Leeswijzer. Leeswijzer

Maatschappelijk jaarverslag 2002

Leeswijzer Leeswijzer Het maatschappelijk jaarverslag van de Rabobank Groep is een aanvulling op het jaarverslag 2002 en behandelt vooral aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen, de maatschappelijke activiteiten, het sociale beleid en de duurzaamheid van de eigen bedrijfsvoering. Er is ook een verkorte gedrukte versie van het verslag verkrijgbaar. Het volledige maatschappelijk jaarverslag 2002 wordt uitsluitend gepubliceerd op internet: www.rabobankgroep.nl/mjv.

aandacht is besteed door een aantal actuele maatschappelijke en duurzaamheidsaspecten te beschrijven op specifieke terreinen van de financiële dienstverlening. Los van de directe financiële dienstverlening, maar nauw daarmee verbonden, zijn de meer ideële maatschappelijke activiteiten en de maatschappelijke dialoog. Ook daarover wordt gerapporteerd. Het gevoerde sociale beleid en de interne bedrijfsvoering vinden weliswaar hun plaats aan het slot van het verslag, maar zijn daarvan zeer wezenlijke elementen.

Reikwijdte GRI-richtlijnen Dit verslag is gebaseerd op de richtlijnen van het Global Reporting Initiative. Met het oog op de leesbaarheid en de dynamiek van het verslag is niet de paragraafindeling van de GRI-richtlijnen overgenomen. In deze leeswijzer wordt daarom globaal aangegeven waar de diverse aspecten van de GRI-richtlijnen hun plaats hebben gekregen. Na een algemene uiteenzetting van het maatschappelijke beleid van de Groep, waarin de visie en de strategie worden uiteen gezet, wordt meer concreet aandacht gegeven aan enkele markten waarop de Groep opereert. Ook schenken we aandacht aan de manier waarop de interne monitoring is gestructureerd. De voornaamste gegevens die inzicht geven in de duurzaamheidsprestatie van de Rabobank op sociaal, economisch en milieugebied zijn samengevoegd in een overzicht (kerngegevens) aan het begin van het rapport.

Financiële dienstverlening Het primaire gebied waarop de Rabobank Groep maatschappelijk verantwoord moet ondernemen betreft haar financiële dienstverlening. Vandaar dat hieraan uitgebreid

Het maatschappelijk jaarverslag beslaat alle onderdelen van de Rabobank Groep. Over geacquireerde onderdelen wordt het jaar volgend op de acquisitie gerapporteerd . Over afgestoten onderdelen wordt vanaf het jaar van afstoten niet meer gerapporteerd. Daar waar de verslaglegging minder ver reikt en zich beperkt tot slechts één of enkele groepsonderdelen binnen of buiten Nederland, is dat expliciet aangegeven. De onderwerpen die onder de hoofdstukken medewerkers en bedrijfsvoering vallen, hebben alleen betrekking op de situatie in Nederland.

Stakeholders In dit verslag zijn citaten opgenomen van diverse stakeholders. Het gaat daarbij om uitspraken gedaan in het kader van de stakeholdersdialoog rond het maatschappelijk jaarverslag 2001.

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

Introductie Leeswijzer Voorwoord voorzitter Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland Profiel en organigram Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten Kerngegevens De ambitie van de Rabobank Groep

2 4 6 8 10 12

Verslag raad van bestuur Visie en beleid Visies op markten Financiële producten en diensten • Vestigingen- en distributiebeleid • Sparen en beleggen • Betalen • Kredietverlening • Venture capital • Verzekeren • Leasing Maatschappelijke dialoog Specifieke maatschappelijke activiteiten Medewerkers Bedrijfsvoering Economische prestaties

14 18 22 24 29 31 35 37 39 41 44 53 60 67

Aanvullende gegevens Verificatierapport Buitenlandse vestigingen Personalia Personeelsgegevens Colofon

70 71 72 74 77

2

Rabobank Groep Maatschappelijk Jaarverslag 2002

Voorwoord Maatschappelijke jaarverslagen vormen een antwoord op de toege-

ondernemingen, wetenschap en non gouvernementele organisaties

nomen vraag van klanten, medewerkers en andere stakeholders

(NGO’s) moeten elkaar daarbij ontmoeten, steunen en versterken.

naar openheid van ondernemingen. Deze vraag van mondige en betrokken burgers is gebaseerd op zorgen over natuur en milieu en

Het is tegen de achtergrond van de globalisering van de economie

het besef dat welvaart en welzijn niet per se hand in hand gaan.

en van recente schandalen bij bedrijven zeker van belang dat

Van betekenis is daarbij ook de waarneming dat de overheid zich

ondernemen met goede regels en waarborgen wordt omgeven.

op een aantal gebieden terugtrekt en dat internationale bedrijven

Wettelijke regels bieden op zichzelf echter nog geen oplossing voor

in de globaliserende economie steeds meer invloed krijgen.

toekomstige uitdagingen.

In het publieke debat over maatschappelijk verantwoord onderne-

Ondernemingen publiceren al jaren financiële jaarverslagen. Deze

men dat de laatste jaren is ontstaan, wordt steeds meer verant-

jaarverslagen zijn door de jaren heen ontwikkeld en kennen

woordelijkheid toegedicht aan managers van private ondernemin-

inmiddels een gemeenschappelijke taal en vorm. Maatschappelijke

gen. Er wordt van hen verwacht dat ze hun invloed gebruiken om

jaarverslagen staan nog aan het begin van hun ontwikkeling. Het is

mondiale vraagstukken op te lossen, zoals armoede en schending

daarin nog zoeken naar een bruikbare vormgeving, de juiste kern-

van mensenrechten. Financiële instellingen worden daarbij door

indicatoren en bijbehorende management- en monitorsystemen.

stakeholders niet alleen aangesproken op hun eigen gedrag, maar

De Rabobank Groep heeft in 2002 aan die zoektocht bijgedragen

ook op dat van hun klanten. Ook op het gebied van normstelling

onder meer door binnen de World Business Council for Sustainable

en naleving van geschreven en ongeschreven regels.

Development (WBCSD) mede leiding te geven aan een werkgroep van zo’n vijftig multinationals, die de laatste ontwikkelingen op het

Het valt te betwijfelen of de politisering van grote ondernemingen

gebied van duurzaamheidsrapportage met elkaar bespraken. De

en financiële instellingen het proces van maatschappelijk verant-

bevindingen zijn vastgelegd in het rapport ‘Striking the balance’

woord ondernemen vooruithelpt. Dat proces is meer gebaat bij een

dat onder meer op de website van de WBCSD te vinden is

gezonde prikkeling van de innovatieve potentie van ondernemers

(www.wbcsd.ch).

en versterking van hun maatschappelijke oriëntatie. De vraagstukken die opgelost moeten worden, vragen om een verbond van alle

Het maatschappelijk jaarverslag 2001 van de Rabobank Groep werd

mensen die verantwoordelijkheid willen en kunnen dragen. Overheid,

met een groot aantal stakeholders besproken. Een weerslag van die

Voorwoord

gesprekken vindt u in de storyboxen in dit maatschappelijk jaarverslag. Bij het opstellen van het verslag over 2002 is zo veel mogelijk rekening gehouden met suggesties en kritiek van stakeholders. De Rabobank Groep is ook dit jaar weer graag bereid met haar stakeholders over dit verslag en andere aspecten van haar beleid in overleg te treden.

Bert Heemskerk Voorzitter raad van bestuur Rabobank Nederland

3

4


Bestuurders en toezichthouders Rabobank Nederland Raad van bestuur (met aandachtsgebieden)

Bestuurssecretaris

drs. Bert Heemskerk (H.), voorzitter

drs. Margreet van Ee (M.G.)

- Strategie - Personeel

Raad van commissarissen

- Financiën - Toezicht

prof. dr. Lense Koopmans (L.), voorzitter

- Juridische en Fiscale Zaken

ing. Antoon Vermeer (A.J.A.M.), plaatsvervangend voorzitter

drs. Rik baron van Slingelandt (D.J.M.G. )

prof. mr. Sjoerd Eisma (S.E.), secretaris

- Rabobank International

drs. Leo Berndsen (L.J.M.)

- Group Treasury

ir. Bernard Bijvoet (B.)

drs. Hans ten Cate (J.C.)

dr. ir. Teun de Boon (T.)

- Rabobank Nederland Corporate Clients

Sybilla Dekker (S.M.) *

- Kredietrisicomanagement

Marinus Minderhoud (M.)

- Duurzaamheid en Maatschappelijke Innovatie

ir. Hans van Rossum (J.A.A.M.)

Jac Verhaegen (J.J.)

ir. Herman Scheffer (H.C.)

- Product-markteenheden

prof. dr. ir. Martin Tielen (M.J.M.)

- ICT

dr. ir. Aad Veenman (A.W.)

ir. Piet van Schijndel (P.J.A.) - Marktmanagement Aangesloten Bankenbedrijf dr. Piet Moerland (P.W.) - Staven en Diensten Aangesloten Bankenbedrijf - Coöperatie (incl. ledenbeleid en maatschappelijke fondsen)

* Sybilla Dekker heeft met ingang van 28 mei 2003 haar functie als commissaris van Rabobank Nederland neergelegd.

Bert Heemskerk

Rik baron van Slingelandt

Jac Verhaegen

Hans ten Cate

Piet van Schijndel

Piet Moerland

6


Profiel Rabobank Groep De Rabobank Groep is de grootste financiële dienstverlener op de Nederlandse markt. Ze bestaat uit 349 zelfstandige lokale coöperatieve Rabobanken in Nederland, de centrale organisatie Rabobank Nederland en een groot aantal gespecialiseerde dochterondernemingen. De groep heeft de hoogst mogelijke kwalificatie voor kredietwaardigheid. De kerndoelstelling van de groep is het genereren van klantwaarde.

Krachtige marktpositie De Rabobank Groep bedient meer dan de helft van de Nederlanders en de Nederlandse bedrijven. Op de Nederlandse markt is de Rabobank dan ook marktleider op vrijwel alle gebieden van financiële dienstverlening: woninghypotheken (24%), spaarmiddelen (40%), midden- en kleinbedrijf (39%) en agrarische sector (83%). In de grootzakelijke markt is de positie inmiddels aanzienlijk versterkt.

Triple A De Rabobank Groep heeft de hoogste kwalificatie voor kredietwaardigheid (Triple A) die is toegekend door de bekende internationale ratinginstituten Moody’s en Standard & Poor’s.

De lokale Rabobanken en hun klanten vormen het coöperatieve kernbedrijf van de Rabobank Groep. De banken zijn lid en aandeel-

Internationaal netwerk

houder van de overkoepelende coöperatie Rabobank Nederland,

Om klanten internationaal van dienst te zijn, is de Rabobank Groep

die ze bij hun lokale dienstverlening adviseert en ondersteunt.

buiten Nederland met 169 vestigingsplaatsen vertegenwoordigd in

Tevens oefent Rabobank Nederland namens De Nederlandsche

34 landen.

Bank toezicht uit op het collectief van de lokale banken. Daarnaast opereert Rabobank Nederland als (internationale) wholesalebank en als bankers’ bank van de groep en zij is de houdstermaatschappij van een groot aantal dochterondernemingen. De Rabobank Groep wil haar 9 miljoen klanten - particulieren en bedrijven - kunnen bedienen met alle mogelijke financiële producten en diensten. Ze kent daartoe een groot aantal gespecialiseerde ondernemingen op het gebied van vermogensbeheer (Robeco), verzekeringen (Interpolis), leasing (De Lage Landen), vermogensmanagement (Schretlen & Co), stockbroking (Effectenbank Stroeve), participaties (Gilde) en corporate en investment banking (Corporate Clients, Rabobank International en haar dochter Rabo Securities). Deze dochterondernemingen leveren financiële adviezen en producten ten behoeve van de lokale Rabobanken en hun klanten en bedienen klanten in binnen- en buitenland ook rechtstreeks.

Competentiecentra De Rabobank Groep is een netwerk van competentiecentra, die nauw met elkaar samenwerken. Door deze gebundelde deskundigheid kan de Rabobank Groep actief inspelen op de toenemende vraag van ondernemers en particuliere klanten naar een samenhangend pakket van financiële diensten en producten. De groep combineert zo het beste van twee werelden: de lokale betrokkenheid en persoonlijke bediening van de lokale Rabobanken en de deskundigheid en schaalvoordelen van een grote onderneming.

Profiel en organigram

9 miljoen klanten

1,1 miljoen leden

349 aangesloten Rabobanken

Rabobank Nederland Wholesalebankbedrijf

• Corporate Clients • Rabobank International - Rabo Securities • Group Treasury

Aangesloten Bankenbedrijf (Retailbankbedrijf )

• Marktmanagement • Product-markteenheden

Verzekeringen Pensioenen Bedrijfszorg • Interpolis

• • • •

Overige

• • • • •

Staven en Diensten Rabofacet Gilde Rabo Vastgoed Obvion

Vermogensbeheer Beleggen

Leasing

Robeco Groep Schretlen & Co Effectenbank Stroeve Alex

• De Lage Landen

7

8


Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en leefmilieu vergt. Hieraan wil ze met haar activiteiten bijdragen. In 2002 werd in dit kader een aantal nieuwe stappen gezet. Nog niet alle gestelde doelen werden al in 2002 bereikt.

Hierdoor blijven voordelige groene financieringen mogelijk dankzij de fiscale begunstiging van groen sparen en beleggen. - De Rabobank heeft in 2002 het Platformoverleg Geldverkeer Ouderen en Gehandicapten in het leven geroepen. In dit platform besprak ze tijdens vier bijeenkomsten met een tiental organisaties de mogelijkheden tot verbetering van haar dienstverlening aan ouderen en gehandicapten. - In maart 2002 introduceerde Robeco het nieuwe Robeco Milieu

Hoogtepunten

Technologie beleggingsfonds. Dit fonds legt zich toe op beleggen in bedrijven die zijn gespecialiseerd in schone energie,

- Het aantal leden van lokale Rabobanken groeide in 2002 verder

watermanagement, afvalverwerking en recycling.

tot 1,1 miljoen. Het groeiende aantal betrokken leden is niet alleen uit economisch oogpunt van belang voor de bank; deze

- Rabobank International ontwikkelde een Environmental Financial

leden versterken met hun rechtstreekse invloed op het beleid

Products Plan. Het doel hiervan is de commerciële duurzaam-

ook haar maatschappelijke oriëntatie.

heidsprojecten verder te stroomlijnen en alle beschikbare kennis over het investeren in milieu-activa optimaal te benutten.

- De Rabobank Groep heeft in overleg met Amnesty International een eigen gedragscode mensenrechten ontwikkeld en groeps-

- Robeco heeft in 2002 een MVO-model ontwikkeld, waarmee het

breed ingevoerd. Hiermee is het onderwerp mensenrechten

bedrijf over 2002 voor het eerst een intern maatschappelijk verslag

binnen de hele organisatie hoger op de agenda gekomen.

kan opstellen. Robeco integreert haar zienswijze in bedrijfsvoering, prestatie-indicatoren en managementinformatiesystemen.

- De Rabo GroenBank is er - samen met de andere groenfondsen en de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling - in geslaagd de fiscale groenregeling in Nederland te behouden.

- Voor klanten van Schretlen & Co is de mogelijkheid geschapen een duurzame portefeuille samen te stellen.

Belangrijkste ontwikkelingen 2002 en verbeterpunten

- De belangrijkste bedrijfsonderdelen van Interpolis hebben MVO

groene en sociaal-ethische producten te komen.

expliciet benoemd in hun beleidsplannen voor 2003. - De Rabobank Groep wil diversiteit nadrukkelijker implementeren - De Rabobank Foundation besteedde in 2002 ruim EUR 5 miljoen aan de ondersteuning en financiering van projecten in ontwikke-

in haar rol als financiële dienstverlener, werkgemeenschap en coöperatie.

lingslanden en in Nederland. Het Projectenfonds steunde met EUR 1,8 miljoen 21 vernieuwende en voor groepen klanten relevante projecten in Nederland.

- Rabobank International gaat duurzaamheid nog beter verankeren in de dagelijkse praktijk. Via haar elektronisch Meeting Point zal ze regelmatiger aandacht vragen voor de morele kant van zakendoen

- In september 2002 werd de eerste Herman Wijffels Innovatieprijs

in het buitenland.

uitgereikt. Deze prijs is gericht op jonge ondernemers en managers van 20 tot 36 jaar, die innovatieve producten, diensten of processen ontwikkelen, een verfrissende kijk hebben op onder-

- In 2003 gaat verzekeraar Interpolis duurzaamheidscriteria integreren in de acceptatieprocessen bij bedrijfsschade.

nemerschap en die vaardigheden tonen in modern coöperatief denken en maatschappelijk verantwoord ondernemen.

- Bij de nieuwe concernonderdelen die door fusies en overnames tot de groep zijn gaan behoren, Relan en Commit, zal bedrijfsin-

- Het ziekteverzuim bij de Rabobank Groep daalde in 2002 fors: van 5,1% in 2001 naar 4,7%.

terne milieuzorg in 2003 uitdrukkelijk aandacht krijgen. Er worden met deze bedrijfsonderdelen afspraken gemaakt op het gebied van afvalreductie, gescheiden inzameling van afval en energie-

- Door betere monitoring- en administratiesystemen is de Rabobank

vermindering.

Groep steeds beter in staat een getrouw beeld te geven van de mate van duurzaamheid van haar eigen bedrijfsprocessen.

- In 2003 zal de Rabobank het in 2002 uitgeteste MVO-monitoringsysteem voor lokale banken uitbreiden naar meer lokale banken;

- De doelstelling van de Rabobank Groep om in 2002 10% van het totale elektriciteitsverbruik groen in te kopen is ruimschoots

het MVO-monitoringsysteem voor groepsonderdelen wordt in 2003 geoptimaliseerd.

gehaald. - Het aantal vrouwen in hogere functies zal ook in de komende

Verbeterpunten - De Rabobank wil haar klanten nauwer bij het bestuur van de

periode verder moeten blijven groeien. - Duurzaamheid en mensenrechten zullen nadrukkelijker geïmple-

bank betrekken. Doelstelling voor 2003 is dat 25% van de leden

menteerd worden in de reguliere inkooppraktijk. In 2003 zullen

betrokken is bij het reilen en zeilen van zijn lokale bank.

minimaal 10 inkooppakketten specifiek doorgelicht worden op aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

- De Rabobank Groep wil aspecten van maatschappelijk verantwoord ondernemen nog steviger verankeren in de dienstverlening.

- Ten aanzien van afvalmanagement zullen de centrale vestigingen van Rabofacet in 2003 een compleet afvalregistratiesysteem

- Groene producten en diensten zijn tot nu toe sterk fiscaal gedreven. De Rabobank gaat op zoek naar andere manieren om tot

opzetten.

9

10


Kerngegevens 2002

2001

2000

1999

1998

Omvang Dienstverlening (in miljoenen euro’s) Balanstotaal

374.720

363.679 1)

342.920

281.218

249.718

Kedieten aan private sector

212.323

197.262

179.137

161.074

129.554

Toevertrouwde middelen

171.632

172.174

146.705

127.527

114.826

Beheerd vermogen

153.200

177.800

159.000

139.800

124.100

3.660

3.926

3.417

2.867

2.485

242

223

60

15

11

Totaal baten

8.564

8.434

Als gevolg van de per 1 januari

Bedrijfslasten

2002 doorgevoerde stelsel-

Operationeel resultaat

wijziging pensioenen sluiten

Nettowinst

deze bedragen niet aan bij

Belasting in Nederland

eerder gepubliceerde bedra-

Belasting buiten Nederland

Premieomzet verzekeringen Premieomzet bedrijfszorg en pensioenen Resultaatgegevens (in miljoenen euro’s)

7.760

6.806

5.832

5.839

5.965

1)

5.459

4.826

4.099

2.725

2.469 1)

2.301

1.980

1.733

1.250

1.206

1)

1.194

1.020

936

379

435

355

396

401

135

97

152

27

1

Tier 1-ratio

10,3

9,9 1)

10,3

10,0

10,3

Deze ratio is op basis van het

Rendement op eigen vermogen

9,6%

9,2%

1)

10,1%

9,8%

9,6%

aantal leden/natuurlijke per-

Efficiencyratio

68,2%

70,7%

1)

70,3%

70,9%

70,3%

1)

gen.

Financiële ratio’s 2)

sonen gedeeld door alle volwassen klanten/natuurlijke

Marktaandelen

personen.

Hypotheken

24%

23%

22%

22%

22%

Sparen

40%

40%

40%

40%

40%

3)

mkb (totaal)

39%

37%

38%

38%

37%

1998 - 1999 schatting.

- eenmanszaken

37%

34%

35%

36%

35%

- bedrijven met 2 tot 10 werkzame personen

41%

41%

41%

41%

40%

4)

- bedrijven met 10 tot 100 werkzame personen

36%

35%

35%

34%

34%

In dit percentage zijn niet de

Agrarische Sector

83%

87%

87%

87%

86%

gegevens meegenomen van Interpolis, Robeco,

Klantgegevens

Effectenbank Stroeve, Gilde en

Aantal leden (x 1.000)

1.108

825

550

510

515

de buitenlandse vestigingen.

Leden-klantenratio

13,2%

9,7%

6,1%

-

-

2)

Klanttevredenheid: 5)

- zakelijke klanten

7,1

7,4

7,4

7,4

7,3

Bij het bepalen van het ziekte-

- particuliere klanten

7,4

7,5

7,4

7,3

7,6

349

369

397

424

445

verzuim zijn de volgende onderdelen meegenomen:

Fysieke aanwezigheid

lokale banken, Rabobank

Lokale Rabobanken

Nederland, Rabofacet, De Lage

Vestigingen:

Landen en Schretlen & Co.

- kantoren

1.516

1.648

1.727

1.795

1.797

- servicepunten

2.517

2.609

2.693

2.719

2.727

2.979

2.889

2.676

2.546

2.430

1.859

1.821

1.800

1.800

1.750

169

137

142

147

150

6)

Geldautomaten 3)

Gegevens van Rabobank

Chipknipoplaadpunten

Nederland en lokale banken.

Buitenlandse vestigingsplaatsen

Kerngegevens

2002

2001

2000

1999

1998

- aantallen

58.096

58.120

55.098

53.147

49.465

7)

- mensjaren

51.867

52.173

49.711

48.224

45.310

Bij het bepalen van de WAO-

Vrouwen in dienst 4)

56,2%

56,8%

55,4%

55,1%

54,3%

instroom zijn de volgende

15,6%

14,6%

13,1%

12,0%

11,0%

onderdelen meegenomen:

Personeelsgegevens Medewerkers:

Vrouwen in hogere functies (> schaal 7)

4)

Deeltijdwerkers 4)

lokale banken, Rabobank

mannen

4,5%

4,0%

3,3%

2,5%

2,4%

vrouwen

57,2%

52,7%

47,2%

45,9%

43,9%

4,2%

4,8%

4,5%

4,5%

Medewerkers in het kader van de Wet SAMEN 4) Ziekteverzuim

5)

Personeelstevredenheid 6)

4,7%

5,1%

4,8%

4,5%

84,3%

83,1%

82%

79,7%

Rabofacet, De Lage Landen en Schretlen & Co.

4,0% 8)

1,1%

1,1%

1,2%

1,1%

1,0%

Opleidingsinvesteringen in mln euro’s

78,8

85,4

70

64,6

59

Opleidingsinvesteringen in euro’s/fte

1.521

1.637

1.408

1.340

1.302

WAO-instroom

7)

Nederland, Interpolis,

Gegevens van Rabobank Nederland, Rabofacet, Interpolis, De Lage Landen, Robeco en lokale banken.

Specifiek op duurzaamheid gerichte producten en diensten (in miljoenen euro’s) Rabo Groenobligaties (cumulatief )

1.141

766

623

nvt

nvt

9)

Groenfinanciering (cumulatief )

1.100

818

494

374

228

Gegevens van de deelnemers

Groene lease (EIA/VAMIL/MIA)

15

20

5

nvt

nvt

aan de collectieve energie-

Innovatiekapitaalfonds

1,5

nvt

nvt

nvt

nvt

inkoop: Rabobank Nederland,

107

144

152

nvt

nvt

Rabofacet, De Lage Landen,

3,0

nvt

nvt

nvt

nvt

Interpolis, Robeco en lokale

1,6

1,6

1,6

nvt

nvt

Prototype Carbon Fund (commitment)

5

5

5

nvt

nvt

10)

Aqua Investments (commitment)

5

5

5

nvt

nvt


35

25

-

-

-

Robeco Duurzaam Aandelenfonds Robeco Milieutechnologie Fund Sustainability Fund:

banken.

Solar Development Capital (commitment)

Gilde Biotechnology and Nutrition Fund Het Betere Werk en verzuimbeheersings-

Nederland, Rabofacet, Interpolis, De Lage Landen,

arrangement, premieomzet Milieuschadeverzekeringen, premieomzet

152,7

nvt

nvt

nvt

nvt

Schretlen & Co, Effectenbank

7,4

5,2

1,6

1,7

nvt

Stroeve en lokale banken.

Niet commerciële duurzame activiteiten

11)

Rabobank Foundation,


leningen/donaties (in miljoenen euro’s)

5,1

5,0

5,4

4,2

3,7

Nederland, Rabofacet, lokale

Projectenfonds, donaties (in miljoenen euro’s)

1,8

1,6

2,3

1,3

1,9

banken (voor wat betreft het

15.500

12.500

nvt

nvt

nvt

gedeelte dat centraal wordt

Micro-insurance, premieomzet (in euro’s)

ingekocht), Interpolis, De Lage

Bedrijfsvoering

Landen, Gilde, Schretlen & Co,

Electriciteitsverbruik (kWh per fte) 8) Aandeel groene stroom 3

9) 2

Gasverbruik (in m per m brutovloeroppervlak) Papier (kg per fte)

11)

Zakelijk vervoer per auto (km per fte)

12)

10)

3.139

3.156

-

-

-

31%

Effectenbank Stroeve.

-

-

-

-

11,4

12,4

-

-

-

12)

53

51

43

-

-


515

665

808

-

-

Nederland, Rabofacet en lokale banken.

