PEMBAKUAN BAHASA
1
SISTEM EJAAN RUMI BAHARU BAHASA MELAYU Sistem ejaan bahasa Melayu telah engalami pembakuan sejak beratus-ratus tahun jika mengambil kira tulisan Jawi sebagai tulisan tradisi bahasa Melayu. Sistem ejaan Rumi dirumuskan sistem penulisannya sejak awal abad ke-20. R. J. Wilkinson (1904) telah berhasil menyusun Asas sistem ejaan Rumi bahasa Melayu. 2
Za’ba kemudiannya telah memperkemasnya sehingga menjadi satu sistem ejaan yang digunakan di sekolah selama 30 tahun. Pada tahun 1972, satu ejaan terhasil melalui kerjasama dengan Indonesia. Di Malaysia, sistem ejaan itu dikenali sebagai Sistem Ejaan Rumi Baharu manakala di Indonesia, dikenali sebagai Sistem Ejaan Yang Telah Disempurnakan.
3
SISTEM EJAAN RUMI BAHARU BAHASA MELAYU • Sistem pengejaan baharu bahasa Melayu boleh dibahagikan kepada dua sistem, iaitu Sistem Keselarasan Huruf Vokal (untuk pengejaan kata jati bahasa Melayu) dan Sistem Kekecualian Keselarasan Huruf Vokal (untuk pengejaan kata pinjaman). Sistem Keselarasan Huruf Vokal • Keselarasan huruf vokal bererti keselarasan atau kesesuaian dua huruf vokal yang membentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara dua huruf
4
vokal pada suku kata praakhir dengan huruf vokal pada suku kata akhir tertutup. Prinsip keselarasan huruf vokal ini berlaku berasaskan syarat yang berikut: 1. 2. 3.
Keselarasan antara dua huruf vokal pada kata dasar yang tidak melibatkan imbuhan. Kata dasar hendaklah berakhirkan suku kata tertutup. Bagi kata yang mengandungi lebih daripada dua suku kata, yang terlibat dengan sistem keselarasan huruf vokal hanyalah dua suku kata yang terakhir sahaja.
5
Rajah Segitiga Vokal Melayu
a
e
i
o
e
u
6
Pengertian Rajah 1.
Garis penghubung menunjukkan vokal-vokal yang boleh dipasangkan dalam kata yang terdiri daripada dua suku kata. Dengan demikian, terbentuklah pola a-i, i-a, a-u, u-a, i-u, u-i, o- e taling , dan e taling – o ( 8 pola ).
2.
Bulatan dan separuh bulatan menunjukkan masing-masing vokal yang boleh dipasangkan dengan vokal yang sama dengannya. Maka terbentuklah pola a – a, i – i, u – u, e taling – e taling, dan o – o ( 5 pola ).
3.
Separuh bulatan juga menunjukkan bahawa vokal e taling dan o dilampaui oleh garis penghubung a – i atau i – a dan oleh garis a – u atau u – a. Pola yang wujud ialah e taling – a dan o – a ( 2 pola ).
7
4.
Vokal e pepet diletakkan dalam segi empat dengan tiga anak panah mengarah ke vokal a, i, dan u. Pola yang wujud ialah e pepet – i, e pepet – u, dan e pepet – a ( 3 pola). Keadaan ini menunjukkan bahawa vokal e pepet hanya boleh hadir pada suku kata praakhir tetapi tidak boleh hadir pada suku kata akhir tertutup.
8
POLA KESELARASAN HURUF VOKAL Bil.
