psychiatrische diagnostiek

psychiatrische diagnostiek de essentie

Allen Frances

U ITGEVERIJ N I EUW E Z IJDS

Oorspronkelijke titel: Essentials of Psychiatric Diagnosis: Responding tot the Challenge of dsm-5 (Revised Edition). New York: The Guilford Press, 2013. Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Vertaling: Wouter Scheen, Amsterdam Redactionele adviezen: Jan Bernard, klinisch psycholoog/psychotherapeut Zetwerk: Holland Graphics, Amsterdam Omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam © 2013, The Guilford Press © Nederlandse vertaling 2014, Uitgeverij Nieuwezijds isbn 978 90 5712 400 6 nur 770

Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (fsc) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Inhoud

1

2

Hoe dit boek te gebruiken

1

DOELGROEP

1

DE STRUCTUUR VAN HET BOEK

2

BEPERKEN VAN DIAGNOSTISCHE INFL ATIE EN HET VERMIJDEN VAN HYPES

5

PROBLEMEN MET DE DSM-5

6

Waarschuwingskaders

7

HET DIAGNOSTISCHE INTERVIEW

8

STAPSGEWIJZE DIAGNOSE

15

EEN DOZIJN ALGEMENE TIPS

17

LITERATUUR

18

Stoornissen die meestal voor het eerst in de kindertijd of adolescentie worden gediagnosticeerd

21

A ANDACHTSTEKORTSTOORNIS MET HYPERACTIVITEIT

21

314.01

| F90.1

Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit,

314.00

| F90.0

Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit,

314.01

| F90.2

314.9

| F90.9

overwegend hyperactief-impulsief type overwegend onoplettendheidstype

21 21

Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, gecombineerde type

21

Niet-gespecificeerde aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit

22

Waarschuwing: ADHD en leeftijd

23

GEDRAGSSTOORNIS EN OPPOSITIONEEL-OPSTANDIGE GEDRAGSSTOORNIS

26

312.81

| F91.1

Gedragsstoornis, type beginnende in de kindertijd

26

312.82

| F91.2

Gedragsstoornis, type beginnende in de adolescentie

26

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

viii

312.89

| F91.9

Gedragsstoornis, type niet-gespecificeerd begin

26

313.81

| F91.3

Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis

28

312.9

| F90.0

Niet-gespecificeerde gedragsstoornis

| F84.0

AUTISMESPECTRUMSTOORNIS

30

309.21

| F93.0

SEPARATIE-ANGSTSTOORNIS

33

INTELLECTUELE ONTWIKKELINGSSTOORNIS

35

317

| F70

Licht

35

318.0

| F71

Matig

35

318.1

| F72

Ernstig

35

318.2

| F73

Zeer ernstig

SPECIFIEKE LEERSTOORNIS 315.00

| F81.0

315.1

| F81.2

314.2

| F81.81

315.9

| F81.9

35 37

Lezen (in het bijzonder problemen met begrijpend lezen, snelheid of accuraatheid)

37

Rekenen (in het bijzonder problemen met rekenen, kopiëren van getallen of tekens of het herkennen daarvan)

37

Schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid (in het bijzonder problemen met grammatica, zinsstructuur of organisatie)

37

Niet-gespecificeerd

37

VOEDINGSSTOORNISSEN 307.52

| F98.3

Pica (bij kinderen)

307.53

| F98.21

Ruminatiestoornis

ZINDELIJKHEIDSSTOORNISSEN

3

30

299.00

39 39 39 40

307.7

| F98.1

Encopresis

40

307.6

| F98.0

Enuresis

40

Depressieve stoornissen

43

DEPRESSIEVE STOORNIS

43

296.21

| F32.0

Depressieve stoornis, eenmalige episode, licht

43

296.22

| F32.1

Depressieve stoornis, eenmalige episode, matig

43

296.23

| F32.2

Depressieve stoornis, eenmalige episode, ernstig zonder

296.24

| F32.3

psychotische kenmerken

43

296.20

| F32.9

Depressieve stoornis, eenmalige episode, niet-gespecificeerd

43

296.31

| F33.0

Depressieve stoornis, recidiverend, licht

43

296.32

| F33.1

Depressieve stoornis, recidiverend, matig

44

296.33

| F33.2

Depressieve stoornis, recidiverend, ernstig zonder

296.34

| F33.3

296.30

| F33.9

psychotische kenmerken

43

Depressieve stoornis, eenmalige episode, ernstig met

psychotische kenmerken

44

Depressieve stoornis, recidiverend, ernstig met psychotische kenmerken

44

Depressieve stoornis, recidiverend, niet-gespecificeerd

44

Inhoud

ix

Waarschuwing: groot verdriet versus depressieve stoornis

48

300.4

| F34.1

CHRONISCHE DEPRESSIEVE STOORNIS (DYSTHYMIE)

