VAN Freek Niewold. Rapport NWI-BE

DE BEVERPOPULATIES BEVERPOPULATIES TOT HET VOORJAAR VAN 2012 2012

Freek Niewold Rapport NWI-BE2012-05

Niewold Wildlife Infocentre December 2012

De bever tot voorjaar 2012.

Rapport NWI-BE2012-05

2

De beverpopulaties tot het voorjaar van 2012 F.J.J. Niewold

December 2012 Onderzoek in opdracht van Staatsbosbeheer Regio Oost Foto omslag: Bever Drentse Aa (foto Harry Offringa Staatsbosbeheer).


Niewold Wildlife Infocentre Doesburg

F.J.J. Niewold van Berchemstraat 4 6981 JB Doesburg Nederland Tel.: 0313-474701; 06-26467222 Email: [email protected]



3

Abstract Freek Niewold 2012. The Beaver populations until the spring of 2012. Niewold Wildlife Infocentre. Report NWI-BE2012-05. Doesburg, The Netherlands: 71 p.; 3 fig.; 12 tab.; 17 pictures; 39 ref. and 6 attachm. Based on field observations and interpretation of observations of others in this report the development of the various Beaver populations in the Netherlands is displayed. This monitoring of the Beaver until spring 2012 was commissioned by ing. Jaap Rouwenhorst from Staatsbosbeheer region Oost (the Dutch Forestry Commission, region East). Together with the Beavers in the border area with Germany and Belgium, the presence of 349 territories in the spring of 2012 could be ascertained. These were composed of 158 families, 57 couples and 134 singles. According to observations and extrapolations an average RU (Reproductive Unit: family or couple) in spring consisted of ca. 3 beavers. Accordingly an estimate of the number of animals comprised 779 ex.. The river Meuse inhabited the largest and fastest growing population with 65 RU's and a geometric mean growth λ = 1,266 for the last three years. This population is composed of reintroduced Elbe Beavers and an influx of often dark to black colored Beavers from the Eifel and also from the Ardennes. The other populations have evolved from reintroduced Elbe Beavers: Gelderse Poort 51 RU 's, Flevoland 35 RU’s, Biesbosch 39 RU’s, Great Rivers 18 RU’s, Hollandse Delta 3 RU's and Hunze 4 RU's. Nationwide the number of RU’s has increased the last year with 12.6% and over the last three years annually λ = 1,156. The Biesbosch and Gelderse Poort were occupied entirely by Beavers, but still a stagnant growth was possible by compression of the populations. In spatial terms the number of 5 x 5 km blocks with a beaver colony increased to 197 with λ = 1,141 for the last three years. The originally separated populations are now growing gradually toward each other. Beavers were at risk by crossing roads and changing water tables, but the annual mortality remained limited. Locations of road crossings by beavers are equipped with warning signs or a fauna tube with conductive fences. Damage by dam building increased especially in the Meuse Valley, where two problem Beavers are being trapped. A few times beavers digged a hole in a river dike. Solutions to these problems are being worked on. Keywords: Beaver, Castor fiber, Netherlands, Gelderse Poort, Flevoland, Biesbosch, Great rivers, river Meuse, Hunze, Hollandse Delta, monitoring, population development, problems, damage.

Dit rapport is gratis aan te vragen bij de auteur via email adres: [email protected]. Er worden geen gedrukte versies verstrekt. © 2012 Niewold Wildlife Infocentre. Van Berchemstraat 4, 6981JB Doesburg. Overname, verveelvoudiging of openbaarmaking van deze uitgave of onderdelen daarvan is toegestaan mits met duidelijke bronvermelding, maar niet toegestaan voor commerciële doeleinden, geldelijk gewin en voor die gedeelten/foto’s waarvan duidelijk is dat de auteursrechten liggen bij derden en/of zijn voorbehouden. Niewold Wildlife Infocentre aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit het gebruik van de resultaten van dit onderzoek of de toepassing van de adviezen.



4

Inhoud SAMENVATTING ......................................................................................................................... 7 1

INLEIDING EN DOELSTELLING .............................................................................................. 9

2

WERKWIJZE ...................................................................................................................... 11 2.1 ENKELE VELDKENMERKEN VAN AANWEZIGHEID........................................................................... 11 2.2 VERZAMELEN GEGEVENS........................................................................................................ 17 2.3 VERWERKING EN PRESENTATIE GEGEVENS ................................................................................. 18 2.3.1 De sociale eenheden ............................................................................................... 18 2.3.2 De jaarlijkse groeisnelheid van de populatie........................................................... 19 2.4 SCHATTING AANWEZIGE AANTALLEN ........................................................................................ 19

3

RESULTATEN ..................................................................................................................... 23 3.1 DE BIESBOSCH..................................................................................................................... 23 3.2 DE HOLLANDSE DELTA .......................................................................................................... 25 3.3 DE GELDERSE POORT ............................................................................................................ 26 3.4 HET RIVIERENGEBIED ............................................................................................................ 27 3.5 FLEVOLAND ........................................................................................................................ 29 3.6 STROOMDAL VAN DE MAAS ................................................................................................... 31 3.7 HUNZE EN ZUIDLAARDERMEER................................................................................................ 33 3.8 SYNTHESE ONTWIKKELING ...................................................................................................... 34 3.9 INVLOEDRIJKE MILIEUOMSTANDIGHEDEN .................................................................................. 38 3.9.1 Schaden ................................................................................................................... 38 3.9.2 Oeverbeheer ............................................................................................................ 41 3.9.3 Sterfte...................................................................................................................... 42 3.9.4 Wisselende waterstanden ....................................................................................... 43 3.9.5 Belemmeringen kolonisatie..................................................................................... 44

4

DISCUSSIE EN CONCLUSIES ................................................................................................ 46 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7

DE AFZONDERLIJKE POPULATIES .............................................................................................. 46 VASTSTELLING TERRITORIA ..................................................................................................... 46 DE UITBREIDING................................................................................................................... 48 DE ONTWIKKELING VAN DE POPULATIES .................................................................................... 48 DE AANWEZIGE AANTALLEN.................................................................................................... 50 SCHADE EN OVERLAST ........................................................................................................... 50 OPVANG BEVERS .................................................................................................................. 52

DANKWOORD ........................................................................................................................... 53 LITERATUUR ............................................................................................................................. 55 BIJLAGEN .................................................................................................................................. 59 STROOMDAL VAN DE MAAS ............................................................................................................... 60 GELDERSE POORT ............................................................................................................................ 63 FLEVOLAND .................................................................................................................................... 65 RIVIERENGEBIED .............................................................................................................................. 67 HOLLANDSE DELTA........................................................................................................................... 69 HUNZEDAL ..................................................................................................................................... 70



5

Samenvatting

De monitoring van de Bevers en deze rapportage zijn uitgevoerd in opdracht van Staatsbosbeheer regio Oost, contactpersoon Jaap Rouwenhorst, coördinator monitoring en faunabeheer. Op basis van veldwaarnemingen en verzameling en interpretatie van andere waarnemingen is de ontwikkeling weergegeven van de verschillende beverpopulaties in ons land tot en met het voorjaar van 2012. Nog steeds konden de afzonderlijke populaties, ontstaan uit de verschillende geherintroduceerde bronpopulaties, worden herkend. Door verdere groei zullen deze geleidelijk in elkaar over gaan. Voorjaar 2012 kon in Nederland, inclusief het grensgebied met Duitsland en België, het aantal bevervestigingen worden geschat op 349, waaronder 215 RE’s (families en paren; zie tabel). Er waren 134 territoria met mogelijk slechts één bever. Binnen de afzonderlijke populaties bedroegen deze aantallen: stroomdal van de Maas 112 territoria met 65 RE’s, Gelderse Poort 65 met 51 RE’s, Flevoland 61met 35 RE’s, Biesbosch 52 met 39 RE’s, Rivierengebied van Waal, Rijn en IJssel 35 met 18 RE’s, Hollandse Delta 15 met 3 RE’s en het Hunzedal 9 territoria met 4 RE’s. In dit laatste gebied, geïsoleerd gelegen van de andere populaties, vond een eerste herintroductie in 2008 plaats. In het aangrenzende dal van de Drentse Aa, is nog een herintroductie gaande. Het gemiddelde aantal bevers per RE in het voorjaar kon worden bepaald op 3,0 ex., waarmee een schatting van het aantal landelijk aanwezige bevers in 2012 op 779 ex. uitkwam. Omdat de meeste waarnemingen en tellingen van bevers worden gedaan in de nazomer/herfst zal dit aantal na de geboorten rond juli-september ongeveer 950 ex. bedragen. populatie Maasdal Geld. Poort Flevoland Biesbosch Grote rivieren Hol. Delta Hunzedal Totaal

terriroria 112 65 61 52 35 15 9 349

RE's 65 51 35 39 18 3 4 215

nr. ex. 242 167 131 130 71 21 17 779

Landelijk groeide het aantal RE’s het laatste jaar met 12,6 % en over de laatste drie jaar bedroeg het geometrische jaarlijkse gemiddelde λ= 1,156 (ca. 15-16%). In ruimtelijke zin steeg het aantal uurhokken (5x5 km) met een bevervestiging in Nederland van 111 in 2007 naar 197 in het voorjaar van 2012: λ=1,141 over de laatste drie jaar. Alle populaties groeiden, maar hierbij waren grote onderlinge verschillen. De populatie van het Maasdal groeide het snelst met een gemiddelde jaarlijkse

De bever tot voorjaar 2012. Rapport NWI-BE2012-05

7

geometrische groei voor de RE’s van λ= 1,266 over de laatste drie jaar. In de geheel door bevers bezette Biesbosch en Gelderse Poort was nog sprake van een stagnerende groei, mogelijk gemaakt door verdichting van de populatie. De groei was overeenkomstig het gehanteerde bij de voorspelling in 2010 door Kurstjens & Niewold (2011) voor de verdere ontwikkeling van de beverpopulatie in Nederland. De hierbij aangehouden aantallen op basis van de inventarisatie in 2010 waren echter lager. Door een verhoogde interesse voor vermelding van waarnemingen over het voorkomen van bevers, konden de gegevens van voorgaande jaren aanzienlijk worden bijgesteld. In 2010 en 2011 zijn respectievelijk 16 en 21 vondsten van dode bevers geregistreerd. Verkeer en ook hoog- en laagwater eisten hun tol, maar deze sterftefactoren bleven beperkt van omvang. In Natuurpark Lelystad werd een dood mannetje aangetroffen met oormerk en implantzendertje, die 15 jaar oud was geworden. Enkele hardnekkige oversteekplaatsen van wegen konden worden voorzien van waarschuwingsborden of faunabuizen met begeleiding van rasters. Kap van bomen en struiken in de uiterwaarden om rivieren meer doorstroming te geven zal het leefgebied van de aanwezige bevers beperken. Er zal daarbij goed gekeken moeten worden naar compenserende maatregelen. Door toename van de populatie worden steeds meer gewonde of verweesde jonge bevers aangetroffen. Daarom zullen er voor deze beschermde soort landelijke opvangcentra moeten worden aangewezen. Door graverij in een rivierdijk en sterk toegenomen dambouw in beken in Limburg zijn door de waterschappen meer inspanningen en controles verricht om overlast en schade te beperken. Twee “probleembevers” zijn inmiddels op dezelfde locatie weggevangen. Alternatieve mogelijkheden om schaden te voorkomen, zoals waterniveau regulerende buizen in dammen, rasters, aanleg van hoogwatervluchtheuvels en kap van aangrenzende wilgenbosjes langs dijken, zijn nog weinig toegepast. De Dienst Regelingen van het Ministerie van ELI, is bezig een soortenstandaard bever te vervaardigen om procedures helder en eenvoudiger te maken bij zich voordoende problemen.



8

1

Inleiding en doelstelling

Ondanks de geslaagde herintroducties in bijna geheel Europa en ook in ons land, blijven bevers nog een kwetsbare diersoort. De bever is een beschermde inheemse diersoort als bedoeld in artikel 4 van de Floraen faunawet en is tevens opgenomen in bijlage II en IV van de EU-Habitatrichtlijn, dieren plantensoorten van communautair belang, die strikt moeten worden beschermd. Hij wordt ook benoemd in Bijlage II van de Conventie van Bern. De bever staat als gevoelig vermeld op de Rode Lijst van Nederlandse Zoogdieren. Volgens de landelijke instandhoudingsdoelstelling bestaat een zorgplicht voor uitbreiding van de verspreiding, omvang en verbetering van de kwaliteit van het leefgebied. De kwetsbaarheid wordt o.a. ingegeven door hun nog beperkte voorkomen, de grootte, de kwaliteit van de pels en de knaag- en dambouwactiviteiten. Vanwege de interesse voor de soort, de faciliterende werking van beveractiviteiten bij natuurontwikkeling, de beschermde status en de daaruit voortvloeiende verplichtingen mede in Europees verband, is in opdracht van Staatsbosbeheer ook nu weer de jaarlijkse ontwikkeling en zich voordoende problematiek van de beverpopulaties in ons land in kaart gebracht. Het beoogde doel van deze monitoring is: • de aantalontwikkelingen volgen en de verspreiding in kaart brengen; • mogelijke overlast en schaden signaleren; • knelpunten bij de ontwikkeling tijdig opmerken; • oplossingen voor knelpunten en schaden aangeven.



9

2

Werkwijze

2.1

Enkele veldkenmerken van aanwezigheid

Bevers zijn middelgrote knaagdieren, die aangepast zijn aan het leven in zoete wateren. Een volwassen Elbebever castor fiber kan ruim 30 kg wegen en is ca. 125 cm lang, inclusief de ca. 35 cm brede en platte staart (fotoserie 1). Bevers zijn nachtactieve, oevergebonden zoogdieren, die vooral gebruik maken van beboste, meer natuurlijke oeverzones begroeid met oeverplanten en struiken, zoals wilgen. Tijdens de zomermaanden zijn zij in de ochtend- en avonduren bij daglicht en schemer nog actief.

Fotoserie 1. Oudere bever met twee jongen, nog droog lb (Twan Teunissen). Jonge bevers in hut rb (Bertil Zoer). Zwemmende bever lo (Meindert Kamping). Bevers uitzetten ro.



