TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG

INDIAC NL EMN NCP JANUARI 2014

TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG Beleid en praktijk in Nederland

Het EMN is opgezet bij Raadsbeschikking 2008/381/EG van 14 mei 2008 en wordt financieel ondersteund door de Europese Commissie.

Het Europees Migratienetwerk (EMN) is door de Raad van de Europese Unie opgericht. Het EMN verzamelt actuele, objectieve, betrouwbare en waar mogelijk vergelijkbare informatie over migratie en asiel. Het EMN publiceert rapporten over uiteenlopende onderwerpen op het gebied van asiel en migratie. De oprichting van het EMN past in het streven van de EU om te komen tot een effectief asiel- en migratiebeleid in de EU. www.emnnetherlands.nl

TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG Beleid en praktijk in Nederland d

TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG Beleid en praktijk in Nederland Januari 2014



Colofon

2

Titel

Toegang van migranten tot sociale zekerheid en gezondheidszorg Beleid en praktijk in Nederland

Auteurs

Caia Vlieks LLM Denis Diepenhorst MSc Wetenschappelijk medewerker T 070 779 41 63 F 070 779 43 97 [email protected] Ministerie van Veiligheid en Justitie Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) Directie Uitvoeringsstrategie en Advies (DUSA) IND Informatie- en Analysecentrum (INDIAC) Dr. H. Colijnlaan 341 | 2283 XL Rijswijk Postbus 5800 | 2280 HV Rijswijk



MANAGEMENTSAMENVATTING Dit rapport, geschreven in opdracht van het Europees Migratienetwerk (EMN), beschrijft de toegang van derdelanders tot de Nederlandse sociale zekerheid en gezondheidszorg. Sociale zekerheid, waaronder de toegang tot gezondheidszorg, wordt namelijk, ook door de Europese Unie (EU), als een van de belangrijkste instrumenten in de strijd tegen armoede en ongelijkheid gezien. Het bevordert daarnaast sociale inclusie en waardigheid. Daarbij bestaat aan de ene kant de overtuiging dat socialezekerheidsstelsels en de gezondheidszorg moeten worden aangepast aan de behoeften van migranten, vanwege de steeds ingewikkeldere vormen van arbeidsmigratie en de bijdrage die arbeidsmigratie kan leveren aan de Europese economie. Aan de andere kant vormen budgettaire beperkingen en de publieke perceptie, waarbij immigranten worden gezien als een groep die excessief gebruik maakt van uitkeringen, een obstakel voor het uitbreiden van recht op sociale zekerheid en gezondheidszorg naar nieuwe groepen. Aldus is er voldoende reden om het beleid en de administratieve praktijk aangaande de toegang tot sociale zekerheid en gezondheidszorg voor onderdanen van derde landen in kaart te brengen. Hoofdstuk 2 geeft een overzicht van de Nederlandse sociale zekerheid en de wijze waarop derdelanders toegang hiertoe kunnen verkrijgen. Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel wordt door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gezamenlijk georganiseerd. Het is gebruikelijk om binnen de socialezekerheidsregelingen sociale verzekeringen en sociale voorzieningen te onderscheiden. Deze twee categorieën regelgeving hebben het doel inkomensbeschermende voorzieningen te verstrekken, waarop belanghebbenden aanspraak kunnen maken. Ze verschillen van elkaar door de wijze waarop zij worden gefinancierd. Binnen de sociale verzekeringen is het verder nog gebruikelijk een onderscheid te maken tussen volksverzekeringen en werknemersverzekeringen. Voor de in deze studie gedefinieerde migranten gelden in principe dezelfde regels als voor Nederlanders of EU-burgers. Dit heeft te maken met het zogenaamde ‘koppelingsbeginsel’ dat is neergelegd in de Koppelingswet. Dit koppelingsbeginsel houdt kort gezegd in dat vreemdelingen geen recht hebben op collectieve voorzieningen als ze niet rechtmatig in Nederland verblijven. Met andere woorden: vreemdelingen die legaal in Nederland verblijven, kunnen in principe aanspraak maken op collectieve voorzieningen. Hoofdstuk 3 gaat dieper in op de toegang van derdelanders tot een aantal soorten sociale zekerheid, te weten: gezondheidszorg, uitkeringen bij ziekte, moeder- en vaderschapsuitkeringen, ouderdomspensioenen en -uitkeringen, gezinstoelagen, werkloosheidsuitkeringen en de sociale minima. Deze analyse laat zien dat aan onderdanen van derde landen in principe geen aanvullende of andere voorwaarden worden opgelegd in vergelijking met Nederlanders of andere EU-burgers. Echter, indirect kan het niet

3



voldoen aan de plicht in te burgeren gevolgen hebben voor het verblijfsrecht van een derdelander en daardoor voor zijn toegang tot de Nederlandse sociale zekerheid. Daarnaast gaat dit hoofdstuk over de toepassing van discretionaire criteria in de Nederlandse sociale zekerheid ten aanzien van derdelanders. Discretionaire criteria zijn in Nederland aan de orde bij de habitual residence test, dus de vraag waar iemand woont; waar hij of zij ingezetene is. In de Nederlandse socialezekerheidswetgeving is bepaald dat waar iemand woont ‘naar de omstandigheden wordt beoordeeld’. Dit begrip is niet nader ingevuld in regelgeving, maar er is in de loop der jaren veel jurisprudentie verschenen aan de hand waarvan de uitvoerende instanties dit kunnen beoordelen. Verschillende uitvoeringsorganen zijn betrokken bij de vaststelling van de woonplaats van betrokkene: het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV), de Sociale Verzekeringsbank (SVB), gemeenten en de Belastingdienst. Alle instanties beoordelen de vraag naar woonplaats van betrokkene aan de hand van de individuele feiten en omstandigheden. Hierbij worden criteria gehanteerd die vergelijkbaar zijn met de criteria die worden genoemd in artikel 11 van Verordening (EG) 987/2009. De uitvoeringsinstellingen hebben algemene instructies opgesteld voor de zaakbehandelaars voor het vaststellen van de woonplaats. Dit hoofdstuk laat verder zien dat een beroep van een derdelander op de Nederlandse sociale zekerheid in bepaalde gevallen indirect gevolgen kan hebben voor het vernieuwen van de verblijfsvergunning, gezinsmigratie en naturalisatie. Hoofdstuk 4 bespreekt de socialezekerheidsverdragen tussen Nederland en derde landen die van invloed kunnen zijn op de rechten van bepaalde groepen immigranten op het gebied van sociale zekerheid en gezondheidszorg. Nederland kent verdragen met veel derde landen in dit kader, welke in een overzicht worden weergegeven. Ter illustratie worden een drietal representatieve verdragen nader besproken als het gaat om detacheringen, gelijke behandeling, export van sociale zekerheid en verdere coördinatie van sociale zekerheid. In hoofdstuk 5 komen statistieken over sociale zekerheid en derdelanders in Nederland aan bod. Er worden statistieken gepresenteerd over werkzame, werkloze en inactieve Nederlanders, EU-burgers en derdelanders. Daarnaast zijn ook de totale Nederlandse uitgaven aan sociale zekerheid naar soort opgenomen. Tot slot worden in hoofdstuk 6 de belangrijkste bevindingen aangestipt en conclusies geformuleerd. Ook worden een aantal ontwikkelingen ten aanzien van de Nederlandse sociale zekerheid en derdelanders uitgelicht.

4



INHOUD Lijst van gebruikte afkorting Lijst van tabellen en figuren

7 8

1 1.1 1.2 1.3 1.4

Inleiding Aanleiding en EU-beleidscontext Doelstelling Methodologie Definities

9 9 11 11 13

2 2.1 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3

De Nederlandse sociale zekerheid: een overzicht Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel Het koppelingsbeginsel Recente en toekomstige veranderingen in de sociale zekerheid Wet Woonlandbeginsel in de sociale zekerheid Wetsvoorstel Einde export kinderbijslag Regeerakkoord kabinet-Rutte II

19 19 20 24 24 24 25

3 3.1 3.2 3.2.1 3.2.2

De Nederlandse sociale zekerheid: beleid en praktijk Voorwaarden Administratieve praktijk Gevolgen van beroep op sociale zekerheid voor derdelander Informatievoorziening

27 27 28 30 31

4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.5

Socialezekerheidsverdragen Detachering/werken Verdrag met Bosnië-Herzegovina Verdrag met Suriname Verdrag met India Gelijke behandeling Verdrag met Bosnië-Herzegovina Verdrag met Suriname Verdrag met India Export van uitkeringen Verdrag met Bosnië-Herzegovina Verdrag met Suriname Verdrag met India Overige bepalingen Verdrag met Bosnië-Herzegovina Verdrag met Suriname Verdrag met India Beroep van derdelanders op socialezekerheidsverdragen

33 34 34 34 34 35 35 35 35 36 36 36 36 36 37 37 37 37

5


6


5 5.1 5.2

Statistieken Werkzame personen, werklozen en inactieve personen Uitgaven aan sociale zekerheid

41 41 47

6

Conclusies

49

Bijlage 1: Case studies Bijlage 2: Tabellen bij hoofdstuk 5

51 57



LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN AKW ANW AOW AWBZ Awf BW DUO DUSA EER EMN ESSPROS EU EVRM GBA HvJ IND INDIAC IOAW IOAZ IOW MISSOC NCP PvdA Sfn SVB TW UWV Vc VVD Vw VWEU Wajong WAO WAZO WIA WKB

Algemene Kinderbijslagwet Algemene Nabestaandenwet Algemene Ouderdomswet Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten Algemeen Werkloosheidsfonds Burgerlijk Wetboek Dienst Uitvoering Onderwijs Directie Uitvoeringsstrategie en Advies van de IND Europese Economische Ruimte Europees Migratienetwerk European System of integrated Social Protection Statistics Europese Unie Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden Gemeentelijke Basisadministratie Hof van Justitie van de EU Immigratie- en Naturalisatiedienst IND Informatie- en Analysecentrum Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers Wet inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen Wet inkomensvoorziening oudere werklozen Mutual Information System on Social Protection Nationaal contactpunt Partij van de Arbeid Sectorfondsen Sociale Verzekeringsbank Toeslagenwet Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Vreemdelingencirculaire 2000 Volkspartij voor Vrijheid en Democratie Vreemdelingenwet 2000 Verdrag betreffende de Werking van de EU Wet Werk en Arbeidsondersteuning Jonggehandicapten Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering Wet Arbeid en Zorg Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen Wet op het Kindgebonden Budget

7


WMO WW WWB Zvw ZW


Wet Maatschappelijke Ondersteuning Werkloosheidswet Wet Werk en Bijstand Zorgverzekeringswet Ziektewet

LIJST VAN TABELLEN EN FIGUREN

8

Tabel 1: Tabel 2: Tabel 3: Tabel 4: Tabel 5: Tabel 6: Tabel 7:

Sociale zekerheid volgens de MISSOC-gids Bilaterale sociale zekerheidsverdragen met derde landen Uitkeringen naar ESSPROS definitie Personen werkzaam 2008-2012 Werkloosheid 2008-2012 Inactieve personen 2008-2012 Uitgaven aan sociale zekerheidsuitkeringen 2010

21 33 48 57 57 58 58

Figuur 1: Figuur 2: Figuur 3: Figuur 4: Figuur 5: Figuur 6: Figuur 7: Figuur 8: Figuur 9: Figuur 10: Figuur 11: Figuur 12: Figuur 13:

AOW-klanten naar woonland 2de kwartaal 2013 Kinderbijslagkinderen naar woonland 2de kwartaal 2013 ANW-klanten naar woonland 2de kwartaal 2013 Personen werkzaam 2008-2012 Personen werkzaam – mannen 2008-2012 Personen werkzaam – vrouwen 2008-2012 Werkloosheid 2008-2012 Werkloosheid – mannen 2008-2012 Werkloosheid – vrouwen 2008-2012 Inactieve personen 2008-2012 Inactieve personen – mannen 2008-2012 Inactieve personen – vrouwen 2008-2012 Totale uitgaven aan sociale zekerheidsuitkeringen 2010

38 38 39 42 42 43 44 44 45 46 46 47 48


1


INLEIDING

Dit rapport is geschreven in opdracht van het Europees Migratienetwerk (EMN). Binnen het EMN, dat is opgericht op initiatief van de Europese Commissie, wordt informatie over migratie en asiel verzameld en geanalyseerd. Deze informatie betreft onder andere maatschappelijke en politieke debatten, wetenschappelijk onderzoek, statistieken, beleid en jurisprudentie. Door het verzamelen en analyseren van deze informatie op zowel Europees als nationaal niveau wordt de beleidsvorming op het gebied van migratie en asiel ondersteund. Het bestuur van het EMN heeft tijdens de vergadering van 16 mei 2013 het onderwerp voor de hoofdstudie van 2013 vastgesteld: Migrant access to social security and healthcare: policies and practice. Ieder nationaal contactpunt van het EMN stelt in dit kader een nationaal rapport op, gebaseerd op de meest recente, beschikbare openbare gegevens. Als nationaal contactpunt voor het EMN in Nederland is het Informatie- en Analysecentrum (INDIAC) van de Directie Uitvoeringsstrategie en Advies (DUSA) van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) verantwoordelijk voor het Nederlandse rapport. Op basis van dit rapport en de rapporten uitgebracht door de overige lidstaten van de EU stelt het EMN een EU-breed vergelijkend syntheserapport op.

1.1

Aanleiding en EU-beleidscontext

Sociale zekerheid, waaronder de toegang tot gezondheidszorg, is een van de belangrijkste instrumenten in de strijd tegen armoede en ongelijkheid. Het bevordert daarnaast sociale inclusie en waardigheid. Op dit moment moeten beleidsmakers in Europa het hoofd bieden aan vergrijzing en een veranderlijke arbeidsmarkt. Deze uitdagingen vereisen een aanpassing van de socialezekerheidsstelsels en gezondheidszorg. Migratie vanuit derde landen wordt hierbij dikwijls gezien als een onderdeel van de oplossing voor de behoefte aan middelen en arbeid in verband met de veranderende bevolking in Europa. Deze migranten zijn echter vaak bijzonder kwetsbaar in geval van economische crisis en kunnen worden geconfronteerd met complexe regels en voorwaarden als het gaat om het recht op een uitkering. Daarbij bestaat aan de ene kant de overtuiging dat socialezekerheidsstelsels en de gezondheidszorg moeten worden aangepast aan de behoeften van migranten vanwege de steeds ingewikkeldere vormen van arbeidsmigratie en de bijdrage die arbeidsmigratie kan leveren aan de Europese economie. Aan de andere kant vormen budgettaire beperkingen en de publieke perceptie, waarbij immigranten worden gezien als een groep die excessief gebruik maakt van uitkeringen, een obstakel voor het uitbreiden van recht op sociale zekerheid en gezondheidszorg naar nieuwe groepen. De lidstaten van de EU delen een verplichting om voor het welzijn van hun bevolking te zorgen door middel van een effectief socialezekerheidsstelsel. Toch verschilt de regelgeving over de toegang tot sociale zekerheid en het recht op een uitkering, ook ten

9



aanzien van onderdanen van derde landen, per lidstaat. Dit is ook niet verwonderlijk, want op het gebied van sociale zekerheid zijn de competenties van de EU beperkt tot de coördinatie van de verschillende socialezekerheidsstelsels tussen lidstaten. De verordeningen betreffende de coördinatie van socialezekerheidsstelsels, voornamelijk Verordening (EG) nr. 883/2004, zoals gewijzigd door Verordening (EU) nr. 465/2012,1 vervangen of wijzigen de nationale socialezekerheidsstelsels en -regels namelijk niet, maar kunnen worden gezien als beginselen die vrij verkeer voor EU-burgers faciliteren. De EU erkent daarnaast het belang van toegang tot sociale zekerheid voor de integratie van migranten.2 In 1991, tijdens de Europese Raad van Tampere, werden de lidstaten reeds opgeroepen om een krachtiger integratiebeleid te ontwikkelen dat zorgt voor een eerlijke behandeling van derdelanders die legaal op het grondgebied van de lidstaat verblijven en zich richt op het geven van rechten en verplichtingen aan derdelanders die vergelijkbaar zijn met die van de EU-burgers.3 In 2011 is dit engagement neergelegd in Richtlijn 2011/98/EU.4 De termijn voor omzetting van deze Richtlijn loopt af op 25 december 2013. Dit kan van invloed zijn op veranderingen in de regelgeving en is derhalve een aandachtspunt. Richtlijn 2011/98/EU voorziet in gemeenschappelijke rechten voor onderdanen van derde landen die legaal werken in de EU. Deze rechten zijn vergelijkbaar met de rechten van EU-burgers als het gaat om arbeidsomstandigheden, pensioen, sociale zekerheid en toegang tot openbare diensten. Langdurig ingezetenen en onderzoekers genieten soortgelijke rechten op grond van Richtlijnen 2003/109/EG en 2005/71/EG.5 Gelijke behandeling van onderdanen van derde landen wat betreft sociale zekerheid wordt – met uitzondering van personen met een gecombineerde vergunning (single permit), langdurig ingezetenen en onderzoekers – echter vastgesteld door de lidstaten zelf. Hierdoor bestaan tussen de lidstaten verschillen in de rechten van deze personen. Dit maakt het interessant om te zien op welke wijze hier in de verschillende lidstaten mee wordt omgegaan en wat de achtergrond daarvan is.

