'i
De moordende concurrentie tussen steeds meer programmaaanbieders roept normatieve vragen op over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van publieke en commerciele omroepen en over de specifieke taak van de publieke omroep. Het is beter de bestaande situatie waarin omroepverenigingen invloed hebben op het programmabeleid te continueren dan een consumentenorganisatie voor radio en televisieconsumenten in het Ieven te roepen. Het instand houden van de publieke omroep met meetbare doelstellingen Ievert een grate bijdrage aan de kwaliteit van de samenleving. c..
W
annecr televisie wordt
wat andcrs tc doen dan naar a! dat nicu-
gezien als virtuclc wcr·
we aanbod te kijken Tusscn april 1988
kelijkheid
en april 1995 nam de kijk-
de
tijd van de gcmiddelde
die
mens omgeeft, bevindcn
Ncderlander
Nederlanders zich de laat·
meer dan een half uur toe:
met
nict
ste jaren in een uitdijcnd
van twee naar tweeenhalf
heelal. Tot april 1988 be-
uur per dag. Hct program-
stond ons tclevisie-univer-
ma-aanbod dat cr daarna
sum uit Nederland 1 en 2.
nog is hijgekomen zorgt
Nu
voor hooguit 10 minuten
wordt
ons
hinnen
enkclc maanden de
12e
(Weerkanaal)
13e
en
extra kijktijd De moordendc concurren-
(Sportkanaal) op Nederland gerichte zender in het vooruitzicht gesteld. Tel
Proj.dr. CPM. van der Haak
daar nog de Ncdcrlands ondertitelde
tie tusscn steeds meer pro-
bepcrkte zcndtijd van het Nederlandsc
I. E
gramma-aanbiedcrs om de
uitzendingen van NBC Super Channel
publiek roept normatieve vragcn op
d
en Eurosport en de Vlaamse zenders
over de maatschappelijke verantwoor-
II
TV 1 en 2 bij op en gcen mens hoeft
delijkheid van puhlicke en commerciele
zich meer te vervelen, zelfs a! spreekt
omroepen (hoe vcr mag jc gaan met rc-
hij gccn woord over de grens.
cdity-tv?) en over de specifiekc taak van
De mensen hcbbcn ovcrigens nog wei
de publiekc omrocp. Heeft de overheid
CDV 5/%
bier ecn belcid tc voercn en, zo ja, op
Dcze 'social resfl011Sihility theory' werd van
welke doclen moet dat gcricht zijn en
toepa'>sing geacht op de modcrne wes-
welke instrumenten lcnen zich daar-
terse democratieen. Zij werd door we-
voor~
tenschappers die bij de commissie-
In dit artikcl wordt eerst ingegaan op
Hutchins hetrokken waren gewccst, in
de vcrwachtingcn die men heeft van de
een latere publikatic afgczet tcgen de
media in ons soort samenlcvingcn.
autoritaire, de libertijnsc en de sovjet-
Vervolgcm komt de Nederlandse prak-
thcorie. Later ontwikkclde Picard nog
ti)k aan de ordc. Dan wordt gckeken
cen sociaal-democratischc variant van
naar de rccentc discussie over de maat-
de socilll respo115ibility theorie die een le-
schappclijkc verantwoordelijkheid van
gitimatie vcrschaft voor overheids-
de BBC in Croot-13ritannic en tcnslotte
bemoeienis. Tenslotte kwam McQuail
worden suggcsties gedaan voor toe-
zeit met twec toevoegingen: een model
komstig heleid in Nederland.
dat past hij ontwikkclingslanden en een gedemocratiseerd model dat slaat op
Hoge verwachtingen
kleinschalige
De maatschappelijke vcrantwoordclijk-
(McQuail1994, 127-132)
gcmeenschapsmcdia.
c: tc"'
r
mn
hcid van de media werd voor bet cerst geformulecrd
De zwakte van deze 'pcrstheorieen' is
door de Amerikaanse Commission on the
onder andere dat zij aileen opgaan voor
Freedo111
(Hutchins
de gedrukte media, en zelfs daar valt
Commission, 1947) De media hebben,
nog over te twisten. Ook de pers kan
cnigszins
systematisch
of
the
Press
aldus deze commissic, verplichtingen
niet over een kam geschorcn worden.
tegcnovcr de samcnleving. Media-ci-
Het zijn ook gccn empirische theoriccn
gcndom hrengt ecn taak ten behoeve
over hoc media feitelijk werken, maar
van de gcmcenschap met zich mee.
min of meer samenhangendc opvattin-
Nicuwsmedia
gen over hoe de media zouden behoren
moeten
waarheidsge-
trouw, nauwgezet, eerlijk, ohjectid en
tc functioneren. De formulering van
ter zake zijn. Media mocten ecn forum
zulkc thcoriecn is goed voor de ontwik-
vcrschaften voor ideecn. De media
kcling van waarden en normen, maar in
moeten vrij zijn, maar wei zichzell rc-
de praktijk trekt niemand zich er iets
guleren. Media zouden moeten werkcn
van aan.
volgem overcengekomen gedragscodes en professionele normcn. Onder hc-
lntusscn werd in Croot-Britannie de
paalde omstandigheden mag de samen-
'pt~hlic
lcving tcgen de media optreden in hct
gewcrkt
algemcen be lang (McQuail 1994, 124 ).