11

Hun voedsel bestaat in de winter uit de bast en dunne twijgjes van zelf omgeknaagde bomen uit de oeverzone (ca. 10 m breed), waaronder vooral wilgen en populieren, maar ook andere boomsoorten. Daarnaast eten de bevers de wortels en wortelstokken van aanwezige wateren oeverplanten, waaronder waterlelie, gele plomp, lisdodde en riet. In de zomer worden de bladeren van bomen en een scala aan waterplanten, kruiden en grassen gegeten. Daarnaast profiteren de dieren graag van langs de oever verbouwde gewassen zoals granen, voederbieten en maïs. Vraatresten in de vorm van afgeknaagde bomen en takken, geschilde takken (de zogenaamde beverhoutjes) en van andere gegeten planten zijn langs en op oevers goed herkenbaar. Uitgesleten oeveropgangen en duidelijke wissels verraden dikwijls daarbij hun aanwezigheid (fotoserie 2).



12

Fotoserie 2. Diverse activiteiten van bevers. Boven: vraat aan bomen en wortels van een oeverplant. Midden: opgang vanuit sloot naar een maïsperceel met vraat en een wissel met merkhoopjes tussen plassen. Onder: eetplaatsen op de oever met een door de bevers opengehouden wak.

Van de afgeknaagde, resterende takken en ander hout wordt samen met modder op de oever boven een hol een zogenaamde beverhut of -burcht als onderkomen gebouwd. Gedurende de zomer rusten de dieren overdag ook wel in legers in dichte oevervegetaties. Holen worden onder de waterlijn uitgegraven en zijn pas herkenbaar



13

bij lage waterstanden, maar de typische beverhutten zijn onmiskenbaar te herkennen (fotoserie 3).

Fotoserie 3. Zelf vervaardigde dagverblijfplaatsen van de bever.

Volwassen bevers (≥ 2 jaar) leven in van elkaar gescheiden leefgebieden langs oevers van allerlei wateren. Deze leefgebieden van ca. 1-5 km oeverlengte worden verdedigd tegen soortgenoten en worden daarom territoria, vestigingen of kolonies genoemd. De territoria worden gevormd door een beverfamilie bestaande uit een ouderpaar met de jongen van het jaar en de jongen van het jaar daarvoor. Er zijn ook éénlingen die een territorium innemen, vooral bij groeiende populaties. De 1-5 jongen (gemiddeld ± 2) worden jaarlijks omstreeks mei-juni geboren. Vooral door het grootteverschil kan de jongste generatie in het veld goed worden onderscheiden van de aanwezige jaarlingen en oudere dieren. Er zijn niet altijd jonge dieren in een territorium aanwezig, dat dan alleen door een paartje wordt bezet. Bevers markeren hun territorium met karakteristieke merkhoopjes op kale oeverdelen. Dit zijn bijeengeschraapte, losse vegetatiedelen, modder of zand waar overheen steeds geurvocht, het zogenaamde bevergeil (uit klieren rond de anus) worden afgezet. Deze merkhopen zijn overal in het territorium aan te treffen, zoals bij de beverhutten, op wissels, vraatplekken en bij grenzen tussen territoria.



14

Aan het begin van de winter leggen de bevers in het water voor de belangrijkste hut een wintervoorraad van takken aan, die gedeeltelijk boven het water uitsteken. Deze voorraden worden niet altijd aangelegd en ontbreken geheel in de Biesbosch vermoedelijk vanwege de wisselende waterstanden. Tijdens hoogwater in de strangen en plassen van de rivieren bouwen de bevers wel hoogwaterhutten op droog blijvende verhogingen. Zij verlaten ook wel hun territoria om op hoger gelegen dijklichamen, bijvoorbeeld rond steenfabrieken, overdag een droog onderkomen te vinden. Soms worden primitieve plateautjes gemaakt in stevige bomen. Bij lage waterstanden en in moerasachtige bodems graven bevers wel kanaaltjes om bij de voedselbron of onderkomen te geraken (fotoserie 4).

Fotoserie 4. Uitgebreide hoogwater hut, vraat in griendhout, kanaal naar boompjes en beverhut met wintervoorraad takken in het water er voor.



15

In smalle of ondiepe beken bouwen bevers van modder en afgeknaagde stammetjes en takken dammen, waarachter de zogenaamde bevervijvers ontstaan. In deze vijvers wordt de beverhut gebouwd, die bescherming biedt tegen predatoren, terwijl daarnaast de dieren toegang tot bredere oeverzones verkrijgen. In de beken die in de Maas uitmonden worden in toenemende mate deze dammen aangetroffen (fotoserie 5).

Fotoserie 5. Beverdammen met terrasvorming in de Ardennen. Beverdammetje in Gelderse Poort (ro).



16

2.2

Verzamelen gegevens

Bevers zijn zeer traditionele dieren, die een respectabele leeftijd van ca. 20 jaar kunnen bereiken. De locaties van de familieterritoria worden voor een lange periode bezet. De jaarlijkse vaststelling van de posities en aantallen territoria zijn uitgevoerd volgens de methode beschreven door Fustec et al. (2001), Schwab & Schmidbauer (2009) en Niewold (2010). Februari-mei is de beste periode om dit sporenonderzoek uit te voeren. Het veld is goed betreedbaar en de sporen goed zichtbaar door het ontbreken van blad aan de bomen en de ingestorte en dikwijls gemaaide kruidvegetatie langs oevers. Bovendien valt het begin van deze periode in de paartijd van de bevers, wanneer o.a. de markeeractiviteit duidelijk intensiever is. Observaties bij beverhutten tijdens ochtend en avonduren van juli-september, wanneer de kleine jongen uitzwemmen, kunnen aanvullende informatie geven over de samenstelling van de familie. De grootte verschillen van de tandafdrukken op de typische beverhoutjes vormen verder een goed kenmerk voor aanwezigheid van jonge bevers (foto 6).

Foto 6. Beverhoutjes afgeknaagd door jonge bevers met uitzondering van de onderste, die door volwassen bever is bewerkt.

Naast eigen observaties, vooral begin voorjaar, dikwijls als nadere check van de traditionele territoria en meldingen van nieuwe locaties, is bij deze inventarisatie



17

gebruik gemaakt van enthousiaste informanten en beheerders, die de veranderingen en ontwikkelingen in bepaalde gebieden bijhielden. De verschillende beverwerkgroepen van de Zoogdiervereniging organiseerden op diverse locaties in juli-aug. o.a. simultaantellingen bij beverhutten. Vooral waarnemingen over de aanwezigheid van jonge bevers konden hier worden gebruikt. De inventarisaties van beverhutten en territoria, die jaarlijks zijn uitgevoerd in Flevoland (Heemskerk et al. 2011), langs de IJssel (Pater 2012), in het Hunzedal (Zoer 2011) en in het Belgische deel van het Maasdal (Swinnen 2011) vormden voor deze gebieden een prima uitgangspunt bij de monitoring. Verder staan er beverwaarnemingen beschreven in de Nieuwsbrieven Castor/Calutra van de beveren otterwerkgroepen van de Zoogdiervereniging. Informatie is daarnaast ook ingewonnen van waarneming.nl.

2.3

Verwerking en presentatie gegevens

2.3.1 De sociale eenheden Met de verzamelde waarnemingen is voor het voorjaar van 2012 de recente bewoning van de traditioneel aanwezige beverterritoria vastgesteld en zijn nieuwe vestigingen opgemerkt. Dit is een vrij stabiele periode vóór het moment van de geboortegolf en met de beste waarnemingsmogelijkheden. Bovendien zijn dan de meeste jaarling bevers uit de familieterritoria vertrokken (Müller-Schwartze et al. 2003, Niewold 2004). Alleen het ouderpaar met de jongen van het voorafgaande jaar zullen dan nog normaliter binnen het familieterritorium aanwezig zijn. Waarnemingen over de aanwezigheid van jonge dieren bevestigde het bestaan van een familieterritorium. Aangenomen is dat nieuwe vestigingen zijn gevormd door éénlingen, tenzij waarnemingen de aanwezigheid van twee bevers aantoonde. Bij de presentatie van de gegevens zijn steeds het aantal familieterritoria, paren en éénlingen vermeld, die aanwezig waren in het voorjaar. Een goed overzicht van de ontwikkeling is verkregen door de vergelijking van het aantal aanwezige RE’s: de reproductieve eenheden bestaande uit de families en paren. Nog steeds zijn een aantal deelpopulaties te onderscheiden, die zijn ontstaan uit verschillende bronnen en die hier apart worden besproken: de populaties van het Maasdal, De Biesbosch, de van daaruit gekoloniseerde gebiedsdelen in de Hollandse Delta (Hollands Diep, Oude Maas, De Noord, etc.), het Rivierengebied van Waal, Rijn en IJssel, de Gelderse Poort, Flevoland en het Hunzedal. Ieder jaar gaven de meest recente waarnemingen aanleiding om de vorige aantalschatting aan te passen. De afzonderlijke bevervestigingen staan per populatie vermeld in tabellen in de bijlage. Veel bevers, vooral in de uiterwaarden, bewonen door wallen of bredere grondstroken van elkaar gescheiden plassen (kleiputten). Recent onderzoek liet zien dat de afzonderlijk gelegen beverhutten in de Millingerwaard bewoond werden door



18

verschillende paren, onafhankelijk van de aanwezigheid van onderlinge wissels tussen de plassen met hutten. Jaarlijks kreeg slechts een klein aantal van deze paren jongen groot (Kaandorp & Lange 2009, 2010). Gelet op de historie en ontwikkeling van de bevers in deze plassen mag worden aangenomen, dat er een grote onderlinge verwantschap bestaat. Aangenomen is dat een dergelijke sociale structuur ook in andere plassencomplexen bestaat.

2.3.2 De jaarlijkse groeisnelheid van de populatie Om de ontwikkeling van de populaties in beeld te brengen is naast de percentuele groei per jaar ook de geometrische groeisnelheid λ berekend volgens Ricklefs: Nt = No x λt. Hierbij is No het aantal dieren/RE’s in het begin jaar, Nt dat aantal in jaar t en t het aantal jaren sinds het begin jaar. Wanneer over een bepaalde periode geen groei optreedt en het aantal dieren in de populatie gelijk blijft is de groeisnelheid λ = 1,0. Bij een achteruitgang van de populatie wordt λ < 1,0 en bij een λ van bijvoorbeeld 1,10 bedraagt de jaarlijkse groei ca. 10% (Niewold & Müskens 2000).

2.4

Schatting aanwezige aantallen

Om een indruk te krijgen van de aantallen aanwezige bevers kunnen schattingen worden gemaakt op basis van het aantal aangetroffen dieren per territorium. Van een “representatief” deel van de aanwezige families en paren (RE’s) kan dit aantal worden bepaald, waarna het gemiddelde aantal met het aantal aanwezige RE’s wordt vermenigvuldigd. De aanwezige éénlingen worden hierbij geteld (Heidecke et al 2003, Schwab et al. 2009). Waarnemingen bij beverhutten zijn vooral uitgevoerd in juli –september, wanneer de dieren in de ochtend en avond bij daglicht en schemer zichtbaar zijn. Daarbij zijn meerdere waarnemingen per hut nodig om alle aanwezige dieren vast te stellen (Niewold & Lammertsma 2000). Tijdens een onderzoek in Noorwegen is in 19 bevervestigingen van juli-sept herhaaldelijk bij de beverhutten ’s ochtends en ’s avonds gepost. De geschatte aanwezige aantallen liepen daarbij met het aantal waarnemingen nog steeds op, terwijl verder in het seizoen de per observatie waargenomen aantallen afnamen, mogelijk door de langere donkerperiode (Rosell et al. 2006). Een andere methode is afschot en wegvangst. Langs de Elbe in Duitsland zijn indertijd veel dieren in oktober-november gevangen voor herintroducties elders (Heidecke et al. 2003). Kaandorp & Lange (2009) gebruikten bij hun observaties in de Millingerwaard een restlichtversterker en infraroodkijker. Tevens werd gebruik gemaakt van infraroodcamera’s, die vooral aanwezigheid van jonge bevers bevestigden (fotoserie 7). De individuele bevers bleken inderdaad op verschillende momenten hun nachtelijke activiteiten te beginnen (fig. 1). Zonder nachtkijkers worden de laat actieve dieren dus gemist.



19

Fotoserie 7. Beelden met infraroodcamera’s van o.a. jonge bevers. Alwin Hut (lb), Kaandorp &Lange (rb, lo) en Mark Zekhuis (ro).



20

22:00

tijd zonsondergang

21:30 21:00

uitzwemtijd 1e bever

Tijd (h)

20:30 20:00


19:30 19:00


18:30 18:00

Regressielijn uitzwemtijd 1e bever

17:00

R2 = 0,293

58 12 -8 19 -8 26 -8 29 99 16 -9 23 -9 30 7- 9 10 14 -1 21 0 -1 28 0 -1 0 411 11 -1 1

17:30

Datum 2009

Figuur 1. Tijdstippen van het verschijnen van bevers tijdens de avonduren bij hun hut in de Millingerwaard. Waarnemingen uitgevoerd met behulp van restlichtversterker, infraroodkijker en infraroodcamera’s (overgenomen uit Kaandorp et al. 2009).