1

Verordening (EU) nr. 465/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2012 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 883/2004 betreffende de coördinatie van de socialezekerheidsstelsels en Verordening (EG) nr. 987/2009 tot vaststelling van de wijze van toepassing van Verordening (EG) nr. 883/2004, digitaal beschikbaar via http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/ LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:149:0004:0010:NL:PDF.

2

Zie bijvoorbeeld COM (2011) 455.

3

Europese Raad van Tampere 15 en 16 oktober 1999 – Conclusies van het voorzitterschap, zie http://www.europarl.europa.eu/

4

Richtlijn 2011/98/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende één enkele

summits/tam_nl.htm#a. aanvraagprocedure voor een gecombineerde vergunning voor onderdanen van derde landen om te verblijven en te werken op het grondgebied van een lidstaat, alsmede inzake een gemeenschappelijk pakket rechten voor werknemers uit derde landen die legaal in een lidstaat verblijven, digitaal beschikbaar via http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=O J:L:2011:343:0001:0009:NL:PDF. 5

Ondanks dat artikel 11 lid 4 van Richtlijn 2003/109/EC lidstaten toestaat om gelijke behandeling van langdurig ingezetenen ten aanzien van sociale bijstand en sociale bescherming te beperken tot de belangrijkste prestaties, heeft het HvJ dit extensief geïnterpreteerd in haar uitspraak C-571/10 van 24 april 2012, zie HvJ EU 24 april 2012, nr. C-571/10 (Kamberaj) via http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=nl&num=C-571/10. De genoemde richtlijnen, Richtlijn 2003/109/EG van de Raad van 25 november 2001 betreffende de status van langdurig ingezeten onderdanen van derde landen en Richtlijn 2005/71/EG van de Raad betreffende een specifieke procedure voor de toelating van onderdanen van derde landen met het oog op wetenschappelijk onderzoek, zijn te vinden via http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:016

10

:0044:0053:nl:pdf en http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2005:289:0015:0022:NL:PDF.


1.2


Doelstelling

Het doel van deze studie is het in kaart brengen van het beleid en de administratieve praktijk aangaande de toegang tot sociale zekerheid en gezondheidszorg voor onderdanen van derde landen. Er bestaan substantiële verschillen in de manier waarop de sociale zekerheid door derdelanders in de verschillende lidstaten wordt ervaren, vanwege de complexe regelgeving. Door het beleid en de administratieve praktijk te onderzoeken als het gaat om de toegang van migranten tot sociale zekerheid en gezondheidszorg, is deze studie een belangrijke en noodzakelijke eerste stap in het begrijpen van dit systeem. Vervolgens zouden beleidsmakers, zowel op het nationale niveau als op EU-niveau, de studie kunnen gebruiken bij hun zoektocht naar effectievere manieren om tegemoet te komen aan de basisbehoeften van arbeidskrachten uit derde landen en hun familieleden, zonder dat deze een last voor de lidstaten worden. De studie kent de volgende specifieke doelstellingen: Het schetsen van de formele (Europese en) nationale regels die de rechten van onderdanen van derde landen met betrekking tot sociale zekerheid en gezondheidszorg hebben; Het analyseren van de wijze waarop deze rechten te vergelijken zijn met de rechten van burgers van Nederland; Het bestuderen van de administratieve praktijk die uitvoering geeft aan de formele regelgeving ten aanzien van de voorwaarden voor toegang van derdelanders tot sociale zekerheid in Nederland. Er wordt gekeken hoe de regelgeving in concrete zaken wordt uitgevoerd, in het bijzonder wanneer de toepasselijke voorwaarden een discretionair element bevatten, zoals de vaststelling van de gewone verblijfplaats (habitual residence test); Het benoemen van de toepasselijke circulaires, richtlijnen en andere vormen van ondersteuning (bijvoorbeeld training) die ambtenaren ter beschikking hebben bij het verwerken van aanvragen betreffende de sociale zekerheid en gezondheidszorg, zodat zij de discretionaire criteria consistent toepassen. Het bespreken van socialezekerheidsverdragen tussen Nederland en derde landen die van invloed kunnen zijn op de rechten van bepaalde groepen immigranten op sociale zekerheid en gezondheidszorg.

1.3

Methodologie

Deze studie richt zich op derdelanders. Hierbij kunnen twee groepen worden onderscheiden: derdelanders met een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd en voor bepaalde tijd. De eerste categorie bestaat uit langdurig ingezetenen ex artikel 4-7 van Richtlijn 2003/103/EC, en langdurig ingezetenen zoals deze worden gedefinieerd in de Nederlandse regelgeving. Derdelanders uit de tweede categorie worden verder onderscheiden naar ‘status’, dus als werknemers, zelfstandigen, werkzoekenden en familieleden.

11



Van deze studie zijn de volgende categorieën uitgesloten: mobiele derdelanders, studenten,6 asielzoekers en vluchtelingen, immigranten zonder geldige verblijfspapieren, EU-burgers en EER-burgers. Om ervoor te zorgen dat deze nationale studie te vergelijken is met de andere studies in de verschillende lidstaten, zijn de elf ‘soorten’ of ‘takken’ van sociale zekerheid zoals genoemd in de European Commission’s Mutual Information System on Social Protection (MISSOC) betreffende Nederland7 als basis gebruikt. Deze elf takken van sociale zekerheid omvatten: I. Gezondheidszorg II. Uitkeringen bij ziekte III. Moeder- en vaderschapsuitkeringen IV. Uitkeringen bij invaliditeit V. Ouderdomspensioenen en -uitkeringen VI. Uitkeringen aan nabestaanden VII. Uitkeringen bij arbeidsongevallen en beroepsziekten VIII. Gezinstoelagen IX. Werkloosheid X. Sociale bijstand XI. Uitkeringen in verband met langdurige zorg Deze studie is gebaseerd op deskresearch. Door het bestuderen van de MISSOC gids en rapporten van bijvoorbeeld de SVB is een beeld ontstaan van het Nederlandse beleid, en ook van de beslispraktijk, als het gaat om de toegang tot sociale zekerheid en gezondheidszorg voor onderdanen van derde landen. Hierbij is ook gebruikgemaakt van de expertise van medewerkers van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, de Directie Migratiebeleid van het Ministerie van Veiligheid en Justitie, de IND, de SVB, het UWV en universiteiten. De statistische data in deze studie zijn afkomstig uit de Eurostat Database, meer specifiek de European Labour Force Survey voor de statistieken onder 5.1 en ESSPROS (European System of integrated Social Protection Statistics) voor de statistieken onder 5.2.8

6

Het recht van studenten op sociale zekerheid en gezondheidszorg maakte deel uit van de EMN-studie Immigratie van internationale studenten naar Nederland (augustus 2012). Dit rapport is te downloaden via http://www.emnnetherlands.nl/ EMN_rapporten/2012/Immigratie_van_internationale_studenten_naar_Nederland.

7

De MISSOC-gidsen per land zijn opgesteld met het doel de rechten van EU-burgers uit te leggen. Het betreft de rechten die zij genieten op grond van Verordening (EG) nr. 883/2004 betreffende de coördinatie van socialezekerheidsstelsels wanneer zij van de ene (lid)staat naar de andere verhuizen. De MISSOC gidsen, ook de Nederlandse, zijn te raadplegen via http:// ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=858&langId=nl.

8

12

Alle statistische data in dit rapport zijn verzameld door de EMN Service Provider. Deze werkt in opdracht van de Europese Commissie.


1.4


Definities

Dit rapport gaat, waar mogelijk, uit van definities van de relevante termen in de EMN Asylum and Migration Glossary.9 De termen en definities in deze door het EMN ontwikkelde verklarende woordenlijst hebben onder andere tot doel de vergelijkbaarheid van de tussen EU-lidstaten uitgewisselde informatie te vergroten. Voorts is, vanwege het specifieke onderwerp van deze studie en vergelijkbaarheid van informatie, gekeken naar definities in de ESSPROS Manual.10 In de gevallen dat deze twee belangrijkste bronnen geen definitie boden, is gekeken naar definities zoals deze worden gehanteerd op Europees niveau, bijvoorbeeld binnen Eurostat en Eurofound. Dit wederom om de vergelijkbaarheid van de gepresenteerde informatie te vergroten. Arbeidsmigrant Een derdelander die is toegelaten door de ontvangende staat met het verrichten van een economische activiteit die wordt betaald als doel. De verblijfsduur is vaak beperkt, wat ook geldt voor de werkzaamheden. Beroepsbevolking Het deel van de gehele bevolking, dat actief is op de arbeidsmarkt. Dit omvat aldus werkzame personen en werkzoekenden. Beslismedewerker Een ambtenaar die gaat over de beoordeling van uitkeringsaanvragen. Derdelander Een persoon die geen burger is van de EU zoals bedoeld in artikel 20 lid 1 van het Verdrag betreffende de Werking van de EU (VWEU) en die geen rechten kan ontlenen aan het vrije verkeer van personen als bedoeld in artikel 2 lid 5 van de Schengen-grenscode. Discretionaire voorwaarden De toelatingsvoorwaarden voor een bepaalde sociale uitkering die niet gemakkelijk kunnen worden gedefinieerd. Toelatingsvoorwaarden met een discretionair element vragen van de beslismedewerker die de uitkeringsaanvraag behandelt dat deze een oordeel velt – doorgaans door middel van een interview – over de vraag of de aanvrager aan de voorwaarden voldoet. Daarbij wordt rekening gehouden met de individuele omstandigheden van de aanvrager. Een voorbeeld is de vaststelling van de gewone verblijfplaats (habitual residence test). Gezinslid Als gezinslid worden doorgaans aangemerkt: personen die getrouwd zijn met de migrant, of een relatie onderhouden die juridisch wordt erkend als gelijk aan een huwelijk. Voorts vallen hieronder afhankelijke kinderen, en eventuele anderen die afhanke-

9

EMN, Asylum and Migration Glossary 2.0, Luxembourg: Publications Office of the European Union 2012, digitaal beschikbaar via http://ec.europa.eu/dgs/home-affairs/what-we-do/networks/european_migration_network/glossary/index_a_en.htm.

10 Eurostat, ESSPROS Manual, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities 2008, digitaal beschikbaar via http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-RA-07-027/EN/KS-RA-07-027-EN.PDF.

13



lijk zijn van betrokkene en welke in de toepasselijke wetgeving worden erkend als leden van het gezin. Gezinstoelagen Toelagen die huishoudens financieel ondersteunen bij het grootbrengen van kinderen. Het kan ook gaan om financiële ondersteuning aan personen die familieleden, die niet hun kinderen zijn, onderhouden, of sociale voorzieningen die specifiek toezien op de bescherming en ondersteuning van het gezin, en dan voornamelijk kinderen. In Nederland kennen we in dit kader de kinderbijslag. Gezondheidszorg Medische zorg die wordt verleend in het kader van sociale bescherming om de gezondheid van de personen die worden beschermd te handhaven, te verbeteren of the herstellen. Grensarbeider Een persoon die werkt in een grensgebied van een lidstaat, maar die elke dag, of tenminste eenmaal per week, terugkeert naar de grensstreek van een buurland (derde land of lidstaat) waar hij of zij woont en waarvan hij of zij de nationaliteit bezit. Grensoverschrijdende werknemer (‘cross-border worker’) Een grensoverschrijdende persoon die werkt in de ene lidstaat, maar woont in een andere lidstaat, waar hij of zij minimaal eenmaal per week naar terugkeert. Inactieve personen Personen van 15-64 jaar oud die geen onderdeel uitmaken van de beroepsbevolking, en dus niet worden geclassificeerd als ‘werkend’ of als ‘werkeloos’. Hieronder vallen daarom geen werkzoekenden. De inactieve populatie kan wel kinderen, studenten, gepensioneerden en huismannen of –vrouwen omvatten, zolang zij niet werken en niet beschikbaar zijn voor, of niet op zoek zijn naar, werk. Langdurig ingezetene Een onderdaan van een derde land die een status als langdurig ingezetene heeft verworven zoals beschreven in artikelen 4-7 van Richtlijn 2003/109/EG van de Raad van 25 november 2003 betreffende de status van langdurig ingezeten onderdanen van derde landen of in nationale regelgeving. Mobiele derdelanders Een derdelander die zich van de ene naar de andere (lid)staat verplaatst en doorgaans voor meer dan drie maanden in de andere (lid)staat zal verblijven, meestal met het oog op werk.

14



Moeder- en vaderschapsuitkeringen Tegemoetkomingen voor vrouwelijke of mannelijke arbeiders die verlof opnemen in verband met de geboorte of adoptie van een kind. Onderzoeker Een derdelander die een passend diploma hoger onderwijs heeft behaald die toegang geeft tot een promovendusopleiding, of is geselecteerd door een onderzoeksorganisatie voor het uitvoeren van een onderzoeksproject waarvoor eerdergenoemde kwalificatie vereist is. Ouderdomspensioenen en –uitkeringen Uitkeringen die het inkomen van een gepensioneerde vervangen wanneer deze zich vanwege zijn of haar leeftijd terugtrekt van de arbeidsmarkt. Daarnaast garanderen zij een bepaald inkomen wanneer een persoon de pensioengerechtigde leeftijd heeft bereikt. Seizoensarbeider Een arbeider (uit een derde land) die woonachtig is in een derde land, maar wiens werk afhangt van de seizoenen op het grondgebied van een lidstaat en is gebaseerd op een contract voor een specifieke periode en voor specifieke werkzaamheden. Sociale bijstand Een uitkering voor personen die onvoldoende middelen van bestaan hebben. Deze omvat ondersteuning voor armlastige en kwetsbare personen. Het doel is het verlichten van armoede en het bieden van hulp in moeilijke situaties. In Nederland kan men hierbij denken aan de bijstand. Student Een onderdaan van een derde land die door een instelling voor hoger onderwijs is aangenomen en is toegelaten tot het grondgebied van een lidstaat om bij wijze van hoofdactiviteit een voltijdse studie te volgen die wordt afgesloten met een door de lidstaat erkend getuigschrift van hoger onderwijs. Dit getuigschrift kan een diploma, titel of doctorsgraad aan een hoger onderwijsinstelling zijn. Deze voltijdse studie kan eventueel vooraf worden gegaan door een opleiding ter voorbereiding op dergelijk onderwijs overeenkomstig de nationale wetgeving.11 Uitkeringen aan nabestaanden Uitkeringen die personen van wie de echtgenoot of een naast familielid is overleden voorzien van een tijdelijk of vast inkomen. Doorgaans is dit het geval wanneer laatstgenoemde de kostwinner voor de begunstigde was. In Nederland wordt dit het nabestaandenpensioen genoemd.