49

625.4

| N94.3

PREMENSTRUELE DYSFORISCHE STOORNIS

51

DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL

52

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.89

Door alcohol geïnduceerd

52

292.84

Door ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

52

DEPRESSIEVE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

53

293.83

| F06.31

Met depressieve kenmerken

53

293.83

| F06.32

Met episode die lijkt op een depressieve stoornis

53

293.83

| F06.34

Met gemengde kenmerken

53

311

| F32.9

NIET-GESPECIFICEERDE DEPRESSIEVE STOORNIS

55

296.90

| F39

NIET-GESPECIFICEERDE STEMMINGSSTOORNIS

55

Waarschuwing: disruptieve stemmingsdysregulatiestoornis

4 Bipolaire stoornissen 296.XX

BIPOL AIRE I-STOORNIS

55

57 57

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

Vierde-cijfercodes .0x

Bipolaire I-stoornis, eenmalige manische episode

57

.40

Bipolaire I-stoornis, laatste episode hypomaan

57

.4x

Bipolaire I-stoornis, laatste episode manisch

57

.5x

Bipolaire I-stoornis, laatste episode depressief

57

.6x

Bipolaire I-stoornis, laatste episode gemengd

57

.7

Bipolaire I-stoornis, laatste episode niet-gespecificeerd

57

Vijfde-cijfercodes .x1

Licht

57

.x2

Matig

57

.x3

Ernstig

57

.x4

Ernstig met psychotische kenmerken

58

.x5

Gedeeltelijk in remissie

58

.x6

Volledig in remissie

58

.x0

Niet-gespecificeerd

58

Waarschuwing: De hype rond bipolaire stoornissen in de kindertijd

61

296.89

| F31.81

BIPOL AIRE II-STOORNIS

63

301.13

| F34.0

CYCLOTHYME STOORNIS

66

BIPOL AIRE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL

67

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.89

Door alcohol geïnduceerd

67

292.84

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

67

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

x

BIPOL AIRE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING) 293.83

5

68

| F06.33

Met manische kenmerken

68

293.83

| F06.33

Met episodes die lijken op manische of hypomane episodes

69

293.83

| F06.34

Met gemengde kenmerken

69

296.80

| F31.9

NIET-GESPECIFICEERDE BIPOL AIRE STOORNIS

70

296.90

| F39

NIET-GESPECIFICEERDE STEMMINGSSTOORNIS

70

Angststoornissen

71

PANIEKSTOORNIS

71

300.21

| F40.01

Paniekstoornis met agorafobie

71

300.01

| F41.0

Paniekstoornis zonder agorafobie

71

300.22

| F40.0

AGORAFOBIE

74

300.23

| F40.10

SOCIALE-ANGSTSTOORNIS (SOCIALE FOBIE)

77

SPECIFIEKE FOBIE

80

300.29

| F40.218

Dieren

80

300.29

| F40.230

Bloed-injectie-verwonding, Angst voor bloed

80

300.29

| F40.231

Bloed-injectie-verwonding, Angst voor injecties en bloedtransfusies

80

300.29

| F40.233

Bloed-injectie-verwonding, Angst voor verwonding

80

300.29

| F40.232

Bloed-injectie-verwonding, Angst voor overige medische zorg 80

300.29

| F40.228

Natuurlijke omgeving

80

300.29

| F40.248

Bepaalde situaties

80

300.29

| F40.298

Overige

80

300.02

| F41.1

GEGENERALISEERDE ANGSTSTOORNIS

Waarschuwing: overdiagnose van de gegeneraliseerde angststoornis 293.84

| F06.4

ANGSTSTOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

ANGSTSTOORNIS DOOR EEN MIDDEL

82 82 84 85

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.89

Door alcohol geïnduceerd

292.89

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

300.00

| F41.9

NIET-GESPECIFICEERDE ANGSTSTOORNIS

6 Obsessieve-compulsieve en gerelateerde stoornissen

85 85 86

87

300.3

| F42

OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS

87

300.7

| F45.22

STOORNIS IN DE LICHA AMSBELEVING

92

300.3

| F42

VERZAMELDWANG (HOARDING DISORDER)

94

TICSTOORNISSEN 307.23

| F95.2

96 Stoornis van Gilles de la Tourette

96

Inhoud

xi

307.22

| F95.1

Chronische motorische of vocale ticstoornis

96

307.21

| F95.0

Tijdelijke ticstoornis

96

333.3

| G25.61

Ticstoornis door een middel (vermeld het middel)

96

333.3

| G25.69

Ticstoornis door een andere somatische aandoening

307.20

| F95.9

312.39

| F63.3

292.89

(vermeld de somatische aandoening)

96

Niet-gespecificeerde ticstoornis

96

TRICHOTILLOMANIE

97

OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF EEN GEREL ATEERDE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL

98

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

7

294.8

| F06.8

OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF EEN GEREL ATEERDE STOORNIS DOOR EEN SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

98

300.00

| F42

NIET-GESPECIFICEERDE OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS OF GEREL ATEERDE STOORNIS

99

Trauma- en stressgerelateerde stoornissen

101

Niet-gespecificeerde trauma- en stressgerelateerde stoornis

101

POST TRAUMATISCHE STRESS-STOORNIS

101

309.81

| F43.10

Waarschuwing: de stresspoortwachter 308.3

| F43.0

ACUTE STRESS-STOORNIS

A ANPASSINGSSTOORNIS

102 104 104

309.0

| F43.21

Aanpassingsstoornis met depressieve stemming

104

309.24

| F43.22

Aanpassingsstoornis met angst

104

309.28

| F43.23

Aanpassingsstoornis met gemengd angstige en depressieve stemming

104

309.3

| F43.24

Aanpassingsstoornis met verstoring van het gedrag

104

309.4

| F43.25

Aanpassingsstoornis met gemengde verstoring van

309.9

| F43.20

309.89

| F43.8

emoties en gedrag

104

Niet-gespecificeerde aanpassingsstoornis

104

NIET-GESPECIFICEERDE TRAUMA- EN STRESSGEREL ATEERDE STOORNIS

8 Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen

106

107

295.9

| F20.9

SCHIZOFRENIE

107

295.40

| F20.81

SCHIZOFRENIFORME STOORNIS

113

SCHIZOAFFECTIEVE STOORNIS 295.70 295.70

| F25.0 | F25.1

114

Bipolaire type

114

Depressieve type

114

297.1

| F22

WA ANSTOORNIS

115

297.3

| F24

GEDEELDE PSYCHOTISCHE STOORNIS (FOLIE À DEUX)