Dikwijls is niet goed aangegeven hoe de vermelde resultaten precies zijn berekend en tot stand kwamen. Om gegevens te vergelijken is dit van belang o.a. omdat bevers dikwijls uitstapjes maken in naburige territoria (“on-tour” bevers) en er ook nog zwervende jongere bevers zijn op zoek naar partners of onbezette leefgebieden (tabel 1). Een belangrijke variabele die het gemiddelde aantal bevers per territorium kan beïnvloeden is het aantal éénlingen in de populatie. Dit aantal, indien goed te onderscheiden, lijkt aanzienlijk groter bij groeipopulaties dan in verzadigde en kernpopulaties. Daarom zijn de aanwezige éénlingen dan ook apart beschouwd. Een andere invloedrijke variabele is het aantal paren zonder jongen. Dit aantal kan vooral bij dichte populaties, zoals in de grotere plasseneenheden, behoorlijk oplopen (Millingerwaard: Kaandorp & Lange 2010). De meeste gegevens over het aantal dieren per territorium in het voorafgaande voorjaar zijn verkregen door het aantal waargenomen jonge bevers in nazomerwinter niet mee te tellen. De uitgevoerde tellingen in de Biesbosch zijn op een andere manier verwerkt, waardoor ze voor ons doel niet geschikt waren, met uitzondering van de laatste nog voorlopige gegevens van de Brabantse Biesbosch (Lammertsma et al. 2000, Dijkstra et al. 2012). De beste gegevens zijn in dit verband verzameld door Willy de Koning (2012, www.europesebever.blogspot.nl), die een aantal families, vooral rond de Maasplassen, bijna jaarlijks intensief heeft geobserveerd. De overige verzamelde data betreffen dikwijls herhaalde waarnemingen bij beverhutten (o.a. waarneming.nl.). De verkregen gemiddelde aantallen per RE in het voorjaar vertonen slechts geringe verschillen tussen de populaties. De enigszins afwijkende populatie van Hessen



21

betreft een nog jonge groeiende populatie en die van de Millingerwaard is een verzadigde subpopulatie in een grote plasseneenheid. Bij de berekening van het aantal aanwezige bevers in het voorjaar van 2012 zal een gemiddeld aantal bevers van 3,0 per RE worden aangehouden. Hierbij is rekening gehouden met enige sterfte, onvolledige tellingen en een beperkte groei van het aantal territoria tussen het voorjaar en de tellingen in de nazomer-winter. Tabel 1. Gemiddeld aantal bevers per territorium voor een aantal populaties, dikwijls verkregen bij inventarisaties in nazomer-winter. De gemiddelden voor het voorjaar zijn hiervan afgeleid door het aantal jonge bevers niet me te tellen. Bronnen: Sachsen Anhalt (Heidecke et al. 2003); Zwitserland (Müller et al. 2006); Hessen (Heidecke et al. 1998); Noorwegen en Eurasia (Rosell et al. 2006); Polen (Zurowski et al. 1986); Voronesh (Zahner et al. 2005); Komi ASSR (Tyurnin 1994); Biesbosch Brab. (Dijkstra et al. 2012 in voorb.); Maasdal (deels Koning 2012); Millingerwaard (Kaandorp et al. 2010); rest o.a. waarneming.nl.

zomer/herfst voorjaar populatie nr terr ex/terr ex/RE éénl % juv % ex/terr ex/RE Sachsen Anhalt 1990-1995 1432 3,89 25,24 Sachsen Anhalt 1996-2000 2276 4,02 19,86 Sachsen Anhalt 1990-2000 3,30±0,15 3,97±0,16 Zwitserland Thurgau 2005 53 41,5 3,3 Hessen tot 1998 41 2,88 3,85 34,1 29 2,05 2,59 Hessen 1999-2001 59 3,3 40,7 Noorwegen 2006 19 3,8±1,8 4,12 10,5 19,4 3,05 3,41 Eurasia (13 studies) 3,8±1,0 Polen 3,7 Voronesh 4,2 4,78 18 Komi ASSR 1975-1977 555 3,01 Biesbosch Brab. 2012 17 3 3,62 23,5 19,6 2,41 2,85 Biesbosch 2011-2012 14 3 3,00 0 19 2,71 2,71 Maasdal 2010-2012 31 3,78 4,42 18,8 30,4 2,57 2,9 Overig 2011-2012 17 4,13 4,33 5,9 28,9 2,88 3 Millingerwaard 2009 9 2,44 2,44 0 18,2 2 2



22

3

Resultaten

3.1

De Biesbosch

Het gebied van de Biesbosch omvat de oevers en moerasgebieden tussen de Moerdijkbrug, de bruggen in de A27 bij Hank en Gorkum, de Beneden en Boven Merwede en de Amer en Bergse Maas aan de zuidzijde. In de Biesbosch zijn nu alle potentiële leefgebieden sinds de eerste herintroductie in 1988 wel gekoloniseerd. In 2004 is er nog een intensieve inventarisatie geweest, waarbij ca. 30 territoria konden worden onderscheiden (tabel 2). De gegevens van een nieuwe inventarisatie in 2012 in opdracht van Staatsbosbeheer en uitgevoerd door vrijwilligers o.l.v. de Zoogdiervereniging zijn nog niet geheel verwerkt. De voorlopige gegevens duiden op een stabilisatie in het Brabantse deel en uitbreiding en verdichting in de andere delen, ook langs de grote rivieren en in de nieuwe moerasgebieden. (Dijkstra et al. 2012). Gelet op de verspreiding van de aanwezige beverhutten en de (voorlopige) resultaten van de uigevoerde tellingen bij deze hutten in 2012 (Winston van de Water, meded.) zou het in de Sliedrechtse Biesbosch om ca. 12 vestigingen kunnen gaan. Volgens de voorlopige resultaten van de inventarisaties in de overige gebieden, moet in het voorjaar van 2012 rekening worden gehouden met de aanwezigheid van 24 territoria in de Brabantse Biesbosch, 5 vestigingen in de Dordtse Biesbos en ca. 10 vestigingen langs de oevers van de grote rivieren. Voor de hele Biesbosch komt dit uit op ca. 52 beverterritoria, inclusief een uitgebreide familie in het Wantijpark te Dordrecht (tabel 2). Wanneer het gevonden percentage éénlingen in 2004 en 2012 ook geldt voor de hele populatie dan zou de gemiddelde jaarlijkse geometrische groei voor de RE’s als volgt bedragen: 1995-1999 λ= 1,081; 1999-2004 λ=1,077 en 2004-2012 λ=1,074. Daarnaast zijn er de laatste jaren relatief weinig jonge dieren gezien (tabel 1, waarneming.nl, Willy de Koning meded.). Maar ook in de jaren 1995-1999 was het jaarlijkse percentage jonge bevers relatief laag (15-28%).



23

Tabel 2. De jaarlijkse ontwikkeling in de Biesbosch van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. *= geëxtrapoleerd van deelpopulatie. Mede volgens Niewold et al. 2000 en Dijkstra et al. 2012. voorjaar 1988

territoria 0

families

paren

éénlingen

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

13

2

11

0

0

16 16 18 22 23

8 7 10 9 10

3 6 4 6 5

5 3 4 7 8

31,3 18,8 22,2 31,2 34,8

2004

31

8

27,6*

2012

52

13*

25,0


26*

13*

% éénling % groei RE

18,2 7,7 7,1 0


24

3.2

De Hollandse Delta

Rondom het gebied van de Biesbosch hebben zich in het rivierengebied al vrij snel na de eerste herintroductie bevers gekoloniseerd vanuit dit kerngebied. Dikwijls betrof het éénlingen, maar in 2011 is er voor zover bekend voor het eerst een jong dier gezien. De groei verliep er uiterst traag, maar de laatste jaren lijkt sprake van een toename (tabel 3) De bevers proberen zich vooral te vestigen in de slikken, moerassen en grienden van het Hollands Diep, Haringvliet en de Noord. Een aantal dieren houdt zich op in het getijdengebied van de Oude Maas. In oktober 2010 heeft zich zelfs een bever in Gouda gevestigd. Deze bever is vermoedelijk via De Noord en de Nieuwe Maas in de Hollandse IJssel geraakt. Ook langs de Lek worden in toenemende mate bevers waargenomen.

Tabel 3. De jaarlijkse ontwikkeling in het gebied van de Hollandse Delta van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

territoria 1 1 1 1 1 1 1 2 2 4 6 6 7 5 6 9 14

families


paren

0

0 0 1

0 1 2 2

éénlingen

2 2 4 6 6 7 5 5 7 11

% éénling % groei RE

100 100 100 100 100 100 100 83,3 77,8 78,6

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 100 100 50


25

3.3

De Gelderse Poort

Bijna alle potentiële beverleefgebieden in de Gelderse Poort zijn nu goed bezet. Alleen de Huissensche waarden zijn nog niet door bevers gekoloniseerd. De aanwezige plassen liggen hier wat verder van de rivier verwijderd. In het voorjaar van 2012 kon de aanwezigheid van 36 families worden vastgesteld, waarbij in de afgelopen periode jongen zijn waargenomen (tabel 4). Hierbij zijn inbegrepen de bevers, die zich juist over de grens met Duitsland hebben gevestigd en die tot dezelfde populatie moeten worden beschouwd. De bevers in het rivierengebied, die mogelijk voor een belangrijk deel uit de populatie van de Gelderse Poort stammen, zijn apart vermeld (3.2). De gemiddelde jaarlijkse geografische groei kwam de laatste drie jaar uit op λ=1,084, dus onder de 10%. Deze groei is ontstaan door de verdichting van het aantal territoria en uitbreiding van het aantal families (tabel 4). De nu en dan sterk fluctuerende jaarlijkse groei is veroorzaakt door toeval bij deze relatief kleine aantallen mede van het moment van ontdekking en mogelijk door jaarlijkse fluctuaties in voortplantingsucces. Het aantal aanwezige paren dat de laatste vijf jaar in enig jaar geen jongen produceerde, is aanzienlijk ( 23-35 %). Tabel 4. De jaarlijkse ontwikkeling in de Gelderse Poort van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar territoria families paren éénlingen % éénling 3 0 1 2 67,7 1995 4 0 4 0 0 1996 8 0 7 1 12,5 1997 11 3 6 2 18,2 1998 12 6 2 4 33,3 1999 17 7 7 3 17,5 2000 21 7 9 5 23,8 2001 26 9 7 8 30,8 2002 30 11 8 11 36,7 2003 35 11 11 13 37,1 2004 36 15 11 10 27,8 2005 35 15 10 10 28,6 2006 41 17 11 13 31,7 2007 46 18 16 12 26,1 2008 51 22 18 11 21,6 2009 56 25 19 12 21,4 2010 62 31 16 15 24,2 2011 65 36 15 14 21,5 2012


groei RE 300 75 28,6 neg 75 14,3 0 18,8 15,8 18,2 neg 12 21,4 17,5 10 6,8 8,5


26

3.4

Het rivierengebied

De bezetting door bevers van de plassen in de uiterwaarden van de grote rivieren komt tot stand door wegtrekkende jonge bevers uit de populaties van de Biesbosch en vooral van de Gelderse Poort. Daarnaast zijn op enkele locaties bevers bijgeplaatst afkomstig van kweek uit gevangenschap (Niewold 2004 en 2010). In het voorjaar van 2012 konden verspreid in het rivierengebied van Waal, Rijn en IJssel 35 territoria met 14 families en 4 paren worden herkend (tabel 5). Bij Maurik is in 2011 een jong bevertje opgevangen. Nadat gebleken was dat er geen opvangmogelijkheden waren bij een meer professionele instelling is het diertje particulier verzorgd en daarna op voorzichtige wijze mogelijk succesvol teruggeplaatst bij de vermoedelijke geboortehut (Kroon 2011). In de uiterwaarden van Meinerswijk onder Arnhem zijn eind 2011, begin 2012 twee bevers (subadulten) op de dijk verongelukt. Er was ter plaatse een duidelijke wissel over de dijk met drukke weg vanuit de plassen naar een kolk achter de dijk gelegen zichtbaar.(fotoserie 13). Later zijn nabij de hutten toch gelijktijdig weer minstens vier dieren waargenomen. In de uiterwaarden van de IJssel in het Engelse Werk onder Zwolle bleken in 2012 ineens drie bevers aanwezig te zijn, zonder dat er voortplanting is geconstateerd. In de Wiessenberger Kolk bij Hattem kon in 2010 een jong worden waargenomen, maar in de volgende jaren niet meer. Nabij Fort Loevestein vestigde zich een éénling, die zich ook in Woudrichem ophield. De bevers van de Wilpse Klei nabij Deventer hebben deze plassen na een droge periode verlaten. Het zijn vermoedelijk dezelfde dieren die zich daarna vestigden stroomopwaarts nabij Voorst (Pater 2012). Er zijn nog steeds geen bevers de dijken overgetrokken naar nieuwe gebieden. De gemiddelde jaarlijkse geometrische groei over de laatste drie jaar voor het aantal RE’s bedroeg λ=1,310. Het is een forse groei die het laatste jaar vooral door nieuwe vestigingen van éénlingen tot stand kwam (tabel 5).



27

Tabel 5. De jaarlijkse ontwikkeling in het Rivierengebied van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar territoria families paren éénlingen % éénling groei RE 1 0 0 1 100 1999 2 0 0 2 100 0 2000 3 0 0 3 100 0 2001 4 0 0 4 100 0 2002 6 0 2 4 66,7 200 2003 7 0 2 5 71,4 0 2004 9 1 1 7 77,7 0 2005 9 2 1 6 66,7 50 2006 10 3 0 7 70 0 2007 12 3 3 6 50 100 2008 15 3 5 7 46,7 33,3 2009 20 5 7 8 40 50 2010 26 10 7 9 34,6 41,7 2011 35 14 4 17 48,6 5,9 2012



28

3.5

Flevoland

In Flevoland lijken nu ook bijna alle geschikte leefgebieden bezet. Toch zet de groei van het aantal vestigingen nog door met in totaal 61 in het voorjaar van 2012, waarvan 29 families en 26 éénlingen (tabel 6). De geometrische groei van het aantal RE’s is de laatste drie jaar met λ=1,119 duidelijk teruggelopen. Het aantal vestigingen van éénlingen nam juist toe. De jonge bevers lijken zich dus nog steeds binnen Flevoland te vestigen. De kansen liggen daarbij mogelijk op locaties die marginaal leefgebied vormen en minder geschikt zijn voor vestiging van een familie. Daarnaast worden locaties waar oevers een meer natuurlijk karakter krijgen snel door de bevers gekoloniseerd (Heemskerk et al. 2011). Er is slechts één bevervestiging direct buiten de polder gelegen op het eiland IJsseloog in het Ketelmeer (Heemskerk et al. 2011). In augustus 2011 zijn de bevers van de beide beverperken in het Natuurpark Lelystad vrijgekomen. Mogelijk bevonden zich er nog maximaal 4-5 bevers in deze perken. Een jaar later zijn er nog steeds ter plaatse dieren actief, vermoedelijk de oude perkbewoners. Het is mogelijk dat in september 2011 de verongelukte bever op de A6 nabij Lelystad een perkbever is geweest. Er is dus een goede kans dat enkele onverwante nakomelingen zich gaan mengen met de bestaande populatie, waardoor de geringe genetische variatie wat zou kunnen worden opgevijzeld (Niewold 2010). In het Natuurpark is in 2010 een bever met oormerk dood aangetroffen. Dit dier is met implantzendertje eind september 1996 als jaarling man in het Natuurpark vrijgelaten. Hij heeft zich kennelijk hier blijvend gevestigd en is op 15 jarige leeftijd aan een onbekende (ouderdom?) oorzaak gestorven.