Peacock ( 1986) overgenomcn. Omrocp
semice'-gedachtc voor omrocp uiten
door
de
Commissie-
als publieke dienst wordt gekcnmerkt
/)it is CCII 11rtikel in de serie over de toeko111st1hl11 het puhliek hestel.
door univcrselc dienstvcrlening, vcr-
Emler Perschmell in dcze serie art ike/en Pml fnof dr. I C. St11ppers,
scheidcnheid van programma-aanbod,
3, E H. Hollandn ell dr. Jl WN Rutten (in Clnisten Democra-
rcdactionelc onafhankclijkheid, maat-
september 199) ), mr. LB.i\1 Wiist (in
schappclijke verantwoordelijkheid en
11\,he Verknlllilll}fll
VIlli
maart 19915 J en mr. B
bet afleggen van rckenschap, culturele
Croc11e11di)k m drs. i\1 Schaar/emmer (in Christen Democratische
kwaliteit en identiteit, publicke finan-
nJristrll DelllOUi/tischr VnkemtiHi}C11 \'akrllllllti}en
Piln
a{>ri/ 19915)
1)(1)1
ciering en/of niet-commerciele manier van werken. (McQuail 1994, 126-127)
CUV 5
%
mn
r
, I
-1
De omschrijving van publieke omroep
Verschillende politieke partijen en an-
I..U
staat vee! dichter bij de praktijk dan de
dere groeperingen zullen ieder hun ei-
f-
perstheoriecn omdat de overheid zich
gen invulling gcven aan begrippen als
Vl
veel intemiever bemoeit met de om-
vrijheid, gelijkheid en orde. (McQuail
roep en daarvoor behoefte heeft aan
1992)
I..U
::c
een rechtvaardiging Een aantal van de genoemde publieke omroep-kenmerken
:L I..U
Geldend recht
is in vcel Westeuropese Ianden, waar-
Nu zijn er in het verleden bclangrijkc
onder Nederland, gewoon in de wet
politieke beslissingen gevallcn die ge-
vastgelegd
codi ficeerde rcchtsnormen hebben opgcleverd voor het functioncren van
-1
Niet tevreden met het gratuite, zellge-
media in een democratische samenle-
bakken karakter van deze normatieve
ving. De vrijheid van meningsuiting
:J
theorieen, is de Amsterdamse hoogle-
was ccn van de grondrechten die ge-
:::....
raar Denis l\tcQuail op zoek gegaan
proclamecrd wcrden in de Amerikaanse
naar de normen en waarden die leitelijk
constitutie en tijdens de Frame revolu-
::c
f-
in de samenlcving circuleren over het
tie. Dit grondrecht is ncergelegd in ar-
!Cf}
functioneren van de media. Hij ordent
tikel 7 van onze Grondwet en in artikel
~
ze in zijn standaardwerk 'Media Perfo>-
I 0 van het Europees Verdrag tot he-
IIWHce' in drie grote groepen: vrijheid,
scherming van de Rechten van de Men;
gelijkheid en maatschappelijke orde.
en de Fundamentele Vrijhcden (EVRM,
0 '
.:.c I..U
Onder vrijheid van de media verstaat
1950). Twee andere Furopese belcids-
hij onder andere onafhankelijkheid ten
documenten zijn evcneens van groot
0
opzichte van overheid, eigcnaars en ad-
belang voor onze nationale omroep-
If-
verteerders, toegankelijkheid voor aile
wetgeving: de Conventie inzake grens-
groeperingen uit de samenleving en een
over<,chrijdende televisic van de Raad
verscheidenheid van aanbod die de kij-
van Europa en de Televisierichtlijn van
kers/luisteraars/lezers een ruime keuze-
de EC, allebei van 1989. De hetekenis
vrijheid biedt. Onder gelijkheid komt
van de C:onventie is vooral dat de in-
ook weer de kwestie van een gelijke
houd ervan grotendeels is overgeno-
toegang tot de media ter sprake, maar
men in de EG-Richtlijn
dan in het bijzonder uitgcwerkt naar gelijke behandeling, hoor en weder-
Nederland heeft de Conventie niet ge-
hoor, objectiviteit. Hct derde criterium,
ratificeerd ondanks dat die ambtelijk i'>
orde, kan 'van bovenaf' gezien worden
voorbereid onder Nederlands voorzit-
en heeft dan onder andere betrekking
ter<,chap. De rcdcn hicrvan i'> gelegen
op de rol van de media bij het creeren
in artikel 7, waarvan het ccrstc lid ei'>t
van een draagvlak voor overheidsbeleid
dat de programma's nict:
en hij cultuurspreiding. 'Van onderop'
a. "he indecml ""d in parliudar contain fJOmo-
wordt orde eerder gezien als solidariteit, integratie en multi-culturele samenleving. McQuail inventariseert water blijkbaar a an opvatti ngcn lceft en houdt er rekcning mee dater geen consensus bestaat over wat in het algemeen belang is.
qraphy; b 1jiue undue fnomimncc to uiolmce or he likely lo incite lo rae iii/ h,Jtred'' Aanzetten tot rassenhaat is al een mi;drijf onder de nationalc wet. Onnodig in beeld brcngen van geweld is heel moeilijk eenduidig te dehnicren. En een
CDV 5-"J(,
categori;ch verbod van onzedigheid en
ook
omroepcn.
-1
voor
comrnercielc
pornografie zou in strijd zijn met een
Abonnee-tv-omroepen hoeven slechts
0
recente wijziging van het Wetboek van
de eventuele keuringsuitslag vooraf-
m
Stratrecht die getuigt van openheid en
gaande aan de uitzending tc melden.
een tolerante houding in deze aangelegenheden (Hrid van de minister van
Dcze bcpaling uit de Mediawet wordt
WVC
1992,Tweede
slccht nageleefd. Het Cornmissariaat
Karner I 'J9 1-1992, 22300 XVI nr. Ill).
voor de Media heeft de puhlicke orn-
Eenzeltde openheid spreekt uit de hou-
roepen a! drie keer (in 1991, 1992 en
van
12
rnaart
ding van Nederland tegenover een arti-
1995) gcmaand, zich a an artikel 53 te
kcl in de EC-Richtlijn (artikel 22) dat
houden, op straffe van sancties Het ge-
be.,chcrming van rninderJarigen beoogt.