11 Artikel 2 Richtlijn 2004/114/EG.

15



Uitkeringen bij invaliditeit Uitkeringen voor personen die de pensioenleeftijd nog niet hebben bereikt en die geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn. Men krijgt echter pas een uitkering wanneer het in de wet neergelegde minimum voor arbeidsongeschiktheid is bereikt door fysieke of mentale invaliditeit. Sociale rechten bij invaliditeit kunnen voorts revalidatie services bieden die specifiek nodig zijn voor een bepaalde handicap, alsook goederen en diensten anders dan medische zorg aan invaliden omvatten. In Nederland kennen we op dit gebied het invaliditeitspensioen. Uitkeringen in het geval van arbeidsongevallen en beroepsziekten Uitkeringen die worden uitgekeerd aan personen, of hun nabestaanden, die een economische activiteit hebben verricht waarvan, door de aard van die activiteit, het waarschijnlijk is dat deze een bepaalde ziekte of ongeval (heeft) veroorzaakt. Uitkeringen in verband met langdurige zorg Een contante toelage die de levensstandaard voor langdurig zieken verbetert door de extra kosten in verband met de gesteldheid van betrokkene te compenseren. De uitkering kan aldus ook zien op extra kosten van personen die regelmatig zorg van anderen behoeven in verband met hun hoge leeftijd of handicap. Vaststelling van ingezetenschap (‘habitual residence test’) Impliceert een nauwe band tussen betrokkene en het land waar een uitkering op grond van sociale zekerheid wordt aangevraagd. De criteria voor het vaststellen van de gewone verblijfplaats zijn bewust niet gedefinieerd in Europese of nationale regelgeving, omdat de precieze definitie af dient te hangen van de individuele omstandigheden van betrokkene. Onder andere het Hof van Justitie van de EU (HvJ) heeft jurisprudentie ontwikkeld waarmee beslismedewerkers rekening dienen te houden wanneer zij de gewone verblijfplaats vaststellen. Werkloosheidsuitkering Vervangt geheel of gedeeltelijk het inkomensverlies van een werknemer wanneer deze zijn of haar baan heeft verloren; voorziet in een onderhoudstoelage voor personen die de arbeidsmarkt betreden of opnieuw betreden; compenseert het inkomensverlies bij gedeeltelijke werkloosheid; vervangt geheel of gedeeltelijk het inkomensverlies van een oudere werknemer die voor de pensioengerechtigde leeftijd met pensioen gaat in verband met een afname van arbeidsplaatsen om economische redenen; en draagt bij aan kosten voor scholing of omscholing van werkzoekenden. Werklozen Personen van 15-64 jaar oud die geen werk hadden gedurende de referentieweek, maar wel beschikbaar zijn voor arbeid. Het kan ook gaan om een persoon die actief op zoek was naar een baan gedurende de vier weken voorafgaand aan de referentieweek, of die al een baan had gevonden en binnen drie maanden kon beginnen.

16



Werkzame personen Personen van 15-64 jaar die, gedurende de week van referentie, werk hebben verricht - al vanaf één uur per week – voor loon, winst of winst voor familie. Zij worden ook als werkzaam gezien wanneer zij gedurende die week niet werkten maar een baan of zaak hadden waar zij tijdelijk niet aanwezig waren vanwege bijvoorbeeld ziekte, vakantie, een arbeidsgeschil of onderwijs en training. Zelfstandigen Een persoon die de eigenaar of mede-eigenaar van een onderneming zonder rechtspersoonlijkheid is en in deze onderneming werkt, tenzij deze persoon hoofdzakelijk een betaalde baan heeft (in dat geval wordt deze persoon gezien als werknemer). Onder de term zelfstandigen vallen ook onbetaalde familieleden die meewerken in de onderneming, thuiswerkers, en arbeiders die volledig voor hun eigen gebruik of kapitaalvorming produceren (individueel of collectief). Ziekte-uitkering Vervangt geheel of gedeeltelijk het verlies van inkomen wanneer een persoon tijdelijk niet in staat is om te werken vanwege een ziekte of verwonding.

17


18



2


DE NEDERLANDSE SOCIALE ZEKERHEID: EEN OVERZICHT

Hieronder volgt eerst een algemene uiteenzetting van de Nederlandse sociale zekerheid. Vervolgens wordt ingegaan op de wijze waarop onderdanen van derde landen toegang kunnen krijgen tot de Nederlandse sociale zekerheid. Hierbij wordt in tabelvorm weergegeven op welke sociale verzekeringen en voorzieningen derdelanders aanspraak zouden kunnen maken. Tot slot wordt gekeken naar recente en toekomstige veranderingen van beleid die implicaties (kunnen) hebben voor de toegang van derdelanders tot de sociale zekerheid.

2.1

Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel

Het Nederlandse socialezekerheidsstelsel12 wordt door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport gezamenlijk georganiseerd. Het is gebruikelijk om binnen de socialezekerheidsregelingen een onderscheid te maken tussen sociale verzekeringen en sociale voorzieningen. Tot de sociale verzekeringen rekent men de Ziektewet (ZW), de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA), de Werkloosheidswet (WW), de Algemene Ouderdomswet (AOW), de Algemene Nabestaandenwet (ANW), de Algemene Kinderbijslagwet (AKW), de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Zorgverzekeringswet (Zvw). Tot de sociale voorzieningen behoren de Wet Werk en Arbeidsondersteuning Jonggehandicapten (Wajong), de Toeslagenwet (TW), de Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte werkloze werknemers (IOAW), de Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijk arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen (IOAZ), de Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW), de Wet Werk en Bijstand (WWB) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO). Deze twee categorieën regelgeving hebben beide tot doel inkomensbeschermende voorzieningen te verstrekken waarop belanghebbenden aanspraak kunnen maken. Ze verschillen van elkaar door de wijze waarop ze worden gefinancierd. De sociale verzekeringen worden grotendeels gefinancierd uit premiebijdragen van de verzekerden. Sommige sociale verzekeringen, zoals de AOW, kennen daarnaast ook een bijdrage uit de algemene middelen. De sociale voorzieningen worden volledig uit de algemene middelen bekostigd. Daarnaast hebben sociale voorzieningen vaak een complementaire functie ten opzichte van de sociale verzekeringen. Indien er geen aanspraken (meer)

12 Deze algemene informatie over de sociale verzekeringen in Nederland wordt voor het grootste gedeelte ontleend aan de MISSOC-gids betreffende socialezekerheidsrechten in Nederland: Uw socialezekerheidsrechten in Nederland, Europese Commissie 2012, beschikbaar via http://ec.europa.eu/employment_social/empl_portal/SSRinEU/Your%20 social%20security%20rights%20in%20Netherlands_nl.pdf. Ook is hier een schematische weergave van het Nederlandse socialezekerheidsstelsel terug te vinden via http://www.missoc.org/MISSOC/INFORMATIONBASE/COUNTRYSPECIFICDESCS/ ORGANISATION/2013_01/EN/NL-Org-EN.pdf (in het Engels).

19



bestaan op een sociale verzekering, springen de sociale voorzieningen bij tot aan het niveau van het sociaal minimum. Binnen de sociale verzekeringen is het verder nog gebruikelijk een onderscheid te maken tussen volksverzekeringen en werknemersverzekeringen. De volksverzekeringen (AOW, ANW, AKW, AWBZ en Zvw) hebben betrekking op alle ingezetenen van Nederland. De werknemersverzekeringen (ZW, WW, WIA en WAO) hebben betrekking op diegenen die in dienstbetrekking werkzaam zijn. De SVB voert de volksverzekeringen AOW, ANW en AKW uit, het UWV de werknemersverzekeringen en de Nederlandse gemeenten de sociale bijstandsregelingen. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid houdt toezicht op deze uitvoerders. De AWBZ en de Zvw worden uitgevoerd door private zorgverzekeraars, die onder toezicht staan van de Nederlandse Zorgautoriteit.

2.2

Het koppelingsbeginsel

Voor de in deze studie gedefinieerde migranten gelden in principe dezelfde regels als voor Nederlanders of EU-burgers. Dit heeft te maken met het zogenaamde ‘koppelingsbeginsel’, dat is neergelegd in de Koppelingswet. Dit koppelingsbeginsel houdt kort gezegd in dat vreemdelingen geen recht hebben op collectieve voorzieningen als ze niet rechtmatig in Nederland verblijven. Met andere woorden: vreemdelingen die legaal in Nederland verblijven kunnen in principe aanspraak maken op collectieve voorzieningen. Het gaat daarbij om bovengenoemde voorzieningen, maar ook om zaken als huursubsidie en studiefinanciering en ontheffingen en vergunningen. Overigens hebben de vreemdelingen zonder verblijfsvergunning wel recht op medisch noodzakelijke zorg, onderwijs voor hun kinderen en juridische bijstand.13 Het koppelingsbeginsel was bedoeld om te voorkomen dat illegalen feitelijk toch aanspraak konden maken op verstrekkingen en uitkeringen en op die manier in staat werden gesteld om hun wederrechtelijke verblijf voort te zetten. Daarnaast had het tot doel te voorkomen dat illegalen en (nog) niet-toegelatenen een schijn van volkomen legaliteit konden verwerven.14 In de Vreemdelingenwet 2000 (Vw)15 heeft dit beginsel uitwerking gekregen in artikelen 10 en 11. Artikel 10 Vw zegt dat de vreemdeling die geen rechtmatig verblijf heeft, geen aanspraak kan maken op toekenning van verstrekkingen, voorzieningen en uitkeringen bij wege van een beschikking van een bestuursorgaan. Dit heeft ook betrekking op ontheffingen en vergunningen. Het tweede lid geeft weer dat hiervan af kan worden geweken wanneer de aanspraak betrekking heeft op het onderwijs, de verlening van medisch noodzakelijke zorg, de voorkoming van inbreuken op de volksgezondheid, of de rechtsbijstand aan de vreemdeling. Zoals blijkt uit het derde lid, geeft de eventuele toekenning van aanspraken geen recht op rechtmatig verblijf. Dit laat zien dat vreemdelingen met rechtmatig verblijf dus in principe aanspraak kunnen maken op de toekenning van verstrekkingen, voorzieningen en uitkeringen, waaronder inbegrepen 13 Zie ook ‘Wat is de Koppelingswet?’, Rijksoverheid, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/immigratie/vraag-enantwoord/wat-is-de-koppelingswet.html. 14 Kamerstukken II 1994/95, 24 233, nr. 3 (MvT).

20

15 De Vw 2000 is (in het Nederlands) te raadplegen via http://wetten.overheid.nl/zoeken/.



sociale zekerheid en gezondheidszorg. Artikel 11 Vw werkt dit uit: de aanspraken van de vreemdeling die rechtmatig verblijf heeft zijn in overeenstemming met de aard van het verblijf. Tenzij bij of krachtens het wettelijk voorschrift waarop de aanspraak is gegrond anders is bepaald, is daarbij het tweede lid van toepassing. Dit tweede lid zegt dat de vreemdeling aanspraken kan maken op voorzieningen, verstrekkingen en uitkeringen, indien hij of zij rechtmatig verblijf heeft zoals bedoeld in de Vw. Hieronder valt de doelgroep zoals deze voor deze studie is gedefinieerd. In onderstaande tabel zijn de verschillende soorten sociale zekerheid weergegeven en de uitkeringen en programma’s die daarbij horen. Daarnaast is te zien op welke wijze deze uitkeringen en programma’s worden gefinancierd en of dat deze toegankelijk zijn voor derdelanders. Tabel 1:

Sociale zekerheid volgens de MISSOC-gids

Soort sociale zekerheid

Uitkeringen en programma’s

Financieringsmechanisme

Toegankelijk voor derdelanders?

I. Gezondheids-

Algemene ziekte-

De Zvw wordt gefinancierd

Ja, toegankelijk voor

zorg

kostenverzekering:

door premies betaald door

alle in deze studie

Zvw.

ingezetenen en niet-

gedefinieerde catego-

ingezetenen die in Neder-

rieën derdelanders.

land werken en loonbelasting betalen; en wordt deels gefinancierd door nominale premies die de verzekerde direct aan de verzekeraar betaalt. Ook wordt een rijksbijdrage gedaan in verband met de zorgkosten voor kinderen jonger dan 18 jaar. Verzekering voor

Gefinancierd door premies

Ja, toegankelijk voor

bijzondere ziekte-

(alle ingezetenen en

alle in deze studie

kosten: AWBZ.

niet-ingezetenen die in


Nederland werken en


loonbelasting betalen). II. Uitkeringen

Ziekengeld: ZW, en

Wordt gefinancierd door

bij ziekte

privatisering van de

sectorfondsen (Sfn) van

in deze studie

ZW middels artikel

het UWV en het Algemeen


7:629 van het Burger-

Werkloosheidsfonds (Awf).

lijk Wetboek (BW) voor Deze fondsen worden degenen met een

gefinancierd door premies

werkgever.

(alle ingezetenen en niet-

Ja, toegankelijk voor de

rieën werkende derdelanders (in loondienst).

21



ingezetenen die in Nederland werken en loonbelasting betalen). III. Moeder- en

Kraamzorg/zorg voor

De Zvw wordt gefinancierd

vaderschaps-

moeder en kind:

door premies betaald door

Ja, toegankelijk voor alle in deze studie

uitkeringen

Zvw/AWBZ.



(Nederland kent



alleen moeder-

land werken en loonbelasting

schapuitkeringen)

betalen; en wordt deels gefinancierd door nominale premies die de verzekerde direct aan de verzekeraar betaalt. De AWBZ wordt gefinancierd door premies.

Zwangerschaps-

Gefinancierd door premies.


uitkering: Wet Arbeid

in deze studie gedefi-

en Zorg (WAZO).

nieerde categorieën werkende derdelanders (in loondienst).

IV. Uitkeringen

Invaliditeits-



bij invaliditeit

pensioen: WIA.

(werkgevers, en alle



nieerde categorieën


werkende derdelanders

land werken en loon-

(in loondienst).

belasting betalen). V. Ouderdoms-

Ouderdoms-

Gefinancierd door premies.


pensioenen en

pensioen: AOW.

Aanvullende financiering


–uitkeringen

uit algemene belastingen.

nieerde categorieën derdelanders.

VI. Uitkeringen

Nabestaanden-


Ja, toegankelijk voor alle

aan nabe-

uitkering, (half)-

(werkgevers, zelfstandigen


staanden

wezenuitkering:

en alle ingezetenen en niet-


ANW.

ingezetenen die in Nederland

derdelanders.

werken en loonbelasting betalen). VII. Uitkeringen

Geen aparte

Zie uitkeringen bij ziekte en

Zie uitkeringen bij ziekte

bij arbeids-

verzekering

uitkeringen bij invaliditeit.

en uitkeringen bij

ongevallen en

tegen arbeids-

beroepsziekten

ongevallen en beroepsziekten. Regeling bij ziekte en eventueel invaliditeit.

22

invaliditeit.


