Paddenstoelennieuwsbrief Nummer januari 2014

Paddenstoelennieuwsbrief Nummer 16 19 januari 2014

waarn Voorwoord Beste paddenstoelenvrienden, De nieuwjaarsdag van de NMV is net een weekje achter de rug. Het was weer een zeer informatieve en gezellige bijeenkomst. Ik heb het idee dat het elk jaar weer drukker wordt. Nadat er 5 jaar aan gewerkt is, is eindelijk de nieuwe standaardlijst verschenen. Dit is niet alleen een namenlijst, maar ook de basis van de mycologie de komende jaren. Een magnifiek werk waarvoor de auteurs (Eef en Ad) alle lof verdienen. Melchior van Tweel (redactie)

De nieuwe standaardlijst is verschenen! Op 11 januari is in Wageningen de nieuwe standaardlijst gepresenteerd. Het 287 pagina's dikke boek kan worden besteld via de bestelpagina van de NMV (zie onder). In de nieuwe standaardlijst zijn 5315 paddenstoelen en slijmzwammen opgenomen. In totaal omvat de lijst 8534 taxa. De lijst is ten opzichte van de standaardlijst in het “Overzicht van de paddestoelen in Nederland” uitgebreid met o.a. roesten en meeldauwen. In de loop van januari kan de standaardlijst ook online worden geraadpleegd op www.verspreidingsatlas.nl. In de nieuwe standaardlijst zijn de hoofdgroepen uit het 'Overzicht van de paddestoelen in Nederland' vervangen door morfologisch taxonomische groepen. Er zijn ook nieuwe validatiecriteria opgesteld, die in de toekomst geautomatiseerde validatie mogelijk moeten maken. Er wordt met ingang van 2014 op deze criteria gecontroleerd. Bestel het boek op http://www.mycologen.nl/NMV_publicaties.html

Gebruik van het invoerprogramma Spot Dit jaar zullen we stoppen met Spot. Spot wordt daarom niet aangepast aan de nieuwe standaardlijst. U kunt Spot nog wel blijven gebruiken en uw waarnemingen met de oude namen blijven invoeren. Soorten die ná augustus 2008 nieuw zijn gevonden in ons land, kunnen echter niet worden ingevoerd in Spot. Waarnemingen van deze soorten zijn straks in te voeren in een nieuw digitaal formulier, waaraan op dit moment wordt gewerkt. Dit invoerformulier zal nog voor de zomer Spot gaan vervangen. Vanaf dat moment vragen we iedereen Spot ook niet meer te gebruiken. Bron: www.mycologen.nl

Vanaf januari 2014 gelden nieuwe validatiecriteria voor waarnemingen In de nieuwe standaardlijst hebben veel soorten validatiecodes gekregen: het 'MCF'systeem. De codes geven aan dat een soort bewaard (C), microscopisch gecontroleerd (M) en/of gefotografeerd (F) moet worden. In hoofdstuk 5 van de standaardlijst en op de website van de NMV worden deze criteria nader toegelicht. Soorten die opgegeven worden, zonder dat aan de validatiecriteria is voldaan, kunnen geweigerd worden. Lees meer op: http://www.paddestoelenkartering.nl/index.htm

Pleophragmia ontariensis nieuw voor Nederland op rundermest Joop van der Lee heeft wederom een nieuwe soort gevonden, nu op rundermest uit Rockanje. Blijkbaar is de vegetatie in duingebieden ideaal voor bijzondere soorten. Het betreft hier Pleophragmia ontariensis, een soort die naar alle waarschijnlijkheid nog niet in Europa is gevonden. Een verwante soort, P. leporum, die al wel bekend was. Het verschil tussen de twee soorten is met name de sporengrootte. De sporen bij P. ontariensis zijn langer. De specifieke vorm van de sporen lijkt op Pleospora. De soort is alleen in 1960 gevonden door prof. N. Lundqvist in het zuiden van Zweden De waarneming is terug te vinden op http://waarneming.nl/waarneming/view/80866444 en http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?topic=261183.msg1543993#msg1543993