drag van de omroepen i<> enigszins be-
Dit artikel verplicht lidstaten ervoor
grijpelijk, gelet op het voornemen van
zorg te dragen dat telcvJsieprograrnrna's
de vorigc regering om de filmkeuring,
van ornroepen die onder hun jurisdictie
die thans nog aileen op vrijwillige basis
vallcn gecn .,chade toebrengen aan de
functioneert voor rninderjarigen, helc-
lichamclijke, geestelijke of zedelijke
maal af te schaffcn. Twce wetenschap-
ontwikkeling van mindcqarigen. Porno-
pelijke
grahe en onnodig geweld worden met
Universiteit adviseerden daartoe en be-
onderzoekers
van
de
name genoernd. De Richtlijn geeft de
valcn de regering aan, de keuring te
regcring van cen ontvangend land on-
vervangen door een systeem van pro-
der bepaalde omstandigheden de be-
duktinformatie zoals gangbaar is in de
voegdheid
van
vidco-branche (Van der Burg en Van den Heuvel 1992). De bij uitstek des-
te schortcn. De Nederland'>e regering
kundige op dit gebied, de Leidse hoog-
doorzending
heeft verkbard, van deze hevoegdheid
leraar pedagogiek Van der Voort, i'> het
geen gehruik te zullen maken.
ovcrigens niet met de voorgenomcn afschaffing ecns en vindt dat de bcpalinin
de
t'Aediawet
m
Vrije
dergelijke schadelijke programma'., op
de
c
Dit wil niet zeggcn dat de Nederlandse
gen
wet minderjarigcn geen enkele hescher-
aanvangstijdstippen van films die onge-
omtrent
de
ming biedt tegen schadelijke tv-pro-
<,chikt geacht worden voor kinderen
gramma'<>. Artikel 53 van de Mediawet
ben eden de 12 en I li jaar rnoeten wor-
vcrplicht de ornroepcn de uitzcnding
den aangcpast aan de tijden waarop
van hlms of gedeclten van films die
kinderen van de betretfende ledtijd
door de filmkeuring niet zijn toegclaten
naar bed worden gestuurd (Van der
voor kinderen onder de 12 of onder de
Voort 1995, 21-22)
16 jaar, niet te Iaten bcginnen v66r 8 uur, re;pecticvelijk 9 uur '., avond<>. Ook
De Omroepwet 1967 bevatte een arti-
niet-gekeurde films en andere program-
kel I 0, tweedc lid dat luidde "De uit-
rna'; die de uitzendende ornroep niet
zendingen mogen niet'> bevatten, dat
ge.,chikt acht voor kinderen in die lcef-
gevaar oplcvert voor de vciligheid van
tijdsgroepen, mogen niet voor 8 uur
de Staat, de openbare orde of de goede
rc<,pectievelijk 9 uur beginnen.Van de
zeden." Deze bepaling werd in 1978
keuring.,uitslag of de ongeschiktheid
gcschrapt orndat regering en parlcment
voor kindercn moet vooraf melding
het ercJVer eens waren dat het handha-
worden gernaakt. Deze bepaling geldt
ven van een dergclijk algemeen verhod,
m Vl
U-1
dat ook in het Wcthock van Strafrecht
nomen in het Nicuw llurgerlijk Wet-
voorkwam, de taak van de rechterlijkc
hock, waar het niet mecr aileen op ra-
macht was. Met de schrapping werd
dio en televisie maar ook op andere
ook hcoogd, omroep en pcrs in dit op-
publikatievormen betrekking heclt. Het
zicht dezelfde vrijheid te geven
gaat bij het recht op rectiticatie aileen om onjuiste of onvolledige
Een artikcl dat aile wijzigingcn van Omroepwet en U-1
Mcdiawet heeft ovcrlccfd, is hct cruciale artikel 48: "Ieclere in'>telling die zend-
Het merkwaardige
hij of krachtens de wet hcpaalde, vorm en inhoud van haar programma en is f-
verantwoordelijk voor het-
Vl
geen
I,
in
wordt
haar
publikaties van feitelijke
is dat in ons land de aard, dus niet om meomroepbijdrage door sommige
tijd heeft verkregen hcpaalt, onvenninderd het
en daardoor misleidende
politieke partijen overwegend als een belasting lijkt te
zendtijd
worden gezien.
uitgezonden"
ningsverschi\len. De Mcdiawet kent gcen bepalingen over aantasting van de persoonlijke levenssfcer door een radioof televisie-uitzending Als di t gcbeurt is
het
een
onrechtmatige
daad
en
wordt
cr
dienovereen-
Soortgelijke hepalingen gelden voor
komstig door de rechtcrlijke macht
commercielc en abonnee-omroepen.
over geoordeeld
Dit artikel gceft een omroep niet aileen een grotc mate van vrijheid maar impli-
De /v\ediawet verplicht commerciele
cecrt ook aansprakelijkheid voor even-
omroepen, zicb aan te sluitcn bij de
tuele schadc die door de uitzcnding
Stichting Reclame Code (artikel 71 i)
wordt vcroorzaakt. Een bekend geval is
Hierin participeren dertien organisaties
dat van de springende frisdrankflessen
van
waartegen
consumenten en media. De stichting
bet
programma
'De
adverteerders,
reclamebureaus,
Ombudsman' van de VARA in 1975 ak-
heelt een Reclame Code opgesteld
tie voerdc. Na een juridisch gevecht
waarvan de naleving wordt gehand-
van mecr dan twintig jaar is de mi\joe-
haafd door de Reclamc Code C:om-
nenclaim van de (nieuwe) eigenaren
missie. De commissic komt in aktic
van de firma nog steeds niet van tafel.