VIII. Gezins-

Kinderbijslag: AKW.


Gefinancierd uit belastingen.

toelagen

Ja, toegankelijk voor alle in deze studie gedefineerde categorieën derdelanders.

IX. Werk-

Werkloosheids-

Gefinancierd middels

loosheids-

uitkering: WW,

premies (werkgevers en alle

Ja, toegankelijk voor alle in deze studie gedefi-

uitkeringen

IOW, IOAW.16



ingezetenen die in Nederland

derdelanders (in

werken en loonbelasting

loondienst).

betalen). X. Sociale

Bijstands-

bijstand

uitkering: WWB,

Gefinancierd uit belastingen.


TW, Wajong, AIO,


IOAZ.


derdelanders (die aan de voorwaarden voldoen).

XI. Lang-

Voor langdurige zorg

De AWBZ wordt gefinancierd


durige zorg

bestaat geen speci-

door premies (alle inge-


fieke verzekering in

zetenenen niet-ingezetenen


Nederland. Deze zorg

die in Nederland werken en

derdelanders.

valt gedeeltelijk

derhalve belasting betalen

onder de AWBZ, maar

over hun loon), rijksbijdragen

wordt ook geregeld

en persoonlijke afdrachten

door de gemeenten.

van verzekerden.

Naast de regelingen die in deze tabel worden genoemd, kent Nederland op het moment elf kindregelingen om ouders te ondersteunen. Naast de AKW, die onder de volksverzekeringen wordt geschaard, zijn dit sociale voorzieningen en belastingfaciliteiten voor ouders, zoals het kindgebonden budget en de kinderopvangtoeslag. De kindregelingen worden gefinancierd uit de belastingen en zijn toegankelijk voor alle in deze studie gedefinieerde derdelanders, mits zij aan de gestelde voorwaarden voldoen. Hierbij dient overigens te worden opgemerkt dat er een wetsvoorstel17 is gemaakt betreffende hervorming van de kindregelingen. Dit heeft tot doel de kindregelingen eenvoudiger en effectiever te maken en houdt in dat het aantal kindregelingen wordt teruggebracht van elf naar vier. Na de vereenvoudiging zijn er nog twee regelingen voor inkomensondersteuning over, namelijk de kinderbijslag en het kindgebonden budget. Daarnaast zijn er twee regelingen die ouders stimuleren om (meer) te gaan werken, de combinatiekorting en de kinderopvangtoeslag.

16 Het is de bedoeling dat de IOAW langzaam gaat verdwijnen. Het kabinet heeft afspraken gemaakt over de IOAW. Deze zijn vastgelegd in het sociaal akkoord. De IOAW blijft bestaan voor werknemers die vóór 1 januari 1965 zijn geboren. Ook moeten zij op de eerste dag van hun werkloosheid 50 jaar of ouder zijn. Alleen deze groep kan nog in aanmerking komen voor een IOAW-uitkering na afloop van hun WW. Het kabinet gaat het parlement steun vragen voor de gemaakte afspraken. De voorstellen zullen daarna, in overleg met sociale partners en parlement, verder worden uitgewerkt in wetgeving. Zie http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/uitkering-oudere-werklozen-ioaw-iow-ioaz/ioaw-uitkering. 17 ‘Kindregelingen: eenvoudiger en effectiever’, Rijksoverheid 3 september 2013, http://www.rijksoverheid.nl/ nieuws/2013/09/03/kindregelingen-eenvoudiger-en-effectiever.html, alwaar ook het wetsvoorstel is te lezen.

23


2.3


Recente en toekomstige veranderingen in de sociale zekerheid

Er zijn recente en mogelijke veranderingen in de voorwaarden voor sociale uitkeringen te noemen die een effect kunnen hebben op de toegang tot sociale zekerheid van derdelanders. Het kabinet-Rutte I streefde naar de beperking van de export van uitkeringen.18 Onderstaande wet en wetsvoorstel dateren uit deze periode. Het huidige kabinet-Rutte II heeft verder de behandeling van het wetsvoorstel Einde export kinderbijslag voortgezet. Daarnaast worden in het Regeerakkoord van het kabinet-Rutte II een aantal zaken genoemd die van invloed kunnen zijn op de toegang tot sociale zekerheid van derdelanders. 2.3.1 Wet Woonlandbeginsel in de sociale zekerheid De Wet Woonlandbeginsel leidt in een aantal socialezekerheidswetten tot aanpassing van de hoogte van de uitkering aan het woonland. Het woonlandbeginsel wordt ingevoerd in de AKW, ANW, Wet op het Kindgebonden Budget (WKB) en een onderdeel van de WIA voor landen buiten de EU. Het woonlandbeginsel houdt in dat de hoogte van de uitkering wordt afgestemd op het kostenniveau van het land waar de belanghebbende of het kind woont. Er wordt gestreefd naar beperking van export van uitkeringen naar landen buiten de EU. Zolang export naar die landen plaatsvindt, is het van belang de geëxporteerde uitkeringen zoveel mogelijk te laten aansluiten bij het doel dat met de uitkering wordt nagestreefd. Voorkomen moet worden dat Nederlandse uitkeringen die buiten Nederland worden verstrekt, naar lokale maatstaven bezien, uit de pas lopen. Een te hoge uitkering in relatie tot het kostenniveau van het woonland zal de prikkel ondermijnen weer aan het werk te gaan. De wet is ingegaan op 1 juli 2012. Juridisch risico Inmiddels heeft rechtbank Amsterdam uitspraak gedaan in een aantal zaken waarbij personen die in Marokko en Turkije woonden, beroep hadden aangetekend tegen de verlaging van de ANW- uitkering.19 De rechtbank is van mening dat de verlaging moet worden teruggedraaid omdat deze in strijd is met het internationale recht. De SVB heeft hoger beroep aangetekend tegen de uitspraak. De hoger beroepsrechter heeft nog geen uitspraak gedaan in deze zaak. 2.3.2 Wetsvoorstel Einde export kinderbijslag Dit wetsvoorstel behelst een algeheel exportverbod voor kinderbijslag buiten de EU, ook voor landen waarmee Nederland een verdrag heeft dat dit wel toestaat. Verder wordt de AKW zo gewijzigd dat het exportverbod in de AKW ziet op de situatie dat het kind buiten Nederland woont. Indien de verzekerde in het buitenland woont, maar het kind in Nederland, dan ontvangt de verzekerde ten behoeve van dit kind wèl kinderbijslag. 18 Vrijheid en verantwoordelijkheid. Regeerakkoord VVD – CDA, 30 september 2010, p. 27, re raadplegen via http://www. rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/rapporten/2010/09/30/regeerakkoord-vvd-cda.html. 19 Rb. Amsterdam (MK) 22 augustus 2013, ECLI:NL:RBAMS:2013:5315. Te raadplegen via http://uitspraken.rechtspraak.nl/inzien document?id=ECLI:NL:RBAMS:2013:5315. Zie ook http://www.svb.nl/int/nl/anw/actueel/nieuwsoverzicht/130823_uitspraak_

24

rechtbank-woonlandbeginsel.jsp.



Om het exportverbod te bewerkstelligen moet Nederland een aantal bilaterale verdragen wijzigen, dan wel opzeggen. Een aantal landen heeft al aangegeven dat zij het eens zijn met de beëindiging van de export. Met een aantal andere verdragspartners is Nederland nog in overleg. Het wetsvoorstel ligt momenteel in de Eerste Kamer van de Nederlandse Staten-Generaal.20 Motivering De constatering van het kabinet dat Nederland meer genereus is dan sommige andere landen is voor de regering aanleiding om de vraag voor welke kinderen Nederland een zorgplicht heeft, opnieuw te bezien. Uitgangspunt is dat de kinderbijslag in de eerste plaats bedoeld is voor een ondersteuning in het onderhoud van kinderen die in Nederland wonen. Juridisch risico Verschillende partijen in de Eerste en Tweede Kamer hebben aangegeven dat zij twijfelen over de juridische verenigbaarheid van de stopzetting van de export met internationale verdragen. 2.3.3 Regeerakkoord kabinet-Rutte II Het Regeerakkoord Bruggen slaan van de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) en de Partij van de Arbeid (PvdA) bevat de hoofdlijnen van het beleid op het gebied van asiel en migratie van het huidige kabinet-Rutte II.21 Het kabinet geeft hierin aan dat het Nederlandse immigratiebeleid restrictief, rechtvaardig en gericht op integratie is.22 Voor zowel betrokkenen als de samenleving is het belangrijk dat migranten ‘op eigen benen kunnen staan, door werk in hun levensonderhoud kunnen voorzien en meehelpen de samenleving op te bouwen’. Concreet worden er een aantal punten genoemd die samenhangen met de toegang tot sociale zekerheid van derdelanders. Het gaat dan vooral om toegang tot de bijstand. Het Regeerakkoord benadrukt dat inburgeringsinspanningen van vreemdelingen consequent en vanaf het begin worden gevolgd. Inzet om belemmeringen voor werk, zoals het niet beheersen van de Nederlandse taal, weg te nemen, zijn voor betrokkenen met een verblijfsvergunning asiel van belang omdat zij alleen dan in aanmerking zullen komen voor een bijstandsuitkering. Voor andere vreemdelingen met een verblijfsvergunning wordt overigens gesproken van verlies van de verblijfsvergunning bij onvoldoende inzet voor inburgering. Verder wordt aangegeven dat gezichtsbedekkende kleding zal worden verboden in het onderwijs, de zorg, het openbaar vervoer en in overheidsgebouwen. In dit kader kan de politie in een openbare ruimte ten behoeve van identificatie aflegging van gezichtsbedekkende kleding gelasten. Degene die deze kleding draagt voldoet niet aan de vereisten voor een bijstandsuitkering. Het kabinet wil verder dat personen die het Nederlands niet beheersen geen bijstandsuitkering krijgen. Deze regel zou consequent moeten worden toegepast en gelden voor vreemdelingen uit derde landen, EU-onderdanen en Nederlanders. Een 20 Zie ook de Brief van de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Rapportage inzake de aanpassing van socialezekerheidsverdragen, Kamerstukken II 2012/13, 33 400 X, nr. 109. 21 Bruggen slaan. Regeerakkoord VVD – PvdA, 29 oktober 2012, te raadplegen via http://www.rijksoverheid.nl/regering/ documenten-en-publicaties/rapporten/2012/10/29/regeerakkoord.html. Zie ook: EMN, Beleidsoverzicht 2012. Migratie en asiel in Nederland, Rijswijk: EMN 2012, pp. 12-15. 22 Bruggen slaan. Regeerakkoord VVD – PvdA, 29 oktober 2012, p. 29.

25



ander punt uit het Regeerakkoord betreft het niet verliezen van het verblijfsrecht bij het aanvragen van een bijstandsuitkering. De periode hiervoor is nu vijf jaar en zou volgens het Regeerakkoord moeten worden verlengd tot zeven jaar.

26


3


DE NEDERLANDSE SOCIALE ZEKERHEID: BELEID EN PRAKTIJK

Dit hoofdstuk gaat enerzijds in op het Nederlandse socialezekerheidsbeleid ten aanzien van derdelanders door een bespreking van de voorwaarden waaraan zij moeten voldoen om een bepaalde uitkering te kunnen ontvangen. Hierbij wordt gefocust op een aantal soorten sociale zekerheid, te weten: I. Gezondheidszorg II. Uitkeringen bij ziekte III. Moeder- en vaderschapsuitkeringen V. Ouderdomspensioenen en -uitkeringen VIII. Gezinstoelagen IX. Werkloosheid X. Sociale bijstand Anderzijds wordt de toepassing van discretionaire criteria bij de vaststelling of een derdelander aanspraak kan maken op sociale verzekeringen en/of voorzieningen besproken. Zo wordt een inzicht gegeven in de administratieve praktijk. Voor meer informatie over de toepassing van de regels omtrent de sociale zekerheid in de dagelijkse praktijk wordt verwezen naar de case studies in bijlage 1. Hier worden de Nederlandse regels besproken aan de hand van een drietal casussen.

3.1

Voorwaarden

Voor geen van de sociale voorzieningen die toegankelijk zijn voor derdelanders en die voortvloeien uit de hierboven genoemde zeven categorieën geldt een minimum verblijfsperiode. Om verzekerd te zijn voor de volksverzekeringen en in het geval men niet onderworpen is aan de loonbelasting in Nederland geldt echter wel als voorwaarde dat men ingezetene moet zijn. De periode van verblijf speelt wel een rol bij het ingezetenschap. Een vreemdeling is namelijk niet (altijd) vanaf dag één ingezetene. Dit hangt af van de situatie van betrokkene. Voorts kunnen sociale voorzieningen in principe niet worden geëxporteerd (alleen binnen de EU is dit onder bepaalde voorwaarden toegestaan). Socialezekerheidsuitkeringen kunnen in zijn algemeenheid worden geëxporteerd naar landen binnen de EU, EER of Zwitserland, en naar derde landen wanneer er een sociaal zekerheidsverdrag bestaat met het betreffende derde land. Deze verdragen worden in hoofdstuk 4 beschreven. Alleen de AOW-uitkering (V. Ouderdomspensioenen- en uitkeringen) kan ook zonder dat er sprake is van een dergelijk verdrag worden geëxporteerd. Hierbij geldt wel de restrictie dat er een maximum bedrag van 50% van het minimumloon wordt uitgekeerd. De alleenstaanden-AOW (70% van het minimumloon) of een AOW-toeslag voor

27



de jongere partner wordt alleen geëxporteerd naar landen waarmee Nederland een verdrag heeft dat voorziet in afspraken over de export van AOW en controle op uitkeringen. Migranten die terugkeren zijn niet langer verzekerd onder de AWBZ en/of Zvw (I. Gezondheidszorg) en hebben dus ook geen recht meer op vergoeding van kosten van zorg ten laste van die verzekeringen. Wel kan er sprake zijn van een zogeheten verdragsrecht op zorg als betrokkene uitsluitend een Nederlands pensioen ontvangt en met het land van oorsprong een sociaal zekerheidsverdrag bestaat. Dat is geen export, maar men heeft recht op de verstrekkingen volgens het pakket van het woonland. Een Nederlander die met een Nederlands pensioen naar het verdragsland gaat, heeft hetzelfde verdragsrecht. Socialezekerheidsverdragen komen echter in meer detail aan bod in hoofdstuk 4. De uitkering op grond van de WW (IX. Werkloosheid) kent een minimum aantal weken dat een werknemer moet hebben gewerkt alvorens hij of zij aanspraak kan maken op deze uitkering. Zowel voor Nederlanders als voor derdelanders geldt dat voldaan moet worden aan de wekeneis; iemand moet ten minste 26 weken hebben gewerkt in de 36 weken voorafgaande aan de werkloosheid. Gewerkte tijdvakken binnen de EU/EER en Zwitserland tellen hierbij ook mee. Nederland kent geen verdere migratiespecifieke voorwaarden waaraan derdelanders moeten voldoen alvorens zij toegang kunnen krijgen tot de Nederlandse sociale zekerheid. Wanneer betrokkene legaal verblijft, heeft hij of zij recht op verzekeringen en voorzieningen. Het voldoen aan het inburgeringvereiste (het met succes hebben behaald van het inburgeringexamen in Nederland) is bijvoorbeeld geen vereiste voor het verkrijgen van bepaalde voorzieningen. Wel is het zo dat het verwijtbaar en niet tijdig (binnen 3 jaar) voldoen aan de inburgeringplicht zou kunnen leiden tot het beëindigen van het verblijfsrecht. De inburgeringplicht wordt door Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) gehandhaafd. Met de beëindiging van het verblijfsrecht eindigt het legaal verblijf en dus de aanspraak die betrokkene zou kunnen maken op de Nederlandse sociale zekerheid. Op indirecte wijze kan inburgering dus mogelijk een rol spelen. Aan derdelanders worden geen verdere voorwaarden gesteld, zoals een minimumleeftijd of middelentoets, die verschillen van de eisen die worden gesteld aan Nederlanders of andere EU-burgers bij de toegang tot de sociale zekerheid.