11

12


De ambitie van de Rabobank Groep Hoe de Rabobank Groep in de wereld wil staan

De doelstelling

De Rabobankorganisatie is in Nederland opgericht door onder-

Wij, medewerkers en bestuurders van de Rabobank Groep, kiezen

nemende mensen die nagenoeg geen toegang hadden tot de

als vertrekpunt en doelstelling het belang van de klant. Wij willen

kapitaalmarkt. Ze heeft een traditie in het midden- en kleinbedrijf

voor hem of haar waarde scheppen door:

en met name in de agrarische sector. Door op coöperatieve basis

• het bieden van de best mogelijke financiële diensten die klanten

samen te werken is een financiële instelling ontstaan die het klanten mogelijk maakt hun financiële ambities in te vullen. Dit vormt het kompas van de Rabobank Groep: zij wil het mensen en ondernemingen mogelijk maken onafhankelijk en volwaardig deel te nemen aan het economische verkeer.

als passend ervaren; • het bieden van continuïteit van onze dienstverlening overeenkomstig het langetermijnbelang van de klant; • betrokkenheid van de bank bij de klant en zijn omgeving, waardoor realisatie van ambities mede mogelijk wordt gemaakt.

De groep biedt alle financiële diensten die voor deelname aan het

De waarden

economische verkeer in een moderne samenleving noodzakelijk

Wij vinden het belangrijk dat klanten ons ervaren en herkennen in:

zijn. Ze heeft zich in Nederland ontwikkeld tot een brede financiële

• integriteit: handelen overeenkomstig de bedoelingen die wij

dienstverlener die haar diensten op eigentijdse wijze wil vormgeven

zeggen te hebben;

voor mensen en ondernemingen ook elders in de wereld.

• respect: zo met klanten omgaan dat zij het respect van de bank

De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van wel-

• deskundigheid: in staat zijn om wat we zeggen waar te maken.

ervaren; vaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en leefmilieu Ze respecteert de cultuur en de gebruiken van het land van vestiging

De legitimatie van de Rabobank Groep in de maatschappij

voorzover die niet strijdig zijn met haar doelstelling en waarden.

Wij stellen ons open voor het oordeel van hen voor wie onze

Bij alle activiteiten die ze onderneemt, zal de Rabobank Groep het

dienstverlening van betekenis is. Klanten die hun betrokkenheid bij

onderhouden van haar solvabiliteit en liquiditeit als voorwaarde

de bank vormgeven in een lidmaatschap verwerven zeggenschap

voor continuïteit hanteren.

over onze koers en de wijze waarop wij bijdragen aan het realiseren

vergt. Hieraan wil ze met haar activiteiten bijdragen.

van hun ambities.

14


Visie en beleid In de visie van de Rabobank Groep biedt maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) bedrijven de sleutel naar toekomstige markten en de welvaart van morgen. Een actief MVO-beleid voegt waarde toe aan de moderne onderneming. Bedrijven die niet maatschappelijk verantwoord ondernemen, zullen in de visie van de groep op den duur niet overleven.

MVO geworteld in de coöperatie Maatschappelijk verantwoord ondernemen sluit van nature aan bij het coöperatieve gedachtegoed dat aan de basis ligt van de Rabobank Groep. Bij beide begrippen gaat het om sociale saamhorigheid, openheid en dialoog. Bij de coöperatieve Rabobank staan klantwaarde en maatschappelijke betrokkenheid als vanzelfsprekend centraal. Daarbij gaat het om het leveren van de best mogelijke producten en diensten tegen de best mogelijke prijs, het vermogen zich in te leven in de klant en het leveren van een actieve bijdrage aan de economische en sociale ontwikkeling in het eigen werkgebied. In de afgelopen eeuw zijn de lokale Rabobanken getransformeerd van een kredietcoöperatie voor leden/ondernemers

Alom groeit het besef dat er een gezonde balans moet zijn tussen

tot een brede coöperatieve financiële dienstverlener die alle klanten

de economische, sociale en ecologische uitkomst van alle politieke,

optimaal wil bedienen. Alle leden kunnen invloed uitoefenen op het

economische en maatschappelijke activiteiten. Duurzaam onder-

beleid van de bank.

nemen is volgens de Rabobank Groep dan ook de opdracht van deze tijd aan ondernemingen. In de visie van de Rabobank Groep

Ambitie: duurzaam én maatschappelijk

verdraagt duurzaam ondernemen zich uitstekend met de doel-

Voor de Rabobank Groep is duurzaam ondernemen het synoniem

stelling van ondernemers om de waarde van de onderneming te

van maatschappelijk verantwoord ondernemen. In beide gevallen

optimaliseren. Een actief MVO-beleid biedt alle betrokkenen toege-

gaat het om de gezonde balans tussen mensen, milieu en middelen;

voegde waarde. Intern uit zich dat onder meer in een gemotiveerde

om dialoog, openheid en vertrouwen. Al sinds haar oprichting

staf, een verhoogde aantrekkingskracht op talent, een verbeterde

draagt de Rabobank actief bij aan de economische ontwikkeling

veranderings- en innovatiepotentie en een alerter management.

van haar vestigingsgebied en de sociale samenhang van de lokale

In de relatie met de buitenwereld uit zich dat in de vorm van een

samenleving. Uit dien hoofde kent de Rabobank Groep van oudsher

verbeterde reputatie, een grotere klantloyaliteit, nieuwe relevante

veel waarde toe aan een kwalitatief hoogwaardig personeelsbeleid.

producten en diensten en een hoger marktaandeel.

Voor een coöperatieve financiële dienstverlener zijn deskundige en

Visie en beleid

gemotiveerde medewerkers immers de belangrijkste factor bij het

Verankering in topmanagement

realiseren van de bedrijfsdoelstellingen. In de afgelopen tien jaren

In de nieuwe topstructuur van de Rabobank Groep - met meer

is het maatschappelijk opereren van de Rabobank Groep steeds

invloed voor de lokale Rabobanken en een versterkte rol voor de

nadrukkelijker ook in het teken van ecologische duurzaamheid

raad van commissarissen - is de verantwoordelijkheid voor maat-

komen te staan. De groep heeft de ambitie voorop te blijven lopen.

schappelijk verantwoord ondernemen bij een aantal leden van de

Daarnaast komt er ook een zwaardere nadruk te liggen op respec-

raad van bestuur gelegd. Hans ten Cate heeft duurzaamheid en

tering van mensenrechten en integratie van duurzaam ondernemen

maatschappelijke innovatie als beleidsthema in zijn portefeuille,

in alle producten, diensten en werkprocessen, ook bij klanten en

Piet Moerland is verantwoordelijk voor het ledenbeleid en de maat-

leveranciers.

schappelijke fondsen en Bert Heemskerk is voorzitter van de Commissie Ethiek.

Integratie in kernactiviteiten Duurzaamheid is pas volledig in de kernactiviteiten van de Rabobank

Kerndocumenten

Groep geïntegreerd als ze een rol speelt bij beslissingen op alle

Het Ambitiestatement, de Gedragscode en het Strategisch Kader

niveaus en in alle bedrijfsprocessen. Duurzaam ondernemen is

vormen de kerndocumenten van de Rabobank Groep. Hierin staat

geslaagd als klanten en stakeholders het als een zichtbaar onder-

wat de Rabobank wil bereiken, hoe ze dat denkt te doen en welke

deel beschouwen van de identiteit van de Rabobank Groep, als het

waarden daarbij een rol spelen. De Rabobank Groep wil als financiële

voor medewerkers van directe betekenis is en als het bijdraagt aan

dienstverlener actief bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van

de financiële stabiliteit van de Rabobank Groep. Dit streven loopt

de samenleving in economische, sociale en ecologische zin. De

langs vier strategische lijnen:

groep heeft dit in diverse gedragscodes en convenanten vast-

• verankering van duurzaamheidsdenken in alle geledingen van de

gelegd. Daarnaast heeft ze nadrukkelijk diverse internationale codes

organisatie; • doorwerking van de visie op duurzaam ondernemen in bestaande en nieuwe financiële producten en diensten;

onderschreven. Juist omdat de dagelijkse praktijk gecompliceerd is, wil de Rabobank Groep haar opvattingen en drijfveren nadrukkelijk publiceren. De gedragscodes staan op www.rabobankgroep.nl.

• versterking van de maatschappelijke betrokkenheid van de Rabobank Groep; • integratie van duurzaamheid in de eigen bedrijfsprocessen.

Overzicht van gedragscodes, convenanten en verdragen die richtinggevend zijn voor het opereren van de Rabobank Groep. Extern

Intern

• OESO Richtlijnen voor multinationale ondernemingen

• Ambitiestatement Rabobank Groep

• Verklaring United Nations Environment Programme (UNEP)

• Gedragscode Rabobank Groep

• Global Compact

• Strategisch Kader Rabobank Groep

• Beginselverklaring multinationale ondernemingen en sociaal

• Gedragslijn Mensenrechten

beleid (ILO) • Business Charter for Sustainable Development van de International Chambers of Commerce (ICC)

• Gedragslijn Hypothecaire Financieringen • Gedragscode Palmolieplantages • Gedragscode Genetische Modificatie

• Integriteitscode van de Nederlandse Vereniging van Banken

• Gedragscode Informatie- en Communicatiemiddelen

• Convenant biologische varkenshouderij

• Instructie belangenverstrengeling

• Convenant meerjarenafspraak energie-efficiencyverbetering

• Klokkenluidersregeling

• Convenant verpakkingen II • Arbo-convenant bankwezen • Convenant pakket primaire betaaldiensten • Convenant multicultureel personeelsbeleid • Gedragscode Verzekeraars • Gedragscode Verwerking Persoonsgegevens Financiële Instellingen

15

16


Mensenrechten In de gedragscode van de Rabobank Groep wordt tamelijk algemeen gesteld dat de Rabobank Groep de rechten van de mens respecteert. In de praktijk betekent dit dat zij de richtlijnen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) en die van de International Labour Organisation (ILO) als uitgangspunt neemt. Om over een praktischer richtsnoer te beschikken formuleerde Rabobank International in 2001 een eigen gedragslijn mensenrechten, die in 2002 door de gehele Rabobank Groep is overgenomen. De ontwikkeling van dit mensenrechten-document gebeurde in overleg met Amnesty International. Als uitgangspunt is ervoor gekozen dat de Rabobank Groep verantwoordelijk is voor naleving en bevordering van mensenrechten voorzover dat binnen haar bereik en in haar vermogen ligt. In de gedragslijn staat dat de Rabobank Groep de naleving van mensenrechten nadrukkelijk ondersteunt in elke samenleving waarin zij haar activiteiten ontplooit. De groep denkt op drie niveaus en vanuit drie invalshoeken een bijdrage aan de naleving van mensenrechten te kunnen leveren.

1. Met betrekking tot haar eigen bedrijfsactiviteiten. In haar sociale beleid en in haar management draagt de Rabobank Groep volledige verantwoordelijkheid voor het naleven van de mensenrechten. 2. Bij het kiezen van partners. De groep zal zorgvuldig te werk gaan bij het kiezen van partners en zich ervan vergewissen dat door deze partners de mensenrechten worden gerespecteerd. De Rabobank wil voor haar partners in dezen een voorbeeldfunctie vervullen. 3. Bij het kiezen van landen waarin zij opereert. De groep zal geen activiteiten ontplooien in landen waarin zij de mensenrechten van haar eigen personeel niet kan garanderen of waar een vrije keuze van handelspartners niet mogelijk is. Het thema mensenrechten zal de komende jaren een weerkerend thema zijn in de interne communicatie. Bij Rabobank International ligt de taak en de bevoegdheid bij de local compliance officers om betrokkenheid van de bank bij ongewenste situaties te voorkomen. Het centrale inkoopbeleid van de groep zal in 2003 met name ook op het punt van mensenrechten aangescherpt worden.

Global Compact

indicatorenset waarmee meer lokale Rabobanken in de loop van

De Rabobank Groep ondertekende in 2002 als derde Nederlandse

2003 ten behoeve van hun beleid gaan werken. De indicatoren

onderneming - na Koninklijke Shell en Unilever - de Global Compact.

voor de groepsonderdelen worden in 2003 verder geoptimaliseerd.

Met de Global Compact vragen de Verenigde Naties aandacht voor milieu, mensenrechten en arbeidsvoorwaarden. Bedrijven die teke-

Verankering culturele diversiteit

nen gaan akkoord met een in negen principes vastgelegde vorm

In 2015 is naar verwachting één op de vijf inwoners van Nederland

van ondernemen. Zo verklaren ze alle vormen van gedwongen

van niet-Nederlandse afkomst. In de grote steden zal dit zelfs kunnen

arbeid, kinderarbeid en discriminatie te elimineren, ecologische ver-

oplopen tot circa 50%. De Rabobank Groep wil diversiteit invoeren

antwoordelijkheid te nemen, milieuvriendelijke technieken aan te

in haar werkgemeenschap, de coöperatie en haar rol als financiële

moedigen en mensenrechten te respecteren en niet te schenden.

dienstverlener. Om de natuurlijke bewustwording van het ontstaan van een multiculturele organisatie te stimuleren, heeft de Rabobank

Nieuw: MVO-monitoringsysteem

Groep sinds drie jaar een Bureau Diversiteit. Dit kennis- en advies-

De Rabobank Groep streeft ernaar om in 2003 concrete MVO-doel-

centrum concentreert zich op personeelsbeleid (in- en doorstroom),

stellingen in haar jaarplannen op te nemen, met name op het

commerciële ondersteuning (werven en goed bedienen van nieuwe

gebied van duurzaam beleggen, kredietverlening, bedrijfsinterne

Nederlanders), evenwichtige communicatie-uitingen en maat-

milieuzorg en human-resourcesmanagement. Om de resultaten te

schappelijke betrokkenheid.

meten, heeft de groep in 2002 een monitoringsysteem ingevoerd, gebaseerd op de richtlijnen van het Global Reporting Initiative (GRI).

Specifiek beleid onderdelen

De groep heeft haar indicatoren beter laten aansluiten bij de aard

Het Ambitiestatement en de Gedragscode van de Rabobank Groep

van haar bedrijfsvoering en heeft een indeling gemaakt in vier

zijn voor alle groepsonderdelen richtinggevende documenten met

groepen: management, financiële dienstverlening, maatschappelijke

betrekking tot integriteit en ethiek. Diverse bedrijfsonderdelen van

betrokkenheid en bedrijfsvoering, inclusief human-resourcesmanage-

de groep hebben op basis daarvan voor hun eigen specifieke

ment en arbo. Over het boekjaar 2002 is een eerste test uitgevoerd

situatie en markt eigen ambitiestatements en gedragscodes gefor-

bij alle groepsonderdelen en bij een groep van ruim twintig lokale

muleerd. Interpolis, Rabobank International en Robeco hebben op

banken. De ervaringen van deze banken worden verwerkt in de

dit gebied in 2002 belangrijke stappen gezet.

Visie en beleid

• Interpolis

genetische modificatie. Deze codes staan op internet en worden

Interpolis ziet maatschappelijk verantwoord ondernemen als

op internationale congressen en in de internationale vakliteratuur

kernactiviteit. De in 2002 geformuleerde missie heeft dan ook een

als voorbeeld opgevoerd.

hoog MVO-gehalte. Het uitgangspunt vormen de vorig jaar

• Robeco

ondertekende Gedragscode Verzekeraars en het gedetailleerdere

Robeco heeft in 2002 een MVO-model ontwikkeld met als doel

UNEP Statement of Environmental Commitment by the Insurance

onder meer verantwoordelijkheid voor de omgeving en voor het

Industry. Intern staat MVO inmiddels hoog op de agenda. De

welzijn en de veiligheid van de medewerkers. Met het nieuwe

belangrijkste bedrijfsonderdelen hebben MVO expliciet benoemd

sociale en arbobeleid, business continuity management, de finan-

in hun beleidsplannen voor 2003. Dit jaar gaat Interpolis proberen

ciële producten en diensten, de maatschappelijke bijdrage en de

een vollediger inzicht te krijgen in de MVO-activiteiten binnen de

ecologische maatregelen geeft Robeco invulling aan deze doel-

organisatie. Op dit moment ontbreken nog de gegevens van de

stellingen. Robeco stelt over 2002 voor het eerst een MVO-verslag

bedrijfsonderdelen die de afgelopen twee jaar tot Interpolis zijn

op waarmee het bedrijf intern over zijn vorderingen bericht.

gaan behoren. Extern heeft de verzekeraar in een internationale werkgroep van het Global Reporting Initiative (GRI) gewerkt aan de ontwikkeling van social-performance-indicatoren voor banken en verzekeraars. Dit heeft eind 2002 geresulteerd in de GRI Social Performance Indicators (SPI). In 2003 voert Interpolis de Gedragscode voor Expertiseorganisaties in. Deze code maakt de handelingen van de expertisediensten inzichtelijker en controleerbaar voor de consument. • Rabobank International Rabobank International was in 2002 mede verantwoordelijk voor het totstandkomen van de Human Rights Code, die inmiddels voor de hele Rabobank Groep geldt. Daarnaast kent het bedrijf specifieke codes voor financiering van palmolieplantages en

Constante onderstroom ‘Het ministerie van Economische Zaken coördineert het beleid van de overheid op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het ministerie staat voor duurzame economische groei en wil een goed ondernemingsklimaat in Nederland creëren. De Rabobank is al lang met maatschappelijk verantwoord ondernemen bezig. Mijn indruk is dat MVO een constante onderstroom is bij de Rabobank. Daarmee loopt ze niet te koop. Onduidelijk vind ik wel wat de lokale banken en Rabobank International op MVO-gebied doen. Het is belangrijk dat het maatschappelijk jaarverslag daar in de toekomst meer aandacht aan besteedt, want transparantie is cruciaal. Ook mag het verslag van mij meer laten zien wat de voortgang is die de Rabobank jaarlijks boekt op de verschillende terreinen van MVO, met welke dilemma’s de bank bij haar bedrijfsactiviteiten kampt en hoe ze daarmee omgaat.’ Mario Jacobs, senior beleidsmedewerker Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, ministerie van Economische Zaken

17

18


Visies op markten De Rabobank Groep geeft maatschappelijk verantwoord ondernemen mede vorm door mee te helpen bij het ontwikkelen van nieuwe markten. Dat doet ze onder meer door het delen van kennis, het geven van haar visie op relevante issues en ontwikkelingen en door het inzetten van haar innovatieve vermogen op productniveau.

getroffen door dierziekten. Naar aanleiding daarvan is het debat over de houdbaarheid van de huidige productiesystemen versterkt. Sinds het begin van de jaren 90 is de Rabobank Groep steeds nadrukkelijker ook duurzame overwegingen bij haar financieringsbeleid gaan betrekken. Als marktleider spant de groep zich nadrukkelijk in om de gewenste transformatie van de landbouw in Nederland als financiële dienstverlener te faciliteren. Haar inbreng daarbij is zowel een financiële als een inhoudelijke. In maart 2002 heeft de Rabobank Groep haar visie op de toekomst van de veehouderij uitgebracht. De stellingname daarin is helder. De Rabobank Groep zal de vorming van transparante en gecertificeerde productiekolommen

Daar waar de Rabobank Groep vanuit haar specifieke economische

in de veehouderij stimuleren. Dierwelzijn en voedselveiligheid

en financiële deskundigheid een prominente rol kan spelen in het

worden nadrukkelijker betrokken in de financiële dienstverlening.

maatschappelijke en politieke debat zal zij die rol niet uit de weg

De bank ziet een ontwikkeling naar twee hoofdtypen agrarische

gaan. Het gaat daarbij om het aan de orde stellen van de financieel-

bedrijven: bedrijven die efficiënt voedsel produceren voor de (inter-

economische gevolgen van voorgenomen beleid en om het

nationale) markt en kiezen voor schaalvergroting en bedrijven die

inbrengen van kennis van nieuwe markten. Haar bereidheid tot trans-

hun activiteiten naast voedselproductie verbreden en meer land-

parantie en heldere stellingnamen betekent niet dat de Rabobank

schaps- en natuurgericht bezig zijn. Beide typen hebben naar de

Groep de politieke of maatschappelijke belangenbehartiger van haar

mening van de bank bestaansmogelijkheden. Een certificering kan

9 miljoen klanten wil zijn. Daarvoor staan andere partijen opgesteld.

de kwaliteit van de veehouderij waarborgen en ervoor zorgen dat

De bank wil met zulke partijen wel nadrukkelijk goede betrekkingen

aan de maatschappelijke wensen wordt voldaan. Boeren die niet

onderhouden. De visie van de groep op actuele onderwerpen zijn

gecertificeerd zijn, kunnen te maken krijgen met hogere krediet-

op internet beschikbaar (www.rabobankgroep.nl).

tarieven of ontvangen in het uiterste geval geen krediet.

Visie op de toekomst van de veehouderij

Visie op de toekomst van de Nederlandse tuinbouw

De laatste jaren is de landbouw in Nederland enkele keren ernstig

Tijdens de Floriade 2002, de prestigieuze tuinbouwtentoonstelling

Visies op markten

die met steun van de Rabobank Groep in Hoofddorp werd gehou-

handelen is vereist voor het instandhouden en bevorderen van de

den, presenteerde de Rabobank Groep zes studies over de toekomst

biodiversiteit. Overal ter wereld heeft de landbouw hierbij een

van de Nederlandse tuinbouw. De studies bevatten de visie van de

grote verantwoordelijkheid, want met name landbouwactiviteiten

Rabobank op een aantal ontwikkelingen in de tuinbouw. Centraal

oefenen een grote milieudruk uit op biodiversiteit. In Nederland is

daarin staan de gevolgen voor partijen in de keten. Via een geopti-

binnen de landbouw agrarisch natuurbeheer in opkomst. Dit is een

maliseerde ketenorganisatie zal sneller ingespeeld moeten worden

vorm van duurzame vernieuwing van het landelijke gebied. Via de

op consumententrends. Onder regie van marktpartijen zullen de

verstrekking van groenfinancieringen stimuleert de Rabobank

sierteelt- en voedingstuinbouwketens de marketing en als gevolg

Groep deze nieuwe vorm van natuurbeheer. Hierbij gaat het om

daarvan de productie moeten bepalen. Door schaalvergroting kan

versterking van de biodiversiteit van onder meer akkerflora en

de Nederlandse tuinbouw de steeds scherpere concurrentie voor-

fauna, weidevogelgebieden en bosranden. Het beheer biedt

blijven. Het werkterrein zal daarbij steeds meer een mondiaal karakter

boeren nieuwe inkomsten waarmee zij hun economische positie

krijgen. De Nederlandse logistieke ervaring en mogelijkheden en de

kunnen verbeteren. De opkomst van de biologische landbouw en

tuinbouwexpertise bieden in dat kader kansen, bijvoorbeeld door

natuurbeheer is niet alleen een Nederlandse of Europese trend. Op

als food- en/of flowerprovider op te treden. De resultante van dit

alle continenten ontstaan initiatieven om ecosystemen met een

proces zal uiteindelijk een hogere prijs voor het product zijn. De

rijke variatie aan flora en fauna in stand te houden.

studies zijn in de tuinbouwwereld uitvoerig bediscussieerd. Met de studies wil de Rabobank bijdragen aan de strategiebepaling van

Visie op de woningmarkt

ondernemers, waaraan financieringsaanvragen mede getoetst zullen

In 2002 deed de Stafgroep Economisch Onderzoek van Rabobank

worden. De bank wil sterk betrokken zijn bij de ontwikkelingen om

Nederland onderzoek naar de twee grootste structurele knelpunten

daaraan via de juiste bancaire producten te kunnen bijdragen. Ook

op de Nederlandse woningmarkt: doorstroming en betaalbaarheid.

geeft ze met deze studies “Rabobank Kennisbank” verder inhoud,

Een van de oplossingen die daaruit naar voren zijn gekomen is het

hetgeen leidt tot een betere beoordeling van financieringsaanvragen.

gebruikmaken van een tussenvorm van eigendom, zoals het maatschappelijk gebonden eigendom of participatiewoningen.

Visie op biodiversiteit

Daardoor krijgen minderbedeelden toch de mogelijkheid om een

Evenwichtige ecosystemen houden het leven op aarde vitaal. Elke

huis te kopen. Bij deze constructie bieden woningbouwcoöperaties,

plant en elk dier vervult een functie. In veel delen van de wereld

vastgoedmaatschappijen of andere marktpartijen woningen aan met

verschraalt deze biodiversiteit door menselijk handelen. Adequaat

een aanzienlijke korting op de marktwaarde. In ruil daarvoor doen

Naar een duurzame veehouderij ‘Dat de Rabobank in haar maatschappelijk jaarverslag 2001 geen aandacht heeft geschonken aan de MKZ-crisis, dé crisis in de agrarische sector, vind ik ongeloofwaardig. Inmiddels heeft de bank een nieuwe visie ontwikkeld op de veehouderij. Ik verwacht dit zeker terug te lezen in het maatschappelijk jaarverslag 2002 en ook dat gemonitord wordt of gewenste ontwikkelingen daadwerkelijk plaatshebben en welke rol de bank daarin speelt. De bank zou de ambitie moeten hebben om de gangbare veehouderij via bedrijfsplannen naar een duurzamere veehouderij te leiden. De Rabobank speelt een goede rol als het gaat om het stimuleren en faciliteren van de benodigde discussies. Door het voeren van een dialoog met belanghebbenden wordt gewaarborgd dat de organisatie zich niet loszingt van de realiteit.’ Bert van den Berg, beleidsmedewerker Veehouderij, Groep Kennis en Beleid, Dierenbescherming.

19

20


de kopers pro rato afstand van een deel van de vermogenswinst

Nederlandse bedrijven zijn minder vernieuwend dan hun Europese

(of een eventueel verlies) bij verkoop. Een andere oplossing is een

concurrenten. Dat is een punt van zorg, want innovatie is belangrijk

hypotheek die het voor ouders makkelijker en fiscaal aantrekkelijk

voor de concurrentiepositie. Meer dan de helft van de innovaties leidt

maakt hun zoon of dochter financieel te ondersteunen. Hiermee

tot een verbetering van het bedrijfsresultaat. De achterstand is het

wordt een mogelijke erfenis op een later tijdstip nu ingezet om de

gevolg van een tekort aan kennis, geld en gekwalificeerd personeel

toegang tot de koopwoningmarkt mogelijk te maken.

en van een gebrek aan bewustzijn van het belang van innovatie.