naar aanleiding van cen klacht of op eigen initiaticf Als cen klacht gegrond
De Europese Televisierichtlijn verplicht
verklaard wordt, kan de commissie aan-
de lidstatcn, ervoor te zorgen dat bur-
bevelcn, de gewraakte reclame niet
gers en instellingen zich tegen een aan-
meer in die vorm of op dat ti)dstip uit
tasting van hun belangen, met name
te zcnden. De commissic kan ook een
aanzien en reputatie, als gevolg van cen
boete of de verplichting tot schadever-
onjuiste bewering tijdens een televisie-
goeding oplcggen. De Stichting Ether
uitzending, kunnen verweren door een
Reclame
recht op weerwoord of vergelijkbare
Promotions (IP)
(STER)
en
International
Nederland hebben
maatregelcn (artikel 23) Het recht op
zich op voorhand verplicht de aanbeve-
rectificatie dat tot voor kort in de
lingcn van de Reclamc Code Commis-
Mediawet voorkwam, is zo'n vergelijk-
sie op te volgen.
bare maatregel. Het is inmiddels opge-
Hiermec is het wettelijk kader dat rele-
CDV 5:%
vant i-, voor het functioneren van de
dat geldt voor overheidsdiensten. Deze
media in de Ncderlandse samenleving
intentieverklaring vormt sarnen met het
0
( op het programmastatuut na, waarover
Royal Charter (statuut) en de Agreeme11l
m
later) be-,chreven. Het kan in twee tref-
( ovcreenkomst tusscn de BBC en de rc-
woorden worden samengevat: vrijheid
gering) de basis voor de activiteiten van
en verantwoordeliJkheid
de BBC. In de verklaring rnoet onder
0
andere concreet worden aangegeven
;:
Accountability
voor welke programmacategorieen de
ln Croot-llritannic hecft het debat over
zendtijd wordt gebruikt, hocvecl uren
de verantwoordelijkheid van de media
regionale programma's er zullcn wor-
de laatste jaren cen interessante wen-
den uitgezonden, welke kleur elke ra-
ding genomen naar aanleiding van de
diozcnder hccft en wat de verschillende
vernicuwing van het handvest van de
programmasoorten kosten. Een samcn-
BBC De BBC krijgt met ingang van
vatting van de intentieverklaring client
1997 een nieuwe conccssie voor tien
ecns per jaar meegezonden te worden
)aar Aan deze verlenging zijn een dis-
met de acceptgiro voor de betaling van
cussienota (november 1992) en een be-
de omroepbijdrage. In het jaarverslag
leidsnota (juli 1994) van de regering
moet worden verantwoord, in hoevcrre
over The fulure of tiJC HBC' voorafgcgaan.
de gestelde doelen zijn gehaald. Het
Ook de BBC zell heeft zich niet onbc-
jaarverslag moet ook vermelden, wclke
c r m
tuigd gelaten. Zij publiceerde vrijwel
redactionele normen biJ de BBC: gel-
gelijkti)dig met de disu!';sienota van de
den, hoc die gehandhaafd worden en
regering een eigen bcleidsdocurnent,
met welk resultaat. Ook de inspannin-
getiteld 'Extwcii111) choice', waarin hct be-
gen die de BBC: zich getroost hceft om
m
staansrecht van de publieke omroep en
achter de behocften en belangstelling
r
voortzetting van de financiering uit de
van het publiek te komen en een sa-
omroepbijdragc werden bepleit. Vorig
menvatting van de uitkom-,tcn moeten
jaar verscheen :'People a11cl Proqrammes',
in het jaarvcrslag worden opgenomen
waarin de BBC de hoofdlijnen van haar
(ontwerp-Agreement, artikel4.4)
prograrnmabeleid uiteenzette.
de BBC de formule van een radiozender
Als
wil wijzigen, hct aantal minderhedenDe regeringsnota's zijn doortrokken
prograrnma's wil beperken of andere
van de gedachtc dat de BBC als verlc-
wezenlijke veranderingen in haar dien-
ner van een publieke dienst verant-
stenpakket wil aanbrengen, kan dat pas
woording
haar
na uitvoerige raadpleging van het pu-
afnemers die via de omroepbijdrage
b\ iek. De BBC rnoet de desbetreHende
voor die dienst betalen. De omroepbij-
voornemens publiceren en de reactics
drage wordt in Croot-Britannic ge'ind
van individuele burgers en rnaatschap-
rnoet
af!eggen
aan
in opdracht van de BllC:. waardoor het
pelijke organisatics voorleggen aan de
vergoeding-,karaktcr van de omroepbij-
l3oard of Cooenwrs, alvorens de voorne-
drage wordt versterkt. De BBC: moet de
mens, a\ dan niet gewijzigd, uit te voe-
diensten die zij denkt aan tc biedcn in ruil voor de omroepbijdragc vastleggen
ren. De 12-koppige IJo,nd of Governors kri)gt
in een intenticvcrklaring aan de kijker;
in de regeringsvoorstellen een andere
en luisteraars ('statemC11l of promises'), naar
rol. Het wordt cen Raad van Toezicht
het voorbecld van het Cit1ZC11's Charter
die kijkt of de programma's van de BBC:
([)V ) %
, I
-l
nog steeds voorzien in de behoeften
CounCil (BSC) De eerstgenoemde da~
I..U
van het publiek en of de BBC haar be~
teen van 1980 en gaat over oneerlijke
f-
!often aan het publiek nakomt. "The
bchandeling in een programma en in~
Vl
C:ouernors' role is to look after the public's inte-
breuken op de pcrsoonlijke levenssfeer
rest in the BBC, not (flelcidsnota, p. 39)
De tweede is in 198il opgericht en ont~
!
I..U
co
to
nwrwge
it
fermt zich in het bijzonder over klach~ ten hetreffende gewcld, sex, smaak en
~ I..U
-l
co I
:J c..