118

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

xii

298.8

| F23

KORTDURENDE PSYCHOTISCHE STOORNIS

PSYCHOTISCHE STOORNIS DOOR EEN MIDDEL

119 121

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.9

Door alcohol geïnduceerd

121

292.9

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

121

PSYCHOTISCHE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

121

293.81

| F06.2

Met wanen

121

293.82

| F06.0

Met hallucinaties

122

293.89

| F06.1

K ATATONE STOORNIS DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

122

298.9

| F29

NIET-GESPECIFICEERDE PSYCHOTISCHE STOORNIS

123

Waarschuwing: psychoserisicosyndroom

9 Aan middelen gebonden stoornissen en gedragsmatige verslavingen

123

125

Waarschuwing: misbruik van een middel en afhankelijkheid van een middel

125

AFHANKELIJKHEID VAN EEN MIDDEL

127

303.90

| F10.20

Alcoholafhankelijkheid

127

304.40

| F15.20

Amfetamineafhankelijkheid

127

304.30

| F12.20

Cannabisafhankelijkheid

127

304.20

| F14.20

Cocaïneafhankelijkheid

127

304.30

| F16.20

Hallucinogeenafhankelijkheid

127

304.60

| F18.20

Afhankelijkheid van vluchtige stof

127

304.00

| F11.20

Afhankelijkheid van opioïde

127

304.60

| F16.20

Afhankelijkheid van fencyclidine

127

304.10

| F13.20

Afhankelijkheid van sedativum, hypnoticum of anxiolyticum

127

305.1

| F17.200

Afhankelijkheid van tabak

127

304.80

| F19.20

Afhankelijkheid van verschillende middelen

127

304.90

| F19.20

Afhankelijkheid van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend)

MISBRUIK VAN EEN MIDDEL

127 130

305.00

| F10.10

Misbruik van alcohol

130

305.70

| F15.10

Misbruik van amfetamine

130

305.20

| F12.10

Misbruik van cannabis

130

305.60

| F14.10

Misbruik van cocaïne

130

305.30

| F16.10

Misbruik van hallucinogenen

130

305.90

| F18.10

Misbruik van vluchtige stoffen

130

305.50

| F11.10

Misbruik van opioïden

130

305.90

| F16.10

Misbruik van fencyclidine

130

Inhoud

xiii

305.40

| F13.10

Misbruik van een sedativum, hypnoticum of anxiolyticum

305.90

| F19.10

Misbruik van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend)

INTOXICATIE DOOR EEN MIDDEL

130 130 132

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

303.00

Alcoholintoxicatie

132

305.90

Cafeïne-intoxicatie

132

292.89

Intoxicatie met elk ander middel (vermeld het middel)

132

292.89

Intoxicatie met een ander (of onbekend) middel (vermeld zo mogelijk het middel)

ONTHOUDING VAN EEN MIDDEL

132 133

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.81

Onthouding van alcohol

133

292.0

Onthouding van elk ander middel (vermeld het middel)

133

292.0

Onthouding van een ander (of onbekend) middel (vermeld het middel indien bekend)

133

PSYCHISCHE STOORNISSEN DOOR EEN MIDDEL

134

Waarschuwing: pathologisch gokken en andere gedragsmatige verslavingen

135

10 Neurocognitieve stoornissen DELIRIUM 293.0

137 137

| F05

Delirium door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening)

137

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.0

Door alcohol geïnduceerd

138

292.81

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

138

780.09

| R41.0

Niet-gespecificeerd delirium

PRIMAIRE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS (DEMENTIE) 290.xx

138 141

| F01.xx

Vasculaire dementie

141

.40

|

.51

Met gedragsstoornissen

141

.40

|

.50

Zonder gedragsstoornissen

141

294.xx

| F02.xx

Dementie door een andere somatische aandoening (vermeld de somatische aandoening)

141

.11

|

.81

Met gedragsstoornissen

141

.10

|

.80

Zonder gedragsstoornissen

141

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.2

Door alcohol geïnduceerd

142

292.82

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

142

MILDE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS

145

Waarschuwing: milde neurocognitieve stoornis

145

294.8

| R41.9

NIET-GESPECIFICEERDE NEUROCOGNITIEVE STOORNIS

147

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

xiv

11 Persoonlijkheidsstoornissen

149

301.83

| F60.3

Borderline persoonlijkheidsstoornis

150

301.7

| F60.2

Antisociale persoonlijkheidsstoornis

150

301.81

| F60.81

Narcistische persoonlijkheidsstoornis

151

301.50

| F60.4

Theatrale persoonlijkheidsstoornis

151

301.4

| F60.5

Obsessieve-compulsieve persoonlijkheidsstoornis

151

301.82

| F60.6

Ontwijkende persoonlijkheidsstoornis

152

301.6

| F60.7

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis

152

301.0

| F60.0

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis

152

301.20

| F60.1

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis

152

301.22

| F21

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

153

310.1

| F07.0

Persoonlijkheidsverandering door een andere somatische

301.9

| F60.9

aandoening (vermeld de somatische aandoening)

