Achterwerk op de orgelbank
Orgels: niet alleen voor mannen in natte regenjassen... n rkerk ging ee te es W e d in ouwdienst aar op Tijdens een tr rop besloot de organist m Daa rzonnen mobieltje af. n (een zelf ve re se vi ro p im e te dit melodietj ). en stuk te spel
op het orgel f ook even spelen Gesineke wilde zel hártstikke t he d von Ze . Kerk in de Hooglandse leuk.
Veel organisten spelen al van jongs af aan. Hoe dat komt, en of het ook iets voor jou is, kun je hieronder lezen. Gesineke Veerman praat met twee jonge organisten en ze heeft grappige en bijzondere weetjes op een rijtje gezet. Ook is ze DOOR een orgel gelopen! Misschien wil jij dat ook wel. Lees verder als je wilt weten hoe een orgel werkt en… hoe je zelf een soort orgel maakt!
57 57
g
Vraa
er of ag hog
lager
rd e winte d u o k een n. rgel op erdag? o n e ighede e d m n t o a k z t n s e i om Kl rm een wa e weers d p o t n h c a a d onge er. elfde, z t e a) Hog r. h e altijd b) Lag rgel klinkt o c) Een
Het langste orgelconcert ooit duurt 639 jaar. Dit stuk van John Cage begon in 2000 en zal zijn afgelopen in 2639.
Zelf doen: flessenorgel Maak zelf een orgel van flessen die je vult met water. Met veel water maak je een korte ‘pijp’ (hoge toon), met weinig water een lange (lage toon).
In Kroatië wordt een orgel bespeeld door de zee…! http://news.nationalgeographic.com/ news/2007/11/071106-organ-video-ap.html
En dan iets triests dat tegelijk heel mooi is: Tijdens een orgelconcert in de Notre Dame op 2 juni 1936 bleef het orgel minutenlang hangen op een pedaaltoon. De beroemde componist Louis Vierne bleek tijdens het spelen overleden te zijn.
Inspiratie nodig? Bekijk op YouTube: ‘Michel Lauziere playing Mozart with rollerblades and 284 bottles’
Het juiste antwoord is b, het orgel klinkt in koude omstandighed en lager dan in warme lucht. Geluid is een trilling van de lucht. Hoe zwaarder de lucht is, hoe moeilijker hij trilt. Op een koude dag is de lucht zwaarder dan op een warme dag
58 58
Jonge organisten
Naar jonge organisten
hoefde Gesineke niet ve r te zoeken. Haar broer vriendin Dorien zijn tw Frits en zijn ee talenten met hart vo or hun instrument.
Frits op het Robustelli-
orgel in Helmond
Dorien op het Schnitg er-orgel in Hamburg Wanneer begon je met orgel spelen? in de Westerkerk. Of Frits: Thuis hadden we toen ik mocht meespele een elektronisch orgel, n Waar moet je op letten in een concert in het Orge daar speelde mijn broer als je orgel wilt leren lpark (www.orgelpark. iedere dag op. Ik kroop sp elen? Moet je bijvoorbe nl) met allerlei beroem ook vaak op de orgelbank eld thuis een orgel de mensen. Ook heel mo . Toen ik een jaar oi hebben? vind ik het als ik sam of tien was, ging ik op en met Frits iets improorgelles bij mijn neef, Frits: Je moet het leuk viseer of speel. Ik weet Joost. vinden om muziek te het niet eigenlijk... Er ma ke n, ma zij ar n da zov t geldt voor ieder instru eel leuke momenten. Dorien: Toen ik een jaa ment. r of vijf was, werd ik Je hoeft thuis helemaa door mijn ouders naar l geen orgel te hebben, pianoles gestuurd, omda dat heb ik ook niet. En t Zijn er ook dingen nie mijn vader dat een mo vooral niet stunten met t leuk aan het orgel? oi instrument vond. Een vuu rwerk hè.. Frits: Meestal speel je paar jaar later ging ik in je eentje, ergens hoog ook zingen in onze Dorien: Je moet een go boven de mensen. Aan de Jeugdcantorij. Toen de ede leraar hebben, dat andere kant is dat ook dirigent mij een keer lij kt mij het belangrijks fijn, omdat je helemaa piano hoorde spelen, vro t. Je hoeft thuis inderl zelf kunt beslissen wa eg hij of ik niet eens he t da ad t ge en je org do et. el te hebben, maar als je orgel wou proberen. Da