtbank niet

kelijk is dat de advocaten-generaal in de zaken

geschonden als sprake is van bestraffing voor

tot een nadere motivering gehouden. Daarbij

die op het eerste gezicht in aanmerking

een misdrijf dat ten tijde van het plegen

wordt in aanmerking genomen dat, mede

komen voor afdoening op de voet van art. 80a

strafbaar was naar internationaal recht. Niet

gelet op het Verdrag inzake de voorkoming en

RO, zich door bestudering van de zaak een oor-

alleen is Rwanda op 16 april 1975 toegetre-

de bestraffing van genocide, dat door Rwanda

deel blijven vormen over de vraag of art. 80a

den tot het Genocideverdrag, maar genocide

in 1975 is geratificeerd, genocide ook in 1994

RO inderdaad kan worden toegepast en dit

was reeds daaraan voorafgaand volgens vaste

naar internationaal recht onmiskenbaar ver-

oordeel vervolgens schriftelijk, beknopt gemo-

jurisprudentie strafbaar naar het internatio-

boden was en dat het voor een ieder duidelijk

tiveerd kenbaar blijven maken. Het parket is

naal gewoonterecht.’

moet zijn geweest dat genocide een misdaad

daarbij tot de conclusie gekomen dat dit niet

Het middel klaagt over de verwerping door de

is waarvoor degene die zich daaraan schuldig

langer nodig lijkt te zijn. Het gaat hier immers

rechtbank van het beroep op schending van

maakt strafrechtelijk verantwoordelijk kan

om de niet moeilijke vraag of de aangevoerde

het legaliteitsbeginsel. Het betoogt daartoe dat

worden gehouden. Aldus was de strafbaarheid

middelen klaarblijkelijk niet kunnen slagen of

de rechtbank het verweer dat naar Rwandees

van genocide in 1994 voldoende ‘accessible’

bij gebrek aan belang bij vernietiging niet kun-

recht genocide niet strafbaar was in de periode

en ‘foreseeable’ als vereist door art. 7 EVRM.

nen slagen. Daarom heeft het parket besloten

waarop het uitleveringsverzoek betrekking

2.7. Het middel faalt.

om op korte termijn ertoe over te gaan in deze

heeft ten onrechte niet tevens heeft getoetst

Volgt verwerping.

zaken niet langer een standpunt over afdoening met art. 80a in te nemen. Dat betekent

aan de aan art. 7 EVRM ten grondslag liggende criteria ‘foreseeability’ en ‘accessibility’ waardoor het oordeel van de rechtbank bovendien

166

dat in die zaken door de behandelend advocaat-generaal op de door de rolraadsheer bepaalde rechtsdag te kennen zal worden

ontoereikend is gemotiveerd. 16 december 2014, nr. 13/04605

gegeven dat hij geen gebruik maakt van de


(Conclusie van P-G mr. J.W. Fokkens,

bevoegdheid zijn standpunt over de toepasse-

2.4. Bij de beoordeling van het aan het middel

strekkende tot niet-ontvankelijkverklaring

lijkheid van art. 80a te geven.

ten grondslag liggende beroep op het − in art.

van het cassatieberoep op de voet van art.

13. Ik heb hierboven met opzet niet geschre-

5 Uitleveringswet, dat ingevolge art. 6 Wet

80a RO)

ven dat het standpunt van het parket is dat

overlevering inzake oorlogsmisdrijven van

ECLI:NL:PHR:2014:2304

het geven van een standpunt over toepassing van art. 80a RO niet langer nodig is, maar dat

overeenkomstige toepassing is, vervatte − vereiste van dubbele strafbaarheid stelt de Hoge

Conclusie procureur-generaal bij de Hoge

dit niet langer nodig lijkt te zijn. Daarmee heb

Raad het volgende voorop.

Raad inzake de werkwijze van het strafpar-

ik willen aangeven dat dit naar het oordeel

In het kader van een uitleveringsprocedure

ket bij toepasselijkheid van art. 80a RO: het

van het parket een juiste en verantwoorde

waarin door de Nederlandse rechter dient te

strafparket zal vanaf de zomer 2015 in

keuze is, maar dat het parket bij het ontwikke-

worden beslist over de toelaatbaarheid van de

zaken die op het eerste gezicht in aanmer-

len van deze werkwijze deze geregeld zal eva-

uitlevering ter strafvervolging in de verzoe-

king komen voor afdoening ingevolge art.

lueren. Deze aanpak komt al direct tot uiting

kende staat, is in het kader van die in te stel-

80a RO, niet langer een standpunt innemen

in het besluit om niet onmiddellijk te begin-

len strafvervolging gelet op art. 7 EVRM van

over die afdoening. De procureur-generaal,

nen met het niet langer geven van een stand-

belang of de in het uitleveringsverzoek

mr. Fokkens, zet de nieuwe werkwijze van

punt over de toepassing van art. 80a, maar om

omschreven feiten reeds ten tijde van het

het strafparket in zaken die zich mogelijk

vanaf 1 februari 2015 eerst enkele maanden

begaan daarvan een strafbaar feit opleverden

lenen voor een dergelijke afdoening uiteen

nog wel een standpunt over de toepassing van

naar het recht van de verzoekende staat. Wat

en de redenen om over te gaan tot deze

art. 80a in te nemen, maar dat slechts te moti-

betreft de vraag of die feiten naar Nederlands

nieuwe werkwijze.

veren met de formulering van art. 80a en daaraan in het algemeen geen verwijzing naar

recht op de vereiste wijze strafbaar zijn, is echter beslissend de stand van het recht ten

(RO art. 80a)

concrete omstandigheden uit de voorliggende zaak toe te voegen. Indien de ervaringen daar-

tijde van de beslissing op het uitleveringsver-

mee geen aanleiding geven terug te keren

ECLI:NL:HR:1999:ZD5885).

Procureur-generaal Fokkens, onder meer:

2.5. Blijkens haar hiervoor onder 2.2.4 weer-

12. Zoals uit de tekst van art. 80a RO en de

volgens, vermoedelijk omstreeks de zomer van

gegeven overwegingen heeft de Rechtbank

hierboven in de nrs. 5 en 6 weergegeven passa-

2015, worden overgegaan naar het niet langer

het vorenstaande niet miskend. In die over-

ges uit de parlementaire behandeling van het

geven van een standpunt over toepassing van

wegingen ligt voorts als haar oordeel beslo-

wetsvoorstel versterking cassatierechtspraak

art. 80a.

ten dat genocide ten tijde van het begaan

blijkt, is de Procureur-Generaal niet verplicht

14. Ik wil hier wel benadrukken dat het afzien

daarvan naar internationaal recht ook in

zijn oordeel over de toepassing van art. 80a RO

van een schriftelijk standpunt geen verkapt

Rwanda een strafbaar feit opleverde in de zin

te geven. Tot op heden heeft het parket echter

advies ten aanzien van een zaak impliceert.

van art. 7, eerste lid, EVRM en thans in Rwan-

in alle strafzaken die naar het oordeel van de

Dat betekent naar mijn mening ook dat in

da bij nationale wet strafbaar is gesteld en

behandelend advocaat-generaal in aanmerking

geval van het afzien van een schriftelijk

wordt bedreigd met een vrijheidsstraf van

zouden kunnen komen voor afdoening op

standpunt de zogeheten borgersbrief, waarin

een jaar of langer.

basis van art. 80a RO een schriftelijk stand-

de raadsman kan reageren op de conclusie

2.6. Het oordeel van de Rechtbank getuigt

punt ingenomen. Nu de criteria voor toepas-

van de procureur-generaal, niet meer tot de

niet van een onjuiste rechtsopvatting en is

sing van art. 80a RO, ook ten aanzien van de

mogelijkheden zal behoren. Er is immers

zoek (vgl. HR 31 augustus 1999,

204


naar de tot nu toe gevolgde werkwijze zal ver-

Rechtspraak

geen standpunt waarop gereageerd kan wor-

onderbouwd standpunt of vragen over het

meer een aan de verdachte toebehorend

den. Ook hetgeen de Hoge Raad in zijn eerste

afwijzen van getuigenverzoeken aan de orde

zwart vest is aangetroffen met in de zak daar-

overzichtsarresten hierover heeft overwogen,

komen, schriftelijk wordt geconcludeerd, om

van een door hem gedragen bivakmuts als-

te weten:

de stand van zaken op deze terreinen nog

mede een RABO-bankpas die die nacht was

‘2.6.3. Art. 80a, eerste lid, RO houdt in dat de

eens duidelijk weer te geven en waar nodig

gestolen bij de inbraak in Amsterdam bij [B]

Hoge Raad in de daar genoemde gevallen het

voorstellen te doen om de gevestigde recht-

BV (feit 5), welke inbraak op dat moment nog

beroep in cassatie, gehoord de Procureur-

spraak bij te stellen of te verduidelijken.

niet was ontdekt; - dat in die kelderbox ook aan een medever-

Generaal, niet-ontvankelijk kan verklaren. Aangenomen moet worden dat de ProcureurGeneraal zijn standpunt over de toepasselijk-

167

dachte toebehorende voorwerpen zijn aangetroffen, waaronder een bivakmuts; - dat met de genoemde RABO-bankpas geld

heid van art. 80a RO kenbaar maakt op een door de rolraadsheer bepaalde rechtsdag als-

6 januari 2015, nr. 14/01159

was gepind door twee mannen die bivakmut-

mede dat de Procureur-Generaal in het geval


sen droegen die identiek waren aan die welke

dat hij van oordeel is dat art. 80a RO voor toe-

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, V. van den

in de kelderbox zijn aangetroffen;

passing in aanmerking komt, van dit stand-

Brink)

- dat de verdachte geen verklaring heeft gege-

punt schriftelijk blijk geeft. Alsdan kan de

(Na conclusie van A-G mr. T.N.B.M.

ven voor het feit dat die bivakmuts en dat

raadsman van degene door of namens wie het

Spronken, strekkende tot vernietiging en

RABO-bankpasje in zijn vest zijn aangetroffen;

beroep is ingesteld, binnen twee weken

terugwijzing; adv. mr. A.H. Tiemens en mr.

- dat genoemd vest voorts was besmeurd met

nadien schriftelijk reageren op dat standpunt’,

M.G. Cantarella, beiden ’s-Gravenhage)

zwart metaalslijpsel (bewijsmiddel 28);

impliceert dat een borgersbrief niet aan de

ECLI:NL:HR:2015:10

- dat verbalisanten kort daarvoor, afgaande op harde boor- en hamergeluiden, in een par-

orde is als er geen standpunt tot toepassing van art. 80a is gegeven.

Toepassing maatstaven medeplegen uit HR

keergarage, welke garage een doorgang heeft

15. Door deze nieuwe aanpak ontstaat meer

2 december 2014, ECLI:NL:HR:2014:3474. Het

naar de kelderbox, drie mannen bezig hebben

ruimte voor concluderen in zaken die voor

enkele voorhanden hebben van door een

gezien, na binnentreding aldaar een scherpe

een volledige behandeling in cassatie

vermogensdelict ontvreemde goederen kan

slijplucht hebben waargenomen en hebben

geschikt zijn en waarin een conclusie een dui-

niet zonder meer de conclusie dragen dat de

geconstateerd dat met een slijptol twee klui-

delijke toegevoegde waarde heeft. In ieder

betrokkene die goederen ook door het ple-

zen, die gestolen bleken te zijn (feiten 2 en 4),

geval in de volgende categorieën zaken zal

gen van dat vermogensdelict heeft verkre-

werden bewerkt;

geen gebruik gemaakt worden van de moge-

gen. In casu heeft de verdachte evenwel zo

- dat de verdachte op 26 juli 2009 met twee

lijkheid om af te zien van het innemen van

nauw en bewust met anderen samenge-

medeverdachten bij de Gamma een slijper,

een standpunt met betrekking tot de toepas-

werkt dat sprake is van het in vereniging

doorslijpschijven en een sloopbeitel heeft

sing van art. 80a RO en zal er dus op de

plegen van inbraken, dit gelet op de geza-

gekocht, die gelijken op in de kelderbox aan-

gebruikelijke wijze geconcludeerd worden:

menlijke uitvoering en de bijdrage van de

getroffen gereedschappen;

- zaken waarin het belang van de

verdachte voorafgaand en direct na de fei-

- dat in de kelderbox andere voorwerpen

rechtseenheid en/of de rechtsontwikkeling

ten. A-G: anders.

zijn aangetroffen die zijn te herleiden tot de in de feiten 2, 4 en 5 genoemde gestolen

aan de orde is; - andere zaken die dusdanig gecompliceerd

(Sr art. 47)

voorwerpen; - dat de onder 2 bewezenverklaarde diefstal

zijn dat een conclusie toegevoegde waarde heeft;

Inleiding:

blijkens camerabeelden door drie personen

- zaken waarin snel duidelijk is dat vernieti-

Verdachte is veroordeeld wegens – kort

is begaan.

ging moet volgen;

gezegd – een drietal gekwalificeerde diefstal-

Voorts heeft het hof de door de verdachte

- zaken waarin de vraag rijst of er mogelijk

len. Het eerste, tweede en derde middel kla-

aangevoerde alternatieve scenario’s − waaron-

sprake is van een nieuwe categorie van onvol-

gen dat de bewezenverklaarde diefstallen met

der zijn stelling dat hij voor het laatst op 26

doende belang als bedoeld in art. 80a; in der-

braak in vereniging niet uit de bewijsvoering

juli 2009 in de kelderbox zou zijn geweest −

gelijke zaken zal een schriftelijk standpunt

kunnen volgen. De Hoge Raad bespreekt deze

als ongeloofwaardig ter zijde gesteld.

worden ingenomen.

gezamenlijk.

2.5. Gelet op dit een en ander heeft het hof kunnen oordelen dat de verdachte en een

Verder zal er, overeenkomstig de wettelijke verplichting daartoe, een conclusie worden


met name genoemde medeverdachte ‘als

genomen, indien de Hoge Raad van oordeel is

2.3. Vooropgesteld moet worden dat aan het

daders betrokken zijn geweest bij de onder 2

dat een zaak, waarin het parket heeft afgezien

enkele voorhanden hebben van door een ver-

primair, 4 primair en 5 primair bewezen ver-

van het innemen van een standpunt, niet

mogensdelict ontvreemde goederen niet zon-

klaarde inbraken’, in welk oordeel besloten

voor toepassing van art. 80a RO in aanmer-

der meer de conclusie kan worden verbonden

ligt dat de verdachte met zijn mededaders de

king komt.

dat de betrokkene die goederen ook door het

inbraken gezamenlijk heeft uitgevoerd. Het

16. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat het

plegen van dat vermogensdelict heeft verkre-

kennelijke oordeel van het hof dat de ver-

parket periodiek aandacht besteedt aan een

gen. Voor de beoordeling van de betekenis die

dachte zo nauw en bewust met anderen

bepaald thema en gaat concluderen in alle

aan dat voorhanden hebben moet worden

heeft samengewerkt dat sprake is van het in

zaken, ook de zaken die niet binnen de hier-

gehecht, zijn de feiten en omstandigheden

vereniging plegen van de bewezenverklaarde

boven genoemde categorieën vallen, waarin

van het geval van belang (vgl. HR 19 januari

inbraken, is, gelet op die gezamenlijke uitvoe-

het gekozen thema een rol speelt. Dat zou

2010, ECLI:NL:HR:2010:BK2880, NJ 2010/475).

ring en op hetgeen het hof voor het overige

bijvoorbeeld kunnen betekenen dat in een

2.4. Blijkens de bewijsvoering heeft het hof

heeft vastgesteld over de bijdrage van de ver-

bepaalde periode in alle zaken waarin vragen

onder meer vastgesteld:

dachte voorafgaand en direct na de bewezen-

over de responsieplicht op een uitdrukkelijk

- dat in een kelderbox in Den Haag onder

verklaarde feiten, niet onbegrijpelijk en toe-


205

Rechtspraak

reikend gemotiveerd (vgl. HR 2 december

Het hof overweegt over het opzet op de zware

enkele omstandigheid dat de verklaring van

2014, ECLI:NL:HR:2014:3474, r.o.. 3.2.3).

mishandeling onder meer: ‘Uit het handelen

de verdachte (dat hij op verzoek van een

2.6. Het middel faalt.

van de verdachte leidt het hof wel af dat de

kennis naar het airside-gedeelte van Schip-

verdachte de aanmerkelijke kans op zwaar

hol was gegaan om aldaar € 20 000 voor die

lichamelijk letsel bij aangever [betrokkene 1]

kennis in ontvangst te nemen) door het hof

bewust heeft aanvaard. Door het aangaan van

zo onwaarschijnlijk is geacht dat daaraan

de confrontatie met [betrokkene 1] om de

moet worden voorbijgegaan, de gevolgtrek-

6 januari 2015, nr. 13/01125

controle over een scherp koksmes heeft ver-

king dat de verdachte opzettelijk heeft


dachte immers bewust de kans aanvaard dat

gehandeld niet dragen.

Lohman, H.A.G. Splinter-van Kan)

[betrokkene 1] zou worden geraakt door het

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge,

mes, hetgeen naar algemene ervaringsregels

strekkende tot vernietiging en terugwijzing

de aanmerkelijke kans in zich bergt dat het

dan wel verwijzing; adv. mr. H.M.W.

slachtoffer hierdoor zwaar lichamelijk letsel

Inleiding:

Daamen, Maastricht)

oploopt. Van contra-indicaties is naar het oor-


ECLI:NL:HR:2015:6

deel van het hof niet gebleken. Mitsdien acht

gezegd – te Nederland, tezamen en in vereni-

het hof opzet in voorwaardelijke zin aan de

ging met een ander of anderen, om een feit,

Opzet op poging tot zware mishandeling: de

zijde van verdachte op het toebrengen van

bedoeld in art. 10 lid 5 Opw, te weten het

enkele omstandigheid dat de verdachte de

zwaar lichamelijk letsel bij aangever [betrok-

opzettelijk binnen het grondgebied van

confrontatie met betrokkene is aangegaan

kene 1] aanwezig. Het hof acht de subsidiair

Nederland brengen van een hoeveelheid van

om de controle over het mes te verkrijgen

ten laste poging tot zware mishandeling dan

een materiaal bevattende cocaïne te bevorde-

dat deze in de hand had, is onvoldoende

ook wettig en overtuigend bewezen.’

ren; een ander heeft getracht te bewegen om

grond voor het oordeel dat de verdachte

Het middel klaagt onder meer dat het bewe-

dat feit mede te plegen en voorwerpen voor-

bewust de aanmerkelijke kans heeft aan-

zenverklaarde opzet niet uit de gebezigde

handen heeft gehad waarvan hij, verdachte

vaard dat betrokkene zou worden geraakt

bewijsmiddelen kan worden afgeleid.

en zijn mededader(s) wist(en) dat zij bestemd

168

door een mes en daardoor zwaar lichame-

(Opw art. 10a)

waren tot het plegen van dat feit, immers is/


heeft hij, verdachte en/of zijn mededader(s),

2.3. Blijkens de vaststellingen van het hof is de

met elkaar telefonisch contact gehad en

aangever, [betrokkene 1], tijdens een worste-

informatie en/of instructies ontvangen ten

ling met de verdachte, waarbij ieder van hen

behoeve van invoer van en de overdracht van

Inleiding:

een mes in de hand had en sprake is geweest

hoeveelheden verdovende middelen en ont-


van duw- en trekwerk tussen beiden, gewond

moetingen gehad om afspraken te maken en

gezegd – ter uitvoering van het door hem

geraakt zonder dat duidelijk is geworden met

daarbij een foto met de afbeelding van

voorgenomen misdrijf om aan een persoon

welk mes [betrokkene 1] is geraakt. In het licht

[betrokkene 1] en een boek (de Celestijnse

genaamd [betrokkene 1] opzettelijk zwaar

hiervan is de enkele door het hof in aanmer-

belofte) in ontvangst genomen en/of onder

lichamelijk letsel toe te brengen, met dat

king genomen omstandigheid dat de verdach-

zich gehouden en met dat boek naar Schiphol

opzet [betrokkene 1] met een mes in het

te de confrontatie met [betrokkene 1] is aange-

gegaan en vervolgens airside betreden en

lichaam heeft gesneden, terwijl de uitvoering

gaan om de controle over het mes te

[betrokkene 1] op airside ontmoet en met

van dat voorgenomen misdrijf niet is voltooid.

verkrijgen dat deze in de hand had, onvoldoen-

[betrokkene 1] daar in de douchecabine is

Het hof heeft aangaande de feiten onder meer

de grond voor het oordeel dat de verdachte

gegaan, welke achter de gedachtestreepjes

het volgende vastgesteld: Verdachte en [betrok-

bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard

vermelde handelingen bedoeld waren om de

kene 1] waren beiden op 6 juli 2010 in de keu-

dat [betrokkene 1] zou worden geraakt door

door [betrokkene 1] vervoerde 9.877,8 gram

ken van het Chinese restaurant [A] in Vaals aan

een mes en daardoor zwaar lichamelijk letsel

cocaïne van [betrokkene 1] over te nemen en

het werk als kok. Op enig moment is een woor-

zou bekomen. De bewezenverklaring is derhal-

verder binnen het grondgebied van Neder-

denwisseling ontstaan tussen beiden. [Betrok-

ve wat het bewezenverklaarde opzet betreft

land te brengen.

kene 1] is daarna met een mes in zijn hand op

niet toereikend gemotiveerd.

De raadsman heeft in hoger beroep een ver-

verdachte toegelopen, waarna ook verdachte,

2.4. Het middel slaagt.

weer strekkende tot vrijspraak van de ver-

een mes heeft gepakt en richting [betrokkene


dachte gevoerd wegens gebrek aan bewijs van

lijk letsel zou bekomen. (Sr art. 302)

het opzet van de verdachte op de (verlengde)

1] is gelopen. Vervolgens heeft [betrokkene 1] met de botte kant van zijn mes een tik gegeven op de arm van verdachte. Vervolgens is ver-

169

invoer van cocaïne. Het hof heeft ten aanzien van de bewezenverklaring onder meer het volgende overwo-

dachte een worsteling met [betrokkene 1] aangegaan waarbij verdachte heeft getracht het

6 januari 2015, nr. 13/02631

gen: ‘Het hof gaat […] voorbij aan de lezing

mes van [betrokkene 1] te bemachtigen. Daar-


van de verdachte, inhoudende dat hij op de

bij is sprake geweest van duw- en trekwerk tus-

Lohman, H.A.G. Splinter-van Kan)

bewuste dag na thuiskomst van zijn werk

sen beiden. Tijdens deze worsteling zijn door


terug is gegaan naar Schiphol op verzoek

een beweging van verdachte de borst en de


van een kennis kort daarvoor om in de

hals van [betrokkene 1] geraakt, waarbij niet

dan wel verwijzing; adv. mr. J. Kuijper,

plaats van die kennis geld in ontvangst te

duidelijk is geworden met welk mes [betrokke-

Amsterdam)

nemen van een persoon in het airside-

ne 1] is geraakt. Hierdoor zijn wonden ontstaan

ECLI:NL:HR:2015:7

gedeelte van Schiphol. Het is volstrekt onbegrijpelijk waarom de verdachte door het

in de borst en de hals van [betrokkene 1]. Op enig moment tijdens de worsteling heeft ver-

Opzet op het bevorderen van de invoer van

misbruik van zijn Schipholpas zijn baan bij

dachte [betrokkene 1] gebeten in zijn arm.

cocaïne, art. 10a Opiumwet: in casu kan de

het luchthaven Schiphol zou hebben geris-

206


Rechtspraak

keerd om voor een kennis een relatief

(Sv art. 326)

bedoeld in de bij de Opiumwet behorende lijst I.

gering bedrag aan contant geld binnen Nederland te brengen zonder aangifte daar-

Inleiding:

De raadsvrouwe van verdachte in hoger

van te doen bij de douane. Ook is niet in te

Het middel behelst de klacht dat het onder-

beroep het woord ter verdediging gevoerd

zien waarom de verdachte [betrokkene 1]

zoek ter terechtzitting in hoger beroep en de

overeenkomstig een aan het proces-verbaal

naar de toiletten heeft meegenomen indien

naar aanleiding daarvan gedane uitspraak

gehechte pleitnota. Die pleitnota houdt

hij slechts € 20 000 in ontvangst hoefde te

nietig zijn, aangezien geen proces-verbaal van

– voor zover hier van belang – het volgende

nemen, hetgeen gemakkelijk ongemerkt had

die terechtzitting is opgemaakt.

in: ‘16. Nu geen bevoegdheid heeft bestaan tot doorzoeking van de woning en dit gebrek

kunnen gebeuren in het McDonaldsrestaurant waar de twee elkaar hebben ontmoet.


naar mijn mening niet kan worden hersteld

En ten slotte is niet goed te begrijpen dat de

2.2. Volgens art. 326, eerste lid, Sv houdt de

met de later verleende toestemming door

verdachte, toen hij door het zien van de tas

griffier het proces-verbaal der terechtzitting,

cliënt, is het mobiele telefoontoestel onrecht-

naar eigen zeggen doorhad dat het niet om

waarin achtereenvolgens aantekening

matig in beslag genomen en hadden de gege-

geld ging, is doorgegaan met zijn activitei-

geschiedt van de in acht genomen vormen en

vens die daaruit zijn gelezen door de politie-

ten. Hij had toen immers eenvoudig kunnen

van al hetgeen met betrekking tot de zaak op

rechter moeten worden uitgesloten van

weglopen en verdere medewerking weige-

de terechtzitting voorvalt.

bewijs. 17. Hiermee is immers sprake van een

ren. Al met al is het door de verdachte

2.3. De raadsman van de verdachte heeft op

vormverzuim bij het voorbereidend onder-

geschetste scenario zo onwaarschijnlijk dat

de voet van art. IV lid 3 van het Procesregle-

zoek dat niet meer kan worden hersteld en

het als ongeloofwaardig moet worden

ment Strafkamer Hoge Raad verzocht om toe-

waarvan de rechtsgevolgen niet uit de wet.

gepasseerd.’

zending van het proces-verbaal van de

blijken. Omdat hier sprake is van een dusda-

Het middel klaagt onder meer dat het onder

terechtzitting in hoger beroep. Bij de op de

nig ernstige schending van een strafvorderlij-

1 bewezenverklaarde opzet op het bevorderen

voet van art. 434, eerste lid, Sv aan de Hoge

ke waarborg, dient daaraan het gevolg te wor-

van het binnen het grondgebied van Neder-

Raad toegezonden stukken bevindt zich een

den verbonden dat de resultaten die door het

land brengen van een hoeveelheid van een

brief van de griffier van het hof. Op grond

verzuim – en daarmee onrechtmatig − zijn

materiaal bevattende cocaïne ontoereikend is

van de inhoud van deze brief moet worden

verkregen, niet mogen bijdragen aan het

gemotiveerd.

aangenomen dat is verzuimd een proces-ver-

bewijs van het ten laste gelegde.’

baal op te maken. Dit verzuim strijdt zozeer

Het hof overweegt omtrent de onrechtmati-


met een behoorlijke procesorde dat het nie-

ge doorzoeking onder meer als volgt: ‘Op

2.3. Uit de bewijsvoering kan het opzet van

tigheid van het onderzoek ter terechtzitting

dinsdag 15 maart 2011 is een machtiging

de verdachte op het bevorderen van de

en van de naar aanleiding daarvan gedane

afgegeven tot binnentreden van de woning

invoer van een hoeveelheid van een materi-

uitspraak meebrengt.

van verdachte op grond van artikel 55 [Sv].

aal bevattende cocaïne niet worden afgeleid.

2.4. Het middel is gegrond.

Deze machtiging had betrekking tot het bin-

De enkele omstandigheid dat de verklaring


nentreden van de woning ter aanhouding van de verdachte. (…) [De] verbalisanten

van de verdachte dat hij op verzoek van een kennis naar het airside-gedeelte van Schiphol was gegaan om aldaar € 20 000 voor die

171

[hebben] de woning, nadat verdachte niet werd aangetroffen, doorzocht. Verdachte heeft voorafgaand aan de doorzoeking van

kennis in ontvangst te nemen, door het hof zo onwaarschijnlijk is geacht dat daaraan

6 januari 2015, nr. 13/00300

de woning geen toestemming hiertoe ver-

moet worden voorbijgegaan, kan de gevolg-

(Mrs. W.A.M. van Schendel, H.A.G.

leend. Tijdens deze doorzoeking is de Black-

trekking dat de verdachte opzettelijk heeft

Splinter-van Kan en Y. Buruma)

berry van verdachte in beslag genomen. Op

gehandeld niet dragen. De klacht is gegrond.


grond van artikel 97 [Sv] kan in geval van


strekkende tot vernietiging en terugwijzing;

ontdekking op heterdaad danwel in geval

adv. mr. Th.J. Kelder, ‘s-Gravenhage)

van verdenking van een strafbaar feit waar-

ECLI:NL:HR:2015:4

voor voorlopige hechtenis is toegestaan

170

− bij dringende noodzakelijkheid − de (hulp) Onrechtmatige doorzoeking woning en

officier van justitie een woning doorzoeken.