153

Niet-gespecificeerde persoonlijkheidsstoornis

153

Waarschuwing: het vermijden van het gebruik van de diagnose nietgespecificeerde persoonlijkheidsstoornis

154

Waarschuwing: persoonlijkheidsdimensies in deel 3 van de DSM-5

156

12 Stoornissen in de impulsbeheersing 312.31

| F63.0

PATHOLOGISCH GOKKEN

Waarschuwing: het concept ‘gedragsmatige verslaving’ 312.34

| F63.81

PERIODIEKE EXPLOSIEVE STOORNIS

Waarschuwing: diagnose van de periodieke explosieve stoornis

159 159 160 161 162

312.33

| F63.1

PYROMANIE

162

312.32

| F63.2

KLEPTOMANIE

163

312.30

| F63.9

NIET-GESPECIFICEERDE STOORNIS IN DE IMPULSBEHEERSING

164

Waarschuwing: het vermijden van gerechtelijk gebruik van de nietgespecificeerde stoornis in de impulsbeheersing

13 Eetstoornissen

164

165

307.1

| F50.00

ANOREXIA NERVOSA

165

307.51

| F50.2

BULIMIA NERVOSA

167

307.51

| F50.8

EETBUISTOORNIS

168

Waarschuwing: eetbuistoornis 307.50

| F50.9

NIET-GESPECIFICEERDE EETSTOORNIS

Waarschuwing: vermijding/beperking-van-voedselinname-stoornis

169 169 169

Inhoud

xv

14 Slaap-waakstoornissen 780.52

| G47.00

INSOMNIASTOORNIS

SL A AP-WA AKSTOORNIS GEBONDEN A AN DE CIRCADIANE RITMIEK

171 171 174

307.45

| G47.21

Uitgestelde-slaapfasetype

174

307.45

| G47.22

Slaapfasevervroegingtype

174

307.45

| G47.23

Onregelmatig-slaap-waakritmetype

174

307.45

| G47.24

Niet-24-uurs-slaap-waakritmetype

174

307.45

| G47.26

Ploegendiensttype

174

307.45

| G47.20

Niet-gespecificeerd type

780.54

| G47.10

HYPERSOMNOLENTIESTOORNIS

780.57

| G47.40

NIET-GESPECIFICEERDE SL A APAPNEU

NON-RAPID EYE MOVEMENT-SL A APGEDRAGSTOORNIS

174 175 176 177

307.46

| F51.3

Slaapwandeltype

177

307.46

| F51.4

Pavor nocturnus-type

177

307.47

| F51.5

NACHTMERRIES

178

327.42

| G47.52

RAPID EYE MOVEMENT-SL A APGEDRAGSTOORNIS

179

SL A AP-WA AKSTOORNIS DOOR EEN MIDDEL

179

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.82

Door alcohol geïnduceerd

179

292.85

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

179

327.01

| G47.01

INSOMNIA DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING) 180

327.14

| G47.14

HYPERSOMNIA DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING) 180

780.52

| G47.00

NIET-GESPECIFICEERDE INSOMNIA

180

780.54

| G47.10

NIET-GESPECIFICEERDE HYPERSOMNIA

180

780.59

| G47.9

NIET-GESPECIFICEERDE SL A AP-WA AKSTOORNIS

180

15 Seksuele en genderproblemen GENDERDYSFORIE

181 182

302.6

| F64.2

Genderdysforie bij kinderen

302.85

| F64.1

Genderdysforie bij adolescenten of volwassenen

182 182

Waarschuwing: genderdysforie

182

SEKSUELE DISFUNCTIES

183

302.71

| F52.0

Seksuele stoornis met verminderd verlangen bij de man

183

302.72

| F52.21

Erectiestoornis

184

302.75

| F52.4

Vroegtijdige ejaculatie

184

302.74

| F52.32

Vertraagde ejaculatie

185

302.72

| F52.22

Seksuele stoornis met verminderd verlangen/seksuele opwindingsstoornis bij de vrouw

186

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

xvi

302.73

| F52.31

Orgasmestoornis bij de vrouw

187

302.76

| F52.6

Genitale-bekkenpijn/penetratiestoornis

188

SEKSUELE DISFUNCTIE DOOR EEN MIDDEL

189

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

291.89

Door alcohol geïnduceerd

189

292.89

Door een ander middel geïnduceerd (vermeld het middel)

189

SEKSUELE DISFUNCTIE DOOR EEN ANDERE SOMATISCHE A ANDOENING (VERMELD DE SOMATISCHE A ANDOENING)

190

608.89

| N50.8

Seksuele stoornis door een andere somatische aandoening met verminderd verlangen bij de man

190

607.84

| N52.9

Erectiestoornis door een andere somatische aandoening

190

625.8

| N94.89

Seksuele stoornis met verminderd verlangen/seksuele opwindingsstoornis door een andere somatische aandoening bij de vrouw