Visie op het mkb

Visie op het wereldvoedselvraagstuk

De Rabobank presenteerde in 2002 voor de 26ste keer haar visie op

De studie Wereldvoedselvraagstuk van de Stafgroep Economisch

75 branches in het midden- en kleinbedrijf. De publicatie Rabobank

Onderzoek geeft een achtergrondanalyse van de bijdrage die een

Cijfers & Trends is uitgegroeid tot een populair naslagwerk waarvan

commercieel bedrijf als de Rabobank Groep kan leveren aan het

ondernemers, adviseurs en accountants gretig gebruikmaken.

oplossen van het voedselvraagstuk in de wereld. Het verminderen

De jongste uitgave had als thema innovatie. De bank wil het

van armoede, honger en ondervoeding is niet alleen een morele

Nederlandse mkb bewustmaken van zijn achterstand op dit gebied.

plicht, maar heeft ook grote economische betekenis, want het ver-

Duidelijke ambitie en visie ‘Maatschappelijk verantwoord ondernemen is een belangrijk thema voor het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Wij willen dat stimuleren en ondersteunen binnen de agroketen om de duurzaamheid en de concurrentiekracht van die sector te verbeteren. Zo willen we graag dat agrofoodbedrijven laten zien wat zij presteren op het gebied van duurzaamheid en dat, nationaal en internationaal, de productiemethoden duurzamer worden. De banken spelen een belangrijke rol bij vergroting van de duurzaamheid in de agroketen. Zeker de Rabobank, die zo met de agrarische sector is verbonden. We verwachten van de bank een duidelijke ambitie en visie op de verduurzaming van de landbouw. Zij zou haar financiële middelen en instrumenten meer op deze transitie dienen te richten. In Nederland, maar zeker ook in het buitenland.’ Ineke Lemmen, themamanager transitie duurzame landbouw van het ministerie van LNV

Visies op markten

hogen van de productiviteit en inkomens en het creëren van werk

woordelijk voor 75% van de totale waterconsumptie. Het resterende

leiden tot meer welzijn en welvaart. Het verminderen van de

deel wordt gebruikt voor drinkwater en voor de industrie. De doel-

armoede en het realiseren van voedselzekerheid en voedselveilig-

stelling van de World Summit in Johannesburg, dat iedereen in

heid voor de allerarmsten in de wereld vragen om een politieke,

2025 over schoon water kan beschikken, vergt wereldwijd enorme

economische, sociaal-culturele en een ecologische aanpak. Als de

investeringen. Op het Wereld Water Forum in maart 2003 in Kyoto

wereld de politieke wil heeft om investeringen te doen die armoede

zal de Rabobank Groep samen met andere bedrijven laten zien hoe

uitroeien, voedselveiligheid waarborgen en natuurlijke bronnen

het bedrijfsleven kan meewerken aan de oplossing van watervraag-

beschermen, dan is een voedselveilige wereld waarin elke persoon

stukken. De groep spant zich in voor uitbreiding van investeringen

te allen tijde toegang heeft tot voedsel dat nodig is voor een

door private partijen, in samenwerking met overheden en multilate-

gezond en productief leven, in de nabije toekomst haalbaar.

rale organisaties. Tegelijkertijd pleit de Rabobank Groep voor een goede maatschappelijke controle op waterproductie en

Visie op de klimaatverandering en duurzame energie

gebruik. In 2002 publiceerde de groep het rapport Water &

Zolang energie in onze wereld nog van fossiele brandstof komt,

Agriculture. Hierin wordt de relatie beschreven tussen landbouw en

hebben we te maken met de uitstoot van broeikasgassen en andere

water in de grote voedselproducerende gebieden in de wereld.

vervuilende stoffen. Dit veroorzaakt deels onomkeerbare milieu-

Deze informatie ondersteunt klanten en kredietverleners bij het

schade, waarvan de maatschappelijke kosten flink kunnen oplopen.

inschatten van de risico’s die de toenemende waterschaarste voor

Klimaatverandering door overmatige uitstoot van broeikasgassen

de betreffende food- and agribusiness met zich meebrengt.

wordt door deskundigen gezien als de grootste mondiale bedreiging. Regelgeving om CO2-emissies en de uitstoot van andere broeikas-

Visie op de handelspositie van ontwikkelingslanden

gassen terug te dringen is daarom onvermijdelijk. De uitstoot van

De overheersende positie van de westerse landen in de wereldhan-

broeikasgassen speelt bij alle energie-intensieve processen een rol.

del pakt nadelig uit voor ontwikkelingslanden. Producenten uit

Niet alleen de zware industrie, de transportsector en de landbouw,

lage-lonenlanden en klimatologisch beter gelegen gebieden moe-

maar ook huishoudens dragen hieraan bij door hun gas- en elektri-

ten toegang krijgen tot de westerse voedselmarkten. Dat hoeft

citeitsverbruik en door auto te rijden en te vliegen. Om een indicatie

geen bedreiging te zijn voor de Europese Unie en Nederland. De

te geven: per autokilometer wordt gemiddeld 200 gram CO2 uitge-

ontwikkelingslanden kunnen in gelijkwaardige allianties het

stoten. In Nederland bedraagt de gemiddelde CO2-uitstoot 350 gram

Nederlandse assortiment aanvullen. Multinationale voedselretailers

per consumptief bestede euro. Om dit probleem op te lossen moet

en voedingsmiddelenfabrikanten zetten daarbij handelsstructuren

de energievoorziening op een duurzame leest worden geschoeid.

op voor de import van landbouwproducten uit ontwikkelingslan-

Dit transformatieproces vergt een lange adem, want het ontwikkelen

den. De inhaalslag van ontwikkelingslanden begint dan met een

van nieuwe technologieën kost tijd. De Rabobank Groep is voorstan-

sterke landbouwsector. Hiermee wordt ze de mogelijkheid gebo-

der van een mondiale aanpak zoals voorgesteld in het verdrag van

den om uit de armoedeval te ontsnappen en wordt tegelijkertijd

Kyoto, dat door middel van absolute emissieplafonds en handel in

een voedingsbodem voor terrorisme weggenomen. Financiële

emissierechten wil komen tot aanzienlijke reductie van CO2-uitstoot

instellingen zoals de Rabobank Groep kunnen een belangrijke rol

in de wereld. Er zijn wereldwijd talloze projecten waarmee reducties

spelen bij investeringen in internationale duurzame landbouw en

te behalen zijn, zoals energiebesparingsprojecten, windparken,

voedingsketens. Nederlandse fiscale en financiële regels voor groe-

waterkrachtcentrales, toepassing van zonne-energie, warmte/kracht-

ne investeringen zouden, meer dan nu het geval is, op het buiten-

projecten op basis van biomassa en bossen. De groep is via haar

land moeten worden gericht. Vooral op landen waar de voedings-

internationale netwerk betrokken bij de financiering van een keur aan

keten nog moet worden ontwikkeld.

duurzame energie- en energiebesparingsprojecten. Onder andere in derdewereldlanden waarbij CO2-reducties worden gerealiseerd en na certificering worden verkocht aan partijen die reductieverplichtingen hebben. Zo kan de aanpak van het klimaatprobleem in samenhang met het armoedevraagstuk worden aangepakt.

Visie op de watersector Het wereldwatergebruik neemt al decennia sterk toe. Tegelijkertijd wordt steeds meer voor consumptie en landbouw geschikt water door menselijke activiteiten vervuild. Vandaar dat waterschaarste een van de grote problemen van de 21ste eeuw wordt. De landen tuinbouwsector is de grootste waterverbruiker in de wereld, verant-

21

22


Vestigingen- en distributiebeleid De Rabobank beschikt over het meest fijnmazige kantorennetwerk van alle banken in Nederland. Ook in de toekomst zal de bank de dichtbijbank blijven. Wel verandert de samenstelling van het distributienet de komende jaren. Met meer contactpunten en nieuwe verschijningsvormen speelt de bank in op lokale behoeften en mogelijkheden.

heid van bankdiensten, maar van vitale functies als supermarkten, kleine middenstand, huisartsen, scholen, bibliotheken en bureaus voor thuiszorg. Waar zulke functies zich niet apart kunnen handhaven, onderzoekt de bank mogelijkheden om samen met andere partijen tot gedeelde servicepunten te komen. In 2002 werden onder meer servicepunten ingericht in de kernen Oudega, Mariahout, Loosbroek en Vorstenbosch. Begin 2003 startte een ServiceWinkel in Epen (L). De Rabobank wil eind 2005 in samenwerking met andere partijen en overheden zo’n 200 servicepunten tot stand gebracht hebben.

Speciale aandacht voor ouderen Met 1.516 vestigingen, 599 (van haar 2.979) geldautomaten op open-

Bij de herinrichting van het distributienet geeft de Rabobank extra

bare locaties en 402 periodieke zittingen in openbare gebouwen

veel aandacht aan de belangen van ouderen en gehandicapten. De

beschikte de Rabobank eind 2002 over 2.517 contactpunten.

Rabobank stimuleert het gebruik van de pinpas en de chipknip, ook

Daarmee voldoet de bank in haar eentje vrijwel volledig aan het

bij ouderen. De mogelijkheid om in een beschermde omgeving

conceptinitiatiefvoorstel van het Tweede-Kamerlid Crone. Hij wil de

- bankhal, voorportaal - geld op te kunnen nemen verhoogt het

banken gezamenlijk verplichten fysiek aanwezig te zijn op iedere

veiligheidsgevoel bij de klant. Voor klanten die moeten wennen aan

vijf kilometer en op iedere 10.000 inwoners. De Rabobank ziet dan

pinnen, chippen of het regelen van bankzaken per telefoon of com-

ook geen enkele noodzaak voor een dergelijk initiatief. Daar waar de

puter heeft de Rabobank de handleiding Modern Bankieren ont-

Rabobank om redenen van sociaal beleid, veiligheid of rentabiliteit

wikkeld. Ook heeft de Rabobank senioren getraind om voorlichting

een kantoor moet sluiten, zoekt zij in overleg met haar leden en

te geven bij lokale banken en zorginstellingen. Senioren en gehan-

klanten naar aanvullende distributiemaatregelen. De Rabobank her-

dicapten die desondanks niet zelfstandig via apparaten aan geld

kent in het initiatiefwetsvoorstel Crone het streven iets te doen aan

kunnen komen, krijgen een servicepas waarmee ze zonder nadere

de afnemende leefbaarheid in kleine kernen en in bepaalde wijken

toelichting persoonlijke assistentie van een medewerker van de

in grote steden. Het werkelijke probleem daarbij is niet de afwezig-

bank krijgen. De Rabobank kent ook een speciale gemachtigdenpas,

Vestigingen- en distributiebeleid

waarmee klanten een derde kunnen machtigen geld van hun reke-

Samenwerking met SeniorWeb

ning op te nemen zonder dat ze daarvoor hun pincode moeten

SeniorWeb geeft sinds 1998 computer- en internetcursussen door

prijsgeven. Immobiele en hulpbehoevende klanten kunnen

het hele land. Uitgangspunt is dat deze cursussen begrijpelijk en

gebruikmaken van de Rabo Geld Expres, een nieuwe service die

betaalbaar moeten zijn voor iedereen die niet met de computer is

ervoor zorgt dat de klant binnen 24 uur na bestelling contant geld

grootgebracht. Eind 2002 heeft Rabobank Nederland met SeniorWeb

in huis heeft. Veel lokale Rabobanken kennen een taxiservice die

een driejarig contract getekend. Naast de landelijke samenwerking

oudere mensen zo nodig van en naar de bank brengt. Een tege-

bestaan er inmiddels 200 lokale partnerships tussen lokale

moetkoming aan ouderen is ook de Rabobankbus, die periodiek

Rabobanken en lokale SeniorWeb-afdelingen. Vaak doet een ruimte

kleine kernen bezoekt, zoals rond Heerenveen, in de Lopikerwaard

in een plaatselijk Rabobankkantoor dienst als leslokaal en stelt de

en het Dollardgebied.

bank apparatuur of andere benodigde middelen ter beschikking. Rabobank en SeniorWeb hebben samen het Addo Stuur cursus-

Chipknip in verzorgings- en bejaardentehuizen

boek “Rabo Internetbankieren” gepubliceerd.

De 1.600 Nederlandse verzorgings- en bejaardentehuizen gaan in hoog tempo over op de chipknip. Er zijn al ruim 300 tehuizen waar

Service voor visueel gehandicapten

alleen nog betaald kan worden met de elektronische portemonnee.

De Rabobank heeft na overleg met betrokken partijen een aantal

Van de 75 miljoen betalingen die nu jaarlijks met de chipknip

diensten in het leven geroepen die van belang zijn voor slecht-

gedaan worden, komen er 15 miljoen voor rekening van ouderen.

zienden. Slechtzienden kunnen met Rabo Telebankieren (Extra)

Dit boven verwachting hoge gebruik van de chipknip is onder

elektronisch hun bankzaken regelen via een speciale chipcard met

meer te danken aan een voorlichtingscampagne die de Rabobank

pincode en speciale chipcardlezer. Hiermee kunnen ze een veilige

in 2001 is gestart om verzorgings- en bejaardentehuizen te wijzen

verbinding tot stand brengen met de site van de Rabobank. De

op de mogelijkheden en voordelen van het chippen binnen het

Rabobank kent ook rekeningafschriften in braille. In april 2003 intro-

tehuis. De bewoners hoeven voor hun betalingen in het tehuis niet

duceerde de Rabobank de mogelijkheid om via de telefoon geld

meer naar een bankkantoor of geldautomaat buiten. Ze kunnen

over te boeken naar derden.

hun chipknip opladen bij een chipknipoplaadpunt in het tehuis. De praktijk toont aan dat de ouderen, als ze eenmaal gewend zijn, het leuk en praktisch vinden om op deze manier aan het moderne betalingsverkeer deel te nemen.

Bereikbaarheid ‘Doordat de Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO) een aantal feiten over klantvriendelijkheid naar ouderen bij de banken in een rapport heeft gezet, schrokken de banken en konden we aan tafel gaan zitten. Op lokaal niveau gaat de maatschappelijke betrokkenheid van de Rabobank verder dan die van andere banken. Maar met haar specifieke achtergrond kan de Rabobank ook meer doen en wat dat betreft wordt er volgens mij nog te veel naar kostendekkendheid gekeken. De komende jaren zal vooral het thema bereikbaarheid voor ouderen belangrijk zijn. Een groeiende groep mensen zal fysiek niet meer in staat zijn naar de bank te gaan, maar wel de behoefte hebben onafhankelijk geldzaken te kunnen regelen. De Rabobank zou daarop moeten inspelen.’ Tim Lechner, algemeen directeur ANBO

23

24


Sparen en beleggen Op het gebied van duurzaam beleggen en sparen introduceerde de Rabobank Groep in 2002 een aantal nieuwe producten, zoals het fonds Robeco MilieuTechnologie, Verlofsparen en de Pingi-rekening. Er was weer veel belangstelling voor de Rabo Groen Obligatie.

gevolg van waardedalingen op de beurs. Beleidsmatig traden er geen wijzigingen op. De proef wordt over enkele jaren geëvalueerd.

Duurzaam vermogensbeheer Robeco Ondanks het slechte beleggingsjaar 2002 hebben weinig klanten van Robeco hun aandelen verkocht voor harde valuta. Wel stelt Robeco vast dat veel beleggers vermogensbeheerders minder

Institutioneel duurzaam beleggen

geloofwaardig zijn gaan vinden, onder meer door uitspraken in 2002 dat de slechtste periode achter de rug was en dat er goede

Stichting Pensioenfonds Rabobank

vooruitzichten waren. Robeco streeft in haar informatie aan beleg-

De Stichting Pensioenfonds Rabobank had haar middelen eind 2002

gers naar transparantie en integriteit, zodat klanten weloverwogen

voor 51% belegd in vastrentende waarden, voor 33% in aandelen,

hun eigen beslissingen kunnen nemen. Ultimo 2002 bedroeg het

voor 8% in vastgoed en 8% was liquide. Eind 2002 was EUR 13 miljoen

totaal beheerde vermogen van Robeco EUR 98 miljard tegenover

duurzaam belegd, onder meer in het Robeco DuurzaamAandelen

EUR 105 miljard eind 2001. Daarvan is EUR 301 miljoen belegd in

Fonds. Dit is 0,8% van het totaal in aandelen belegde vermogen.

duurzaamheidsfondsen. In de tabel op de volgende pagina is de verdeling van dit bedrag weergegeven.

Duurzaam beleggen verzekeringspremies Interpolis Re, het herverzekeringsbedrijf van Interpolis, is sinds 2001

Robeco DuurzaamAandelen Fonds

bezig met een proef duurzaam beleggen in aandelen. Daarvoor

Robeco heeft in 2002 een verificatieverklaring ontvangen van KPMG

heeft het bedrijf Robeco een mandaat gegeven. Het belegde ver-

Sustainability waarin wordt aangegeven dat de criteria en filosofie

mogen kwam ultimo 2002 uit op EUR 39 miljoen tegen ruim

van het DuurzaamAandelen Fonds op een juiste manier zijn vast-

EUR 45 miljoen ultimo 2001. Het relatieve belang van duurzame

gelegd en toegepast in de portefeuille van juni 2002. De verificatie

beleggingen in de beleggingsportfolio van Interpolis Re daalde van

heeft zich toegespitst op de door het fonds opgestelde criteria voor

bijna 13% naar 10%. De absolute én relatieve afname zijn het

duurzaamheid, de manier waarop het beleggingsuniversum tot

Sparen en beleggen

Beheerd vermogen Robeco in duurzaamheidsfondsen 2002

2001

2000

EUR 107 miljoen

EUR 147 miljoen

EUR 161 miljoen

-/- 33,0% t.o.v. index die



33,3% zakte

10,5% zakte

11,0% zakte

EUR 3 miljoen

-

-

-/- 40,0% t.o.v index die

-

-

EUR 6 miljoen

EUR 14 miljoen

EUR 19 miljoen




31,7% zakte

12,0% zakte

7,0% zakte

EUR 48 miljoen

EUR 71 miljoen

EUR 89 miljoen

Duurzaam belegd vermogen voor Rabo Groepsrelaties

EUR 39 miljoen

EUR 45 miljoen

-

Robeco Groenrente

EUR 98 miljoen

EUR 223 miljoen

EUR 378 miljoen

RG DuurzaamAandelen Fonds

Robeco MilieuTechnologie

37,1% zakte Robeco Hommes, Terre et Expansion

Duurzaam belegd vermogen voor institutionele beleggers

stand komt en de samenstelling van de portefeuille. Robeco selec-

Robeco MilieuTechnologie

teert voor haar DuurzaamAandelen Fonds bedrijven op basis van

In maart 2002 introduceerde Robeco het fonds Robeco Milieu-

financiële, sociale, ethische en milieuaspecten. Door uitblijvend eco-

Technologie. Dit fonds legt zich toe op het beleggen in bedrijven

nomisch herstel daalde het rendement in 2002 en presteerde gelijk

die zijn gespecialiseerd in schone energie, watermanagement, afval-

aan de index (-33%). Sinds november 2002 gebruikt het Robeco

verwerking en recycling. Deze bedrijven waren in 2002 niet in trek

DuurzaamAandelen Fonds de FTSE4 Good Global Index als bench-

bij beleggers. Het fonds liet over 2002 dan ook een koersdaling van

mark voor haar prestaties. Het in Robeco DuurzaamAandelen Fonds

40% zien. Robeco verwacht dat de groeivooruitzichten voor de lange

belegde vermogen bedroeg eind 2002 EUR 107 miljoen. Het fonds

termijn voor deze bedrijven positief zijn. Het belegde vermogen

opereert in Frankrijk onder de naam Robeco Hommes, Terre et

bedroeg eind 2002 EUR 3 miljoen.

Expansion. De onderliggende portefeuilles zijn nagenoeg gelijk. Eind 2002 bedroeg de waarde van het Franse fonds EUR 6 miljoen.

MVO leeft 'Robeco gaat ervan uit dat iedere medewerker een eigen verantwoordelijkheid heeft als professional en als verantwoordelijk burger. Binnen Robeco zijn de MVO-verantwoordelijkheden daarom op operationeel niveau belegd. Dat blijkt goed te werken. Tot nu toe waren we ieder jaar in staat het energieverbruik te verlagen. Ook wordt steeds gezocht naar nieuwe initiatieven, zoals in 2002 de milieuvriendelijke afvalverwerking. Dat MVO leeft, blijkt uit het feit dat 137 Robeco-medewerkers in 2002 cursussen, rondom het thema MVO gevolgd hebben. In de productensfeer hebben wij een positieve verificatieverklaring ontvangen voor het Robeco DuurzaamAandelen Fund en is het nieuwe fonds Robeco MilieuTechnologie op de markt gebracht. Om het beleggingsproces transparant te maken zijn we vanuit de ‘Robeco Centre of Knowledge’-filosofie actief met kennisdeling met klanten en prospects. In 2003 zullen we op deze wijze verder gaan.' Marjo Smulders, MVO-coördinator Robeco

25

26


Schretlen & Co

bieden. Tijdens de World Summit on Sustainable Development in

Uit het tweejaarlijkse klanttevredenheidsonderzoek van Schretlen &

Johannesburg in 2002 waren bosbouw en de handel in CO2-emissie-

Co is gebleken dat 55% van zijn klanten van mening is dat hun ver-

rechten belangrijke gespreksonderwerpen. Hierop wil Schretlen &

mogens duurzamer moeten worden belegd. Eenzelfde percentage

Co inzetten met nieuwe producten. Momenteel werkt het bedrijf

klanten gaat ermee akkoord als de resultaten van hun beleggings-

aan een duurzame aandelenportefeuille van beleggingen in de

portefeuille daardoor lager zouden uitkomen. Op grond van deze

bosbouw, die niet fiscaal of subsidiegedreven zijn. Schretlen & Co

bevindingen heeft Schretlen & Co voor zijn klanten nu een model-

zag zijn beheerd en bewaard vermogen onder invloed van een

aandelenportefeuille samengesteld die uitsluitend bestaat uit

slecht beursklimaat dalen, van EUR 4,1 miljard eind 2001 tot EUR 3,8

belangen in ondernemingen die voldoen aan deze criteria voor

miljard ultimo 2002.

duurzaamheid. In 2003 wil Schretlen & Co het duurzaam beleggen verder stimuleren. Zo wil het bedrijf actief participeren in duurzame

Effectenbank Stroeve

producten van Robeco en ook zelf diensten op dit vlak aanbieden.

Eind 2002 bedroeg het beheerd en bewaard vermogen van

Gedacht wordt aan het samen met De Lage Landen opzetten van een

Effectenbank Stroeve EUR 1,9 miljard. Eind 2001 was dit nog 1,6

‘Windmolen vof’ waarin klanten kunnen investeren. Ook wil Schretlen

miljard euro. Deze stijging is te verklaren door het aantrekken van

& Co fiscaal vriendelijke energieprojecten als beleggingsobject aan-

nieuwe professionele klanten zoals onafhankelijke vermogensbe-

Verbaasd ‘De Vereniging van Duurzame Beleggers (VBDO) analyseert financiële en maatschappelijke jaarverslagen van beursgenoteerde ondernemingen. Hoewel de Rabobank Groep niet beursgenoteerd is, worden de verslagen van de groep wel door ons bekeken. Binnen de financiële instellingen behoort de Rabobank Groep tot de koplopers op het gebied van duurzaamheidsverslaglegging. Hun maatschappelijk verslag 2001 is erg uitgebreid. Het toont een brede visie op duurzaamheid. Jammer genoeg mist het concretisering. Er wordt veel gezegd over het ‘streven’, maar weinig over het ‘hoe’ en ‘wanneer’. Het verbaast me dat de Rabobank Groep het Global Reporting Initiative (GRI) steunt maar niet volgens deze richtlijnen rapporteert. De VBDO is van mening dat regelgeving niet vóór de markt moet uitlopen, maar moet vastleggen wat er al gedaan wordt door progressieve bedrijven die duurzaamheid in de bedrijfsvoering geïntegreerd hebben.’ Gerdien Dijkstra, beleidsmedewerker VBDO

Sparen en beleggen

heerders en orderremisiers en door de overname van enkele acti-

belastingwet aanzienlijk zou teruglopen. Ze maakten hiervan

viteiten van twee banken (HSBC en Dexia). Effectenbank Stroeve

gebruik voor ruim EUR 260 miljoen. De totale opbrengst van de

heeft in 2002 ter bescherming van de positie van klanten een nieuw

eindejaarsemissie bedroeg EUR 375 miljoen. Naast de gebruikelijke

garantieproduct geïntroduceerd waarmee ze minder risico lopen.

vaste looptijden van 3 en 5 jaar heeft Rabo Groen Bank in 2002 voor

Beleggers krijgen ook bij koersdalingen na vijf jaar gegarandeerd

het eerst 7-jarige groenobligaties aangeboden aan haar klanten. Er

hun inleg terug en liften wel mee met eventuele koersstijgingen in

is voor ongeveer EUR 30 miljoen ingeschreven op de 7-jarige emis-

die vijf jaar. In 2003 zal Effectenbank Stroeve de mogelijkheid onder-

sie. In totaal heeft de Rabo Groen Bank voor EUR 627 miljoen aan

zoeken om een nieuw product te introduceren dat de mogelijkheid

nieuwe groene middelen aangetrokken. Daarmee kon de Rabobank

biedt te beleggen in groenfondsen of ondernemingen die maat-

haar groene financieringsactiviteiten voeden en haar marktleider-

schappelijk verantwoord ondernemen.

schap op het gebied van groen financieren verder versterken.

Duurzaam sparen

Nieuw: Verlofsparen De Rabobank was in de zomer van 2002 een van de eerste partijen

Streven naar minder afhankelijkheid van fiscale regelingen

die het product Verlofsparen in de markt zette. Dit product is geba-

In juni 2002 leek de fiscale heffingskorting van 1,3% voor groen

1 januari 2001 de nieuwe Regeling verlofsparen van kracht.

beleggen door bezuinigingen van het kabinet Balkenende te ver-

Werkgevers kunnen hun werknemers nu de mogelijkheid geven om

dwijnen. De Rabo Groen Bank moest op grond van dit kabinets-

met geld of door het inleveren van vrije dagen fiscaal aantrekkelijk

voornemen stoppen met de emissie van Rabo Groen Obligaties en

te sparen voor maximaal een jaar betaald verlof. Eind 2002 had de

met het uitbrengen van offertes voor groenfinancieringen.

Rabobank met ongeveer 70 werkgevers (raam)contracten gesloten.