Papegaaizwammetje is soort van het jaar 2014 Het Papegaaizwammetje is tot soort van het jaar gekozen, omdat het een kensoort is van voedselarme gras- en hooilanden. Deze terreintypen worden zeldzamer in ons land. Deels komt dit door vermesting (stikstofdepositie), maar ook omdat het onderhoud van deze terreinen duur is. Agrarisch gebruik van gras- en hooiland vereist juist een flinke stikstofgift, omdat het anders te weinig gras opbrengt: de boer kan dankzij de stikstofgift vaker maaien. Wasplaten, zoals Papegaaizwammetjes, zal men dus in agrarisch beheerd gebied niet aantreffen. Eerder moet men zoeken in extensief beheerd weidegebied, dat bijvoorbeeld in beheer is van biologische boeren, in beschermde natuurgebieden, grazige plekken in het bos of heide, in duingraslanden, op dijkjes en in wegbermen. Maar om het terrein voedselarm te houden moet worden gemaaid, waarna het maaisel wordt afgevoerd ("verschralingsbeheer"). En dit is dus duur. Steeds vaker wordt vee ingezet om gebieden te begrazen. Hoewel het gras dan kort blijft, wordt door het grazende vee mest achtergelaten en als het aantal dieren niet extreem laag gehouden wordt, betekent dit dus toch een langzame verrijking! Het Papegaaizwammetje staat daarom samen met vele andere graslandsoorten op de Rode Lijst. Hoe herken je het Papegaaizwammetje? Het Papegaaizwammetje is een glanzend, bij vocht sterk slijmerig paddenstoeltje dat heel uiteenlopend van kleur kan zijn: van geel tot groen of warmbruin, maar altijd met een gestreepte hoedrand. Van belang is dat de steeltop altijd groen is (ook bij bruine exemplaren!). Je moet dus bij twijfel altijd een paddenstoeltje plukken om dit te kunnen zien! Bij moleculair onderzoek is recent vastgesteld dat er nog twee andere "Papegaaizwammetjes" zijn, maar deze twee soorten hebben géén groene steeltop. Als u een vondst van Papegaaizwammetjes wilt doorgeven kunt u een foto van de waarneming sturen naar [email protected]. De foto geldt als bewijs. Essentieel is ook dat wij weten wáár u ze heeft gevonden. Wilt u alstublieft de terreinnaam vermelden als u die weet? Een opgave van het kilometerhok is daarnaast extra handig. Lees meer op www.mycologen.nl – Onder actueel Tekst en foto: Aldert Gutter

\ Lampen en objectieven voor Olympus-microscopen beschikbaar •

• •

Voor bezitters van een Olympus E microscoop (ook wel kattenrug genoemd) met de aparte Köhlerse verlichtingseenheid zijn nog een aantal reservelampjes gratis beschikbaar. Het gaat om het type 6-8V 8A TB-1. Mocht een van de objectieven ( 4x, 10x, 40x en 100x) voor dit type microscoop ontbreken of defect zijn, neem dan ook contact op. Voor de Olympus CH-2 of BH-2 zijn nog 4x, 10x en 40x objectieven beschikbaar. De Olympus BHA , BHB en IMT microscopen waren voorzien van speciale insteeklampjes LS15 of LS30. Daarvan zijn ook nog enkele exemplaren te krijgen.

Voor vragen en informatie neem contact op met Johan Steketee E-mail: [email protected]

Stoel van mycelium Twee ontwerpers hebben in samenwerking met Mushroom Research Group van de Wageningen University van mycelium een stoel gemaakt met een 3D-printer. Er groeien daadwerkelijk paddenstoelen uit. Een bijzonder staaltje kunst dat raakt aan de mycologie. Behalve een stoel maken deze ontwerpers ook kleding van mycelium. Meer informatie op http://www.mediamatic.net/361225/en/printing-livingfurniture-and-wearing-dead-micro en http://wageningenur.nl/nl/nieuws/Paddenstoelenstoel.htm Foto: Studio Eric Klarenbeek

Zeer zeldzame aardsterren in Noord-Hollands duinreservaat In het Noord-Hollands duinreservaat zijn de zeer zeldzame Viltige aardster en Grote vierslippige aardster gevonden. Ze zijn beide landelijk maar van enkele groeiplaatsen bekend. De laatste tijd zijn op deze plek veel verschillende aardsterren waargenomen. Lees meer op http://www.natuurbericht.nl/?id=12070&Eid=1098 Tekst en foto: Luc Knijnsberg, Boswachter PWN