6 januari 2015, nr. 13/03050

art. 359a Sv: in casu hoeft dit niet te leiden

Hiervoor is altijd voorafgaand een machti-

(Mrs. B.C. de Savornin Lohman, Y. Buruma,

tot bewijsuitsluiting, mede in aanmerking

ging van de rechter-commissaris noodzake-

N. Jörg)

genomen dat het gevoerde verweer

lijk. Uit het voorhanden zijnde dossier is

(Na conclusie van A-G mr. G. Knigge,

omtrent de ernst van het verzuim en het

niet gebleken dat de rechter-commissaris


daardoor veroorzaakte nadeel niet meer

zo’n machtiging heeft afgegeven. De verbali-

dan wel verwijzing; adv. mr. M. Berndsen,

inhoudt dan dat sprake is van ‘een ernsti-

santen hadden de situatie moeten bevriezen

Utrecht)

ge schending van een strafvorderlijke

en de machtiging moeten afwachten, dan

ECLI:NL:HR:2015:3

waarborg’. A-G: anders.

wel − indien geen sprake was van dringende

Verzuim tot opmaken proces-verbaal der

(Sv art. 359a)

noodzakelijkheid − de komst van de rechtercommissaris (ingevolge artikel 110 [Sv]). Tevens was in het onderhavige geval geen

terechtzitting, art. 326 lid 1 Sv: dit verzuim strijdt zozeer met een behoorlijke procesor-

Inleiding:

sprake van ontdekking van een strafbaar

de dat het nietigheid van het onderzoek ter


feit op heterdaad en was, zoals hiervoor

terechtzitting en van de naar aanleiding

gezegd – opzettelijk heeft verkocht en/of

onder het kopje ‘Onrechtmatige aanhou-

daarvan gedane uitspraak meebrengt.

afgeleverd en/of verstrekt een hoeveelheid

ding’ reeds is geoordeeld, geen sprake van

cocaïne, zijnde cocaïne een middel als

een redelijk vermoeden van schuld aan een


207

Rechtspraak

strafbaar feit door verdachte waarvoor voor-

leiden tot uitsluiting van het bewijs. Dit oor-

gelegenheid wordt gesteld een raadsman

lopige hechtenis is toegestaan. Het hof komt

deel geeft niet blijk van een onjuiste rechts-

over het al dan niet verlenen van medewer-

derhalve tot de conclusie dat de doorzoe-

opvatting en is niet onbegrijpelijk, in aan-

king te raadplegen, alsmede dat zij van een

king van de woning van verdachte onrecht-

merking genomen dat het gevoerde verweer

en ander verslag doen in hun proces-verbaal.

matig is. Aldus is naar het oordeel van het

omtrent de ernst van het verzuim en het

Van een structureel verzuim als bedoeld in

hof sprake van een onherstelbaar vormver-

daardoor veroorzaakte nadeel niet meer

r.o. 2.4.6 van het hiervoor geciteerde arrest is

zuim in het voorbereidend onderzoek in de

inhoudt dan dat sprake is van ‘een ernstige

in casu geen sprake, maar het is wel van

zin van artikel 359a [Sv]. […] Bewijsuitslui-

schending van een strafvorderlijke waar-

belang dat voor herstel van vormverzuimen

ting kan slechts aan de orde komen indien

borg’. (Vgl. HR 19 februari 2013,

door de Hoge Raad een heldere norm wordt

het bewijsmateriaal door het verzuim is ver-

ECLI:NL:HR:2013:BY5321, NJ 2013/308).

geformuleerd. Daarmee wordt enerzijds

kregen, en komt in aanmerking indien door

3.4. Het middel is tevergeefs voorgesteld.

bereikt dat de aandacht er nog eens op wordt gevestigd dat vormverzuimen kunnen

de onrechtmatige bewijsgaring een belangrijk (strafvorderlijk) voorschrift of rechtsbe-

A-G Vellinga, onder meer:

worden hersteld, anderzijds dat aan herstel

ginsel in aanzienlijke mate is geschonden.

22. Het gaat hier om een ernstig verzuim.

essentiële voorwaarden zijn verbonden. Zo

Het belang dat het geschonden voorschrift

Naar uit de overwegingen van het hof volgt

wordt de praktijk van de strafrechtspleging

dient, is de bescherming van de huisvrede

was er bij gebreke van een redelijk vermoe-

gediend en de eerlijkheid van het proces

en het privéleven van de bewoner. De ver-

den van schuld en van de vereiste machtiging

(art. 6 EVRM) bevorderd.

dachte is getroffen in die belangen en het

immers geen enkel aanknopingspunt voor

26. Het middel slaagt.

gaat hier om belangrijke rechtsbeginselen.

rechtmatige toepassing van een zo ingrijpend

27. De vraag is waartoe het voorgaande ver-

Het hof is evenwel van oordeel dat verdach-

dwangmiddel als doorzoeking.

volgens moet leiden.5 Technisch gesproken is

te in onvoldoende mate nadeel als gevolg

23. Uitsluiting van het door de onrechtmatige

er buiten de verklaringen van de verdachte

van de schending van het voorschrift heeft

doorzoeking verkregen bewijsmateriaal wordt

en de gegevens die zijn ontleend aan zijn bij

ondervonden om over te gaan tot bewijsuit-

afgewezen met de enkele overweging dat ver-

de doorzoeking inbeslaggenomen telefoon

sluiting. Het hof overweegt dienaangaande

dachte onvoldoende nadeel heeft ondervon-

voldoende bewijs. Dat wil echter niet zeggen

dat verdachte na de doorzoeking van de

den van dit ernstige verzuim omdat de ver-

dat valt te verwachten dat er na verwijzing

woning en de inbeslagneming van de Black-

dachte achteraf om toestemming voor de

geen ander oordeel volgt. Het bewijs dient

berry alsnog toestemming heeft verleend

doorzoeking is gevraagd en hij deze had kun-

immers niet alleen wettig maar ook overtui-

tot de doorzoeking van de woning. Dit ter-

nen weigeren. Die enkele omstandigheid acht

gend te zijn. Voorts valt niet uit te sluiten dat

wijl de verdachte in de positie verkeerde om

ik niet voldoende.

na verwijzing bij verweer aan de gestelde

hiertegen bezwaar maken. Dat de verdachte

24. Het hof heeft niet vastgesteld dat de ver-

onrechtmatigheden naast bewijsuitsluiting

niet is gewezen op de mogelijkheid om geen

dachte werd bijgestaan door een raadsman

subsidiair strafvermindering wordt verbon-

toestemming te verlenen − zoals door de

toen hem de vraag voor toestemming ach-

den. Het bestreden arrest kan dus niet in

verdediging is gesteld − doet hier niet aan

teraf werd voorgelegd. Evenmin heeft het

stand blijven.

af. Immers reeds het feit dat om toestem-

hof vastgesteld dat de verdachte is uitgelegd

ming wordt gevraagd, duidt er op dat die

wat de betekenis van toestemming dan wel

4. Ter zijde wijs ik er op dat de Centrale Raad van Beroep

toestemming ook kan worden geweigerd.

weigering achteraf zou zijn. Een dergelijke

voor het rechtsgeldig geven van toestemming voor huisbe-

Het verweer van de verdediging wordt dan

uitleg kan bij het ontbreken van rechtsbij-

zoek als controlemiddel bij onderzoek naar de rechtmatig-

ook verworpen. Het hof komt tot de slotsom

stand node worden gemist. Voor een ver-

heid van te verlenen of verleende bijstand eist dat dit

dat kan worden volstaan met de constate-

dachte die doorgaans niet zal zijn geverseerd

geschiedt op basis van ‘informed consent’ (o.a. CRvB 24

ring dat sprake is van een onherstelbaar

in het strafprocesrecht lijkt het immers zin-

november 2009, ECLI:NL:CRVB:2009: BK4063, r.o. 4.3).

vormverzuim.’

loos achteraf toestemming te weigeren voor

5. Vgl. HR 2 april 2013, ECLI:NL:HR:2013:BZ5960, r.o. 2.4,

Het middel klaagt dat het hof het gevoerde

doorzoeking als deze reeds is geschied – en

HR 11 juni 2014, ECLI:NL:HR:2013:CA2547.

verweer dat de berichten die zijn uitgelezen

dus niet meer valt terug te draaien − en

uit de inbeslaggenomen Blackberry van de

daarbij reeds voorwerpen in beslag zijn

verdachte moeten worden uitgesloten van

genomen. Tegen deze achtergrond kan in de

Raad van State

het bewijs ten onrechte, althans op ontoerei-

omstandigheden van het onderhavige geval

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B. Klein

kende gronden heeft verworpen.

voor zover deze in cassatie vast staan aan

Nulent en mr. drs. J. de Vries werkzaam bij de

het geven van toestemming achteraf niet

directie bestuursrechtspraak van de Raad van


zoveel gewicht worden gehecht als door het

State. Volledige versies van deze uitspraken

3.3. Het hof heeft vastgesteld dat de doorzoe-

hof is gedaan.

zijn te vinden op www.raadvanstate.nl.

king heeft plaatsgevonden zonder vooraf-

25. In dit verband merk ik op dat het van

gaande machtiging van de Rechter-Commis-

belang is dat opsporingsambtenaren duide-

saris dan wel voorafgaande toestemming

lijk moet zijn dat vormverzuimen bij het

van de verdachte. In zijn overwegingen heeft

opsporingsonderzoek heel wel kunnen wor-

het hof als zijn oordeel tot uitdrukking

den hersteld, maar dat zij er dan voor moe-

19 november 2014, nr. 201311752/1/A3

gebracht dat de omstandigheid dat de door-

ten zorgen dat voor zover medewerking van

(Mrs. Polak, Slump, Hammerstein)

zoeking van de woning van de verdachte, die

de verdachte daarvoor vereist is, deze duide-

ECLI:NL:RVS:2014:4129

na de doorzoeking en de inbeslagneming

lijk op de hoogte wordt gesteld van de gevol-

van de Blackberry alsnog toestemming heeft

gen van zijn medewerking, van de mogelijk-

Beroep terecht niet-ontvankelijk verklaard

gegeven tot de doorzoeking van de woning,

heid zijn medewerking te weigeren en van

wegens misbruik WOB.

onrechtmatig is geweest, niet een zodanig

het gevolg daarvan,4 dan wel dat zij zich

ernstig vormverzuim oplevert dat dit moet

ervan verzekeren dat de verdachte in de

208


172

(BW art. 3:13, 3:15; WOB 1992)

Rechtspraak

Uitspraak op het hoger beroep van:

ten of bevoegdheden zodanig evident zijn

dat het over afzonderlijke Wob-verzoeken

[appellante] vs. de uitspraak van Rechtbank

aangewend zonder redelijk doel of voor een

spreiden van de wens om samenhangende

Rotterdam van 24 december 2013 in zaak nr.

ander doel dan waartoe zij gegeven zijn, dat

documenten te ontvangen, een tijdige

13/4146 in het geding tussen: [appellante] en

het aanwenden van die rechten of bevoegd-

besluitvorming kan bemoeilijken. Ook heeft

de Minister van Veiligheid en Justitie.

heden blijk geeft van kwade trouw. Zoals

[juridisch adviseur 1] dan wel [juridisch

volgt uit de uitspraak van 21 juli 2003,

adviseur 2] meermalen om dezelfde docu-

(…)

levert een min of meer overmatig beroep op

menten gevraagd zonder reden te geven

5.1. De in artikel 13, eerste lid, van Boek 3

door de overheid geboden faciliteiten in het

voor die herhalingen. Verder heeft [juridisch

van het BW neergelegde regel dat een

algemeen op zichzelf geen misbruik van

adviseur 1] dan wel [juridisch adviseur 2]

bevoegdheid niet kan worden ingeroepen

recht op. Elk beroep op die faciliteiten

een Wob-verzoek neergelegd in een brief die

voor zover deze wordt misbruikt, vindt inge-

brengt immers kosten met zich voor de

primair een beroep tegen een besluit op

volge artikel 15 van Boek 3 van het BW ook

overheid en benadeelt de overheid in zover-

administratief beroep betreffende een ver-

toepassing buiten het vermogensrecht, ten-

re. Wel kan het aantal malen dat een

keersboete inhield, hetgeen de herkenning

zij de aard van de rechtsbetrekking zich

bepaald recht of een bepaalde bevoegdheid

van het Wob-verzoek als zodanig kon

daartegen verzet. De bestuursrechtelijke

wordt aangewend, in combinatie met ande-

bemoeilijken. Weliswaar hebben zij hun cor-

aard van een rechtsbetrekking verzet zich

re omstandigheden bijdragen aan de conclu-

respondentie steeds gericht aan een aan de

niet tegen toepassing van deze regel, zoals

sie dat misbruik van recht heeft plaatsge-

CVOM toebehorend postadres of faxnum-

wordt bevestigd door artikel 3:3 en artikel

vonden.

mer, doch meermalen ging het daarbij om

3:4, tweede lid, van de Awb, waarin voor

(…)

een postadres of faxnummer dat afwijkt

bestuursorganen soortgelijke normen zijn

6.6. Zoals hiervoor onder 6.4 is overwogen,

van het aan hen medegedeelde postadres of

neergelegd. Bovendien liggen soortgelijke

moet ervan worden uitgegaan dat [juridisch

faxnummer van het ‘Cluster Wob’ van de

normen − ook voor particulieren − besloten

adviseur 1] en [juridisch adviseur 2] wisten

CVOM of van een ander postadres of fax-

in artikel 6:15, derde lid, artikel 8:18, vierde

dat [appellante] stukken betreffende de aan

nummer dat met het oog op een eventuele

lid, en artikel 8:75, eerste lid, van de Awb,

haar opgelegde verkeersboete op grond van

reactie was vermeld in het besluit of de

welke bepalingen voorzien in sancties in

artikel 7:18, vierde lid, van de Awb en de

brief waarop zij reageerden. Deze wijze van

geval van misbruik van bestuursprocesrech-

genoemde Wahv-bepalingen had kunnen

corresponderen heeft een tijdige besluitvor-

telijke bevoegdheden. Die bepalingen beves-

verkrijgen en derhalve daartoe geen Wob-

ming eveneens bemoeilijkt. Het tegengaan

tigen tevens dat processuele bevoegdheden

verzoek had hoeven doen. Gezien hun ken-

van factoren die een tijdige besluitvorming

vatbaar zijn voor misbruik, zodat het derde

nis en ervaring, zoals hiervoor onder 6.4

konden bemoeilijken, was voor [juridisch

lid van artikel 13 van Boek 3 van het BW

genoemd, moet tevens ervan worden uitge-

adviseur 1] en [juridisch adviseur 2] temeer

niet van toepassing is.

gaan dat zij wisten dat een op artikel 7:18,

geboden wegens de vele correspondentie die

Gelet op het voorgaande, kan ingevolge arti-

vierde lid, van de Awb of de genoemde

zij ook in andere zaken aan de CVOM heb-

kel 13, gelezen in verbinding met artikel 15,

Wahv-bepalingen gebaseerd informatiever-

ben gericht.

van Boek 3 van het BW de bevoegdheid om

zoek, anders dan een Wob-verzoek, er niet

6.8. Voor het hiervoor onder 6.7. vermelde pro-

bij de bestuursrechter beroep in te stellen,

toe kan leiden dat het aangezochte

cesgedrag kan geen andere plausibele verkla-

niet worden ingeroepen voor zover deze

bestuursorgaan, in geval van het niet tijdig

ring worden gevonden dan het oogmerk om

bevoegdheid wordt misbruikt. Deze artikelen

beslissen op het verzoek, aan de aanvrager

ten laste van de overheid dwangsommen en

verzetten zich derhalve tegen inhoudelijke

een dwangsom of proceskostenvergoeding

proceskostenvergoedingen te incasseren. Dit

behandeling van een bij de bestuursrechter

moet betalen. Uit het hiervoor onder 6.2

geldt temeer, nu [juridisch adviseur 1] en

ingesteld beroep dat misbruik van recht

beschreven procesgedrag van [juridisch

[juridisch adviseur 2] de aan [appellante] in

behelst en bieden dan ook een wettelijke

adviseur 1] en [juridisch adviseur 2] blijkt

deze zaak verleende rechtsbijstand, blijkens de

grondslag voor niet-ontvankelijkverklaring

dat de keuze om de informatieverzoeken op

in de aangevallen uitspraak aangehaalde

van een zodanig beroep. Het betoog faalt.

de Wob te baseren, niet erin gelegen kan

machtigingen die zij aan hen heeft gegeven,

(…)

zijn om het aangezochte bestuursorgaan

op ‘no cure no pay’-basis hebben verricht,

6.1. Voor het niet-ontvankelijk verklaren van

door middel van het risico van een verplich-

waarbij het te betalen bedrag voor de rechts-

een bij een rechter ingesteld rechtsmiddel

ting tot betaling van een dwangsom en pro-

bijstand is gelijkgesteld aan de hoogte van

wegens misbruik van recht zijn zwaarwichti-

ceskostenvergoeding te stimuleren tot een

toegekende proceskostenvergoedingen. Ter

ge gronden vereist, aangezien met de niet-

spoedige beslissing op de verzoeken. Het

zitting bij de Afdeling heeft [juridisch advi-

ontvankelijkverklaring de betrokkene in fei-

procesgedrag geeft immers blijk van hande-

seur 1] verklaard dat het in zijn werkwijze

te het recht op toegang tot de rechter wordt

lingen waarvan [juridisch adviseur 1] en

voorkomt dat hij met cliënten afspreekt dat

ontzegd. Dit geldt temeer wanneer het gaat

[juridisch adviseur 2] geweten moeten heb-

aan hen wegens het niet tijdig nemen van een

om een door een burger tegen de overheid

ben dat die een tijdige besluitvorming

besluit verbeurde dwangsommen deels of

ingesteld rechtsmiddel, gelet op de −soms

onnodig konden bemoeilijken. Daartoe is

geheel aan hem moeten worden betaald. Een

zeer verstrekkende − bevoegdheden waar-

het volgende van belang.

dergelijke wijze van rechtsbijstandverlening

over de overheid beschikt en welke een bur-

6.7. Gezien hetgeen hiervoor onder 6.2 is

maakt de rechtsbijstandverlener rechtstreeks

ger in de regel niet pleegt te hebben. In het

vermeld, heeft [juridisch adviseur 1] dan

gebaat bij het verbeuren van dwangsommen

licht daarvan en gelet op artikel 13, tweede

wel [juridisch adviseur 2] achtereenvolgens

door het bestuursorgaan aan zijn cliënt en bij

lid, van Boek 3 van het BW en de uitspraak

zes op de Wob gebaseerde verzoeken om

een veroordeling van het bestuursorgaan tot

van de Afdeling van 21 juli 2003 in zaak nr.

toezending van documenten betreffende de

betaling van een proceskostenvergoeding aan

200302497/1 (AB 2004, 9) zijn in geval van

aan [appellante] opgelegde verkeersboete

zijn cliënt. Nu [juridisch adviseur 1] en [juri-

een dergelijk rechtsmiddel zwaarwichtige

ingediend. [juridisch adviseur 1] en [juri-

disch adviseur 2] de bevoegdheid om Wob-ver-

gronden onder meer aanwezig indien rech-

disch adviseur 2] hadden moeten begrijpen

zoeken in te dienen, hebben gebruikt met


209

Rechtspraak

kennelijk geen ander doel dan om ten laste

19 november 2013 behelst de opdracht. In

lege van 17 januari 2014, waarbij aan vergun-

van de overheid geldsommen te incasseren,

die brief heeft de staatssecretaris het stand-

ninghouder A], te [plaats], een vergunning

hebben zij die bevoegdheid gebruikt voor een

punt ingenomen dat artikel 3 van het EVRM

als bedoeld in art. 19d Natuurbeschermings-

ander doel dan waarvoor die bevoegdheid is

zich niet langer tegen de uitzetting van de

wet 1998 (hierna: Nbw 1998) is verleend voor

gegeven, zodanig dat dit gebruik blijk geeft

vreemdeling naar China verzet.

de uitbreiding en in bedrijf houden van een

van kwade trouw. Derhalve hebben zij mis-

(…)

agrarisch bedrijf (hierna: Nbw-vergunning).

bruik gemaakt van een wettelijke bevoegd-

5.1. Uit overweging 4. volgt dat de rechtbank

Op 11 juli 2014 heeft het college het besluit

heid. Dit geldt evenzeer voor het gebruik van

terecht heeft overwogen dat de opdracht

van 17 januari 2014 herzien.

de bevoegdheid om het beroep bij de recht-

geen besluit is als bedoeld in artikel 1:3, eer-

(…)

bank in te stellen, nu dat beroep niet los kan

ste lid, van de Awb en evenmin kan worden

worden gezien van het doel waarmee [juri-

aangemerkt als een handeling die op grond

Overwegingen

disch adviseur 1] en [juridisch adviseur 2] de

van artikel 72, derde lid, van de Vw 2000

Verbeurde dwangsommen

Wob hebben gebruikt. Deze handelwijze moet

voor de toepassing van afdeling 2 van

5. De MOB heeft op de voet van artikel 8:55c

aan [appellante] worden toegerekend, aange-

hoofdstuk 7 van laatstgenoemde wet met

van de Awb verzocht tevens de hoogte van de

zien [juridisch adviseur 1] en [juridisch advi-

een beschikking wordt gelijkgesteld. Uit

ingevolge artikel 4:17 van de Awb verbeurde

seur 2] de betrokken handelingen namens

overweging 4. volgt evenzeer dat de recht-

dwangsommen vast te stellen.

[appellante] hebben verricht en [appellante]

bank zich terecht onbevoegd heeft verklaard

6. Het college stelt zich op het standpunt dat

hen daartoe heeft gemachtigd.

van het door de vreemdeling ingestelde

geen dwangsommen zijn verschuldigd, omdat

(…)

beroep kennis te nemen.

de MOB geen belanghebbende is bij de verle-

5.2. Het voorgaande betekent evenwel niet

ning van de Nbw-vergunningen. (…)

dat het bepaalde in artikel 8:71 van de Awb

7. Gelet op artikel 7:14 van de Awb, is de rege-

van toepassing is. Bij een eventuele daad-

ling die is opgenomen in paragraaf 4.1.3.2.

werkelijke uitzetting naar China, die zich

van de Awb, Dwangsom bij niet tijdig beslis-

18 december 2014, nr. 201401734/1/V3

thans niet voordoet, kan de vreemdeling

sen, waarvan artikel 4:17 deel uitmaakt, even-

(Mrs. Lubberdink, Troostwijk, Borman)

immers bij de vreemdelingenrechter aan de

eens van toepassing op een besluit op


orde stellen dat artikel 3 van het EVRM zich

bezwaar. Dit volgt ook uit de totstandko-

tegen haar uitzetting verzet. Aldus biedt de

mingsgeschiedenis van deze paragraaf

Terugkomen op eerder standpunt dat bij

Vw 2000 voor de vreemdeling afdoende

(Kamerstukken II 2004/2005,29 934, nr. 6, p.

uitzetting schending van art. 3 EVRM dreigt

rechtsbescherming. De rechtbank heeft dit

16):

kan bij feitelijke uitzetting aan de orde wor-

niet onderkend.

‘Door de voorgestelde aanvulling van artikel

den gesteld, zodat art. 8:71 Awb niet van toe-

(…)

7:14 wordt de regeling van de nieuwe para-

173

graaf 4.1.3.2 tevens van toepassing op beslis-

passing is. (Awb art. 1:3, 8:71; VW 2000 art. 72 lid 3;

174

singen op bezwaar die het karakter van een beschikking hebben. Dat geldt dus voor alle beslissingen op bezwaarschriften tegen

EVRM art. 3) 19 december 2014, nrs. 201407588/1/R2,

beschikkingen. (…) Het bezwaarschrift is

Uitspraak op het hoger beroep van: de

201407593/1, 201407621/1, 201407625/1,

immers zelf een aanvraag in de zin van de

[Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie],

201407759/1, 201407762/1, 201407766/1,

Awb (Parl. Gesch. Awb I, blz. 282).’

appellant, vs. de uitspraak van Rechtbank

201407830/1

Het gegeven dat, zoals onder 2 is overwogen,

Den Haag, zittingsplaats ‘s-Hertogenbosch,

(Mrs. Van Buuren, Slump, Jurgens)

de indiener van een bezwaarschrift belang-

van 21 februari 2014 in zaak nr. 13/29587 in


hebbende is bij zijn beroep tegen het niet tijdig nemen van een besluit op bezwaar, neemt

het geding tussen: de [vreemdeling] en de [staatssecretaris]. (…) 2. Bij besluit van 20 maart 2007 heeft de

De indiener van een bezwaarschrift die

niet weg dat, gelet op het doel en de strekking

geen belanghebbende is bij het besluit

van de regeling in paragraaf 4.1.3.2. van de

waartegen bezwaar wordt gemaakt, is even-

Awb, de indiener van het bezwaarschrift die

min belanghebbende als bedoeld in art. 4:17

geen belanghebbende is bij het besluit waarte-

lid 6 aanhef en onder b, Awb.

gen bezwaar wordt gemaakt, in dit geval een Nbw-vergunning, geen belanghebbende is als

staatssecretaris de vreemdeling ongewenst verklaard. Vaststaat dat dit besluit ook een

(Awb art. 1:2, 4:17, 7:14, 8:55c)

bedoeld in artikel 4:17, zesde lid, aanhef en onder b, zodat in dat geval geen dwangsom is

terugkeerbesluit inhoudt. De staatssecretaris heeft zich echter op het standpunt

Uitspraak in het geding tussen: de coöperatie

verschuldigd. Uit de totstandkomingsgeschie-

gesteld dat de vreemdeling niet naar haar

met uitgesloten aansprakelijkheid Coöpera-

denis van artikel 4:17 volgt immers dat het

land van herkomst, China, zal worden uitge-

tie Mobilisation for the Environment U.A.

begrip belanghebbende in dit artikellid geen

zet, omdat zij aannemelijk heeft gemaakt

(hierna: de MOB), gevestigd te Nijmegen,

betrekking heeft op de vraag of degene die

dat zij bij terugkeer naar dat land een reëel

appellant, en het college van gedeputeerde

een bezwaarschrift heeft ingediend belang

risico loopt te worden onderworpen aan een

staten van Fryslân, verweerder.

heeft bij een beslissing op dat bezwaar, maar op de vraag of diens belang rechtstreeks is

behandeling als bedoeld in artikel 3 van het Verdrag tot bescherming van de rechten van

Procesverloop

betrokken bij het besluit waartegen het

de mens en de fundamentele vrijheden

De MOB heeft beroep ingesteld tegen het

bezwaar is gericht (Kamerstukken II

(hierna: het EVRM). Het terugkeerbesluit

niet tijdig nemen van een besluit door het

2004/2005, 29 934, nr. 6, p. 13):

van 20 maart 2007 staat in rechte vast.

college op haar bezwaarschrift van 28 februa-

‘Verder is geen dwangsom verschuldigd indien

De brief van de staatssecretaris van

ri 2014, gericht tegen het besluit van het col-

de aanvrager geen belanghebbende is in de

210


Rechtspraak

zin van de Awb of indien de aanvraag (of het

kers niet registreert, geen precieze informa-

ECLI:NL:CRVB:2011:BU8633, dat sprake is van

bezwaar) kennelijk niet-ontvankelijk is of ken-

tie geven over het aantal inwilligende beslui-

voldoende procesbelang als het resultaat dat

nelijk ongegrond (onderdeel c). (…) Het is

ten – in Nederland of in omringende

de indiener van een bezwaar- of beroepschrift

immers niet de bedoeling dat de dwangsom-

landen – op asielaanvragen van Oeigoeren,

met het maken van bezwaar of het instellen

regeling tot gevolg heeft dat het lucratief

en over de verschillen tussen die inwilligin-

van (hoger) beroep nastreeft, ook daadwerke-

wordt om maar zoveel mogelijk beschikkin-

gen en de onderhavige afwijzing. Voorts deel-

lijk kan worden bereikt en het bereiken van

gen aan te vragen en bezwaren in te dienen in

de de staatssecretaris desgevraagd mee niet

dat resultaat voor deze indiener feitelijk bete-

de hoop dat er zo hier en daar wel een − met

over informatie te beschikken over de behan-

kenis kan hebben. Het hebben van een louter

dit soort aanvragen en bezwaren overladen −

deling door de Chinese autoriteiten van uit

formeel of principieel belang is onvoldoende

bestuursorgaan niet tijdig zal kunnen beslis-

Nederland of omringende landen terugge-

voor het aannemen van voldoende procesbe-

sen. Ook deze bepaling strekt er vooral toe

keerde Oeigoeren. Onder deze omstandighe-

lang. Van de bestuursrechter kan in een geval

misbruik te voorkomen.’

den en in het licht van het onder 1.5. overwo-

waarin de uitkomst van het beroep niet in

(…)

gene, is de Afdeling, anders dan de

concreto tot een voor de betrokkene gunstiger

rechtbank, van oordeel dat de staatssecreta-

resultaat kan leiden, geen uitspraak worden

ris ondeugdelijk heeft gemotiveerd dat de

gevraagd.

vreemdeling niet aannemelijk heeft gemaakt

4.2. Zowel de achterstallige kinderbijslag als

dat de Chinese autoriteiten op de hoogte zijn

de wettelijke rente zijn reeds aan betrokkene

24 december 2014, nr. 201402639/1/V2

geraakt of zullen raken van zijn deelname aan

betaald en over de bedragen en de daaraan

(Mrs. Lubberdink, Troostwijk en Hent)

de demonstratie en dat de staatssecretaris

ten grondslag liggende toekenningsbeslissin-


daarom evenmin deugdelijk heeft gemoti-

gen bestaat geen verschil van mening. Gecon-

veerd dat de vreemdeling niet aannemelijk

stateerd kan worden dat er mitsdien geen

De Staatssecretaris van Veiligheid en Justi-

heeft gemaakt dat hij bij terugkeer naar China

belang meer is bij een procedure omtrent het

tie heeft ondeugdelijk gemotiveerd dat de

een reëel risico loopt op een behandeling in

recht op kinderbijslag in de periode in geding

vreemdeling, van Oeigoerse afkomst, niet

strijd met artikel 3 van het EVRM (vergelijk de

noch bij een procedure omtrent de vergoe-

aannemelijk heeft gemaakt dat hij bij terug-

uitspraak van de Afdeling van 9 januari 2013

ding van wettelijke rente.

keer naar China een risico loopt op een

in zaak nr. 201109034/1/V2, www.raadvansta-

4.3. Appellant heeft in hoger beroep gesteld

behandeling in strijd met art. 3 EVRM.

te.nl).

dat hij een uitspraak wenst over het in 2

(…)

omschreven oordeel van de rechtbank, van-

175

wege de betekenis ervan voor de interne

(EVRM art. 3)

werkwijze in toekomstige gevallen. Gelet op Uitspraak op het hoger beroep van: de

Centrale Raad van Beroep

hetgeen onder 4.1 is overwogen is een derge-

[vreemdeling], appellant, vs. de uitspraak

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J.

lijk organisatorisch belang voor toekomstige

van Rechtbank Den Haag, zittingsplaats

van der Ham, vice-president van de Centrale

gevallen niet toereikend voor het aannemen

Amsterdam, van 4 maart 2014 in zaak nr.

Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd

van voldoende procesbelang.

13/25890 in het geding tussen: de [vreemde-

Wetenschappelijk bureau van de Centrale

4.4. Het voorgaande betekent dat het hoger

ling] en de [staatssecretaris].

Raad van Beroep.

beroep vanwege het ontbreken van procesbelang niet-ontvankelijk verklaard moet worden.

(…) 1.5. Gelet op het AIVD-jaarverslag heeft de

176

4.5. Ten overvloede wijst de Raad, met betrekking tot de vraag of op een in bezwaar gevraagde vergoeding van wettelijke rente bij

vreemdeling aannemelijk gemaakt dat de Chinese autoriteiten in vergaande mate

12 december 2014, nr. 13/3777 AKW

besluit op bezwaar moet worden beslist dan

geïnteresseerd zijn in en kennis hebben van

(Mrs. Van der Kade, Lenos, Schoor)

wel bij besluit in primo kan worden beslist,

activiteiten van Oeigoeren in Nederland.

ECLI:NL:CRVB:2014:4265

op zijn uitspraak van 7 oktober 1997 (ECLI:NL:CRVB:1997:ZB7276).

Daarnaast volgt uit paragraaf 3.4.2 van het algemeen ambtsbericht en paragraaf 2.3 van

Een organisatorisch belang voor toekomsti-

het thematisch ambtsbericht dat sinds 2012

ge gevallen is niet toereikend voor het aan-

de onrust in Xinjiang is toegenomen en dat

nemen van voldoende procesbelang.

177

(Awb art. 8:1)

23 december 2014, nr. 13/467 WWB-T

de Chinese autoriteiten daarom strengere veiligheidsmaatregelen treffen, waarbij zij hun aandacht voor Oeigoeren verder heb-

(Mrs. Korte, Hoogendijk, Stout)

ben verscherpt. Met die informatie, bezien


in het licht van het AIVDjaarverslag, heeft

Overwegingen

de vreemdeling voorts aannemelijk gemaakt

4.1. Wat er ook zij van de houdbaarheid in

De afwijzing van de aanvraag op de grond

dat de Chinese autoriteiten ook belangstel-

rechte van de aangevallen uitspraak − het-

dat deze achteraf is ingediend is in strijd

ling hebben voor en kennis hebben van Oei-

geen in 4.2 wordt overwogen gold ook reeds

met het rechtszekerheidsbeginsel, dat mee-

goeren die, zoals hij, in Nederland hebben

ten tijde van de aangevallen uitspraak −, in

brengt dat een burger moet kunnen ver-

deelgenomen aan een demonstratie die de

hoger beroep dient eerst ambtshalve de vraag

trouwen op de continuïteit van overheids-

Chinese autoriteiten beschouwen als tegen

te worden beantwoord of appellant voldoende

handelen.

de Chinese staat gericht en naar China

procesbelang heeft. Het is vaste rechtspraak

terugkeren.

van de Raad, zie bijvoorbeeld de uitspraken

1.6. Desgevraagd kon de staatssecretaris ter

van 28 mei 2013, ECLI:NL:CRVB:2013:CA1518,

zitting, omdat hij de etniciteit van asielzoe-

en van 13 december 2011,

(Awb art. 4:84)


211

Rechtspraak

Overwegingen

standpunt heeft appellante bankafschriften

inhoudelijk nagenoeg niet afwijkt van de

4.1. Volgens vaste rechtspraak van de Raad

en stukken overgelegd waaruit naar haar

beleidsregel 2009, is onder toepassing van de

(uitspraak van 15 mei 2007,

mening blijkt dat het college in de periode

beleidsregel 2012 de uitvoeringspraktijk feite-

ECLI:NL:CRVB:2007:BA6875) vloeit uit artikel

van 9 februari 2010 tot en met 22 februari

lijk wel meer in overeenstemming met het

43, eerste lid, van de WWB voort dat in begin-

2012 in 65 gevallen bijzondere bijstand aan

beleid gebracht, aldus het college.

sel geen recht op bijzondere bijstand bestaat

cliënten van mr. Mes heeft verstrekt voor de

4.8. Op grond van wat onder 4.5 en 4.7 is

voor kosten die zijn opgekomen voor de

kosten van eigen bijdragen van rechtsbijstand

overwogen is aannemelijk dat in de jaren

datum waarop de aanvraag om bijstand is

en griffierecht, die voor de datum van indie-

voorafgaande aan de onderhavige aanvraag

ingediend. Van dit uitgangspunt kan worden

ning van de aanvraag waren opgekomen. Nog

de sociale dienst van de gemeente Hoorn een

afgeweken indien bijzondere omstandighe-

nooit en ook niet na vaststelling van de

uitvoeringspraktijk hanteerde die ter zake

den dat rechtvaardigen.

beleidsregel 2009 is zo’n aanvraag afgewezen,

van aanvragen van bijzondere bijstand in de

4.2. Artikel 3, derde lid, van de beleidsregel

aldus appellante. Appellante heeft betoogd

kosten van rechtsbijstand structureel afweek

2009, luidt als volgt:

dat uit die stukken kan worden opgemaakt

van de beleidsregel 2009. Daarom heeft

‘Kosten die gemaakt zijn voordat de aanvraag

dat het college in gevallen waarin de kosten

appellante redelijkerwijs niet hoeven voor-

is ingediend, komen niet voor bijzondere bij-

van rechtsbijstand reeds vóór het indienen

zien dat het tijdstip van indiening van de

stand in aanmerking tenzij: a. de aanvrager

van de betreffende aanvragen waren

onderhavige aanvraag door het college aan

redelijkerwijs de aanvraag niet vooraf heeft

gemaakt, niettemin aan tientallen cliënten

haar zou worden tegengeworpen. De afwij-

kunnen indienen; b. er bijzondere omstandig-

van mr. Mes bijzondere bijstand heeft ver-

zing van die aanvraag op de grond dat deze

heden zijn die aanleiding geven om voor de

leend. Appellante heeft er daarom op mogen

achteraf is ingediend is daarom in strijd met

gemaakte kosten bijstand te verstrekken. Als

vertrouwen dat ook haar aanvraag van 28

het rechtszekerheidsbeginsel, dat meebrengt

dit het geval is, kan met terugwerkende

december 2011 zou worden toegewezen.

dat een burger moet kunnen vertrouwen op

kracht tot maximaal één jaar (twaalf maan-

4.6. Het college heeft de conclusie van appel-

de continuïteit van overheidshandelen. In dit

den) bijstand worden verleend.’ De beleidsre-

lante weersproken met de opmerking dat in

verband is van betekenis dat het college de

gel 2009 is met ingang van 26 januari 2012

de door appellante aangedragen gevallen wel-

wijziging van de uitvoeringspraktijk niet voor

vervangen door de op dit punt nagenoeg

licht bijzondere individuele omstandigheden

een breed publiek, en evenmin voor bekende

gelijkluidende Beleidsregel Bijzondere Bij-

aanleiding hebben gegeven om van de

rechtsbijstandsverleners, zoals mr. Mes, ken-

stand 2012 (beleidsregel 2012).

beleidsregel 2009 af te wijken, dan wel het

baar heeft gemaakt. Het betoog van het colle-

4.3. Tussen partijen is niet in geschil dat

college ten onrechte in strijd met die beleids-

ge dat van het college in redelijkheid niet kan

appellante ingevolge de artikelen 43 en 44

regel aanvragen heeft toegekend. Daaraan

worden verwacht een aanvraag in behande-

van de WWB, in verbinding met artikel 3, der-

heeft het college toegevoegd dat het niet

ling te nemen met betrekking tot kosten die

de lid, van de beleidsregel 2009, niet in aan-

gehouden is om eerder gemaakte fouten te

enkele maanden vóór het indienen van de

merking komt voor bijzondere bijstand, nu

blijven maken.

aanvraag al zijn gemaakt, slaagt, in het licht

zij de onderhavige kosten heeft gemaakt

4.7. De vermelding van enkel acht gevallen

van het voor 2009 gevoerde beleid en van de

voordat de aanvraag is ingediend, terwijl

waarin de aanvraag om bijzondere bijstand

hiervoor besproken uitvoeringspraktijk in de

geen sprake is van bijzondere omstandighe-

voor kosten als de onderhavige was afgewezen

periode van 2009 tot en met 2011, niet.

den als vorenbedoeld.

omdat deze achteraf waren ingediend is

4.9. Zoals hiervoor onder 4.8 is overwogen

4.4. Appellante heeft aangevoerd dat de

onvoldoende om de onderbouwde stelling ter

levert afwijzing van de onderhavige aanvraag

beleidsregel in het onderhavige geval buiten

zake van de uitvoeringspraktijk te weerleggen.

strijd op met het rechtszekerheidsbeginsel.

toepassing moet blijven. Daartoe heeft appel-

Voorts heeft het college ten aanzien van het

Hierin is een bijzondere omstandigheid gele-

lante gesteld dat de sociale dienst van de

beleid en de uitvoeringspraktijk ter zitting

gen op grond waarvan het college met toe-

gemeente Hoorn in de jaren voorafgaande

desgevraagd, samengevat, het volgende mee-

passing van artikel 4:84 van de Algemene wet

aan de onderhavige aanvraagdatum een uit-

gedeeld. Tot 2009 konden aanvragen om bij-

bestuursrecht van de beleidsregel 2012 had

voeringspraktijk hanteerde waarin ter zake

zondere bijstand in kosten als de onderhavige

moeten afwijken en de aanvraag inhoudelijk

van aanvragen om bijzondere bijstand in de

nog achteraf, binnen een jaar, worden inge-

had dienen te beoordelen. Nu in het bestre-

kosten van (de eigen bijdragen van) rechtsbij-

diend. Vanaf 2009 was de beleidsregel 2009

den besluit een inhoudelijke beslissing op de

stand en aanverwante kosten, structureel

van kracht en dienden achteraf ingediende

aanvraag ontbreekt, ziet de Raad aanleiding

werd afgeweken van de beleidsregels. Nu het

aanvragen te worden afgewezen, uitzonderin-

om met toepassing van artikel 21, zesde lid,

gaat om een besluit tot afwijzing van een

gen daargelaten. Doordat de medewerkers van

van de Beroepswet het college op te dragen

aanvraag om bijstand, rust de bewijslast ter

de sociale dienst het nieuwe beleid niet uit-

dit gebrek in het bestreden besluit te herstel-

zake in beginsel op appellante.

voerden zoals het bedoeld was, is de uitvoe-

len en alsnog een inhoudelijke beslissing op

4.5. Appellante heeft de in 4.4 bedoelde stel-

ringspraktijk in 2009 en daarna feitelijk onge-

de aanvraag te nemen. Zoals het college ter

ling als volgt toegelicht. Het college heeft in

wijzigd gebleven. Vanaf juli 2011 is getracht

zitting van de Raad heeft meegedeeld staat

de jaren voorafgaande aan de aanvraag van

aan de beleidsregel 2009 een strengere uitvoe-

vast dat de onderhavige kosten noodzakelijk

appellante aan (andere) cliënten van mr. Mes

ring te geven en een einde te maken aan de

zijn en dat deze voortvloeien uit bijzondere

structureel bijzondere bijstand toegekend

ruimhartige toepassing die de stelselmatige

omstandigheden, zodat het college nog moet

met terugwerkende kracht. Door in het onder-

praktijk was. De medewerkers werden hiervan

onderzoeken of appellante ten tijde van haar

havige geval de aanvraag af te wijzen op

op de hoogte gesteld, maar zij hielden zich in

aanvraag over onvoldoende draagkracht

grond van het moment van indiening ervan

de praktijk vaak nog steeds niet aan het beleid

beschikte om zelf in de kosten van rechtsbij-

heeft het college het, door de ervaring van

door het tijdstip van indiening van de aan-

stand te kunnen voorzien.

mr. Mes met dit soort aanvragen gewekte,

vraag niet in de beoordeling te betrekken. Met

vertrouwen dat indiening achteraf mogelijk

ingang van 26 januari 2012 werd de beleidsre-

was, geschonden. Ter ondersteuning van dit

gel 2012 van kracht. Hoewel deze op dit punt

212


Rechtspraak

178

dan ook, gelet op de artikelen 6:19 en 6:24

onderzoek naar de gedragingen van appellant

van de Awb, van rechtswege mede betrekking

daarmee uitgebreid.

24 december 2014, nr. 12/3499 WW-T

op het besluit van 20 maart 2014 (bestreden

4.5.3. De resultaten van het onderzoek naar

(mrs. Van Dun, Lange, Elshoff)

besluit 2). Dit besluit wordt daarom in de

de gedragingen van appellant zijn, in vervolg


beoordeling betrokken.

op een Rapport feitenonderzoek van 2 augus-

4.2. Appellant heeft ter zitting van de Raad te

tus 2010, neergelegd in een Rapport voortzet-

In gevallen als deze, waarin sprake is van

kennen gegeven met name belang te hebben

ten feitenonderzoek van 8 september 2010.

een aanvraag waarop zowel een voorschot-

bij een beoordeling van bestreden besluit 2.

4.5.4. Bij brief van 30 september 2010 heeft

besluit als een definitief besluit kan worden

4.3. Voor een weergave van het toepasselijke

de chef bureau [bureau] appellant medege-

genomen, wordt, anders dan voorheen, het

wettelijk kader wordt verwezen naar de over-

deeld dat hij het inmiddels mondeling ont-

definitieve besluit over het WW-recht

wegingen 5 en 6 van de aangevallen uit-

vangen advies om naar aanleiding van het

gekwalificeerd als een vervanging van het

spraak. Daaraan wordt toegevoegd artikel 27,

feitenonderzoek een disciplinaire procedure

besluit met betrekking tot het voorschot,

eerste lid, van de WW, waarin is bepaald dat

te starten overneemt. Op 5 oktober 2010

zoals bedoeld in art. 6:19 Awb. Van een

het UWV ter zake van het niet nakomen door

heeft de chef Bureau Arbeidsvoorwaarden de

voortvarend handelen door de korpschef

de werknemer van de verplichting als

chef bureau [bureau] schriftelijk geadviseerd

kan niet worden gesproken, zodat een sub-

bedoeld in artikel 24, eerste lid, onderdeel a,

tot het starten van een disciplinaire procedu-

jectieve dringende reden ontbreekt. Het

van de WW, de uitkering blijvend geheel wei-

re. Bij brief van 11 oktober 2010 is appellant

UWV heeft aan appellant ten onrechte WW-

gert, tenzij het niet nakomen van de verplich-

aangezegd dat een disciplinaire procedure

uitkering geweigerd op de grond dat aan

ting de werknemer niet in overwegende mate

gestart zal worden.

zijn werkloosheid een arbeidsrechtelijke

kan worden verweten.

4.5.5. Bij brief van 14 oktober 2010 heeft de

dringende reden ten grondslag lag.

4.4. Niet in geschil is dat de aan appellant

toenmalige korpsbeheerder appellant het

verweten gedragingen in objectieve zin een

voornemen kenbaar gemaakt om hem

(Awb art. 6:19; WW art. 24 lid 2 aanhef en

dringende reden vormden voor de toenmali-

wegens vermeend zeer ernstig plichtsver-

onder a)

ge korpsbeheerder om de aanstelling van

zuim de straf van ontslag, conform artikel

appellant te beëindigen. In geschil is uitslui-

77, eerste lid, aanhef en onder j, van het

Overwegingen

tend de vraag of de toenmalige korpsbeheer-

Besluit algemene rechtspositie politie

4.1.1. Vooreerst dient de vraag te worden

der voor het beëindigen van de aanstelling

(Barp), op te leggen.

beantwoord of het onder 3.3 vermelde besluit

een zodanige voortvarendheid heeft betracht,

4.5.6. Vervolgens heeft op 17 november 2010

van 20 maart 2014 in het geding moet wor-

dat aan het ontslag ook een subjectieve drin-

de zitting plaatsgevonden van de Commissie

den betrokken. Daarover wordt het volgende

gende reden ten grondslag ligt. In dit verband

van Advies in Disciplinaire Zaken (CADZ). De

overwogen.

zijn de volgende feiten van belang.

CADZ heeft op 17 november 2010 advies uit-

4.1.2. Ingevolge artikel 6:19, eerste lid, van de

4.5.1. Op 22 februari 2010 is appellant aange-

gebracht. De CADZ heeft zeer ernstig plichts-

Algemene wet bestuursrecht (Awb), zoals dat

houden als verdachte ter zake van verkrach-

verzuim bewezen geacht, het voornemen tot

artikel luidt sinds 1 januari 2013, heeft het

ting en/of ontucht met een minderjarige.

strafoplegging passend geacht en geadviseerd

bezwaar of beroep van rechtswege mede

Appellant is na een inverzekeringstelling op

de straf op te leggen van ontslag conform

betrekking op een besluit tot intrekking, wij-

24 februari 2010 in vrijheid gesteld wegens

artikel 77, eerste lid, aanhef en onder j, van

ziging of vervanging van het bestreden

het ontbreken van ernstige bezwaren voor

het Barp.

besluit, tenzij partijen daarbij onvoldoende

een inbewaringstelling. De toenmalige korps-

4.5.7. Bij besluit van 3 december 2010 heeft

belang hebben.

beheerder heeft naar aanleiding hiervan geen

de toenmalige korpsbeheerder appellant over-

4.1.3. De oorspronkelijke, in 1.2 vermelde, aan-

arbeidsrechtelijke stappen ondernomen ten

eenkomstig het voornemen en het advies van

vraag van appellant van 30 december 2010

aanzien van appellant, en ook geen nader

de CADZ, wegens zeer ernstig plichtsverzuim

was gericht op het verkrijgen van een WW-

onderzoek ingesteld, omdat de informatie

met ingang van 1 januari 2011 de straf van

uitkering. Deze aanvraag bood ruimte voor

over de aangifte beperkt was en appellant de

ontslag opgelegd. Op 6 december 2010 is aan

zowel een besluit tot het al dan niet toeken-

beschuldigingen ontkende.

de bureauchef verzocht dit besluit aan appel-

nen van een voorschot als voor een definitief

4.5.2. Op 6 mei 2010 heeft de toenmalige

lant uit te reiken, hetgeen uiteindelijk is

besluit over het WW-recht. Het besluit van 20

korpsbeheerder appellant naar aanleiding

gebeurd op 28 december 2010.

maart 2014, waarbij het UWV definitief heeft

van op die dag ontvangen informatie van ver-

4.6. In ambtelijke organisaties als die waarin

beslist over het WW-recht van appellant blijft

trouwenspersonen in het politiekorps waar

appellant werkzaam was kan enige tijd nodig

dan ook binnen de grondslag en reikwijdte

appellant werkzaam was, buiten functie

zijn alvorens (definitieve) rechtspositionele

van de oorspronkelijke aanvraag. In gevallen

gesteld. Daaraan is ten grondslag gelegd dat

stappen kunnen worden genomen. Wat er

als deze, waarin sprake is van een aanvraag

er een ernstig vermoeden bestond van seksu-

ook zij van de in de periode tot het Rapport

waarop zowel een voorschotbesluit als een

ele intimidatie binnen de eigen werkomge-

voortzetten feitenonderzoek van 8 september

definitief besluit kan worden genomen,

ving, terwijl er over appellant een strafrechte-

2010 gezette opeenvolgende stappen in de

wordt, anders dan voorheen (zie de uitspra-

lijk onderzoek gaande was naar aanleiding

besluitvorming, niet gezegd kan worden dat

ken van de Raad van 15 oktober 2004,

van de in 3.1 vermelde aangifte. Op dezelfde

de toenmalige korpsbeheerder na ontvangst

ECLI:NL:CRVB:2004:AR4853 en van 26 april

dag is er een feitenonderzoek gestart naar de

van voornoemd Rapport onverwijld actie

2006, ECLI:NL:CRVB:2006:AX1641), het defini-

gedragingen van appellant. Halverwege juli

heeft ondernomen om te komen tot een

tieve besluit over het WW-recht gekwalifi-

2010 heeft justitie Rotterdam het proces-ver-

beëindiging van de aanstelling van appellant.

ceerd als een vervanging van het besluit met

baal van het strafrechtelijk onderzoek ter

Vanaf 8 september 2010, toen duidelijkheid

betrekking tot het voorschot, zoals bedoeld in

zake van verkrachting en/of ontucht met een

bestond over de verklaringen van de betrok-

artikel 6:19 van de Awb.

minderjarige ter beschikking gesteld aan de

kenen en de (ontkennende) verklaringen van

4.1.4. Het hoger beroep van appellant heeft

toenmalige korpsbeheerder, en is het feiten-

appellant, heeft het immers nog ruim 3,5


213

Rechtspraak

maand geduurd voordat het strafontslag

179

werd geëffectueerd. In dat kader wordt met

Overwegingen 1.1. Aan appellante is bij besluit van 6 febru-

name van belang geacht dat de toenmalige

24 december 2014, nr. 13/495 WAJONG

ari 2012 op grond van het bepaalde bij en

korpsbeheerder er in het besluit van 3 decem-

(Mrs. Van Dun, Lange, Elshoff)

krachtens de Wet maatschappelijke onder-

ber 2010 bewust voor heeft gekozen het straf-


steuning (Wmo) in de periode van 13 janua-

ontslag pas in te laten gaan op 1 januari 2011, ondanks het feit dat artikel 82 van het

ri 2012 tot 13 januari 2017 hulp in de huisGeen aanvraag, geen dwangsom.

Barp de mogelijkheid biedt bij het opleggen van de straf te bevelen dat deze onmiddellijk

houding voor drie uur en 45 minuten per week toegekend in de vorm van zorg in

(Awb art. 1:3, 4:17)

ten uitvoer wordt gelegd. Bovendien staat in

natura. Deze zorg wordt verstrekt door de door appellante gekozen thuiszorgorganisa-

de Toelichting op artikel 10 van de Discipli-

Overwegingen

tie [thuiszorg] Thuiszorg ([thuiszorg]).

naire procedure regiopolitie Haaglanden ver-

4.1. Centraal staat de vraag of het Uwv

1.2. Bij brief van 10 april 2013 heeft [thuis-

meld dat algemeen uitgangspunt is dat ten

terecht heeft geweigerd appellant de maxi-

zorg] appellante bericht dat met ingang van

uitvoerlegging van een opgelegde disciplinai-

male dwangsom te betalen. In dit verband is

1 mei 2013 bij korte afwezigheid van de

re straf zo spoedig mogelijk dient te geschie-

vooreerst van belang of de brief van 11 april

huishoudelijke hulp van maximaal twee

den. De korpschef heeft voor de ruime perio-

2010 moet worden aangemerkt als een aan-

weken in verband met ziekte of vakantie

de tussen 3 december 2010 en 1 januari 2011

vraag zoals bedoeld in artikel 1:3, derde lid,

geen vervanging wordt ingezet. Kostenbe-

ter zitting als verklaring gegeven dat destijds

van de Awb.

sparing en het aanvullend karakter van de

bij het maken van het concept ontslagbesluit

Ingevolge artikel 1:3, derde lid, van de Awb

hulp zijn aanleiding geweest voor deze ver-

rekening werd gehouden met de dag waarop

wordt onder aanvraag verstaan: een verzoek

andering.

de (toenmalige) korpsbeheerder het besluit

van een belanghebbende, een besluit te

1.3. Appellante heeft bij het college bezwaar

kon ondertekenen en met de dag waarop het

nemen.

gemaakt tegen deze brief. Bij besluit van

besluit aan betrokkene persoonlijk zou kun-

4.2. Ingevolge artikel 4:17, eerste lid, eerste

29 augustus 2013 heeft het college het

nen worden uitgereikt. Niet is toegelicht

volzin, van de Awb verbeurt het bestuursor-

bezwaar niet-ontvankelijk verklaard. Het

waarom daarvoor een periode van 28 dagen

gaan, indien een beschikking op aanvraag

college heeft zich op het standpunt gesteld

vereist zou zijn. Uit het hanteren van deze

niet tijdig wordt gegeven, aan de aanvrager

dat het bericht van [thuiszorg] niet kan wor-

ruime periode blijkt dan ook niet dat de toen-

een dwangsom voor elke dag dat het in gebre-

den aangemerkt als een besluit in de zin

malige korpsbeheerder er alles aan gelegen

ke is, maar voor ten hoogste 42 dagen.

van artikel 1:3 van de Algemene wet

was om de aanstelling van appellant op zo

4.3. De brief van 11 april 2010, met daarin het

bestuursrecht (Awb), omdat de brief afkom-

kort mogelijke termijn te doen eindigen.

verzoek om alsnog de arbeidsongeschiktheid

stig is van een privaatrechtelijke rechtsper-

Tegen deze achtergrond kan van een voortva-

van appellant op de dag dat hij 17 jaar werd

soon. Voorts is geen sprake van een publiek-

rend handelen door de korpschef niet worden

te beoordelen, is gedaan hangende de in 1.2

rechtelijke rechtshandeling maar van een

gesproken, zodat een subjectieve dringende

genoemde procedure over appellant zijn aan-

eenzijdige wijziging in een privaatrechtelij-

reden ontbreekt.

spraak op een WAJONG-uitkering. Tegen die

ke overeenkomst tussen [thuiszorg] en

4.7. Uit het vorenstaande volgt dat het UWV

achtergrond kan de brief van 11 april 2010

appellante.

bij bestreden besluit 2 aan appellant ten

niet worden aangemerkt als een op zichzelf

2. De rechtbank heeft in de aangevallen uit-

onrechte WW-uitkering heeft geweigerd op de

staande aanvraag als bedoeld in artikel 1:3,

spraak het beroep van appellante onge-

grond dat aan zijn werkloosheid een arbeids-

derde lid, van de Awb, maar moet deze wor-

grond verklaard.

rechtelijke dringende reden ten grondslag lag.

den gezien als een herhaling van al eerder in

3. Appellante heeft in hoger beroep naar

Van verwijtbare werkloosheid in de zin van

die procedure aangevoerde argumenten. Nu

voren gebracht dat het college in overleg

artikel 24, tweede lid, aanhef en onder a, van

er geen sprake was van een aanvraag als

met [thuiszorg] besloten heeft tot een

de WW is geen sprake. Hiermee is ook komen

bedoeld in artikel 1:3, derde lid, van de Awb,

bezuiniging in de vorm van een eigen risico,

vast te staan dat het Uwv bij bestreden

heeft het Uwv ook geen dwangsom verbeurd

waardoor appellante zelf mogelijk meerdere

besluit 1 aan appellant ten onrechte een

op grond van artikel 4:17 van de Awb.

keren per jaar afwezigheid van de hulp

voorschot WW heeft geweigerd, aangezien alle in 4.5.1 en 4.5.2 genoemde feiten en omstandigheden toen al bekend waren.

gedurende maximaal twee weken moet

180

5. Omdat voor de bepaling van het recht van

opvangen. Dit levert een verschraling op van de voorziening hulp in de huishouding. Over de aanpassing is bovendien overleg

appellant op een WW-uitkering met ingang

24 december 2014, nr. 14/3028 WMO

geweest tussen het college en [thuiszorg].

van 3 januari 2011 diverse gegevens nodig

(mrs. Venema, Van Zeben-de Vries, ’t Hooft)

De Wmo voorziet in een rechtsgang tegen

zijn waarover de Raad niet beschikt, kan hij


deze aanpassing van de hulp en de aan

niet zelf in de zaak voorzien. Het UWV zal

appellante gerichte brief van 10 april 2013.

daarom met toepassing van artikel 21, zesde

De brief van de thuiszorgorganisatie is niet

Zou er geen sprake zijn van een besluit dan

lid, van de Beroepswet worden opgedragen

aan te merken als een besluit in de zin van

zou er ook geen rechtsbescherming zijn

om met inachtneming van hetgeen in deze

art. 1:3 Awb, omdat geen sprake is van een

tegen de verschraling. Appellante heeft ver-

uitspraak is overwogen een nieuwe beslissing

schriftelijke beslissing van een bestuursor-

wezen naar uitspraken van de Afdeling

op bezwaar te nemen.

gaan inhoudende een publiekrechtelijke

bestuursrechtspraak van de Raad van State

rechtshandeling.