ergens t leek me wel wat en du kunt oefenen is dat wel s Dorien: Het nadeel van heb ik vanaf mijn tiend handig. het orgel is dat het e orgelles gehad. meestal in de kerk sta at. Daar is het in de Heb je nog een droom op winter heel koud. Dus Waarom koos je juist voo orgelgebied? moet je extra kleren aa r het orgel en niet voor n Fr its : Ik do zou en. nog Ik wel speel soms zelfs met ha viool of fluit of voor iet eens op heel beroemde ndschoenen zons heel anders? orgels willen spelen, bij der vingers. En wat ik Frits: Het leuke aan een voorbeeld die in de No ook jammer vind, is da orgel vind ik dat je er tre t Da me in Pa je een rij s. org Da heel veel verschillende el niet helemaal zelf ku n speel ik een heel erg klanken uit kunt halen nt mo ste eimm en. lijk Frans stuk, en aan . Sommige pijpen, de ton Bovendien kun je meerd het eind gaat iedereen gwerken, kun je wel zel ere stemmen tegelijk, f he el na ha rd ste kla mm pp en. en. elkaar, boven elkaar en Maar het grootste deel, Maar dan word ik wakk door elkaar heen laten de labiaer… Dorien: Ik zou graag wil len, niet. Die moeten ge klinken. En dat is heel len dat meer mensen ove stemd worden door een mooi. r het orgel horen en dat orgelmaker, met speciaa ik later heel veel leerli l gereedschap. Als je ngen heb en dat alle con dan gaat samenspelen Wat was je mooiste org servatoria weer orgelles met een ander instrume elmoment..? nt ga an ge ven en om he da t org t Dorien: Toen ik werd toe het zo populair is gewor el is niet goed gestemd den. , is dat heel gelaten tot het ConserNou Dorien, daar probe vervelend. vatorium. Of toen ik mi ren we in deze orgelkran jn eerste concert speelde t wat aan te doen!
59 59
t k r e w e o H ? l e g r o n ee
In de Filippijnen staat een orgel met pijpen van bamboe. Luister en kijk op http://bambooorgan.org/home.htm
te verlijk een hele gro Het orgel is eigen eluid e pijpen maken g D . en jp pi g in el zam kig een blaast. Geluk als er lucht doorh het lf te doen. Als je ze et ni at d je hoef hine t er een windmac orgel aanzet, kom neer, lgen gaan op en ba as la B . g an g op pjes en en weer, en kle schuiven gaan he azen. t in de pijp te bl ch lu om en op n gaa t De de toetsen van he et m je en op t pedaalklavier! he es : lt ee sp De klepj be en et je voet icht e toetsen die je m d et m f O en dun, open of d . in er le vi k , kla ik d en ot jn gro bt aal anders. Ze zi en geluid. Je he g ei jn zi t ef pijpen zijn allem he Elke pijp en, als van een trechter. rm vo e d en en als zangstemm bb nk he li k of ie d en jp en pi eer. ompetten klinken en, en nog veel m ep pi en pijpen die als tr en m om en die br gisters. n zoemer, of pijp ee s al s, rn oo aken heten de re sh m t em g un k el g or t et he klanken die je m toetsen hoort. De verschillende hoog dat bij de ar na ag la n va je een n rijtje pijpen en te trekken kun pp no Een register is ee k n aa r oo D on. jpen jp hoe lager de to orgel heel veel pi n ee an k rs Hoe groter de pi te is g chillende re 294 Vanwege de vers or zes registers al vo us register kiezen. d je b he an d e er 49 toetsen zijn rijtjes pijpen. J ee tw n re hebben. Stel dat ho rs te ige regis illende nodig. Bij somm ettend veel versch tz on (6 x 49) pijpen er jn zi o Z . wilt ters kiezen als je kunt zoveel regis k. n klanken mogelij va oberen! es ti na bi m co gisters uit te pr re lf klanken en ze om es ri d rsan elsite.nl/registe Kijk op www.org
Zin om je eens af te reageren? Speel dan het orgelstuk voor boze mensen. Kijk op YouTube: ‘Louvier: etude pour agresseurs’. 60 60
Het grootste orgel ter wereld staat in een warenhuis in Philadelphia (VS). Dit orgel heeft 28.462 pijpen en wordt iedere dag tijdens de lunchpauze bespeeld.