En de moleculaire hakbijl, zij hakte voort… Zonder meer mag gezegd worden dat de belangrijkste nieuwe inzichten die we de voorbije decennia over paddenstoelen opdeden enkel tot stand gekomen zijn dankzij moleculair onderzoek. Moleculaire technieken leidden ons naar het bestaan van ongekende soorten, legden verrassende verwantschappen tussen soorten of families bloot en leerden ons veel over de leefwijze van zwammen. Interessant voor wetenschappers, maar wat heeft een doordeweekse liefhebber als u en ik daar allemaal aan? Als gevolg van de revolutionaire ontwikkelingen in moleculair onderzoek kregen we drastisch veranderde inzichten in de indeling van het zwammenrijk. Hoewel we al sinds de tijd van Linnaeus proberen om paddenstoelen zo goed mogelijk te rangschikken op basis van hun kenmerken, blijken die kenmerken helemaal niet noodzakelijk natuurlijke verwantschappen te reflecteren. Neem bijvoorbeeld de buikzwammen, waartoe klassiek alle soorten werden gerekend waarvan sporenpoeder inwendig, dus in de vruchtlichamen rijpt, zoals bij bovisten, stuifzwammen, aardsterren, nestzwammetjes, etc. Moleculair onderzoek heeft uitgewezen dat de evolutie naar ‘buikzwamachtige’ vruchtlichamen meerdere malen gebeurd is in de loop der tijden, zodat totaal niet verwante soorten toch min of meer gelijkende vruchtlichamen hebben. Lees meer op: http://www.natuurbericht.be/?id=12072&Eid=8014, onder andere over Parelstuifzwam, Oranjegeel trechtertje, Groene schelpzwam, Satijnvezelkoppen, Fluweelpootjes, Krulzomen en Elfenschermpjes. Tekst: Wim Veraghtert, Natuurpunt Studie

Paddenstoelen in het natuurbeheer Dit rapport is geschreven voor natuurbeheerders, beleidmakers en mycologen. Het biedt handvatten en adviezen waardoor een beter en gerichter natuurbeheer met aandacht voor paddenstoelen kan ontstaan. Dit is in het belang van het gehele ecosysteem. Onmisbaar voor zowel beheerders als inventariseerders! Wim A. Ozinga, Eef Arnolds, Peter-Jan Keizer & Thomas W. Kuyper (2013) Deel 1: Ecologie, knelpunten en kennislacunes Deel 2: Mycoflora per natuurtype Het rapport was te koop tijdens de nieuwsjaarsdag en is nu te downloaden via de website van de NMV: www.mycologen.nl – Onder actueel.

Verbeterde index voor “Niet zomaar een bos ....!!!!” Nadat het boek “Niet zomaar een bos … !!” ongeveer een jaar geleden door de werkgroep "Coalescens" is uitgebracht wordt er goed gebruik van gemaakt, gelet op de veelvuldige verwijzingen in artikelen in Coolia. Wel is gebleken dat de opgenomen index bij het gebruik niet zo handig is. Coalescens is vrij snel nadat dit signaal kwam begonnen aan het samenstellen van een sterk verbeterde index en een errata-lijst. In de nieuwe index zijn de volgende verbeteringen opgenomen: • Lijst met wetenschappelijke en Nederlandse namen naast elkaar, alfabetisch op wetenschappelijke en op Nederlandse namen gesorteerd. • Verwijzing naar alle pagina's waarop een organisme wordt genoemd. • Verwijzing naar pagina's met illustratie en beschrijving. • Kolom met NMV-code. • Kolom met substraten waarop een paddenstoel is gevonden. • Afzonderlijke substratenlijst op alfabetische volgorde Tijdens de Nieuwjaarsbijeenkomst heeft de werkgroep Coalescens van veel aanwezigen enthousiaste reacties op hun boek gekregen en vernomen dat het stimulerend werkt. Het boek heeft er zeker aan bijgedragen dat het "kleine spul" steeds meer aandacht krijgt. Met de verbeterde index is de inhoud beter toegankelijker en handzamer geworden, ook in combinatie met de nieuwe Standaardlijst, waarin veelvuldig naar "Niet zomaar een bos ....!!!!" wordt verwezen. De verbeterde index en errata-lijst zijn te bestellen door een e-mail te sturen naar [email protected]. Per e-mail worden de bestanden dan gratis toegezonden. Er zijn nog enkele tientallen exemplaren van het boek "Niet zomaar een bos ....!!!!" beschikbaar. Het boek kost € 39,95 en kan via hetzelfde e-mailadres worden besteld of via de website van de NMV: http://www.mycologen.nl/NMV_publicaties.html Tekst: Leon Raaijmakers