29

Tabel 6. De jaarlijkse ontwikkeling in Flevoland van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar territoria 1991 2 1992 2 1993 2 1994 2 1995 2 1996 2 1997 4 1998 6 1999 7 2000 7 2001 8 2002 11 2003 11 2004 12 2005 16 2006 18 2007 25 2008 27 2009 35 2010 44 2011 50 2012 61

families 0 0 1 1 1 1 1 1 2 3 3 4 5 7 8 10 12 16 18 23 24 29


paren 2 1 0 0 1 1 2 1 1 0 1 2 2 3 3 5 5 4 7 5 8 6

éénlingen 0 0 1 1 0 0 1 4 4 4 4 5 4 2 5 3 8 7 10 16 18 26

% éénling groei RE 100 50 neg 50 0 50 0 0 50 0 0 25 50 66,7 neg 57,1 50 57,1 0 50 33,3 45,5 50 36,4 16,7 16,7 42,9 31.3 10 16,7 36,4 32 13,3 25,9 17,5 28,6 25 36,4 12 36 14,3 42,6 9,4


30

3.6

Stroomdal van de Maas

De populatie in het Maasdal zet, na de bijplaatsing van ruim 30 Elbebevers van 20022004, de opmars voort. Er konden in het voorjaar van 2012 112 bevervestigingen worden herkend, waarvan 48 families (tabel 7). Dit is inclusief een aantal bevervestigingen in het grensgebied met Duitsland en België, die tot dezelfde populatie moeten worden gerekend. Daarmee is deze populatie uitgegroeid tot de omvangrijkste in ons land. Dit kon alleen worden gerealiseerd door een sterke groei, die de laatste drie jaar voor de RE’s gemiddeld jaarlijks λ=1,266 bedroeg. Direct na de herintroductie van 20052009 was deze gemiddelde jaarlijkse geometrische groei van het aantal RE’s λ=1,223. De uitbreiding is vooral in noordelijke richting langs de Maas waarneembaar. Daar hebben zich nu al verscheidene families en éénlingen gevestigd. Andere mogelijkheden voor uitbreiding zijn er nog in de op de Maas uitkomende beken, zoals de recente bezetting van het Geuldal. Het grote aantal éénlingen (40-50%) is vooral in deze kleine beken te vinden. Een verdere groei kan worden bereikt door verdichting, waarbij de vele éénlingen tot families zouden kunnen uitgroeien. Daarnaast zullen de geschikte uiterwaarden tot de Biesbosch gekoloniseerd kunnen worden. Daarbij zullen dikwijls behoorlijke barrières door zwervende jonge bevers moeten worden overwonnen. Hetzelfde geldt voor de beken in Noord-Brabant. Illustratief in deze zijn de vestigingen van bevers in het Julianakanaal bij Born en in de Geul nabij Valkenburg. De aanleg van vispassages, die ook voor bevers toegankelijk zijn, kan daarbij van betekenis worden.



31

Tabel 7. De jaarlijkse ontwikkeling in het Maasdal van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar

territoria

families

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1 2 2 2 2 2 4 7 8 9 14 21 26 31 39 50 61 84 99 112

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 5 7 11 14 15 21 28 42 48

2009 2010 2011 2012


paren éénlingen 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 6 4 7 3 5 8 11 17 10 17

1 2 2 2 2 2 4 7 8 8 7 12 12 17 20 27 29 39 47 47

% éénling

groei RE

100 100 100 100 100 100 100 100 100 88,9 50 57,1 46,2 54,8 51,3 54 47,5 46,4 47,5 42

0 0 0 0 0 0 0 0 100 600 28,6 55,6 0 35,7 21,1 39,1 40,6 15.6 25


32

3.7

Hunze en Zuidlaardermeer

Na de herintroductie van 17 Elbebevers in 2008-2010 zijn er langs de oevers van het Zuidlaardermeer en de Drentse A nog eens vier bevers vrijgelaten. Dit waren subadulte dieren afkomstig uit de kweek in gevangenschap en gevangen probleembevers uit Limburg (fotoserie 8). In 2011 verongelukte de vierde bever in het verkeer. Reden voor het Groninger landschap om voorstellen te maken voor rasters en looprichels bij duikers onder de A28. Deze zijn inmiddels gerealiseerd (fotoserie 13). In het voorjaar van 2010 zijn de eerste jongen geboren en in april 2012 waren er vier reproducerende families aanwezig en verspreid een vijftal éénlingen (tabel 8). Deze bevonden zich langs de oevers van het Zuidlaardermeer en de rivier de Hunze. Tabel 8. De jaarlijkse ontwikkeling in het gebied van de Hunze en Zuidlaardermeer van het aantal territoria, uitgesplitst in families (paar met jongen), paren, éénlingen met % éénlingen. Tevens is de jaarlijkse groei (%) van het aantal aanwezige RE’s (families + paren) in het voorjaar berekend. voorjaar territoria families paren éénlingen % éénling groei RE

2009 2010 2011 2012

3 7 7 9

0 0 2 4

2 4 2 0

1 3 3 4

33,3 42,9 42,9 44,4

100 0 0

Fotoserie 8. Recente uitzet van bevers gekweekt in gevangenschap in de Drentse Aa.



33

3.8

Synthese ontwikkeling

In totaal konden in Nederland, inclusief het grensgebied met Duitsland en België, in het voorjaar van 2012 bijna 350 vestigingen worden vastgesteld, waaronder 215 families en paren (RE’s) en 134 éénlingen (tabel 9). Een schatting van de aantallen op basis van de gemiddelde grootte van de RE’s van 3,0 ex. kwam uit op 779 bevers. Dit is dus vlak voor de jaarlijkse geboortegolf van jonge bevers in mei-juni. Daarna in juli-september, wanneer veel waarnemingen bij beverhutten worden gedaan, zal dit aantal bevers zijn uitgebreid met deze jongen. Het gemiddelde aantal uitzwemmende jongen per familie bedroeg rond de twee (Dijkstra et al. 2012, Niewold ongepubl.) Wanneer bijvoorbeeld ca. 60% van de families jongen produceert, zal het aantal bevers met 190 toenemen. Rekening houdend met een geringe sterfte dan zouden er op dat moment ruim 950 bevers aanwezig kunnen zijn. Tabel 9. Samenvatting van het aantal bevervestigingen in het voorjaar van 2012 en de jaarlijkse groei in de verschillende populaties, uitgesplitst in families, paren en éénlingen. *=geëxtrapoleerde cijfers uit deelpopulatie; **= berekend over 8 jaar en ***= nog kleine populaties.

populatie Maasdal Geld. Poort Flevoland Biesbosch* Grote rivieren Hol. Delta*** Hunzedal*** Totaal

terriroria families paren 112 48 17 65 36 15 61 29 6 52 26 13 35 14 4 15 1 2 9 4 0 349 158 57

éénlingen 47 14 26 13 17 12 5 134

RE's 65 51 35 39 18 3 4 215

nr. ex. 242 167 131 130 71 21 17 779

% groei RE 1 jr 25 8,4 9,4 5,4 5,9 50 0 12,6

geom. λ RE 3 jr 1,266 1,084 1,119 1,074** 1,31 1,732 1,26 1,156

Alle populaties blijven nog steeds groeien, maar de groeisnelheid per populatie verschilt nogal (tabel 9, fig. 1). De bevers in het Maasdal zijn door hun snelle groei de grootste populatie geworden. De bevers in de Biesbosch en de door deze groep bevers gekoloniseerde gebieden van de Hollandse Delta vertoonden de geringste groei.



34

Figuur 1. Aantalontwikkeling van het aantal RE’s in het voorjaar van de beverpopulaties in Nederland. Voor de Biesbosch is een trendlijn weergegeven, wegens ontbreken van gegevens in tussen liggende jaren.

In totaal bevonden zich in het voorjaar van 2012 in 193 uurhokken beverterritoria (fig. 2). De gebiedsuitbreiding in de laatste jaren kwam voor een groot deel tot stand door de groei in het Maasdal, de Hollandse Delta en de herintroductie in het Hunzedal.



35

Figuur 2. Het jaarlijkse aantal uurhokken met een bevervestiging per populatie in het voorjaar van 2012.

Uit de ligging van de uurhokken met een bevervestiging is duidelijk te zien dat de bevers in Flevoland tot nu toe angstvallig in de polder zijn gebleven (fig.3). Met uitzondering van Limburg en het Hunzedal hebben de bevers zich verder voornamelijk in de uiterwaarden lang de grote rivieren gevestigd.



36

Figuur 3. De uurhokken met bevervestigingen in Nederland in het voorjaar van 2010 (zwart) en van 2012 (rood).



37

3.9

Invloedrijke milieuomstandigheden

Tot en met 2010 zijn veel aspecten over de problematiek van de komst van de bevers uitvoerig besproken door Kurstjens & Niewold (2011). Hier worden alleen latere ontwikkelingen aangegeven.

3.9.1 Schaden Vraat Afgezien van de bijna traditionele bezoeken van bevers aan landbouwpercelen, die direct aan leefgebieden grenzen, was er in de afgelopen jaren geen sprake van substantiële vraatschade aan gewassen en bomen (fotoserie 9). Volgens een opgave van het Faunafonds zijn er als tegemoetkoming van schade door bevers in de loop van de jaren slechts geringe bedragen uitgekeerd (tabel 10). Tabel 10. Door het Faunafonds uitgekeerde jaarlijkse schadebedragen voor schade veroorzaakt door bevers aan gewassen en bomen.

jaar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Uitgekeerd bedrag euro 911 523 0 2.135 174 139 61 723 546

Fotoserie 9. Maïsdam in slootje en vraat in bietenperceel.



38

Dambouw In het Maasdal worden in de kleinere beken door bevers op dikwijls steeds dezelfde locaties dammen gebouwd. Deze dambouw is vooral het laatste jaar sterk toegenomen mede door een zeer droge periode (ca.20 locaties). Daarnaast neemt de kolonisatie van vooral kleine wateren en beken toe door de verdichting elders (fotoserie 9). Door de Waterschappen, maar ook klandestien, worden steeds vaker probleemdammen verwijderd. Slechts in een enkel geval worden deze voorzien van een constructie, waardoor de bevers de dammen niet verder uitbreiden (Kurstjens et al. 2011). In 2011 en ook weer in 2012 is op dezelfde locatie een probleembever weggevangen met speciaal daarvoor ontwikkelde vangkooien uit Duitsland (fotoserie 15). Deze konden worden overgebracht naar het herintroductieproject van de Drentse Aa (3.7). Deze activiteiten kunnen vrij snel worden uitgevoerd door in werking treding van het speciaal hiervoor opgestelde beverprotocol (Kurstjens et al 2011). In eerste instantie konden dikwijls binnen het concept van de EHS deze oevergronden voor doelstelling natuur worden verworven. Met de huidige toegenomen dambouw zijn de hiervoor bestemde financiële middelen van o.a. de Provincie en de wil om medewerking niet meer toereikend (Gijs Kurstjens meded.). Naar aanleiding van deze toegenomen activiteiten van de bevers beginnen de Waterschappen in Limburg nu te klagen over de kosten van mankracht voor controles op en (voortdurende) verwijdering van deze dammen (Zoogmail 2012). In Limburg zouden deze kosten ca. €36.000,- hebben bedragen.

Fotoserie 10. Door bevers verstopte duiker (materiaal steeds weggehaald) en dam in sloot met aangrenzende gewassen.

Graverij Tijdens hoogwater van 2010-2011 zijn opnieuw door de plaatselijke bevers in de Gelderse Poort twee holen bovenin het dijklichaam op de hoogwaterlijn gegraven. In Gendt betrof het de rivierdijk, maar in de Millingerwaard ging het om het talud van



39

een pad over de dijk (fotoserie 11). De bevers hebben mogelijk een enkele dag(en) van dit hol gebruik gemaakt. Bij het zakken van het water en door verstoringen van mensen met honden zijn de dieren al snel vertrokken. In de nu vier gevallen van graverij tijdens hoogwater in de rivierdijk of aanliggende taluds was sprake van plaatselijke bevers (familie met jongen) met aangrenzende territoria. In de directe nabijheid waren veel jonge wilgen als voedsel aanwezig. Bij een inventarisatie van kwetsbare dijklichamen voor graverij door bevers is gepleit voor kap van dicht tegen de dijk aanwezige wilgenopslag (Niewold 2007). De eenvoudige herstelwerkzaamheden zijn vrij snel na het zakken van het water ter hand genomen. Het Waterschap Rivierenland heeft nu een soort controledienst ingevoerd om bij hoogwater toezicht te houden op de dijk vanaf de waterkant. Daarnaast wordt gepleit voor de aanleg van hoogwatervluchtplaatsen, zoals die oa langs de Donau functioneren (Kurstjens et al. 2011, van Poelwijk meded., fotoserie 10).

Fotoserie 11. Graafwerk van bevers in wal (lb, Bemmel), vraat langs rivierdijk (rb, Bemmel)),hoogwaterhol in rivierdijk (lo, Gendt) en dijktalud met hut en hol (ro, Kekerdom).



40

3.9.2 Oeverbeheer Al eerder is melding gemaakt van verlies van leefgebied in natuurgebieden door begrazing van runderen en paarden (o.a. Ossenwaard bij Deventer en de Groenlanden in de Gelderse Poort). In de competitie tussen de verschillende grote herbivoren om vooral jong zachthout langs de oevers, is de bever dikwijls uiteindelijk de verliezer (Niewold 2010). Nog steeds wordt door natuurbeheerders vee ingezet in beverleefgebieden. Dit gebeurt vooral in de uiterwaarden, waar slechts beperkte opslag van bomen en struiken worden getolereerd. Het verdient aanbeveling om in deze situaties voldoende oeverbereik voor de bevers uit te rasteren. Steeds vaker wordt door bijvoorbeeld de waterschappen het oeverbeheer op een meer natuurvriendelijke wijze uitgevoerd. Dit betekent minder maaien. Daarnaast worden ook wel oevers natuurlijker ingericht. Deze oevers worden snel door de bevers gekoloniseerd (Heemskerk et al. 2011). Binnen het kader van het door Rijkswaterstaat geïnitieerde projectplan “stroomlijn” worden overal in de uiterwaarden van de grote rivieren bomen en bosschages gekapt of gereduceerd (www.rijkswaterstaat.nl). Ofschoon voor natuurwaarden gecompenseerd moet worden, zullen de bevers vermindering van hout niet waarderen. Mogelijk zal dit leiden tot vermindering van de draagkracht in de uiterwaarden (fotoserie 12).