625.0

| N94.1

302.70

| F52.9

190

Genitale-bekkenpijn/penetratiestoornis door een andere somatische aandoening

190

Niet-gespecificeerde seksuele disfunctie

191

PARAFIELE STOORNISSEN

192

302.2

| F65.4

Pedofiele stoornis

192

302.4

| F65.2

Exhibitionistische stoornis

192

302.82

| F65.3

Voyeuristische stoornis

192

302.89

| F65.81

Frotteuristische stoornis

192

302.84

| F65.52

Seksueel sadisme stoornis

192

302.83

| F65.51

Seksueel masochisme stoornis

192

302.81

| F65.0

Fetisjistische stoornis

192

302.3

| F65.1

Transvestitistische stoornis

192

302.9

| G65.9

Niet-gespecificeerde parafiele stoornis

192

16 Stoornissen gerelateerd aan lichamelijke symptomen 300.82

| F45.1

SOMATISCHE SYMPTOOMSTOORNIS

197 197

Waarschuwing: vermijd overdiagnose van de somatische symptoomstoornis van de DSM-5

200

CONVERSIESTOORNIS (FUNCTIONELE NEUROLOGISCHE SYMPTOOMSTOORNIS)

201

300.11

| F44.4

Conversiestoornis met motorische symptomen

201

300.11

| F44.6

Conversiestoornis met sensorische symptomen

201

300.11

| F44.5

Conversiestoornis met convulsies

201

300.11

| F44.7

Conversiestoornis met gemengde symptomen

201

316

| F54

PSYCHISCHE FACTOREN DIE DE SOMATISCHE A ANDOENING BEÏNVLOEDEN

202

300.19

| F68.10

NAGEBOOTSTE STOORNIS

203

Inhoud

xvii

17 Dissociatieve stoornissen

205

Waarschuwing: dissociatieve stoornissen – hype-alarm 300.14

| F44.81

DISSOCIATIEVE IDENTITEITSSTOORNIS (MEERVOUDIGE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNIS)

205 206

Waarschuwing: dissociatieve identiteitsstoornis (meervoudige persoonlijkheidsstoornis) 300.12

| F44.0

DISSOCIATIEVE AMNESIE

Waarschuwing: dissociatieve amnesie

206 208 208

300.6

| F48.1

DEPERSONALISATIESTOORNIS/DEREALISATIESTOORNIS 210

300.15

| F44.9

NIET-GESPECIFICEERDE DISSOCIATIEVE STOORNIS

18 Codes voor aandoeningen die een reden voor zorg kunnen zijn, maar geen psychische stoornis zijn

212

213

UITNODIGING: GEBRUIK DEZE CODES ALSJEBLIEFT VAKER

213

REL ATIEPROBLEMEN

214

V61.20 | Z62.820

Ouder-kindrelatieprobleem

214

V61.10 | Z63.0

Partnerrelatieprobleem

214

V61.8

Relatieprobleem tussen de kinderen

214

Niet-gespecificeerd relatieprobleem

214

| Z62.891

V62.81 | Z63.9

PROBLEMEN IN VERBAND MET MISBRUIK OF VERWA ARLOZING

214

[Voor de ICD-10-CM-codes zie bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes]

BEWEGINGSSTOORNISSEN DOOR EEN GENEESMIDDEL TEWEEGGEBRACHT

214

332.1

| G21.11

Neuroleptisch parkinsonisme

332.1

| G21.19

Parkinsonisme door overige geneesmiddelen teweeggebracht 214

333.92

| G21.0

Maligne neuroleptisch syndroom

214

333.72

| G24.02

Acute dystonie door geneesmiddelen teweeggebracht

214

333.99

| G25.71

Acute acathisie door geneesmiddelen teweeggebracht

214

333.85

| G24.01

Tardieve dyskinesie

214

333.72

| G24.09

Tardieve dystonie

214

333.99

| G25.71

Tardieve acathisie

214

333.1

| G25.1

Houdingstremor teweeggebracht door geneesmiddelen

215

333.90

| G25.9

Niet-gespecificeerde bewegingsstoornis teweeggebracht door geneesmiddelen

ANDERE PROBLEMEN

214

215 215

V15.81 | Z91.19

Niet meewerken aan behandeling

215

V65.2

Simulatie

215

V71.01 | Z72.811

Antisociaal gedrag bij volwassenen

215

V71.02 | Z72.810

Antisociaal gedrag bij een kind of adolescent

215

V62.89 | R41.83

Zwakbegaafdheid

215

780.9

Met de leeftijd samenhangende cognitieve achteruitgang

215

| Z76.5

| R41.82

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

xviii

V62.82 | Z63.4

Rouwreactie

215

V62.3

| Z55.9

Studieprobleem

216

V62.2

| Z56.9

Beroepsprobleem

216

V62.89 | Z65.8

Religieus of spiritueel probleem

216

V62.4

Acculturatieprobleem

216

V62.89 | Z60.0

Levensfaseprobleem

216

995.29

| T43.205

Onthouding van antidepressiva

216

995.20

| T50.905

Overige bijwerkingen van geneesmiddelen

216

| Z60.3

Bijlage Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes*

217

Over de ICD-codering

241

Dankwoord

242

Register van stoornissen gerangschikt op symptomen

243

Over de auteur

253

* De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10-cm-codes is via www.nieuwezijds.nl/downloads ook online te raadplegen (evenals een alternatieve versie waarin de stoornissen alfabetisch geordend zijn). Via deze downloadspagina wordt je ook op de hoogte gehouden van nieuwe ontwikkelingen rond de icd-codering.