(AB 1996/136) en de Raad (AB 2006/424). 4.1. De Raad komt tot de volgende

(Awb 1:3 Awb)

beoordeling. 4.2. Het geschil gaat over de vraag of de brief van [thuiszorg] van 10 april 2013 is

214


Rechtspraak

aan te merken als een besluit. De Raad is

4.3. Een vergelijking met de beide door

van oordeel dat de brief niet is aan te mer-

appellante aangehaalde uitspraken gaat niet

ken als een besluit in de zin van artikel 1:3

op nu in die zaken sprake was van een

van de Awb. De Raad onderschrijft de over-

geheel andere wettelijke en feitelijke situa-

wegingen van de rechtbank dat zij geen aan-

tie. De inhoud van de gedingstukken en het

knopingspunten heeft kunnen vinden voor

verhandelde ter zitting mede in aanmerking

de opvatting dat sprake is van een schrifte-

genomen bestaat er in dit geval geen aanlei-

lijke beslissing van een bestuursorgaan

ding om een bevoegdheid van de zorgleve-

inhoudende een publiekrechtelijke rechts-

rancier aan te nemen tot het wijzigen van

handeling en dat ook geen besluit van het

de zorgtoekenning die door het college is

college aan te wijzen is waarin de in het

vastgesteld op grond van het bepaalde bij

kader van de Wmo vastgestelde omvang van

en krachtens de Wmo. Anders dan in de bei-

de toegekende aanspraak op hulp in de

de door appellante aangehaalde uitspraken

huishouding is gewijzigd. Het college heeft

is geen sprake van een rechtsbeschermings-

ter zitting van de Raad nog eens bevestigd

tekort nu het college, zoals ook ter zitting

dat het volledig verantwoordelijk blijft voor

nogmaals bevestigd, ten aanzien van de aan

de vastgestelde, niet gewijzigde zorgtoeken-

appellante toegekende − onder 1.1 vermel-

ning. De brief van [thuiszorg] doet niet af

de − Wmo-voorziening onverkort aanspreek-

aan de op artikel 4 van de Wmo gebaseerde

baar blijft.

compensatieplicht van het college en het college kan op het resultaat worden aangesproken.

AANWIJZINGEN VOOR AUTEURS Het verdient aanbeveling vóór het inzenden van artikelen contact op te nemen met het redactiebureau; dit kan dubbel of vergeefs werk voorkomen.

• Opinies zijn in beginsel gebonden aan de omvang van één pagina. Dit is 800 woorden. • Bijdragen voor de rubriek O&M omvatten maximaal 1200 woorden. • Bijdragen voor de rubriek Reacties blijven binnen de 600 woorden

Het NJB kent verschillende soorten hoofdartikelen. Voor alle artikelen

en een naschrift binnen de 300 woorden.

geldt dat de auteur in de eerste alinea’s duidelijk maakt aan de NJBlezers waarom dit artikel interessant is om verder te lezen.

- Noten kunnen alleen bij artikelen worden geplaatst; daarin geen meningen, toelichtingen of andere uitweidingen, maar alleen

• Wetenschappelijke artikelen: omvang inclusief notenapparaat 3 000 tot maximaal 5 000 woorden. Uitgebreidere versies kunnen op de NJB-site worden geplaatst. Deze artikelen voldoen aan de maatstaven van het wetenschappelijk forum. Zij vermeerderen de

vindplaatsen. - Meestal ontvangt de auteur binnen 1 maand bericht of de inzending zal worden geplaatst. - Artikelen of andere bijdragen die elders in dezelfde of vrijwel dezelf-

bestaande kennis met relevante nieuwe inzichten die methodisch

de vorm zijn of worden gepubliceerd worden niet aanvaard.

worden verantwoord.

Bij inzending dient vermeld te worden of en waar het artikel of de

Auteurs van wetenschappelijke artikelen kunnen de redactie verzoeken hun artikel aan peer review te laten onderwerpen. Meer informatie op www.njb.nl onder Voor Auteurs • Lessen voor de praktijk: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2 500 woorden. Dit is een analyse van een expert met als doel de praktijk te informeren over ‘best practices’. • Focus: indicatie van de omvang inclusief notenapparaat 2500 woor-

andere bijdrage eveneens ter plaatsing is aangeboden. - Auteurs die bij een zaak of onderwerp waarover zij in het NJB willen schrijven, betrokken zijn of zijn geweest, dienen dat in een voetnoot te vermelden met een korte uitleg van de aard van hun betrokkenheid. - Het al dan niet op verzoek van de redactie aanbieden van artikelen aan het NJB impliceert toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB.

den. Deze artikelen geven een schets en ordening van interessante actuele ontwikkelingen in een deelgebied. • Essays: indicatie van de omvang 3 000 woorden. Dit is een prikkelende beschouwing over een breder onderwerp. Verwijzingen staan

Een uitgebreide toelichting op het bovenstaande is te lezen in de brochure Schrijven voor het NJB, te vinden op www.njb.nl onder Voor Auteurs

bij voorkeur in de tekst zelf.


215

181

Boeken

Klagen over politie en justitie In deze publicatie wordt nader ingegaan op het klachtrecht op het terrein van politie en justitie. De klager heeft sinds de inwerkingtreding van hoofdstuk 9 Awb op 1 juli 1999 recht op een behoorlijke klachtbehandeling door het bestuursorgaan zelf, het zogenoemde intern klachtrecht. Daarnaast wordt ook het externe klachtrecht besproken. De klager heeft namelijk recht op een onafhankelijke, externe behandeling van zijn klacht, het zogenoemde extern klachtrecht. Op het terrein van politie en justitie fungeert daartoe sinds 1982 de Nationale ombudsman. Op het werkterrein van politie en justitie zijn veel verschillende organisaties werkzaam, die ook veelal een eigen klachtenregeling kennen. In deze publicatie is geprobeerd hier zoveel mogelijk recht aan te doen: van het klagen over de politie, de Koninklijke Marechaussee en de Rijksrecherche tot het klagen over het Ministerie van Veiligheid en Justitie en de rechterlijke macht. mr. Frank Dooren en mr. dr. Yvonne van der Vlugt Capita Selecta Handboek Strafzaken, deel 87 Kluwer 2015, 122 p., € 17,50 ISBN 978 90 1312 861 1

Criminal liability for serious traffic offences Essays on Causing Death, Injury and Danger in Traffic The traffic context presents legislators with numerous controversial issues. One such issue is when severe consequences are matched with low moral culpability. How should the law deal with a driver who kills someone because she failed to see the person when looking (momentary inattention)? Another controversial issue concerns highly culpable behaviour that remains without serious consequences. How should the law cope with a driver who nearly kills someone when overtaking recklessly? Courts dealing with serious traffic offences face equally difficult questions. The traffic context generates many hard cases that call

216


the outermost boundaries of general doctrinal concepts like intent, negligence or causation into question. Alwin van Dijk en Hein Wolswijk Eleven International Publishing 2015, 228 p., € 65 ISBN 978 94 6236 466 0

Freedom and its enemies The Tragedy of Liberty Contemporary Western constitutional systems promised a liberty-based political and social order. Yet over time, liberty has turned into a selfdestructive force, as rights claims have been increasingly advanced not to defend negative liberties, but to demand positive action from governments to promote freedom or righteous causes. This book reflects on the demise of liberty from the perspective of political practice and through the lenses of political theory, constitutional law and human rights. The authors contemplate key problems from the broader perspective of constitutionalism and liberty, address the tension between liberty and dignity, and bring case studies on particularly challenging issues to the discussion. Renáta Uitz Eleven International Publishing 2015, 232 p., € 67,50 ISBN 978 94 6236 432 5

De praktijk van de twee-wegenleer Nieuwe perspectieven op de privaatrechtelijke bevoegdheden van de overheid De overheid maakt met regelmaat gebruik van het privaatrecht om haar publieke belangen te verwezenlijken. Zo is niet ongebruikelijk dat de overheid contracten sluit over overheidseigendommen en handhaaft via de actie uit onrechtmatige daad. Dat de overheid van het privaatrecht gebruikmaakt, is bediscussieerd. In de juridische literatuur is meermaals gewezen op het gebrek aan essentiële waarborgen in het privaatrecht, zoals legaliteit (voorafgaande wettelijke verankering) en specialiteit (doelgebondenheid). Desondanks legt de Hoge Raad de privaatrechtelijk handelende overheid tot diep in de jaren ‘80 geen

strobreed in de weg. De Hoge Raad accepteert de tweewegenleer: de overheid heeft in beginsel een vrije keuze tussen het publiekrecht en het privaatrecht. Zelfs als een publiekrechtelijke weg bestaat, mag de overheid in die tijd naar haar privaatrechtelijke bevoegdheden grijpen. In de jaren ’80 maakt de Hoge Raad een omslag. De tweewegenleer blijft weliswaar overeind, maar de Hoge Raad accepteert steeds meer uitzonderingen op het uitgangspunt van de leer dat de privaatrechtelijke weg vrijelijk begaanbaar is. Twee recente arresten van de Hoge Raad werpen nieuw licht op de tweewegenleer. In het arrest Amsterdam/ Geschiere (2009) snoert de Hoge Raad – in lijn met de jurisprudentie van na de jaren ’80 – de privaatrechtelijke mogelijkheden van de overheid in. In het arrest Hoogheemraadschap van Rijnland/Götte (2012) bezigt de Hoge Raad opvallenderwijs – net als in de periode voor eind jaren ’80 – daarentegen een zeer ruimhartige benadering ten aanzien van gebruik het privaatrecht door de overheid. De auteur gaat onder meer in op de achtergrond en praktische betekenis van deze twee arresten voor het overheidsprivaatrecht. mr. Max Theunisse Celsus juridische uitgeverij 2015, x + 190 p., € 32,50 ISBN 978 90 8863 156 6

Privacy in de zorg Van wie is uw medisch dossier? Dit boek beschrijft een drietal grootschalige informatiseringsprojecten in de zorg. Door de manier waarop ze zijn ontworpen en worden gebruikt, ondermijnen deze projecten het medisch beroepsgeheim en de privacy van patiënten, zo stelt de auteur. De publicatie is gebaseerd op privacythema’s in de zorg die in de afgelopen jaren zijn gevolgd door het Platform Bescherming Burgerrechten, een netwerk van organisaties op het terrein van burgerrechten en privacy, opgericht door het Humanistisch Verbond. Centraal staan drie dossiers: het DBCdeclaratiesysteem, het Elektronisch Patiëntendossier en de decentralisatie van zorgtaken m.i.v. 2015. Ronald Huissen BV Uitgeverij SWP 2014, 88 p., € 13,90 ISBN 978 90 8850 575 1

Tijdschriften

182 Burgerlijk (proces)recht WPNR 146e jrg. nr. 7045, 3-10 januari 2015 Themanummer: Strikken voor Hartkamp – 25 jaar na zijn toetreding als lid van de redactie neemt Arthur Hartkamp afscheid van WPNR. Hartkamp heeft in de afgelopen kwart eeuw veel aan de ontwikkeling van het Nederlandse privaatrecht bijgedragen. Niet alleen door de conclusies die hij als advocaat-generaal, later als procureur-generaal bij de Hoge Raad in veel civielrechtelijke zaken heeft genomen, maar ook door zijn andere bijdragen aan het rechtswetenschappelijke debat in de vorm van boeken en tijdschriftartikelen. De laatste jaren richtte hij zich vooral op het Europees privaatrecht. Ter ere van zijn afscheid is dit themanummer uitgebracht dat is gewijd aan de verbindingen – de strikken – die tussen diverse privaatrechtelijke gebieden kunnen worden gelegd. Er is een ruim palet aan bijdragen ontstaan, waarin behalve met het privaatrecht ook op een of andere wijze een verbinding met Hartkamp is gelegd. Dr. mr. G.C.C. Lewin Verstrikt tussen het burgerlijk recht en het burgerlijk procesrecht: moet de rechter ambtshalve de absolute nietigheid van een rechtshandeling vaststellen? – Absolute nietigheid is: nietigheid die jegens iedereen werkt (erga omnes). Soms wordt met de term absolute nietigheid iets anders bedoeld: nietigheid die van rechtswege werkt (ipso jure). Volgens schr. geldt in beide betekenissen van de term dat de rechter aan wie ten processe blijkt dat een rechtshandeling absoluut nietig is, niet altijd verplicht is die nietigheid vast te stellen. Soms is hij daartoe verplicht, soms is hem dat verboden. In veel gevallen staat het hem vrij eerst een partijdebat erover uit te lokken. Schr. geeft een aantal voorbeelden. De bespreking heeft slechts betrekking op de procedure in eerste aanleg. Mr. V. van den Brink Enkele opmerkingen naar aanleiding van het verbod op staatssteun – Het onderwerp dat schr. in deze

bijdrage aansnijdt, een tweetal gevallen van staatssteun, houdt met ‘Europese’ nietigheden verband. Ook hier gaat het om de vraag hoe het eigenlijk werkt, dat nationale instrumentarium dat ervoor moet zorgen dat Europese regels en beginselen doorwerken in onze nationale horizontale privaatrechtelijke verhoudingen. Prof. mr. drs. C.H. Sieburgh Nul, één, drie, veel. De gevalsgebonden benadering van samenhangende rechtsverhoudingen – Het is algemeen aanvaard dat een overeenkomst een juridisch verschijnsel is dat niet alleen gevolgen heeft voor de contractsluitende partijen. Zij kan gevolgen hebben voor de betrekkingen tussen (een van de) partijen en derden. De rechtsgrond voor een aldus ontstane verbintenis kan overeenkomstenrechtelijk van aard zijn. De andere mogelijkheid is dat een onrechtmatige daad de rechtsgrond is voor een tussen partijen en derden bestaande rechtsverhouding. Wat dat laatste betreft: het bestaan van een overeenkomst heeft invloed op de zorgvuldigheid die van een derde jegens (een van de) partijen bij de overeenkomst gevergd kan worden. Omdat een contractuele verhouding in het rechtsverkeer een schakel kan vormen waarmee de belangen van derden verbonden kunnen zijn, wordt bovendien hetgeen de maatschappelijke zorgvuldigheid eist van (een van de) partijen jegens derden mede ingekleurd door het bestaan van de overeenkomst. Mr. H.J. van Kooten Over de rol van concordantie van rechtspraak bij de invulling van leemtes in de wet – In deze bijdrage plaatst schr. enige opmerkingen en beschouwingen over de rol van het beginsel van concordantie van rechtspraak bij de invulling van leemtes in de wet door de burgerlijke rechter, naar aanleiding van het arrest van de Hoge Raad en de conclusie van A-G mr. Vlas in een Arubaanse aanvaringszaak. Mr. P.T.J. Wolters De strikken van de redelijkheid en billijkheid – Deze bijdrage gaat over de redelijkheid en billijkheid. De redelijkheid en billijkheid speelt een grote rol in het Nederlandse privaatrecht. Deze rol blijkt uit diverse bepalingen in het BW. Zij verwijzen bij uiteenlopen-

de onderwerpen naar de invloed van de redelijkheid en billijkheid. Mr. M.M. Stolp De zorg van een zorgvuldig commissaris – Commissarissen dienen zich bij de vervulling van hun taken te richten op het belang van de vennootschap en de met haar verbonden onderneming. Onder andere uit art. 2:8 BW vloeit een zorgplicht voor commissarissen voort jegens de vennootschap en degenen die daarbij zijn betrokken. Daarnaast geldt voor een commissaris dat zijn onbehoorlijke taakvervulling onrechtmatig kan zijn jegens derden. De bepalingen impliceren dat iedere commissaris gehouden is tot een behoorlijke, zorgvuldige uitoefening van zijn taak.

183 Fiscaal recht Trema 37e jrg. nr. 10, december 2014 Mr. L.J.A. Pieterse Handboek ‘Fiscaal procesrecht’ – Recent is een ingrijpende nieuwe bewerking verschenen van het handboek ‘Fiscaal procesrecht’. Deze bewerking is tot stand gekomen door de inbreng van vier bijzonder ervaren fiscalisten die dankbaar gebruik hebben gemaakt van de adviezen van Van den Berge, een bewerker van twee eerdere drukken van het boek. Deze bijdrage is een uitgebreide beschouwing op de herziene druk.

Weekblad Fiscaal Recht 144e jrg. nr. 7079, 8 januari 2015 Mr. V. Kloosterman, mr. drs. P. Ruige Tijd voor afschaffing van de houdsterverliesregeling? – In deze bijdrage maken schrs. de balans op ten aanzien van de houdsterverliesregeling die nu meer dan een decennium van kracht is. Aandacht wordt besteed aan de totstandkoming, de werking en de jurisprudentie met betrekking tot de houdsterverliesregeling. Schrs. vragen zich af of het niet tijd is voor afschaffing van de regeling in het licht van


217

Tijdschriften

recente wetsontwikkelingen. Mr. S.R. Abdoelkariem, F. Prinsen MSc Het hoofdhuis en de vaste inrichting in de btw: ‘With or Without You’ – Schrs. gaan in op de afbakening van de belastingplicht van hoofdhuis en vaste inrichting voor de BTW in een grensoverschrijdende situatie. De concrete vraag die zij bespreken is of het onder omstandigheden denkbaar is dat een vaste inrichting voor de heffing van BTW als een zelfstandig belastingplichtige kan worden aangemerkt, ondanks de juridische eenheid met het hoofdhuis. In aansluiting daarop behandelen zij de vraag of de verhouding tussen hoofdhuis en vaste inrichting wijzigt, indien één van beide onderdeel is van een fiscale eenheid BTW. In samenhang daarmee bespreken zij de behandeling van internationale kostendoorberekeningen tussen hoofdhuis en vaste inrichting mede in het licht van de onlangs gepubliceerde International VAT/GST Guidelines.

184 Handels- & economisch recht European Company Law 11e jrg. nr. 6, december 2014 L. Kolding Foged-Ladefoged, E. Werlauff Limitation of auditors’ liability – This article re-examines the question of whether rules on the limitation of auditors’ liability within the perspective of EU law are needed, and if so, which rules can provide an appropriate balance between the potential injured party’s interests and those of the auditing sector, including with respect to the fact that the insurance premiums associated with an unlimited liability must of course make the auditor’s tasks more expensive. A. Fomcenco Rise of new corporate vehicle: Public Benefit Corporation – So-called Public Benefit Corporations do not bring any revolutionary amendments to the way the traditional corporations are. But they repre-

218


sent a shift in the way our corporate mind and mentality is evolving. Despite the deficiencies in legislation, it must be ackknowledged that this new corporate vehicle indicates that for some corporations public benefit objectives become more important than profits. J. Nijland Governance of government undertakings. Ensuring public interests in the Netherlands, Germany and France – This article focuses on a specific group of legal entities entrusted with economic activities of public interest, namely government undertakings – for example the Dutch railways or Schiphol Airport. A certain amount of (in)direct government influence on these companies may however be desirable when ultimately the government remains politically accountable for (the services provided by) these companies. M. Lamandini The ESAs’ Board of Appeal as a blueprint for the quasi-judicial review of European financial supervision – The ESAs Board of Appeal is a joint body of the three Authorities that displays quasi-judicial functions ensuring internal enforcement of the rule of law within the Authorities and a final administrative review process for appeals relating to the ESAs decisions. It also works as a de facto filter for the ECJ, which retains however full competence over the legitimacy of the Acts adopted by the Authorities under article 263 TFEU.

Maandblad voor Vermogensrecht 24e jrg. nr. 12, december 2014 Mr. J. de Bie Leuveling Tjeenk Het csqn-verband in het financiële aansprakelijkheidsrecht – De Hoge Raad heeft voor massaschadegevallen als prospectusaansprakelijkheid en effectenlease het uitgangspunt van de aanwezigheid van het csqn-verband geformuleerd. In individuele geschillen bestaat geen behoefte om te werken met dat ‘uitgangspunt’, maar is wel sprake van een wisselwerking tussen de eisen die aan de zorgplicht worden gesteld en het aannemen van csqn-verband. Dr. drs. R.J. de Weijs, mr. T. Reker Civiel recht als ultimum remedium? Over de verstoorde verhouding

van de bankbreuk tot de pauliana – In deze bijdrage staat de opmars van het strafrecht binnen het faillissementsrecht centraal. Door deze opmars dreigt een vergaande gelijkschakeling tussen de faillissementspauliana en de bankbreukbepalingen. Ten onrechte dreigen daarbij schuldeisersbenadelende handelingen die met fraude niets te maken hebben, toch binnen het bereik van het strafrecht te komen. Mr. I. Tillema Cessie als instrument ter afwikkeling van massaschadezaken: in strijd met de openbare orde en goede zeden? – Het Landgericht Düsseldorf heeft onlangs in een kartelschadezaak een halt toegeroepen aan de cessie ter bundeling van massaschadeclaims. In het licht van enkele vergelijkbare, nog lopende procedures in Nederland en tegen de achtergrond van de nationale en Europese ontwikkelingen op het gebied van collectief verhaal staat schr. stil bij de vraag of de Nederlandse rechter tot eenzelfde conclusie komt als de Duitse rechter. Mr. drs. D.L.M.T. Dankers-Hagenaars De no-cure-no-payovereenkomst in verhouding tot de redelijkheidstoets bij de begroting van buitengerechtelijke kosten. Een analyse van HR 26 september 2014, ECLI:NL:HR:2014:2797 (De Jonge/ Scheper Ziekenhuis) – Welke betekenis moet worden toegekend aan de tussen de benadeelde en zijn belangenbehartiger overeengekomen no-cure-no-payovereenkomst bij de begroting van de buitengerechtelijke kosten op grond van art. 6:96 lid 2 sub b en c BW? Moet daarbij ook rekening worden gehouden met de overeengekomen vergoeding van 15% van het na een schikking verschuldigde schadebedrag? Die vraag komt aan de orde in het arrest De Jonge/Scheper Ziekenhuis van de Hoge Raad van 26 september 2014. De Hoge Raad bevestigt daarin dat een no-cure-no-payovereenkomst in letsel- en overlijdensschadezaken is toegestaan en dat bij de begroting van de redelijke kosten ter verkrijging van voldoening buiten rechte onder omstandigheden rekening moet worden gehouden met een overeengekomen vergoeding bestaande uit een percentage van het te verhalen schadebedrag.

Tijdschriften

NTER Nederlands Tijdschrift voor Europees recht 20e jrg. nr. 10, december 2014 Mr. dr. H. van Eijken De zaken S. en G. & O. en B.: Grenzeloze gezinnen en afgeleide verblijfsrechten – In de twee arresten, de zaak S. en G. en de zaak O. en B., die het Hof van Justitie het voorjaar van 2014 wees, worden het vrije verkeer van personen en afgeleide verblijfsrechten uitgebreid. Het Hof van Justitie oordeelt in deze zaken dat een weigering van een verblijfsrecht aan een familielid in de lidstaat van nationaliteit in strijd met het vrije verkeer van werknemers en Unieburgers kan zijn. Dat betekent dat een Unieburger, onder omstandigheden, een recht heeft op gezinshereniging in de lidstaat van zijn nationaliteit. Mr. dr. N. Saanen De nieuwe Algemene Groepsvrijstellingsverordening – De nieuwe Algemene Groepsvrijstellingsverordening, die op 1 juli 2014 in werking is getreden, bevat een forse uitbreiding van de categorieën steunmaatregelen die niet door de Europese Commissie hoeven te worden goedgekeurd voordat ze ten uitvoer mogen worden gelegd. In deze bijdrage worden de nieuwe categorieën kort besproken en wordt stilgestaan bij de betekenis van deze nieuwe verordening voor de Europese Commissie, de lidstaten en de nationale rechters.

Vennootschap & Onderneming 24e jrg. nr. 12, december 2014 Mr. S.T.J. van Roessel Aansprakelijkheid van de indirecte bestuurder: rechtstreeks of via artikel 2:11 BW? – Schr. bespreekt aan de hand van een drietal arresten de mogelijkheden voor het aansprakelijk stellen van een indirect bestuurder van een vennootschap. Mr. A.C. Noordzij Beursnoteringen van (biotech- en andere) NV’s op NASDAQ; enkele aandachtspunten – In deze bijdrage bespreekt schr. een aantal keuzes en (aanvullende)

boord van koopvaardijschepen (Vessel Protection Detachments) – Sinds maart 2011 zet Nederland militaire beveiligingsteams, zogenaamde Vessel Protection Detachments (VPDs), in op koopvaardijschepen die onder de vlag van het Koninkrijk varen. Deze teams bieden bescherming tegen de dreiging van piraterij voor de kust van Somalië en op de Indische Oceaan. Deze manier van inzet roept een aantal vragen op betreffende de toepassing van het (internationaal) recht. Dit artikel gaat in op enkele van deze vragen. In het bijzonder wordt aandacht besteed aan de rechtsgrondslag voor de inzet, geweldgebruik, de relatie tussen de kapitein van het koopvaardijschip en het VPD, en de status van VPDs.

verplichtingen van de Nederlandse biotech- en andere vennootschappen die een beursnotering in de Verenigde Staten beogen. Mr. M.A.C. Stapel, mr. T. Thuijs Collectief schadeverhaal in Nederland: we zijn er bijna, maar nog niet helemaal – Schrs. bespreken het voorontwerp wetsvoorstel afwikkeling massaschade in een collectieve actie en gaan zij – vanuit het perspectief van de schadeveroorzakende partij – kritisch in op enkele elementen van dit voorontwerp. Mr. drs. R.J. Bondrager Fiscale zaken bij de civiele rechter – Besproken worden een drietal opvallende zaken waarin fiscaliteit een rol speelde en de burgerlijke rechter een uitspraak moest doen over fiscale bepalingen in een overeenkomst.