Fotoserie 12. Hulptroepen voor programma “stroomlijn”.

het



41

3.9.3 Sterfte Jaarlijks worden er bevers dood aangetroffen. In 2010 zijn er 16 vondsten van dode bevers gemeld en in 2011 is dit aantal gestegen tot 21. Er zijn geen nadere autopsies verricht op deze dieren, maar vindplaats en uiterlijk konden in een aantal gevallen een vermoedelijke doodsoorzaak aangeven (tabel 11). Van deze bevers is 36% langs wegen als verkeerslachtoffer aangetroffen. Dat waren vooral subadulten of/en jaarlingen. Van de overige doodvondsten is er één door paarden in een weiland doodgetrapt, een jonge bever verdronk in een klandestien geplaatst visnet en twee jongen zijn dood aangetroffen direct na een hoogwater periode. In de Millingerwaard zijn na de winter twee dode dieren gevonden met bijtwonden en later nog een dier met een pootwond. Als gevolg van een langdurige droogte waren veel plassen opgedroogd. De bevers hadden geen toegang meer tot holen of hutten. Onderlinge agressie kan de oorzaak van de bijtwonden zijn geweest, maar ook honden kunnen de bevers hebben gevonden. Omdat er geen autopsies meer worden verricht is er geen meldpunt voor dode bevers. Niet alle vondsten zullen daarom bekend zijn geworden of ergens geregistreerd. Toch zijn de dode grote bevers een spectaculaire en niet alledaagse vondst en de meeste verkeerslachtoffers zullen dan ook wel worden opgemerkt, wat minder te verwachten is van elders dood aangetroffen dieren. De verhouding tussen het aantal verkeerslachtoffers en de overige doodvondsten kwam nog goed overeen met de gegevens van voor 2004 (Niewold 2004, Kurstjens et al. 2011). Aangenomen mag worden dat verkeersterfte niet de grootste sterftefactor is voor de bevers. Toch kunnen “hotspots”, zoals de dijk bij Meinerswijk, verdere kolonisatie ernstig belemmeren en tot onveilige verkeersituaties leiden. Er zijn een aantal van deze locaties voorzien van een faunabuis met begeleidende rasters. Langs de A28 is een loopplank over een stuw geplaatst, nadat er een bever is verongelukt (fotoserie 13). Een bever is verongelukt op een brug waar hij gewoonlijk onderdoor zwom. Door werkzaamheden onder aan de brug met veel materiaal is het dier argwanend geworden en probeerde hij bovenlangs te passeren, met noodlottig gevolg. Tabel 11. Het aantal dood aangetroffen bevers in 2010 en 2011 met de veronderstelde doodsoorzaak en leeftijd. oorzaak ad subad/jl juv onbekend verkeer 3 5 5 hoogwater 2 paard 1 visnet 1 onbekend 12 2 1 4 som 15 8 4 9


totaal 13 2 1 1 19 36


42

Fotoserie 13. Mitigerende maatregelen voor veilige passage van wegen voor bevers.

3.9.4 Wisselende waterstanden In stromende kleinere wateren kunnen bevers door het bouwen van dammen het waterpeil achter de dam ook bij droogte op een zelfde peil houden. Bevers hebben in de strangen en plassen van de uiterwaarden te maken met sterk wisselende waterstanden. De Hoogwaterperioden zijn dikwijls van kortere duur en vooral droge perioden kunnen er lang aanhouden. Bij hoogwater vinden de meeste bevers wel ergens en droog onderkomen. Bevers bouwen hogerop nieuwe hutten, waarbij soms op dezelfde oever een soort etagebouw kan ontstaan. Deze hutten kunnen ook op hoger gelegen delen worden aangelegd (fotoserie 14). De bevers die een hol groeven in het dijktalud van de Millingerwaard bouwden binnen enkele dagen tevens een soort overkapping van takken over dit hol (fotoserie 10). In hogere bomen worden ook wel vlotjes, zware



43

takken, etc. uitgebouwd met losse takken tot tijdelijke onderkomens. Vermoedelijk als gevolg van de verwantschap tussen naburige vestigingen, worden soms veel dieren bijeen aangetroffen. Bij snel stijgende waterpeilen kunnen ze worden verrast en vooral de jonge dieren kunnen daarbij het slachtoffer worden (3.9.3). Tijdens lange droge perioden komen oeverholen en ingangen van hutten boven water te liggen. De dieren proberen door het graven van kanaaltjes nog bij de hutten te komen. Voor voedsel moeten de bevers ook het land op of zoeken nog aanwezige diepere wateren op. De bevers worden duidelijk kwetsbaar en bijvoorbeeld honden kunnen voor problemen zorgen. Vermoedelijk zal ook de onderlinge agressie stijgen met als gevolg extra sterfte (3.9.3). Op een aantal locaties heeft dit geleid tot het verlaten van opdrogende plassen, zoals langs de IJssel kon worden vastgesteld (3.4). In de Biesbosch worden mogelijk door de snel wisselende waterstanden onder invloed van getij geen wintervoorraden van takken aangelegd, maar dit gebeurt elders ook niet altijd. Fotoserie 14. Hoogwaterhutten en holen.

3.9.5 Belemmeringen kolonisatie Bevers kunnen uitgebreide landbruggen tussen waterscheidingen maar moeilijk passeren, omdat zij sterk gebonden blijven aan water en gewoonlijk niet ver het land op gaan (fotoserie 15). Geschikte leefgebieden zowel binnen als buiten de uiterwaarden worden niet of pas na lange tijd bereikt. Daarnaast vormen uitgebreide sluis- en gemaalcomplexen met brugfunctie voor druk bereden wegen barrières. Deze zijn dikwijls gelegen in de beken en andere wateren voor de dijken naar de grotere



44

rivieren. Verder staan langs de wegen op deze dijken soms aan weerszijden schapenrasters, die voor bevers onpasseerbaar zijn. Het patroon van de huidige kolonisatie en uitbreiding in ons land geeft een goede weerspiegeling van deze problematiek (fig. 3). Het is tevens één van de argumenten om te veronderstellen dat de geschatte areaaluitbreiding over ca. 25 jaar nog grote leemten te zien geeft (Kurstjens et al. 2011). Alleen verdere herintroducties in de moeilijk te koloniseren geschikte leefgebieden, zoals dat bijna overal in Europa en Amerika en nu in het dal van de Hunze en Drentse Aa wordt toegepast, kan de ontwikkeling bespoedigen.

Fotoserie 15. Wissels over dammen tussen wateren van 50-100m lang.



45

4

Discussie en conclusies

4.1

De afzonderlijke populaties

Nog steeds waren de bevers rond de verschillende uitzetlocaties als afzonderlijke populaties te herkennen en deze zijn dan ook als zodanig beschouwd. Deze populaties hebben zich ontwikkeld uit de geherintroduceerde bronpopulaties. Alleen de bevers in het rivierengebied vormen een niet echt aaneengesloten groep met vestigingen langs Waal, Rijn en IJssel. Zij zijn mogelijk, op enkele bijplaatsingen na, voor een belangrijk deel afkomstig uit de populatie van de Gelderse Poort. Daarnaast zijn de territoria in het grensgebied met België en Duitsland meegeteld omdat deze duidelijk zijn ontstaan uit dezelfde bronpopulaties en daar ook onderdeel van uitmaken. De recente en nog kleine populatie in het Hunzedal zal mogelijk nog een lange periode geïsoleerd blijven van de andere populaties, die langs de rivieren eenvoudig met elkaar in contact zullen komen. Overigens zullen de Hunzebevers wel bij een verdere expansie contact kunnen maken met de bevers langs de Duitse Ems, die al dicht bij de Nederlandse grens aanwezig zijn. In het Limburgse Maasdal worden paren waargenomen, die uit een bruine en een zwarte of donker gekleurde bever zijn samengesteld. Ook onder de jongen uit eenzelfde paar komen dieren met verschillende vachtkleur voor (de Koning 2012, meded.). Deze zwarte en donker gekleurde bevers zijn afkomstig uit de bronpopulatie van de Eifel. Verder zullen geregeld bevers stroomafwaarts vanuit de groeiende populatie in de Ardennen naar hier geraken. Langs de Maas ontstaat dus een mengpopulatie van bevers uit drie verschillende bronpopulaties. Bovendien stammen deze bronpopulaties weer uit verschillende geografische gebieden: de Elbe, Polen en Beieren (mengpopulatie).

4.2

Vaststelling territoria

Voor inzage in de ontwikkeling van de populaties is in belangrijke mate gebruik gemaakt van de jaarlijkse vaststelling van het aantal bevervestigingen of territoria. Daarbij kon tevens de samenstelling van deze territoria in de zin van families, paren zonder jongen en éénlingen worden nagegaan. De RE’s, bestaande uit families en paren, bieden als potentiële voortplantingseenheden de meeste aanknopingspunt voor de ontwikkeling van de afzonderlijke populaties. Daarvoor is het wel nodig om van de bevervestigingen te weten of er voortplanting plaats vindt of heeft gehad. Omdat posities van beverterritoria behoorlijk traditioneel zijn is daarbij ook gebruik gemaakt van oudere waarnemingen. Jaarlijks blijkt dat uit volgende waarnemingen een aantal aannames over de territoria posities moeten worden bijgesteld. De hier vermelde data geven een meer conservatieve schatting van dit aantal aan.



46

De territoria in de Biesbosch zijn in de eerste jaren na de herintroductie vastgesteld door intensieve waarnemingen van gemerkte en gezenderde dieren, waarbij geurmerk concentraties op de oevers als grenzen tussen de territoria kenmerkend waren (foto 16). Bij latere inventarisaties zijn deze vrij traditionele locaties met geurmerken weer aangenomen als grenzen. Vastgesteld kon worden dat de op deze manier bepaalde zeer grote en traditionele territoria dikwijls meerdere actieve beverhutten bevatten die dikwijls ver uit elkaar waren gelegen. Bovendien zijn in een vrij groot aantal van deze territoria meer dan twee adulte bevers waargenomen. Het lijkt erop dat er toch opsplitsingen van de eerste territoria hebben plaats gehad, zoals ook kon worden aangetoond in de grotere plassengebieden in de Gelderse Poort en Natuurpark Lelystad (Niewold 2004, Kaandorp et al. 2010). Daar zijn geen geurmerk concentraties op de grensgebieden te vinden, terwijl er overal wissels over de dammen aanwezig zijn. Vermoedelijk bestaat er grote overlap tussen deze afgesplitste paren, die tevens nauw aan elkaar verwant zullen zijn. Op basis hiervan zijn in de Sliedrechtse Biesbosch minimaal 12 vestigingen onderscheiden, in plaats van de vier zeer grote, oorspronkelijke territoria (Dijkstra et al. 2012, 3.1).

Foto 16. Een concentratie van merkhoopjes bestaande uit bijeengeschraapt droog gras.



47

4.3

De uitbreiding

Als indicatie voor de kolonisatiegraad kon jaarlijks het aantal uurhokken (5x5 km) met een bevervestiging worden vastgesteld. Deze methode is eenvoudig, omdat alleen de huidige aanwezigheid van bevers over een bepaalde periode binnen dit vak moet worden vastgesteld. Het geeft inzicht in de ruimtelijke ontwikkeling o.a. in relatie tot het landschap (Kurstjens et al. 2011). Bijvoorbeeld is te zien dat de uitbreiding van het areaal vooral plaats vindt via de grote rivieren. Alleen in Limburg worden ook de op de Maas uitmondende beken gekoloniseerd. Goed waarneembaar is dat de bevers de polder Flevoland niet verlaten, terwijl er toch goede leefgebieden in de aangrenzende en bereikbare Randmeren aanwezig lijken te zijn (fig. 3). Het is bekend dat bevers moeizame verspreiders zijn, die waterscheidingen slechts na lange tijd oversteken. Barrières in de vorm van brede landbruggen, gemalen, dijken, drukke wegen op dammen, etc., kunnen de kolonisatie dus lange tijd tegenhouden (Kurstjens et al. 2011). De ontwikkeling van het bezette aantal uurhokken geeft geen inzicht in de aanwezige aantallen, voortplanting en sterfte. Omdat bij de kolonisatie dikwijls eerst de goede leefgebieden worden betrokken en daarna de tussen gelegen gebieden (Fustec. et al. 2001), kan deze inventarisatiemethode een vertekend beeld van de populatie ontwikkeling geven. Als gevolg hiervan kan de kolonisatie sneller toe nemen dan de aantallen (Hartman 1995).

4.4

De ontwikkeling van de populaties

Bij vergelijking tussen de groei van het aantal RE’s en bezette uurhokken bleek er geen verschil tussen beide parameters voor geheel Nederland (tabel 12). Maar bij de afzonderlijke populaties lag dat anders: bij de meeste populaties is de laatste drie jaar voor de RE’s een snellere ontwikkeling te zien. Dit kan duiden op een verdichtingseffect. De aanwezige éénlingen, die zich als eerste ergens hebben gevestigd, vinden partners en/of tussenliggende gebieden worden ingenomen. Voor de Gelderse Poort lijkt het laatste het geval gelet op het geringe aantal éénlingen, maar met veel paren zonder jongen (Kaandorp et al. 2010). Vermoedelijk is het gebied nu zelfs verzadigd met bevers. In de Biesbosch is uitbreiding van de leefgebieden niet meer aan de orde (fig. 3). Groei moet er komen van verdichting. In het Maasdal en het Rivierengebied zijn nog uitgebreide niet door bevers bezette oeverzones aanwezig. Hier is zowel verdichting als uitbreiding van het leefgebied met relatief veel éénlingen aan de orde. In Flevoland vonden de bevers de laatste jaren toch nog nieuw leefgebied. De populaties van de Hollandse Delta en het Hunzedal zijn nog kleine zich uitbreidende populaties. Opmerkelijk zijn de verschillen van de ontwikkeling tussen de populaties. In het stroomdal van de Maas is deze ontwikkeling beduidend sneller en in de Biesbosch juist trager (fig.1, tabel 12). In het rivierengebied lijkt de laatste jaren sprake van een snelle ontwikkeling.