Suku Kata Praakhir
Suku Kata Akhir Tertutup
Contoh
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
a a a e pepet e pepet e pepet i i i u u u
a i u a i u a i u a I u
parah, asak alih, balik basuh, halus telan, kelam petik, betik telus, keruh silang, bilah sirih, risik sibuk, tiruk usap, sukat pulih, surih tunduk, luhur 9
13. 14. 15. 16. 17. 18.
e taling e taling e taling o o o
a e taling o a e taling o
serat, dewan heret, leceh besok, elok borang, sorak boleh, korek borong, sorok
Daripada 18 pola keselarasan huruf vokal, ada 8 pola yang berubah daripada sistem ejaan Rumi lama (sebelum tahun 1972). Dasar tentang perubahan ini menetapkan huruf vokal I atau u yang terdapat pada suku kata akhir tertutup digunakan sekiranya huruf vokal a, e pepet, i atau u terdapat suku kata praakhir. Suku kata praakhir
Suku kata akhir tertutup
Vokal a, e pepet, i atau u
i, u
10
Ejaan Lama
1 2 3 4 5 6 7 8
Ejaan Kini
Pola Ejaan
Contoh
Pola Ejaan
Contoh
a – e taling a–o e pepet – e taling e pepet – o i – e taling i–o u – e taling u–o
aleh batok lebeh tempoh pileh tidor usek untong
a–i a–u e pepet – i e pepet – u i–i i–u u–i u–u
alih batuk lebih tempuh pilih tidur usik untung
11
Tentang pola keselarasan vokal yang tidak berubah daripada sistem ejaan lama, dasar keselarasan huruf vokal menetapkan supaya digunakan huruf vokal e taling atau o pada suku kata akhir tertutup sekiranya digunakan vokal e taling atau o juga pada suku kata praakhir. Suku Kata Praakhir
Suku Kata Akhir Tertutup
Vokal e taling atau o
vokal e taling atau o
12
Pola Ejaan
Contoh
1.
e taling – e taling
leceh, gelek, selekeh
2.
e taling - o
tempoh, belok, selekoh
3.
o – e taling
boleh, ponteng, celoteh
4.
o–o
obor, corong, borong
13
POLA KEKECUALIAN KESELARASAN HURUF VOKAL Bil.
Pola Ejaan
Contoh Kata Bahasa Nusantara
Contoh Kata Bahasa Inggeris
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
a – e taling a–o e pepet – e taling e pepet – o i – e taling i–o u – e taling u–o a – e pepet e taling – i
aneh, awet barong, calon gembleng bendok, jempol imlek ijon, pilon tulen, ulet buron, bunglon pakem -
kabaret, jaket atom, kontraktor setem gabenor, interkom tiket, kriket diftong, transistor subjek kupon, konduktor teater, plaster hipotesis, objektif
14
11
e taling – u
12 13 14 15 16 17
e pepet – e pepet i – e pepet o–i o–u e taling – e pepet o – e pepet
-
petroleum, spektrum
demdem iseng -
artikel, filem, dividen fosil, polis bonus, forum meter Oktober, broker
15
Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Inggeris dan Bahasa Eropah Penyusunan ejaan bagi kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa Eropah yang lain yang ditulis dalam huruf Roman dilakukan dengan mengikut peraturan penyesuaian huruf, contohnya: Bahasa Inggeris a ae ai au b, bb
Bahasa Melayu a ae ai au b
Contoh Penggunaan abstrak aerial aileron, aising audit, automatik lobi, hobi
16
Bagi penyesuaian ejaan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain yang ditulis dengan huruf Roman, yang dipentingkan Ialah bentuk ejaan dan bentuk visualnya. Bahasa Inggeris carbon cartoon conductor dialogue institute structure
Bahasa Melayu jadi
karbon bukan kartun konduktor dialog institut struktur
kaban katun kondakter dailog institiut strakcer
17
Kata serapan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain dikecualikan daripada peraturan sistem keselarasan huruf vokal menurut Sistem Ejaan Rumi Baharu Bahasa Melayu. Bahasa Inggeris atom bonus fossil pistol