Uiteindelijk bleef de groenregeling door ingrijpen van de Tweede

De bank rekent het tot haar taak in hoog tempo zulke nieuwe wet-

Kamer behouden; na lobby van de Vereniging van Beleggers voor

telijke verworvenheden in concrete producten om te zetten.

seerd op de Wet Arbeid en Zorg. In het kader van deze wet is sinds

Duurzame Ontwikkeling en de groenbanken samen. Bij de Rabobank Groep is wél het besef ontstaan dat de tot nu toe gevolgde strategie

Pingi-rekening echte bestemmingsrekening

aanpassing behoeft. De huidige groenfinancieringen zijn volledig

In juni 2002 introduceerde Rabobank Emmen een nieuwe innova-

gebaseerd op fiscale begunstiging van groene spaarders en beleg-

tieve spaarvorm: de Pingi-rekening. Deze rekening is een zoge-

gers. Hetzelfde gold voor de Agaath-financieringen, waarvoor de

noemde ‘bestemmingsrekening’. Het geld dat klanten op zo’n

fiscale stimulans door overheidsbeslissingen is verdwenen. Daarom

rekening storten, wordt tijdens de looptijd gebruikt voor een maat-

richt de Rabobank Groep zich op het ontwikkelen van nieuwe, niet

schappelijk verantwoord doel. In het geval van de Pingi-rekening is

fiscaal afhankelijke producten voor de funding. Ditzelfde geldt ook

dat doel de behuizing van een paar honderd Zuid-Amerikaanse

voor sociaal-ethisch en cultureel beleggen waarmee de Rabobank

Humboldtpinguïns in het Noorder Dierenpark in Emmen. De dieren-

in 2003 een start hoopt te maken.

tuin gebruikt het geld in eerste instantie om de accommodatie van de pinguïns te verbeteren. De spaarders ontvangen naast rente een

Eindejaarsemissie Rabo Groen Obligaties

beloning in natura van het Noorder Dierenpark. Daarmee wordt

Rabo Groen Bank kwam eind 2002 met een nieuwe emissie

extra betrokkenheid en een speciale band gecreëerd tussen de

Rabo Groen Obligaties. Agaath-beleggers kregen de mogelijkheid

spaarders en het park. Op basis van de ervaring die met dit nieuwe

om hun Agaath-obligaties om te ruilen voor Groen Obligaties,

product wordt opgedaan zal besloten worden of er meer van zulke

omdat hun fiscale voordeel in 2003 ten gevolge van de nieuwe

bestemmingsrekeningen mogelijk en wenselijk zijn.

27

29


Betalen Het verzorgen van goed en efficiënt betalingsverkeer is een maatschappelijke plicht van de grote publieksbanken. Mede door permanente voorlichting maakten de klanten van de Nederlandse banken steeds meer gebruik van de moderne en efficiëntere betaalvormen. De veiligheid van het betalingsverkeer was in 2002 een belangrijk onderwerp.

vorm van criminaliteit. De Rabobank heeft in 2002 de bankpassen van honderden klanten preventief vervangen. Gedupeerde rekeninghouders werden schadeloos gesteld. De totale schade bedroeg bij alle banken samen enkele honderdduizenden euro’s. Het bestrijden van pinpascriminaliteit is een gezamenlijke zorg van onder meer banken, winkeliers, betaalautomaatleveranciers en klanten.

Veiligheid automatische incasso In 2002 verscheen een boek waarin de auteur de onrechtmatige incasso van grote bedragen ten laste van een aantal rekeninghouders schetste. Hoewel de bedragen van hun rekeningen werden overgeschreven naar een tegenrekening, was er geen sprake van

In 2002 vonden met de ruim 20 miljoen in omloop zijnde bankpas-

een geslaagde poging tot oplichting. Omdat het systeem van auto-

sen voor het eerst meer dan 1 miljard pinbetalingen plaats in

matische incasso is omgeven door controlemaatregelen kan een

Nederland. Desondanks blijft contant geld voor veel mensen en

dergelijke ongewone geldstroom snel worden getraceerd. De

situaties zeer gewenst. Bij de Nederlandse geldautomaten werd

financiële waarde voor criminelen van mogelijke incassofraude is

met de bankpassen 500 miljoen maal geld opgenomen.

dan ook nihil. De rekeninghouder bij wie automatisch geld wordt afgeschreven, heeft het recht zo’n betaling binnen drie weken

Fraude

zonder opgaaf van redenen ongedaan te maken. Rekeninghouders

In 2002 deed zich een aantal fraudegevallen voor met pinpassen.

zijn hiermee beschermd tegen financiële schade als gevolg van

Criminelen kopieerden op bepaalde locaties in het land de mag-

misbruik en tegen wanprestatie door incassanten. De auteur van

neetstrippen en keken de pincode af van ruim 200 passen. Enkele

het boek over incassofraude had ten onrechte gebruikgemaakt van

duizenden kaarten die op dezelfde locaties in dezelfde periode

de incassomogelijkheden die de bank geboden heeft aan het

waren gebruikt, moesten preventief worden geblokkeerd en omge-

bedrijf van zijn echtgenote met wie een incasso-overeenkomst en

wisseld om het ongemak bij de klant te minimaliseren. Ook enkele

een vertrouwensrelatie bestond. Het Nederlandse bankwezen laat

tientallen klanten van de Rabobank werden slachtoffer van deze

zijn systemen op veiligheid en betrouwbaarheid testen door profes-

Betalen

sionele bedrijven. In het geval van de automatische incasso is er

Beveiliging

geen sprake van een gat in het systeem.

Door de steeds betere beveiliging van banken is het aantal bankovervallen in Nederland gedaald van bijna 200 in 1997 tot 80 in

Wet MOT

2002. Daarbij ging het in zestien gevallen om een Rabobank. Fysieke

In het kader van de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties (MOT)

beveiliging blijft dus belangrijk. Criminelen gebruiken steeds

moeten bankmedewerkers alert zijn op ongebruikelijke transacties

zwaardere overvalmethoden, zoals het beroven van een geldauto-

van klanten en deze melden bij een centraal punt. Ongeveer 25.000

maat met behulp van een vorkheftruck. Door de betere beveiliging

medewerkers die direct contact met klanten hebben, volgden hier-

van banken verschuift de criminaliteit naar andere sectoren als

voor in 2002 en begin 2003 een speciale cursus. In 2002 zijn door

supermarkten en tankstations. Bij de Rabobank Groep is de afge-

alle banken samen in het kader van de wet 120.000 transacties

lopen jaren meer nadruk komen te liggen op internet. De groep

gemeld. Slechts met een fractie daarvan wordt door de overheid

onderzoekt voortdurend welke methoden criminelen nationaal en

iets gedaan. De banken zijn daarom met de overheid in gesprek om

internationaal ontwikkelen, zowel op fysiek als op virtueel gebied.

tot een effectiever meldsysteem te komen.

De organisatie past de beveiliging van haar systemen hieraan aan.

Regeling Aangiftebeleid Rabobank

Veilig geld opnemen

De Rabobank vindt het belangrijk dat strafbare feiten ter kennis

In verband met in de maatschappij levende gevoelens van onveilig-

komen van justitie, zodat de overheid zicht kan krijgen op de omvang

heid bij het opnemen van geld uit een automaat zal de Rabobank

van criminaliteit. Daarom wordt in beginsel van elk vermoeden van

extra aandacht besteden aan de plaatsing en beveiliging van haar

een strafbaar feit begaan tegen de Rabobank aangifte gedaan bij

geldautomaten. Daarbij gaat het om een goede verlichting, plaatsing

Justitie. Hiervan kan slechts worden afgezien na een zeer zorgvuldige

van automaten in besloten ruimten en beveiliging met camera’s.

afweging van belangen en een zorgvuldige interne procedure. Dit

Ook komen er meer geldautomaten op plaatsen waar veel sociale

is eind 2001 vastgelegd in de Regeling Aangiftebeleid Rabobank en

controle is en waar het geld ook echt uitgegeven kan worden. De

deze regeling geldt voor alle onderdelen van het bancaire bedrijf

meeste kantoren van de Rabobanken hebben behalve een geld-

(Rabobank Nederland, Corporate Clients, Rabobank International, alle

automaat aan de buitenmuur (voor 24-uursservice) ook een geld-

Rabobanken, Schretlen & Co, Effectenbank Stroeve, Rabo Securities en

automaat binnen waar tijdens kantooruren gepind kan worden.

Rabofacet). Aan de niet-bancaire bedrijfsonderdelen en de buitenlandse bedrijfsonderdelen is geadviseerd de regeling over te nemen.

Manier van zakendoen ‘De Consumentenbond behartigt de belangen van haar 620.000 leden.Voor consumenten zijn prijs en kwaliteit belangrijk, maar ook de manier van zakendoen is steeds meer van belang. Bijvoorbeeld het feit dat een bank kantoren openhoudt op het platteland en in achterstandswijken. En dat kleine klanten dezelfde service krijgen. Daarnaast is van belang wat er gebeurt met je geld.Welke projecten financiert de Rabobank? En hanteert ze overal dezelfde standaard om te zorgen dat ook in de derde wereld schoon en sociaal wordt belegd? Een maatschappelijk jaarverslag is een van de manieren waarop de bank daarover kan berichten. Daarnaast vinden wij dat consumenten eerlijke antwoorden moeten krijgen op hun vragen over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf. Die kunnen nooit allemaal in een jaarverslag staan.Wat ons betreft moeten bedrijven nog veel transparanter worden.’ Melanie Peters, beleidsmedewerker Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, Consumentenbond

30

31


Kredietverlening De Rabobank Groep beoordeelt financieringsaanvragen van bedrijven steeds nadrukkelijker ook op aspecten van ecologie en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Verheugend in 2002 was het voortdurende succes van de groenfinanciering. Daarentegen viel eind vorig jaar het doek voor de Rabobank Milieufinanciering.

functie de laatste jaren verscherpt. Alle lokale banken hebben

Net als bij beleggingen is zorgplicht ook een belangrijk principe bij

Internationale compliance

het verstrekken van bedrijfsfinancieringen. De organisatie verstrekt

Rabobank International heeft sinds juli 2002 op ieder kantoor een

alleen een financiering als zij er echt van overtuigd is dat de

local compliance officer, die waakt tegen betrokkenheid van de

investering ook succesvol kan zijn. Realistische bancaire overwegin-

bank bij ongewenste praktijken. De local officers rapporteren ieder

gen zijn direct in het belang van de klant. Als het de klant tegenzit,

kwartaal over hun ervaringen. In 2002 heeft Rabobank International

blijft de Rabobank zo lang mogelijk achter de klant staan en mee

in een aantal gevallen klanten en transacties geweigerd op grond

naar oplossingen zoeken om - zo mogelijk - een brug te slaan naar

van onder meer anti-witwaswetgeving, anti-terrorismeafspraken,

betere tijden.

vermoeden van corruptie en dergelijke. Het bedrijf besteedt continu

inmiddels een risicomanager en een compliance officer aangesteld. De groep heeft in 2002 daarnaast een Risico Kwaliteit Borging Commissie opgericht. Deze commissie heeft uitgebreid onderzoek laten doen naar de kredietrisico’s van alle lokale banken. Daar waar het risico op basis van interne criteria te groot werd geacht, zijn maatregelen genomen die strak gemonitord worden. Om kredietrisico’s goed te beheersen wordt strenger de hand gehouden aan het mandaat aan lokale banken om zelf kredieten te verstrekken.

aandacht aan het signaleren van structuren die leiden tot onvol-

Toezicht en compliance lokale banken

doende transparantie. De bank verleent alleen krediet met geld als

Rabobank Nederland verzorgt namens en in opdracht van De

onderpand als er voldoende transparantie is en er dus geen laakbare

Nederlandsche Bank het toezicht op de lokale Rabobanken. Door

feiten worden gepleegd. Om de objectiviteit en rechtszekerheid van

een aantal incidenten in het bedrijfsleven en door maatschappelijke

de compliance officers te waarborgen, kunnen zij niet ontslagen

druk staat het belang van toezicht en compliance bovenaan op de

worden als zij uit hoofde van hun functie ongewenste praktijken

agenda van het bedrijfsleven. Ook de Rabobank Groep heeft, mede

aan de orde stellen.

op grond van incidenten bij enkele banken, de toezichthoudende

Kredietverlening

Duurzaamheid bij financieringsaanvragen

tot een totaal van 1.314. De groei van de groenfinanciering is met

De Rabobank beoordeelt financieringsaanvragen van bedrijven

name toe te schrijven aan Groen Label Kassen en windturbines.

sinds maart 2002 nadrukkelijker op aspecten als duurzaamheid,

De groei van windenergieprojecten is vooral het gevolg van het

maatschappelijk verantwoord ondernemen en ethiek. De interne

beëindigen van veel beroepsprocedures voor de aanleg van wind-

handleidingen voor financieringsaanvragen zijn in het verslagjaar

molenparken.

32

aangepast en sluiten nu beter aan bij de algemene gedragscode van de Rabobank Groep, haar ambitiestatement, de gedragscode genetische modificatie en de interne opvattingen over maatschap-

Omvang uitstaande groenfinancieringen

pelijk verantwoord ondernemen. Door interne aandacht (o.a. via de

(in miljoenen euro’s per categorie ultimo 2002)

Commissie Ethiek) voor deze vraagstukken en door het aanpassen van de handleidingen neemt de mate waarin met deze aspecten

Bos en natuur

rekening wordt gehouden toe. In de handleiding is ook aangegeven

Biologische landbouw

136

dat bedrijven uiteraard moeten voldoen aan geldende milieuwet-

Groen Label Kassen

684

en -regelgeving. De bank maakt daarnaast uit oogpunt van zowel

Windturbines

148

risicobeheer als duurzaamheid waar relevant ook inschattingen van

Zonne-energie

11

milieurisico’s en de invloed van maatschappelijke vraagstukken op de

Stadsverwarming

65

onderneming, zoals naleving van sociale normen en mensenrechten,

Overige duurzame energie

23

het respecteren van dierenwelzijn of verantwoorde toepassing van

Duurzame woningbouw

36

genetische modificatie. In de praktijk kan dit betekenen dat de bank

Overige projecten

30

9

specifieke voorwaarden stelt aan ondernemers en hun projecten, of anders hun financieringsaanvragen afwijst. Zo is afgezien van het aangaan van relaties met enkele dubieuze partijen in de bosbouw. Een aansprekend voorbeeld in dit verband is ook Rabobank Hilversum. Deze bank weigerde een bankgarantie af te geven voor

Omvang uitstaande groenfinancieringen

de aankoop van een leegstaand pand. De initiatiefnemers wilden zo

(in miljoenen euro’s per jaarultimo)

voorkomen dat er asielzoekers gehuisvest zouden worden. Deze kwestie heeft landelijke publiciteit gekregen. Ook intern is daarmee

1.200

nog eens nadrukkelijk gewezen op de noodzaak om maatschappe-

1.000

lijke aspecten mee te laten wegen bij een kredietbeslissing.

800 600

Rabobank Beschermingshypotheek

400

De Rabobank introduceerde in het najaar van 2002 een nieuw

200

product met een sterk maatschappelijk profiel: de Rabobank Beschermingshypotheek. Dit is een combinatie van een spaarhypo-

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

theek en een verzekering tegen de mogelijke terugval in inkomen als gevolg van werkloosheid en ziekte. De Beschermingshypotheek is bedoeld voor potentiële huizenkopers die zich zorgen maken

Doek valt voor Rabobank Milieufinanciering

over de tegenvallende economische situatie en de onzekerheid met

Op 31 december 2002 is er een einde gekomen aan de Rabobank

betrekking tot de sociale zekerheid. De Rabobank Beschermings-

Milieufinanciering. Het product Rabobank Milieufinanciering was

hypotheek biedt huizenkopers de zekerheid dat ze in hun huis

gebaseerd op een speciale overeenkomst met het Europese

kunnen blijven wonen bij ziekte en werkloosheid, omdat de hypo-

Investeringsfonds (EIF). De Europese Commissie heeft besloten om

theeklasten tijdelijk worden doorbetaald.

voor dit doel geen nieuwe budgetten aan het EIF te verstrekken. Daardoor kan de Rabobank in 2003 geen milieufinancieringen meer

Rabo Groen Bank succesvol

verstrekken. In 2002 zijn 64 Rabobank Milieufinancieringen verstrekt

Rabo Groen Bank moest haar activiteiten medio 2002 tijdelijk staken,

voor een bedrag van EUR 10,4 miljoen. In totaal zijn tussen 1999 en

omdat er onzekerheid was over het voortbestaan van de fiscale

2002 ongeveer 250 financieringen verstrekt voor een bedrag van

begunstiging van groen beleggen. Toch kende Rabo Groen Bank

bijna EUR 35 miljoen.

een succesvol jaar. Eind 2002 bedroeg de totale omvang van de uitstaande groenfinancieringen ruim EUR 1,1 miljard. Het aantal gefinancierde projecten steeg met bijna 25% ten opzichte van 2001

33


Omvang uitstaande milieufinancieringen

Eerste publiek-private samenwerking in de watersector

(in miljoenen euro’s per jaarultimo)

Het consortium Delfluent, waarvan de Rabobank deel uitmaakt, is in 2002 gekozen tot de ‘Preferred Tenderer’ voor de bouw, financiering

20

en beheer van de RioolWaterZuiveringsInstallatie (RWZI)

15

Harnaschpolder. Dat wil zeggen dat dit consortium deze publiek-

10

private samenwerking (PPS) van de grootste afvalwaterzuiverings-

5

installatie van Europa mag gaan uitvoeren. Rabobank International

0

is leidend in de projectfinanciering. De RWZI Harnaschpolder is na 1999

2000

2001

2002

de HSL, die ook door Rabobank International gefinancierd wordt, het in omvang tweede publiek-private samenwerkingsproject in Nederland en het eerste in de Nederlandse watersector. Door de

Ruimte voor ruimte in Limburg

geïntegreerde aanpak van Delfluent kost de Harnaschpolder

Rabo Vastgoed is in 2002 samen met de provincie Limburg gestart

tientallen miljoenen euro’s minder dan bij de traditionele aanpak.

met een publiek-private samenwerking in het zogenoemde

Door de afvalwaterzuiveringsinstallatie vermindert de vervuiling van

Ruimte-voor-ruimte-project. In het kader van dit project worden

de Noordzee aanzienlijk en kan de Nederlandse overheid voldoen

varkensboeren die zich daarvoor vrijwillig hadden aangemeld uit-

aan de internationale richtlijnen voor waterkwaliteit.

gekocht. Op hun kavels waar nu nog intensieve veehouderij wordt bedreven, worden de komende 10 jaar 750 luxe woningen

Internationale duurzaamheidsprojecten

gebouwd. Door deze publiek-private samenwerking is de mogelijk-

Rabobank International heeft in 2002 een Environmental Financial

heid geschapen om de vrijkomende grond op een meer duurzame

Products plan opgesteld om de duurzaamheidsprojecten binnen

manier in de richten en de uitkoop van stoppende varkensboeren

het internationale bankbedrijf te stroomlijnen en alle kennis over het

financieel mogelijk te maken. De door de overheid nagestreefde

investeren in milieuactiva optimaal te benutten. Het plan richt zich

vermindering van de milieudruk door de varkenshouderij wordt

op investeringen in emissierechten van broeikasgassen, klimaatrisico-

daarmee gediend. Tegelijk wordt voldaan aan de in deze regio

management, duurzame energiecertificaten, verhandelbare CO2 en

bestaande behoefte aan meer kwalitatief betere woningen in de

NOx-emissierechten en verhandelbare waterrechten. Rabobank

duurdere prijsklasse.

International wil zich de komende jaren nadrukkelijk profileren als aanbieder van dergelijke producten op de internationale markt.

Actieve rol ‘LTO Nederland en de Rabobank hebben allebei een grote betrokkenheid bij de landbouw in Nederland. Daarom bestaan er ook veel contacten tussen beide organisaties, op allerlei niveaus. Op milieugebied gebeurt veel in landen tuinbouw. Er zijn bijvoorbeeld inspanningen op het terrein van energiebesparing en het verminderen van het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is voor LTO dan ook geen branchevreemde activiteit. We zijn nu bijvoorbeeld bezig om een gedragscode te ontwikkelen. Wat de Rabobank betreft, bepleiten wij een actieve rol van de bank bij de moderne landbouw. Kredietverlening, onderzoek en investeringen in nieuwe ontwikkelingen blijven ook daar hard nodig. Daarover mag de Rabobank in haar maatschappelijk jaarverslag schrijven.’ Arend Hekman, beleidsmedewerker economisch-sociaal beleid, LTO Nederland

Kredietverlening

Rabobank International Project Finance is al jarenlang bewust financier van duurzame projecten. In 2002 breidde ze haar activiteiten op dit terrein verder uit. In totaal werden vier molenwindparken gefinancierd voor een totaalbedrag van EUR 60 miljoen. Daarmee is het bedrag aan uitstaande financieringen voor duurzame projecten gegroeid tot EUR 733 miljoen.

Commissie Ethiek Met haar gedragscode en daarvan afgeleide gedragslijnen geeft de Rabobank Groep aan hoe zij wil bijdragen aan duurzame ontwikkeling. Toch biedt dit niet altijd duidelijkheid en zien medewerkers van de groep zich regelmatig voor lastige dilemma’s geplaatst. Het merendeel van de vragen kunnen zij op basis van in- en externe richtlijnen en gestructureerde analyse oplossen. Lukt dit niet of is er behoefte aan een second opinion, dan kan er een uitspraak gevraagd worden aan de Commissie Ethiek. Deze Commissie staat onder voorzitterschap van de voorzitter van de raad van bestuur en bestaat uit medewerkers van commerciële en stafdisciplines. Ze baseert zich bij haar uitspraken op de kernwaarden van de Rabobank Groep: professionaliteit, integriteit, respect en duurzaamheid. De uitspraken van de Commissie zijn geen bindende adviezen. De commerciële functionarissen zijn en blijven uiteindelijk verantwoordelijk voor de besluiten. Alle medewerkers worden van de uitspraken en adviezen van de Commissie op de hoogte gesteld via de interne media. In 2002 vergaderde de Commissie 5 keer. Ze behandelde 16 cases met betrekking tot onder meer de seksindustrie, dierenwelzijn, drugs/verslaving, allochtonen, belangenverstrengeling, misleiding, criminele circuits, zorgplicht, moraliteit en mensenrechten. Uitspraken van de Commissie staan op internet: www.rabobankgroep.nl. Twee voorgelegde dilemma’s aan de Commissie Ethiek:

Kinderarbeid Een groothandel in kleding betrekt zijn producten uit een groot aantal Aziatische landen, waar ook kinderarbeid plaatsvindt. Onduidelijk is of de producten van de betreffende groothandel ook door kinderen zijn gemaakt. De vraag is hoe in deze kwestie door de financierende bank moet worden gehandeld. De Rabobank Groep heeft een eigen gedragslijn Mensenrechten en heeft zich gebonden aan de richtlijnen van de International Labour Organisation (ILO), een VN-organisatie die zich richt op arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden. Het dilemma in deze casus is dat de

groep kinderarbeid weliswaar nadrukkelijk afwijst, maar dat het anderzijds een van de weinige inkomstenbronnen is voor kansarme bevolkingsgroepen. De Commissie overweegt dat onder bepaalde omstandigheden (veilige) arbeid door jonge mensen mogelijk zou moeten zijn, indien de werkgever zorg draagt voor scholing en vorming. De Commissie adviseert tegenover de groothandel te stellen dat de Rabobank Groep gekant is tegen kinderarbeid en zich richt naar de ILO-conventies. Ook adviseert zij de relatie een bevestiging te vragen dat de productie aan deze maatstaven voldoet. Als er sprake is van geconditioneerde kinderarbeid (een werk-leerverband) dan kan - afhankelijk van de condities - besloten worden in te stemmen met de situatie.

Oliehandel Soedan Een plaatselijke Rabobank had een zakelijke relatie met een in ons land fiscaal gevestigde oliehandel die zijn grondstoffen uit Soedan haalt. Oliewinning daar blijkt een vitaal onderdeel van het onderdrukkende regiem dat op grote schaal mensenrechten schendt (verdrijven en genocide van de lokale bevolking). De binnenlandse strijd wordt geheel gefinancierd door de olieopbrengsten. Een aantal westerse en Aziatische oliemaatschappijen is actief bij de exploitatie. Een aantal organisaties, zoals Pax Christi en Novib, ageren sterk tegen de betrokkenheid van onder meer de betreffende oliehandel. Daarbij is ook de twijfelachtige reputatie van de betrokken onderneming in het geding met betrekking tot steekpenningen, corruptie en ontduiking van olieboycots. Dit complex van factoren was voor de plaatselijke Rabobank aanleiding om de relatie te beëindigen. Ze vroeg de Commissie Ethiek niettemin om een second opinion. Gelet op het feit dat de olie-exploitatie een belangrijke financieringsbron is voor de interne oorlog, waarvan de bevolking het slachtoffer is, heeft de Commissie geadviseerd geen financierende of zelfs faciliterende rol te spelen. Ze stelde dat de Rabobank Groep zich niet moet inlaten met partijen die op immorele wijze opereren.

34

35


Venture capital De behoefte aan risicodragend kapitaal voor op duurzaamheid gerichte activiteiten is in 2002 verder toegenomen. Bestaande ondernemingen kwamen tot nieuwe activiteiten en nieuwe bedrijven zijn opgestart. Daardoor is de vraag naar onder meer het Gilde Biotechnology and Nutrition Fund, het Prototype Carbon Fund en het Rabo Innovatiekapitaalfonds gegroeid.