187

185

Omgevingsrecht Tijdschrift voor Bouwrecht

Intellectuele eigendom, mediarecht & informatierecht Berichten industriële eigendom 5e jrg. nr. 12, december 2014 Mr. G.H.M. Suelmann, mr. P.A.C.E. van der Kooij Het International Licensing Platform: een mijlpaal – In deze bijdrage staan schrs. stil bij enkele algemene karaktertrekken van het octrooi- en het kwekersrecht, ieder voor zich en in relatie tot elkaar, die een belangrijke factor hebben gevormd om tot de oprichting van het International Licensing Platform (ILP) te geraken. Daarna geven zij op hoofdlijnen de inhoud van de gemaakte afspraken weer.

186 Internationaal publiekrecht Militair Rechtelijk Tijdschrift 107e jrg. nr. 6, december 2014 Dr. M.C. Zwanenburg Enkele juridische aspecten van militaire beveiligingsteams aan

8e jrg. nr. 1, januari 2015 Mr. G.H.J. Heutink, mr. A. Franken van Bloemendaal De ladder voor duurzame verstedelijking nader beschouwd (Deel B). Vervolg op TBR 2014/128 – In TBR 2013/137 verscheen van schrs. een bijdrage over art. 3.1.6 lid 2 van het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) – de ladder voor duurzame verstedelijking – dat op 1 oktober 2012 in werking is getreden. Omdat sedert die eerste publicatie een relevante hoeveelheid Afdelingsuitspraken over de ladder voor duurzame verstedelijking het licht heeft gezien is een vervolgbijdrage geschreven in twee delen. Deel A is verschenen in TBR 2014/128. Daarin is ingegaan op de wijze waarop de Afdeling uitleg heeft gegeven aan de kernbegrippen die in de bijdrage in TBR 2013/137 aan de orde zijn gesteld op grond van de tekst van de bepaling, de toelichting en de wetshistorie. In deze bijdrage, Deel B, behandelen schrs. uit de bloemlezing van de Afdelingsuitspraken de materiële aspecten. Mr. T.H.H.A. van der Schoot Gebiedsaanwijzing voor modernisering of vervanging van bouwwerken. Onbekend maakt onbemind – Volgens de memorie van toelichting bij de Omgevingswet gaat de


219

Tijdschriften

aandacht in de bouwsector verschuiven van grootschalige nieuwbouw naar beheer en (her)ontwikkeling van bestaande bouw. We gaan een toekomst tegemoet waarbij veel bestaande panden en locaties moeten worden aangepakt al dan niet met behoud van de bestaande functies/bestemmingen en bouwwerken. Het doel is om kwaliteitsverbeteringen en verbeteringen op het gebied van duurzaamheid tot stand te brengen en om leegstand en verpaupering tegen te gaan. Mr. J.W. Bitter Modernisering van het arbitragerecht (Deel 2). De wet van 2 juni 2014; wijzigingen in Boek IV Rv. (de Arbitragewet). En in bepalingen de arbitrage betreffende in de boeken 3, 6 en 10 BW – In het eerste deel van dit artikel werd de historie van de modernisering van het Arbitragerecht kort besproken, waarna een selectie van de wijzigingen in Boek IV Rv. aan de orde kwam. In dit tweede deel worden de wijzigingen buiten Boek IV Rv. besproken. De wijzigingen buiten Boek IV Rv. betreffen respectievelijk (i) de verjaring van rechtsvorderingen bij uitspraken tot onbevoegdheid wegens de (on)geldigheid van een arbitraal beding (artt. 3:316 lid 4 en 319 lid 3 BW), (ii) de vernietigbaarheid van arbitrale bedingen in algemene voorwaarden (art. 6:236 sub (n) BW (nieuw)), (iii) het recht dat van toepassing is op de overeenkomst tot arbitrage (art. 10:166 BW (nieuw)) en (iv) de bevoegdheid van rechtspersonen naar internationaal publiekrecht om arbitrageovereenkomsten te sluiten. Ook de evaluatie, een aantal algemene opmerkingen en arbitrages volgens de ARRvA komen nu aan bod. Prof. A. Lavers PhD. D.Litt Developments in resolution of construction contract disputes in the United Kingdom and Ireland – De Europese Vereniging voor Bouwrecht vergaderde in oktober 2014 in Milaan en had als onderwerp voor het jaarlijkse congres: ‘Construction Contract, Arbitration and ADR (Alternative Disputes Resolution)’. Tijdens deze bijeenkomst zijn vanuit verschillende landen van de Europese Unie voordrachten gehouden. Eén daarvan is de voordracht van A. Lavers, die met name aandacht

220


schenkt aan het sinds enkele jaren in het Verenigd Koninkrijk bestaande fenomeen van ‘adjudication’. In de Engelse bouwrechtspraak is dat fenomeen niet meer weg te denken.

190 Sociaal Recht Juridisch up to Date

188 Rechtsgeschiedenis Militair Rechtelijk Tijdschrift 107e jrg. nr. 6, december 2014 Prof. dr. C.G. Roelofsen Nederland in de Eerste Wereldoorlog: een neutrale staat klampt zich vast aan het recht – Aanleiding voor dit artikel is de herdenking van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Een overzicht van de Nederlandse reacties op de ontwikkeling van het oorlogsrecht in 19154-1918 is wellicht ook nuttig bij de analyse van actuele ontwikkelingen. In deze bijdrage is niet alleen een commentaar te vinden op enige rechtsvragen die een rol speelden in het Nederlands beleid tijdens de Eerste Wereldoorlog of die voor de opstelling van Nederland van groot belang waren, maar ook enige opmerkingen over de contemporaine praktijk.

189

Nr. 1, 8 januari 2015 Mr. W. Hafkamp-van der Zwaard Wet- en regelgeving Sociaal recht: de stand van zaken 2015 – In dit overzicht van de wet-en regelgeving op het terrein van het sociaal recht bespreekt schr. eerst de gevolgen van de inwerkingtreding van de Wet Werk en Zekerheid op 1 januari 2015 met onder meer aandacht voor de transitievergoeding, de beperking van de ketenregeling en de introductie van een bedenktermijn beëindigingsovereenkomst. Voorts worden de wijzigingen in het ontslagrecht besproken en van de Wet Arbeid en Zorg in verband met de modernisering van de regelingen voor verlof en arbeidstijden. Daarnaast gaat schr. in op enkele sinds kort in werking getreden wetten. In dit kader bespreekt schr. kort de gevolgen van de invoering van de Participatiewet en de Werkkostenregeling. De Wet Normering Topinkomens-II (WNT-II), de opvolger van WNT-I, treedt nog niet in werking op 1 januari 2015. Tot slot wordt kort stilgestaan bij de wetsvoorstellen ‘Wet versnelde verhoging van de AOW-leeftijd’, ‘Wet beloningsbeleid financiële ondernemingen’ en ‘Wet invoering beschikking geen loonheffingen’

Rechtspleging & procesrecht

Tijdschrift voor Arbeid & Onderneming

Trema

3e jrg. nr. 4, december 2014 Mr. dr. J.H. Even Driekwart dwingend ontslagrecht – Een lang gekoesterde wens in geledingen van de Nederlandse arbeidsrechtpraktijk is het van driekwartdwingend recht maken van het ontslagrecht. Deze wens is bij de Wwz, in elk geval gedeeltelijk, in vervulling gekomen. Bij cao (i) kan een ontslagcommissie in het leven worden geroepen, (ii) kunnen (van afspiegeling) afwijkende selectiecriteria bij boventalligheid worden ontworpen en (iii) kunnen eigenstandige beëindigingsvergoedingen worden geïntroduceerd die afwijken van de transitievergoeding. Het drieluik ontslaginstantie, selectiemethode en ontslagvergoeding is dus van driekwart dwingend

37e jrg. nr. 10, december 2014 Mr. M.M. van Maurik Klagen over de rechtspraak. Een stand van zaken – In Trema maart 2013 is aandacht besteed aan de aanbevelingen van de projectgroep Kwaliteit en Eenheid Klachtenbehandeling Rechtspraak ‘Klagen helpt’. In dit artikel bespreekt schr., landelijk klachtcoördinator Rechtspraak, de huidige stand van zaken en de ontwikkelingen in het klachtenverloop sinds 2005 en worden aan de hand van casus de leereffecten van klachten bezien.

Tijdschriften

recht geworden; een ontslag-cao lonkt. Hoe aanlokkelijk dit wellicht voor menig werkgever mag lijken, het systeem is niet geheel van uitdagingen ontbloot. Twee daarvan worden in deze bijdrage besproken: de gebondenheid (van werknemers) aan ontslag-cao’s en de grenzen aan de inhoud van dergelijke cao’s. Deze uitdagingen worden in beeld gebracht en mogelijke oplossingen dan wel oplossingsrichtingen hiervoor worden gesuggereerd. Aan het slot worden nog enkele opmerkingen gemaakt over de legitimiteit van deze introductie van driekwart dwingend ontslagrecht. Eerst worden de wijzigingen onder de Wwz kort aangestipt. Prof. mr. R.A.A. Duk Medezeggenschap en multinationals: hypocrisie helpt – Deze bijdrage vormt de uitwerking van een voordracht die schr. op 23 april 2014 hield, toen de sluiting van de sigarettenfabriek van Philip Morris in Bergen op Zoom nog maar een voornemen was en veel oppositie opriep. Het is aan de rechter, en daarmee uiteindelijk aan de Hoge Raad, om te bepalen in welke omstandigheden besluitvorming bij multinationals zodanige (directe of ook indirecte?) effecten op in Nederland gevestigde ondernemingen heeft dat het adviesrecht eerder aan de orde komt dan eerst wanneer het komt tot op dat concernbeleid voortbouwende eigen be sluitvorming van de Nederlandse ondernemer. Deze beschouwingen strekken er daarom vooral toe op dat punt te waarschuwen voor een te grote exportpretentie. Niet alleen leidt dat tot irritatie bij de betrokken concerns en hun nationale overheden, maar het noopt de rechter ook zich in te laten met besluitvorming waarover voor hem niet alleen weinig zinvols te beslissen valt, maar ook in redelijkheid niet mag worden verwacht dat al te grote exportpretenties van Nederlands recht worden geaccepteerd. Daarom gaat het op dit gebied naar oordeel van schr. om toepassing van de – niet voor niets in het Engels geformuleerde – wijsheid dat ‘(f)ools rush in where angels fear to tread’. Bescheidenheid siert (ook) de rechter. Mr. E.F. Grosheide Europa’s spagaat: vrije mededinging versus werknemersbescherming – Deze bijdrage gaat over twee ver-

schillende doelstellingen die de Europese Unie nastreeft: het waarborgen van de vrije mededinging en het bieden van een zekere sociale bescherming. Centraal staat de frictie tussen het collectieve-arbeidsovereenkomstenrecht en het mededingingsrecht. Zonder collectieve arbeidsovereenkomsten (cao’s) kan de situatie ontstaan dat werknemers die werkzaam zijn in hetzelfde bedrijf en die exact hetzelfde werk verrichten onderling moeten concurreren op loon en andere arbeidsvoorwaarden. Cao’s hebben derhalve een beschermende werking jegens werknemers en zorgen voor rust op de arbeidsmarkt. Het mededingingsrecht gaat uit van een heel ander principe. Het leidende idee is dat vrije mededinging leidt tot de productie van goederen en het aanbieden van diensten tegen de optimale prijs. Afspraken die de concurrentie op de markt beperken, zijn slecht voor consumenten en belemmeren daarmee de economische groei. Het Hof van Justitie heeft in 1999 bepaald dat een collectieve overeenkomst die is gesloten tussen werkgevers- en werknemersorganisaties niet onder het kartelverbod van art. 85 lid 1 EG-verdrag (thans art. 101 lid 1 VWEU, en vergelijk art. 6 lid 1 Mededingingswet) valt als: 1) de collectieve overeenkomst het product is van collectieve onderhandelingen tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en 2) de overeenkomst rechtstreeks bijdraagt aan de verbetering van werkgelegenheids- en arbeidsvoorwaarden van werknemers. Deze voorwaarden zijn cumulatief. De reikwijdte van deze zogenoemde cao-exceptie is ter discussie gesteld in een civiel geding dat FNV Kunsten Informatie en Media heeft aangespannen tegen de Staat der Nederlanden. Deze bijdrage bespreekt eerst het verloop van de procedures en wordt gevolgd door commentaar op de conclusie van A-G Wahl en het arrest van het Hof van Justitie.

191 Staats- & bestuursrecht Trema 37e jrg. nr. 10, december 2014 Prof. dr. Ch.W. Backes, mr. E.M.J. Hardy, dr. mr. A.M.L. Jansen, mr. S. Polleunis Toepassing van de bestuurlijke lus

– Bijna vijf jaar geleden is de bestuurlijke lus in de Awb geïntroduceerd. In opdracht van het WODC heeft een team onderzoekers van de Universiteit Maastricht een evaluatieonderzoek verricht naar het gebruik van deze rechtsfiguur. In dat kader is ook gekeken naar het recht in België en Duitsland. Deze bijdrage gaat in op twee aspecten. Het eerste betreft het opvallende onderzoeksresultaat dat de (relatieve) frequentie en de wijze van toepassing van de lus tussen individuele bestuursrechters en rechterlijke colleges sterk verschillen. De vraag rijst of die verschillen kunnen worden verklaard en of ze uit een oogpunt van gelijkheid en rechtszekerheid aanvaardbaar zijn. Het tweede aspect betreft een deel van het rechtsvergelijkend onderzoek waarin verslag wordt gedaan van de wijze van finale geschilbeslechting door de Duitse bestuursrechter.

192 Straf (proces)recht, penitentiair recht & criminologie Justitiële Verkenningen 40e jrg. nr. 6, december 2014 Themanummer: 40 jaar JV – Ter gelegenheid van het 40-jarig jubileum van Justitiële Verkenningen (JV) wordt de blik naar binnen gericht en dit laatste themanummer van de 40e jaargang gewijd aan het tijdschrift zelf. Daar zijn twee redenen voor. De eerste is het vermoeden dat zo’n terugblik een heel aardig tijdsbeeld kan opleveren van maatschappelijke ontwikkelingen en discussies, in het bijzonder op het terrein van justitie, (straf)recht en criminologie. Ten tweede markeert dit 40-jarig jubileum een belangrijk omslagpunt voor het besluit van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) om met ingang van 1 januari 2015 het tijdschrift niet langer in gedrukte vorm te verspreiden. Uit de bijdrage De vier V’s van Justitiële Verkenningen van Frans van Leeuw blijkt dat de WODC zich zal inspannen om de


221

Tijdschriften

webomgeving van JV zodanig aantrekkelijk en gebruiksvriendelijk te maken dat maximaal kan worden geprofiteerd van de digitale zegeningen. Het doel is vanuit die vier V’s naar de afgelopen decennia JV te kijken: V1 staat voor Vasthoudendheid, V2 voor Verdieping, V3 voor Vernieuwing en V4 voor Verbreding. Het jubileumnummer markeert tevens het afscheid van Bert Berghuis als redactielid. In zijn bijdrage Een einde aan een lange relatie geeft hij een korte analyse van de veranderende rol van het WODC door de jaren heen en de positie van JV daarbinnen. Albert Klijn en Frits Huls hebben in Er is er een jarig! een ABC gemaakt waar je als lezer met hinkstapsprongen doorheen kunt. Door hun aanpak is het verhaal over de geschiedenis van JV een caleidoscoop aan ‘kleine’ verhalen, getuigenissen, observaties, trendanalyses en ‘harde’ cijfers geworden.

NTER Nederlands Tijdschrift voor Europees recht 20e jrg. nr. 10, december 2014 Mr. dr. V. Glerum De balans van tien jaar Europees aanhoudingsbevel: efficiency en rechtsbescherming in balans? – Na tien jaar Europees aanhoudingsbevel (EAB) onderzoekt deze bijdrage of de vereenvoudiging en versnelling van de justitiële samenwerking in strafzaken in evenwicht zijn met de rechtsbescherming van de opgeëiste persoon. Waar het Hof van Justitie vooral uitgaat van het vertrouwen in de nationale rechtsorde van de uitvaardigende lidstaat, volgt uit recente Uniewetgeving dat dit vertrouwen soms onvoldoende is. Ook de oplossingen van de Uniewetgever richten zich hoofdzakelijk op rechtsbescherming in de uitvaardigende lidstaat. Voor het evenwicht tussen efficiency en rechtsbescherming is vooral een in de uitvoerende lidstaat toe te passen weigeringsgrond inzake grondrechtenschendingen van groot belang. Prof. mr. J. Boksem Recht op toegang tot een advocaat in het strafproces. Enkele gedachten naar aanleiding van de implementatie van Richtlijn 2013/48/EU. – Op 22 oktober 2013 werd Richtlijn 2013/48/EU vastgesteld. Deze Richtlijn bevat onder meer minimum-

222


voorschriften betreffende het recht van de verdachte op toegang tot een advocaat in strafprocedures. De advocaat moet op zijn beurt de fundamentele aspecten van de verdediging onverkort kunnen waarborgen. De Richtlijn dient uiterlijk op 27 november 2016 in de nationale wetgeving te zijn geïmplementeerd. In deze bijdrage wordt stilgestaan bij de (mogelijke) gevolgen van de implementatie van de Richtlijn voor de Nederlandse rechtsorde.

Proces 93e jrg. nr. 6, december 2014 M. Althoff Ere wie ere toekomt. Een kritische analyse over de relatie tussen eer, geweld en gender – In de criminologie en strafrechtswetenschappen krijgen culturele benaderingen enorme aandacht en een bijzondere verklaringskracht toegewezen. In het verlengde van de culturele verklaringen komt het fenomeen eer aan bod, dat verbonden wordt met de etnische afkomst van de dader. Eer en cultuur worden hier gebruikt om geweld en criminaliteit te verklaren. Er wordt van uitgegaan dat de meerderheid van deze daders mannen zijn met een specifieke etnische (niet-westerse) achtergrond en de meerderheid van de slachtoffers geëmancipeerde vrouwen. Janssen spreekt in deze context van een etnocentrische vereenvoudiging door de functies van eercodes te reduceren tot vrouwenonderdrukking door niet-westerse mannen. Maar er vindt nog een tweede vereenvoudiging plaats, namelijk een genderspecifieke. Eer en eercodes worden hier namelijk uitsluitend toegeschreven aan mannen. Mannelijke beelden van eer gelden als criminogene factoren. Een vraag die hieruit rijst is wat eer is als het geldt als een deugdelijk motief voor het plegen van geweld. Een tweede vraag is dan ook hoe en waarom geweld als eergerelateerd worden geduid; is eer als motief voor geweldpleging gendergerelateerd door deze aan mannelijkheid toe te schrijven? Een hiermee verbonden laatste vraag is dan wat mogelijk de meerwaarde is van een kritisch genderperspectief voor het thema eer en criminaliteit voor criminologie en strafrechtswetenschappen. J. Janssen, R. Sanberg

Nog meer sterke verhalen. Verhalen over eer en geweld zoals verteld op internet en zoals verteld door mannen – In deze bijdrage staan schrs. stil bij twee aspecten waaraan zij in een eerder artikel relatief weinig aandacht aan hebben besteed en die in de literatuur over geweld uit naam van eer verder ook niet uitvoerig worden beschreven. Allereerst gaan zij in op de rol van internet. Internet speelt een grote rol bij het tot stand komen en beïnvloeden van de publieke opinie en het veroordelen van geweld uit naam en eer. Daarnaast vragen zij zich af hoe en waar mannen hun verhaal doen. Tot op heden wordt in de literatuur over eergerelateerd geweld vrij weinig aandacht besteed aan mannen. Zouden egodocumenten van de hand van mannen ons zicht op hun aandeel in de eerproblematiek kunnen verbeteren? Zowel bij de verhalen op internet als bij die van mannen vragen schrs. zich steeds af welk beeld hier wordt geschetst van de eerproblematieg en hoe het is gesteld met de authenticiteit van deze bronnen. G. Vanderveen Hoe beelden eren. Zoektocht naar betekenisgeving – In deze bijdrage wil schr. kort haar zoektocht beschrijven naar hoe afbeeldingen iemand kunnen eren. Globale kernwoorden zijn hier respect, trots en status. Iemand eren is in dit geval dus het impliciet dan wel expliciet toekennen van respect en status aan die persoon. Onteren is dan het vernederen, verlagen en kleineren van een persoon. Afbeeldingen zoals foto’s, cartoons, tekeningen en schilderijen kunnen eren en onteren, al naar gelang de kijker, het publiek, die specifieke betekenis eraan geeft. Doel van dit artikel is om de lezer te laten zien dat een dergelijke betekenis van een afbeelding niet vaststaat. Betekenisgeving en betekenissen zijn niet statisch, maar dynamisch van aard op in ieder geval twee maniere. Ten eerste kan de betekenis die aan een afbeelding wordt gegeven variëren tussen personen. Ten tweede kan een betekenis ook veranderen voor een enkel individu. Zo bezien heeft de inhoud van een afbeelding dan ook geen intrinsieke betekenis of intrinsieke effecten. E. van Ee

Tijdschriften

Trauma en eer. Een explosieve mix – Het woord trauma is ingeburgerd geraakt in ons taalgebruik. Dat de beleving van trauma door daders, slachtoffers en omstanders wordt gekleurd door de eigen betekenis die daaraan wordt gegeven, wordt minder vaak besproken. In dit artikel wordt de fascinerende interactie tussen trauma en eer besproken. Het herkennen van traumatisering en van symptomen van trauma kan binnen de strafrechtspleging ondersteunen bij het inschatten van risico’s. Het herkennen van de interactie tussen trauma en eer kan bijdragen aan het de-escaleren van deze explosieve mix. J. Janssen, M. van San In de leer over eer bij Curaçaose jongens. Mogelijkheden voor verdieping van het begrip ‘eergerelateerd geweld’ – Er komen weinig Antilliaanse zaken bij het Landelijk Expertise Centrum Eer Gerelateerd Geweld (LEC EGG) binnen. Dat wil echter nog niet zeggen dat die niet voorkomen. Het is mogelijk dat dergelijke zaken aan de aandacht van de politie ontsnappen of dat in bij de politie bekend geworden casuïstiek het eermotief bij Antillianen niet goed wordt herkend. Zouden eerzaken in familieverband bij Antillianen wellicht over het hoofd worden gezien, omdat de neiging bestaat eercodes in deze gemeenschap te koppelen aan delinquente groepen? In dit artikel staan schrs. stil bij deze vraag. Eerst gaan schrs. nog wat uitgbreider in op de vraag waarom aandacht voor Antillianen relevant is voor verder inzicht in de problematiek rond eergerelateerd geweld. En verder zoomen ze specifiek in op jonge mannen uit kansarme milieus op Curaçao en hun ideeën over eer. Tot slot volgen enkele suggesties voor verder onderzoek. H. Wels ‘Trots’, ‘eer’ en ‘medeplichtigheid’ . De Vrije Universiteit en Zuid-Afrika – De Vrije Universietit (VU) is op een bepaalde manier trots op har historische banden met Zuid-Afrika, die voornamelijk is gebaseerd op relaties met de voormalige Afrikaner universiteiten. Waar kan de VU in relatie tot Zuid-Afrika nu precies trots op zijn? Bij welke trots zoekt de VU aansluiting in Zuid-Afrika? In het bijzonder is in de context van de lange his-

torische lijnen van ongelijkheid en de medeplichtigheid van intellectuelen aan apartheid in Zuid-Afrika de vraag relevant hoe de VU zich daartoe concreet verhoudt. Schr. begint dit artikel met een korte schets van de historische banden en de ontwikkelingen daarbinnen die de VU sinds haar oprichting in 1880 met ZuidAfrika heeft gehad. Deze relaties worden vervolgens in een Zuid-Afrikaanse context van ongelijkheid en Afrikaner trots geplaatst om naar aanleiding daarvan een inschatting te kunnen maken van de positionering van de VU in de bredere ZuidAfrikaanse samenleving.

Tijdschrift over Cultuur & Criminaliteit 4e jrg. nr. 3, december 2014 Themanummer: Het Kwaad B. van Stokkom, M. Cools Het kwaad. Enkele inleidende gedachten – In deze inleiding bespreken schrs. de moeizame kwestie van hoe ‘het kwaad’ te definiëren. Ze stellen daarna vast dat gedragsen sociaalwetenschappers – anders dan theologen, ethici en historici – het kwaad weinig hebben geanalyseerd en onderzocht. Ze brengen enkele studies onder de aandacht die goed zicht hebben geboden op betekenissen van ‘kwaad’. Vervolgens richten ze zich op de Holocaust, een beklemmende thematiek die nog altijd veel debat losmaakt en waarover een stroom van publicaties blijft verschijnen. Vooral de these van de ‘banaliteit van het kwaad’ maakt veel emoties los. Die grote belangstelling voor mensonterende vormen van vernietiging roept vervolgens wederom de vraag op waarom reflectie op en onderzoek van grove en massale vormen van misdaad binnen de criminologie achterblijven. Ten slotte bespreken ze de esthetica van het kwaad aan de hand van De Sade. K. Rozemond Drie paradigma’s van het menselijke kwaad – In het filosofische debat over het menselijke kwaad speelt Hannah Arendt een vooraanstaande rol. Zij ging in tegen het klassieke paradigma van het kwaad waarin de kwade

wil een centraal element is; het kwaad bestaat uit schadelijke gedragingen die worden verricht met kwade intenties. Met haar banaliteitsbegrip is Arendt een van de grondleggers van een nieuw paradigma van het menselijke kwaad: het gehoorzaamheidsparadigma. Uit de kritiek op dit paradigma kan een derde paradigma worden afgeleid: het ideologieparadigma dat de ideologische motieven van de daders centraal stelt als verklarende factor voor het kwaad dat zij begaan. In deze bijdrage wil schr. onderzoeken hoe dit probleem van het kwaad kan worden geanalyseerd vanuit het paradigma van de gehoorzame dader en het paradigma van de ideologische dader. Hij gaat daarbij na op welke punten deze paradigma’s van elkaar verschillen en elkaar aanvullen en in hoeverre zij laten zien dat het klassieke paradigma van de kwade wil niet van toepassing is op de daders van genocide en misdrijven tegen de menselijkheid. Zijn bijdrage is een pleidooi om de verhouding van de daders tot de moraal te onderzoeken, zodat de daders en hun misdaden beter kunnen worden begrepen. A. Smeulers Het ultieme kwaad: de daders – In deze bijdrage over genocidale daders staat de vraag centraal of daders ‘gewone mensen’ zijn. Schr. brengt een onderscheid aan tussen enerzijds afwijkende daders (die over bijzondere kenmerken beschikken en ‘kwaadwillend’ kunnen worden genoemd) en anderzijds gewone daders (van wie het gedrag ‘normaal’ of ‘gemiddeld’ kan worden genoemd). Alvorens op deze twee groepen daders in te gaan, wordt eerst de context waarbinnen daders handelen uiteengezet. Het handelen van mensen in het algemeen, maar zeker ook van mensen die betrokken raken bij genocide kan immers niet los worden gezien van de context waarbinnen dat handelen plaatsvindt. J-M. Piret De seriemoordenaar als moreel verantwoordelijke actor. Christelijke, Sadeaanse en Nietzscheaanse perspectieven op het kwaad – Schr. reconstrueert in deze bijdrage eerst de traditionele christelijke visie op het morele kwaad in haar samenhang met de vrije wil, omdat zij ideeënhistorisch onmiskenbaar


223

Tijdschriften

mede ten grondslag ligt aan het westerse schuldstrafrecht. Vervolgens zet schr. uiteen hoe in de filosofie van De Sade en Nietzsche een radicale herijking van goed en kwaad plaatsvindt. In het laatste gedeelte van deze bijdrage analyseert schr. de figuur van toerekeningsvatbare seriemoordenaar als actor die uit vrije wil kiest voor het kwaad. Zijn afsluitende stelling is dat het gedrag van psychopatische seriemoordenaars dan ook niet geheel valt te verklaren uit hun onvermogen tot empathie. A. van Stipriaan De achterkant van Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap. Nederland en zijn slavernijverleden – Slavernij is overal ter wereld verboden en ook wordt het trans-Atlantisch slavernijsysteem als een misdaad tegen de menselijkheid beschouwd. Al te gemakkelijk wordt het verleden vaak met een hedendaagse bril op misverstaan of er voor het hedendaagse gelijk bijgesleept. De vraag is dan ook hoe normaal slavernij in die tijd werd gevonden en in hoeverre men inderdaad toen in Nederland niet beter wist. Kon het toen ook al als een kwaad worden beschouwd en komt daarmee het hedendaagse argument van contact en tijdgeest in een ander daglicht te staan? En wat betekent dat voor de lange stilte die sindsdien over dit stuk Nederlands verleden heeft gehangen?