I
f-
Het interessante aan dezc voorschriften
goede zeden. De BSC behandelt niet
is op de eerste plaats de overschakcling
aileen klachten, maar laat ook onder~
van 'responsibility' naar 'accountability', van
zoek docn en stelt gedragscodes op.
verantwoordelijkheid naar verantwoor~
Klachten over de commercielc telcvisie
ding afleggen. Dit veronder
en radio kunnen ook ingediend worden
bare doelstellingen, op het bereiken
bij de Indcpmdent Television Commission en
waarvan de BBC kan worden afgere~ ken d.
de Rad1o Authority, die de zendvergun~
Op de tweede plaats is het interessant,
roepen
tc zien aan wie de BflC vcrantwoording
gedragscodes kunnen opleggen
Vl
moet leggen Dat is aan de omroepbij~
.L
drage betalende burger, die waar voor
'0 :~ ' 'I..U
0 II
f-
ningen vcrlenen aan commercicle om~ en daarbij
voorwaarden en
Er wordt heel wat geklaagd in Groot~
zijn geld mag vcrwachten. Er wordt
Britannic:de bovengcnoemde instanties
geen onderscheid gemaakt tussen de rol
ontvingen in 1993 samen een kleine
van burger en die van consument, een
9.000 klachten, waarvan een klcine
onderscheid waaraan Stappers vee! aan~
3.000 betrekking hadden op reclame.
dacht besteedt in Christen~Democra~
Daarnaast ontvangen de BBC en de
tische Verkcnningen 9/1995.
commerciele omrocpen zclf ook klach~
Met deze plaatsbepaling wordt de HBC
ten. Een dee! daarvan wordt in pro~
ook meer dan voorheen gebonden aan
gramma's behandeld, op ccn nict a! tc
de 'public taste and decency', die in de
zachtzinnige manier, biJvoorbeeld in
programma's niet gekwetst mogen wor~
het wekelijkse programma Points of Vie!!'
den ('voorzover mogelijk', staat erbij,
op BBC I, dat woensdagavond uitge~
Bcleidsnota p. 45). De Britse regering
zonden
-;uggcreert dat dit met zovccl woorden
voorts een halfjaarlijks Complaintsllulletin
wordt.
De
BBC publiceert
zou kunnen worden opgenomen in de
waarin de klachten worden gerubri~
intentieverklaring. Het ontwerp~Aqree
ceerd. Van de ruim .350 klachten die
mmt lcgt de BflC op dit punt stevig vast.
tussen I april en 30 september 1995
Volgens artikel 5.1 moct de BBC alles
binnenkwamen had bijna ecnderde be~
doen wat zij kan om te verzekercn dat
trekking op vermeende eenzijdigheid
haar programma's "do 11ot i11clude 11nythi11q
of bevooroordceldhcid en ru1m een
tl'hich offends cujainst ejood taste or decency or
kwart op gebrek aan goede smaak. De
is l1kely to encoume}e or mcite to crime or lc11d to
klagers zijn voor ecn deel georgani~
disorder
to he offensiuc to f'uhlic feelincj"
secrd in de Voice of the Listenn " Vieu>cr,
Voor de hehandeling van klachten van
naar eigen zeggen "the only cor1sumcr hody spr,lkiu<} [or listrners md Picu,rrs ou all hro,Id-
01
het publiek bestaan ver-;chillendc orga~
wstinq 1<sucs" Deze helangengroep heeft
ncn: de llroadwstinr} Colllplaints ( 'onnnission
':.arncn n1ct
lflCC:l
en
de
llrocull!lstnltJ Stml
de
'gcwoncl con.:;unlcntenor-
ganisaties en de Lahoru Party geplcit
([)V 5%
voor het instellen van een 13roadcasting
20% aan cultuur, waarvan de helft aan
Co11sumers' Cotcl!ctl. De regering hecft dit
kunst. Wat onder deze begrippen ver-
0
algewezcn. De regering stelt wei voor,
staan wordt, is afgesproken tussen om-
m
de l:lCC te Iaten opgaan in de l:lSC,
roep, Commissariaat voor de Media en
want mensen weten nu vaak niet, bij
departement, met gebruikmaking van
wie ze waarover kunnen klagen en
het Europea11 System for the Classification of
klachten circuleren dan ook regelmatig
Radio
tusscn de verschillende behandelcndc
CORT). Meer dan de helft van de
and
Television
fnogrammes
(ES-
i nstanties.
televisie-programma's moet door de
De belcidsnota van de regering is sa-
omroepen of in hun opdracht zijn ge-
men met het ontwerp van Charter en Agreement in januari 1996 in het House of
worden door onafhankclijke tv-proclu-
Lords en in februari in het Lagerhuis be-
centen. De Nederlandse Programma
maakt. Tenminste 1O'Yo moet gemaakt
handeld en zal naar verwachting omst-
Stichting (NPS) moet 40% kunst en
reeks het publikatietijdstip van
dit
cultuur brengen en 15% van haar tele-
nummer door een resolutie worden be-
visie- en 20% van haar radiozendtijd
krachtigd
besteden aan programma's voor of over
r m
etnisch-culturelc minderheden.