48

De sterfte onder de bevers lijkt niet erg hoog en er lijken ook geen verschillen tussen de verschillende gebieden (3.9.3). Dat betekent dat de groeiverschillen bepaald moeten worden door een verschillend voortplantingsucces. Het aantal waargenomen uitzwemmende jongen bedroeg in de Biesbosch voor de verschillende jaren gemiddeld 1,99 (Dijkstra et al. 2012), volgens dezelfde serie waarnemingen van tabel 1 in het Maasdal 1,91 (n=13) voor de overige gebieden 2,0 (n=9). Er is dus weinig verschil in worpgrootte tussen de gebieden. Er was verder ook nauwelijks verschil tussen het aantal families dat voor vervanging van het geschatte aantal bevers zou moeten zorgen: voor de grootste vijf populaties van 19,7-22,1%. Het onderscheid zal dan in belangrijke mate moeten komen van het aantal families dat jaarlijks jongen voortbrengt. Het is bekend dat bij hogere dichtheden het aantal families dat jongen voortbrengt vermindert (Heidecke 1998). In de Millingerwaard zijn in de jaren voor het onderzoek van Kaandorp & Lange (2010) slechts nu en dan jonge bevers opgemerkt. Tijdens hun onderzoek waren geen jaarling dieren aanwezig. Er zijn verder geen systematische verzamelde gegevens bekend over het jaarlijks aantal families met jongen. Als mogelijke oorzaak voor de trage groei en lage voortplanting in de Biesbosch is wel het verschil in ontwikkelingsstadium van de wilgengroei in de Biesbosch en de Elbe verondersteld (Nolet et al. 2005). Dit zou dan ook voor de andere populaties moeten gelden en dat is niet terug te zien. Een andere hypothese is dat de Biesbosch bevers toch in enige mate beperkingen bij de voortplanting ondervinden van de zich ophopende zeer hoge cadmiumbelastingen, als gevolg van de sterk verontreinigde slibbodems. De bevers in het Maasdal zouden juist een goede voortplanting vertonen door de gemengde samenstelling van deze populatie. Ofschoon voor de hand liggend zijn voor beide hypothesen vooralsnog weinig aanknopingspunten te vinden. In een eerdere fase van onderzoek konden geen aanwijzingen worden gevonden voor een negatief effect van de cadmiumbelasting (Nolet et al. 1994). Bovendien waren er aanwijzingen dat het belastingniveau in andere populaties ook aanzienlijk is (Niewold & Müskens 2000). Bij een genetisch onderzoek van enkele Midden-Europese beverpopulaties van verschillende herkomst bleek de genetische variatie gering. Er konden geen genetische verschillen worden aangetoond tussen autochtone en gemengde populaties (Kautenburger et a. 2008). De populatie in het Maasdal profiteert tevens van een instroom van jonge bevers uit de populaties van de Eifel en Ardennen. Dit gaat jaarlijks om enkele dieren, wat nauwelijks invloed zal hebben gehad op de vertoonde groei. Daarnaast bestaan er ook grote verschillen tussen de leefgebieden van de populaties. De bevers in de uiterwaarden hebben bijvoorbeeld te maken met periodiek hoogwater en droog vallende plassen. De wateren in de Biesbosch vertonen in een etmaal vrij snelle waterstandschommelingen. Dat is mogelijk de reden dat de bevers er geen wintervoorraden van takken voor de hut aanleggen. In het Maasdal leven veel bevers in het Maasplassengebied en de in de Maas uitmondende beken en rivieren. Flevoland is voor bevers een veel stabieler milieu met kanalen, tochten en plasgebieden. Het is niet uit te sluiten dat deze verschillende omstandigheden ook de verschillen in populatie ontwikkeling met zich meebrengen.



49

Tabel 12. De geometrische groeisnelheden berekend over de laatste drie jaar (2009-2012) van de afzonderlijke beverpopulaties met het percentage eenlingen. *= kleine zich nog ontwikkelende populatie; **= extrapolatie van de gegevens. parameter Maas RE's λ 3 jr 1,266 uurhok λ 3 jr 1,147 éénling % 3 jr 45,5

4.5

Flevo. 1,119 1,160 38,3

Geld. P 1,084 1,023 15,7

Biesb. 1,074** 0 25**

Rivieren 1,310 1,144 41

H. Delta* 1,732 1,229 79,9

Hunze* Nederland 1,260 1,156 2,080 1,141 43,4

De aanwezige aantallen

Met uitzondering van de Biesbosch en de Millingerwaard zijn er geen systematisch verzamelde gegevens bekend over de familiegroottes, noodzakelijk om een schatting te maken van het aantal aanwezige bevers. Toch komen de verzamelde gegevens van de verschillende populaties voor het voorjaar goed met elkaar overeen, waardoor het gehanteerde gemiddelde van 3,0 stuks bij de extrapolatie toegepast kon worden (tabel 1). De berekende aantallen blijven echter indicatief. Het is daarbij aannemelijk dat dit gemiddelde voor bijvoorbeeld het Maasdal, met een sterke groei en voorplanting, aan de lage kant is en voor de Biesbosch mogelijk te hoog is ingeschat. Voor 2010 is het aantal aanwezige dieren in het voorjaar geschat op 509 (Niewold 2010, Kurstjens et al. 2011). Hierbij is een iets andere schattingsmethode toegepast. Met de hier gehanteerde methode zou de schatting voor 2010 uitgekomen zijn op 494 ex., dus beide methoden verschillen nauwelijks. De laatste twee jaar is echter veel meer informatie over het voorkomen van bevers beschikbaar gekomen, mogelijk doordat de bever voor 2012 door de Zoogdiervereniging is verkozen tot het zoogdier van het jaar (www. Zoogdiervereniging.nl, www.waarneming.nl). Na deze bijstelling en met de hier gehanteerde methode komt het aantal bevers in 2010 uit op 597 ex.. Door de beverwerkgroepen van de Zoogdiervereniging en Landschapsbeheer Flevoland en IJsselland worden jaarlijks in juni-augustus door vrijwilligers simultaan observaties bij beverhutten georganiseerd. Omdat niet erg systematisch te werk wordt gegaan hebben de waarnemingen een beperkte waarde voor bepaling van het aantal dieren per familie. Een betere aanpak in combinatie met het uitvoeren van een territorium kartering in het vroege voorjaar zou het inzicht in het aantal aanwezige bevers aanzienlijk kunnen verbeteren.

4.6

Schade en overlast

Schade en overlast veroorzaakt door bevers is grofweg op te splitsen in drie categorieën: natschade door dambouw, vraatschade aan bomen en veldgewassen en graafschade in oevers en waterkeringen. De kosten voor controles op mogelijke graafschade in dijken bij hoogwater en op dambouw zijn voor de waterschappen het laatste jaar aanleiding voor zorg. Dit soort



50

meer preventieve maatregelen worden gedelegeerd naar de muskusratbestrijders. Het geheel doet echter sterk denken aan overreacties op nog niet goed ingespeelde nieuwe omstandigheden. Het wegvangen van bevers in een situatie waarbij nieuwe dieren snel zijn te verwachten en nauwelijks andere maatregelen zijn getest lijkt ook een wel erg soepele hantering van de zelf opgestelde “beverprotocollen” (fotoserie 17). De in voorbereiding zijnde “beverstandaard” van de Dienst Regelingen zal in elk geval een landelijke standaard zijn, die bij dit soort gevallen van schade en overlast moet worden gehanteerd (Heusden et al. 2012). Een verder doorgevoerd landelijk “bevermanagement” zou in deze daarbij voor meer evenwichtigheid en vertrouwen kunnen zorgen (Kurstjens et al. 2011). Er kan bij deze problematiek nog eens worden gewezen op het feit dat naast overlast en schade bevers met hun dambouw een grote invloed hebben op het beekdallandschap, het waterbergend vermogen verhogen en in de Ardennen piekafvoeren beperken (Pontzeele et al. 2011).

Fotoserie 17. Maatregelen om schade en overlast te voorkomen in beeld. Vangkooi (lb), hoogwatervluchtheuvel langs de Donau (rb), schrikdraad boven een dam (lo) en pijpen door een dam (ro).



51

4.7

Opvang bevers

Met de toename en uitbreiding van het de bevers zullen steeds vaker gewonde of verweesde jonge dieren worden aangetroffen. Hiervoor is nu officieel niets geregeld. Het geeft daardoor een heel gedoe voordat zich iemand over deze dieren durft te ontfermen, temeer omdat particulieren geen bassins ter beschikking hebben (3.4). In het verleden zijn wel een aantal van deze slachtoffers opgevangen in Natuurpark Lelystad, waar twee speciale beververblijven aanwezig zijn. De beheerder (Overijssels Landschap) is echter niet toegerust op langdurig verblijf en gewonden opvang. Voor verweesde otters zijn recent wel een aantal opvangcentra aangewezen en dit zou ook voor de bevers moeten gebeuren. Voorlopig zouden de bevers in deze centra, waaronder de Fûgelhelling te Ureterp, ook onderdak moeten kunnen krijgen (zie www. fugelhelling.nl; www.zoogdiervereniging,nl; tel./email auteur dit rapport).



52

Dankwoord

Deze monitoring is mogelijk gemaakt dankzij de inzet van Jaap Rouwenhorst van Staatsbosbeheer. De resultaten van het onderzoek kwamen mede tot stand door het verstrekken van informatie over aanwezigheid van bevers en bijzonderheden door de beverwerkgroepen van de Zoogdiervereniging, Landschapsbeheer Flevoland, Groninger Landschap, Drentse Landschap, beheerders, vrijwilligers en waarnemingen gemeld op de website waarneming.nl. Zonder deze waarnemingen was het onmogelijk om deze inventarisatie samen te stellen. Speciale dank gaat uit naar Willy de Koning. Mede dankzij haar intensieve waarnemingen bij beverhutten in het stroomdal van de Maas kon een gemiddeld aantal bevers per familie worden geschat. Enkele foto’s zijn door de makers welwillend ter beschikking gesteld: Harry Offringa, Alwin Hut, Meindert Kamping, Twan Teunissen, Mark Zekhuis en Bertil Zoer. Vele enthousiaste beverwaarnemers deelden hun belevenissen en foto’s: Marjolein van Adrichem, Bart Beekers, Johan Bekhuis, Jesper Berndsen, Monique Bestman, Jorn van den Bogaert, Nannike Buvelot, Vilmar Dijkstra, Wim Geraedts, Hans van Heiningen, Hans Hollander, Alwin Hut, Michel Krol, Gerrit Kolenbrander, Gijs Kurstjens, Leo Linnartz, Erwin van Maanen, Harrie Miggelbrink, Robert Pater, Hans van Poelwijk, Twan Teunissen, Jeroen Reinhold, Hans Rozenberg, Gerrit van Scherrenburg, Jaap Rouwenhorst, Kristijn Swinnen, Winston van de Water, Harry Woesthuis, Theo Wijers, Mark Zekhuis, Natasja Zieltjes en Bertil Zoer.



53



54

Literatuur

Dijkstra, V. & S. Claessens 2012. Resultaten onderzoek bevers Biesbosch 2012. Rapport Zoogdiervereniging. In prep. Fustec, J., T. Lode, D.Lejacques & J.P. Cormier 2001. Colonization, riparian habitat selection and home range size in a reintroduced population of European beavers in the Loire. Freshwater Bioloy 46: 1361-1371. Hartman, G. 1995. Patterns of spread of a reintroduced beaver Castor fiber population in Sweden. Wildlife Biology 1: 97-103. Heemskerk, R. & J. Reinhold 2011. Beveronderzoek in Flevoland: resultaten 2011. Rapport LBF-2011-009. Landschapsbeheer Flevoland, Lelystad. 9p. Heidecke, D. & H. Langer 1998. 10 Jahre Biber in Hessen; ein Ausblick in die Zukunft. In: 10 Jahre Biber im hessischen Spessart (Autorencollectiv). Hessische Landesambt für Forsteinrichtung, Waldforschung und Waldökologie, Ergebnisund Forschungsbericht Band 23, Giessen: 199-207. Heidecke, D.J., Dolch, J. & J. Teubner 2003. Zur Bestandsentwicklung von Castor fiber albicus. Denia 9: 123-130. Heusden, W.R.M. van & H.J.M.A. Zwetsloot 2012. Soortenstandaard Bever. Dienst Regelingen, Ministerie van Economische Zaken en Innovatie (in voorbereiding). Kaandorp, M.Y. & C.Y.M.J.G. Lange 2009. Uitbreiding bevers langzamer dan gedacht?! Stage rapport Hogeschool Larenstein, Wageningen UR, Stichting Ark. 23p. Kaandorp, M. & C. Lange 2010. 15 jaar bevers in de Gelderse Poort. Zoogdier 21 (3): 8-12. Kautenburger, R. & A. C. Sander 2008. Population genetic structure in natural and reintroduced beaver (Castor fiber) populations in Central Europe. Animal Biodiversity and Conservation, 31.2: 25–35. Koning, de W. 2012. Avonden aan de waterkant, dagboek van een beverliefhebber. KNNV Uitgeverij, Zeist.144 p. Kroon, K. de 2011. Heuvelrug Natuurlijk: Dolend Doorns Bevertje weer thuis. Persbericht.



55

Kurstjens, G. & F. Niewold 2011. De verwachte ontwikkelingen van de beverpopulatie in Nederland: naar een bevermanagement. Rapport 2011.01. Kurstjens Ecologisch Adviesbureau Beek-Ubbergen en Niewold Wildlife Infocentre Doesburg. 68 p. Loos, R. 1998. Das Betreuernetz als Teil des Bibermanagements. In: 10 Jahre Biber im hessischen Spessart. Hessische Landesanstalt für Forsteinrichtung, Waldforschung und Waldökologie, Giessen: 53-69. Müller, M. & H. Geisser 2006. Bestandsentwicklung und Verbreitung des Bibers (Castor fiber fiber) im Kanton Thurgau zwischen 1968 und 2005. Der RheinLebensader einer Region: 246-256. Müller-Schwarze, D. & L. Sun 2003. The beaver. Natural history of a wetlands engineer. Cornell University Press, U.S.A.. 190 p. Niewold, F. 2001. Bevers speuren en observeren. Alterra-notitie januari 2001. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Centrum Ecosystemen, Wageningen. 20 p. Niewold, F.J.J. 2004. Ontwikkeling van de beverpopulaties in Nederland van 20002004. Alterra-rapport 982. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Centrum Ecosystemen, Wageningen. 62 p. Niewold, F.J.J. 2005. Het aantal bevers nam in 2005 verder toe. Inventarisaties Gelderse Poort en elders in Nederland in 2004-2005. Alterra-rapport bevers. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Centrum Ecosystemen, Wageningen. 46 p. Niewold, F. 2007. Graverij van bevers in rivierdijken in de Gelderse Poort. Een onderzoek naar risicofactoren en preventieve maatregelen. Alterra rapport 1604. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Centrum Ecosystemen, Wageningen. 48 p. Niewold, F. 2010. De bevers in 2009. Rapport bevers 2010. Niewold Wildlife Infocentre, Doesburg. 43p. Niewold, F.J.J. & D.R. Lammertsma 2000. Ruim tien jaar bevers in de Biesbosch. Een evaluatie van de populatie ontwikkeling tot 2000. Alterra-rapport 015. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Wageningen. 69 p. Niewold, F.J.J. & G.J.D.M. Müskens 2000. Perspectief van de bever in Nederland. Herintroductie in de Gelderse Poort en ontwikkelingen elders van 1994-2000. Alterra-rapport 159. Alterra, Research Instituut voor de Groene ruimte, Wageningen. 115 p.