tetap
Bahasa Melayu atom bonus fosil pistol
bukan atum bonos, bunus fosel, fusil pestol, pistul
18
Ejaan gugus konsonan yang terdapat dalam bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain diterima dan dikekalkan bentuknya dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian. Penulisan gugus konsonan di awal kata atau awal suku kata dikekalkan. Sebagai contoh: Bahasa Inggeris bl br chlchrclcr-
block brake chlorophyll chronology clinic credit
Bahasa Melayu jadi
bl brklkrklkr-
blok brek klorofil kronologi klinik kredit 19
fr-
franc
gl- glocose gr- gravity kn- knot kr- krone pl- plumbum pr- practical ps- psychology pt- ptomaine sc- scandal scr- script sk- ski sn- snooker sp- spectrum sph- sphere
jadi
fr-
franc
glgrknkrplprpsptskskrskskspsf-
glukosa graviti knot krone plumbum praktis psikologi ptomain skandal skrip ski snuker spektrum sfera 20
spr- spring sqststrtrtz-
squadron stable structure tragedy tzar
jadi
sp-
spring
skststrtrtz-
skuadron stabil struktur tragedi tzar
21
Sebagai kekecualian kepada peraturan gugus konsonan, beberapa kata tertentu telah diterima mengikut sistem ejaan lama yang menggunakan huruf e pepet, sebagai contoh: Bahasa Inggeris class jadi club glass grant plan stamp
kelas kelab gelas geran pelan setem
Bahasa Melayu bukan
klas klab, klub glas gran plan stem
22
Penulisan huruf gugus konsonan pada akhir kata (atau pada akhir suku kata) bagi kata yang diterima bentuk gugus konsonannya adalah seperti yang berikut: Bahasa Inggeris -lf -lt -nce -nk -ps -rd -rm -rt
golf cobalt science bank forceps standard chloroform consert
Bahasa Melayu jadi
-lf -lt -ns -nk -ps -rd -rm --rt
golf kobalt sains bank forseps standard kloroform konsert 23
-x
complex
-xt
text
jadi
-ks
kompleks
-ks
teks
Huruf gugus konsonan di akhir kata dalam bahasa Inggeris yang disesuaikan dengan penambahan huruf vokal dalam bahasa Melayu adalah seperti yang berikut: Bahasa Inggeris -ct -gm -ism
fact paradigm materialism
Bahasa Melayu jadi
-kta -gma -isme
fakta paradigma materialisme
24
Kata daripada bahasa Inggeris dan bahasa Eropah yang lain yang sudah sebati atau telah lama terserap dalam bahasa Melayu dikekalkan ejaannya mengikut kaedah ejaan bahasa Melayu, contohnya: Bahasa Inggeris bureau custom driver modern pension station
Bahasa Melayu jadi
biro bukan bureau kastam kustom drebar driber, driver moden modern pencen pension stesen station, stasion, stesyen
25
Semua huruf ‘g’ yang diucapkan ‘j’ dalam bahasa Inggeris tetap Diterima sebagai huruf ‘g’ juga dalam bahasa Melayu. Sebagai contoh: Bahasa Inggeris agenda gymnasium technology tragedy
tetap
Bahasa Melayu agenda bukan gimnasium teknologi tragedi
ajenda jimnasium teknoloji trajedi
26
Huruf ‘g’ yang diucapkan ‘j’ mengikut sebutan dalam bahasa Inggeris, disesuaikan menjadi huruf ‘j’ dalam bahasa Melayu. Sebagai contoh: Bahasa Inggeris agent college contingent engine
Bahasa Melayu jadi
ejen, agen kolej kontinjen enjin
27
Ejaan Kata Serapan daripada Bahasa Arab Terdapat dua cara untuk mengeja kata setapan daripada bahasa Arab dalam bahasa Melayu, iaitu: • Kata umum daripada bahasa Arab yang sudah terserap atau sebati dalam bahasa Melayu dieja dalam tulisan Rumi seperti mengeja kata jati bahasa Melayu, sebagai contoh: sahabat izin sabar
darurat kubur zalim
hakim zat
28
• Istilah daripada bahasa Arab boleh ditulis menggunakan kaedah transliterasi huruf Arab ke tulisan Rumi, sebagai contoh: hadith kidhib isti’mal qunut riya’
29