Rabo Sustainability Fund Het Rabo Sustainability Fund is een ‘fund-of-funds’ voor het risicodragend deelnemen in fondsen die op hun beurt participeren in duurzame ontwikkelingsprojecten. De aandelen van het Rabo Sustainability Fund (RSF) zijn in 2002 overgegaan van Gilde Investment Management naar Rabo Participaties BV. RSF heeft participaties in drie fondsen: Solar Development Capital, Prototype Carbon Fund en Aqua Investments. Het aantal aanvragen voor RSF is stijgend, maar in de praktijk blijkt het moeilijk om projecten te verkrijgen die voldoen aan de criteria van RSF. • Solar Development Capital Solar Development Capital wil door middel van participaties de

Gilde Biotechnology and Nutrition Fund

verkoop en distributie van zonne-energiesystemen in ontwikke-

Het totaal geïnvesteerde vermogen in het Gilde Biotechnology and

lingslanden stimuleren. In 2002 zijn slechts twee participaties toe-

Nutrition Fund steeg in 2002 met EUR 10 miljoen tot EUR 35 miljoen.

gevoegd. Dit komt onder meer doordat de afzet van PV-systemen

Het fonds participeert in ‘high potential’ startende bedrijven in de

in ontwikkelingslanden minder snel gaat dan aanvankelijk was

biotechnologie, de farma-industrie en de nutraceutical industrie. De

aangenomen. Gesprekken met betrekking tot investeringen zijn

innovatieve technologieën waarin wordt geïnvesteerd leveren een

gaande in onder andere Brazilië, Kenia, Indonesië, Bolivia,

bijdrage aan de ontwikkeling van medicijnen voor ziekten en aan de voedselvoorziening voor de groeiende wereldbevolking. Bij de

Marokko, Filippijnen en Zuid-Afrika. • Prototype Carbon Fund

participaties wordt rekening gehouden met de gedragscode

De Wereldbank heeft in 1999 het Prototype Carbon Fund (PCF)

Genetische Modificatie van de Rabobank Groep. In 2002 zijn partici-

opgericht. PCF participeert in projecten die geen broeikasgassen

paties genomen in een Amerikaanse bio-informaticaonderneming,

uitstoten. Momenteel participeren 17 bedrijven en 6 nationale

een Franse start-up op het gebied van kankerimmunotherapie, een

overheden in het fonds. In 2002 is het kapitaal van EUR 130 mil-

Duitse therapeutische eiwitontwikkelaar en een Belgische thera-

joen uitgebreid tot EUR 180 miljoen. In het jaar 2002 is het eerste

peutische antilichaamstart-up.

contract afgesloten, met het 26 mW ‘Chile Chacabuquito run-of-

Venture capital

river hydroelectric project’. De verwachting is dat het aantal

waarschijnlijk geëffectueerd worden. Het fonds participeert tot

contracten snel zal toenemen, gezien de sterke en gediversifieerde

maximaal EUR 1,5 miljoen per project.

projecten die in de pijplijn zitten. • Aqua Investments

Rabo Sao Paulo: primeur met CO2-financiering

Aqua Investments Ltd. is een closed-endfonds dat investeert in

Rabobank International Brazil financiert het ‘Plantar’-project in de

bedrijven die bijdragen aan duurzame levering van grondwater,

provincie Minas Gerais in Brazilië. Hier wordt op duurzame wijze

waterzuivering en irrigatie. Aqua Investments heeft een fonds-

ruw ijzer geproduceerd met houtskool in plaats van steenkool als

omvang van USD 232 miljoen. In 2002 zijn zes participaties door

brandstof. Rabobank International en het directoraat Duurzaamheid

het fonds genomen. Een daarvan is de investering van USD 38

en Maatschappelijke Innovatie bedachten de combinatie van CO2-

miljoen in een Indiase producent van micro-irrigatie. De produ-

en groenfinanciering waardoor dit project in Brazilië van start kan

cent heeft 60% marktaandeel in India en is de vijfde grootste

gaan. Om houtskool te kunnen maken uit hout worden door

producent ter wereld.

Plantar bossen aangeplant en duurzaam beheerd. Dit vermindert de CO2-uitstoot van de ijzerproductie. Dat is het doel van het interna-

Rabo Innovatiekapitaalfonds

tionale klimaatverdrag van Kyoto, dat door Nederland is geratificeerd.

Het Rabo Innovatiekapitaalfonds verstrekt risicodragend vermogen

Het project levert 3.000 banen op in de Plantar-regio. Plantar komt

aan kleinschalige, duurzame innovatieve projecten, waarvan de

in aanmerking zowel voor een groenfinanciering met een lager

producten aan de vooravond van marktintroductie staan. Het fonds

rentetarief, als voor inkomsten uit verkoop van CO2-reducties. De

participeert thans in drie projecten. In 2002 is een participatie geno-

verwachting is dat de CO2-uitstoot door dit project met 12 megaton

men in een op waterbasis geproduceerde antislipcoating voor met

per jaar wordt teruggebracht. Plantar verkoopt deze emissiereductie

name badkuipen en douchebakken. Het product is geheel milieu-

aan het Prototype Carbon Fund waarvan de Rabobank aandeel-

vriendelijk en er is vraag naar vanuit de hele wereld. Er is een sterk

houder is. Deze extra inkomsten zijn voor het hele project van groot

toenemende vraag naar het Rabo Innovatiekapitaalfonds. Toch

belang. Rabobank International is de eerste commerciële bank in de

blijkt het in de praktijk moeilijk om zich kwalificerende projecten te

wereld die betrokken is bij een dergelijke financiering.

vinden. Op dit moment zijn er twee proposities die binnenkort

Dilemma’s ‘De Nederlandse landbouw is letterlijk tegen de grenzen van de groei aangelopen. Met name de intensieve dierhouderij heeft in z’n huidige vorm en omvang haar maatschappelijk draagvlak verloren. Biologische of in ieder geval een duurzamere landbouw is onontkoombaar. De Rabobank is nauw verbonden met het huidige intensieve en niet-duurzame landbouwsysteem. Zij zou ook binnen haar eigen economische belang scherper moeten kiezen voor een verduurzaming van de landbouw. Ik zie of hoor van de kant van de Rabobank nauwelijks oplossingen voor de vele dilemma’s waarmee de agrarische sector worstelt. Hoe combineer je duurzame ontwikkeling met economische rentabiliteit? Binnen welke kaders is groei mogelijk? Hoe doorbreek je de patstelling tussen de maatschappelijke noodzaak aan duurzame productie en meer dierenwelzijn en de markt die bedrijven die duurzaam produceren onvoldoende beloont? Ik verwacht van de Rabobank een duidelijke toekomstvisie. Ik wil graag inzicht krijgen in de worstelingen van de Rabobank op deze punten.’ Bert Ruitenbeek, directeur Biologica

36

37


Verzekeren Interpolis ziet haar maatschappelijke rol in het ontwikkelen van producten en diensten die klanten een oplossing voor hun problemen bieden in termen van continuïteit en welzijn. De verzekeraar wil daarbij verder gaan dan gebruikelijk is. Zo probeert ze moeilijk of niet verzekerbare risico’s voor agrariërs te helpen opvangen door onderlinge waarborgmaatschappijen op te richten en te faciliteren.

polisvoorwaarden te staan dat bij reparatie van schade indien mogelijk gebruikte auto-onderdelen worden gebruikt.

“Win Win Win” Eind 2002 publiceerde Interpolis het boekje Win Win Win: een verkenning van de betekenis en het belang van maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de verzekeringsbedrijfstak. Het boekje maakt het brede terrein van MVO voor verzekeraars inzichtelijk en beter toegankelijk en stimuleert verzekeraars MVO in de praktijk te brengen.

Hoofdrol bij werknemersinzetbaarheid In de afgelopen jaren werden onder andere Relan, Commit Arbo, Interpolis heeft eind 2002 de Gedragscode Verzekeraars ondertekend.

Prevend en Beon Advies opgenomen in de activiteiten van

Aan de totstandkoming hiervan heeft Interpolis een belangrijke

Interpolis. Deze nieuwe groepsonderdelen zijn actief in het veld

bijdrage geleverd. Betrouwbaarheid, professionaliteit, solidariteit,

van arbozorg, arbobeleid, verzuimbegeleiding en reïntegratie. De

maatschappelijke verantwoordelijkheid en transparantie vormen

activiteiten zijn gericht op het bevorderen van werknemersinzet-

daarin de basiswaarden. Zo werkt Interpolis uitsluitend met zorg-

baarheid. Hier komen de belangen van individuele klanten, bedrijven

vuldig geselecteerde gecertificeerde herstelbedrijven. Dit voorkomt

en de gehele samenleving bij elkaar. Om die reden wil de Rabobank

beunhazerij en belastingontduiking. Daarnaast draagt Interpolis op

Groep als financiële dienstverlener op dit gebied actief zijn. De groep

diverse manieren bij aan het voorkomen van fraude, inbraak en

behoort inmiddels tot de grootste dienstverleners in Nederland op

schade. In 2003 wil Interpolis duurzaamheidscriteria integreren in

dit werkterrein.

haar acceptatieprocessen bij bedrijfsverzekeringen. Dit kan betekenen dat het aangaan van een nieuwe relatie afhankelijk wordt van

Het Betere Werk

het duurzaamheidsgehalte van de potentiële klant. Ook wil de

Voor ondernemers in het midden- en kleinbedrijf introduceerden

verzekeraar een groene autopolis ontwikkelen. Hierbij komt in de

Interpolis en de Rabobank in 2001 onder de verzamelnaam Het

Verzekeren

Betere Werk het OndernemersZekerPakket en het PersoneelsZeker-

Micro-insurance

Pakket. Het OndernemersZekerPakket is bedoeld voor ondernemers

Op initiatief van Interpolis Re, het herverzekeringsbedrijf van

zonder mensen in loondienst en bevat financiële diensten zoals een

Interpolis, is in 2001 in Sri Lanka de Yasiru Mutual Provident Society

arbeidsongeschiktheids- en pensioenverzekering. In 2003 wordt het

Ltd opgericht. Dit is een onderlinge verzekeringsmaatschappij voor

pakket uitgebreid met een ziektekostenverzekering. Van het

de plattelandsbevolking die geen toegang heeft tot de commerciële

OndernemersZekerPakket zijn er in 2002 36.000 verkocht met een

verzekeringsmarkt. Deze onderlinge dekt risico’s in de sfeer van

premiebedrag van in totaal EUR 89 miljoen.

ziekte, invaliditeit en overlijden. De onderlinge wordt gerund door

Het PersoneelsZekerPakket is een combinatie van producten op het

vrouwen uit de lokale bevolking. Inmiddels telt de verzekerings-

gebied van verzekeren, preventie, werknemersinzetbaarheid en

maatschappij 2.800 leden en een jaarpremie van circa 1,5 miljoen

reïntegratie. Naast een pensioenen verzuimverzekering valt binnen

roepies, ongeveer EUR 15.500. Dit programma wordt de komende

dit pakket dienstverlening op het gebied van preventie en reïnte-

tijd uitgebreid naar 18 andere districten. Interpolis Re is inmiddels

gratie, kinderopvang en de communicatie over arbeidsvoorwaarden

een soortgelijk project begonnen op de Filippijnen. Eind 2002 heeft

richting werknemers. Ook het begin 2002 geïntroduceerde

dit geresulteerd in de oprichting van de Pakisama Mutual Benefit

VerzuimBeheersingsArrangement maakt deel uit van dit pakket. Dit

Association (PMBA). Deze onderlinge heeft 150 leden en groeit

is een combinatie van een loondoorbetalingsverzekering en arbo-

gestaag. De opgedane ervaringen zijn gebundeld in een handboek,

dienstverlening. In 2002 gingen er 17.000 PersoneelsZekerPakketten

dat in februari 2003 is verschenen. Op dit moment werft Interpolis

over de toonbank met een premiebedrag van ruim EUR 63 miljoen.

medewerkers, die met behulp van dit handboek nieuwe onderlingen willen helpen oprichten.

Duurzame levensverzekering Interpolis biedt klanten de mogelijkheid de spaarpremie van een

Integrale aanpak bodemsanering in de maak

levensverzekering duurzaam te beleggen. In 2002 is de belangstel-

Rabobank, Interpolis en de Stichting Bodemsanering Bedrijven-

ling hiervoor met ruim 11% toegenomen. Het bedrag dat klanten

terreinen hebben in 2002 in samenwerking met Bovag en

hebben belegd in het Robeco DuurzaamAandelen Fonds daalde in

Metaalunie de mogelijkheden onderzocht om te komen tot een

2002 als gevolg van koersdalingen niettemin van EUR 3,3 miljoen in

integrale aanpak van wettelijk verplichte bodemsanering in het

2001 tot EUR 2,4 miljoen.

midden- en kleinbedrijf. Een non-profit onderlinge verzekeringsmaatschappij lijkt daarvoor de beste oplossing. Zo’n onderlinge zou

MilieuSchadeVerzekeringen

hét loket moeten worden voor ondernemers met een bodem-

Interpolis bleef in 2002 royaal marktleider op het gebied van

saneringsvraagstuk. De integrale aanpak omvat een combinatie van

MilieuSchadeVerzekeringen. Eind 2002 had Interpolis ruim 46.600

saneringsmanagement, sparen, financieren en verzekeren. De

van deze verzekeringen in portefeuille, tegenover 43.900 in 2001.

betrokken partijen willen hun plannen in 2003 samen uitwerken.

De totale premie was EUR 7 miljoen. Hiervan had 66% betrekking op de agrarische markt en 34% op het mkb.

Aantal Milieuschadeverzekeringen (x100) 500 400 300 200 100 0 2002

Agrarisch

2001

mkb

38

39


Leasing Door recente overheidsmaatregelen lijkt de klad te komen in duurzame leaseproducten. Zo zijn de Wet Schone Premie en de Wet Energiezuinige Auto’s per 1 januari 2003 afgeschaft en is de overheid gestopt met fiscale stimuleringsregelingen voor duurzame productiemiddelen.

Nederlandse markt is, de Toyota Prius, anderzijds omdat de koper minimaal 35.000 kilometer per jaar moet rijden om de meerkosten te dekken.

Minder groene lease In 2002 heeft De Lage Landen 15 groene leasecontracten gesloten met een totale waarde van EUR 16 miljoen. Dit is minder dan in 2001, toen er nog 20 contracten werden gesloten met een waarde van EUR 20 miljoen. De daling hangt samen met de sluiting van het

De Wet Schone Premie gaf de koper van een auto die voldoet aan

budget voor een aantal fiscale stimuleringsregelingen per 26 sep-

de milieueisen die in 2005 gaan gelden een subsidie. De Lage

tember 2002. Het product groene lease wordt uitsluitend gevoerd

Landen Translease bracht deze subsidie volledig in mindering op

in combinatie met deze fiscale regelingen. Voor 2003 wordt geen

het tarief voor de klant. Hetzelfde gold voor de Wet Energiezuinige

groei verwacht van het aantal groene leasecontracten, gezien het

Auto’s, die een premie verstrekte aan de koper van een auto met een

beperkte fiscale budget bij de overheid. Om dezelfde reden zijn de

laag brandstofverbruik. Snel na de introductie van de Wet Schone

vooruitzichten voor het leasen van warmtepompen ook niet goed.

Premie voldeden vrijwel alle benzineauto’s bij De Lage Landen aan

In 2002 zijn voor drie projecten warmtepompen geleasd ter waarde

de normen. Het aandeel brandstofzuinige geleasde auto’s steeg in

van EUR 1,5 miljoen. Alternatieven voor het verdwijnen van fiscale

2002 van 78% naar 88%.

regelingen zijn er op dit moment niet.

Hybride leaseauto’s

Einde leasing zonnepanelen

De Rabobank Groep wil de inzet van technisch zuinige en minder

Door de invoering van de energiepremie 2001 zijn er in 2002 geen

milieubelastende auto’s stimuleren. Daarom is het mogelijk om bij

zonnepanelen geleasd bij De Lage Landen. De premie geeft een

De Lage Landen een auto te leasen met hybride aandrijving; dit is

aanzienlijke subsidie bij de aanschaf van zonnepanelen. Daardoor is

een combinatie van benzinemotor en elektromotor met uitzonder-

een leaseconstructie overbodig geworden.

lijk lage verbruiks- en emissiewaarden. De hybride auto is nog niet populair in Nederland. Enerzijds omdat er maar één type op de

41


Maatschappelijke dialoog De Rabobank Groep zet zich in voor een ecologisch en sociaal-economisch hoogwaardige samenleving door actief bij te dragen aan duurzame, maatschappelijke activiteiten. Dit gebeurt in allerlei vormen van dialoog en samenwerkingsverbanden. Medewerkers en leden zijn daarbij de belangrijkste stakeholders.

Hogere dienstenafname door leden Een betrokken lid heeft een actieve relatie met de bank; hij of zij weet hoe het met de bank gaat, doet mee aan onderzoeken en neemt deel aan bijvoorbeeld ledenvergaderingen, klankbordgroepen, jongerenraden of seminars. Zo’n 3.400 klanten zijn rechtstreeks bij het bestuur van de 350 lokale Rabobanken betrokken. Versterking van de band met de klanten in de vorm van een lidmaatschap leidt tot intensivering van de commerciële relatie. De gemiddelde dienstenafname van particuliere leden ligt met 3,61 beduidend hoger dan die van niet-leden (2,26). Bij zakelijke relaties

Het ledenaantal van de Rabobank steeg in het verslagjaar met

was dit cijfer eind 2002 3,99 ten opzichte van 2,45 bij niet-leden.

283.000 tot 1,1 miljoen (+34%). Daarmee nadert de bank de enkele jaren geleden geformuleerde doelstelling van 1,2 miljoen leden

Rabobank Valkenswaard: sluiting kantoor

eind 2003. Eind 2002 was de ledenratio 13,2%. Dit is het percentage

Vanaf het begin heeft Rabobank Valkenswaard haar leden nauw

volwassen klanten - natuurlijke personen - dat lid is van een lokale

betrokken bij de sluiting van het kantoor in Borkel en Schaft.

bank. Actieve leden stellen de lokale Rabobank in staat om de

Onderzoek wees uit dat exploitatie van het kantoor niet meer ren-

maatschappelijke en economische ontwikkelingen in het werk-

dabel was. De Rabobank is met die conclusie naar de leden gegaan

gebied op de voet te volgen en te vertalen in een bijpassende

om samen naar een oplossing te zoeken. De mensen in het dorp

dienstverlening. Leden hebben invloed op de kwaliteit van de dienst-

willen graag een dorpshuis. Er wordt nu gekeken naar de mogelijk-

verlening waar het bijvoorbeeld gaat over het kantorennet, openings-

heid om het dorpshuis in het huidige bankgebouw te vestigen, met

tijden en service. Ook kunnen ze bepalen wat de bank met een deel

daarin een geldautomaat. De Rabobank zou in dat dorpshuis

van de winst doet en selecteren ze projecten die in aanmerking

spreekuur kunnen houden.

komen voor sponsoring. Nu de doelstelling van het aantal leden nabij is, verlegt de bank de focus van ledenwerving naar een grotere betrokkenheid van de leden. Doelstelling voor 2003 is dat 25% van de leden betrokken is bij het reilen en zeilen van hun lokale bank.

Maatschappelijke dialoog

Platformoverleg Geldverkeer Ouderen en Gehandicapten

benutten. Het SVN is een netwerk van ondernemingen, ondernemers

De Rabobank Groep heeft in 2002 het Platformoverleg Geldverkeer

van sociale en ecologische duurzaamheid zien als een belangrijke

Ouderen en Gehandicapten in het leven geroepen met als doel het

tak van ondernemingen. De deelnemers aan het SVN stimuleren

uitwisselen van informatie en standpunten, het samen zoeken naar

elkaar om commercieel succesvol te zijn en tegelijk sociaal en eco-

oplossingen en het kweken van begrip voor het beleid van de

logisch verantwoord te ondernemen.

en niet-gouvernementele organisaties (NGO’s), die het realiseren

bank. Het platform is sinds de oprichting vier keer bijeen geweest. Aan de orde kwamen onder meer de speciale servicepas voor

Overleg met overheid

ouderen en gehandicapten, de geld-aan-huis-service, de inrichting

De Rabobanken in de vier grote steden, Rabobank Nederland en

van extra servicepunten en buurtbalies, de stimulering van het

Rabo Vastgoed hebben in 2002 enkele keren overleg gevoerd met

chipknipgebruik bij zorginstellingen, de praktische problemen van

de rijksoverheid over onder meer de ontwikkeling van de Delta-

gehandicapten bij het moderne bankieren en de procedure klach-

metropool en het grotestedenbeleid. In het overleg met de ministe-

tenbehandeling. Het platform komt in bijzondere situaties opnieuw

ries van Economische Zaken, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening

bijeen. Ondertussen worden de onderlinge contacten op tal van

en Milieu en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties werden

gebieden voortgezet. Deelnemende organisaties waren: Chronisch

kennis en opvattingen gedeeld en de mogelijkheden verkend van

zieken en Gehandicaptenraad (CG-Raad), Landelijke Organisatie

publiek-private samenwerking op deelgebieden.

Cliëntenraden (LOC), Algemene Nederlandse Bond van Ouderen (ANBO), Unie KBO, Protestants Christelijke Ouderenbond (PCOB),

Duurzame palmolie

Nederlands Platform Ouderen en Europa (NPOE), Federatie

Rabobank International is een van de drijvende krachten achter de

Slechtzienden- en Blindenbelang, Coördinatieorgaan

Sustainable Palmoil Roundtable, die onder coördinatie van het World

Samenwerkende Ouderenorganisaties (CSO) en SeniorWeb.

Wildlife Fund in september 2002 in Londen is gehouden. Tijdens deze bijeenkomst werden de mogelijkheden verkend om met

Social Venture Network

diverse partijen in de keten, overheden, consumentenorganisaties

De Rabobank Groep heeft in 2002 opnieuw financiële, inhoudelijke

en milieubeweging te komen tot een stroom duurzame palmolie.

en personele bijdragen geleverd aan het Social Venture Network

Palmolie is een zeer belangrijke grondstof in de voedselindustrie.

(SVN). Ze was pennenvoerder van de oproep van SVN Nederland

De bijeenkomst heeft geleid tot de voorbereiding van een confe-

aan de kandidaten voor de Tweede-Kamerverkiezingen om de

rentie over dit onderwerp voor alle betrokken partijen in augustus

innovatieve potentie van de Nederlandse ondernemers en hun

2003 in Maleisië.

maatschappelijke oriëntatie op de juiste wijze te prikkelen en te

Aandacht voor jongeren ‘Rabobank Texel benaderde me om zitting te nemen in een jongerenraad. Het sprak me aan. Ik studeer ‘financial services management’ en wilde meer weten van de bankpraktijk. Bovendien wil ik me inzetten om jongeren in Texel meer bij de bank te betrekken. We zijn nu met negen personen en vergaderen één keer in de zes weken. Daarbij is ook steeds een aantal mensen van de bank aanwezig. We bespreken ideeën, mogelijkheden en onmogelijkheden. Op dit moment werken we aan een eigen internetsite en praten we over ideeën die de bank kan oppakken in het kader van het honderdjarig bestaan. Dat is volgend jaar. We zullen zeker suggesties doen met het oog op de Texelse jeugd.’ Sarah Albers, lid jongerenraad Rabobank Texel

42

43


Communities

leidinggegeven aan een werkgroep met zo’n vijftig multinationals,

Lokale Rabobanken kunnen sinds juni 2002 beschikken over een

die hun ervaringen op het gebied van verslaglegging van duurzaam

handboek waarin een leidraad wordt gegeven voor het vernieuwen

ondernemen met elkaar deelden. Het rapport geeft een overzicht

van bestaande en het opstarten van nieuwe communities.

van de stand van zaken in duurzaamheidsrapportage en wil bedrij-

Communities zijn groepen mensen die belangen of interesses delen

ven die in dit proces nog aan het begin staan, van advies dienen.

en gezamenlijk activiteiten ondernemen. De Rabobank ondersteunt

Behalve dit rapport staat op de site van de WBCSD ook een databank

en faciliteert dergelijke communities of neemt zelf het initiatief om

over verslaglegging:‘the reporting portal’.

mensen rond bepaalde thema’s bij elkaar te brengen.

Groepsonderdelen onderhouden eigen relaties Overleg duurzaam ondernemen

De diverse onderdelen van de Rabobank Groep voeren zelfstandig

De Rabobank Groep heeft twee jaar samengewerkt met achttien

overleg met hun specifieke stakeholders. Rabobank International

bedrijven om ervaringen met de invoering van duurzaam onder-

staat bijvoorbeeld in dialoog met deskundigen uit de agrarische

nemen in de praktijk te delen. Deze samenwerking vond plaats in

wereld en de overheid. Bovendien hebben veel kantoren van

het kader van het programma ‘Van financieel naar duurzaam rende-

Rabobank International een adviesraad die bestaat uit deskundigen

ment’ van het Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling (NIDO).

en klanten. Interpolis kent een intensief overlegcircuit met ver-

De visies, ervaringen en aanbevelingen van de deelnemende bedrij-

tegenwoordigers uit de agrarische sector. De verzekeraar participeert

ven zijn gebundeld in het eind 2002 verschenen boek “Ondernemen

daarnaast in veel werkgroepen en commissies die een betere

met hoofd en hart; duurzaam ondernemen: praktijkervaringen”.

samenleving tot doel hebben. Robeco concentreert de dialoog met stakeholders binnen haar Robeco Centre of Knowledge. Hier vindt

Rabobank Groep mede-initiator rapport WBCSD

een actieve kennisdeling met klanten plaats, onder meer via

De Rabobank Groep was een van de drie trekkers van het rapport

bedrijfsbezoeken, workshops, trainingen, stages en bijeenkomsten

‘Sustainable Development Reporting, Striking the Balance’. Dit rapport

met actuele thema’s. Schretlen & Co toetst zijn beleid regelmatig in

is eind 2002 door de World Business Council for Sustainable

de Cliëntenadviesraad en de Bankenadviesraad. In deze laatste zitten

Development (WBCSD) uitgebracht. Sinds eind 2000 heeft de

vijftien lokale Rabobanken.

Rabobank Groep samen met de twee andere ondernemingen

44


Specifieke maatschappelijke activiteiten De Rabobank Groep kent een aantal speciale activiteiten die gericht zijn op steun en ontwikkelingshulp. Het Projectenfonds en de Rabobank Foundation zijn ideële fondsen, RIAS werkt op commerciële basis. Daarnaast heeft de Rabobank een sponsorfilosofie, waarin partnerschap het trefwoord is.

Biogasproject ‘Biogas in recreatiegebieden’ is een project dat overtollige mest en andere organische reststoffen vergist tot biogas, waarmee recreatieve bedrijven worden verwarmd. Het Projectenfonds doneerde EUR 10.000 voor een haalbaarheidsonderzoek. De komende tijd wordt bekeken of de vergistingsinstallatie van het biogasproject goed werkt. Daarna moet er een schatting komen van het landelijke potentieel. Ook wordt er een overzicht opgesteld van de gebieden waar deze verwarmingsmethode kan worden toegepast.

Rabobank Foundation Projectenfonds De Rabobank Foundation (voorheen de Stichting Steun door Het Projectenfonds ontving in 2002 66 aanvragen, waarvan 21 wer-

Rabobanken) ondersteunt in binnen- en buitenland groepen men-

den goedgekeurd voor een totaalbedrag van EUR 1,8 miljoen. In

sen die op eigen kracht niet kunnen deelnemen aan het sociaal-

2001 werden 20 nieuwe projecten goedgekeurd voor een bedrag

maatschappelijke of sociaal-economische verkeer. De stichting biedt

van EUR 1,6 miljoen. Het fonds hanteert strenge criteria. Projecten

kennis en financiële ondersteuning aan coöperatieve spaar- en

moeten vernieuwend zijn en het ledenbelang, het economische

kredietorganisaties in ontwikkelingslanden, die door lokale mensen

en/of het maatschappelijke belang dienen. Andere criteria zijn de

zelf zijn opgezet. Ook helpt zij kansarme groepen in Nederland.

onderstreping van het imago van de Rabobank en het vrij ter beschikking komen van de resultaten van het project aan de

Inkomsten en bestedingen in 2002

branche. In de toekomst wil het fonds meer dan alleen financiële

De Rabobank Foundation ontvangt haar middelen van de lokale

ondersteuning bieden. De Rabobank gaat structureel participeren

Rabobanken. Deze staan een deel van de nettowinst af aan de

in de uitwerking van projecten. Ook zullen lokale banken steeds

stichting. Rabobank Nederland verdubbelt dat bedrag. In 2002

vaker bij projecten betrokken worden.

ontving Rabobank Foundation een totaalbedrag van ruim EUR 4,5 miljoen. Inclusief de overige inkomsten (rente, terugbetalingen)

45


bedroegen de totale inkomsten van de Foundation EUR 5,5 miljoen.