1 Hoe dit boek te gebruiken

Dit boek is een beknopte en gebruiksvriendelijke gids voor het accuraat diagnosticeren en coderen. Het bevat: • een of meer screeningsvragen voor elke stoornis (merk op dat niet elke psychische stoornis uit de dsm-5 in dit boek wordt behandeld; ik heb er enkele weggelaten die me niet bruikbaar leken); • duidelijke prototypische beschrijvingen van de psychische stoornissen, en niet zozeer complexe en omslachtige stelsels van criteria die vaak genegeerd worden; • de meest essentiële differentiële diagnoses die bij elke stoornis uitgesloten moeten worden; • diagnostische tips – alles wat ik de afgelopen veertig jaar heb geleerd van mijn patiënten, het superviseren van studenten en het voorbereiden van de dsm-iii, de dsm-iii-r en de dsm-iv; • de benodigde icd-9-cm-codes van elke stoornis, en waar mogelijk de icd-10-cm-codes; • waarschuwingen om diagnostische inflatie en de invloed van diagnostische hypes tegen te gaan; • waarschuwingen tegen twijfelachtige aspecten van de dsm-5.

DOELGROEP Dit boek is bedoeld voor iedereen die belangstelling heeft voor psychiatrische diagnostiek. Beroepsbeoefenaren uit alle disciplines binnen de psychische gezondheidszorg en van alle ervaringsniveaus vinden hier waardevolle tips om hen te helpen bij het bepalen van de juiste diagnoses en codes. Beginnende studenten en stagiaires biedt het een handige,

2

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

maar redelijk uitvoerige inleiding op de belangrijkste wetenswaardigheden rond de psychiatrische diagnostiek. Afstudeerders en clinici in opleiding zullen het een waardevol leerboek vinden. Overbezette huisartsen (die 80 procent van de recepten voor psychiatrische medicijnen uitschrijven)¹ worden geholpen met het stellen van een accurate diagnose in de beperkte tijd die ze met elke patiënt hebben. Door de wol geverfde clinici gaan er misschien vanuit dat ze alles over diagnostiek weten, maar ik heb gemerkt dat dat bij de meesten toch niet het geval is. Ik heb door het schrijven van dit boek veel geleerd en ik denk dat er veel professionals in de psychische gezondheidszorg zijn die ook veel zullen leren door het te lezen. Ten slotte zijn er de patiënten en hun familieleden, die mede dankzij dit boek beter beslagen ten ijs kunnen komen. Patiënten zijn altijd mijn leraren geweest; het is fijn om ook eens wat terug te kunnen doen. Het schrijven van dit boek was een plezierige bezigheid en ik hoop dat alle lezers het ook met veel genoegen zullen gebruiken. Twee opmerkingen over het gebruik van persoonlijke voornaamwoorden. Ten eerste gebruik ik weliswaar ‘je’ veelal om naar ‘de clinicus’ te verwijzen, maar ik versta daar ook patiënten en hun familieleden onder. Ten tweede probeer ik bij mijn verwijzingen naar ‘de patiënt’ altijd af te wisselen tussen de mannelijke en vrouwelijke vorm, behalve in het geval van specifieke diagnoses waarbij de patiënt in nagenoeg alle gevallen een man of vrouw is.

DE STRUCTUUR VAN HET BOEK De volgorde van de psychische stoornissen in dit boek verschilt sterk van die in de dsm-5. De ordening is ruwweg gebaseerd op de frequentie waarin ze voorkomen in de gemiddelde klinische praktijk en op de belangstelling die clinici en studenten er voor zullen hebben. Daardoor komt de aandacht te liggen op de belangrijkste bomen in het enorme en dichte woud aan psychische stoornissen in de dsm en ligt de nadruk op de interessantste en meest pregnante problemen rond de differentiële diagnose. Een mooie bijkomstigheid is dat het boek de lezer dankzij die structuur meer uitnodigt om van begin tot het eind door te lezen, en niet slechts een droog theorieboek is. De inhoudsopgave geeft de pagina’s waarop elke psychische stoornis wordt behandeld, samen met de bijbehorende icd-cm-codes.

1

Hoe dit boek te gebruiken

3

Elke stoornis vertelt zijn eigen verhaal en vormt een illustratie van de geweldige verscheidenheid aan menselijke gedragingen bij ziekte en gezondheid. Elk hoofdstuk begint met een lijst van de stoornissen die erin aan de orde komen. Binnen de hoofdstukken wordt bij elke stoornis die wordt besproken steeds de icd-9-cm-code gegeven (en waar mogelijk ook de icd-10-cm-code). De icd-9-cm-code staat steeds in een grijs veld, gevolgd door een verticale streep (|), de icd-10-cm-code staat steeds na die streep, zwart op wit. Alle landen hebben in een internationaal verdrag vastgelegd dat ze de International Classification of Diseases (icd) zullen hanteren. De dsm-iv, de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, bevatte nog uitsluitend icd-9-cm-codes, maar de dsm-5 bevat zowel icd-9-cm als icd-10-cm-codes [Dit gold ook al voor de Nederlandstalige Beknopte handleiding bij de Diagnostische Criteria van de dsm-iv (Swets, 1995)]. Omdat de icd-10-cm-codering veel ingewikkelder is dan die van icd-9-cm, vind je in de inhoud niet bij elke stoornis de icd-10-cm-code, teneinde dit boek beknopt en gebruikersvriendelijk te houden. De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10cm-codes (p. 217) geeft meer icd-10-codes en in Over de icd-codering (p. 241) vind je links naar diverse vergelijkings- en conversiewebsites. Diagnostisch prototype versus criteria van een diagnose