3.2

Administratieve praktijk

In Nederland worden discretionaire criteria toegepast bij de beoordeling van aanvragen voor sociale uitkeringen of voorzieningen. Het betreft dan de ‘habitual residence test’, dus de vraag waar iemand woont; waar hij of zij ingezetene is. In de Nederlandse socialezekerheidswetgeving is bepaald dat waar iemand woont ‘naar de omstandighe-

23 De informatie die is gebruikt ter beantwoording van deze vraag is afkomstig uit de Nederlandse reactie op een

28

Questionnaire van de Europese Commissie betreffende de Application of the Habitual Residence Test (HRT).



den wordt beoordeeld’.23 Dit begrip is niet nader ingevuld in regelgeving, maar er is in de loop der jaren veel jurisprudentie verschenen aan de hand waarvan de uitvoerende instanties dit kunnen beoordelen. Verschillende uitvoeringsorganen zijn betrokken bij de vaststelling van de woonplaats van betrokkene. De SVB voert de beoordeling uit voor de verzekeringsplicht voor de volksverzekeringen. Het UWV is de instantie die de beoordeling uitvoert voor de werknemersverzekeringen. Verder zijn de gemeenten verantwoordelijk voor de beoordeling voor de bijstand, en ten slotte is het de Belastingdienst die de beoordeling in het kader van fiscale wetgeving uitvoert. Alle instanties beoordelen de vraag naar de woonplaats van betrokkene aan de hand van de individuele feiten en omstandigheden.24 Hierbij worden criteria gehanteerd die vergelijkbaar zijn met de criteria die worden genoemd in artikel 11 van Verordening (EG) 987/2009.25 De uitvoeringsinstellingen hebben algemene instructies opgesteld voor de zaakbehandelaars voor het vaststellen van de woonplaats.26 Deze instructies zijn schriftelijk dan wel via het intranet van de organisaties beschikbaar. Om de benodigde informatie voor deze beoordeling te verzamelen, maken medewerkers van de eerdergenoemde uitvoeringsinstellingen primair gebruik gemaakt van de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA).27 Ook zijn er vragenlijsten voorhanden als hulpmiddel en wordt er informatie verzameld op individuele basis. Nederland kent geen richtlijnen of trainingen die specifiek zien op de toepassing van discretionaire criteria in relatie tot derdelanders. Om de uitvoering houvast te geven bij de beoordeling van de woonplaats van betrokkene gold tot voor kort de beleidsregel dat met name gekeken moest worden naar de economische, sociale en juridische binding van een betrokkene. In 2011 heeft de hoogste rechter in Nederland het bestaande beleid op enkele cruciale onderdelen verworpen, waardoor er nieuw beleid moet komen. Uit het arrest volgt dat de rechter minder belang toekent aan de juridische binding en daarnaast van mening is dat een persoon een dubbele woonplaats kan hebben.28 Het lijkt er op dat op basis van dit arrest in een klein aantal gevallen eerder dan voorheen sprake is van ingezetenschap.

24 Ibid. 25 Artikel 11 van Verordening (EG) 987/2009 zegt het volgende: 1. Indien tussen de organen van twee of meer lidstaten een verschil van mening bestaat over de vaststelling van de woonplaats van een persoon op wie de basisverordening van toepassing is, stellen deze organen in onderlinge overeenstemming het centrum van de belangen van de betrokkene vast op basis van een algemene beoordeling van alle beschikbare informatie met betrekking tot relevante feiten. Hiertoe behoren onder meer, in voorkomend geval: a) de duur en de continuïteit van de aanwezigheid op het grondgebied van de betrokken lidstaten; b) de persoonlijke situatie van de betrokkene, waaronder:i) de aard en de specifieke kenmerken van de uitgeoefende werkzaamheden, met name de plaats waar deze gewoonlijk worden uitgeoefend, het stabiele karakter van de werkzaamheden of de duur van een arbeidsovereenkomst; ii) de gezinssituatie en de familiebanden; iii) de uitoefening van onbezoldigde werkzaamheden; (iv) in het geval van studenten, de bron van hun inkomsten; v) de huisvestingssituatie, met name hoe permanent deze is; vi) de lidstaat waar de betrokkene geacht wordt te wonen voor belastingdoeleinden. 2. Indien de organen het na afweging van de in lid 1 genoemde, op relevante feiten gebaseerde criteria niet eens kunnen worden, wordt de intentie van de betrokkene, zoals deze blijkt uit de feiten en omstandigheden, met name de redenen om te verhuizen, voor de vaststelling van zijn woonplaats als doorslaggevend beschouwd. 26 Er zijn beleidsregels op dit gebied, zoals die van de SVB, te raadplegen via http://www.svb.nl/int/nl/over_de_svb/actueel_ kennis/beleidsregels/beleidsregels/index.jsp?id=D1_H2_S2, en van een Nederlandse gemeente, te raadplegen via http:// decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/XHTMLoutput/Actueel/Stichtse%20Vecht/192891.html. 27 De GBA is het bevolkingsregister van Nederland. 28 HR 21 januari 2011, nr. 10/00563, LJN BP1466 en HR 4 maart 2011, nr. 10/04026, LJN BP6285.

29



3.2.1 Gevolgen van beroep op sociale zekerheid voor derdelander Een beroep op de Nederlandse sociale zekerheid kan voor een derdelander gevolgen hebben voor het vernieuwen van een verblijfsvergunning, voor gezinsmigratie en voor naturalisatie. Een beroep op sociale voorzieningen kan in zijn algemeenheid gevolgen hebben voor het verblijfsrecht van een vreemdeling die in het bezit is van een reguliere verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Een aanvraag om verlenging van de geldigheidsduur van een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd kan worden afgewezen als de vreemdeling of de hoofdpersoon bij wie de vreemdeling verblijft niet meer zelfstandig en duurzaam beschikt over voldoende middelen van bestaan.29 Een verblijfsvergunning kan ook op die grond worden ingetrokken.30 Ten aanzien van gezinsmigratie geldt dat de verlengingsaanvraag kan worden afgewezen wegens niet meer voldoen aan middeleneis als de vreemdeling en/of de hoofdpersoon/-personen een beroep doet/doen op sociale zekerheid voor de algemene middelen.31 Bij een afwijzing/intrekking van een verblijfsvergunning wegens beroep op de algemene middelen wordt bezien of de gevolgen voor de vreemdeling niet onevenredig zijn in verhouding tot de met het middelenvereiste te dienen doelen. Bij de beslissing wordt onder andere betrokken de reden van het beroep op de algemene middelen (mate van verwijtbaarheid), de mate waarin een (aanvullend) beroep op de algemene middelen wordt gedaan, de duur van het verblijf van de vreemdeling en de gezinsleden in Nederland op grond van een verblijfsvergunning, en eventuele bijzondere omstandigheden ten aanzien van de vreemdeling en de gezinsleden. Er vindt ook altijd een belangenafweging plaats in het kader van artikel 8 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (EVRM). Indirect kan een beroep op de Nederlandse sociale zekerheid ook van invloed zijn op naturalisatie. Het verzoek om naturalisatie kan namelijk worden afgewezen als er bedenkingen bestaan.32 Voor verlening van het Nederlanderschap komt slechts in aanmerking de verzoeker tegen wiens verblijf voor onbepaalde tijd geen bedenkingen bestaan. Als een van de vereisten van een verblijfsvergunning is dat er geen beroep mag worden gedaan op openbare kas, en er is wel gebruik gemaakt van de openbare kas, dan bestaan er bedenkingen. Als de IND weet dat er sprake is van onterecht gebruik van de openbare kas, zal de verblijfsvergunning worden ingetrokken. Dat is dan een sterke basis om het naturalisatieverzoek af te wijzen. Overigens geldt ten aanzien van EU-burgers ook dat een beroep op de openbare kas mogelijk van invloed kan zijn op het verblijfsrecht.

29 Artikel 18, lid 1, onder d, Vw. 30 Artikel 19 Vw. 31 Hoofdstuk B1/6.2.3 Vreemdelingencirculaire 2000 (Vc).

30

32 Artikel 8 lid 1 onder b van de Rijkswet op het Nederlanderschap.



3.2.2 Informatievoorziening Derdelanders kunnen voor informatie over de Nederlandse sociale zekerheid gebruik maken van de websites en brochures van de relevante instanties. Zo is de website van het UWV33 beschikbaar in een beperkt aantal andere talen dan het Nederlands. Daarnaast is er informatie te vinden op de website Newtoholland.nl.34 In bepaalde gevallen kan een medewerker van UWV een tolk inschakelen. Ook de website van de SVB is beschikbaar in verschillende talen.35 Verder heeft het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport brochures in diverse talen op Rijksoverheid.nl,36 te weten: ‘Werken in Nederland’ Flyer ‘Baby geboren? Vergeet de zorgverzekering niet!’ Flyer ‘Nieuw in Nederland? Regel uw zorgverzekering binnen vier maanden!’ ‘Ziektekostenverzekering in Nederland’ ‘Verplichte zorgverzekering in Nederland. Zoek dekking!’ Op Rijksoverheid.nl (of de Engelse versie, Government.nl) zijn ook brochures terug te vinden van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

33 http://www.uvw.nl/. 34 http://www.newtoholland.nl/. 35 http://www.svb.nl/int/nl/index.jsp. 36 http://www.rijksoverheid.nl/; http://www.government.nl/.

31


32



4


SOCIALEZEKERHEIDSVERDRAGEN

Door middel van bilaterale socialezekerheidsovereenkomsten wordt de sociale zekerheid met derde landen gecoördineerd. Nederland heeft met verschillende derde landen een sociaalzekerheidsverdrag gesloten. In onderstaande tabel is een overzicht hiervan opgenomen.

Tabel 2:

Bilaterale socialezekerheidsverdragen met derde landen Datum ondertekening

Datum ratificatie37

Argentinië

16-12-2002

1-8-2006

Australië

4-1-1991

1-4-1992

Belize

12-5-2005

1-4-2006

Bosnië-Herzegovina

11-5-1977

1-4-1979

Canada

23-4-1987

1-4-2004

Chili

10-1-1996

15-6-2005

Egypte

27-7-2003

1-9-2005

Ecuador

27-12-2002

1-11-2006

Filippijnen

10-4-2001

1-11-2002

Hongkong

1-12-2003

1-2-2005

India

22-10-2009

1-12-2011

Indonesië

6-3-2000

---38

Israel

25-4-1984

1-12-2003

Japan

21-2-2008

1-3-2009

Jordanië

17-4-2003

1-4-2006

Kaapverdië

18-11-1981

1-5-2004

Macedonië

17-10-2005

1-4-2007

Marokko

14-2-1972

14-9-2004

Montenegro

11-5-1977

1-4-1979

Nieuw-Zeeland

8-10-1990

1-11-2003

Pakistan

27-9-2004

1-12-2005

Panama

15-4-2004

1-3-2005

Paraguay

22-12-2005

1-3-2008

Quebec

4-12-2001

1-1-2004

Servië

11-5-1977

1-4-1979

Suriname

17-8-2001

1-11-2002

Thailand

11-11-2002

1-11-2005

Tunesië

22-9-1978

1-11-2004

Turkije

5-4-1966

1-2-1968

Uruguay

11-10-2005

1-6-2008

Verenigde Staten

8-12-1987

1-11-1990

Zuid-Afrika

16-5-2001

1-1-2003

Zuid-Korea

3-7-2002

1-10-2003 39

Bron: Ministerie van Buitenlandse Zaken (Verdragenbank)

37 Als datum van de ratificatie is gekozen voor de datum van de laatste wijziging van het betreffende Verdrag. Ter illustratie: het Verdrag met Marokko is reeds in 1972 gesloten. In de loop der jaren zijn meerdere malen wijzigingen doorgevoerd. De laatste wijziging van het Verdrag heeft in 2002 plaatsgevonden. De datum van deze laatste wijziging is aangehouden als datum van ratificatie. 38 Het verdrag met Indonesië is nog niet geratificeerd. Wel wordt dit verdrag al vanaf 6 april 2000 voorlopig toegepast. 39 Zie http://www.minbuza.nl/producten-en-diensten/verdragen/zoek-in-de-verdragenbank?treatytitle=&formsubject=54&formtreatyparty=1338&f=&t=&formlocation=&formspecialyear=&formspecialnr=&formtreatytype=true.

33



Het verdrag inzake sociale zekerheid dat in 1977 werd ondertekend tussen Nederland en de Socialistische Federatieve Republiek Joegoslavië geldt nog steeds voor het huidige Bosnië-Herzegovina en de Republiek Servië. Voor Macedonië geldt dat het hiervoor genoemde verdrag uit 1977 inmiddels is vervangen door een nieuw verdrag tussen Nederland en Macedonië dat in werking is getreden op 1 april 2007. Om een indruk te geven van de wijze waarop deze verdragen bijdragen aan de coördinatie van sociale zekerheid worden hieronder een aantal aspecten besproken. Gelet op het grote aantal landen waarmee Nederland socialezekerheidsverdragen heeft gesloten is besloten een selectie te maken van een drietal landen, te weten Bosnië-Herzegovina, Suriname en India. Met Bosnië-Herzegovina heeft Nederland een volledig coördinatieverdrag inzake sociale zekerheid gesloten (1977), met Suriname kent Nederland een zogenaamd BEU-verdrag (exportverdrag socialezekerheidsuitkeringen met handhavingafspraken) uit 2001 en met India is in 2009 een (beperkt) coördinatieverdrag inzake sociale zekerheid gesloten. Er worden Aldus steeds drie ‘soorten’ verdragen besproken.