Duidelijke verantwoordelijkheidslijnen
Reclame mag bij de publicke omroep
Het aantrekkelijke van de Britse bena-
slaan. Commercicle omroepen kunnen
m
dering is naar mijn mening de duide-
tot 15% gaan. In geen geval mag er
[J1
niet mecr dan 6,5'){, van de zencltijcl be-
lijkheid die ontstaat door de nadruk op
meer clan 20% reclame in een uur zit-
'accotmtahtlity', rekemchap afleggen over het a! dan niet hereiken van vooraf in
ten. In het politieke debat over de taak van
meethare termen gcformuleerde doel-
de publicke omroep is door de vorige
stellingen Daarmee wordt de discussic
regering het door de omroep nage-
over maatschappelijke verantwoorde-
strecfde marktaandeel ( =aandeel in de
lijkheid van de media ontdaan van wol-
kijktijd)
van
50'!(,
onderschreven.
ligheid. Accouttt
lnmicldels moet dit streefcijfer onder
zakenleven in de helangstelling. In
invloecl van nieuwe concurrentie in
november 1994 organiseerdc de Vere-
neerwaartse
niging voor Studie en Onderzoek van
De missie van de publieke omroep kan
zin
worden
biJgesteld.
f\ lassacommunicatie een confcrentie
worden samengevat als: zovccl moge-
over lltcOIIIItrrhility van reclame- en voor-
lijk mcnsen in contact hrengen met zo
lichting-,campagncs In de daar gehan-
goed mogelijke programma\
tcerde hegrit"orw,chrijving vindt ook
zoveel mogelijk menscn kan worden
Onder
de afrekening plaats op grond van de
ver5taan: tenminste een marktaancleel
hehaalde resultaten.
van 50 (of 40)% Fen zo goed mogelijk programma kan worden vertaald in: een
Meethare doe!.,tellingen komen in de
programma clat tenminstc voldoet aan
Ncdcrlandse ,\1cdiawet en in het debat
de lbovengenoemde) wettelijke pro-
over het te voeren mecliabclcicl vcrras-
grammavoor.,chriften. Door de doel-
'>encl vee! voor. De omroepverenigin-
stellingen aldus te kwantificeren worclt
gcn moeten 30% van hun tv-zendtijd
ook de tegenstrijcligheid van beide elc-
aan informatic en eclucatie he<;teclen en
menten uit de missie hantecrhaar ge-
m
r
I..U
maakt: Als het programmaschema een-
en zal het Cerneenschap<,recht daaraan
maal voldoet aan aile wettelijke voor-
zwaardere bepcrkingen stellenn (p. 19)
schriften kan er naar hartelust op een
Deze lijn i'> ook gekozen in de brief van
groot marktaandccl gejaagd worden.
16 rnei 1995 aan de Twccde Karner,
waarin
I..U
de
bewindslieden
Nuis
en
Het ondcrzoek naar de verwczenlijking
Wijers de hoofdlijnen van het rnediabe-
van deze cisen en doelstellingen wordt
leid van dit kabinet uiteenzctten (p 5)
deels uitgevoerd door de afdeling KijkI..U
en
Luisteronderzoek van
de NOS,
Consumentisme ?
deels door het Commissariaat voor de
l'vloet de publiekc ornroep in Nederland
Media, dat de prestaties beoordeelt en
ook zo aan de leiband van de consu-
bij in gcbreke blijven sancties kan op-
ment !open als in Croot-Britanniec
leggen De beloning voor een geslaagd
Naar rnijn rnening is de ornroepbijdra-
beleid kan gezien worden in de ter be-
gc door de opeenvolgcnde Conser-
schikkingstelling van etherfrequenties
vatievc rcgeringen daar tevecl gezien
en van de inkomstcn uit de ornroepbij-
als cen abonnementsgeld. De door
drage
Thatcher
ingestelde
commissie-
Peacock stclde voor de ornroepbijdrage
,o II WJ
Dit werpt de vraag op of de overheid
gelcidclijk om te zetten in een abonne-
ook aan commercicle ornroepen dit
mentsgeld. Het is de vraag of mcnsen
snort eisen
in
door middel van de omroepbijdrage ai-
Grout-Britannic traditionccl het geval
leen maar voor eigcn gebruik willen be-
is. Blurnler en Hoffmann-Ricm pleiten
talen of dat cr ook cen element van
moet
stellen,
zoals
daarvoor in een bundel waarnaar Jansen
belasting in zit, die je betaalt omdat het
in CDV 1/95 uitvoerig hedt verwezen.
ergens goed voor is, ook a! heb je er
De comrnissie-Donner heeft in haar
persoonlijk
rapport 'Verdeelde
ver-
Het mcrkwaardige is dat in ons land de
1992
omroepbijdrage daarentegen door som-
frequentics,
anderde omroep' van februari
niet
direct
profijt van.
overtuigcnd beargumcnteerd dat dit in
mige politieke partijen overwegend als
ons land niet aan te raden is (en wel-
een belasting lijkt te worden gezien,
licht
Verenigd
getuigc het misbaar van VVD en D66
Koninkrijk) Een scherpe scheiding tus-
ook
niet
in
het
over het gebruik van publieke rniddelen
scn publieke en comrnerciclc omroep
voor arnusementsprograrnrna's. (onder
alsmede duidelijke
andere
prograrnmatische
in 'Op zoek
naar publick'.
verplichtingen en lasten voor de pu-
Stichting
blieke ornrocp vonnen de rechtvaardi-
D66, juli I ')93). Terwijl de ornroepbij-
Wetenschappelijk
Bureau
ging voor de privileges die de publickc
dragc-betalcr toch voor zijn ki)k- en
ornroep geniet. "Naarmate het onder-
luistergcld progra1nn1a's n1ag verwach-
scheid verwatert, hctzij door vcrsoepe-
ten die hij op prijs stelt Dat zijn niet
ling van de eiscn aan de publieke
noodzakelijk de programma's waaraan
ornroep of delen daarvan, hetzij door
de overheid bijzondere waarde hecht.
ook bij de cornrncrcielc ornroep kwali-
A is je dit gernengde karakter van de be-
teit, inhoud, cultureel niveau en pluri-
stemmingsheffing die de ornroepbijdra-
forrnitcit cen zwaardere rol te Iaten
ge is, aanvaardt, wordt het toch nog
spelen, neernt de kracht van de recht-
mogelijk, een programmabeleid nict
vaardiging van de publieke ornroep af
uitsluitend te baseren op de uitkomsten
CIJV 5.%
uitqekend de wen<,en van de comu-
Verantwoordelijkheid van de communicator
mcnt wecrgedt.