56

Nolet, B.A., L.Broftova, I.M.A. Heitkönig & V. Kostkan 2005. Slow growth of a translocated beaver population partly due to a climatic shift in food quality. Oikos 111, 3: 632-641. Nolet, B. A., V. A. A. Dijkstra & D. Heidecke 1994. Cadmium in Beavers translocated from the Elbe River to the Rhine/Meuse estuary, and the possible effect on population growth rate. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 27: 154-161. Pater, R. 2012. Jaarverslag 2011 Beverwerkgroep IJsseldal. Beverwerkgroep Nederland – Zoogdiervereniging, 5 Januari 2012. 24p. Pontzeele, J., J. Nyssen & P. Billi 2011. Beverdammen bufferen waterpeil. Zoogdier 22, 3: 1-5. Rosell, F., H. Parker & Q. Steifetten 2006. Use of dawn and dusk sight observations to determine colony size and family composition in Eurasian beaver Castor fiber. Acta Theriologica 51 (1): 107–112. Schwab, G. & M. Schmidbauer 2009. Kartieren von Bibervorkommen und Bestandserfassung. Überarbeitete Fassung Januar 2009. 23p. Swinnen, K. 2012. Bevernieuwsbrief. November 2011. Universiteit Antwerpen. 3 p. Tyurnin, B.N. 1984. Factors determining numbers of the River beaver (castor fiber) in the European North. Translated from Ekologiya 6, 1993: 43-51. Zahner, V., M. Schmidbauer & G. Schwab 2005. Der Biber, Die Rückkehr der Burgherren. Buch und Kunstverlag Oberpfalz, Amberg. 136 p. Zoer, B. 2011. Herintroductie bevers in Hunze en Zuidlaardermeer. Monitoringsverslag 2010-2011 dec. 2011. Het Drentse Landschap & het Groninger Landschap. 15p. Zoogmail 2012, 43. Bever is knuffelmascotte, maar ook lastpost voor waterschappen. De Gelderlander, 9 oktober 2012. Zurowski, W. & B. Kasperczyk 1986. Characteristics of a European beaver population in the Suwalki Lakeland. Acta Theriologica 31: 311-325. www.europesebever.blogspot.nl. www. fugelhelling.nl www.rijkswaterstaat.nl. www. Zoogdiervereniging.nl. www.waarneming.nl.



57



58

Bijlagen

In deze bijlagen staat per populatie een tabel met de locaties van beverterritoria van het voorjaar 2000-2012.



59

Stroomdal van de Maas Locatie

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

2012

Maas Oude Maasje/Waspik-Waalwijk

1

1

Afgedamde Maas/Nederhemert

1 1

Maas/Bokhoven

1

Heerewaarden/buitenpolder

1

Koornwaard/Empel

1

Hedelse Bovenwaard

1

1

2

2(+) fa(+)

Kerkdriel/zandmeren Loonse Waard/jachthaven/Wijchen

1

2(+) fa(+)

2 fa 2 fa(1)

1

1

2(1)

fa(+)

fa

1

1

1

fa

fa

fa

fa

2

fa

fa

fa

1

1

1

fa

fa

fa

1

Zandmaas + zijbeken Mokerplas/Maas eo Niers /monding Maas oa

1

1

1

1

1

2(+)

fa

fa

fa

Niers tot grens Oeffeltse Raam/monding Sambeek

1

Heijen/kasteel uiterwaard Boxmeer maasmeander Lage Raam/Mill

1

Eckeltse beek/monding, Afferden Eckeltse beek/Bleienbeek/golf/kasteel/poel

1

1

G-Niers kanaal

1

2(+)

fa

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

fa

fa

fa

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

1

1

1

2(1)

fa

fa

fa

fa

fa

Arcen uiterwaarden Vierlingsbeek, Bergen Loobeek/Maas

1 1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

fa

fa

fa

fa

1

2(+)

fa

fa fa

Bergen Heukelomse beek Well, 't Leuken

1

Well De Baend

2

Oostrumse beek/Geysteren

2(1)

fa

fa

Oostrumse beek/Leunse Plas/A73 Oostrumse beek/Laag-Hoogriebroek Broekhuizer Schuitwater

2(3)

fa(2)

fa

fa

Groote Molenbeek/Roekenbosch/ Meerloo

fa 1

1

Groote Molenbeek Sevenum zuid

2(+)

fa

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

2(+)

fa

fa(+)

fa

1

1

Lollebeek/Castenray/Tienray Groote Molenbeek/Horst zuid

2 fa

Kan.van Deurne/Meijel Everlosche Beek, Koelbroek noord +dam

1

1

1

2(+)

fa

fa

fa

1

1

2(+)

fa

fa

fa

fa

Everlosche Beek, Koelbroek zuid +dam Venlo Romeinerweerd/Wilderbeek e.o. Reuver de Weerd/Schelkensbeek

1

1

Hout/Kessel/inham oude jachth.

1

1

1

2(1)

1

1

Maasplassen/Roermond Rijkeltse Beemden/Rijkel noord


1


60

Biesweerd

1

2(+)

fa

fa

fa

Asseltse Plassen/Vuilbemden

1

1

2(+)

fa(2)

fa(2)

1

1

2(?)

2

2(+)

fa

fa

2(3)

fa

fa(1)

fa

Paardsplas

1

fa

Hatenboer/het Smalbroek

1

fa

fa

fa

Asseltse Plassen/dorp Asselt Doevesbeemd/de Sneppen Noordplas/Roermond

1

Plas Isabellagreend

2

2(+)

fa

fa

fa

fa

Osen/kl.lplasje d sluis

2

Geregelingplas/NW-hoek

2

2(2)

fa

1

1

2

2(1)

fa(1)

fa

fa(+) fa(2)

fa

fa

fa(3)

fa

fa

fa

fa(+) fa(+)

fa

fa

fa

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2(3)

1

1

1

Spoorplas Heel, Polderveld e.o.

1

Panheel, Leerke Ven

1

1

1

1

2(+) fa(+)

fa(1) fa(2)

Heel/Boschmolenplas Meggelveld (Thorn)/visplas Zeegershof Wessem/koeweide/Munsterse Spejie e.o. Thorn/Koningsteen Visvijver/Brandt noord

1

Stevensweert/Brandt/jachthaven/

1

1

2(+)

fa(+) fa(+)

fa(3)

1

1

2

1

1

2

fa(2) fa(2) fa(3) fa(+) fa(+)

Stevensweert zuid/Stevolplas

fa(+)

fa(+)

1

Oude Maas/ oost Stevensweert Teggersplas Dilkensplas west Ohe

2(+)

fa

fa(3)

1

2(+)

fa(1+)

1

2

2(+)

fa

fa

Beken oostoever Swalmdal/Wieler eo Swalm tot grens

1

1

1

2(+)

1

2(+)

fa(+)

fa

fa

fa

fa

fa

fa

fa

fa

fa(+)

fa

fa

fa

fa

fa

fa

1

1

Kasteel Hillenraedt/Swalmen oost Teutenbeek/Beeselbroek

1

Roer/delta in Roermond Roer/landgoed Hoosden/Odilienberg Roer/Paarlo eo

2

Roer/Vlodrop/Postbeek eo

1

1

2(+)

fa(1) fa(2)

1

2(+)

2

2(+)

2(+)

fa

fa

fa

fa(2)

fa

fa

fa

fa

1

2

2(+)

fa

fa

fa

fa

1

1

1

1

1

Turfkoelen e.o Rode beek/Meinweg Worm/Kerkrade grens Dld/Ned

1 1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Vlootbeek/Putbeek/Reigersbroek/Montfort

1

1

1

1

1

1

Putbeek/Boekhorsterweg

1

Putbeek/Pepinusbeek

1

Geuldal/Meersssen/Houthem/Kruis

1

Geuldal/Stokhem eo

1

1

1

1

Beken westoever Tungelroyse beek/Leudal

1

2(+)

fa(1) fa(1)

fa

Tungelroyse beek/Leudal Leudal Tungelroyse Zelsterbeek


1

1

1

1

fa

fa

fa

fa

fa

fa

1

2(+)

fa

fa

fa

fa

1

1

1

1

1

1


61

Roggelse beek/Heibloem

1

Neerpeltbeek/Kruisvennen

1

2

1

1

1 fa

Neerpeltbeek/Kruisvennen

1

Tungelroyse beek Leveroy Leukerbeek/Swartbroek/de krang

1

1

1

2(+)

fa

1

2(+)

fa

fa

fa

1

1

1

1

1

fa

Leukerbeek/Moesel-Kootpeel eo Tungelroyse beek Ell-broek Tungelroyse beek/Ringselven/Budel

1

Grathem Haelense/Uffeltse beek

1

Uffeltse beek Hunsel Aabeek/Mariahof/Stramprooierbroek (Zig)

2

2(2)

fa(1)

fa

fa

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

fa

fa

fa

fa

fa

1

1

1

Itterbeek/Neeritter Thornerbeek/Vijverbroek

1

Kettingbeek Raam emissionair

1

Grens-en bovenmaas/grens Belgie Elslo/kasteelpark/bossen

1

1

1

Julianakanaal/Holtum noord/overslag

2

2

2

Julianakanaal/sluis Born/Graetheide

1

2

2(+)

Urmond/dijk

1

Maasband, rioolbuis

1

Maasmechelen/Meers/Maas/eiland

1

1

1

1

1

1

2(+) fa(+) 1

1

1 fa 1

Voulwames/monding Geul

1

2

2(1)

fa(3)

fa

fa

fa

fa

fa

fa

Pieterplas noord

1

1

1

1

1

1

1

2(+)

fa

fa(1)

2

2(+)

fa

fa

1

1

1

1

1

1

2(+)

fa

Oost-Maarland plas/jachthaven zuid EijsderBeemden/noord Eijsden Jeker/stadspark Maastricht zuid Grens-en bovenmaas/België Kessenich/jachthaven Kessenich/Geistingen/plas

1

Kinrooi/Ophoven/jachth

2

Maashuizen/jachth

1

1

Aldeneik

1

1

Visserweert/dijk Belgie

2

2

2(2)

Rotem Bichterweerd

1

2(+)

fa

fa(2)

fa

fa

fa

1

2(+)

fa

fa

1

1

2

2

Stokkem/Negenoord/ Kerkeweerd plassen e.o

2

2(+)

Maasbempdergreend/noord Maasband Uikhoven/Zuidwillemsvaart

1

1 1

2

2

2

2

2

2

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Hochter Bampd Jeker Blg

1

1

Monding Berwijn, Maas Caestert be Blg/Ned territoria families

7 0

1 8 0

1 9 0

2(+) 14 1

fa 21 5

fa(+) 26 7

fa 31 11

fa 39 14

fa 50 15

fa 61 21

fa 84 28

fa 99 42

fa 112 48

paren

0

0

1

6

4

7

3

5

8

11

17

10

17

7 100

8 100

8 88,9

7 50

12 57,1

12 46,2

17 54,8

20 51,3

27 54

29 47,5

39 46,4

47 47,5

47 42

eenlingen eenling %



62

Gelderse Poort Locatie 2000 2001 2002 2003 Rijnstrangen Bergh/grenskanaal Tengnagel nieuwe plas Tengnagel oude plas 1 2 (0) 2 (+) fa(+) Tengnagel strang fa (0) 2 1 1 Tengnagel kolk 1 1 1 Erfkamerling 2 (+) fa (+) fa (+) fa (0) Visplas Elten Steenwaard oost * * 1 1 Steenwaard west Herwen/strang fa(0) 2 (0) 2(0) 2(+) Herwen/brug Aerdse moerasje 2 2 2 (2) fa(0) Eendenpoel 1 zijkanaal Berghoofse veer eo zijkanaal Twickel Nootenboom Panoven/Zevenaar De Keel/Jezuietenwaai Waal noordoever Bijenwaard/kolk Bijland kleip./ centr /zuid west Oude Waal Lobberden centraal fa(1) fa(+) fa(+) fa(+) oost west Klompenwaard Gendt trein fa(+) fa(+) fa fa(+) centraal 1 2 noord oost Gendt west 2 2 (1) fa(1) fa(+) Bemmel centraal 2 2 (2) fa fa(+) oost griend zandput Haalderen Kolk Bemmel west plas Waal zuidoever Millinger w. families 2fa(1+) 3fa (2) 3fa(3) 3fa(+) paren 2x2 3x2 4x2 6x2 Kaliwaal Erlecomse waard Erlecom steile wal Bizonbaai 1 1 1 Oude Waalstrang plas 1 1 1 1 noord Vlietberg Ooypolder eo Groenlanden noord fa(+) fa fa fa(+) noordA zuid 2 1 1 1 Ooyse Graaf 1 1


2004

2005 2006 2007 2008

2009

2 2(+) fa fa (+) fa(+) fa(+) 1 1 1

fa(+) fa(+) 1

fa(+) fa(+) 1

fa(0)

fa(0)

1

1

1

fa 1 1

fa(1) 2 1

fa(+) 2 1

fa(+)

fa (+)

fa

fa(+)

fa(+)

fa(+) 2

2(+)

fa

fa

fa

fa

1

2(+)

fa

fa

fa

fa(+) 1 fa(+)

1

1

1

2

2(+)

fa(+)

fa (+) 1 1 fa (0)