Parasiterende Blistum ovalisporum in Twente Een oude verzameling vondsten, zorgvuldig bewaard in boterkuipjes moest nodig eens worden opgeruimd. Daar zaten diverse soorten slijmzwammen bij die ik al lang bewaarde om hun ontwikkeling en het afrijpen met de sporen te kunnen volgen. Eén soort leek wit beschimmeld en dat trok de aandacht want ik meende daarop Blistum tomentosum te zien groeien. Gelukkig is het nog op tijd om dit te onderzoeken. Marian Jagers wees me op de huidige stand van zaken. De taxonomie krijgt momenteel nog updates waaronder de DNA codering. Bij het microscopisch onderzoek zijn dit keer ovale sporen te zien van een reeds beschreven "variant", Blistum ovalisporum. Hij overwoekert de slijmzwam Trichia varia, het Fopdraadwatje dat bijna onherkenbaar is. Het is logisch dat deze zeer kleine soorten zelden gezien worden omdat het "gewoon schimmel" lijkt! Hun unieke schoonheid zie je pas bij een forse optische vergroting. Tekst en foto: Gerben Winkel Bron: http://waarnemingen.paddestoelenkartering.nl/

Fluweelzaagplaat op landgoed Gunterstein te Breukelen Langs een mooi wandelpad op landgoed Gunterstein te Breukelen ligt veel populierenhout. Ik besloot 5 januari daar eens een kijkje te gaan nemen om te zien of er op dit dode hout wellicht nog leuke houtpaddenstoelen zouden staan. Ik ontdekte onderaan een oude liggende stam mooie roodbruine paddenstoelen die dakpansgewijs boven elkaar groeiden. Aan de basis waren ze flink harig en aan de onderzijde hadden ze gezaagde lamellen. De kleine gestekelde sporen en gloeocystidia passen bij het geslacht Lentinellus. Bepalend om welke soort het gaat moet men hiervoor de structuur van de hoedhuid bestuderen, zo kunnen we L. ursinus van L. vulpinus onderscheiden, twee soorten uit dit geslacht die erg veel op elkaar lijken. Dit staat goed beschreven in 'Funga Nordica'. In de nieuwe standaardlijst 2013 heeft deze extreem zeldzame paddenstoel nu ook een Nederlandse naam: de Fluweelzaagplaat. In de verspreidingsatlas staat maar één stip, maar hij is ook al een keer in “De Brand” bij Tilburg gevonden. Tekst en Foto: Marjon van der Vegte. Bron: http://waarnemingen.paddestoelenkartering.nl/