Buitenlandse leningen en donaties

Dat is een daling van EUR 0,6 miljoen ten opzichte van 2001. De

De toekenning van buitenlandse leningen was in 2002 ruim

Rabobank Foundation besteedde in 2002 EUR 4 miljoen aan de

EUR 400.000 hoger dan in het voorgaande jaar. De buitenlandse

financiering van 86 buitenlandse projecten. Daarnaast gaf zij ruim

donaties daalden ten opzichte van 2001 met bijna EUR 165.000. Voor

EUR 1 miljoen uit aan 43 projecten in Nederland.

veel projectorganisaties geldt dat leningen een beter instrument zijn om levensvatbare financiële dienstverlening op te zetten dan donaties. De meeste leningen gingen ook in 2002 naar projecten in Latijns-Amerika, vaak naar de zogenoemde oogstvóórfinanciering van met name koffie. De meeste donaties gingen, evenals in 2001, naar projecten in Afrika.

Kerngegevens Rabobank Foundation Ontvangen middelen (in euro’s)

Buitenlandse leningen 2002 2002

2001

Euro’s

Aantal landen

Aantal projecten

Bijdragen van plaatselijke Rabobanken

2.259.105

2.437.892

Afrika

214.466

5

7

Bijdrage van Rabobank Nederland

2.259.105

2.437.892

Azië

24.206

2

3

991.092

1.228.073

India

528.387

1

6

5.509.302

6.103.857

Latijns-Amerika

1.534.630

7

12

Overige inkomsten Totaal aan nieuwe middelen

Oost-Europa Financiële steun (in euro’s)

Totaal

252.500

2

2

2.554.189

17

30

Waarvan: - aan projecten in Nederland

1.038.375

1.224.572

- aan projecten in het buitenland

4.067.607

3.831.606

Terugboekingen

-/-349.726

-/-158.694

Totaal nettotoezeggingen *

4.756.256

4.897.484

387.701

271.678

Garanties

Buitenlandse donaties 2002

* excl. voorwaardelijke verplichtingen

Aanvragen om steun

Euro’s

Aantal landen

Aantal projecten

Afrika

578.350

11

24

Totaal aantal ingediend:

664

642

Azië

472.970

7

16

- in Nederland

131

171

India

67.113

1

7

- in het buitenland

533

471

Latijns-Amerika

214.146

8

12

Oost-Europa

164.913

7

9

- in Nederland

43

47

Algemeen

15.927

-

2

- in het buitenland

86

93

totaal

1.513.419

34

70

Totaal aantal gehonoreerd:

Specifieke maatschappelijke activiteiten

Mooi pak 'De Rabobank is zowel vanuit haar achtergrond als vanuit haar hedendaagse cultuur een van de meest maatschappelijk verantwoorde Nederlandse banken. Als het maatschappelijk jaarverslag wordt geschreven voor het algemene publiek dan is het verslag ‘het mooie pak dat wordt aangetrokken’. Deze doelgroep moet je niet lastigvallen met de complexiteit van de problemen. Je moet laten zien wat de Rabobank voor organisatie is. In die zin voldoet het huidige jaarverslag. Als stakeholder ben je meer geïnteresseerd in de werkelijkheid. Dan voldoet ‘het mooie pak’ niet. Voor de komende jaren is het van belang of het sociaal-ethisch beleggen van de grond komt. De Rabobank, maar ook de andere banken, zijn daarbij belangrijke spelers van wie een grote inzet verwacht mag worden.’ Herman Uit de Bosch, Trade and Economic Development, ICCO

Oost-Europa

koffiecoöperatie in Honduras om de productie voort te kunnen

In 1992 heeft de Albanese overheid een project opgezet voor de

zetten. De samenwerking is uitgegroeid tot steun aan koffieprodu-

opbouw van dorpskredietfondsen. Eind 1999 transformeerden die

centen in Nicaragua, El Salvador en Honduras in de vorm van han-

zich tot zelfstandige spaar- en kredietassociaties waarbij leden hun

delsfinancieringen, langetermijnleningen en technische assistentie.

eigen associatie kapitaliseren door aandelenkapitaal en besparin-

Daarbij is samenwerking gezocht met de Green Development

gen. De huidige leningportefeuille bedraagt USD 4 miljoen. Het

Foundation (GDF), een kleine stichting in Amsterdam. De Foundation

maximumbedrag dat boeren kunnen lenen is USD 5.000. Begin

en GDF werken inmiddels ook samen met koffiecoöperaties in Peru

2002 stond de Rabobank Foundation aan de wieg van een nieuwe

en Ethiopië.

coöperatieve bank: de Union of Savings- and Credit Associations. Samen met de International Labour Organisation traint de

Azië

Foundation nieuwe bestuurders.

De Rabobank Foundation heeft een donatie verstrekt aan SAVE, Social Awareness and Voluntary Education. SAVE is in India bezig

Midden-Amerika

met een bewustwordingsproces voor ouders van kinderen die in de

De orkaan Mitch richtte in 1998 veel schade aan in Midden-Amerika.

confectie-industrie werken. Deze kinderen kunnen nu weer naar

De Rabobank Foundation heeft een lening gegeven aan een grote

school omdat hun ouders het geld krijgen dat de kinderen anders

46

47


zouden verdienen. Ook leren de families beter met geld om te gaan

van bankieren, coöperatieontwikkeling en agrarische ketenontwik-

en een klein bedrag te sparen. Met het gespaarde geld van groepen

keling over te brengen naar semi-urbane en rurale gebieden in

mensen zijn kleine industrieën opgezet. Ook wordt er gezondheids-

opkomende markten en ontwikkelingslanden. Hiermee wordt

zorg aangeboden in verschillende dorpen. Het is uiteindelijk de

waarde gecreëerd voor zowel de betrokken banken en agrarische

bedoeling om een kleine coöperatieve bank op te richten.

bedrijven als het land waarin deze organisaties opereren. Uitgangspunt is een bijdrage te leveren aan de duurzame ontwik-

Binnenlandse donaties

keling van de economische sector. RIAS werkt regelmatig mee aan

De projecten in Nederland betreffen een breed scala aan activiteiten.

internationale workshops op het gebied van coöperatief onderne-

Voorbeelden hiervan zijn het toegankelijk maken van gebouwen

merschap en ruraal bankieren. In 2002 heeft RIAS voor de vierde

voor gehandicapten, arbeidsrehabilitatie, dagbesteding, woonvormen

maal een door de Rabobank bekostigde managementcursus geor-

en recreatie. In 2002 is voor ruim EUR 186.000 minder gedoneerd

ganiseerd voor 16 bankiers uit ontwikkelingslanden en opkomende

dan in 2001.

markten. In het verslagjaar hebben zo’n veertig Rabobankmedewerkers 2.057 mandagen gewerkt in RIAS-projecten. Daarnaast maakt RIAS ook gebruik van externe adviseurs. De totale omzet die

Binnenlandse donaties 2002

RIAS in 2002 via projecten realiseerde, bedroeg EUR 3,3 miljoen. In 2002 ging het onder meer om de volgende projecten. Euro’s

Aantal projecten

Arbeidsrehabilitatie

267.325

15

Gebouwen

236.000

9

Recreatie

301.882

12

ling bij haar transformatie tot een private commerciële bank.

Diversen

233.168

7

• Moldavië, Kazakhstan en Roemenië: assistentie aan banken bij

1.038.375

43

Totaal

Centraal en Oost-Europa • Kosovo en Montenegro: ondersteuning van een financiële instel-

hun transformatie tot marktgeoriënteerde banken die gekwalificeerd zijn om leningen te verstrekken die bijdragen aan de ontwikkeling van het mkb.

Inrichting van een zorgboerderij De Rabobank Foundation heeft een bijdrage toegezegd aan de

• Rusland, Kazakhstan en Ukraine: ontwikkeling van coöperaties en versterking van de landbouwketens.

Stichting Zorgboerderij De Meeshoeve voor de inrichting van deze zorgboerderij. Via Rabobank Mark en Dintel is de Rabobank

Europa

Foundation in contact gekomen met deze stichting. In de Meeshoeve

• Turkije: in samenwerking met Rabobank International, Rabobank

zal een dagbesteding worden geboden voor 20 à 25 verstandelijk

Turkije en de Boston Consulting Group de ontwikkeling van een

gehandicapten en 12 dementerende ouderen uit de regio.

strategie voor de Ziraat Bank, de grootste plattelandsbank van Turkije.

RIAS: kennisoverdracht naar ontwikkelingslanden en opkomende landen

• Cyprus: een studie betreffende de mogelijke consolidatie van de graanindustrie in het kader van toetreding tot de Europese Unie. • Engeland: ontwikkelingen van coöperatieve ondernemingen voor

Rabo International Advisory Services (RIAS) B.V. is een zelfstandige dochteronderneming van de Rabobank Groep. RIAS heeft als doelstelling de kennis en ervaring van de Rabobank Groep op het gebied

de melkveehouders om ze een versterkte rol te geven in de keten.


Op de goede weg ‘De dialoog tussen de Rabobank en FNV Bondgenoten is open en van een hoog kwalitatief gehalte. Op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen is de bank op de goede weg, maar ze mag wat mij betreft wel meer de publiciteit zoeken. De Rabobank is niet alleen op het geld uit en dat mogen ze laten zien. De bank wil zich daarmee ook graag onderscheiden van de concurrenten. Omdat de bank niet afhankelijk is van aandeelhouders, is er meer ruimte voor MVO. Enkele thema’s waarvan ik verwacht dat ze in de toekomst relevant zullen zijn voor de relatie tussen de bank en de stakeholders, zijn de intensieve veehouderij, gentechnologie en het spreidingsbeleid van de filialen.’ Piet Smit, bestuurder bedrijfsgroep Diensten, FNV Bondgenoten

Azië

een partnership dat beide partijen voordelen biedt. Daarbij horen

• Sumatra: een studie gericht op verbetering van de visserijcoöpe-

onlosmakelijk een hechte samenwerking, een uitwisseling van ideeën

raties in samenwerking met Rabobank Stellendam. • Egypte en Jemen: ondersteuning aan twee rurale financiële

en ervaringen en het inbrengen van expertise en middelen uit de eigen organisatie. De Rabobank kiest bij sponsoring van grote

instellingen bij de ontwikkeling van nieuwe financiële producten

projecten voor langjarige verbintenissen. Continuïteit en resultaten

en diensten en de institutionele versterking van deze organisaties.

door samenwerking staan voorop. Rabobank Nederland sponsorde in 2002 landelijk drie grote sporten: hockey, wielrennen en de

Latijns-Amerika

paardensport. Met de betreffende sportbonden zijn verbintenissen

• Suriname: bij de Nationale Ontwikkelingsbank in Suriname op-

tot 2005 aangegaan.

schoning van de kredietportefeuille en training van medewerkers. • Brazilië: herstructurering van een coöperatieve landbouwonderneming

Deze partijen staan voor grote achterbannen, die sterk maatschappelijk verankerd zijn en waarbij vrijwilligerswerk nog een van de drijvende krachten is. Naast de top krijgt ook de basis volop aandacht in de sponsoring. Dat vertaalt zich in een groot aantal activiteiten,

Rabobank: sponsor met een filosofie

zoals jeugdopleiding in het wielrennen en de paardensport, recreatief fietsen en projecten ter stimulering van de breedtesport en de

In de visie van de Rabobank is sponsoring meer dan geld verschaffen

ondersteuning van verenigingskader.

in ruil voor naamsbekendheid. De groep ziet sponsoring vooral als

De bank werkte ook in 2002 weer samen met de Stichting Museum

48

49


Concreet ‘De Rabobank richt zich meer dan andere banken op duurzame sectoren.Toch maak ik uit het maatschappelijk jaarverslag 2001 op dat het ook bij de Rabobank nog slechts een marginaal aandeel betreft ten opzichte van de overige bankzaken. De visie en ambitie zoals in het verslag verwoord zijn mooi, maar de vraag blijft: hoe worden ze in de praktijk vormgegeven? Als ik bijvoorbeeld lees dat de bank een mensenrechtencode heeft, zou ik het interessant vinden te weten wat er in die code staat en hoe die wordt uitgevoerd. En welke duurzaamheidscriteria gebruikt de bank precies bij het verstrekken van een krediet? In het verslag ontbreekt nauwkeurige informatie over de mate van duurzaamheid van het volledige kredietverleningsbeleid van de Rabobank. Dat zou voor mij de belangrijkste informatie zijn, aangezien dit de kernfunctie van een bank betreft.’ Paul de Clerck, campagneleider globalisering en milieu, Milieudefensie

Jaarkaart om het museumbezoek te stimuleren. Alle houders van

Dit deed ze onder meer via het ledenprogramma, de veelbesproken

een europas van de bank krijgen 50% korting op de toegangsprijs

Floriade-studies en door intensieve communicatie met het

van musea. Sinds 2000 zet de Rabobank ook haar communicatie-

Nederlandse publiek. Via het Projectenfonds leverde de groep een

kracht in met gerichte promotiecampagnes op de miljoenen eigen

belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van de Kas van de

klanten en op het grote publiek. In totaal heeft Rabobank Nederland

Toekomst. De Rabobank Conference Hall op het terrein was duur-

in 2002 ruim EUR 16 miljoen uitgegeven aan sponsoring. De lokale

zaam gebouwd. Het gebouw bestond uit leem, stro en hout. Hier zijn

Rabobanken hebben daarnaast ruim EUR 19 miljoen besteed aan

meer dan 100 bijeenkomsten voor duizenden relaties gehouden.

lokale donaties en sponsoring. De lokale banken leveren als sponsor en donateur tal van bijdragen aan projecten die van betekenis zijn

Duurzame projecten

voor de lokale cultuur en sociale cohesie.

Het directoraat Duurzaamheid en Maatschappelijke Innovatie van Rabobank Nederland ondersteunt voornamelijk innovatieve acti-

Rabobank Groep: hoofdsponsor Floriade 2002

viteiten en projecten die tot doel hebben bij te dragen aan een

In 2002 was de Rabobank Groep de hoofdsponsor van de Floriade

duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn. In 2002 werden

2002. De groep was een belangrijke stimulator en heeft een grote

ongeveer 25 projecten gesteund met in totaal EUR 182.000.

rol gespeeld bij de totstandkoming van dit wereldevenement waarin

Voorbeelden van gesponsorde projecten zijn de Nationale Toekomst-

de Nederlandse tuinbouw zich in volle glorie heeft gepresenteerd.

prijs, de jaarlijkse prijs voor het beste duurzame plan of project voor


de wereld van morgen en het leerproject ‘Piepschuim in het poolijs’

Het Robecoteam Emerging Markets schrijft driewekelijks een

van de Stichting Veldwerk Nederland. Dit laatste initiatief draagt bij

column in het Financieele Dagblad over de actualiteit in specifieke

aan de kennis en bewustwording van duurzame ontwikkeling van

emerging markets, de typische eigenschappen van een land en

leerlingen van de groepen 5 tot en met 8 van basisscholen.

het beleggingsklimaat. De opbrengst hiervan wordt besteed aan maatschappelijke projecten in de emerging markets. De betrok-

Maatschappelijk sponsor- en donatiebeleid overige groepsonderdelen

kenheid van het team heeft geleid tot ontwikkelingswerk op een

Bij andere bedrijfsonderdelen van de Rabobank Groep is sponsoring

ziekenhuis. Ook is een financiële bijdrage gegeven aan artsen die

en het geven van donaties veelal een uiting van hun maatschappe-

kinderen met eenvoudige aandoeningen opereren.

school in India en een bijdrage aan de herbouw van een lokaal

lijke betrokkenheid. Er wordt hier volstaan met enkele voorbeelden: • Interpolis: Vitaal voor ouderen

Herman Wijffels Innovatieprijs

Voor ouderen is de weg naar allerlei speciale voorzieningen op

De Rabobank Groep reikte in september 2002 voor de eerste keer

het terrein van wonen, zorg en welzijn vaak moeilijk te vinden.

de Herman Wijffels Innovatieprijs uit. De prijs is bedoeld voor onder-

Interpolis heeft daarom het project ‘Vitaal’ opgestart. De ver-

nemers tot 36 jaar die innovatieve producten, diensten of processen

zekeraar heeft drie nieuwe laptops aan de Brabantse ouderen-

ontwikkelen of een verfrissende kijk hebben op ondernemerschap.

organisatie Stichting Vitaal geschonken, waarop een door

Het gaat daarbij niet alleen om bedrijfseconomische ondernemers-

Interpolis ontwikkeld informatieprogramma staat. Hiermee

kwaliteiten. Er worden ook eisen gesteld aan vaardigheden in

kunnen ouderenconsulenten ouderen voorlichten over sociale

modern coöperatief denken en maatschappelijk verantwoord

wetgeving en financiële dienstverlening. Inmiddels willen ook

ondernemen. Zo’n honderd ondernemers dongen mee naar de

ouderenorganisaties elders in het land het informatieprogramma

beschikbare prijzen. De hoogste prijs van EUR 100.000 ging naar

gaan gebruiken.

twee ondernemers uit Alkmaar die een apparaat ontwikkelden dat

• De Lage Landen: goededoelencommissie De Lage Landen heeft in 2002 een goede doelencommissie

er tijdens openhartoperaties voor zorgt dat er geen luchtbellen in de bloedsomloop van de patiënt komen.

geformeerd. Deze commissie geeft financiële ondersteuning aan concrete en zichtbare projecten waarbij de mens centraal staat.

Vrijwilligerswerk

In 2002 heeft de commissie EUR 15.000 gedoneerd aan onder

Rabobank Nederland investeerde in 2002 voor EUR 357.000 in

meer de Eindhovense Gehandicapten Sportvereniging, de

landelijke activiteiten ter ondersteuning van het vrijwilligerswerk in

Severinus Stichting in Veldhoven en de nationale vereniging de

Nederland. De Rabobank wil onder meer bijdragen aan de continuï-

Zonnebloem.

teit van het vrijwilligerswerk door kennisoverdracht. In 2002 zijn er

• Robeco: verantwoordelijk voor omgeving

50 workshops gehouden voor ongeveer 4.000 bestuurders en

In het Robeco-model voor Maatschappelijk Verantwoord

kaderleden van verenigingen en stichtingen. Voor 2003 voorziet

Ondernemen staat de verantwoordelijkheid voor de omgeving

de Rabobank een uitbreiding van deze workshops. Ook intern

expliciet als doel genoemd. De geplante bomen op de Floriade

stimuleert de bank het vrijwilligerswerk. Zo’n 1.500 medewerkers

2002 zijn hiervan een voorbeeld. In 2002 heeft Robeco voor het

van de lokale banken (3,5% van het totaalaantal) hebben in 2002

vijftiende achtereenvolgende jaar de Robeco Zomerconcerten in

een dag werknemersvrijwilligerswerk gedaan. Hiermee is een totale

het Concertgebouw van Amsterdam gesponsord. Door de spon-

waarde gemoeid van EUR 1,5 miljoen.

soring kan de prijs van een toegangskaartje laag gehouden worden en krijgt een breed publiek toegang tot klassieke muziek.

50

51


Het Nationale Compliment

Programma ‘Steeds Beter’

De Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) en Rabobank

De Rabobank was ook in 2002 weer de trekker van het programma

Nederland deelden in 2002 voor de zesde keer Het Nationale

‘Steeds Beter’ van de Stichting Samenleving en Bedrijf, waarin een

Compliment uit: een pluim op de hoed en een cheque in de hand

aantal grote ondernemeningen participeren. Binnen dit programma

voor opvallende en inspirerende vrijwilligersprojecten. Tijdens de

zetten met name mkb-ondernemers zich in om samen met de

Internationale Vrijwilligersdag op 7 december 2002 werden de drie

gemeente en lokale maatschappelijke organisaties te komen tot

winnende projecten uit 550 inzendingen bekendgemaakt. In 1999

concrete activiteiten die een bijdrage leveren aan de verbetering

werd op verzoek van lokale Rabobanken het Lokale Compliment

van de leefbaarheid. De Rabobanken in de grote steden namen

geïntroduceerd. In 2002 organiseerden 20 banken Het Lokale

binnen dit programma het voortouw om te komen tot lokale ‘task

Compliment.

forces’. In 2003 waren er inmiddels in 13 grote steden concrete projecten ter hand genomen.

SESAM Academie

In het najaar van 2002 is een onderzoek uitgevoerd naar de resulta-

De Rabobank steunt sinds november 2002 de oprichting van de

ten van het Steeds Beter-programma. Daaruit kwam naar voren dat

SESAM Academie. De SESAM Academie is een universitaire leergang

er in de praktijk twee manieren zijn om lokale activiteiten op te

van 12 weken, bedoeld voor hoogopgeleide senioren die zich na

pakken: de primair beleidsmatige benadering en de primair project-

een succesvolle carrière in het bedrijfsleven belangeloos willen

matige. Beide benaderingswijzen leiden tot concrete activiteiten,

inzetten voor de non-profitsector. De eerste leergang is in januari

maar in beide gevallen is er behoefte aan een zichtbare partij die

2003 begonnen met 25 deelnemers. Gedurende de komende twee

kan optreden als coördinator en aanspreekpunt. In sommige gevallen

jaar zal Rabobank de academie zowel financieel als inhoudelijk en

vervult de Rabobank die rol; in andere gevallen een door de

organisatorisch bijstaan. Een evaluatie in 2004 moet uitwijzen of het

gemeente betaalde functionaris. In januari 2002 verscheen in het

partnership verlengd wordt.

kader van “Steeds Beter” de “Praktijkgids voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in het MKB”. Op basis van de ervaringen in

Tanken voor duurzaamheid

het programma is een advies opgesteld aan alle gemeenten, waarin

De Rabobank heeft haar leden in de herfst van 2002 een aanbod

geconcludeerd wordt dat een betrokken en daadkrachtige opstel-

gedaan om voordelig over te stappen op groene stroom. Dit in een

ling van de zijde van de gemeente essentieel is om zulke projecten

samenwerkingsverband met Shell. Shell garandeert een duurzame

ter vergroting van de leefbaarheid van de stad te helpen slagen. In

energieopwekking en een lage kWh-prijs. Daarnaast draagt Shell

de loop van het jaar werd een aantal bijeenkomsten georganiseerd

per tankbeurt van de deelnemers 50 eurocent af aan het Rabobank

om de betrokken partijen kennis en ervaringen met elkaar te laten

Duurzaamheidsfonds. Met dat fonds wil de bank projecten financie-

uitwisselen.

ren die het gebruik van duurzame energie stimuleren. Eind 2002 waren er ruim 1.700 contracten ondertekend. Van de afnemers nam 13% deel aan het tankinitiatief. Dit resultaat blijft ver achter bij de verwachtingen die beide partijen van de actie hadden. In de praktijk is gebleken dat het aanbieden van niet-bancaire producten goed moet passen in de totale dienstverlening aan de klanten en in de totale communicatie naar de klant. Dat was met deze aanbieding onvoldoende het geval.

53


Medewerkers Getalenteerde en blijvend gemotiveerde mensen zijn het belangrijkste kapitaal van de Rabobank Groep. Het HR-beleid creëert mede de voorwaarden voor professioneel en resultaatgericht ondernemen door ruim 58.000 medewerkers. Het is gericht op de balans tussen resultaat en werkplezier, vrijheid en verantwoordelijkheid, individu en collectief.

instroom. De verwachting is dat het personeelsbestand de komende jaren verder afneemt. Dit hangt samen met de voortgaande automatisering van verwerkingsprocessen, het succes van elektronisch bankieren en het streven naar kostenreductie. Doordat klanten steeds meer gebruikmaken van de virtuele kanalen (automaten, Rabofoon, telebankieren en internet), vermindert het aantal directe contactmomenten met de klant. Dit vraagt van de klantadviseurs een actievere en extravertere klantbenadering. De groep ondersteunt deze transformatie met gerichte trainingen voor medewerkers en leidinggevenden. Met de vakorganisaties zijn afspraken gemaakt over de begeleiding van medewerkers naar nieuwe functies binnen of zonodig buiten de groep.

De Rabobank Groep streeft als financiële dienstverlener marktleider-

Bij bepaalde groepsonderdelen, zoals Robeco en Interpolis, was er

schap na op alle terreinen waarop ze actief is. Ook als werkgever

sprake van een stijging van het personeelsbestand met in totaal

heeft ze die ambitie. Van alle bedrijfskosten komt circa twee derde

ongeveer 600 medewerkers, onder meer door overname van

voor rekening van de personele component. Kenmerken van de

bedrijven.

Rabobank Groep als werkgever zijn: investeren in persoonlijke ontwikkeling, streven naar continuïteit van werkgelegenheid, respect

Interne waardering arbeidsklimaat

voor het individu, een marktconforme primaire en secundaire belo-

In de jaarlijkse Periodieke Opiniepeiling Identiteit en Arbeidsklimaat

ning, waardering voor eigen inbreng, voldoening over het werk en

(POPIA) onderzoekt de Rabobank de tevredenheid van haar mede-

plezierig werk.

werkers. Het onderzoek wordt gehouden onder een ruime steekproef van medewerkers bij lokale banken en Rabobank Nederland.

Afname personeelsbestand

POPIA 2002 leert dat de overall tevredenheid met het arbeidsklimaat

Na jaren van groei daalde in 2002 het personeelsbestand bij de

onverminderd hoog is en nog steeds blijft toenemen. Van de mede-

lokale Rabobanken met 1.643 fte’s. De personele reductie kwam tot

werkers is liefst 84% het eens met de stelling ‘alles overwegend ben

stand via natuurlijk verloop en door het sterk reduceren van de

ik als medewerker tevreden over het werken bij de Rabobank’.