Elke beschrijving van een psychische stoornis begint met een screeningsvraag en een korte prototypische omschrijving. De dsm-5 is deels zo’n dik boek geworden omdat het reeksen zeer gedetailleerde diagnostische criteria bevat die elke diagnose definiëren. De introductie van deze werkwijze met de publicatie van de dsm-iii in 1980 was een grote stap voorwaarts in de geschiedenis van de psychiatrie omdat de zorgvuldige toepassing van criteria (in het bijzonder bij onderzoek en in een gerechtelijke context) de betrouwbaarheid sterk kan vergroten. Zonder criteria zou psychiatrisch onderzoek onmogelijk zijn en zou ons onderzoeksgebied zijn geloofwaardigheid verliezen. Maar er zit een addertje onder het gras: het is zo lastig werken met reeksen criteria dat de meeste clinici ze domweg niet gebruiken. Velen van hen zeggen dat ze de criteria wel in hun hoofd hebben zitten, maar ik weet dat dat niet mogelijk is. Er zijn zoveel criteria voor zoveel stoornissen dat je ze onmogelijk kunt onthouden. Ik heb veel ervaren en ogenschijnlijk heel deskundige diagnostici aan een toets onderworpen en bekeken of ze

4

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

de specifieke items van de verschillende criteriareeksen paraat hadden. Meestal was dat niet het geval en vaak zijn ze er heel slecht in. Gegeven de grilligheid van het geheugen zou het beter zijn als ze de relevante onderdelen van de dsm zouden opzoeken voor ze een diagnose stellen of als ze een dsm-checklist zouden gebruiken. De meeste clinici doen echter geen van beide. Daarom doe ik het in dit boek anders. Ik geef geen diagnostische criteria die mensen toch niet onthouden, maar geef een prototypische beschrijving van elke diagnose die de essentie ervan weergeeft, hopelijk op een wijze die gemakkelijk te onthouden is. Deze ‘prototypische methode’ is handig en handzaam, en bovendien de werkwijze die de meeste clinici toch al toepassen.² Maar ze heeft ook duidelijke beperkingen. Een nauwkeuriger diagnose (waarbij gebruikgemaakt wordt van expliciete en gedetailleerde diagnostische criteria en misschien ook een semigestructureerd interview) verdient natuurlijk de voorkeur in situaties waarin er meer tijd beschikbaar is en betrouwbaarheid van het grootste belang is – bijvoorbeeld bij onderzoek, in een gerechtelijke procedure, in keuringsonderzoek, in gevallen waarin de diagnose onduidelijk is of als behandeling op basis van een eerdere diagnose niets heeft opgeleverd.³ Differentiële diagnose en diagnostische tips

Na elke prototypische beschrijving volgt een uitgebreide differentiële diagnose, die een overzicht geeft van de aandoeningen die uitgesloten moeten worden. Dan volgen diagnostische tips die specifiek zijn voor elke diagnose. Als de differentiële diagnose moeilijk is, kun je de meest waarschijnlijke kandidaten die het best lijken te passen bij je patiënt met elkaar vergelijken. Als je niet over voldoende informatie beschikt om een keuze te kunnen maken of als geen van de kandidaten goed past, is het geen probleem om de voorlopige omschrijving ‘niet-gespecificeerd’ te gebruiken (zie beneden). Van ICD-9-CM-codes naar ICD-10-CM-codes en Over de ICD-codering

De bijlage Van icd-9-cm-codes naar icd-10-cm-codes (p. 217) helpt je op een gemakkelijke manier snel icd-9-cm-codes om te zetten in icd10-cm-codes en geeft waar nodig bijzonderheden over de icd-10-cm-

1

Hoe dit boek te gebruiken

5

codes. In Over de icd-codering (p. 241) vind je de internetadressen van diverse vergelijkings- en conversiewebsites, en een mogelijkheid om op de hoogte te blijven van de nieuwste ontwikkelingen. Register van stoornissen op basis van symptomen

Het Register van stoornissen op basis van symptomen maakt het mogelijk om te bepalen welke psychische stoornis je moet overwegen bij elk symptoom van de patiënt. Je kunt dit register gebruiken als je er zeker van wilt zijn dat je geen enkele mogelijkheid mist.

BEPERKEN VAN DIAGNOSTISCHE INFLATIE EN HET VERMIJDEN VAN HYPES Retrospectieve epidemiologische onderzoeken melden dat 20 procent van de algemene bevolking voldoet aan een gangbare psychiatrische stoornis en dat dat levenslang voor 50 procent geldt.⁴ Prospectieve epidemiologische onderzoeken verdubbelen deze cijfers en suggereren dat psychische stoornissen nagenoeg alomtegenwoordig zijn.⁵,⁶ Gedurende de afgelopen twintig jaar is er sprake geweest van drie onverwachte hypes op ons vakgebied, die gedeeltelijk zijn veroorzaakt door de dsmiv: een toename met een factor twintig van het aantal gevallen van de autismespectrumstoornis,⁷ een verdriedubbeling van de aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (adhd)⁸ en een verdubbeling van het aantal bipolaire stoornissen.⁹ De gevaarlijkste hype is een toename met een factor veertig van het aantal gevallen van bipolaire stoornissen onder kinderen,¹⁰ die werd bevorderd, niet door de dsm-iv, maar door roekeloze en misleidende marketing van de farmaceutische industrie. 20 procent van de bevolking van de vs¹¹ slikt een psychotroop middel; 7 procent is er aan verslaafd en overdoses met legale middelen veroorzaken tegenwoordig meer bezoeken aan de afdeling spoedeisende hulp dan overdoses met illegale middelen.¹²,¹³ Ik denk niet dat er sprake is van een echte epidemische toename van psychische stoornissen, maar dat we wel een epidemie aan onzorgvuldige diagnoses en wat al te gemakzuchtige voorschrijfgewoonten zien. Heel kleine veranderingen in de interpretatie van de definitie van stoornissen en in de toepassing van de diagnostische criteria kunnen leiden tot enorme veranderingen in het aantal gemelde gevallen van stoornis-