4.1

Detachering/werken

Bij detachering/werken gaat het hier om detachering/werken in een derde land met behoud van de sociale zekerheid van de zendende staat. 4.1.1 Verdrag met Bosnië-Herzegovina Voor het verdrag met Bosnië-Herzegovina geldt dat detacheringen mogelijk zijn. In deze mogelijkheid wordt voorzien door artikel 8 van dat Verdrag. Dit artikel maakt namelijk een uitzondering op artikel 7 van het verdrag, waarin het beginsel is neergelegd dat wanneer men op het grondgebied van de Verdragsluitende Partij werkt, ook die wetgeving wordt toegepast. Op grond van artikel 8 blijft in het geval van detachering de wetgeving van de zendende staat van toepassing. Dergelijke uitzonderingen bestaan ook voor rijdend, varend of vliegend personeel van een onderneming die personen vervoert, werknemers bij diplomatieke zendingen of consulaire posten, particuliere bedienden in dienst van deze ambtenaren, en werknemers behorend tot een officiële administratieve dienst van een van de Verdragsluitende Partijen.40 4.1.2 Verdrag met Suriname Het socialezekerheidsverdrag tussen Suriname en Nederland voorziet niet in de mogelijkheid van detacheringen. 4.1.3 Verdrag met India Het socialezekerheidsverdrag tussen India en Nederland voorziet in de mogelijkheid van detacheringen. Op grond van artikel 7 blijft een uitgezonden werknemer onderworpen aan de wetgeving van de zendende staat en blijft hij bijdragen betalen uit

40 Zie artikelen 8 en 9 van het Verdrag met Bosnië en Herzegovina. Overigens hebben werknemers bij diplomatieke zendingen of consulaire posten en particuliere bedienden in dienst van deze ambtenaren, onder bepaalde voorwaarden, een keuze in welk recht zij laten toepassen. Het Verdrag is te raadplegen (in het Nederlands en in het Frans) via: http://wetten.overheid.nl/

34

BWBV0003729/geldigheidsdatum_01-11-2013#Titelverdrag.



hoofde van de wetgeving van deze Verdragsluitende Staat alsof hij nog op het grondgebied hiervan werkzaam was. Dit echter op voorwaarde dat de desbetreffende werkzaamheden naar verwachting niet langer dan 60 maanden duren. De gezinsleden die de werknemer vergezellen, zijn onderworpen aan de wetgeving van deze eerstgenoemde Verdragsluitende Staat, tenzij zij beroepsactiviteiten uitoefenen. Wanneer deze detachering langer voortduurt dan 60 maanden, kunnen de bevoegde autoriteiten van de twee Verdragsluitende Staten of de door deze bevoegde autoriteiten aangewezen bevoegde organen overeenkomen dat de werknemer uitsluitend onderworpen blijft aan de wetgeving van de eerstgenoemde Verdragsluitende Staat. Voor ambtenaren, leden van diplomatieke vertegenwoordigingen en consulaire posten geldt in principe dat zij onderworpen blijven aan de wetgeving van de Verdragsluitende Staat waarbij zij in dienst zijn.41

4.2

Gelijke behandeling

Onder gelijke behandeling wordt hier verstaan: gelijke behandeling binnen het socialezekerheidssysteem van de ontvangende staat. 4.2.1 Verdrag met Bosnië-Herzegovina Uit artikel 4 van het Verdrag met Bosnië-Herzegovina blijkt dat, behoudens de bepalingen van dit Verdrag, de onderdanen van een Verdragsluitende Partij waarop dit Verdrag van toepassing is, de rechten en verplichtingen voortvloeiende uit de in artikel 242 vermelde wettelijke regelingen onder dezelfde voorwaarden als de onderdanen van deze Partij. Dit beginsel van gelijkheid van behandeling is niet van toepassing op de vrijwillige verzekeringen betreffende ouderdom en nagelaten betrekkingen ten aanzien van de betaling van verlaagde premie. 4.2.2 Verdrag met Suriname Het Verdrag met Suriname voorziet niet in een beginsel van gelijke behandeling. Zowel Nederland als Suriname zijn echter partij bij het multilaterale ‘Verdrag betreffende de gelijkheid van behandeling van eigen onderdanen en vreemdelingen met betrekking tot de sociale zekerheid’ (1962).43 4.2.3 Verdrag met India Artikel 4 van het Verdrag met India voorziet in gelijkheid van behandeling. Dit artikel zegt namelijk dat, tenzij anders voorzien in dit Verdrag, personen als omschreven in artikel 3,44 die gewoonlijk wonen op het grondgebied van een Verdragsluitende Staat, bij de toepassing van de wetgeving van die Verdragsluitende Staat op dezelfde wijze behandeld worden als onderdanen van die Verdragsluitende Staat.

41 Zie ook artikel 8 van het Verdrag met India, te raadplegen (in het Nederlands en in het Engels) via: http://wetten.overheid.nl/ BWBV0003812/geldigheidsdatum_01-11-2013#Titelverdrag. 42 Dit artikel wordt uitgewerkt onder 4.3.1. 43 Dit Verdrag is (in het Nederlands en in het Engels) te raadplegen via: http://wetten.overheid.nl/BWBV0004625/ geldigheidsdatum_01-11-2013#Titelverdrag. 44 Artikel 3 zegt dat het Verdrag in principe van toepassing is op alle personen die onderworpen zijn of zijn geweest aan de wetgeving van een Verdragsluitende Staat, evenals op andere personen die rechten ontlenen aan deze personen.

35


4.3


Export van uitkeringen

Met export van uitkeringen wordt bedoeld de export van uitkeringen naar de andere staat. 4.3.1 Verdrag met Bosnië-Herzegovina Uit artikel 2 van het Verdrag met Bosnië-Herzegovina blijkt dat bepaalde sociale verzekeringen kunnen worden geëxporteerd. Het Verdrag is namelijk van toepassing in Nederland op de wettelijke regelingen betreffende: prestaties bij ziekte en moederschap, prestaties bij arbeidsongeschiktheid, uitkeringen bij ouderdom, uitkeringen aan nagelaten betrekkingen, werkloosheidsuitkeringen, gezinsuitkeringen, en bijzondere pensioenregelingen voor mijnwerkers. Daarnaast geeft artikel 25 van het Verdrag aan dat een werknemer die recht op invaliditeitsuitkeringen heeft verkregen voor rekening van een orgaan van een der Verdragsluitende Partijen en op het grondgebied van deze Partij woont, dit recht behoudt wanneer hij zijn woonplaats naar het grondgebied van de andere Partij overbrengt. Vóór de overbrenging moet de werknemer echter toestemming van het bevoegde orgaan verkregen hebben. Deze toestemming kan alleen worden geweigerd indien de verplaatsing van belanghebbende nadelig is voor zijn gezondheidstoestand of voor het ondergaan van een geneeskundige behandeling. 4.3.2 Verdrag met Suriname Uit artikel 2 van het Verdrag met Suriname45 blijkt dat bepaalde sociale verzekeringen kunnen worden geëxporteerd. Het Verdrag is namelijk van toepassing op de Nederlandse weten regelgeving betreffende de volgende takken van sociale verzekering: uitkeringen in geval van ziekte en moederschap, arbeidsongeschiktheidsuitkeringen voor werknemers, arbeidsongeschiktheidsuitkeringen voor zelfstandigen, ouderdomsuitkeringen, en nabestaandenuitkeringen. 4.3.3 Verdrag met India Uit artikel 2 van het Verdrag met India blijkt dat bepaalde sociale verzekeringen kunnen worden geëxporteerd. Het Verdrag is namelijk van toepassing op alle socialezekerheidswetgeving inzake ouderdom, arbeidsongeschiktheid en nabestaanden. Hierop wordt echter in artikel 5 lid 2 een uitzondering gemaakt. Een Verdragsluitende Staat beperkt of wijzigt uitkeringen die uit hoofde van zijn wetgeving zijn verworven in principe niet uitsluitend op grond van het feit dat de rechthebbende op het grondgebied van de andere verdragsluitende staat verblijft of woont, tenzij anders voorzien in het Verdrag. Dit is echter weer niet van toepassing op de TW en de Wajong.

4.4

Overige bepalingen

In deze paragraaf worden overige bepalingen inzake de coördinatie van sociale zekerheid besproken. Migranten voldoen vanwege een versnipperde verzekeringsloopbaan vaak niet aan de vereiste minimale duur van een verzekering. Daardoor lopen zij het recht op een uitkering mis. De oplossing hiervoor kan zijn om samentellingsregels in te

45 Het Verdrag met Suriname is terug te vinden (in het Nederlands) via: http://wetten.overheid.nl/BWBV0001496/

36

geldigheidsdatum_18-10-2013#Titelverdrag.



voeren. Door verzekeringstijdvakken die in andere landen zijn vervuld mee te tellen, voldoet een migrant toch aan de vereiste minimale duur.46 Daarnaast kunnen er in socialezekerheidsverdragen regels omtrent pro rata zijn vastgelegd: bepalingen met betrekking tot de vermindering van uitkeringen in verband met het ontvangen van soortgelijke uitkeringen of andere inkomsten. 4.4.1 Verdrag met Bosnië-Herzegovina Het Verdrag met Bosnië-Herzegovina voorziet in een hele titel betreffende de coördinatie van sociale zekerheid, namelijk titel III: bijzondere bepalingen inzake de verschillende soorten prestaties. Het gaat dan om artikelen 11 tot en met 34. Samentelling van tijdvakken en pro rata ten aanzien van uitkeringen in verband met invaliditeit, ouderdom en overlijden: de ouderdomspensioenen worden rechtstreeks en uitsluitend op basis van de krachtens Nederlandse wettelijke regeling vervulde tijdvakken van verzekering berekend. Daarnaast zitten nog speciale berekeningen in voor de ‘gehuwde man’ en de weduwe. 4.4.2 Verdrag met Suriname Het Verdrag met Suriname bevat geen bepalingen omtrent pro rata en samentelling van tijdvakken. 4.4.3 Verdrag met India Het Verdrag met India bevat geen bepalingen omtrent pro rata en samentelling van tijdvakken.

4.5

Beroep van derdelanders op socialezekerheidsverdragen

De kwartaalberichten van de SVB geven tot op zekere hoogte inzicht in de mate waarin klanten (lees: personen met een uitkering) hun recht doen gelden op sociale verzekeringsverdragen. De verschijningsdatum van een kwartaalbericht is binnen drie maanden na afloop van het betreffende kwartaal. Voor dit hoofdstuk zijn de cijfers voor de AOW, de kinderbijslag en uitkeringen in het kader van de ANW uit het 2e kwartaalbericht 2013 van de SVB toegelicht. In de onderstaande figuren is dit gevisualiseerd. Let op: het gaat in onderstaande figuren steeds om percentages naar woonland; dit zegt niet per definitie iets over de nationaliteit van de ‘klanten’. Hoewel export naar niet-verdragslanden zeer beperkt is, zijn er verschillende groepen die nog recht op een uitkering in een niet-verdragsland kunnen hebben, namelijk: Wat betreft de ANW is er nog een groep die recht heeft op een nabestaandenuitkering op grond van de pardonregeling BEU (Wet Beperking Export Uitkeringen); In het ‘Besluit afwijkende regels beperking export uitkeringen’ zijn afwijkende regels voor algemeen belangers opgenomen. Algemeen belangers (bijvoorbeeld Nederlandse diplomaten) behouden over het algemeen hun recht op uitkeringen; Iemand kan in het buitenland verblijven, maar naar omstandigheden beoordeeld in

46 Zie http://www.svb.nl/Images/Cahier%20Over%20de%20grens.pdf.

37



Nederland wonen. Het betreft hier voornamelijk mensen die tijdelijk in het buitenland wonen maar een duurzame band met Nederland hebben. Indien iemand naar omstandigheden in Nederland woont, kan iemand dus nog steeds recht hebben op kinderbijslag. Het kind moet dan ook, hoewel verblijvend in een ander land, naar omstandigheden beoordeeld in Nederland wonen. Deze opsomming is niet uitputtend, maar dit zijn de belangrijkste groepen. Figuur 1:

AOW-klanten naar woonland 2de kwartaal 2013

Bron: SVB 201347

Van de AOW-klanten woont bijna 10% in het buitenland. In het 2e kwartaal van 2013 woonde van de 309.915 in het buitenland wonende AOW-klanten 20% in België, 13% in Duitsland 15 % in Spanje en 14% in andere EU-landen. Het overgrote deel van de klanten uit de groep andere verdragslanden (37%) woont in emigratielanden Australië (11%), Canada (13%) en de Verenigde Staten (15%). Van alle AOW-klanten in het buitenland woont 0,02% in een niet-verdragsland. Figuur 2:

Kinderbijslagkinderen naar woonland 2de kwartaal 2013

Bron: SVB 2013

38

47 SVB, Kwartaalbericht SVB september 2013, SVB 2013.



Meer dan 1,4% van de kinderen woont in het buitenland. Van de in het buitenland woonachtige kinderen woont bijna 77% in de EU. Een groot deel daarvan woont in de buurlanden Duitsland en België. De grootste groep woont echter in Polen. Buiten de EU woont het merendeel van de kinderen in Marokko (7,8%) en Turkije (3,5%). Van de kinderen woont slechts 0,7% in een niet-verdragsland. Figuur 3:

ANW-klanten naar woonland 2de kwartaal 2013

Bron: SVB 2013

In het tweede kwartaal van 2013 woonden 5.432 ANW-klanten in het buitenland. Dat is 8% van het totaal. Daarvan woonde 17% in België, 17% in Duitsland en 10% in Spanje. Het overgrote deel van de klanten uit de groep andere verdragslanden (39,5%) woont in Marokko (41%) en Turkije (29%). Van alle ANW-klanten in het buitenland woont 0,7% in een niet-verdragsland.

39


40



5


STATISTIEKEN

In dit hoofdstuk is een aantal indicatieve statistieken terug te vinden met betrekking tot socialezekerheidsbetalingen die gerelateerd zijn aan migratie. Hierbij wordt gekeken naar groepen werkende, werkeloze en inactieve derdelanders, evenals naar de kosten van sociale zekerheid naar soort.

5.1

Werkzame personen, werklozen en inactieve personen

De data die hier zijn gebruikt zijn gebaseerd op de European Labour Force Survey en uit de Eurostat Database geëxtraheerd. Met behulp van deze vergelijkende statistieken is voor de periode 2008-2012 een indeling gemaakt betreffende werkende personen, werklozen en inactieve personen voor drie groepen: 1) derdelanders; 2) Nederlanders (die in Nederland verblijven); 3) andere EU-burgers: mobiele EU-burgers die in een ander lidstaat, in dit geval Nederland, dan hun land van nationaliteit verblijven. De figuren 4 tot en met 6 en de figuren 10 tot en met 12 gaan uit van de totale populatie in Nederland van 15-64 jaar oud. De figuren 7 tot en met 9 gaan uit van de totale beroepsbevolking.48 Voor beide populaties geldt dat zij zijn onderverdeeld in de drie bovengenoemde categorieën, te weten: derdelanders, Nederlanders en andere EU-burgers.49 In bijlage 2 zijn de tabellen, waarop deze figuren zijn gebaseerd, te raadplegen. Let op: de statistieken die hier worden gepresenteerd, zijn gebaseerd op een Europese survey en dus indicatief. Daarnaast zijn deze cijfers niet hetzelfde als de Nederlandse cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek, vanwege definitieverschillen.

48 Vanwege het verschil in populatie (beroepsbevolking en totale bevolking) tellen de afzonderlijke categorieën (derdelanders, Nederlanders en andere EU-burgers) niet op tot 100%. 49 Hiermee wordt bedoeld: mobiele EU-burgers die in een andere lidstaat (in dit geval Nederland) dan hun land van nationaliteit verblijven.

41


Figuur 4:


Personen werkzaam 2008-2012

Bron: Eurostat, Labour Force Survey (lfsq_egan)50

Figuur 5:

Personen werkzaam – mannen 2008-2012

Bron: Eurostat, Labour Force Survey (lfsq_egan)

42

50 Zie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/employment_unemployment_lfs/data/database.


Figuur 6:


Personen werkzaam – vrouwen 2008-2012


Figuren 4 tot en met 6 geven een overzicht van werkzame personen in Nederland in de periode 2008-2012 als een percentage van het totale aantal inwoners in de leeftijdscategorie 15-64 jaar oud van Nederland. De gegevens zijn steeds uitgesplitst naar drie categorieën: Nederlanders, EU-burgers en derdelanders. In de figuren zijn percentages gebruikt, vanwege de vergelijkbaarheid. Echter, om deze percentages in het juiste perspectief te plaatsen, is het ook van belang de absolute aantallen aan te halen. Absolute aantallen laten zien dat in 2012 bijvoorbeeld circa 7,9 miljoen Nederlanders, 164.300 EU-burgers en 143.000 derdelanders werkzaam waren.51 Figuur 4 laat zien dat er in Nederland in verhouding minder derdelanders werkzaam zijn dan Nederlanders en EU-burgers. In figuren 5 en 6 is dit nader gespecificeerd ten aanzien van mannen en vrouwen. Uit deze figuren blijkt onder andere dat het aandeel werkzame vrouwen uit derde landen aanzienlijk lager ligt dan het aantal werkzame mannen uit derde landen.

51 Alle absolute aantallen zijn te vinden via http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=lfsa_pganws&lang=en (Eurostat, Labour Force Survey, lfsa_pganws).