Medewerkers

Hiermee scoort de Rabobank ruim hoger dan de externe benchmark

• In een onderzoek van het blad Intermediair naar ‘de beste werk-

(70%). De Rabobank scoort ook beduidend beter dan de benchmark-

gevers van Nederland’ eindigde Interpolis als 7e en de Rabobank

bedrijven op de onderdelen ontwikkeling en ontplooiing en infor-

als 10e. Aan het onderzoek in 2002 namen 153 bedrijven deel.

matievoorziening. Over het salaris zijn de Rabobankmedewerkers

• CNV Dienstenbond onderzocht onder zijn leden bij de drie

eveneens positief. De ervaren werksfeer werd in 2002 evenwel wat

grootbanken hun perceptie van maatschappelijk verantwoord

minder positief beoordeeld dan in 2001. Ten opzichte van de externe

ondernemen. Binnen de Rabobank was 87% het eens met de

benchmark blijft de Rabobank op twee van de veertien punten

stelling ‘ik voel me erg betrokken bij de onderneming’ en 82%

achter: de samenwerking binnen de afdeling en de tevredenheid

onderschreef de stelling ‘mijn onderneming is fatsoenlijk’.

met de direct leidinggevende. De feitelijke kwaliteit van het mana-

• In het Corporate Image Onderzoek Hoger Opgeleiden 2002 door

gement lijkt niet de directe of enige oorzaak. Het onderzoek is een

het bureau Interview NSS staat de Rabobank bij hoger opgeleiden

momentopname en de koers van de bank was in de periode voor-

op een 6e plaats bij de bedrijven waar men het liefst wil werken.

afgaande aan het onderzoek niet altijd even duidelijk. Ook de reorganisaties en gevoelens van onzekerheid beïnvloedden de

Eigen Rabobank-CAO voor 45.000 medewerkers

beoordeling. De managementstijl binnen de Rabobank verandert

In 2002 werd de derde Rabobank-CAO afgesloten. Opvallende

en anticipeert op nieuwe vragen van klanten en medewerkers.

zaken daarin:

De moderne manager laat ruimte voor eigen initiatief en bevordert

• verhoging van de salarissen met 3% per 1 augustus 2002 en met

de resultaatgerichtheid. Het HR-beleid ondersteunt de accentverschuiving in de richting van ondernemend leiderschap. Leiding-

0,6% per 1 januari 2003; • de uitkering voor het Medewerker Waardeplan is gebaseerd op

gevenden bij de Rabobank worden al langer beoordeeld op zowel

bedrijfsresultaten en kent een minimum van EUR 500 en een

commerciële prestaties als HR-indicatoren. Het aantal medewerkers

maximum van EUR 1.000;

dat de werkdruk als (veel) te hoog ervaart daalde van 33% naar 27%.

• de regeling studiefaciliteiten is vereenvoudigd en aangepast. De regeling sluit nu aan op het uitgangspunt dat opleiden en blij-

Externe waardering arbeidsklimaat • Het ondernemersmagazine Management Team ondervraagt jaarlijks 1.200 Nederlandse managers naar hun favoriete werkgevers, zakenpartners en aandelen, om zo te komen tot de 500 bedrijven met het beste imago in Nederland. In 2002 eindigde de Rabobank op een 8e plaats. Bij ‘de favoriete werkgevers’ werd de Rabobank 6e.

Opvallend ‘In 2002 is het ziekteverzuim gedaald van 5,1% naar 4,7%. Opvallend, want de jaren ervoor steeg het verzuim. Er zijn wel redenen voor de daling te geven. Zoals reorganisaties en de daarmee gepaard gaande onzekerheden. Medewerkers willen dan zo min mogelijk afwezig zijn. Daarnaast hebben we veel aan voorlichting gedaan, bijvoorbeeld op het gebied van RSI. Mensen met klachten melden zich eerder. Daardoor is RSI beter te behandelen en zijn medewerkers minder lang uit de running. Tot slot speelt ook de invoering van de Wet verbetering poortwachter een rol. Deze wet wil zieke werknemers zo snel mogelijk weer aan de slag krijgen. We hebben managers en medewerkers actief voorgelicht over hun rollen. Er wordt nu sneller een concreet plan gemaakt om langdurig verzuim te voorkomen. Ik verwacht dan ook dat het aantal WAO-instromers afneemt.’ Gerda Verpoorte, Rabobank Arbodienst

vende inzetbaarheid gedeelde verantwoordelijkheden zijn; • de verlofregelingen op grond van de nieuwe Wet arbeid en zorg zijn verwerkt in de CAO; • per 1 januari 2003 kunnen ook deeltijders gebruikmaken van de seniorenregeling.

54

55


De Rabobank-CAO geldt voor de 45.000 medewerkers van de lokale

met een belangrijke variabele component en een pakket secundaire

banken, Rabobank Nederland, De Lage Landen en Rabofacet en is

arbeidsvoorwaarden dat deels via een à-la-cartesystematiek wordt

daarmee de op een na grootste CAO in Nederland. Binnen de totale

aangeboden.

CAO-populatie zijn voor het senior kader per 1 januari 2003 aparte afspraken gemaakt, omdat de zwaarte van de advies- en manage-

Vormen van overleg met personeel

mentfuncties vroeg om een 40-urige werkweek in plaats van de

De medezeggenschap van Rabobank Nederland en de lokale

standaardwerkweek van 36 uur. Ook de variabele beloning en de

banken is georganiseerd via de 300 ondernemingsraden van lokale

vaste beloning voor het senior kader zijn aangepast en marktcon-

Rabobanken, de Ondernemingsraad Rabobank Nederland en de

form gemaakt.

Centrale Adviesraad Arbeidsaangelegenheden Rabobank (CAAR). De CAAR bestaat uit werknemers en werkgevers en adviseert de

Specifieke arbeidsvoorwaarden voor 13.000 medewerkers

raad van bestuur over het sociale beleid. De raad van bestuur kan

Voor de algemeen directeuren van lokale banken en het manage-

mening is gevraagd. Uit de genoemde medezeggenschapsorganen

ment van Rabobank Nederland bestaat een specifiek arbeidsvoor-

is een CAO-commissie geformeerd, die door de vakorganisaties en

waardenpakket. Deze afzonderlijke arbeidsvoorwaarden en soms

de onderhandelingsdelegatie van de Rabobank geraadpleegd kan

verschillende beloningssystemen zijn verklaarbaar vanuit de speci-

worden. De overige onderdelen van de Rabobank Groep hebben

fieke verschillen tussen de diverse arbeidsmarkten en de bedrijfs-

alle een eigen ondernemingsraad of personeelsvertegenwoordiging.

pas besluiten nemen op sociaal gebied nadat de CAAR om zijn

onderdelen. De medewerkers van Interpolis vallen onder de CAO voor het ver-

Belangrijke onderwerpen in het personeelsoverleg

zekeringswezen. In 2001 fuseerde Interpolis met Relan. Eerder wer-

Reorganisatieplannen vormden in 2002 het belangrijkste aandachts-

den al Commit Arbo en Beon overgenomen. Dit heeft geresulteerd

punt voor de Ondernemingsraad Rabobank Nederland. Meer speci-

in twee nieuwe CAO’s - één voor medewerkers binnen Mens &

fiek was de vraag hoe extern ingehuurde medewerkers vervangen

Werk Bedrijfszorg en één binnen Verzekeringen & Pensioen - die

konden worden door medewerkers met een vast dienstverband. In

op 1 januari 2003 ingevoerd zijn.

de besprekingen over personeelsinkrimping en kostenbesparingen

Robeco, Rabo Securities en Effectenbank Stroeve hebben eigen

stelden de Ondernemingsraad Rabobank Nederland en CAAR dat

arbeidsvoorwaarden. De Lage Landen heeft eigen secundaire

de klantfocus leidend moet zijn en nooit mag lijden onder reorga-

arbeidsvoorwaarden en een eigen bonusregeling. De medewerkers

nisaties. De Ondernemingsraad Rabobank Nederland benadrukte

van Schretlen & Co volgen de Rabobank-CAO, maar kennen sommige

opnieuw de eenheid tussen Rabobank Nederland en de lokale

eigen secundaire arbeidsvoorwaarden en een eigen bonusregeling.

Rabobanken.

Medewerkers met een buitenlands arbeidscontract hebben eigen arbeidsvoorwaarden, die zijn afgestemd op de lokale arbeidsmarkt.

Centrale Geschillenregeling De in 2001 ingevoerde Geschillenregeling Arbeidsverhoudingen

Robeco: statements sociaal beleid

voorziet in een behoefte van medewerkers van Rabobank

Robeco heeft haar sociaal beleid in 2002 vastgelegd in een aantal

Nederland, de lokale banken en Rabofacet. Medewerkers en de bank

heldere statements, het zogenoemde 5f-beleid: focused, flat, flexible,

kunnen een geschil voorleggen aan een onafhankelijke derde partij.

fast and fun. Robeco wil de beste professionals aan zich binden en

Vaak blijkt een advies over de aanpak van een geschil voldoende

een inspirerende werkomgeving zijn. Met ruimte voor ontwikkeling

voor partijen om het probleem zelf op te lossen. Volstaat een advies

en ontplooiing, een marktconform-plus arbeidsvoorwaardenpakket

niet, dan wordt, als beide partijen daarmee akkoord gaan, via

Medewerkers

bemiddeling geprobeerd het probleem op te lossen. Lukt dat niet

Kerngegevens personeelsontwikkelingsbeleid

of stemt een van beide partijen niet in met bemiddeling, dan kan het geschil op verzoek worden doorgeleid naar een van de vier

2002

Regionale Geschillencommissies. Deze doet een bindende uitspraak.

Percentage medewerkers dat in de afgelopen

In 2002 zijn er 142 adviezen gegeven, 43 bemiddelingen geweest

12 maanden een beoordelingsgesprek heeft

en zeven uitspraken van een geschillencommissie gedaan. Een ver-

gehad met de leidinggevende

gelijking met 2001 is niet mogelijk, omdat de Geschillenregeling op

Percentage medewerkers dat in de afgelopen

1 juni 2001 is ingegaan. In dat jaar werden er 59 geschillen gemeld.

12 maanden een loopbaangesprek heeft gehad met de leidinggevende

LB

RN

Totaal

92

90

91

71

61

69

Competentiemanagement

Percentage medewerkers met schriftelijk

In 2002 werden de randvoorwaarden voor de invoering van com-

vastgelegd persoonlijk ontwikkelingsplan (POP)

56

45

54

petentiemanagement ingevuld. De systematiek van beoordelen

Totaalpercentage medewerkers met POP

71

60

69

en belonen op basis van prestaties én competenties komt er voor

Waardering medewerker van het

alle medewerkers van Rabobank Nederland, de lokale banken, De

beoordelingsgesprek

6,9

6,7

6,9

Lange Landen en Rabofacet. De Rabobank Competentietaal is ver-

Waardering medewerker van het

nieuwd en benoemt wat men moet kunnen en doen om in een

loopbaangesprek

6,8

6,8

6,8

bepaalde functie succesvol te zijn. In 2003 worden de competenties gekoppeld aan functies, waarna de systematiek geleidelijk aan wordt ingevoerd. De functie-eisen voor algemeen directeuren zijn

Opleidingen

inmiddels al aangepast. Het nieuwe profiel betekent een belangrijke

De investeringen in opleidingen bedroegen in het verslagjaar

kwaliteitsimpuls voor het management. De drie kerncompetenties

EUR 78,8 miljoen (in 2001 was dit EUR 85 miljoen). Rabobank

zijn klantfocus, samenwerking en resultaatgerichtheid.

Opleidingen Nederland verzorgt de vaktechnische functionele opleidingen in het binnenlandbedrijf en verzorgde in 2002 voor

Personeelsontwikkelingsbeleid

circa 11.000 medewerkers een opleiding. Voor ongeveer eenzelfde

Werkgever en werknemer hebben een gedeelde verantwoordelijk-

aantal medewerkers werden deze opleidingen verzorgd door de

heid voor het plannen en inrichten van de loopbaan. Opleidings-

Opleidingssamenwerkingsverbanden van lokale banken. De

afspraken worden zo veel mogelijk vastgelegd in een persoonlijk

Rabobank Academie is verantwoordelijk voor de groepsbrede

ontwikkelingsplan (POP). Ze zijn daarmee te toetsen aan het loop-

leeractiviteiten en managementopleidingen.

baanpad dat met de medewerker is afgesproken. De cijfers over het

Uit POPIA 2002 blijkt dat medewerkers zeer tevreden zijn over de

verslagjaar tonen aan dat het personeelsontwikkelingsbeleid breed

mogelijkheden voor opleiding en ontwikkeling: 83% is het (helemaal)

is ingebed in de organisatie. In 2002 had 91% van de medewerkers

eens met de stelling ‘De Rabobank biedt mij voldoende opleidings-

een beoordelingsgesprek (2001: 87%). Het aantal gevoerde loop-

mogelijkheden voor mijn huidige werk’ (benchmark: 60%); 72%

baangesprekken steeg van 62% in 2001 naar 69% in 2002. Het

onderschrijft de stelling ‘De Rabobank biedt mij voldoende moge-

aandeel medewerkers met een schriftelijk vastgelegd persoonlijk

lijkheden voor persoonlijke ontplooiing’ (benchmark: 54%).

ontwikkelingsplan ligt op 54% (2001: 37%).

Eerste resultaten Management Development Circle De in 2001 begonnen Management Development Circle (MDC) is in 2002 goed op gang gekomen. MDC is een aanpak om te anticiperen

56

57


op opvolgingsvraagstukken op hoger managementniveau bij lokale

De gemiddelde ziekteverzuimduur was met 11,96 kalenderdagen

banken en Rabobank Nederland. MDC lokaliseert talent en biedt

nagenoeg gelijk aan het jaar daarvoor (2001: 12). Van alle 100 ziek

loopbaanbegeleiding aan. De doelgroep bestaat uit 6.000 mede-

gemelde medewerkers waren er na zes weken nog vijf ziek, na der-

werkers (salarisgroep 9 en hoger). In 2002 en 2003 worden in drie

tien weken drie en na 26 weken twee. Van de medewerkers meldde

tranches de gegevens van 2.000 medewerkers geactualiseerd. Eind

34% zich in 2002 geen dag ziek. Managers en medewerkers zijn

2002 was dit al voor 1.200 medewerkers gebeurd. De niet-verplichte

alerter op hun eigen verantwoordelijkheid bij ziekte en realiseren zich

participatie van lokale banken aan de eerste tranche is 93%. Voor

beter dat verzuim veel geld kost. De directe kosten van verzuim van

Rabobank Nederland is deelname aan MDC verplicht. Alle banken

de Rabobank Groep waren in 2002 EUR 144 miljoen; dat is

uit de eerste tranche en de afdelingen van Rabobank Nederland

EUR 6 miljoen hoger dan in 2001. 2 De verklaring voor hogere ver-

zijn door een loopbaanbegeleider bezocht. Eind 2002 was het

zuimkosten bij een lager ziekteverzuim ligt in de forse stijging in

loopbaanbegeleidingstraject voor 400 medewerkers afgerond en

2002 van lonen en vooral pensioenpremies. Als het ziekteverzuim-

voor 300 medewerkers ingezet.

percentage niet was gedaald zouden de directe kosten van verzuim EUR 19 miljoen hoger hebben gelegen dan in 2001.

Stuurgroepen Managementontwikkeling Binnen diverse bedrijfsonderdelen functioneren sinds 2002 de

Wet Verbetering Poortwachter

Stuurgroepen Managementontwikkeling (SMO). Dit essentiële

In 2002 was de Rabobank Arbodienst betrokken bij 2.400 reïnte-

onderdeel van het management-developmentbeleid richt zich op

gratietrajecten, een verdubbeling ten opzichte van 2001. Deze

het senior kader (circa 1.000 personen). Hun carrièreontwikkeling

verdubbeling hangt samen met de invoering van de Wet Verbetering

wordt nauwgezet gevolgd, onder meer via maandelijkse stuur-

Poortwachter op 1 april 2002. De intentie van de wet is dat mede-

groepbijeenkomsten. De SMO’s bespreken potentials en stellen

werkers sneller reïntegreren bij dreigend langdurig verzuim. De wet

loopbaanindicaties vast en zijn zij verantwoordelijk voor het opvol-

spreekt managers en medewerkers aan op hun verantwoordelijk-

gingsmanagement.

heid. Aan het einde van het eerste ziektejaar leggen manager, medewerker en arbodienst vast wat zij hebben gedaan om terug-

Arboconvenant

keer naar het werk te bespoedigen. De overheidsinstantie UVW

Gezondheid en welzijn zijn elementaire onderdelen van het HR-

toetst dit verslag. De Rabobank Arbodienst ondersteunt managers

beleid. De eigen Rabobank Arbodienst is beschikbaar voor het over-

en medewerkers en komt al in de eerste of tweede verzuimweek

grote deel van de medewerkers. De speerpunten zijn: preventie

in actie. De Rabobank investeerde in 2002 bijna EUR 11 miljoen in

(managers en medewerkers leren om zélf risico’s in te schatten),

preventie en reïntegratie. 3

reïntegratie en snelle dienstverlening bij werkgerelateerde klachten. In november 2001 is een driejarig Arboconvenant tussen overheid,

Gedragscode Informatie- en Communicatiemiddelen

werkgevers en werknemers in het bankwezen gesloten. De inspan-

In 2002 heeft iedere medewerker de mogelijkheid gekregen om

ningsverplichtingen voor de Rabobank zijn:

extern te e-mailen. Om het e-mailverkeer in goede banen te leiden

• reductie van het ziekteverzuim met 10% (van 5,1% in 2001 naar

is de gedragscode Informatie- en Communicatiemiddelen van

4,6% ultimo 2004); • reductie van de WAO-instroom met 20% (van 564 personen in 2001 naar 451 personen ultimo 2004); • reductie van het aantal RSI-klachten (uitgangspunt voor het bepalen van het reductiepercentage is een nulmeting in 2002); • reductie van het aantal afdelingen met een ‘hoge werkdruk’ met 40% - nadere afspraken hierover worden in 2003 gemaakt.

kracht geworden. Daarin staat nadrukkelijk dat het verboden is dat personeelsleden van de Rabobank Groep beledigend of aanstootgevend materiaal opslaan, verspreiden, verzenden of downloaden. Hieronder is in ieder geval begrepen materiaal van discriminerende, racistische en pornografische aard. Robeco ontsloeg in mei 2002 acht medewerkers op staande voet omdat ze pornografisch materiaal via internet ophaalden en verspreidden.

In 2002 bleef de WAO-instroomkans gelijk aan 2001: 1,12%. In 2002 zijn echter veel minder volledig arbeidsongeschikten in de WAO ingestroomd dan in 2001 (36% in 2002 tegenover 49% in 2001). Over RSI en werkdruk is nog niets te melden, omdat eind 2002 de nulsituatie is vastgesteld. Een eerste rapportage hierover heeft in 2003 plaats.

1 De cijfers betreffen de lokale banken, Rabobank Nederland, Rabofacet, De Lage Landen en Schretlen & Co. 2 Tot de directe kosten worden gerekend: salarissen, pensioenpremies en

Forse daling ziekteverzuim Het ziekteverzuim bij de Rabobank Groep daalde in 2002 fors: van 5,1% in 2001 naar 4,7%. 1 De daling is in lijn met de bancaire trend.

sociale lasten. 3 Deze kosten zijn lager dan in 2001, omdat de 2e-lijns psychische zorg is uitbesteed aan derden. Deze kosten zijn hier niet inbegrepen.

Medewerkers

Ongewenst gedrag

‘spiegel van de samenleving’ is. Hierbij wordt op allerlei manieren

Als iemand zich onprettig, gekwetst, gepest, bedreigd of gediscrimi-

rekening gehouden met de diversiteit in de samenleving. De

neerd voelt, is er sprake van ongewenst gedrag. Uit het Medewerkers-

verschillende invalshoeken zijn etniciteit, sekse, opleidingsniveau,

onderzoek Arbo-Totaal blijkt dat 3% van de medewerkers van de

leeftijd, en mate van arbeidshandicap. Het recht op gelijke behan-

lokale banken hier in 2002 last van had; bij Rabobank Nederland is

deling in het algemeen en gelijke beloning in het bijzonder is daarbij

dit 6%. Managers en medewerkers van lokale Rabobanken kunnen

vanzelfsprekend.

bij 272 vertrouwenspersonen terecht als het gaat over ongewenst gedrag. Voor nieuwe vertrouwenspersonen werden in 2002 vier

Allochtonen

basistrainingen gehouden. In 2002 steunden de acht ‘centrale’ ver-

De Wet SAMEN (Stimulering Arbeidsdeelname Minderheden)

trouwenspersonen van de Rabobank Arbodienst 32 medewerkers

bevordert de instroom van allochtonen binnen organisaties met

bij door hen ervaren ongewenste omgangsvormen.

meer dan 34 medewerkers. Het percentage medewerkers in het kader van de Wet SAMEN bedraagt voor Rabobank Nederland 8,7%.

Klokkenluidersregeling

In 2001 was dat nog 9,0%. 4 Deze daling heeft te maken met de

In juli 2002 is de Regeling Interne Melding Misstanden Rabobank in

verminderde omvang van enkele afdelingen binnen Rabobank

werking getreden bij de Rabobank Groep. Deze klokkenluidersrege-

Nederland. Bij de lokale Rabobanken is het gemiddelde percentage

ling bevat een procedure voor interne meldingen van misstanden en

nog steeds laag: 3,4% (2001: 3,4%), maar de lokale verschillen zijn

de afhandeling daarvan. Medewerkers kunnen misstanden melden

erg groot.

bij een onafhankelijke vertrouwenspersoon. Gemelde misstanden

Het streven is om het aantal allochtonen op managementniveau te

worden besproken in de Commissie Melding Misstanden. De ver-

vergroten. Het gaat daarbij om persoonlijke ontwikkelingsplannen,

trouwenspersoon houdt toezicht op de naleving van het advies van

het trainen van managers in de omgang met culturele diversiteit en

de commissie. De medewerker die te goeder trouw een misstand

samenwerking met allochtone studenten- en jongerenorganisaties,

meldt, wordt krachtens de regeling beschermd en zal op geen

ook om de instroom in de managementtraineeships te stimuleren.

enkele wijze in zijn positie bij de werkgever worden benadeeld. In

Om de in- en doorstroom van etnische minderheden te bevorde-

het verslagjaar heeft slechts één klacht de commissie bereikt.

ren sloot de Rabobank Groep in 2001 een raamconvenant met de ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en Grote Steden-

Succesvolle introductie rookbeleid

en Integratiebeleid over de uitvoering van intercultureel perso-

In 2002 introduceerde Rabobank Nederland een rookbeleid waarbij

neelsbeleid. De gemaakte afspraken hebben betrekking op werving

roken alleen is toegestaan op een select aantal plekken. Door goede

en selectie, doorstroom- en loopbaanbeleid, ontwikkeling beleid en

communicatie en de beschikbaarheid van voldoende goed geven-

organisatie, bewustwording en kennisvergroting. De Rabobank

tileerde rookruimtes verliep de introductie geruisloos. De acceptatie

Groep respecteert rust- en feestdagen van de diverse geloofsover-

van het nieuwe beleid is groot, zowel bij rokers als bij niet-rokers.

tuigingen, er is een opleidingsmodule diversiteit voor alle commer-

Van de lokale banken heeft 80% een rookbeleid (inventarisatie

ciële adviseurs en er functioneert een Netwerk Diversiteit, dat

begin 2001).

bestaat uit medewerkers afkomstig van de hele Rabobank Groep die ervan overtuigd zijn dat diversiteit van belang is voor de verdere

Bijzondere activiteiten Rabo Arbodienst

ontwikkeling van de organisatie.

• Evaluatie van het nieuwe winkelconcept van de Rabobank op arboaspecten. • Uitvoering van een groot aantal Arbo-Totaal-onderzoeken. Dit

Vrouwen in hogere functies Het percentage vrouwen in dienst van de Rabobank bedroeg eind

onderzoek levert informatie om risicofactoren voor de gezond-

2002 56,2% 5 tegen 56,8% in 2001. Het in 2002 gestarte project om de

heid terug te kunnen dringen of te beperken.

participatie van vrouwen in hogere functies blijvend te vergroten,

• De introductie van Workpace 2002 (een pauzeprogramma op de pc om RSI te voorkomen). • Inzet van bedrijfsartsen en psychologen bij overvallen, gijzelingen

werpt zijn eerste vruchten af. Het percentage vrouwen in hogere functies (gerekend vanaf schaal 8 en hoger) was in 2000 13,1%, in 2001 14,6% en in 2002 15,6%.

en andere traumatische ervaringen. In 2002 zijn 16 Rabobankkantoren overvallen. • Uitbouw van de Arbosite. Eind 2002 werd de 60.000ste bezoeker geregistreerd.

4 Vorig jaar is het aantal medewerkers in het kader van de Wet SAMEN gedeeld door alle medewerkers. Dit jaar is het percentage allochtonen binnen de organisatie alleen berekend over de geregistreerde medewerkers. Een correctie heeft plaatsgevonden voor de cijfers van 2001.

Diversiteit in het personeelsbestand De Rabobank Groep streeft naar een personeelsbestand dat een

5 De cijfers betreffen Rabobank Nederland, lokale banken, Rabofacet, De Lage Landen en Schretlen & Co.

58

59


Het binnen de groep door medewerkers gestarte Rabo Vrouwen-

Mindervaliden

netwerk (RVN) is begin 2002 begonnen met het werven van leden.

De Rabobank Groep beschouwt het als haar maatschappelijke plicht

Ultimo 2002 hebben 450 dames zich aangemeld voor dit lidmaat-

om medewerkers die geconfronteerd worden met een lichamelijke

schap. Het RVN wil als overkoepelend netwerk een bijdrage leveren

handicap of een chronische ziekte aan het werk te houden. Waar

aan de persoonlijke ontwikkeling van vrouwen, met als doel een

nodig zal het werk en/of de werkplek aangepast worden. Op

betere doorstroming binnen de organisatie. Het RVN organiseert

1 januari 2003 is de Wet Gelijke Behandeling Gehandicapten en

plenaire sessies, themabijeenkomsten, workshops en onderhoudt

Chronisch Zieken in werking getreden. Daarin is vastgelegd dat

een eigen site.

discriminatie op het gebied van arbeid en beroepsopleiding van mensen met een handicap of chronische ziekte verboden is.