Tijdschrift voor Herstelrecht 14e jrg. nr. 4, decemer 2014 W. Schreurs, S. Zebel, E. Ufkes Prevalentie van ernstige misdrijven bij slachtoffer-daderbemiddeling – Als het gaat om slachtoffers van ernstige misdaad kan onderscheid worden gemaakt tussen verschillende vragen: zijn de betrokken slachtoffers bereid feitelijk deel te nemen, zijn ze tevreden over de afloop van het gesprek en heeft de bemiddeling bijgedragen aan een betere verwerking van nega-

224


tieve emoties of aan persoonlijk herstel? Aan die eerste vraag wordt aandacht besteed in deze bijdrage. Schrs. hebben onderzoek gedaan naar ernstige misdrijven als ‘zeldzame soort’ bij slachtoffer-daderbemiddeling. Hun onderzoek richt zich op een verondersteld negatief verband tussen de ernst van delicten en de mate waarin het in de praktijk tot bemiddeld contact komt. Daarvoor richten ze zich op de Nederlandse context en kijken naar zaken die worden aangemeld bij de stichting Slachtoffer in Beeld. Voorts wordt een vergelijking van de ernst van zaken gemaakt die hebben geleid tot verschillende vormen van bemiddeld contact. De uitkomsten van het onderzoek tonen aan dat een substantieel deel van de bemiddelingszaken die worden aangemeld bij Slachtoffer in Beeld zwaardere delicten betreft, en dat er weinig verschillen zijn in de ernst van de delicten in bemiddelingszaken die wel of niet uitmonden in verschillende vormen van bemiddeld contact. D. Weistra, A. Pemberton Restorative Transformative Learning and Partnergeweld. Van herstellen naar ‘herstellend transformeren’ – Schrs. gaan dieper in op Restorative Transformative Learning en partnergeweld. Ze stellen vast dat een klassiek hersteltraject voor partijen die met een aanhoudende gewelddadige situatie hebben te maken, weinig uitzicht biedt – net zo min als een rechtszaak. Schrs. vragen zich af hoe een herstelrechtelijk benadering zodanig kan worden aangepast, dat de vijandige situatie kwan worden te boven gekomen. Ze stellen voor met een andere blik te kijken naar het aspect ‘herstellen’. Herstel van de situatie waarin de partners zich bevonden voorafgaand aan de incidenten is zinloos. Juist in die situatie ligt de kiem voor (nieuw) geweld. In plaats van herstel zou het veranderen van overtuigingen die in het spel zijn meer uitzicht bieden. Schrs. geven handvatten hoe je van ‘herstel-

len’ kunt komen tot ‘herstellend transformeren’. Het gaat om een interdisciplinaire bijdrage, waarbij psychologische, victimologische en criminologische inzichten elkaar versterken. D. Dhondt, I. Aertsen Peacemaking circles. Een onderzoek naar de mogelijke implementatie in Europa – Schrs. brengen in hun bijdrage verslag uit over een onderzoek nara Peacemaking Circles in Europa. Daarbij staat de vraag voorop of deze brede vorm van herstelrecht te implementeren is in Europese context, en zo ja, welke vorm hiervoor het meest geschikt is en onder welke voorwaarden dit model verder kan worden ontwikkeld. Wezenlijk voor de circles is dat een breder geheel van gemeenschapsleden wordt geactiveerd om mee te doen om aldus beter zicht te krijgen op de behoeften en opvattingen naar aanleiding van een misdrijf en om de oorzaken van de gepleegde feiten beter te kunnen identificeren en aan te pakken. Uit het verrichte onderzoek blijkt dat het niet eenvoudig is een breder geheel van geïnteresseerde burgers bij een cirkel te betrekken. De belangrijkse meerwaarde is dat de voor slachtoffer en dader onbekende deelnemers nieuwe inzichten kunnen bieden, juist omdat zij met een externe blik naar het conflict kijken.

Trema 37e jrg. nr. 10, december 2014 Mr. W.F. Korthals Altes Verdachten onder ede: een voorstel – In ons huidige strafrechtsysteem is een verdachte niet verplicht de waarheid te spreken. In deze bijdrage bepleit schr. dat verdachten, net als in het Amerikaans recht, hun verklaringen onder ede moeten afleggen. De rechtsbescherming komt daardoor niet in het geding en het zou het vaak voorkomende liegen kunnen indammen en de andere betrokkenen in het strafproces veel tijd en moeite kunnen besparen.

Wetgeving

Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen en gepubliceerde staatsbladen met links naar de integrale Kamerstukken is opgenomen op de NJB-site www.njb.nl

Staatsblad Spoor in beweging verblijfsverbod stations 193 - Wet tot wijziging van de Spoorwegwet en de Wet personenvervoer 2000 in verband met een tweede tranche van uitvoeringsmaatregelen van het kabinetsstandpunt ‘Spoor in beweging’, waaronder regels inzake bijzondere spoorwegen en vereenvoudiging van het vergunningenregime hoofdspoorwegen, en in verband met de invoering van een verblijfsverbod voor voorzieningen openbaar vervoer – De Spoorwegwet is in 2008 geëvalueerd. De resultaten daarvan zijn opgenomen in de kabinetsnotitie van 19 juni 2009 ‘Spoor in beweging’. Onderdeel van deze kabinetsnotitie is een meerjarige uitvoeringsagenda. Met de implementatiewet van 16 december 2010 (Stb. 2011, 218) en met de wet van 19 april 2012 (Stb. 2012, 213) (eerste tranche) is al een groot aantal wettelijke maatregelen uit de uitvoeringsagenda gerealiseerd. De onderhavige wet betreft de tweede wetgevingstranche. Naar verwachting zijn nog minimaal twee tranches nodig om alle beoogde versterkingen van de spoorwetgeving te realiseren. Daarbij zal het ook gaan om wetgevingsmaatregelen die voortvloeien uit de Europese herschikkingsrichtlijn van het eerste Europese spoorpakket. Deze wet behelst onder andere de volgende wijzigingen van de Spoorwegwet: • een vereenvoudiging van het vergunningenstelsel voor het omgevingsregime; • het opnemen van een basis voor regelgeving over bijzondere spoorwegen ter borging van veiligheid op bijzondere spoorwegen; • een nadere verduidelijking van de Spoorwegwet met betrekking tot de toegankelijkheid van stations in relatie tot andere wetgeving en in het bij-

zonder in relatie tot de zogenoemde passagiersrechtenverordening. Artikel 26 van de Spoorwegwet geeft onder meer regels ter waarborging van de primaire functie van stations, namelijk de transferfunctie. Dit betreft de mogelijkheid voor reizigers op een station om de treinen op een veilige en adequate wijze te kunnen bereiken. Met de inwerkingtreding van Verordening (EG) nr. 1371/2007 (PbEU 2007, L 315) betreffende de rechten en verplichtingen van reizigers in het treinverkeer gelden wat betreft gehandicapte personen en personen met beperkte mobiliteit onder meer nadere regels voor stationsbeheerders. De onderhavige wijzigingen van artikel 26 strekken tot een goede doorwerking van deze EU-rechtelijke verplichtingen. Daarnaast behelst de wet een wijziging van de Wet personenvervoer 2000 (Wp2000), nl. een invoering van de mogelijkheid van oplegging van een verblijfsverbod. Deze wijziging beoogt om in geval van overlast in en in de onmiddellijke nabijheid van de voorzieningen behorende bij het openbaar vervoer, zoals stations, in het hele land op dezelfde wijze te kunnen optreden met een effectief en handhaafbaar verblijfsverbod. Met dat verblijfsverbod moeten vervoerders effectief kunnen optreden tegen overlastgevers, ook als die niet direct voornemens zijn om met het openbaar vervoer te reizen, maar wel de bedrijfsvoering hinderen en overlast veroorzaken voor personeel en reizigers. Hierbij kan men denken aan overlast als gevolg van bedelpraktijken en drugshandel. Inwerkingtreding op een bij kb te bepalen tijdstip.

lid, van het op 18 oktober 1961 te Turijn tot stand gekomen Europees Sociaal Handvest (Trb. 1962, 3 en Trb. 1963, 90) – Bij de bekrachtiging van beide verdragen heeft het Koninkrijk voorbehouden gemaakt ten behoeve van de toenmalige Nederlandse Antillen en wel voor artikel 8, eerste lid, onderdeel d, IVESCR (Trb. 1978, 178) en artikel 6, vierde lid, van het ESH (Trb. 1980, 65), waarmee het stakingsrecht voor het ambtelijke apparaat werd gelimiteerd. Er is veel kritiek geweest op deze voorbehouden, onder meer vanuit de bij de genoemde verdragen behorende toezichthoudende comités, de mensenrechtenraad en het Comité van Experts bij de Internationale Arbeidorganisatie. De destijds gemaakte voorbehouden op het stakingsrecht passen niet meer in deze tijd. De limitering van het stakingsrecht voor ambtenaren is door de rechtspraktijk en de jurisprudentie achterhaald. Het stakingsrecht is voor ambtenaren in de publieke sector een verworven recht, dat door de rechterlijke macht op zijn rechtmatigheid en doelmatigheid wordt getoetst. Het stakingsrecht is, zoals door zowel de publieke als de private sector toegepast, een ultiem middel, en is in de loop van de jaren vaker door de rechterlijke macht als een legitiem middel aangemerkt. Goedkeuring is daarom gevraagd – en verkregen – voor het voornemen tot intrekking van de genoemde voorbehouden. Inwerkingtreding m.i.v. 16-01-2015. Wet van 03-12-2014, Stb. 2015, 11 (Kamerstukken 33 782)

Wet van 19-11-2014, Stb. 2015, 9 (Kamerstukken 33 904)

Opheffing limitering stakingsrecht 194 - Rijkswet tot goedkeuring van het voornemen tot intrekking van het voorbehoud bij artikel 8, eerste lid, onderdeel d, van het op 16 december 1966 te New York tot stand gekomen Internationaal Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (Trb. 1969, 100) en van het voornemen tot intrekking van het voorbehoud bij artikel 6, vierde

Nieuwe wetsvoorstellen Hergebruik van overheidsinformatie 195 - Wetsvoorstel (12-01-2015) houdende regels over het hergebruik van overheidsinformatie (Wet hergebruik van overheidsinformatie) – Richtlijn 2003/98/EG van 17 november 2003 inzake hergebruik van overheidsinformatie is op 22


225

Wetgeving

december 2005 in de Wet openbaarheid van bestuur geïmplementeerd. Op 26 juni 2013 is richtlijn 2013/37/ EU van het Europees parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 2003/98/EG inzake het hergebruik van overheidsinformatie (hierna: de wijzigingsrichtlijn) vastgesteld. Dit wetsvoorstel strekt ter implementatie van de wijzigingsrichtlijn en stelt daarnaast voor om de regels inzake het hergebruik van overheidsinformatie in een afzonderlijke wet onder te brengen. Aan de richtlijn uit 2003 ligt het uitgangspunt ten grondslag dat in beginsel alle openbare overheidsinformatie zo gemakkelijk mogelijk beschikbaar moet zijn voor burgers en bedrijven. Deze openbare overheidsinformatie kan waarde hebben voor partijen buiten de overheid. Op basis van overheidsinformatie kunnen nieuwe producten en diensten met uiteenlopende doeleinden worden ontwikkeld. De wijzigingsrichtlijn brengt een viertal belangrijke wijzigingen in de richtlijn aan: 1. De reikwijdte van de richtlijn is uitgebreid naar archieven, musea en bibliotheken (waaronder ook universiteitsbibliotheken) wegens het grote potentieel dat de verzamelingen van cultureel erfgoed en de daarmee samenhangende metagegevens in zich dragen. Wel krijgen deze instellingen op onderdelen een enigszins afwijkende positie. 2. De keuzevrijheid om hergebruik al dan niet toe te staan, vervalt. Een verzoek om hergebruik moet worden ingewilligd, tenzij sprake is van één van de limitatief omschreven uitzonderingen. Musea, bibliotheken en archieven hebben daarnaast de bevoegdheid een verzoek af te wijzen als het informatie betreft waarvan zij over de auteursrechten beschikken. 3. Indien instellingen vergoedingen vragen voor het beschikbaar stellenvan informatie voor hergebruik, geldt hiervoor een maximum, met enkele uitzonderingen. 4. Instellingen kunnen niet langer volstaan met het langs elektronischeweg beschikbaar stellen van de informatie maar hebben een inspanningsverplichting om de informatie in een open en machine-leesbaar formaat aan te bieden en gebruik te maken van open standaarden. Kamerstukken II 2014/15, 34 123, nrs. 1-4

226


196

motie over de toelating van leerlingen tot het voortgezet algemeen volwassenenonderwijs (vavo).

Vervolgstukken

Kamerstukken II 2014/15, 33 911, nr. 25

Wet Natuurbescherming

Eindverslag (13-01-2015) over het inititatiefwetsvoorstel van de leden Fokke, Voortman en Schouw tot wijziging van de Wet raadgevend referendum houdende opneming van twee bepalingen: een opkomstdrempel en een horizonbepaling.

Brief van de Staatssecretaris van EZ (12-01-2015) over het wetsvoorstel houdende regels ter bescherming van de natuur (Wet natuurbescherming). – Brief over de stand van zaken van het onderzoek naar de gevolgen voor regeldruk van het wetsvoorstel. Kamerstukken II 2014/15, 33 348, nr. 12

Verbetertermijnen zeer zwakke scholen Eindverslag (13-01-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het onderwijstoezicht in verband met het wettelijk regelen van de verbetertermijn voor zeer zwakke instellingen die bestaan uit basisscholen als bedoeld in de Wet op het primair onderwijs en scholen als bedoeld in de Wet op het voortgezet onderwijs. Kamerstukken I 2014/15, 33 796, B

Onderwijstoezicht Brief van de Onderwijsraad (22-122014) over het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het primair onderwijs, de Wet primair onderwijs BES, de Wet op de expertisecentra, de Wet op het voortgezet onderwijs, de Wet voortgezet onderwijs BES en de Wet op het onderwijstoezicht in verband met een doeltreffender regeling van het onderwijstoezicht. – Brief met een reactie op het wetsvoorstel van de leden Bisschop, Van Meenen en Rog tot wijziging van o.a. de Wet op het primair onderwijs (WPO) (Kamerstuk 33 862, nr. 8). Kamerstukken II 2014/15, 33 862, nr. 9

Opkomstdrempel en horizonbepaling referendum

Kamerstukken I 2014/15, 33 934, E

Beroepsonderwijs Eindverslag (13-01-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van onder meer de Wet educatie en beroepsonderwijs i.v.m. het bevorderen van een arbeidsmarktrelevant en doelmatig opleidingenaanbod in het beroepsonderwijs (macrodoelmatigheid in het beroepsonderwijs). Kamerstukken I 2014/15, 33 948, B

Beloningsbeleid banken Nadere memorie van antwoord (1201-2015) bij het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet op het financieel toezicht houdende regels met betrekking tot het beloningsbeleid van financiële ondernemingen (Wet beloningsbeleid financiële ondernemingen). Kamerstukken I 2014/15, 33 964, F

Wet studievoorschot Eindverslag (13-01-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van onder meer de Wet studiefinanciering 2000 in verband met de introductie van een nieuw stelsel van studiefinanciering in het hoger onderwijs en de uitvoering van een toekomstgerichte onderwijsagenda voor het hoger onderwijs (Wet studievoorschot hoger onderwijs). Kamerstukken I 2014/15, 34 035, G

Bestedingsvrijheid educatie Brief van de Minister van OCW (0601-2015) over het wetsvoorstel tot wijziging van onder meer de Wet participatiebudget en de Wet educatie en beroepsonderwijs inzake het invoeren van een specifieke uitkering educatie en het vervallen van de verplichte besteding van educatiemiddelen bij regionale Opleidingencentra. – Brief over de uitvoering van de

Wetgeving

197

Nota’s, rapporten & verslagen Fraudewet Brief van de Minister van SZW (1612-2014) over de handhaving middels boetes van de Fraudewet. – Op 3 december jl. heeft de wnd. Nationale ombudsman de minister zijn bevindingen van het vervolgonderzoek ‘Geen fraudeur, toch boete’ aangeboden. In deze brief wordt gereageerd op dit onderzoek en worden een aantal voorstellen gedaan om de weten regelgeving aan te passen. Op 24 november 2014 heeft bovendien de Centrale Raad van Beroep (CRvB) voor het eerst beslist over de Fraudewet in de sociale zekerheid en het hierop gebaseerde Boetebesluit sociale zekerheidswetten (Boetebesluit). De uitspraak raakt de kern van de wet en heeft vergaande gevolgen voor de wet en de uitvoeringspraktijk. In deze brief wordt ook ingegaan op de directe gevolgen van deze uitspraak. De CRvB oordeelt dat het overgangsrecht in strijd is met het legaliteitsbeginsel zoals opgenomen in het EVRM. Bij boeteoplegging voor overtredingen die zijn aangevangen voor 1 januari 2013 en voortduren na 1 januari 2013 moet voor het deel van de overtreding dat heeft plaatsgevonden voor 1 januari 2013, het op dat moment geldende lichtere sanctieregime worden toegepast. De CRvB stelt dat in de Fraudewet en het Boetebesluit geen sprake is van een gefixeerd boetestelsel. Dit heeft tot gevolg dat de hoogte van de boete bij overtredingen in ieder individueel geval moet worden afgestemd op de ernst van de overtreding, de mate van verwijtbaarheid en de omstandigheden van het geval. In de huidige situatie wordt de boete op standaard 100% gesteld (waarbij vervolgens verminderde verwijtbaarheid aan de orde kan zijn). De CRvB stelt dat de boetes zo hoog zijn dat dit vraagt om een indringender toets aan het evenredigheidsbeginsel. Het

ligt naar het oordeel van de CRvB in de rede om alleen een boete van 100% van het benadelingsbedrag op te leggen als opzet is bewezen en van 75% als grove schuld is bewezen. In de overige gevallen is 50% het uitgangspunt. Als er sprake is van verminderde verwijtbaarheid wordt de boete verlaagd tot 25%. Tot slot oordeelt de CRvB dat boetes niet hoger mogen zijn dan de boetes die de rechter kan opleggen bij strafrechtelijke vervolging. Per direct heeft de uitspraak van de CRvB een nieuwe juridische realiteit doen ontstaan waarnaar UWV, SVB en gemeenten moeten handelen. UWV, SVB en gemeenten zijn daarom verzocht, zolang de weten regelgeving niet in overeenstemming is gebracht met de uitspraak van de CRvB, naar dit nieuwe boeteregime te handelen. UWV en SVB hebben, ter voorkoming van onnodige bezwaar- en beroepprocedures, het proces waarin boetes worden opgelegd tijdelijk stilgelegd. Zodra de werkprocessen aan het nieuwe boeteregime zijn aangepast, zullen de overtredingen in lijn met de CRvB-uitspraak worden beboet. UWV en SVB zullen uiterlijk per 1 januari 2015 aanvangen met het toepassen van het nieuwe regime. Ook het rapport van de Nationale ombudsman laat zien dat de toepassing van de Fraudewet in de praktijk tot situaties kan leiden die door de wetgever niet zijn beoogd. Situaties waarin mensen zonder dat er sprake is van opzet of grove schuld, hoge boetes krijgen opgelegd. Met het aanpassen van de uitvoeringspraktijk aan de uitspraak van de CRvB wordt per direct tegemoet gekomen aan een aantal aanbevelingen van de ombudsman. Kamerstukken II 2014/15, 17 050, nr. 495

Vreemdelingenbewaring Brief van de Staatssecretaris van VenJ (05-01-2015) over het beleidskader dat de Directie Bijzondere Voorzieningen (DBV) van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) hanteert ten aanzien van het opleggen van disciplinaire straffen en ordemaatregelen in vreemdelingenbewaring. – Sinds 2011 hanteren de inrichtingen voor vreemdelingenbewaring een beleidskader ‘disciplinaire straffen en ordemaatregelen’. Dit kader is gericht op het zoveel als mogelijk

voorkomen van disciplinaire straffen en ordemaatregelen (waaronder afzonderingen). Binnen de inrichtingen voor vreemdelingenbewaring is het uitgangspunt voor de omgang met ingesloten vreemdelingen een motiverende bejegening. In sommige gevallen kan evenwel om redenen van veiligheid en beheersbaarheid niet worden ontkomen aan het opleggen van een straf of ordemaatregel. Om een uniforme toepassing van het beleidskader te bevorderen hanteert DBV een leidraad waarin staat beschreven wanneer kan worden volstaan met een waarschuwing, dan wel een straf of ordemaatregel dient te volgen. Plaatsing in afzondering is de zwaarste straf of ordemaatregel die kan worden opgelegd. Afzonderen als disciplinaire straf kan volgen op verwijtbaar en ongeoorloofd gedrag zoals het plegen van geweld jegens het personeel of medeingeslotenen. Afzonderen als ordemaatregel is aangewezen als moet worden ingegrepen met het oogmerk van bescherming van een vreemdeling in een (psychische) crisissituatie. Ook kan afzondering als ordemaatregel plaatsvinden op eigen verzoek van een ingeslotene. Dagelijks wordt door een gedragsdeskundige bekeken of de maatregel kan worden beëindigd of ingekort. De directeur geeft van een plaatsing in afzondering onverwijld kennis aan de arts die aan de inrichting is verbonden en draagt er bovendien zorg voor dat, ingeval de afzondering langer dan vierentwintig uren duurt, de Commissie van Toezicht (CvT) hiervan terstond in kennis wordt gesteld. Plaatsing in afzondering betreft een beslissing van de directeur waarvoor beklag open staat bij de beklagcommissie. In 2011 zijn 6104 vreemdelingen ingestroomd in bewaring en is in 1100 gevallen overgegaan tot plaatsing in afzondering. In 2012 zijn 5420 vreemdelingen ingestroomd en is in 741 gevallen besloten tot plaatsing in afzondering. Voor 2013 geldt dat 3670 vreemdelingen instroomden en dat 662 keer werd afgezonderd. Over 2014 zijn de cijfers tot en met oktober bekend en staat de teller op 2304 ingestroomde vreemdelingen afgezet tegen 379 plaatsingen in isolatie. Uit deze cijfers kan worden afgeleid dat het absolute aantal plaatsingen in afzondering met de instroom van het


227

Wetgeving

aantal vreemdelingen in bewaring is gedaald. De in 2011 geconstateerde (relatieve) daling, lijkt zich echter niet voort te zetten. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn het hoge aantal opgelegde ordemaatregelen ten opzichte van het aantal disciplinaire straffen. In 2012 werd in 57% van gevallen afgezonderd op grond van een ordemaatregel, in 2013 in 66% van de gevallen. Bij het opleggen van een ordemaatregel heeft de directeur, anders dan bij het opleggen van een disciplinaire straf waarbij eerst een alternatief kan worden overwogen, minder afwegingsruimte. Er moet dan in het belang van de ingeslotene immers direct worden ingegrepen. Hierbij is het advies van de arts of gedragsdeskundige leidend. Kamerstukken II 2014/15, 24 587, nr. 611

Nahang luchtvaartscreening Brief van de Minister van VenJ (0601-2014) waarin hij Stb. 2014, 585 in een nahangprocedure aan de Kamers voorlegt. – Het besluit strekt er onder meer toe continue screening in de burgerluchtvaart mogelijk te maken. De juridische grondslag voor deze screening wordt deels gelegd in het Besluit justitiële en strafvorderlijke gegevens (artikel 22c) en deels in het Besluit beveiliging burgerluchtvaart (artikel 11a). De wijziging van het Besluit beveiliging burgerluchtvaart vindt zijn grondslag in de Luchtvaarwet. Een algemene maatregel van bestuur op grond van artikel 76, eerste lid, van de Luchtvaartwet treedt niet eerder in werking dan nadat de Tweede Kamer en de Eerste Kamer gedurende twee maanden na de datum van uitgifte van het Staatsblad waarin hij is geplaatst, de gelegenheid hebben gehad hun wensen en bedenkingen daartegen kenbaar te maken. Daartoe dient deze nahang. Kamerstukken II 2014/15, 24 804, nr. 84

Staat van de Rechtshandhaving 2014 Brief van de Minister van VenJ (2312-2014) met een reactie op de Staat van de Rechtshandhaving 2014 van de Raad voor de Rechtshandhaving. – Met de Staat van de Rechtshandhaving 2014 geeft de Raad op basis van zijn eerdere onderzoeken in de afge-

228


lopen periode een beeld van de rechtshandhavingsketen in Caribisch Nederland, Curaçao en Sint Maarten. Het algemene beeld is dat de organisaties sinds 10 oktober 2010 in opbouw zijn en dat dit proces nog gaande is. Ten aanzien van Caribisch Nederland heeft de Raad vanaf 2011 tot en met medio 2014 de organisaties Voogdijraad BES, Stichting Reclassering Caribisch Nederland (SRCN) en de Justitiële Inrichting Caribisch Nederland (JICN) doorgelicht en onderzoek gedaan naar het aangifteproces, slachtofferhulp, jeugdreclassering, inclusief Voogdijraad BES en het opsporingsproces. De Raad deed voorts onderzoek naar politiecellen, politieonderwijs, sturing van het OM op de opsporing en de executie van strafrechtelijke vonnissen en deed een vervolgonderzoek naar het aangifteproces. De rechtshandhaving is echter een landsaangelegenheid. Het is daarmee primair aan de regeringen van Curaçao en Sint Maarten om op de constateringen van de Raad van de Rechtshandhaving de benodigde maatregelen te nemen en de Staten van respectievelijk Curaçao en Sint Maarten daarover te informeren. Tegelijkertijd hebben de landen een gezamenlijk belang bij het goed (kunnen) functioneren van de gemeenschappelijke instituties van de rechtshandhaving in het Caribische deel van het Koninkrijk zoals het gemeenschappelijk hof en zoals ten aanzien van het OM, de politie en de Raad voor de Rechtshandhaving. Voorts bestaat op grond van de waarborgfunctie van het 2e lid van art 43 van het Statuut een in verband met de rechtshandhaving relevante koninkrijksverantwoordelijkheid voor mensenrechten, rechtszekerheid en deugdelijkheid van bestuur. De Raad constateert onvolkomenheden in de rechtshandhaving in Curaçao en Sint Maarten, en ook uit eigen waarneming onderschrijft het kabinet deze constateringen. De Ministers van BZK en VenJ zullen met Curaçao en Sint Maarten, alsook met Aruba komen tot voorstellen ter versterking van de rechtshandhaving. De aandachtspunten zoals gesignaleerd in de Staat van de Rechtshandhaving worden hierbij betrokken. Kamerstukken II 2014/15, 29 279, nr. 222

Veiligheid vliegroute MH17 Brief van de CTIVD (06-01-2015) over een onderzoek naar de rol van de AIVD en de MIVD bij de besluitvorming rondom de veiligheid van vliegroutes. – De Ministers van BZK en Defensie hebben, op verzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OvV), op 21-11-2014 de de Commissie van Toezicht betreffende de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) gevraagd dit onderzoek uit te voeren. In de brief van de ministers staat dat de OvV naar aanleiding van de crash van vlucht MH17 van Malaysia Airlines op 17 juli 2014 de besluitvorming rondom het bepalen van vliegroutes onderzoekt. In dit onderzoek zijn drie onderzoeksvragen over de AIVD en de MIVD gerezen die de OvV door de CTIVD wil laten onderzoeken. De CTIVD zal haar bevindingen rechtstreeks rapporteren aan de OvV en streeft ernaar haar rapport in het voorjaar van 2015 af te ronden. De OvV maakt de bevindingen van de CTIVD samen met zijn eigen rapport openbaar. Kamerstukken II 2014/15, 29 924, nr. 117