De verantwoordelijkheid van de com-
In Nederland hehhen wij trouwen<; de
zijn programma aanricht lijkt mij een
unieke impraaknwgelijkheid voor bur-
hcter aangrijping<.;punt voor norn1ering.
van het ki)k- en lui-,tcronderzoek, dat
0
municator voor de gevolgen die hij met
ger-; in de vorn1 van CHllrocpvcrcnigJn-
Dan kunncn we ook een vloeiendc
gen. Hoezeer men het lidmaatschap en
overgang makcn van po<;itieve naar ne-
de vcrcniging<;democratie ook kan rela-
gatieve eftecten waarvoor een omroep
tiveren,
verantwoordelijk gesteld kan worden.
op
he.,Ji..sende
momenten
(commerciecl worden van Veronica;
De pmitieve effecten voor de samenlc-
keuze van netpartner'>; Rcportcr-uitzen-
ving, bedoeld of onhedoeld, van radio
ding van KRO over Brinkman) lcgt de
en televi'>ie worden mee5tal aangeduid
vcrcniging gewicht in de -;chtla! of gc-
als publiekc lunctie<; 8ijvoorbeeld de
hruikt de achtcrhan het opzeggen van
bijdrage aan de informatievoorziening,
hct lidmaat<,chap als middcl om onge-
de openbare meningworming, de inte-
noegcn uit te drukken
gratie van verschillende bevolking<;-
C:omumentenbcscherming lijkt me in
groepen en de culturele ontplooiing
hct algcn1een geen gocd
Hct bcvorderen van deze
referentiekadcr voor het
positieve gevolgen is de
norn1cren van nlassaconl-
municatie voor volwassenen. Omdat, zoa\<, Stappers betoogt, niet aileen gezcgd moet
worden
wat
men
graag wil horcn, rnaar ook
datgenc wat belangrijk i'> on1
gczegd
te
worden
rC:DV 9/95)
Consumenten-
het algemeen geen goed referentiekader voor het normeren van
voor volwassenen.
van
een
publieke omrocpvoorzie-
m
ning.
r
Voorheelden
van
(aan-
sprakelijkheid voor) negaboven a\ gegeven (exploderende
frisdrankfle"en,
lilms die <;chadelijk zijn voor kindercn)
Een in-
strument ter voorkoming of correctic
cen ander niet vcrtellen wat hij tegen
van
hem moet zeggen. A\<; dat we\ kon,
journalistiek handelcn is de Raad voor
maat<,chappelijk
onverantwoord
hodde het niet mcer gezegd te wor-
de lournali5tiek Daarin worden gedra-
den. Ver doorgevoerdc consumcnten-
gingen
be<,cherming zou ook de voorlichtende,
door vakbroedcrs (journa\i-,ten, uitge-
educaticve taak van de publieke om-
van journalisten
heoordeeld
vers, omroepbestuurders) met een onaf-
rocp aanta<,ten. Want naa'>l de V-chifl
hankelijke jurist als voorzitter. Het
(Piolr11cr), dte in Amerika ingcvoerd gaat
enige <,anctiemiddel is publikatie in het
worden, en die onlang<; ook door minis-
vakhlad 'De journalist'.
ter Sorgdrager heplcit werd, zijn er nog
Van helang i'> dat er altijd een verant-
wei meer <;oorten programma\ weg te
woordelijke voor een uitzending kan
tilteren en dat zou <;oms ecn verlie'>
worden aangewezen. Radio en televisie
zijn
komen niet uit de kraan, zijn niet ano-
CllV;%
m
helcid, gericht op het instandhouden
tieve effecten zijn hier-
massacommunicatie
zenliJk voor communicatie, iemand kan
r
ratio voor het overheids-
bescherming lijkt in
Strikt genomen i'> dit we-
c
I. I
__j
niem. Fr is altijd een communicator die
len veranderen als gevolg van een pro-
1-U
iets tc melden hecft of een publick wil
grammastatuut. Maar het geeft op z'n
f-
amuscren of ontroeren. Die communi-
minst grotcre duidelijkheid over de
[J)
cator moet, net zoals iedere burger, ver-
vraag, wic nu eigenlijk verantwoorde-
1-U
"" ~ 1-U
__j
co
:J c...
f-
lijk is voor de uitzendingen de vercniging als houdster van de concessie of de hoofdredacteur of de programma-
In 191>1> vroeg minister Brinkman de
makers.
NOS om een "underling vrijwillig af te spreken code van aile omroeporganisa-
De publieke omroep in Nederland kent
ties ten aanzien van een aantal mini-
nog cnkele instrumenten waarin zijn
maal in acht te nemen grenzen van
verantwoordelijkheid voor de gcvolgen
moraal en fatsoen". Het initiaticf daar-
van de uitzendingcn tot uitdrukking
voor kwam van de Bond tegen het
komt.