43


Figuur 7:


Werkloosheid 2008-2012


Figuur 8:

Werkloosheid – mannen 2008-2012


44


Figuur 9:


Werkloosheid – vrouwen 2008-2012


Figuren 7 tot en met 9 zijn een weergave van het aandeel werklozen in Nederland van de totale actieve bevolking over de periode 2008-2012. Deze zijn wederom uitgesplitst naar de categorieën Nederlanders, EU-burgers en derdelanders. In feite zien we hier een gespiegelde situatie: van de derdelanders is, afgezet tegen de percentages van Nederlanders en EU-burgers, een relatief hoog percentage werkloos. In de periode 2008-2012 is het werkloosheidspercentage onder derdelanders bijna verdubbeld. Het is daarom mogelijk dat derdelanders verhoudingsgewijs een groter beroep doen op sociale zekerheid (bijvoorbeeld werkloosheidsuitkeringen en bijstand) dan Nederlanders en overige EU-burgers. Overigens moet hierbij opnieuw worden opgemerkt dat het om percentages gaat. De meest recente absolute aantallen (uit 2012) laten zien dat ongeveer 417.000 Nederlanders, bijna 10.000 EU-burgers en 25.000 derdelanders werkloos zijn.

45


Figuur 10:


Inactieve personen 2008-2012

Bron: Eurostat, Labour Force Survey (lfsq_igan)

Figuur 11:

Inactieve personen – mannen 2008-2012


46


Figuur 12:


Inactieve personen – vrouwen 2008-2012


Figuren 10 tot en met 12 meten de inactiviteit als percentage van de betreffende bevolkingsgroep (Nederlanders, EU-burgers, derdelanders). Ook in deze figuren zien we een relatief hoog percentage inactieve derdelanders, wanneer we dat afzetten tegen de percentages van Nederlanders en EU-burgers. Als we kijken naar de inactieve vrouwen valt verder op dat ongeveer de helft van de vrouwen uit derde landen inactief is. Het percentage inactieve vrouwen uit derde landen is tevens ongeveer dubbel zo hoog als het percentage inactieve Nederlandse vrouwen en vrouwen uit andere EU-landen. Wanneer naar de absolute aantallen gekeken wordt, is te zien dat in 2012 circa 2,1 miljoen Nederlanders, 164.000 EU-burgers en 143.000 derdelanders inactief waren.

5.2

Uitgaven aan sociale zekerheid

De meest recente statistieken op het gebied van uitgaven aan sociale zekerheid dateren uit 2010. Deze data zijn afkomstig uit de Eurostat Database genaamd ESSPROS. De statistieken worden weergegeven in de purchasing power standard (PPS) en in euro’s per inwoner. De PPS is een artificiële munteenheid waarmee, in theorie, in elk land hetzelfde aantal goederen en/of diensten kan worden gekocht.52 De uitgaven aan sociale zekerheid zijn naar verschillende soorten van sociale zekerheid uitgesplitst. Aan elkaar gerelateerde soorten uitkeringen, zoals die van gepensioneerden en nabestaanden, zijn samengevoegd om een beter overzicht te geven. Hieronder volgt eerst een overzicht dat weergeeft welke soorten van uitkeringen worden bedoeld.

52 Zie ook http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Glossary:Purchasing_power_standard_%28PPS%29.

47


Tabel 3:


Uitkeringen naar ESSPROS definitie

Soort uitkering ESSPROS definitie Ziekte/

Inkomensvoorziening en -ondersteuning (cash) in verband met fysieke of

gezondheid

geestelijke ziekte. Arbeidsongeschiktheid is hiervan uitgezonderd. Gezondheidszorg is bedoeld om de gezondheid van verzekerde personen te herstellen en verbeteren, ongeacht de oorsprong van de aandoening.

Arbeids-

Inkomensvoorziening en –ondersteuning, in cash of in natura (met uitzondering

ongeschikt-

van gezondheidszorg) in verband met de lichamelijke of mentale ongeschiktheid

heid

deel te nemen aan sociale en economische activiteiten.

Ouderdom

Inkomensvoorziening en –ondersteuning in cash of natura (met uitzondering van

Nabestaanden

Inkomensvoorziening en –ondersteuning in cash of natura in verband met het

Familie/

Ondersteuning in cash of in natura (uitgezonderd gezondheidszorg) in verband

kinderen

met de kosten van zwangerschap, geboorte en adoptie, de zorg voor kinderen en

Werkloosheid

Inkomensvoorziening en –ondersteuning in verband met werkloosheid.

Overige

Uitkeringen in cash of in natura (uitgezonderd gezondheidszorg) die specifiek zijn

gezondheidszorg) in verband met ouderdom. overlijden van een familielid.

voor andere familieleden.

vormen van

bedoeld om, waar nodig, sociale uitsluiting te bestrijden die niet wordt gedekt

sociale

door een van de andere soorten sociale zekerheid (bijvoorbeeld bijstands-

uitsluiting

uitkeringen).

Bron: ESSPROS

Figuur 13:

Totale uitgaven aan socialezekerheidsuitkeringen 2010

Bron: Eurostat, ESSPROS53

Het grootste deel (44%) van de uitgaven in Nederland aan socialezekerheidsuitkeringen gaat op aan kosten die samenhangen met ziekte/gezondheid en arbeidsongeschiktheid. Uitgaven aan ouderdom en nabestaandenrelingen komen vlak daarna (40%). Verhoudingsgewijs vormen de uitgaven aan sociale uitsluiting (7%), werkloosheid (5%) en familie/kinderen (4%) slechts een klein deel van de totale uitgaven.

48

53 Zie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/social_protection/data/database.


6


CONCLUSIES

Een belangrijke constatering van dit rapport is dat voor de derdelanders in principe dezelfde regels gelden als voor Nederlanders of andere EU-burgers. Voorwaarde is echter dat de derdelanders rechtmatig verblijf hebben in Nederland. Met andere woorden: derdelanders die legaal in Nederland verblijven kunnen in principe aanspraak maken op dezelfde sociale voorzieningen als Nederlanders en andere EU-burgers. Dit volgt uit het zogenaamde ‘koppelingsbeginsel’ dat is neergelegd in de Koppelingswet. Toch kunnen aanspraken van derdelanders op de Nederlandse sociale zekerheid soms – indirect – gevolgen hebben voor de verblijfsvergunning, en dus de toegang tot de Nederlandse sociale zekerheid, en zijn er plannen voor verdere aanscherping van voorwaarden en gevolgen voor toegang tot de sociale zekerheid voor derdelanders. In algemene zin heeft de regering in de laatste troonrede aandacht gevraagd voor het proces waarbij de ‘klassieke verzorgingsstaat langzaam maar zeker verandert in een participatiesamenleving’. Deze omslag naar een participatiesamenleving is naar het oordeel van de regering ‘in het bijzonder zichtbaar in de sociale zekerheid en in de langdurige zorg’. Ook is gekeken hoe regelgeving op het gebied van sociale zekerheid en gezondheidszorg wordt uitgevoerd ten aanzien van derdelanders, in het bijzonder wanneer de toepasselijke voorwaarden een discretionair element bevatten. Dit discretionaire element komt aan de orde bij de beoordeling van het ingezetenschap, kort gezegd de vraag waar iemand woont. Afhankelijk van waar betrokkene ingezetene is, kan hij of zij namelijk aanspraak maken op sociale zekerheid en –voorzieningen. In de Nederlandse socialezekerheidswetgeving is bepaald dat waar iemand woont ‘naar de omstandigheden wordt beoordeeld’. Om de uitvoering houvast te geven bij de beoordeling van de woonplaats van betrokkene werd tot voor kort als beleidsregel gehanteerd dat met name gekeken moest worden naar de economische, sociale en juridische binding van een betrokkene. In 2011 heeft de hoogste rechter in Nederland het bestaande beleid op enkele cruciale onderdelen verworpen. Uit het arrest volgt dat de rechter minder belang toekent aan de juridische binding en daarnaast van mening is dat een persoon een dubbele woonplaats kan hebben. Het lijkt erop dat op basis van dit arrest in een klein aantal gevallen eerder dan voorheen sprake is van ingezetenschap. De in hoofdstuk 6 geschetste casussen dienen daarnaast ter illustratie van het praktische uitvoeringsbeleid van sociale zekerheid in Nederland. Het rapport bespreekt ook de socialezekerheidsverdragen tussen Nederland en derde landen die van invloed kunnen zijn op de rechten van bepaalde groepen immigranten op het gebied van sociale zekerheid en gezondheidszorg. Een belangrijke ontwikkeling die gaande is, betreft het streven te komen tot een beperking van de export van uitkeringen naar landen buiten de EU. Een exponent van dit streven is onder andere het wetsvoorstel ‘Einde export kinderbijslag’. Het wetsvoorstel behelst een algeheel exportverbod voor kinderbijslag buiten de EU, ook voor landen waarmee Nederland een verdrag heeft dat hiervan afwijkt.

49



Ten slotte laten de in hoofdstuk 5 getoonde statistieken zien dat percentages werkloosheid en inactiviteit onder derdelanders beduidend hoger liggen dan onder Nederlanders en EU-burgers. In de periode 2008-2012 is het werkloosheidspercentage onder derdelanders bijna verdubbeld. Het is daarom mogelijk dat derdelanders verhoudingsgewijs een groter beroep doen op sociale zekerheid (bijvoorbeeld werkloosheidsuitkeringen en bijstand) dan Nederlanders en overige EU-burgers.

50



BIJLAGE 1: CASE STUDIES Om een beeld te schetsen van de aanspraken van derdelanders op de Nederlandse sociale zekerheid in de dagelijkse praktijk, wordt aan de hand van drie casussen besproken hoe de besluitvorming werkt. Ook wordt bekeken of, en zo ja onder welke voorwaarden, deze derdelanders aanspraak kunnen maken op een bepaalde sociale verzekering of –voorziening. Case study 1 Tho (28 jaar) en Lien (30 jaar), een getrouwd stel met de Vietnamese nationaliteit, zijn tien jaar geleden naar Nederland gekomen. Zij zijn beiden langdurig ingezetenen. Tho heeft de afgelopen acht jaar gewerkt bij een autofabrikant en heeft gedurende die periode de verplichte sociale zekerheidsbijdragen betaald. Lien heeft de afgelopen twee jaar als kok gewerkt in een restaurant van een groot hotel. Gedurende deze periode heeft ook zij de verplichte sociale zekerheidsbijdragen afgedragen. Tho en Lien verwachten hun eerste kindje over zes weken. Afgelopen week heeft de autofabrikant waar Tho werkt echter aangekondigd dat hij boventallig wordt. Omdat zij nu geconfronteerd worden met inkomensverlies van Tho, terwijl Lien zwangerschapsverlof moet opnemen, besluit Tho een werkloosheidsuitkering aan te vragen. Daarnaast vraagt Lien een zwangerschapsuitkering aan.

Werkloosheidsuitkering In zijn algemeenheid heeft een werknemer recht op een werkloosheidsuitkering indien hij of zij: werkloos is; en tenminste 26 weken heeft gewerkt in de periode van 36 weken direct voorafgaande aan de werkloosheid. Dit geldt ook voor arbeidsmigranten in het bezit van een vergunning op basis van langdurig ingezetenschap. Procedure: De werknemer dient een aanvraag voor een werkloosheidsuitkering aan te vragen bij het UWV en zich te registeren als werkzoekende. Zal de aanvraag om een werkloosheidsuitkering worden gehonoreerd? Ja. Zwangerschapsuitkering Lien heeft recht op betaald zwangerschapsverlof. Om daarvoor in aanmerking te komen, dient zij een zwangerschapsverklaring te overleggen bij haar werkgever. Uit deze verklaring blijkt de uitgerekende datum van de bevalling. In aanvulling daarop dient zij haar werkgever de datum te melden waarop zij haar zwangerschapsverlof wil laten ingaan. De uitkering die zij ontvangt, staat gelijk aan 100% van haar salaris (met een maximum van € 193,09 per dag). De uitkering loopt gedurende het gehele zwan-

51



gerschapsverlof (gebruikelijk 16 weken). Haar werkgever betaalt het salaris gedurende het zwangerschapsverlof en kan het bedrag terugvragen via het UWV. Case study 2 Jasmine (29 jaar) is een alleenstaande ouder met de Filippijnse nationaliteit. Zij is tweeënhalf jaar geleden naar Nederland gekomen. Haar kind (2 jaar), ook met de Filippijnse nationaliteit, woont bij haar. Daarnaast heeft zij nog een ander kind (5 jaar) dat bij de moeder van Jasmine woont in de Filippijnen. Jasmine heeft een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd die eenmaal is vernieuwd. Ze heeft tweeënhalf jaar als een verpleegster gewerkt in een verzorgingstehuis. Elke maand stuurt zij een klein bedrag naar de Filippijnen om haar dochter daar te onderhouden. Afgelopen maand heeft haar werkgever aangekondigd dat zij gaan bezuinigen op de salarissen van hun werknemers in verband met een verlaging van hun budget. Jasmine wordt geconfronteerd met een significante daling van haar inkomen en is verhuisd naar een hostel, omdat zij geen privéaccommodatie meer kan betalen. Ook ziet zij zich gedwongen om het bedrag dat zij naar haar familie in Filippijnen stuurt te halveren. Ze heeft daarom besloten om gezinstoelagen en bijstand aan te vragen.

Kinderbijslag en Kindgebonden budget (gezinstoelagen) Jasmine zou recht kunnen hebben op zowel kinderbijslag (AKW) als het kindgebonden budget (WKB). Betrokkene kan kinderbijslag ontvangen wanneer zij voldoet aan de volgende voorwaarden: zij is verzekerd voor de Nederlandse volksverzekeringen; zij heeft een of meer kinderen onder de 18 jaar; zij onderhoudt het kind (of de kinderen).54 Zowel personen die legaal in Nederland verblijven als alle personen die in Nederland werken, en derhalve inkomstenbelasting betalen, zijn verzekerd. Omdat Jasmine een verblijfsvergunning heeft, zal zij waarschijnlijk verzekerd zijn. Betrokkene kan kindgebonden budget ontvangen wanneer zij voldoet aan de volgende voorwaarden: zij ontvangt kinderbijslag; het inkomen van het huishouden mag niet boven een bepaalde grens uitkomen; wanneer het collectieve inkomen van de ouder(s) de grens van € 26.146,- bereikt, wordt de toeslag met 7.6% van het verschil tussen dit collectieve inkomen en € 26.146,- verminderd; het vermogen mag niet boven de € 101.139,- voor een persoon en € 122.278,- voor partners uitkomen. Zowel de kinderbijslag als het kindgebonden budget wordt uitgekeerd wanneer het gaat om kinderen die in de EU, een EER-land of Zwitserland wonen, of wanneer zij wonen in een land waarmee Nederland een verdrag inzake sociale zekerheid heeft gesloten. Nederland en de Filippijnen hebben bilaterale afspraken gemaakt die het mogelijk maken de kinderbijslag en het kindgebonden budget te exporteren naar de

54 Wanneer een kind bij de ouder woont, is het in principe niet nodig te bewijzen dat de ouder het kind onderhoudt. Dit is

52

alleen noodzakelijk wanneer het kind geen deel uitmaakt van het huishouden van de betreffende ouder.