Met Theo het orgel in
Theo in ‘zijn’ orgel. De rech topstaande toeters vooraa n horen bij he t register Trompet.
Op een maandagavond mag ik het orgel van de Hooglandse Kerk in met Theo, de organist. Aan het eind van een smalle trap komen we in een houten kamer. Achter een deurtje bevinden zich de toetsen van het klavier en kun je over een balkonhekje de kerk in kijken. ‘Hoe lang doe je er eigenlijk over om het trapje op en af te lopen?’, vraag ik. ‘Een half Onze Vader’, antwoordt Theo. Hij trekt aan wat knoppen en laat zijn favoriete register horen. De Gemshoorn. ‘In de laagte klinkt het melancholisch (triest maar mooi) en omfloerst (alsof het wordt bedekt door een zachte deken). En in de hoogte wordt de toon heel vrolijk.’ ‘Zitten er ook lelijke klanken bij?’ vraag ik. Theo kijkt me verbaasd aan. ‘Lelijk? In dit orgel? Dat is onmogelijk.’ Hij trekt aan wat knoppen. Ze heten Bourdon 16’, Octaaf 4’, Scharp III-IV en Cornet. Die combinatie heeft hij nog nooit uitgeprobeerd. Maar nee, ook dit klinkt mooi. ‘Wat doe je eigenlijk tijdens een kerkdienst als de dominee aan preken is en jij niets hoeft te doen?’ ‘Ik kan niet veel’, zegt Theo. De kamer hierboven is een grote klankkast. Je hoort alles door de hele kerk heen. Een keer heb ik heel zacht mijn nagels geknipt met zo’n knippertje. Toen kwam iemand naar boven gerend om te kijken of er iets met me aan de hand was!’ Een koektrommel openmaken gaat dus ook niet. Jammer. Ik tuur over het balkonhek. ‘Heb je ooit iets naar beneden laten vallen, Theo?’ ‘Alleen in gedachten’, lacht hij. ‘Ik zou wel eens bellen willen blazen of een papieren vliegtuigje de kerk in willen sturen...’ We lopen terug het deurtje door. Dan klimt Theo nog hoger een houten ladder op, en ik klim achter hem aan. Daar staan ze. Rijen pijpen, bedekt onder een dun laagje stof. Ik zie pijpen in de vorm van trechters, pijpen die van boven dicht zijn en pijpen waar een stukje op is gezet. ‘Dat is gedaan om de klank lager te maken’, legt Theo uit. We klimmen nog een ladder op. Alweer rijen pijpen. ‘Welke is nou de Gemshoorn?’, vraag ik. Theo wijst een rij aan. De pijpen zien er heel gewoon uit. Je zou niet zeggen dat daar zo’n mooie klank uitkomt… Wil jij ook met Theo het orgel in? Stuur dan een briefje of een tekening naar
[email protected]. 61 61
Tekst: Gesineke Veerman Illustraties: Irma Pijpers