Vloeken en werd ondersteund door de
De Stichting Korrelatie, die telcfoni-
Tweede Kamerleden Van der Vlies,
sche hulp biedt, in het bijzonder naar
1-leincma, Schutte en Leerling. Het ant-
aanleiding van telcvisic-uitzendingen,
[J)
woord van de theologisch geschoolde
wordt voor de helft via de NOS-hegro-
:;:;::
vice-voorzitter van de NOS, dr. A.H.
ting hetaald. 1\lct ingang van het sci-
van den Heuvel, liet aan duidelijkheJd
zoen 1995 -'96 beta len ook RTL en SBS
niets te wcnsen over: "Welnu, wij zullen
6 mee aan Korrelatic. EO, NCRV en
0 ~
niet meewerken aan 'een vrijwillige co-
IKON doen hun cigen nazorg.
de ten aanzien van cen aantal minimaal
Ook de Stichting De Ombudsman
c
in acht te ncmen grenzcn van moraal
wordt voor een flink dec! uit de NOS-
f-
en fatsoen' Minimale grenzen worden
begroting betaald. Zij houdt zich voor-
door de wet hepaald en bovendien heh-
namelijk bezig met voorlichting op het
I W
1.
antwoordelijk gehouden worden voor wat hij aanricht.
hen wij een bang vermoeden dat cen
terrcin van het sociaal rccht in <>amen-
dergelirke minimalistische benadcring
hang n1ct radio- en tv-progrtH11111a'~.
van morele vraagstukken de kwaliteit
De
van de <>amenlcving eerder zou ver-
(STOA) hcclt met de NPS een over-
zwakken dan verstcrkcn"( 11 augustus
ccnkomst waarin inspraak is gcrcgeld
191>8)
over de programma\ voor etnisch-cul-
Zo gemakkelijk als bij de gedragscode
Het Bureau Beeldvorming 1\1/V van de
Stichting
Omroep
Allochtonen
turele mindcrheden. komen de omroepen er niet vanaf bij
NOS tcnslotte hccft, met subsidic uit
het programmastatuut dat iedere (gro-
cmancipaticpotten, vijf jaar lang onder-
tere) publieke omroepinstelling volgens
zoek gcdaan en voorlichting gegevcn
de 1\lcdiawet (artikel 64,1 d) hoort te
over de uitbeelding van manncn en
hebhen. Aileen hij de VPRO is ccn vol-
vrouwen in tv-programma's.
gcns de Ncdcrlandse Vereniging van Journalisten (NV!) bevredigend statuut
Samenvattend ben ik van mcning dat
tot standgekomen. Ter vcrontschuldi-
hct stimuleren van de positieve effectcn
ging van de omroepen kan hoogstens
van radio c11 tclevisie ccn vee! grotere
worden aangevoerd dat materieel de
bijdrage vorrnt aan de kwaliteit van de
omstandigheden
bevoegdheids-
samcnlcving dan het inperkcn van de
verdeling binnen een omroep niet zul-
ncgatieve cffcctcn. Het instandhouden
en
C IJV 5.%
van een publieke omroep met meetbare
The Future of the BBC
doelstellingen, waarop die omroep ook
Document. (Nov. 1992) Dept of National
0
wordt afgerekend is cen belangrijk mid-
Heritage London: HMSO. (Cm 2098)
m
A Co11Sultation
del daartoe. Het doen van onderzoek naar de pmitieve en negatieve effecten
The Future of the 1313C Serving the nation,
van programma'., client cen stevigcr feitclijke basi'> te verschaffen aan maatre-
Competmg world-rPide. (July 1994 ). Dept of National Heritage London: HMSO.
gelcn om de publieke functics effectief
(Cm 2621)
0
Vl
te bevorderen en negatieve gevolgen niet aileen maar symholisch te bestrij-
Jansen, M. ( 1995) 'Cultuur en politiek
den. (Vgl Jansen in CDV 1/95) Als we
De omroep' Clnisten-DmwcratisciJC Verken-
de omroepverenigingen ook in ccn ver-
niJJgerJ 1/95.
c
nieuwde puhlicke omroep ecn rol kunnen Iaten spelcn als discu<,sieplatform
McQuail, Denis. ( 1992) A1edia Perfor-
over gewenst programmabelcid en met
mmJce: A·lass Cornmtmication and the Public
een reclc invloed op dat bclcid, dan
lrllmst. London/Newbury Park, C:A Sage m
hoeven we hier straks geen organisatic van radio- en televisieconsumenten in
McQuail, Denis. ( 1994) lv1(J5s CommHni-
het Ieven te roepen.
catio11 Theory A11 Introdudio11 London/ Thousand Oaks/New Delhi Sage
Prof dr CYi\'1.
111111
m
,Jcr /f,lilk is AdPimu
Stratcqrsch llclcui bi; de i'J()S c11 lri;zo11dcr
Peofrle <md ProiJrdlill1!es. ll/lC radio cmd tclevis-
hooglmwr
011
llilll
i11
de Pmktrjk
de KatiJO!ickc
11<111
hct Alcdiahclcid
Llni11crsitcit Nrjmcgc11.
for
ct!Je of choice ( 1995) London
BBC
JC
Literatuur
Stappers,
The Agreement - Dralt Text' In: !\r·iel
de
(pcrsonccl-,blad BBCl nov. 28, I 005,
Uemocratische Verkommqen 9/95.
puhlieke
e.a. (1995) 'De taak van omroep'
Christm-
p.il-10.
Vndeclde frequenties, 11mmderde omroefr. Advics Blumlcr, Jay C (ed) (I ')'J2) Television
van de Commi'>Sie Etherfrequenties en
and the Public Interest Vulnerable
C:ommerciele Omroep (Cie-Donner)
West Eurofrwll Broadcasting.
( 1992) Rijswijk Ministcrie van WVC
Values' in
London/Newbury Park/ New Delhi Voort, TH.A. van der. ( 1995) Cezrchte11
Sage.
des Burg,
J
I HJ
(I 'J'J2)
WJsuur
ll
van der
Frlm
& e11
Van den Hcuvel,
ollerhcidsheleid
Pill I
zc/frcqulerillc}. 's Cravenhage:
SDU. The Charter- Draft Text'. In !\riel (personeelshlad llllC) nov. 28, 1995, p. I 0.
Extc11di11<} Urorce tire llllC's Role i11 the New llroadcastnu; !\_<}c ( 1992) London: BBC
r
Doods.
Rijksuniver<;iteit
Leiden.
Vl