Colofon Dit is de digitale nieuwsbrief van de Nederlandse Mycologische Vereniging. De nieuwsbrief heeft een onregelmatige verschijning, afhankelijk van het seizoen, de aangeleverde stukken en de urgentie van het nieuws. De redactie is in handen van Melchior van Tweel en is te bereiken via het e-mailadres: [email protected]. Oude nieuwbrieven zijn te vinden op http://www.allesoverpaddenstoelen.nl/nieuwsbrief/. De nieuwsbrief vormt een aanvulling op de websites en Coolia en richt zich vooral op actuele zaken die de mycologie aangaan. Hoewel de nieuwsbrief zich in eerste instantie richt op mensen die al thuis zijn in de wereld van de mycologie (bijvoorveeld de leden van de NMV en KVMV), staat deze natuurlijk ook open voor alle andere mensen die "iets hebben" met paddenstoelen, zoals paddenstoelwerkgroepen van IVN en KNNV, kinderen, studenten, natuurgidsen en docenten. De berichten zullen een laagdrempelig karakter hebben, maar ook wel met een wetenschappelijk tintje. De Nederlandse Mycologische Vereniging (NMV), opgericht in 1908, heeft als doel de beoefening van de mycologie in ruime zin te bevorderen. In voor- en najaar worden wekelijks excursie georganiseerd, verder worden er werkweken gehouden en in de winter verscheidene landelijke bijeenkomsten. Tevens is de NMV actief in de natuurbescherming waar het paddenstoelen betreft. De contributie voor de NMV bedraagt € 25 voor gewone leden (€ 30,- indien adres in het buitenland) en € 12,50 voor huisgenootleden (krijgen geen Coolia). Lidmaatschap voor het leven bedraagt € 425,-, voor huisgenootleden € 212,50. Informatie is verkrijgbaar via [email protected]. Nieuwe leden, opzeggingen en adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven op [email protected]. Lid worden van de NMV kan op http://www.mycologen.nl, klik vervolgens op “Info/contact” (rechtsboven) en “lid worden” (links). Voor meer informatie over de NMV wordt verwezen naar de websites: www.mycologen.nl - www.allesoverpaddenstoelen.nl www.paddestoelenkartering.nl - http://nem.paddestoelenkartering.nl/ - www.verspreidingsatlas.nl De nieuwsbrief is vóór en dóór mycologen en andere paddenstoelenliefhebbers. Het is voor de redactie niet mogelijk de hele nieuwsbrief zelf te vullen. Daar hebben we jouw hulp bij nodig. Wil je een onderwerp aandragen? Stuur het toe aan de redactie. Welke onderwerpen kunnen aan bod komen? Alles kan in aanmerking komen, mits het een relatie heeft met de mycologie (in brede zin van het woord): nieuwsberichten, nieuwe soorten, oproepen, bijzondere vondsten, rariteiten, mysteriesoorten, nieuwe literatuur, rapporten, nieuws van werkgroepen, excursies, cursussen, vragen voor controles, literatuurvragen, vraag en aanbod, microscopie, websites, tips, veldkenmerken, determinatiesleutels, etc. Er zijn maar twee onderwerpen waar enige terughoudenheid aan de orde is: • Plukken en eten van paddenstoelen (inclusief recepten). Over het plukken van paddenstoelen heeft de NMV een genuanceerd standpunt, waarbij met name grootschalige pluk moet worden voorkomen. Verder wordt verwezen naar het plukstandpunt van de NMV. Deze is te vinden op http://www.mycologen.nl en klik dan op “NMV plukstandpunt” (links). • Voor het determineren van paddenstoelen aan de hand van alleen foto’s wordt verwezen naar het forum van Waarneming.nl en Telmee.nl: http://forum.waarneming.nl/smf/index.php?board=73.0 Op dit forum zijn daarvoor alle mogelijkheden. Alleen determinaties met beschrijving en/of microscopische foto’s, waar je echt niet uitkomt, kunnen eventueel in de nieuwsbrief worden geplaatst. In de nieuwsbrief zijn diverse links aangegeven naar websites. Mochten een directe link het niet doen, kopieer dan de volledige link naar je webbrowser. Omdat voor afbeeldingen veelal auteursrechten gelden, is voor alle afbeeldingen in deze nieuwsbrief, die niet al eerder door de eigenaren voor publicatie aan de Nederlandse Mycologische Vereniging ter beschikking werden gesteld, zo goed als mogelijk nagegaan wie de eigenaren zijn, waarna toestemming is verkregen voor het gebruik. Mocht u desondanks materiaal aantreffen, waarvan u meent dat dit niet had mogen worden gebruikt, stelt u ons hiervan dan a.u.b. in kennis, zodat eventuele gebruiksvoorwaarden kunnen worden geregeld of het materiaal kan worden verwijderd. U kunt een e-mail sturen naar [email protected]. Als je andere mycologen of paddenstoelliefhebbers kent die deze nieuwsbrief nog niet krijgen, stuur deze dan gerust door. Als je de nieuwsbrief direct wilt krijgen, geef je e-mailadres dan door aan de redactie. Je hebt deze nieuwsbrief gekregen omdat je in de verzendlijst staat. Mocht je geen belangstelling meer hebben, laat dat dan weten aan de redactie.