2(+)

fa(+) 2(+)

fa fa

fa fa

fa(+) fa 1

fa(+) 2

fa(+) 2

fa 2

fa 2

fa(+) fa(+) 1

fa fa(+) 1

fa fa 1

fa fa 1

fa(+) 2 1 1 fa(+) fa(+) 1

2 (+)

fa(+)

fa(+)

fa

fa(+)

1

fa fa 1

fa fa(+) 2(+)

2 2(+) fa fa(+) 2 2(+) fa(+) 1 1 fa(+) fa fa fa fa fa 1 1 1 1 2(+) fa(+) fa fa 2 2(+) fa(+) 2(+) 2 1 2 2 2 fa(+) fa(3) fa(+) fa(+) fa(+) fa(+) 1 1 1 2(+) 2 2 fa(+) fa(+) fa(+) fa(+) 1

3fa 7x2

3fa(0) 3fa(+) 7x2 7x2 1 1 2 2 1 1 1 1 1 2(+) fa 2(+) fa(+) fa(+) fa(2) 1 2(+) fa

1 fa fa fa

fa fa(+) fa(+) 2(+) fa(+) fa(+) 2 2(+) fa 1-2 fa fa(+) fa(+) 2(+) fa(+) fa(+) 1 1 fa fa(+) fa 2 2(+) fa fa fa(+) fa(+) 1 2 2 2 1 1 1 1 1 fa fa(+) fa

fa

fa(+) 2

3fa(+) 3fa(2) 3fa 7x2 7x2 7x2

2010 2011 2012

3fa 7x2 1

3fa 7x2 1

1 fa fa fa

1 fa fa fa(+)

fa fa fa 2 2 fa fa fa 2 fa 1 2 fa fa 1 fa fa fa 2 3fa 7x2 1 1

1 1

1 1

fa fa fa 1

fa(0) 1

fa 1

fa(+) 1

fa 1

fa(+)

fa(+)

fa

fa(+)

fa

1

1

1

1

2

2

1

1

1


63

Halve galg Wylerbergmeer Het Meertje/Cirkul e.o. Ubbergen/Notre Dame De Zeelt/kl Zeeland Pannerdens Kan. Loowaard/plassen Duitsland Wildt/Elten Hoch Emmerich/plas/haven Visvijvers/Spijk Rindern territoria families paren éénlingen % éénling

1

1

1

1

1

17 7 7 3 17,5

1

21 7 9 5 23,8

1 1 26 9 7 8 30,8


1 1 30 11 8 11 36,7

1 1 1 35 11 11 13 37,1

1 1 1 36 15 11 10 27,8

1 1 1 35 15 10 10 28,6

1 2(+) 1 1 41 17 11 13 31,7

1

2 fa 1 1

1 2 fa 2 1

fa

fa(+)

fa

1

1

1 2(+)

1

1 2(+)

2(+) fa(+) 1 1 46 18 16 12 26,1

fa(+) fa 2(+) 1 51 22 18 11 21,6

fa fa fa fa fa fa fa fa(+) fa 1 1 1 56 62 65 25 31 36 19 16 15 12 15 14 21,4 24,2 21,5


64

Flevoland Locatie

2000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Natuurpark e.o. Natuurpark centraal/Vlindereiland eo fa(2) Parkeerplaats/west

fa(0)

fa

fa

fa

fa (0) fa (1) fa(0) fa(0) fa(0) fa(0) fa(2) fa(+)

prehistorie/Uilentocht

1

2(2)

fa

fa(0)

2(2)

fa(1) fa(1)

fa

fa(3) fa (2)

1

fa

fa

fa

fa(+)

fa

fa

1

1

1

fa(1) fa(1) fa(2) fa(?) fa(2) fa(1) fa (1)

otterverblijven/bruggetje oost/uitkijkpunt/das/sloot

fa(0) fa(0) fa(0) fa(3) fa(1) fa (1)

1

oude perk (aug11 vrij)

2

Larservaart e.o. Larservaartbos/Vliegveld Larservaart/Eendentocht /Larserbos Larserbos

1 1

1

1

1

1

1

1

1

2(+)

fa

fa

fa

fa(+)

1

Wildwallen

2

2(2)

fa

fa(1) fa(1) fa(1)

Lelystad e.o. Zuigerplasbos

1

1

Oude visvijvercomplex/dijk

1

Oostervaart/industriepark/visvijverb

2(1)

fa(2) fa(1) fa(2) fa (2) fa(1)

Oostervaart/Oostrandpark/Runderw Lage dwarsvaart/Landstrekenwijk

fa

1

2

2 (+)

1

1

1

1

1

1

1

1

1

2

Lage vaart Dronten/Wisentbos nieuw Waiboerhoeve

1

Lage vaartbos/Gelderse Hout Flevohout Lage vaart/ZuiderPoort de Slegte

2(+)

Lage vaart/ZuiderPoort Citroenga.

1

fa(2) fa(2)

1

Oostvaardersplas/Aalscholverkol. Praambos

1

2(+) 1

2

fa(1) fa(+)

2(+)

2(1)

fa(1) fa(+)

fa(2)

fa(3)

fa(+) fa(+) fa(+) fa(0) fa(0) fa(2) fa(+)

fa

Praambult/Trekweg

fa

fa

1

1

2(+)

fa

fa

fa

2(1)

fa

fa

fa

fa

fa

fa

2

2

2

2

1

1

fa(1)

fa

Lepelaarstocht/Ooievaarsplas 1

2 (+)

fa

fa

fa

1

1

1

2

fa(4) fa(1) fa(+) fa(+)

Kotterbos nieuw leger Kolibriepad-Lage Vaart/Rgenboogb.

fa

fa(1) fa(1)

1 fa(+)

Lage Vaart-Vaartplas

1 fa

1

Hollands Hout/Torenvalkweg Oostvaarderveld/oostvplas

fa(3)

1

1 2

2

2

2

Lage Vaart/Nevengeul/Duwweg Almere noord Ecologische zone/Verbindingspad

2

2(+)

fa 1

1

1

fa(+)

fa

fa

fa(1)

fa

Wilgenbos/ecol.zone/stuwtje Wilgenbos e.o.

1


2(+)

fa(+) fa(+) fa(1)

fa

fa


65

Eden pad

1

2

2(+)

fa(1) fa(1)

fa

fa

fa

1

1

1

fa(1)

fa(1)

fa

Noorderplassen/kwelzone

1

1

1

Almere Pampushout

1

1

1

fa

fa

fa

1

1

1

Bl-Kuffeler/Trekvogelpad Noorderplassen/Galjoottocht

1

1

2

2(1)

fa(+) fa(1)

fa

fa

fa(+) fa(1)

Almere Almere Haven/Markhof/Kasteel

1

1

1

1

1

2

2(+)

fa(1) fa(1)

Almere Haven/Keiwierde/Parkwerf

1

Almere Haven/Beginbos/Kromsloot

1

Hoge vaart/Kemphaan/golfbaan

1

1

1

2(2)

Kemphaan vier bruggen nieuw

1

fa

fa

fa(3)

fa

2(2)

fa(1)

fa

fa

1

2(1)

fa

Kievitstocht/golfbaan Almere Hout huisjes nieuw

1

Hoge vaart e.o. Cirkelbos (dammetje)

1

Rassenbeektocht Priembos

1

2(3)

fa(3)

fa

Bosruitertocht

2(2)

fa

fa(1)

fa

fa(0)

fa(1)

fa(1)

fa

1

1

2(1)

fa

fa(1)

fa

2(1)

fa

Horsterwold bungalow Hoge Knarsluis

1

2(+)

fa(1) fa(2)

fa(1)

fa

fa

2(1)

fa(1)

fa(1)

fa

1

1

fa(1)

fa

1

1

Hoge vaartbos Sternweg nieuw Hoge Dwarsvaart/Harderbos

1

1

1

2(1)

Biddinghuizen/dorpsbos Overig Horsterwold/kern

1

Knarbos West

1 2(2)

fa(+) fa(+)

fa

Knarbos Oost/Eendentocht

fa(1)

fa

fa

1

Lepelaarstocht/ de Aardzee Oostvaardersplas/aalscholverkol.

1

1

1

1

1

2

1

1

1

1

1

1

1

2

2(2)

Oostvaardersplas/de Hals/ zwef

2

1

Dorhoutmees/Kievitslanden Meeuwentocht/Pijlstaartweg

1

ANWB-testcircuit

1

Zwanenentocht eigen waarn

1

IJsseloog/Ketelmeer

1

1

territoria

7

8

11

11

12

16

18

25

27

35

44

50

61

families

3

3

4

5

7

8

10

12

16

18

23

24

29

paren

0

1

2

2

3

3

5

5

4

7

5

8

6

éénlingen

4

4

5

4

2

5

3

8

7

10

16

18

26

% éénling

57,1

50

45,5

36,4

16,7

31.3

16,7

32

25,9

28,6

36,4

36

42,6



66

Rivierengebied Locatie

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Binnendijks Stolwijk

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

Waal Ewijkse Plaat nieuw

1

Hiensche Uiterw Dodewaard Dreumelse waard Kil Hurwenen SBNL

1

fa

fa

fa(1)

fa

fa

fa

fa

fa(+)

2

2

2 1

1

1

1

1

2

2

2

1

1

1

1

1

1

2(+)

2

0

1

2(+)

fa

fa

fa

fa

fa

fa(+)

1

2(+)

fa

fa(+)

Staartjeswaard

fa

1

2(+)

1

SBB Rijswijk/Giessen

2(1)

1 1

1

Crobsche Waard Breemwaard oost

1

Honds waard nieuw

1

Sleeuwijkse Waard

1

2(+)

Woudrichem/Bergse Maas

fa

fa

1

1

Rijn/Lek Meinerswijk

1

2(+)

derde hut

fa(1) fa(+) fa(3) 1

2

strang west

1

Rosandepolder/woonboten

2 1

Wageningen Wolfswaard eo Blauwe kamer centr

2

1

1

1

2

2

2(+)

fa(2)

fa

Plasserwaard

fa(+) fa(2) 1

1

Plasserwaard Heusden Palmerswaard

1

1

fa

fa

fa

2(+)

fa

fa

1

2

fa

1

1

1

2(+)

fa

fa(+)

1

2

2(1)

fa(+)

eilandje Rijswijkse buitenp/Maurik

1

2

Bosscherwaarden

1

Nieuwpoort hut

1

Bergambacht Lek

1

1

1

1

1

1

1 1

Streefkerk eo

1

IJssel Havikerwaard

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Rammelwaard Wilpse Klei Ossenwaard Hengforder Waarden

2 1 2

2(1)

fa(2)

fa(2)

Duurse waarden Engelse Werk


1 1

fa(1) 1

1

2(+)


fa

67

Wiessenberger kolk

1

1

1

1

2

2(1)

De Welle eo

fa

fa

1

1

Linge Spijk/Deil

1

territoria

2

3

4

6

7

9

9

10

12

15

20

26

35

families

0

0

0

0

0

1

2

3

3

3

5

10

14

paren

0

0

0

2

2

1

1

0

3

5

7

7

4

eenlingen

2

3

4

4

5

7

6

7

6

7

8

9

17

eenling %

100

100

100

66,7

71,4

77,7

66,7

70

50

46,7

40

34,6

48,6



68

Hollandse Delta Locatie

2000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Binnendijks Stolwijk

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

0

Waal Ewijkse Plaat nieuw

1

Hiensche Uiterw Dodewaard Dreumelse waard Kil Hurwenen SBNL

1

1

SBB Rijswijk/Giessen

1

1

1

1

2(+)

fa

2

2(1)

fa

fa

fa

fa(1)

fa

fa

fa

fa(+)

1

1

1

1

1

2

2

2

2

2

1

1

1

1

1

2(+)

2

0

1

2(+)

fa

fa

fa

fa

fa

fa(+)

1

2(+)

fa

fa(+)

Staartjeswaard

1

Crobsche Waard Breemwaard oost

1

Honds waard nieuw

1

Sleeuwijkse Waard

1

2(+)

Woudrichem/Bergse Maas

fa

fa

1

1

Rijn/Lek Meinerswijk

1

2(+) fa(1) fa(+) fa(3)

derde hut

1

strang west

2

2

1

2

Rosandepolder/woonboten

1

Wageningen Wolfswaard eo Blauwe kamer centr

1 1

1

1

2

2

2(+) fa(2)

fa

fa

fa

fa

2(+)

fa

fa

Plasserwaard

1

2

fa

Heusden

1

1

1

2(+)

fa

fa(+)

1

2

Plasserwaard

fa(+) fa(2)

1

1

Palmerswaard

1

1 eilandje

Rijswijkse buitenpMaurik

2

2(1) fa(+)

Bosscherwaarden

1

Nieuwpoort hut

1

Bergambacht Lek

1

1

1

1

1

1

1 1

Streefkerk eo

1

IJssel Havikerwaard

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Rammelwaard Wilpse Klei Ossenwaard Hengforder Waarden

2 1 2

2(1) fa(2) fa(2) fa(1)

Duurse waarden


1 1

1


69

Engelse Werk Wiessenberger kolk

1

1

1

1

2

1

2(+)

fa

2(1)

fa

fa

1

1

De Welle eo Linge Spijk/Deil

1

territoria

2

3

4

6

7

9

9

10

12

15

20

26

35

families

0

0

0

0

0

1

2

3

3

3

5

10

14

paren

0

0

0

2

2

1

1

0

3

5

7

7

4

eenlingen

2

3

4

4

5

7

6

7

6

7

8

9

17

eenling %

100

100

100

66,7

71,4

77,7

66,7

70

50

46,7

40

34,6

48,6

Hunzedal Locatie

2009 2010 2011 2012

Zuidlaardermeer Midlaren

2

Leinwijk

2

Pav. de Leine

2

2(1) fa(+) fa(2)

fa

2(1)

Meerwijck Bos

1

Brug

1 1

Foxholstermeer

1 1

1

1

1

Hunze Spijkerboor Eexterveen

2

Exloerveen

2(3) fa(2)

2(2?) fa(+) fa(+)

Valthe

1

Drentse Aa eo Friesenv/Patersw

1

1

1

territoria

3

7

7

9

families

0

0

2

4

paren

2

4

2

0

éénlingen

1

3

3

5

% éénling

33,3

42,9

42,9

44,4



70

VAN Freek Niewold. Rapport NWI-BE

Recommend Documents