Filippijnen. Bij export van deze toelagen buiten de EU, EER of Zwitserland wordt het uit te keren bedrag echter aangepast aan het prijsniveau in het betreffende land (in dit geval bedraagt de verlaging 50%). Uit het voorgaande kan worden opgemaakt dat Jasmine waarschijnlijk recht heeft op zowel kinderbijslag als kindgebonden budget voor haar tweejarige kind dat bij haar woont. Om deze toelagen ook te ontvangen voor haar vijfjarige kind in de Filippijnen zal Jasmine moeten aantonen dat ze een bepaald bedrag (€ 416,-) per kwartaal betaalt voor het onderhoud van haar kind. Wanneer een kind in Nederland wordt geboren, hoort de SVB een signaal heeft ontvangen van de gemeente.55 Vervolgens stuurt de SVB een brief aan de ouder(s) waarin wordt aangegeven dat hij of zij wellicht recht heeft op kinderbijslag. De ouder(s) moet(en) dan een aanvraagformulier invullen. Wanneer een kind niet in Nederland wordt geboren of niet in Nederland woont, moet(en) de ouder(s) zelf een aanvraag indienen. In principe stelt de Belastingdienst/Toeslagen vast of (een) ouder(s) recht heeft op het kindgebonden budget. Dit kan het geval zijn wanneer iemand recht heeft op kinderbijslag. De SVB informeert in dat geval de Belastingdienst/Toeslagen. Als de Belastingdienst/Toeslagen al over voldoende informatie (in het bijzonder aangaande het inkomen en vermogen van betrokkene(n)) beschikt, zal de toelage automatisch worden uitbetaald. Wanneer dit niet het geval is, moet het kindgebonden budget door de ouder(s) zelf worden aangevraagd. Zowel de kinderbijslag als het kindgebonden budget kan online (door middel van een DigiD) of door middel van een schriftelijke aanvraag worden geclaimd. Bijstandsuitkering (WWB) Na vijf jaar onafgebroken en rechtmatig verblijf in Nederland heeft Jasmine in principe recht op een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. Zij kan dan een aanvraag voor bijstand op basis van de WWB indienen. Voorwaarden voor toekenning zijn dat zij een inkomen heeft dat lager ligt dan het sociaal minimum en dat op basis van de middelentoets is gebleken dat haar inkomen en vermogen ontoereikend zijn om te voorzien in de noodzakelijke kosten van bestaan. Jasmine kan bijstand aanvragen bij de gemeente waarin zij woont. Dergelijk beroep op bijstand zal geen consequenties hebben voor haar verblijfsrecht in Nederland. Op grond van de WWB kan ‘bijzondere bijstand’ worden toegekend in verband met bepaalde aanvullende kosten voor levensonderhoud, op individuele en categoriale basis. Wanneer het salaris van Jasmine onder of net boven het sociale minimum uitkomt, dan kan zij voor bijzondere bijstand in aanmerking komen. Dit geldt als zij toch moeite heeft om de noodzakelijke kosten voor levensonderhoud voortvloeiend uit bijzondere omstandigheden te betalen, en zij deze niet van haar salaris kan betalen. 55 De vader of de moeder doet aangifte van de geboorte in de gemeente waarin hun kind is geboren. Aangifte doen van de geboorte is verplicht: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/aangifte-geboorte-en-naamskeuze-kind/aangiftegeboorte-in-nederland?utm_campaign=sea-t-familie-jeugd-en-gezin-a-aangifte_geboorte&pk_kwd=%2Baangifte%20 %2Bgeboorte&gclid=CIOqooC20LoCFWTHtAodIVkAMg.

53



Wanneer Jasmine een verblijfsrecht voor bepaalde tijd heeft, omdat zij tweeënhalf jaar geleden naar Nederland is gekomen, kan zij eveneens een aanvraag indienen voor bijstand. Echter, een dergelijk beroep op bijstand kan gevolgen hebben voor haar verblijfsrecht (zie in dit verband ook paragraaf 4.4). Als er bij de gemeente een aanvraag voor een bijstandsuitkering van een vreemdeling binnenkomt, informeert de gemeente bij de IND of een dergelijke aanvraag redelijk is en geen disproportionele last voor de Nederlandse verzorgingsstaat vormt. In het geval dat de aanvraag niet redelijk wordt geacht, kan dit gevolgen hebben voor het in stand blijven van haar verblijfsrecht. Achtergrondinformatie De WWB voorziet in het wettelijk kader voor de verstrekking van bijstandsuitkeringen. De gemeenten zijn aangewezen om deze wet uit te voeren. Zij zijn verantwoordelijk voor het verwerken van aanvragen voor bijstand in hun gemeente en, wanneer door de aanvrager(s) aan de voorwaarden wordt voldaan, het toekennen van bijstand. De WWB heeft een activerend karakter dat erop gericht is burgers zo snel mogelijk naar werk te begeleiden om het beroep op bijstand zo kort mogelijk te houden. Gemeenten dienen burgers hiertoe te ondersteunen. Case study 3 Senghor is een kennismigrant uit Senegal. Hij is zes jaar geleden naar Nederland gekomen met een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd, die via zijn werkgever, een IT-bedrijf, werd geregeld. Senghor is single en heeft geen kinderen, maar heeft recent zijn moeder naar Nederland kunnen halen in het kader van gezinshereniging. Zijn moeder (80 jaar) is volledig afhankelijk van het inkomen van Senghor. Afgelopen week heeft Senghor een ongeluk op zijn werk gehad, waardoor hij het werk dat hij de afgelopen drie jaar heeft gedaan niet langer kan verrichten. Hij heeft daarom besloten een arbeidsongeschiktheids-/invaliditeitsuitkering, ziekengeld en gezinstoelagen aan te vragen.

Uitkeringen bij invaliditeit/arbeidsongeschiktheid Hierbij is de aard van de arbeidsovereenkomst is van betrokkene relevant. Dit kan namelijk van invloed zijn op de uitkeringen waarop betrokkene recht heeft. We onderscheiden arbeidsovereenkomsten voor bepaalde tijd (1) en arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd (2). (1) Wanneer Senghor een arbeidsovereenkomst voor onbepaalde tijd heeft, zal zijn werkgever zijn salaris twee jaar moeten doorbetalen wanneer hij ziek is. In die periode dient de werkgever zich in te spannen om betrokkene te re-integreren.56 Wanneer betrokkene na twee jaar nog altijd arbeidsongeschikt is, kan hij in gevolge de WIA een invaliditeitsuitkering aanvragen bij het UWV. Wanneer hij voor tenminste 35% arbeidsongeschikt is zal hij in eerste instantie een uitkering ontvangen die gebaseerd is op zijn eerdere salaris. De lengte van deze periode hangt af van hoe lang hij heeft gewerkt. Als

56 De werkgever is verplicht samen met de werknemer te zorgen dat hij zo snel mogelijk weer aan het werk gaat, http://www.

54

uwv.nl/Werkgevers/mijn_medewerker_is_ziek/re-integreren/.



Senghor voor minder dan 35% arbeidsongeschikt is, kan hij geen aanspraak maken op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. In dat geval kan hij een werkloosheidsuitkering of een bijstandsuitkering aanvragen. Wanneer de inkomensgerelateerde uitkering stopt zijn er drie mogelijkheden. Als Senghor voor meer dan 35% maar minder dan 80% arbeidsongeschikt is, dient hij voor het percentage dat hij niet arbeidsgeschikt is arbeid te verrichten (resterende verdiencapaciteit). Wanneer hij dan voor ten minste 50% van zijn verdiencapaciteit werkt, ontvangt hij (bovenop zijn salaris) een uitkering die ter hoogte van 70% van het verschil tussen zijn oude salaris en de volledige verdiencapaciteit. In het geval dat Senghor voor minder dan 50% van zijn verdiencapaciteit werkt, zal hij een uitkering krijgen gebaseerd op het minimumloon. Deze uitkering wordt als volgt berekend: het percentage van arbeidsongeschiktheid maal 70% van het minimumloon. Als hij voor meer dan 80% arbeidsongeschikt is ontvangt hij een uitkering van 70% van zijn oude loon (hetzelfde bedrag als tijdens de inkomensgerelateerde periode). Wanneer wordt vastgesteld dat Senghor voor meer dan 80% arbeidsongeschikt is en er geen kans is op verbetering van zijn (medische) situatie, zal een uitkering van 75% van zijn oude loon worden toegekend. (2) In het geval dat Senghor een tijdelijk arbeidscontract heeft zal zijn werkgever zijn salaris moeten doorbetalen tot het einde van dit contract. Hierna kan Senghor een uitkering aanvragen ingevolge de ZW aanvragen bij het UWV. Hij kan in aanmerking komen voor de WIA wanneer zijn ziekte in totaal twee jaar voortduurt. In aanvulling hierop biedt het Nederlandse BW de mogelijkheid een werkgever aansprakelijk te stellen voor een arbeidsongeval. Wanneer de werkgever aansprakelijk is, kan er een schadevergoeding voor alle materiële en immateriële schade worden toegekend (verminderd met ontvangen arbeidsongeschiktheidsuitkeringen). Gedurende gehele periode dat Senghor een uitkering ontvangt en in Nederland woont, valt hij onder het socialezekerheidsstelsel van Nederland (pensioen, kinderbijslag, bijstand, etc.). In het geval dat het inkomen van Senghor en zijn moeder beneden een bepaalde inkomensgrens (het zogenaamde sociaal minimum) komt, kan bijstand worden toegekend om het inkomen aan te vullen. Uitkeringen bij ziekte Algemeen: Wanneer iemand een baan heeft (gehad) en dus premie heeft betaald, heeft hij of zij recht op ziektegeld (70% van het salaris). Dit wordt betaald door de werkgever wanneer er een contract is, en door het UWV wanneer er niet langer een contract is. Dit is ook van toepassing op buitenlandse werknemers met een tijdelijke verblijfsvergunning (aangezien zij ook premie betalen). Procedure: De werkgever meldt de ziekte van de werknemer binnen een week aan de bedrijfsarts. De werkgever geeft de bedrijfsarts alle informatie die nodig is, zodat de

55



bedrijfsarts de werknemer de juiste ondersteuning kan bieden. De werknemer kan maximaal 104 weken ziekengeld ontvangen. Als de werknemer na 104 weken nog altijd ziek is, kan hij in aanmerking komen voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA). Een claim van Senghor voor ziekengeld zal dan ook succesvol zijn. Medische zorg/verstrekkingen en gezinstoelagen Senghor is een ingezetene die hier legaal verblijft. Hij is als zodanig AWBZ-verzekerd en Zvw-plichtig. Hij heeft recht op verstrekkingen (medische zorg) ten laste van de AWBZ en/of Zvw, al naar gelang zijn zorgvraag. Als moeder hier ook legaal verblijft en hier ingezetene is geworden is zij ook AWBZverzekerd en Zvw-plichtig. Zij moet wel nominale Zvw premie betalen en heeft, als zij geen inkomen heeft, recht op zorgtoeslag. Uit de gevalsbeschrijving van de bejaarde moeder kan ook worden geconcludeerd dat het hier sprake is van een AWBZ-indicatie. Deze wordt door het Centraal Indicatieorgaan Zorg (CIZ) afgegeven, waarna de toegewezen hulp wordt gerealiseerd (dit kan een intramurale voorziening zijn, inclusief dagbesteding; eventueel verzilverd in een privéwoning met zorg thuis). Bij legaal verblijf kunnen betrokkenen daarnaast aanspraak maken op de WMO. De WMO voorziet in een regeling die ervoor zorgt dat mensen met een beperking ondersteuning kunnen krijgen. Betrokkene dient een aanvraag voor een voorziening bij de gemeente waarin hij woont. Op grond van de mogelijkheden en beperkingen van deze persoon worden voorzieningen, zoals huishoudelijke hulp, woningaanpassingen, vervoersvoorzieningen, etc. door de gemeente verstrekt. Hierbij bestaat de mogelijkheid van zorg in natura, een persoonsgebonden budget of een financiële tegemoetkoming. Ook kan een (inkomenafhankelijke) eigen bijdrage worden gevraagd. De gemeenten bepalen op welke manier zij dit afhandelen.

56



BIJLAGE 2: TABELLEN BIJ HOOFDSTUK 5 Tabel 4:

Percentages personen werkzaam 2008-2012 2008

2009

2010

2011

2012

Nederlanders

77,8

77,6

75,3

75,6

75,8

Nederlanders – mannen

83,5

82,8

80,5

80,4

80,2

Nederlanders – vrouwen

72

72,3

70,1

70,7

71,2

Andere EU-burgers

77,8

76,4

73,4

74,1

76,1

Andere EU-burgers – mannen

83,5

82,3

79,6

78,2

81

Andere EU-burgers – vrouwen

72,9

71,5

68,3

70,6

72,1

Derdelanders

55,8

54,3

51,5

50,9

51,9

Derdelanders – mannen

71,6

67,5

62,9

62,2

63,4

Derdelanders – vrouwen

42

43

41,1

40,7

41,5

Bron: Eurostat, Labour Force Survey (lfsq_egan)57

Tabel 5:

Percentages werkloosheid 2008-2012 2008

2009

2010

2011

2012

Nederlanders

2,6

3,2

4,3

4,2

5

Nederlanders - mannen

2,4

3,2

4,2

4,2

5,1

Nederlanders - vrouwen

2,8

3,3

4,3

4,1

4,9

Andere EU-burgers

4,3

4,6

5,4

5,6

5,6

Andere EU-burgers - mannen

4,1

4,3

4,6

5,2

5,1

Andere EU-burgers - vrouwen

4,5

4,9

6,2

6

6

Derdelanders

7,8

9,3

13,4

13,7

15

Derdelanders - mannen

6,1

9,9

13,7

13,8

13,2

Derdelanders - vrouwen

10,3

8,6

12,9

13,6

17,3


57 Zie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/employment_unemployment_lfs/data/database.

57


Tabel 6:


Percentages inactieve personen 2008-2012 2008

2009

2010

2011

2012

Nederlanders

20,2

19,8

21,3

21,1

20,2

Nederlanders - mannen

14,5

14,4

16

16,1

15,4

Nederlanders - vrouwen

25,9

25,2

26,7

26,2

25,1

Andere EU-burgers

18,6

19,9

22,4

21,6

19,4

Andere EU-burgers - mannen

12,9

14

16,6

17,5

14,6

Andere EU-burgers - vrouwen

23,7

24,8

27,3

25

23,3

Derdelanders

39,4

40,1

40,5

41

39

Derdelanders - mannen

23,8

25,1

27,1

27,8

26,9

Derdelanders - vrouwen

53,2

52,9

52,8

52,8

49,8


Tabel 7:

Uitgaven aan socialezekerheidsuitkeringen 2010

Soort

Uitgaven (in PPS per inwoner)

Uitgaven (in euro’s per inwoner)

Familie/kinderen

402

Werkloosheid

509

556

Sociale uitsluiting

668

730

4254

4644

Ziekte/gezondheid en

439

arbeidsongeschiktheid Ouderdom en nabestaanden

3843

4195

Totaal

9676

10563

Bron: Eurostat, ESSPROS58

58

58 Zie http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/social_protection/data/database.



59


60




Het EMN is opgezet bij Raadsbeschikking 2008/381/EG van 14 mei 2008 en wordt financieel ondersteund door de Europese Commissie.

Het Europees Migratienetwerk (EMN) is door de Raad van de Europese Unie opgericht. Het EMN verzamelt actuele, objectieve, betrouwbare en waar mogelijk vergelijkbare informatie over migratie en asiel. Het EMN publiceert rapporten over uiteenlopende onderwerpen op het gebied van asiel en migratie. De oprichting van het EMN past in het streven van de EU om te komen tot een effectief asiel- en migratiebeleid in de EU. www.emnnetherlands.nl

TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG Beleid en praktijk in Nederland d

TOEGANG VAN MIGRANTEN TOT SOCIALE ZEKERHEID EN GEZONDHEIDSZORG

Recommend Documents