Toezicht crowdfunding Brief van de Minister van Financiën (19-12-2014) bij de aanbieding van een onderzoek, uitgevoerd door de AFM, naar de vraag of het huidige toezichtsysteem beter kan worden toegesneden op de snelle groei van crowdfunding. – Het onderzoek is als bijlage bij deze brief gevoegd. In de brief worden het onderzoek en de vervolgstappen die naar aanleiding van het onderzoek zullen worden genomen toegelicht. Er bestaan verschillende vormen crowdfunding, waarvan er twee relevant zijn voor het toezicht van de AFM. Dit zijn de vorm waarbij geld geleend wordt aan de partij die financiering zoekt met als compensatie rente en de vorm waarbij een aandeel genomen wordt in de partij die financiering zoekt met als compensatie dividend en waardevermeerdering van de aandelen. De eerste vorm wordt ook wel aangeduid met loan-based crowdfunding, de tweede vorm met equity-based crowdfunding. Wat betreft de bij deze financieringsvormen betrokken partijen wordt onderscheid gemaakt tussen geldgevers, geldvragers en de platfor-

Wetgeving

men die geldgevers en geldvragers met elkaar verbinden. Wet- en regelgeving mogen geen belemmering vormen voor een verantwoorde groei van deze alternatieve financieringsvorm die duidelijk in een behoefte van de consument en het mkb voorziet. Maar zowel het verstrekken van krediet als het participeren in het vermogen van een onderneming brengt risico’s met zich mee. In de rapportage worden de volgende prioritaire risico’s genoemd: 1. Disfunctioneren van het platform 2. Geldvrager voldoet niet aan betalingsverplichtingen 3. Investering is niet passend (voor de geldgever) 4. Financiering is niet passend (voor de geldvrager) 5. Fraude vanuit de geldvrager 6. Fraude vanuit het platform Om deze risico’s te adresseren, worden in het rapport vijf randvoorwaarden onderscheiden. Deze randvoorwaarden hebben betrekking op professionalisering, informatieverschaffing, bescherming van geldgevers, bescherming van geldvragers en samenwerking tussen platformen. Deze randvoorwaarden worden op dit moment naar het oordeel van de AFM niet in alle gevallen vervuld. Om dit te adresseren doet de AFM een aantal complementaire aanbevelingen voor de korte, middellange en lange termijn die zien op de handelwijze van de sector, het eigen handelen en op aanpassingen in weten regelgeving. Uitgangspunt bij de aanbevelingen is dat regelgeving en toezicht dienen aan te sluiten bij de fase van ontwikkeling van de sector, om zodoende in elke fase een passend toezichtsregime te hebben dat bijdraagt aan de professionalisering van platformen, bescherming van de consument en een efficiënte werking van de markt. Concreet betekent dit dat voor de korte en middellange termijn maatwerk in regelgeving en toezicht, gericht op aansluiting bij de specifieke eigenschappen van crowdfunding, voorop staat. Voor de lange termijn, wanneer de markt volwassen is, geldt dat regelgeving en toezicht wellicht verzwaard moeten worden. De draagkracht van platformen is immers toegenomen, evenals de inleg en de daarmee verbonden risico’s. De AFM zal begin 2015 nader in gesprek gaan met het veld. Bij

deze bijeenkomst zullen ook Financien, Economische Zaken en DNB vertegenwoordigd zijn. De AFM zal tevens een vragenlijst publiceren waarmee de betrokkenen uit de sector hun reactie kunnen geven op de geschetste aanbevelingen. De eerste voorgestelde aanpassing voor de korte en middellange termijn is de invoering van een passendheidstoets gericht op geldgevers. Momenteel hanteert de AFM een investeringsgrens van € 20.000 voor equity-based crowdfunding en van € 40.000 voor loan-based crowdfunding. Dat wil zeggen dat een investering van een individuele investeerder per platform niet hoger mag zijn dan voornoemde bedragen. Daar dit door de markt als knellend wordt ervaren, zal de AFM voortaan toestaan dat deze grenzen overschreden kunnen worden, mits het platform in dat geval een passendheidstoets hanteren ten aanzien van consumenten die meer dan deze bedragen willen inleggen. Een volgende aanbeveling houdt in dat de AFM het regime betreffende bemiddelen in krediet niet langer zal toepassen ten aanzien van crowdfundingplatformen, vanwege een aantal onoverkomelijke knelpunten. De AFM beveelt ten derde aan om crowdfundingplatformen uit te zonderen van het provisieverbod voor beleggingsondernemingen. Verder signaleert de AFM, ongeacht welk toezichtsregime van toepassing is, dat de activiteiten van platformen mogelijk als betaaldienst kwalificeren en daarmee vergunningsplichtig van DNB zouden zijn. Dit wordt uitgezocht. De laatste aanbeveling voor de korte en middellange termijn betreft het ontheffingsregime voor het bemiddelen in opvorderbare gelden. De AFM stelt voor dit regime meer gelijkwaardig te maken met de andere toezichtsregimes. Wanneer crowdfunding verder groeit tot een volwassen markt, beveelt de AFM aan om voor loan-based crowdfunding en equity-based crowdfunding twee aparte regimes op te stellen. Kamerstukken II 2014/15, 31 311, nr. 145

Rechtsbijstand Engeland Brief van de Staatssecretaris van VenJ (22-12-2014) over de gevolgen voor de rechtspraak in Engeland van bezuinigingen die daar op de gesubsidieerde rechtsbijstand worden

doorgevoerd en of daaruit lessen voor de vernieuwing van het Nederlandse stelsel getrokken zouden moeten worden. – De bewindsman benadrukt vooraf het belang dat bij de ontwikkeling van beleid over de grenzen heen wordt gekeken en wijst op het onlangs in opdracht van het WODC door het The Hague Institute for the Internationalisation of Law (HiiL) uitgevoerde onderzoek naar de stelsels van rechtsbijstand van negen Europese landen. Rechtsvergelijking levert echter geen pasklare antwoorden op, die naadloos naar Nederland kunnen worden overgebracht. Dat geldt ook voor de recente ontwikkelingen in Engeland. De uitgaven voor gesubsidieerde rechtsbijstand in Engeland bedroegen in het fiscale jaar 2012– 2013 circa € 2.489 miljoen. Om het begrotingstekort terug te dringen heeft de Engelse regering tot een omvangrijke bezuiniging besloten (€ 280 miljoen op strafzaken en € 447 miljoen op civiele zaken). Deze bezuiniging wil de Engelse regering realiseren door onder andere het uitsluiten van gefinancierde rechtsbijstand voor bepaalde rechtsterreinen en van zaken met een geringe kans op succes, aanpassing van inkomensen vermogensgrenzen, een inkomens toets voor strafzaken, verlaging van vergoedingen voor solicitors en barristers en het aanbesteden van rechtsbijstandverlening voor bepaalde rechtsterreinen. Door deze maatregelen wordt een vermindering van circa 500.000 zaken verwacht. Deze gefaseerd ingezette maatregelen hebben geleid tot heftig verzet van de beroepsorganisaties van solicitors en barristers en tot kritische reacties van de zijde van de rechtelijke macht. In het tijdschrift The Economist van 1 november 2014 is een artikel gepubliceerd met als titel ‘Austerity and the law’ waarin uitvoerig op de gevolgen van bezuinigen wordt ingegaan. Vergelijkbare artikelen verschenen in The Guardian van 15 oktober en 23 en 29 november 2014. De algemene teneur van deze publicaties is dat de bezuinigingen op de gesubsidieerde rechtsbijstand averechts zouden uitpakken, doordat zij op andere beleidsterreinen hogere kosten generen. De staatssecretaris stelt dat het niet aan hem is om over de ontwikkelingen in Engeland een waarde-


229

Wetgeving

oordeel uit te spreken. Wel moet worden vastgesteld dat het Engelse stelsel en de daar thans ingezette bezuinigingen wezenlijk verschillen van het Nederlandse stelsel en de vernieuwing die hier in voorbereiding is. Tot slot worden enkele kenmerkende aspecten van het Engelse stelsel benoemd. Kamerstukken II 2014/15, 31 753, nr. 91

Pensioen zzp’er en bijstand Brief van de Staatssecretaris van SZW (18-12-2014) over bescherming van het door zelfstandigen opgebouwde pensioen voor de vermogenstoets in de Wet werk en bijstand (WWB). – Anders dan bij werknemers doorgaans het geval is, bouwen zelfstandigen hun pensioen op in de zogeheten derde pijler. Bij een eventueel beroep op de WWB kan de gemeente verlangen dat de zelfstandige dat pensioenvermogen te gelde maakt. Gevolg daarvan is dat de besparingen die de zelfstandige had gedaan niet langer ten goede komen aan diens oudedagsvoorziening. In het Witteveenakkoord is aangekondigd dat wettelijk zal worden geregeld dat het pensioenvermogen in de derde pijler in het geval van een beroep op bijstand – onder voorwaarden en binnen bepaalde grenzen – niet hoeft te worden opgenomen en bestemd kan blijven voor een aanvullend pensioen. In het Witteveenakkoord zijn de hoofdlijnen van een dergelijke regeling neergelegd. De afgelopen periode is met de verschillende betrokken partijen gesproken over de uitwerking daarvan in concrete regelgeving. De contouren van de voorgenomen wettelijke regeling waarin deze uitwerking zijn beslag zal krijgen worden in deze brief beschreven. In de Participatiewet wordt geregeld dat de gemeente bij de aanvraag om bijstand – onder voorwaarden en binnen bepaalde grenzen – niet kan verlangen dat een voorziening voor een oudedagspensioen in de derde pijler te gelde wordt gemaakt. De wettelijke regeling beoogt voor het overige geen wijziging te brengen in de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de toepassing van de vermogenstoets van de bijstand. Het karakter van de bijstand als algemeen inkomensvangnet brengt met zich mee dat de regeling niet beperkt wordt tot degenen die als zelfstandi-

230


ge een dergelijk pensioenvermogen hebben opgebouwd. Zij moet ook gelden voor degenen die dat als werknemer hebben gedaan. De wettelijk te regelen vrijlating strekt zich uit tot een opgebouwd pensioenvermogen in de derde pijler van € 250.000. Met een spoedige behandeling van dit wetsvoorstel kan de beoogde pensioenvrijlating in de Participatiewet met ingang van 1 januari 2016 zijn beslag krijgen. Gemeenten en de Sociale Verzekeringsbank zullen met klem worden verzocht vooruit te lopen op deze wetswijziging en reeds vanaf 1 januari 2015 bij de middelentoets van de Participatiewet pensioenvermogens in de derde pijler overeenkomstig de in deze brief geschetste contouren te handelen. Kamerstukken II 2014/15, 32 043 nr. 239

Wet Bibob en eigen onderzoek bestuursorganen Brief van de Minister van VenJ (1206-2015) bij de aanbieding van het onderzoek ‘De Wet Bibob en het eigen onderzoek van bestuursorganen, een verkenning van scenario’s’. – Uit het rapport, dat als bijlage is bijgevoegd, vloeit voort dat de uitvoeringspraktijk van de Wet Bibob nog kan worden verbeterd. Anderzijds wordt geconcludeerd dat een ontwikkeling naar een systeem waarbij een bestuursorgaan dat deelneemt aan een Regionaal informatie- en expertisecentrum (RIEC) dat is gericht op geïntegreerd handhavend optreden bij de bestrijding van georganiseerde criminaliteit, over ruimere onderzoeksbevoegdheden beschikt zodat met ondersteuning van een RIEC zelfstandig eenvoudiger zaken kunnen worden afgedaan. Het Landelijk Bureau Bibob adviseert dan ten aanzien van complexere zaken. Dat zou doeltreffender zijn dan het huidige systeem van de Wet bibob. Het rapport, de daarin opgenomen bevindingen en de suggesties van mogelijkheden van een scenario waarbij bestuursorganen sneller en doeltreffender de Wet Bibob kunnen toepassen, spreken de bewindsman aan. Met de betrokken partners zal hij de mogelijkheden voor ruimere onderzoeksbevoegdheden voor bestuursorganen bij de toepassing van deze wet verder verkennen, de rol van de RIEC’s daarbij betrekken en nader uitwerken in wel-

ke gevallen waarin en onder welke voorwaarden informatie kan worden gedeeld en daarbij de belangen van de bescherming van de privacy van belanghebbenden in het oog houden. Hij zal daar de resultaten van de eveneens aan de Tweede Kamer toegezegde monitor van de Inspectie Veiligheid en Justitie, de resultaten van het door het Landelijk Bureau Bibob uitgevoerde ‘Stromanonderzoek’ en de aanbevelingen van een ambtelijke werkgroep tot versterking van de samenwerking in het Bibobproces bij betrekken. Deze onderzoeken zullen op korte termijn worden afgerond. Op basis van deze scenarioverkenning en de drie hiervoor genoemde rapporten zal een nadere uitwerking worden aangeboden en de daarop gebaseerde beleidsvoornemens omtrent de eigen onderzoeksbevoegdheden van bestuursorganen bij de toepassing van de Wet Bibob. Kamerstukken I 2014/15, 32 676, J

Kaderwet gegevensuitwisseling Brief van de Minister van VenJ (1912-2014) bij de aanbieding van een Verkenning naar een kaderwet voor de gegevensuitwisseling op het terrein van fraudebestrijding. – Het kabinet heeft in de brief van 19 december 2013 over de kabinetsbrede aanpak over de fraude aangekondigd in 2014 een verkenning uit te voeren naar een kaderwet voor de gegevensuitwisseling op het terrein van fraudebestrijding (Kamerstuk 17 050, nr. 496). De verkenning zou een antwoord moeten geven op de vraag of zo’n kaderwet generieke knelpunten met betrekking tot de gegevensuitwisseling in bestaande wetgeving kan oplossen in plaats van het aanbrengen van afzonderlijke wijzigingen in specifieke wetten. Deze verkenning is thans gereed en als bijlage bij deze brief gevoegd. De verkenning heeft betrekking op gegevensuitwisseling op een breder terrein dan fraudebestrijding. Een eerste reden die in de verkenning daarvoor wordt aangedragen, is dat de meeste samenwerkingsverbanden die zich met de aanpak van fraude bezighouden, ook andere taken hebben. Een andere reden is dat een eventuele kaderwet evenzeer van belang kan zijn met het oog op knelpunten bij gegevensuitwisseling op

Wetgeving

andere terreinen. Volgens de verkenning zou beter kunnen worden gekozen voor een kaderwet voor de gegevensuitwisseling binnen samenwerkingsverbanden voor specifieke doelen op het brede terrein van de voorkoming van onrechtmatig gebruik van overheidsgelden en overheidsvoorzieningen, de uitoefening van toezicht op de naleving van wettelijke voorschriften en de handhaving van de openbare orde en veiligheid (bestuursrechtelijke preventie en handhaving), alsmede de voorkoming, opsporing en vervolging van strafbare feiten (strafrechtelijke preventie en handhaving). Het is immers dit brede terrein waarop zich samenwerkingsverbanden manifesteren die gegevens binnen en tussen het bestuursrechtelijke en strafrechtelijke domein willen uitwisselen. Het kabinet kan zich in deze brede reikwijdte goed vinden. Uit de verkenning blijkt dat de geconstateerde knelpunten in belangrijke mate verband houden met het feit dat de huidige wetgeving niet altijd voldoende rekening houdt met het bestaan van samenwerkingsverbanden van verschillende partijen binnen de overheid en soms ook partijen uit de private sector en met de behoefte aan gegevensuitwisseling in dergelijke verbanden. Dat roept vragen op die, blijkens de praktijk, zich niet met uitleg van de huidige wetgeving laten oplossen en daardoor een rem op de uitwisseling en verdere verwerking van gegevens in samenwerkingsverbanden vormen. Tegelijkertijd realiseert het kabinet zich dat wat in de praktijk als een knelpunt wordt ervaren, omgekeerd een beperking van de mogelijkheden van gegevensverwerking kan inhouden die als een waarborg voor de bescherming van specifieke belangen, zoals de bescherming van persoonsgegevens, moet worden aangemerkt. Bij de weging van de in de verkenning geconstateerde knelpunten en voorgestelde oplossingsrichtingen zal het kabinet hiermee rekening houden. Tegen deze achtergrond worden in de verkenning verschillende generieke knelpunten geconstateerd. Het kabinet geeft in het vervolg van de brief de voornaamste knelpunten weer met de oplossingsrichtingen die in de verkenning worden aangereikt. Daarna wordt specifiek aandacht gegeven aan een vijf-

tal dilemma’s die met de geconstateerde knelpunten samenhangen. Deze dilemma’s betreffen: Geheimhoudingsplichten, de Vorderingsplicht van politie en OM, het Gebruik van moderne analysetechnieken, de Informatieplicht jegens betrokkenen, en de Juridische vormgeving. Het uitgangspunt voor een kaderwet, zoals deze in de verkenning is beschreven, is dat de bestaande regelgeving met betrekking tot gegevensverwerking, op enkele uitzonderingen na, in stand wordt gehouden. Dit geldt met name ook voor de daarin vastgelegde waarborgen voor de bescherming van persoonsgegevens, zoals het principe van doelbinding en de rechten van burgers van wie gegevens wordt verwerkt (recht op inzage, correctie en verzet). In zoverre zullen de algemene bepalingen over de gegevensuitwisseling in samenwerkingsverbanden een aanvulling op de bestaande regelgeving vormen. Het kabinet meent dat daarmee een verstandige keuze wordt gemaakt, omdat wetgeving die dieper in de bestaande wetgeving zou ingrijpen niet alleen tot een meer complexe wetgevingsoperatie zou leiden, maar ook sterker rekening zou moeten houden met verschillende lopende en nog in voorbereiding zijnde wetgevingstrajecten. Tot deze trajecten rekent het kabinet ook het traject waarbinnen in de Europese Unie een Algemene verordening gegevensbescherming wordt voorbereid. Uit de verkenning komt naar voren dat een eventuele kaderwet als in die verkenning omschreven, voorshands binnen de grenzen blijft van de huidige voorstellen voor deze verordening. Het kabinet komt, alles overziend, tot de conclusie dat met het voorbereiden van wetgeving ter oplossing van de geconstateerde knelpunten een aanvang dient te worden gemaakt. Het onderkent tegelijkertijd dat bij de voorbereiding daarvan nog verschillende aspecten verder doordacht zullen moeten worden. Kamerstukken II 2014/15, 32 761, nr. 79

Parlementair Koninkrijksoverleg Afsprakenlijst interparlementair Koninkrijksoverleg (06/09-01-2015, Oranjestad). – Van 6 t/ 9 januari vond het interparlementair koninkrijksoverleg plaats te Oranjestad. Er zijn allerhan-

de reglementaire afspraken gemaakt. Vervolgens is gesproken over de samenwerking op het gebied van energie, economische kansen binnen het Koninkrijk, werden er terugkoppelingen gegeven door de werkgroepen jeugd en jongeren, onderwijs en integriteit van bestuur. Voorts werd er gesproken over gezondheidszorg en discriminatie en is er een geschillenregeling overeengekomen. Staten-Generaal 2014/15, 33 845, nr. 5

Bezuinigingen rechtshulp Verslag van een deskundigenbijeenkomst op 24-11-2014 (vastgesteld 08-01-2015). – De vaste commissie voor Veiligheid en Justitie heeft op 24 november 2014 een deskundigenbijeenkomst georganiseerd over bezuinigingen op de rechtshulp en toegang tot de rechter. Van het overleg brengt de commissie stenografisch verslag uit. Het programma was als volgt: Blok 1 - Algemene inleiding, verzorgd door prof. mr. T. Barkhuysen die inging op de toepassing van artikel 6 van het EVRM en de criteria die in het oog moeten worden gehouden bij de toetsing van de maatregelen die de regering voorstelt. Blok 2 - Stelselvernieuwing rechtsbijstand: effecten voor rechtsbijstandverleners en rechtzoekenden verzorgd door vijf inleiders: de algemeen deken van de Nederlandse Orde van Advocaten de heer Hendriksen, de heer Van den Biggelaar, directeur van het stelsel van de Raad voor Rechtsbijstand, de heer Feiner, bestuurslid van de Vereniging Sociale Advocatuur Nederland, de heer Van Erven, voorzitter van de afdelingscommissie rechtsbijstand van het Verbond van Verzekeraars en de heer Peters, campagneleider consumentenrecht bij de Consumentenbond. Blok 3 – Verhoging griffierechten: mevrouw Van de Schepop van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak, de heer Bakker van de Raad voor de rechtspraak, de heer Van de Donk van de Koninklijke Bond van Gerechtsdeurwaarders en de heer Lammers, vertegenwoordiger van VNO-NCW en MKB-Nederland. Kamerstukken I 2014/15, 34 000, J


231

Nieuws

198

Rapport PG: strafbeschikkingen moeten beter De wijze waarop het openbaar ministerie strafbeschikkingen uitvaardigt, schiet op een aantal punten tekort. Dat concludeert procureur-generaal bij de Hoge Raad, J.W. Fokkens in een rapport dat aan de Minister van Veiligheid en Justitie is aangeboden. Het rapport bevat de resultaten van een onderzoek dat de procureur-generaal heeft laten instellen naar de vraag of de wettelijke regeling van de strafbeschikking in de praktijk voldoende wordt nageleefd.

H

et openbaar ministerie mag alleen een strafbeschikking uitvaardigen als er voldoende bewijs is dat de verdachte schuldig is. Het onderzoek levert geen aanwijzing op dat er in de zaken die door het openbaar ministerie op de normale wijze op het arrondissementsparket worden beoordeeld vaak zonder voldoende bewijs een strafbeschikking wordt opgelegd. Dat is anders met betrekking tot de zaken die via het ZSM-traject (Zo Spoedig Mogelijk) worden afgedaan. Hetzelfde geldt voor de zaken die centraal door de CVOM (Centrale Verwerkingseenheid Openbaar Ministerie) worden afgehandeld. In beide zaakstromen ligt het percentage zaken waarin het bewijs als onvoldoende is beoordeeld, in de onderzochte zaken op 8 %. Dit resultaat vormt, aldus de procureur-generaal, een ernstig te nemen indicatie dat de grondigheid en de zorgvuldigheid waarmee de schuldvaststelling moet plaatsvinden bij CVOM-zaken en ZSM-zaken in de praktijk te wensen over laat.

Bewijs Daarnaast constateert de procureurgeneraal dat de bij de CVOM werkzame ambtenaren de bevoegdheid missen om strafbeschikkingen uit te vaardigen. Het is de vraag of de wetswijziging die in dit probleem beoogt te voorzien, daarvoor een afdoende oplossing biedt. Ook stelt hij dat in een groot aantal zaken (meer dan 16.000) een strafbeschikking wordt uitgevaardigd zonder dat wordt beoordeeld of er sprake is van voldoende bewijs. Het gaat daarbij om zogenaamde feitgecodeerde zaken, dat zijn misdrijven en overtredingen waarvoor het openbaar ministerie een vast boetetarief heeft vastgesteld. In deze zaken maakt het CJIB (het Centraal Justitieel Incasso Bureau) ‘automatisch’ een strafbeschikking aan. Die gang van zaken is in strijd met de grondgedachte van de wet.

Waarborgen Ook op andere punten wijzen de onderzoeksresultaten op onvolkomenheden in de naleving van de regelgeving. De wettelijke waarborgen waarmee de wetgever de schuldvaststelling heeft omringd, worden onvoldoende in acht genomen. Zo vindt de beoordeling niet zelden plaats op basis van niet ondertekende processen-verbaal of op basis van door de politie mondeling verstrekte informatie. Bij de ZSM-afdoening is dit zelfs in meer dan de helft van het aantal onderzochte zaken het geval. Ook blijkt uit een betrekkelijk groot aantal van de onderzochte zaken niet dat de identiteit van de verdachte door de politie op de voorgeschreven wijze is vastgesteld.

Andere tekortkomingen die de procureur-generaal signaleert betreffen onder meer de plicht jeugdige verdachten vooraf te horen en de inhoud van de strafbeschikking: die bevat meestal niet de door de wet voorgeschreven dagtekening en zelden de correcte kwalificatie van het feit. Kritisch is de procureur-generaal verder over het feit dat de strafbeschikking doorgaans anoniem wordt opgelegd. De strafbeschikking bevat meestal niet de naam van de functionaris die de beslissing heeft genomen en is ook niet door die functionaris ondertekend.

Toezichthoudende bevoegdheid PG De procureur-generaal bij de Hoge Raad heeft op grond van art. 122 Wet RO een toezichthoudende bevoegdheid met betrekking tot het openbaar ministerie. Hij kan, zo bepaalt dat artikel, de minister in kennis stellen van het feit dat het openbaar ministerie naar zijn oordeel de wettelijke voorschriften niet naar behoren handhaaft of uitvoert. In overleg met het openbaar ministerie heeft de procureur-generaal besloten aan deze toezichthoudende bevoegdheid meer inhoud te gaan geven. Dit rapport is daarvan het eerste resultaat. Het onderzoek dat daaraan ten grondslag ligt, is onder verantwoordelijkheid van de procureur-generaal verricht door mr. G. Knigge en mr. drs C.H. de Jonge van Ellemeet, resp. advocaat-generaal en gerechtsauditeur bij de Hoge Raad. Het onderzoek is te vinden op www.rechtspraak.nl

Dit resultaat vormt een ernstig te nemen indicatie dat de grondigheid en de zorgvuldigheid waarmee de schuldvaststelling moet plaatsvinden bij CVOM-zaken en ZSM-zaken in de praktijk te wensen over laat 232


Nieuws

199

Aanscherping inreisverbod De regelgeving over het inreisverbod wordt aangepast om illegale vreemdelingen te stimuleren om actief te werken aan terugkeer naar het land van herkomst. De Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie heeft de Tweede Kamer op 18 januari geïnformeerd over deze aanpassing. De wijziging past bij het streven naar een actief terugkeerbeleid uit het regeerakkoord.

I

llegale vreemdelingen die langdurig in Nederland verblijven en niet meewerken aan hun vertrek

krijgen een langer inreisverbod opgelegd. Hoe langer een vreemdeling onrechtmatig in Nederland verblijft, hoe langer het inreisverbod. De maximale duur die hiervoor geldt wordt verhoogd van twee naar vijf jaar. De vreemdeling die wel meewerkt aan zijn vertrek en daadwerkelijk het land verlaat komt daarentegen in aanmerking komt voor vermindering van de duur van zijn inreisverbod. De mindering bedraagt twee jaar. Deze aanpassing heeft als doel om illegale vreemdelingen aan te moedigen om mee te werken aan hun terugkeer. De

aanpassing volgt op een evaluatie van het WODC waaruit bleek dat illegale vreemdelingen na het opleggen van een inreisverbod geen prikkel meer voelden om te vertrekken. Het inreisverbod voor criminele vreemdelingen die zijn veroordeeld tot een vrijheidsstraf van minder dan een half jaar wordt verhoogd van drie naar vijf jaar. Het voorstel tot wijziging van het Vreemdelingenbesluit is op www. internetconsultatie.nl gepubliceerd. Daar kan tot 20 maart 2015 op het voorstel gereageerd worden.

200

Raad rechtspraak: Wetsvoorstel rechtsbijstand vraagt (te) veel van burgers Het wetsvoorstel dat de kosten van rechtsbijstand aanzienlijk moet verlagen, gaat te sterk uit van zelfredzaamheid van burgers. Lang niet iedereen is in staat om voor zijn eigen belangen op te komen, stelt de Raad voor de rechtspraak in een advies over het wetsvoorstel Stelselvernieuwing rechtsbijstand.

I

n het nieuwe stelsel krijgt het Juridisch Loket een centrale rol. Dat loket geeft rechtzoekenden dan niet alleen advies over hun juridische positie, maar bepaalt ook of het echt nodig is een advocaat in te schakelen en wijst zo mogelijk op andere vormen van conflictoplossing. De bedoeling is dat meer geschillen zonder rechter worden afgehandeld. Het wetsvoorstel stoelt op de gedachte dat burgers mondiger zijn geworden en alternatieven voor het oplossen van juridische problemen toenemen. Daarvoor ontbreekt de onderbouwing, stelt de Raad. Rechters zien juist veel mensen die niet voor zichzelf kunnen

opkomen: verdachten met een lichte verstandelijke handicap, probleemgezinnen bij de familierechter, mensen die onder bewind worden gesteld bij de kantonrechter. De voorgestelde wetswijziging lijkt vooral een bezuinigingsmaatregel te zijn. Medewerkers van het Juridisch Loket kunnen daardoor druk voelen om rechtzoekenden zo min mogelijk door te verwijzen naar een advocaat. Onduidelijk is bovendien waar zij de expertise vandaan moeten halen die nodig is om hun ‘poortwachtersrol’ goed te vervullen, aldus het advies. Bij de keuze tussen rechtspraak en een alternatief moet het belang van de rechtzoekende voorop staan, niet het belang van de overheid. Volgens het wetsvoorstel vervalt het recht op door de overheid betaalde rechtsbijstand bij een echtscheiding, als het totale gezinsinkomen hoog genoeg is om zelf de kosten te dragen. Heeft een van de partners te weinig geld, dan wordt een advocaat toegevoegd mét terugbetalingsverplichting.