6

p s yc hi a t r is c he di agno s t iek

sen en in het gebruik van medicijnen. Een van de doelstellingen van dit boek is het corrigeren van diagnostische inflatie en het inperken of voorkomen van hypes. Waar dat op zijn plaats is, zal ik waarschuwingen en aanbevelingen geven met betrekking tot de wijze waarop vermeden kan worden dat al te onnauwkeurige diagnoses tot overdiagnose leiden. Een verstandige clinicus is altijd behoedzaam, hij verzet zich tegen hypes en laat zich er niet door meeslepen. Als iedereen ineens de diagnose van de dag blijkt te hebben, dan zullen de meesten van hen die waarschijnlijk niet hebben.

PROBLEMEN MET DE DSM-5 De dsm-5 heeft te kampen met de ongelukkige combinatie van onrealistische en nogal opgeblazen ambities, en een onzorgvuldige methodologie.¹⁴ De optimistische gedachte was een paradigmatische vooruitgang in de psychiatrie te realiseren; het trieste resultaat is een handleiding die niet veilig is en wetenschappelijk ook niet goed onderbouwd.¹⁵ Een voorbeeld: er worden drie nieuwe stoornissen geïntroduceerd die zich op de vage grens met normaal gedrag bevinden: eetbuistoornis (Binge-Eating Disorder; bed), milde neurocognitieve stoornis (Mild Neurocognitive Disorder; mnd) en de disruptieve stemmingsdysregulatiestoornis (Disruptive Mood Dysregulation Disorder; dmdd). Als deze diagnoses niet terughoudend worden gebruikt, zullen miljoenen in essentie normale mensen ten onrechte zo’n etiket opgeplakt krijgen, worden onderworpen aan een in potentie schadelijke behandeling en een onnodig stigma krijgen. De dsm-5 heeft ook de eisen voor de diagnose van bestaande stoornissen verlaagd. Zo zijn bijvoorbeeld twee weken van normaal verdriet een depressieve stoornis geworden. De criteria voor adhd bij volwassenen zijn minder strikt geworden, waardoor deze aandoening gemakkelijk verward kan worden met normale afleidbaarheid en de diagnose misbruik van voorgeschreven stimulerende middelen vergemakkelijkt omwille van prestatieverbetering of recreatief gebruik. De dsm-5 heeft vroeg misbruik van een middel en afhankelijkheid van een middel in het laatste stadium (verslaving) in elkaar geschoven, waardoor de grote verschillen in verloop en behandelingsbehoeften door elkaar lopen, en er onnodige stigma’s worden gecreëerd.¹⁶

1

Hoe dit boek te gebruiken

7

Geen van deze veranderingen was gebaseerd op een stevig wetenschappelijk fundament; geen ervan is afdoende getoetst; van geen ervan is aangetoond dat ze gerelateerd zijn aan een effectieve behandeling; en ze leiden allemaal tot ernstig verkeerd gebruik. Zo is bijvoorbeeld de disruptieve stemmingsdysregulatiestoornis in de dsm-5 opgenomen, ook al is deze slechts door één onderzoeksgroep onderzocht, gedurende niet meer dan zes jaar. Een verzoek van 51 ggz-verenigingen waarin stond dat de veranderingen van de dsm-5 door onafhankelijke deskundigen moeten worden onderworpen aan evidence-based onderzoek, is zonder enige uitleg verworpen.¹⁷ De dsm-5 heeft daarmee de sluisdeur naar een diagnostische inflatie en buitensporig medicijngebruik wijd opengezet. Waarschuwingskaders Ik adviseer om voorzichtig te zijn met de veranderingen die door de DSM5 zijn geïntroduceerd en diagnostische inflatie aanmoedigen. Om clinici te helpen met het vermijden van een dergelijke inflatie, heb ik binnen relevante paragrafen waarschuwingskaders met problematische DSM-5-stoornissen opgenomen. In die kaders leg ik uit waarom ik denk dat deze specifieke diagnoses alleen bij uitzondering gebruikt mogen worden, als ze al gebruikt moeten worden. Waarschuwingskaders volgen ook na de prototypische beschrijvingen van diagnoses van de stoornissen die het snelst verkeerd gediagnosticeerd zullen worden als de verlaagde DSM5-drempels gehanteerd worden.

Bedenk dat niet alle symptomen en problemen in het leven veroorzaakt worden door psychische stoornissen en dat ten onrechte gestelde diagnoses extreem schadelijk kunnen zijn voor de betrokkene. In urgente situaties is het altijd veel veiliger en accurater om te onderdiagnosticeren dan om te overdiagnosticeren. Het is een kleine moeite om een diagnose toe te voegen als later blijkt dat die op zijn plaats is. Zodra er echter een verkeerde diagnose is gesteld, gaat die een eigen leven leiden en is het erg moeilijk om deze ongedaan te maken. In de rest van dit hoofdstuk geef ik clinici een aantal praktische richtlijnen om tot een accurate diagnose te komen.