De vermogende partner moet daaraan bijdragen. Daarmee is de kiem gelegd voor een extra scheidingsconflict. Verdachten die in bewaring worden gesteld, krijgen een advocaat toegevoegd, wordt de bewaring direct geschorst, dan is dat volgens het wetsvoorstel niet nodig. De Raad is het daar niet mee eens. Bewaring wordt vaak onder voorwaarden geschorst. Verdachten hebben al tijdens de bespreking van die voorwaarden een advocaat nodig. De Raad wijst er verder op dat ook nu al een zeer beperkt percentage van de geschillen (4 à 5 procent) aan de rechter wordt voorgelegd. Alternatieven zijn niet altijd goedkoper. Bovendien kan lang zoeken naar een oplossing extra schade opleveren, bijvoorbeeld bij ernstige conflicten waar kinderen bij betrokken zijn. Een rechter die de knoop doorhakt, kan soms de rust en duidelijkheid geven die nodig is om uit de problemen te komen. www.rechtspraak.nl


233

201

Universitair Nieuws

Wilt u dat uw (juridische) proefschrift of dat van iemand die u kent aangekondigd wordt in deze rubriek dan kunt u het proefschrift en een samenvatting sturen naar het redactiebureau; zie colofon.

Oraties Op 13 februari 2015 aanvaardt prof.dr. J.J.M. Uijlenbroek zijn benoeming tot bijzonder hoogleraar Arbeidsverhoudingen Publieke Sector op de Albeda Leerstoel van de Universiteit Leiden en het CAOP in Den Haag. Zijn oratie, getiteld ‘Arbeidsvoorwaarden aan het werk’, begint om 16.00 uur. Plaats: Academiegebouw, Rapenburg 73 te Leiden

Op 20 februari 2015 aanvaardt prof. mr. E. Koops om 16.00 uur zijn benoeming als hoogleraar Rechtsgeschiedenis aan de Universiteit Leiden, met het uitspreken van zijn oratie ‘Proces en financiering. Een rechtshistorische verkenning’. Plaats: Academiegebouw, Rapenburg 73 te Leiden.

Promoties De invloed van de EU op het gezondheidsbeleid Hoewel de Europese Unie juridisch slechts beperkt bevoegd is als het gaat om gezondheidsbeleid, is de invloed van de EU op dit gebied groter dan het lijkt. Dit heeft onbedoelde en serieuze implicaties voor fundamentele mensenrechten. Dat blijkt uit het promotieonderzoek van Anniek de Ruijter. De Ruijter promoveerde op 23 december 2014 bij prof. Deirdre Curtin aan de Universiteit van Amsterdam. In het proefschrift wordt aangetoond dat er een grote discrepantie ontstaat tussen de Europese regels en de beleidspraktijk op het gebied van gezondheid. In juridische zin heeft EU maar beperkte bevoegdheden, maar in praktijk ziet het er heel anders uit en weet de EU op allerlei verschillende manieren toch gezondheidsbeleid te maken zonder dat direct duidelijk

234


is wat de juridische status hiervan is. Op basis van literatuur en interviews met betrokkenen beschrijft De Ruijter de enorme complexiteit van de wijze waarop de EU gezondheidsbeleid maakt. Hierbij wordt onder meer gekeken naar de betrokkenheid Europese institutionele actoren. Zowel bij de Europese Commissie, de Raad van de Europese Unie als het Europees Parlement kwam er systematisch meer aandacht voor gezondheidsbeleid. In het proefschrift wordt ook de varkensgriep uitbraak uit 2009 geanalyseerd, waarbij de EU in eerste instantie met name een ad hoc beleid voerde om de ziekte tegen te gaan. Aanvankelijk was de aanpak vooral informeel en coördinerend, toch konden lidstaten zich niet goed aan dit beleid onttrekken. Deze praktische gebondenheid leidde zowel tijdens als na de varkensgriep tot nieuwe formele regels. De Europese Commissie kwam bovendien met voorstellen die een nog veel bredere reikwijdte hadden dan de eerdere ad hoc maatregelen. Tenslotte beschrijft De Ruijter het wetgevingsproces van de Europese richtlijn over patiënten rechten. Het gaat hierbij onder meer om het recht op gezondheidszorg in een andere lidstaat dan waar men woont. Tijdens dit wetgevingsproces kwamen veel meer thema’s rond gezondheidszorg op de Europese agenda dan op basis van de verdragen mogelijk was. Hier leidde de discussie tussen en binnen Europese instellingen eveneens tot meer beleid. Nadat het proefschrift laat zien dat de macht van de EU ten aanzien van gezondheidsbeleid steeds maar groeit, wordt dit beleid geanalyseerd in het licht van fundamentele rechten. Deze analyse laat zien dat Europees gezondheidsbeleid implicaties kan hebben voor fundamentele rechten zoals het recht op toegang tot de gezondheidszorg en de bescherming van persoonsgegevens en zelfs op het fundamentele recht op informed consent. De conclusie van het proefschrift is dat ten gevolge van de groei van de macht van de EU op gezondheidsbeleid de EU verplichtingen op zich neemt om in dat kader fundamentele rechten te beschermen. Vaak gebeurt dit impliciet als gevolg van de dagelijkse praktijk waarin gezondheidsbeleid wordt gemaakt in plaats van dat dit het gevolg is van een formele procedure en politieke

keuze op Europees niveau. Daarmee is de legitimatie van Europees gezondheidsbeleid erg precair omdat het niet altijd mogelijk is om een rechtsmiddel in te brengen tegen de implicaties van dit beleid voor fundamentele rechten en waarden. Anniek de Ruijter A Silent Revolution: The expansion of EU power in the field of human health - A rights-based analysis of EU health law & policy Een handelseditie wordt verwacht in 2015

Peacekeepers’ joint responsibility This thesis of Moritz Moelle was submitted as part of a Double Doctorate Programme between the Universities of Geneva and Leiden under the joint supervision of prof. Laurence Boisson de Chazournes and prof. Niels Blokker. It dealt with the question as to whether international organisations could be jointly responsible for violations of international law committed by peacekeepers deployed in a peacekeeping operation. The idea to this PhD thesis arose when Moelle was conducting research for his master thesis in Leiden which analysed the responsibility of member states for UN peacekeeping operations. He noticed that the whole debate in academic writing and jurisprudence (e.g. the Behrami/Saramati case or the Srebrenica cases before Dutch Courts) is focused on the relationship between international organisations and member-states, despite the fact that in recent years the relations between international organisations have become increasingly institutionalised; in particular in the field of peacekeeping operations and collective security. The thesis started by exploring the development of the concept of peacekeeping operations and the relations between the UN and four specific regional organisations (NATO, EU, AU and ECOWAS) on the basis of the applicable dispositions of the UN Charter. The analysis first of all showed that the compromise between universalist and regionalists perceptions as contained in the

Universitair Nieuws

UN Charter is an incentive for cooperation between the UN and regional organisations. The following Chapter traced the development of relations among these organisations which illustrated the evolution of a certain division of labour and an augmentation of cooperation between the UN and these organisations. The potential for joint responsibility for peacekeeping operations in the practice of these international organisations was further confirmed by an examination of the applicable primary norms. International organisations are not only bound by norms of human rights law and international humanitarian law – if applicable – under general international law, but also by their own internal rules and the mandate of the peacekeeping if these amount to obligations under international law. One can therefore speak of a multi-layered network of international obligations which increases the potential for the attribution of conduct to international organisations. The question then arose how to accommodate the findings of the thesis with the Articles on the Responsibility of International Organisations (ARIOs). The analysis had shown that one can formulate a certain presumption that international organisations could be jointly responsible for viola-

tions of international law arising during the deployment of peacekeeping operations, but the ARIOs only allow for joint responsibility of international organisations in certain specific cases. It therefore justified the development and formulation of a new criterion of attribution of conduct (normative control). The following case-studies of specific peacekeeping operations (e.g. UNAMID in Darfur and AFISMA and MINUSMA in Mali) confirmed that in certain circumstances the UN and regional organisations have to be considered jointly responsible and allowed the inscription of the normative control criterion. Although external pressure may contribute to enhancing the effectiveness of holding international organisations jointly responsible, any substantial measures and mechanisms can only be implemented with the participation of states and international organisations. Moelle defended his thesis succesfully on 18 December 2014 at Leiden University. Moritz Moelle Cooperation of International Organisations in Peacekeeping Operations and Issues of International Responsibility

Scripties De redactie biedt aan studenten de mogelijkheid om met een korte samenvatting van hun masterscriptie in dit tijdschrift te komen. Hiernaast wordt de gehele versie van het document op het blog van het NJB geplaatst (www.njblog.nl). De redactie wil graag een podium bieden voor de vele mooie juridische teksten en innovatieve opvattingen van studenten die tot nu toe nog te weinig onder de aandacht komen van de vele juristen die in ons land werkzaam zijn. Heb je belangstelling om te worden geselecteerd voor opname van een samenvatting van je masterscriptie in het NJB? Stuur dan je scriptie, voorzien van een samenvatting van maximaal 200 woorden, het eindcijfer (minimaal een acht) dat je voor de scriptie hebt ontvangen en ook je afstudeerrichting en de naam van je scriptiebegeleider, naar het redactiebureau van het NJB, postbus 30104, 2500 GC Den Haag of e-mail: [email protected].

Een handelseditie wordt verwacht in 2015

Personalia

Advocatuur Het Amsterdamse kantoor van Stibbe heeft haar Commercial Litigation Group verder versterkt met de benoeming van Job van Hooff tot partner in de Restructuring & Insolvency praktijkgroep. Van Hooff begon zijn carrière bij Stibbe meer dan tien jaar geleden. Hij richt zich op complexe insolventiezaken, vaak in een internationale context.

Rick van Viersen is per 1 januari 2015 partner geworden bij Siekman & Stassen Advocaten en Belastingadviseurs N.V. te Hoofddorp. Van Viersen is gespecialiseerd in het ondernemingsrecht en arbeidsrecht. Ondernemers komen met al hun vraagstukken bij hem terecht. Hij adviseert, procedeert en stelt commerciële contracten op. Voordat Van Viersen partner werd, werkte hij bijna twee jaar als advocaat medewerker bij Siekman & Stassen.

202

Voor het plaatsen van berichten in deze rubriek kunt u uw tips en informatie naar [email protected] sturen.

Advocaten- en notariskantoor AKD heeft Jeroen Pop per 1 januari 2015 benoemd tot partner. Pop is werkzaam binnen de praktijkgroep Ondernemingsrecht in Amsterdam. Hij


235

Personalia Personalia

houdt zich bezig met joint ventures, (tax driven) grensoverschrijdende herstructureringen en investeringen, commercial contracting en algemene vennootschapsrechtelijke advisering. Daarnaast is hij medeverantwoordelijk voor de Azië desks van AKD (Japan, Korea en China). Clarice Stenger en Christian Visser zijn met ingang van 1 januari toegetreden tot de maatschap van het Amsterdamse strafrechtkantoor Meijers Canatan Advocaten. Stenger heeft een uitgebreide strafpraktijk en staat daarnaast mensen bij die te maken krijgen met een gedwongen opname in een psychiatrische kliniek. Visser houdt zich bezig met zeer uiteenlopende strafzaken en is gespecialiseerd in zaken met betrekking tot voetbalgeweld. Laura Parret is per 1 januari 2015 benoemd tot partner in de EU & Competition praktijk van Houthoff Buruma. Parret is gespecialiseerd in Europees recht en mededingingsrecht, waaronder staatssteun, zowel in Nederland als in België. Zij heeft ruime ervaring als advocaat, maar ook als handhaver bij de mededingingsautoriteit en in de academische wereld. Per 1 januari 2015 is Esther Glerumvan Aalst benoemd tot partner bij Kneppelhout & Korthals Advocaten, waar zij werkzaam is sinds 2006 en sinds 2012 leiding geeft aan het Team Mededinging & Marktregulering. Glerum-van Aalst heeft meer dan vijftien jaar ervaring op het

236


gebied van het mededingingsrecht en marktregulering. Zij begeleidde ondernemingen tijdens bedrijfsinvallen, bij inlichtingenverzoeken en in boeteprocedures. Frank Leyendeckers heeft CMS achter zich gelaten en is sinds 1 januari partner Bestuursrecht bij Griph. Hij vormt er een combinatie met de vorig jaar bij Griph begonnen vastgoedadvocaat Cheryl Leunissen: Leyendeckers neemt bij projectontwikkelingszaken ruimtelijke ordening en milieu voor zijn rekening, terwijl Leunissen zich bezighoudt met de privaatrechtelijke kant. Leyendeckers werkte voorheen bij CMS en AKD. Pascal Hulsegge is op 1 januari 2015 benoemd tot partner van JPR Advocaten. Zij is gespecialiseerd in het arbeidsrecht en adviseert onder meer over CAO-recht, medezeggenschap, individueel- en collectief ontslag. Daarnaast beschikt ze over kennis op het terrein van Intellectueel Eigendom. Zij treedt op als gesprekspartner van en raadsvrouw voor HR-managers en directeuren bij middelgrote tot grote (familie)bedrijven of particulieren. Advocaat en belastingadviseur Peter van Dijk is per 1 januari 2015 benoemd tot partner bij Buren, het kantoor waar hij sinds 2002 werkzaam is. Hij is gespecialiseerd in het opzetten van vennootschappelijke structuren voor investeringen van buitenlandse of in Nederland gevestigde internationaal opererende bedrijven, met name in relatie tot Rusland en de voormalige CIS-landen, Centraal- en Oost-Europa en Japan. Ook begeleidt hij internationaal opererende concerns bij M&Atransacties en de ontwikkeling van (grensoverschrijdende) activiteiten.

Brinkhof heeft per 1 januari twee nieuwe partners benoemd. Onder hen bevindt zich Daan de Lange, die in 2003 als advocaat bij Stibbe begon en sinds 2007 werkzaam is bij Brinkhof. Hij is expert op het gebied van Europees octrooirecht en gidst tal van internationale bedrijven door dit zeer specialistische vakgebied, met name in de farmaceutische en biotechnologische industrie. Ook Wieke van Angeren is sinds 1 januari als partner verbonden aan Brinkhof. Zij is advocaat sinds 1998 en werkte tot eind 2014 als counsel bij Freshfields in Amsterdam, waar zij de IT- en sourcing-praktijk opzette en leidde. Van Angeren is gespecialiseerd in commerciële contracten met een focus op software en IT (sourcing, licenties, SaaS, e-commerce). Daarnaast houdt zij zich bezig met IT-geschillen en advisering op het gebied van privacy. Pieter van den Brink is ingang van 1 januari 2015 als partner toegetreden bij BLIX Advocaten. Hij is gespecialiseerd in het ondernemingsrecht met een focus op fusies & overnames, private equity, joint ventures en adviezen en contracten op vennootschappelijk en commercieel gebied. Voor 1 januari was Van den Brink partner binnen de praktijkgroep Ondernemingsrecht van Van Doorne. ARBOR Advocaten heeft op 1 januari 2015 Michiel Koole benoemd tot partner. Koole is werkzaam bij het Amsterdamse arbeidsrechtelijke nichekantoor sinds de oprichting in 2012. Binnen het arbeidsrecht heeft Koole in het bijzonder expertise in concurrentiegeschillen en procesrechtelijke aangelegenheden.

Personalia Agenda

Per 1 januari 2015 is Jodit de Bruin benoemd tot partner vastgoedrecht bij FORT Advocaten in Amsterdam. Zij

zal zich richten op het verder uitbouwen van de vastgoedpraktijk. De Bruin is ruim negen jaar werkzaam bij FORT binnen de sectie Vastgoed en Overheid. De afgelopen jaren heeft zij zich gespecialiseerd in

huurrecht voor zowel woon- als bedrijfsruimte, koop en verkoop, appartementsrechten, erfpacht, opstal, burenrecht en procesrecht.

Agenda

29 01 2015 Seminar over de Duitse wet op het Minimumloon en de gevolgen en verplichtingen voor niet-Duitse vervoerders Op 16 augustus 2014 is de Duitse Wet op het Minimumloon (Mindestlohngesetz MiLoG) in werking getreden. Deze introduceert naast een verplicht minimumloon aanzienlijke administratieve lasten voor vervoerondernemers en de logistieke keten. De wet legt de daarin verankerde verplichtingen niet alleen aan Duitse ondernemers in hun relatie tot werknemers op, maar tevens aan buitenlandse werkgevers die in Duitsland diensten uitvoeren. In aanvulling op de wet is met ingang van 1 januari 2015 tevens een verordening in werking getreden op grond waarvan een verlichte documentatieplicht voor vervoerondernemers van kracht is. TLN, Transport en Logistiek Nederland, heeft begin december 2014 een klacht bij de Europese Commissie tegen deze wet ingediend op grond waarvan de Europese Commissie momenteel onderzoekt of de bepalingen van deze wet verenigbaar zijn met Europese wetgeving. In dit seminar worden de wet alsmede de documentatieverplichting toegelicht door een aantal experts, waarbij wordt ingegaan op de verplichtingen die rusten op een vervoerondernemer. Tevens is er voldoende ruimte om aan de sprekers vragen te stellen over de wet en de gevolgen voor de aansprakelijkheid in de logistieke keten. Tijd: donderdag 29 januari van 14.30 tot 18.00 uur Plaats: Van der Valk Hotel Ridderkerk, Krommeweg 1 te Ridderkerk Aanmelding: via: www.ivr.nl Inlichtingen: deelname is gratis voor leden van CBRB/IVR, voor overige deelnemers bedragen de kosten € 50. Aanmelding voor het seminar en de netwerkborrel is verplicht.

04 02 2015 Gelijke behandeling en stereotypering Hoe komt het dat mannen en vrouwen formeel gelijke rechten hebben, maar dat het in de rechtspraak vaak niet lukt om substantiële inhoud te geven aan deze gelijke rechten? Er lijkt een constante kloof te bestaan tussen formele gelijke rechten en de werkelijkheid van ongelijkheid. Alexandra Timmer, onderzoeker bij het Studie- en Informatiecentrum Mensenrechten van de Universiteit Utrecht, heeft in haar proefschrift (2014) gepoogd hierin verandering te brengen door te laten zien hoe de toepassing van de begrippen ‘stereotypering’ en ‘kwetsbaarheid’ de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in gelijke behandelingszaken kan verbeteren. Deze begrippen leggen bovenal de vinger op de onderliggende structurele oorzaken van ongelijkheid en discriminatie. Timmer bespreekt tijdens deze bijeenkomst Bijeenkomst van de Vereniging voor Vrouw en Recht Clara Wichmann (VVR) de belangrijkste uitkomsten van haar onderzoek en gaat hierbij mede in op nieuwe relevante ontwikkelingen in de rechtspraak van het Hof. Tijd: woensdag 4 februari van 18.30 tot 20.30 uur Plaats: Bibliotheek Rookhuizen, Rijnsburgerweg 18 te Leiden Aanmelding: via: [email protected]

12 02 2015 Congresmiddag Fashion & IE 2015 Na de successen van de bijeenkomsten in 2012 en 2013 kon een vervolg met verdiepende thema’s niet uitblijven. Op de scheidslijn van Intellectu-

ele Eigendomsrechten en de wereld van Fashion organiseert eduLex, onderdeel van deLex, een interessante themamiddag. Thera Adam-van Straten (Kneppelhout & Korthals), Marieke Neervoort (SOLV) en Martijn van de Hel (Maverick advocaten) behandelen actuele uitspraken zoals HvJ EU - Karen Millen [IEF13959] en Hof Brussel - Louboutins rode zool [IEF14389]. Er zijn verdiepende onderwerpen over werkgevers- en opdrachtgeversauteursrecht, adwords en domeinnamen, online distributie en exclusiviteit en e-commerce en koop op afstand. Aansluitend is er gelegenheid na te borrelen. Tijd: donderdag 12 februari van 13.00 tot 17.30 uur Plaats: The College Hotel, Roelof Hartstraat 1 te Amsterdam Aanmelding: via: www.delex.nl/fashion2015.html Inlichtingen: via tel: 020-345 2212 of e-mail: service@ delex.nl. Deelname kost € 495, sponsoren IE-Forum betalen € 450, de rechterlijke macht/wetenschappelijk personeel (full time) en bedrijfsjuristen/medewerkers modeindustrie (selecteer ‘anders’) betalen € 195. Er worden 4 PO-punten toegekend door de Orde van Advocaten, 4 punten voor de BMM-opleiding en 4 punten voor de Permanente Vorming (Orde van Vlaamse Balies).

03 03 2015 GIS-bijeenkomst Tijdens deze bijeenkomst bespreekt Sergey Vasiliev (verbonden aan de Vrije Universiteit) het door hem geschreven proefschrift met de titel: ‘International Criminal Trials: A Normative Theory’. Michiel Pestman (advocaat bij Prakken d’Oliveira Human Rights Lawyers en nieuw toegetreden tot het GIS-bestuur) treedt hierbij op als referent. Tijd: dinsdag 3 maart van 19.00 tot 21.00 uur Plaats: Campus Den Haag van de Universiteit Leiden


237

203

Agenda

(zaal A2.05), Schouwburgstraat 2, Den Haag Aanmelding: via: [email protected]. Aanmelding wordt op prijs gesteld. Inlichtingen: het is mogelijk als bewijs van deelname aan deze bijeenkomst een certificaat te ontvangen.

13 03 2015 TvOB Symposium De gedachte dat de belangen van aandeelhouders grotendeels gelijk zijn en dat aandeelhouders derhalve gelijkluidende rechten en plichten hebben, lijkt te hebben plaatsgemaakt voor een meer genuanceerde benadering. Daarin wordt meer aandacht besteed aan de omstandigheid dat de rol en positie van de aandeelhouder of kapitaalverschaffer moeten worden onderscheiden al naar gelang het type aandeelhouder alsmede het type vennootschap waarin deze participeert. Deze verandering is op nationaal en internationaal niveau waarneembaar. De rolveran-

deringen spelen bij beursgenoteerde vennootschappen, maar ook bij grote en kleinere niet-genoteerde ondernemingen. Het doel van dit symposium, dat als thema heeft ‘Van ondernemer tot kapitaalverschaffer. Over de rol van de aandeelhouder binnen besloten en open kapitaalvennootschappen’, is om de toekomstige rol van de aandeelhouder in de verschillende contexten in kaart te brengen tegen de achtergrond van deze aanmerkelijke en belangrijke ontwikkeling. Het symposium wordt georganiseerd door Uitgeverij Paris in samenwerking met het Eggens Instituut. Tijd: vrijdag 13 maart van 13.00 tot 17.00 uur Plaats: De Industrieele Groote Club, Dam 24 te Amsterdam Aanmelding: via: www.eggens.uva.nl/nieuws--agenda Inlichtingen: via: www.uitgeverijparis.nl. Deelname kost

11 06 2015 Fourth European Conference on Symptom Validity Assessment (SVA) Deze conferentie richt zich op instrumentarium om symptoomvaliditeit vast te stellen bij patiënten en verdachten. Maar ook meer basale kwesties komen aan de orde zoals: op welke schaal wordt PTSS geveinsd, bestaat er een vloeiende overgang van geveinsde symptomen naar echte symptomen, falen patiënten met een traumatische voorgeschiedenis vaker op symptoomvaliditeitstests etc.? De conferentie is relevant voor forensisch psychiaters, neuropsychologen en rechtspsychologen. Keynote sprekers: Richard McNally (PTSS), Richard Rogers (SIRS-2), Michael Kopelman (Amnesia) en Richard Kanaan (functioneel of geveinsd).

€ 235, abonnees van TvOB betalen € 185 en studenten

Tijd: donderdag 11 juni van 9.30 tot 20.00 uur

€ 50. Er worden 3 NOvA?KNB punten toegekend.

Plaats: Crowne Plaza Hotel, Ruiterij 1 te Maastricht Aanmelding: via: www.tmfi.nl/nl/activiteiten/sva Inlichtingen: via: www.tmfi.nl/nl/activiteiten/sva. Deelname kost € 250.

Agenda kort 12 01 en 27 04 2015 Studiemiddagen Europees burgerlijk procesrecht

btw- en douane-aangiften NJB 2015/144, afl. 2, p. 165

18 02 2015 200 jaar CCR en Rijnvaartrecht NJB 2015/144, afl. 2, p. 166

04 02 2015 Gelijke behandeling en stereotypering

03 03 2015 GIS-bijeenkomst

NJB 2015/203, afl. 3, p. 237

NJB 2015/203, afl. 3, p. 237

NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3044

05 02 2015 Advocaat in dienstbetrekking

20 03 2015 ACIS-symposium

29 01 2015 De rechtspraak van morgen

NJB 2015/88, afl. 1, p. 90

NJB 2015/144, afl. 2, p. 166

NJB 2014/2154, afl. 41, p. 2974

06 02 2015 IFR jaarsymposium

13 03 2015 TvOB Symposium

29 01 2015 Seminar over de Duitse wet op het Minimumloon en de gevolgen en verplichtingen voor niet-Duitse vervoerders

NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3045

NJB 2015/203, afl. 3, p. 238

10 02 2015 IE-beleid binnen de onderneming

11 06 2015 Fourth European Conference on Symptom Validity Assessment (SVA)

NJB 2014/2205, afl. 42, p. 3044

16 01 t/m 19 06 2015 Fraude, Compliance & Onderneming bijeenkomsten

NJB 2015/88, afl. 1, p. 90

NJB 2015/203, afl. 3, p. 237

NJB 2015/203, afl. 3, p. 238

02 02 t/m 18 06 2015 Duurzaamheidsdenken in het Recht

12 02 2015 Congresmiddag Fashion & IE 2015

NJB 2015/144, afl. 2, p. 165

NJB 2015/203, afl. 3, p. 237

01 10 2015 The ‘Utrecht School’: Past, Present and Future NJB 2015/88, afl. 1, p. 91

03 02 2015 Centralisatie en vereenvoudiging in

238


Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl.

De ‘Parlementaire geschiedenis van de Arbitragewet’ bevat de systematisch gerangschikte parlementaire stukken van de Nederlandse Arbitragewet. In deel één is de parlementaire geschiedenis opgenomen van de arbitragewet,

Arbitragewet

inwerkingtreding op 1 januari 2015 (de “Arbitragewet 2015”). Deel twee bevat de voorstellen van de Commissie onder voorzitterschap van prof. mr. Albert Jan van den Berg, in 2006 aangeboden aan de Minister van Justitie. In deel drie is de parlementaire geschiedenis opgenomen van de Arbitragewet 1986. Daarmee is dit boek dan ook een onmisbaar naslagwerk voor iedere professional die alles wil weten over het oude én nieuwe arbitragerecht per 1 januari 2015.

Onder redactie van:

Druk: ISBN: Datum verschijning: Aantal pagina’s: Prijs:

Prof. mr. G.J. Meijer, Prof. mr. A.I.M. van Mierlo Mr. B.R.D. Hoebeke Mr. dr. K.J. Krzeminski 1 9789013127331 22 december 2014 932 € 129,- (incl. btw)

www.kluwer.nl/shop in onze shop bestelt u zonder verzendkosten

Dinsdag 3 maart 2015 BCN Utrecht CS

NIEUW!

Opleiding Jeugdwet en Jeugdbeschermingsmaatregelen

Het veld van jeugdhulp is volop in beweging. Zorg dat u het overzicht krijgt! Sprekers: Mr. A.P. (Ad) van der Linden Mr. P.A.J.Th. (Paul) van Teeffelen

Meer informatie en inschrijven? www.kluwer.nl/opleidingen

6 punten

punten op aanvraag

VOORKEURSBELEID VOOR TOPVROUWEN

Recommend Documents