Verdeling personeelsbezetting Rabobank Groep (in aantallen) Nederland

Buitenland

Totaal 2002

2001

36.657

-

36.657

38.189

Wholesalebankbedrijf

1.045

3.741

4.786

3.659

Rabobank International

504

1.958

2.462

-

-

1.725

1.725

-

Lokale Rabobanken

Rabobank International buitenlandse deelnemingen Group Treasury

314

-

314

-

Rabobank Nederland Corporate Clients

227

58

285

-

Vermogensbeheer

1.583

570

2.153

2.593

Robeco Groep

1.210

559

1.769

-

Schretlen & Co

210

-

210

-


141

-

141

-

22

11

33

-

Overig vermogensbeheer

Verzekeren

5.873

28

5.901

5.362

Interpolis

5.873

28

5.901

5.362

Leasing

732

1.585

2.317

2.122

De Lage Landen

732

1.585

2.317

2.122

6.278

4

6.282

6.195

Overig

784

-

784

-

Product-markteenheden

1.230

-

1.230

-

Stafgroepen en Diensten

1.399

-

1.399

-

Rabofacet

2.334

-

2.334

-

296

-

296

-

66

-

66

-

Marktmanagement

Rabobank Nederland Effectendiensten Rabo Vastgoed

48

-

48

-

Obvion

121

-

121

-

Overig

-

4

4

-

52.168

5.928

58.096

58.120

Gilde

Rabobank Groep

60


Bedrijfsvoering De Rabobank Groep streeft naar een zuinig gebruik van grondstoffen en energie en naar processen en producten met een lage milieubelasting. Ze wil zelf voldoen aan de hoge normen die ze bepleit, stimuleert en met producten faciliteert. In 2002 is er een belangrijke vooruitgang geboekt met de collectieve inkoop van groene stroom.

een vermindering van het energieverbruik per m2 bij Rabobank Nederland en de lokale banken van 25% in 2006 ten opzichte van 1995. De afgelopen jaren hebben de centrale kantoren en lokale Rabobanken hierin flink geïnvesteerd. In 2002 ging ruim EUR 6 miljoen naar energiebesparende maatregelen als de installatie van hoog-rendementglas, koude- en warmteterugwinning uit ventilatielucht, verlichtingsbesparingssystemen, warmtepompen, warmteboilers en koude- en warmteopslag. De energie-efficiency-index is in 2002 met 15% verbeterd ten opzichte van 1995. 1 Voor lokale banken en de centrale vestigingen van Rabofacet geldt als doelstelling dat de energie-efficiency-index (EEI: netto-energieverbruik per m2 ) over 2005 gedaald moet zijn van 100% in 1995

Hoewel financiële dienstverlening op zich geen sterk vervuilende

naar 75%. Voor nieuwbouw geldt als beleidsdoelstelling dat de

activiteit is, wil de Rabobank Groep de milieubelasting die ontstaat

energieprestatienorm 10% lager zal zijn dan de wetttelijke norm

als direct gevolg van haar bedrijfsvoering nadrukkelijk beperken. De

voor kantoren.

groep is dan ook bezig om duurzaam ondernemen te verankeren binnen de bestaande processen en bij het management van de verschillende groepsonderdelen. Sinds maart 2002 gebeurt dat onder auspiciën van een Stuurgroep Intern Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

1 Om het energieverbruik van de lokale banken te berekenen worden de gemaakte kosten voor energie gedeeld door gemiddelde gas- en elektraprijzen. In 2002 is daarbij gebruikgemaakt van de energieprijs die bij de

Energie

collectieve inkoop is vastgesteld. Het brutovloeroppervlak over 2002 waar het totale energieverbruik door wordt gedeeld om de energie-efficiency

Meerjarenafspraak Energie

over 2002 te berekenen is gebaseerd op een in 2001 gehouden steekproef

Rabobank Nederland en de lokale Rabobanken tekenden in 1996

onder ca. 50% van de vestigingen. Daarbij is een correctie toegepast voor

de Meerjarenafspraak Energie Efficiency. Doelstelling is te komen tot

de afname in het aantal kantoren ten opzichte van 2001.

61


Interpolis heeft voor haar hoofdkantoor in Tilburg in 1998 de

Nederlandse vestigingen van Rabobank Nederland, Interpolis, De

Meerjarenafspraak (MJA) Energie-efficiency ondertekend. Deze meer-

Lage Landen, Robeco en de lokale Rabobanken) bedroeg 31%. De

jarenafspraak houdt een energiebesparing in van 23% op bedrijfstak-

groene energie die de Rabobank Groep aanschaft, wordt opgewekt

niveau over een periode van acht jaar. In 2002 had Interpolis hiervan

uit wind, zon, waterkracht of schone biomassa. De centrale inkoop

8% besparing gerealiseerd. Volgens een audit door Lloyd’s Register

van groene stroom levert in 2003 een totale financiële besparing

Management Consultants begin 2003 behoort het energiezorg-

op van 5%. Ruim 900 Rabobankkantoren zijn inmiddels voor hun

systeem van Interpolis tot de drie best scorende binnen de verzeke-

gehele elektriciteitsverbruik overgegaan op groene elektriciteit.

ringsbranche.

Hiermee is de Rabobank Groep doorgedrongen tot de top-3 van grootste afnemers van groene energie in Nederland. De groep wil

Robeco: MVO-rapportage

het aandeel groene elektriciteit in 2003 verhogen tot 25%.

Robeco heeft over het boekjaar 2002 voor het eerst een interne MVO-rapportage opgesteld. Daarbij is duidelijk geworden dat het

Elektriciteitsverbruik

bedrijf niet alleen een eigen MVO-zienswijze aanhoudt, maar deze

De Rabobank Groep heeft eind 2001 collectief elektriciteit ingekocht

ook integreert in haar bedrijfsvoering, kernprestatie-indicatoren en

voor 1.400 vestigingen. Onderdeel van dit raamcontract is dat het

managementinformatiesystemen. De essentie van de aanpak van

elektriciteitsverbruik per locatie in beeld wordt gebracht en dat het

Robeco is de delegatie van MVO naar verantwoordelijke lijnmanagers

elektriciteitsverbruik van 300 grote locaties op afstand kan worden

in het hele bedrijf. Deze aanpak heeft onder meer op het gebied

uitgelezen. De voortgang van dit project heeft vertraging opge-

van energieverbruik tot een opvallend resultaat geleid. Het verbruik

lopen aan de kant van de energieleverancier. Daardoor heeft de

in het hoofdkantoor is met 46% afgenomen ten opzichte van 1993,

Rabobank nog geen direct zicht op afwijkende beelden van het

onder meer door toepassing van technische mogelijkheden - minder

elektriciteitsverbruik om gericht actie te kunnen ondernemen. Bij

koeling, optimalisatie ventilatie, weersafhankelijke regeling koelwa-

Rabobank Nederland, Effectenbank Stroeve en de lokale banken is

tertemperatuur - en door het gebruik van flatscreens.

het elektriciteitsverbruik per fte licht gedaald ten opzichte van 2001. Bij Robeco is een duidelijke daling gerealiseerd. Bij De Lage Landen

Groene stroom: 31%

en Interpolis is het elektriciteitsverbruik per fte licht gestegen. Bij

De doelstelling van Rabobank Nederland en de lokale Rabobanken

Schretlen & Co is ook een stijging te zien. Deze stijging is voorna-

om in 2002 10% van de centraal ingekochte elektriciteit groen in te

melijk veroorzaakt door een aantal grote IT-projecten op het hoofd-

kopen is ruimschoots gehaald. Het aandeel groene stroom van de

kantoor van Schretlen & Co.

onderdelen die deelnamen aan de centrale energie-inkoop (de

Leefbaar milieu 'Om concreet invulling te geven aan het duurzaamheidsbeleid van de bank heeft het EcoTeam van Schretlen & Co onder begeleiding van een coach milieubesparende acties bedacht. Zo zijn we deels overgestapt op gerecycled papier, gaan we geleidelijk over op printers die dubbelzijdig kunnen printen en bestellen we zo veel mogelijk milieuvriendelijke kantoorartikelen. Daarnaast heeft een aantal collega's de workshop Het Nieuwe Rijden gevolgd. Daar hebben ze geleerd om zuiniger, veiliger en comfortabeler te rijden met een gemiddelde brandstofbesparing van 10%. Ook hebben we een gedragscode opgesteld om het milieubewustzijn van de medewerkers te verhogen. Ikzelf vind zorg voor het milieu belangrijk. Ik wil dat mijn zoontje en eventueel straks zijn kinderen in een leefbaar milieu kunnen opgroeien.' Yvonne Rozenbroek, lid EcoTeam Schretlen & Co

Bedrijfsvoering

Elektriciteitsverbruik

Gasverbruik

(per fte in kWh)

(in m3 per m2 brutovloeroppervlak)

8.000

20

7.000 6.000

15

5.000 4.000

10

3.000 2.000

5

1.000 0

0 Rabobank Nederland

2000

De Lage Landen

2001

Interpolis

Robeco

Schretlen

Stroeve

Lokale Banken

2002

Rabobank Nederland

2000

De Lage Landen

2001

Interpolis

Robeco

Schretlen

Stroeve

Lokale Banken

2002

Voetnoot:

Voetnoot:

1. De gegevens van Interpolis over 2002 zijn gedeeltelijk gebaseerd op schat-

1. Het gasverbruik is gecorrigeerd voor weersomstandigheden (de zoge-

tingen. Verder heeft Interpolis voor de locatie Leidschendam over 2001 een forse naheffing ontvangen; het totale elektriciteitsverbruik van Interpolis in

naamde graaddagen). 2. De locatie in Utrecht van Rabobank Nederland, Robeco en ook de locatie

2001 lag dus hoger dan in deze grafiek is weergegeven; verdere gegevens

Rotterdam van Schretlen & Co gebruiken voor de warmtevoorziening geen

voor een correcte aanpassing over 2001 ontbreken.

gas maar warm water van de stadsverwarming. Het warmtegebruik is

2. Bij Interpolis wordt alleen gerapporteerd over het elektriciteitsverbruik van de panden in Leidschendam, Tilburg en Roermond en nog niet over de partners waarmee Interpolis in 2001 is gefuseerd. 3. De gegevens van Robeco voor elektriciteitsverbruik hebben alleen betrekking op de locatie Coolsingel 120 (ruim 50% van het totale aantal werknemers). De stijging is verklaarbaar door een afname van het aantal fte’s.

omgerekend naar een corresponderend aantal kubieke meters gas. 3. De gegevens van Robeco voor stadsverwarming hebben alleen betrekking op de locatie Coolsingel 120 (ruim 70% van het totale aantal m2 brutovloeroppervlak). 4. Het gasverbruik per m2 van De Lage Landen is gecorrigeerd voor het jaar 2001; een in dat jaar uitgevoerde uitbouw van de locatie Eindhoven (700 m2)

4. Van Gilde zijn geen gegevens beschikbaar over het elektriciteitsverbruik.

was namelijk niet het hele jaar in gebruik geweest; daarnaast was het

5. De gegevens van Schretlen & Co over 2001 zijn naar beneden bijgesteld. De

gasverbruik van de locatie in Nijmegen abusievelijk te laag opgegeven

gegevens bleken betrekking te hebben op de gehele panden, terwijl

(23.871 m3); in de huidige berekeningen en deze grafiek is het correcte

Schretlen & Co slechts een gedeelte van de panden zelf in gebruik heeft.

verbruik van 49.985 m3 opgenomen. 5. Van Gilde zijn geen gegevens beschikbaar over het gasverbruik.

Gasverbruik

6. Het gasverbruik is per m2 en het elektriciteitsverbruik per fte. Dit, omdat het

Het gasverbruik per m2 bij De Lage Landen is in 2002 nagenoeg

elektriciteitsverbruik sterk afhankelijk is van het aantal gebruikers (verlichting

gelijk gebleven. Het gasverbruik per m2 bij Rabobank Nederland,

per werkplek, computergebruik, kopiëren, e.d.) en niet van het aantal in

Schretlen & Co en Interpolis is gedaald. De daling bij Interpolis is te

gebruik zijnde m2.

danken aan de ingebruikname van nieuwe ketels en een aanpassing

7. Bij Interpolis wordt alleen gerapporteerd over het gasverbruik van de panden

van de stooktijden.

in Leidschendam, Tilburg en Roermond en nog niet over de partners waar-

Het gasverbruik per m2 bij Effectenbank Stroeve is toegenomen. Bij

mee Interpolis in 2001 is gefuseerd.

de verhuizing van Effectenbank Stroeve eind 2002 naar een nieuwe locatie zijn echter extra isolatievoorzieningen getroffen. Besparingen

Papier, kantoorartikelen en afval

in het gasverbruik zullen in 2003 zichtbaar moeten worden.

Papierverbruik voor printen en kopiëren Het A4-papierverbruik per fte door De Lage Landen is, na een kleine toename in 2001, afgenomen. Bij Interpolis (zie voetnoot), Gilde, Schretlen & Co en Effectenbank Stroeve is sprake van een lichte toename. Ook bij Rabobank Nederland en de lokale banken is een stijging te zien. Om beter inzicht te krijgen in het papierverbruik van Rabobank Nederland en de lokale banken zal Rabofacet in 2003

62

63


een monitoringsysteem opzetten. De doelstelling is om op de vesti-

Restafval

gingen van de Rabobank Groep in Nederland in 2006 20% minder

(in kg per fte)

papier te verbruiken ten opzichte van 2004. 250 200

Papierverbruik per medewerker

150

(in kg per fte)

100 50 0

120,0 100,0

Rabobank Nederland

80,0 60,0

2000

De Lage Landen

2001

Interpolis

Robeco

Schretlen

Stroeve

2002

40,0 20,0

Voetnoot:

0

1. Van Gilde en de lokale banken zijn geen gegevens beschikbaar over het Rabobank Nederland en lokale banken

2000

De Lage Landen

Interpolis

Gilde

Robeco

Schretlen

Stroeve

restafval. 2. Bij Rabobank Nederland zijn geen gegevens beschikbaar van de kantoren Seijpesteijn, Janssoenborgh en Hoog Catherijne in Utrecht.

2001

2002

3. Bij Interpolis wordt alleen gerapporteerd over het restafval van de panden in Leidschendam, Tilburg en Roermond en nog niet over de partners waarmee

Voetnoot:

Interpolis in 2001 is gefuseerd.

1. Bij Interpolis is in voorgaande jaren niet gerapporteerd over een deel van het papierverbruik van Roermond. Dit verklaart de stijging ten opzichte van 2001. 2. Bij Interpolis wordt alleen gerapporteerd over het papierverbruik van de panden in Leidschendam, Tilburg en Roermond en nog niet over de partners

Papier- en kartonafval (in kg per fte)

waarmee Interpolis in 2001 is gefuseerd. 3. Het verbruik is gebaseerd op het papier dat centraal wordt ingekocht.

250 200

Rabobank Papier Evaluatiesysteem

150

Rabobank Nederland gebruikt sinds enkele jaren het Papier Evaluatie

100

Systeem. Dit systeem geeft per papiersoort een milieuscore op de meest relevante milieuaspecten. Papiersoorten van leveranciers worden hiermee onderling vergelijkbaar. Rabobank Nederland maakt op basis van het systeem inmiddels voor alle bulkstromen keuzes voor papiersoorten.

50 0 Rabobank Nederland

2000

De Lage Landen

2001

Interpolis

Robeco

Schretlen

Stroeve

2002

Restafval en papier- en kartonafval

Voetnoot:

Het restafval en het papier- en kartonafval per medewerker is in 2002

1. Van Gilde en de lokale banken zijn geen gegevens beschikbaar over het

bij vrijwel alle bedrijfsonderdelen gelijk gebleven of afgenomen. Alleen bij De Lage Landen en Effectenbank Stroeve is meer afval

papier- en kartonafval. 2. Bij Interpolis wordt alleen gerapporteerd over het papier- en kartonafval van

geproduceerd en bij Rabobank Nederland is alleen het papier- en

de panden in Leidschendam, Tilburg en Roermond en nog niet over de

kartonafval licht gestegen. Voor Effectenbank Stroeve is dit een

partners waarmee Interpolis in 2001 is gefuseerd.

eenmalige stijging, veroorzaakt door de verhuizing naar een nieuw pand eind 2002. De gegevens over 2001 van Robeco waren gedeel-

Verpakkingen

telijk gebaseerd op schattingen. Ten aanzien van afvalmanagement

Rabobank Nederland heeft in 2002 in totaal 41,7 ton papier en karton

zullen de centrale vestigingen van Rabofacet in 2003 een compleet

en 97,5 ton kunststof toegepast als verpakkingen. Dat blijkt uit de

afvalregistratiesysteem opzetten.

materiaalboekhouding van Rabobank Nederland in het kader van het Convenant Verpakkingen. Het aandeel kunststofverpakkingen is met ruim 55 ton sterk gedaald (36% ten opzichte van 2001). In 2000/2001 was er sprake van een eenmalige stijging als gevolg van

Bedrijfsvoering

de introductie van de euro. Ten opzichte van 2001 is het aandeel

menten. Op die manier kunnen ze tevens de ambitie van de groep

papier en karton verder gedaald met 4 ton.

op MVO-gebied ten opzichte van leveranciers nader onderbouwen.

Duurzaam inkopen

Vervoer/mobiliteit

In 2002 is het aspect duurzaamheid in generieke termen geïntegreerd in het algemene inkoopbeleid van de Rabobank Groep.

Ook op het gebied van mobiliteit wil de Rabobank Groep haar ver-

Rabobank Concern Inkoop en het directoraat Duurzaamheid en

antwoordelijkheid nemen en streeft zij naar een verhoging van de

Maatschappelijke Innovatie hebben in 2002 een proef gedaan met

efficiency. Mobiliteit en de relatie met het aantal verkochte producten

duurzaam inkopen. Daarin is onder meer een MVO-scan ontwikkeld

is zodanig complex dat in 2003 en 2004 nader onderzoek zal plaats-

en uitgetest voor vijf verschillende inkooppakketten. De ontwikkelde

vinden naar reële besparingsdoelstellingen en zinvolle parameters.

scan bleek een nuttig instrument om relevante duurzaamheidsaspecten te identificeren die speciale aandacht behoeven, zoals

Lease-auto’s

sociale omstandigheden tijdens de productie, de verpakking, het

Ondanks het beleid om persoonsgebonden lease-auto´s te beper-

energiegebruik bij het gebruik van het product en eventuele

ken, steeg het aantal lease-auto’s bij Rabobank Nederland en de

milieubelastende stoffen in de afvalfase van het product. De scan

lokale banken in 2002 licht. Inmiddels rijden er 4.547 lease-auto’s

heeft direct bijgedragen aan bewustwording en kennisverhoging

rond, tegenover ruim 4.400 eind 2001.

van duurzaamheid bij inkopers en opdrachtgevers. In 2003 zal maatschappelijk verantwoord ondernemen verder ingevoerd worden in

Werk-werkautoverkeer

de inkooppraktijk om recht te doen aan de duurzaamheidsambities

Het werk-werkautoverkeer toont sinds 2000 een sterke daling.

van de Rabobank Groep. Bij de inkoop van goederen zal dan nog

Hierin is sprake van enige vertroebeling. Nieuwe fiscale regelgeving

meer rekening worden gehouden met de sociale en ecologische

heeft er namelijk toe geleid dat de gedeclareerde zakelijke kilome-

omstandigheden waaronder ze gefabriceerd zijn. In 2003 zullen

ters zijn afgenomen. Bepaalde woon-werkkilometers (het driehoeks-

minimaal 10 inkooppakketten doorgelicht worden op MVO-aspec-

rijden) mogen niet meer als zakelijk gedeclareerd worden.

ten. De inkopers krijgen in 2003 een webtool, waarmee zij snel op relevante MVO-aspecten kunnen selecteren voor hun inkoopdocu-

Gedragslijn Mensenrechten ‘Naleving van de mensenrechten is een van de belangrijkste thema’s van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Amnesty International wil dat mensenrechten op een integrale manier aandacht krijgen in alle activiteiten van een onderneming. Amnesty hoopt dat de Gedragslijn Mensenrechten van de Rabobank Groep hiertoe zal bijdragen. Hierin heeft de groep vastgelegd dat zij volledige verantwoordelijkheid draagt voor de naleving in eigen bedrijfsactiviteiten, dat ze zal afzien van relaties met partijen die handelen in strijd met de mensenrechten en dat ze alleen activiteiten in landen wil ontplooien waarin zij de mensenrechten jegens het personeel kan naleven en zakelijke partners vrijelijk kan kiezen. De komende jaren zal de groep de gedragslijn moeten vastleggen in de dagelijkse praktijk van haar handelen. Succesvolle invoering vereist controle op naleving en rapportage over de voortgang hiervan in het maatschappelijk jaarverslag. Een lastige maar uitdagende klus.’ Marleen van Ruijven, stafmedewerkster economische relaties, Amnesty International in Nederland

64

65


Werk-werkautoverkeer

Vliegverkeer

(in km per fte)

In 2002 zijn bij het centrale reisbureau van Rabobank Nederland ruim 5.400 vliegreizen geboekt door Rabobank Nederland,

3.000

Rabobank International, Interpolis, RIAS en Schretlen & Co. Het betreft de vliegreizen van Nederland naar het buitenland en terug.

2.000

In vergelijking met 2001 (4.450 reizen) is het aantal zakelijke vliegreizen gestegen. Dit heeft te maken met de toename van het aantal

1.000

buitenlandse vestigingen van de Rabobank Groep. Het aantal vluchten vanuit buitenlandse vestigingen naar Nederland of naar andere

0

bestemmingen is niet bekend. Rabobank Nederland

2000

2001

Lokale banken

2002

Vliegreizen vanuit Nederland (geboekt via het centrale reisbureau)

Voetnoot: 1. Het aantal autokilometers voor dienstreizen in deze grafiek is exclusief het

8.000

gebruik van lease-auto’s. 6.000

Fiets van de zaak In 2002 zijn er 620 fietsen gekocht door medewerkers van

4.000

Rabobank Nederland en de lokale banken via de centrale regeling Fiets van de zaak. Daarmee komt het aantal fietsen van de zaak op

2.000

ruim 2.450. Het totale aantal fietsen dat in het kader van deze regeling is aangeschaft, ligt in werkelijkheid waarschijnlijk hoger. Lokale banken zijn namelijk vrij de fietsen in te kopen waar ze willen en er

0 1997

1998

1999

2000

2001

geldt geen centrale meldplicht. Aantal vliegreizen

Meer hits ‘Als je duurzaamheid wilt bevorderen is het belangrijk dat er groene en duurzame producten komen die aantrekkelijk zijn. Daarom steunt het Wereld Natuur Fonds groene stroom vanaf het eerste begin. Met de medewerking van de grote energiebedrijven is dat product nu landelijk een groot succes. We hebben meer van die hits nodig. Het zou geweldig zijn als de Rabobank en het WNF samen een nieuw duurzaam product in de markt kunnen zetten, bijvoorbeeld een klimaatproduct voor de consument. Daarnaast zou ik graag meer creativiteit en inzet zien van de Rabobank om zelf met nieuwe en creatieve duurzame producten te komen. De bank maakt al handig gebruik van allerlei fiscale regelingen die de overheid heeft geschapen om duurzaamheid te stimuleren. Dat is prima.’ Sible Schöne, Hoofd unit Klimaat, Wereld Natuur Fonds

Aantal buitenlandse vestigingen

2002

67


Economische prestaties Het realiseren van winst is niet het primaire doel van de Rabobank Groep. Winst is wel het middel om het bedrijf te continueren en om blijvend klanten medewerkerswaarde te kunnen creëren. In principe voegt de groep haar winst toe aan de reserves, om zo haar dienstverlening en productaanbod te kunnen uitbreiden. De Rabobank Groep realiseerde in 2002 een nettowinst van EUR 1.250 miljoen.

Interpolis scoren respectievelijk een 7,7 en een 7,6. De dalende klanttevredenheid is een trend die geldt voor de hele sector. Dit komt deels voort uit wijzigingen in het distributienet en de gedeeltelijke verschuiving van fysieke kantoren naar minder persoonlijke kanalen als telefoon en internet. Medewerkers van de Rabobank toonden zich in 2002 opnieuw zeer tevreden over hun werkgever, zo bleek uit het onderzoek naar het arbeidsklimaat in 2002. De overall tevredenheid is 84%; ruim hoger dan de externe benchmark, die op 70% ligt. Ook in de markt geniet de Rabobank als werkgever een goede reputatie vanwege de secundaire arbeidsvoorwaarden en de gevarieerde ontplooiingsmogelijkheden.

De Rabobank Groep stuurt op drie elementen: klantwaarde, medewerkerswaarde en financiële stabiliteit. Dankzij haar solide financiële

Marktleiderschap

beleid behoort de Rabobank Groep tot de meest kredietwaardige

De Rabobank Groep is de financiële dienstverlener van meer dan de

banken ter wereld. Ondanks de economische tegenwind wist de

helft van de Nederlanders en de Nederlandse bedrijven. In Nederland

Rabobank Groep in 2002 een stijging van de nettowinst van 4% te

is de groep marktleider op veel gebieden van financiële dienstverle-

realiseren. Het grootste deel van de baten, 63%, kwam uit de rente-

ning en in meerdere sectoren. Het marktaandeel in de woninghypo-

winst. De kredietverlening aan de private sector is verantwoordelijk

theken bedroeg in 2002 24%. In de spaarmarkt heeft de Rabobank

voor een groot deel van de gerealiseerde rentewinst.

Groep haar marktaandeel van 40% weten vast te houden ondanks de hevige concurrentie bij internetsparen. Het totale marktaandeel

Klanttevredenheid en medewerkerstevredenheid

in het midden- en kleinbedrijf kwam het afgelopen jaar uit op 39%.

De klanttevredenheid is in 2002 licht gedaald. Particulieren gaven

Van de eenmansbedrijven bankiert 37% bij de Rabobank. Van

het rapportcijfer 7,4 voor tevredenheid, in 2001 was dit een 7,5.

bedrijven met 2 tot 10 medewerkers is dat 42% en van de bedrijven

Ondernemers waardeerden de dienstverlening met een 7,1 in het

van 10 tot 100 medewerkers is 36% klant van de Rabobank. Dat de

verslagjaar tegenover een 7,4 het jaar daarvoor. Robeco Direct en

Rabobank sterk verbonden is met de agrarische sector blijkt uit het

Economische prestaties

zeer hoge marktaandeel van 83%. In de grootzakelijke markt is de

Private kredietverlening naar sector en regio

positie minder prominent, maar snel groeiend. De internetsite www.rabobank.nl was in december 2002 met ruim 1,3 miljoen bezoekers per maand een van de best bezochte internetbanken van Europa. Bovendien is de Rabobank met ruim 1 miljoen on-lineklanten verreweg de grootste internetbank van Nederland.

Kredietverlening De kredietverlening aan de private sector - particulieren, agrarische sector, handel, industrie en dienstverlening - groeide in 2002 met 8% tot EUR 212,3 miljard. Het grootste deel van de kredietverlening,

Sector

Regio

48%, heeft betrekking op particulieren. De totale particuliere kredietverlening groeide het afgelopen jaar met 12% tot EUR 103 miljard.

Agrarisch

Het overgrote deel, EUR 99,8 miljard, heeft betrekking op hypothe-

Handel, industrie

caire leningen. De sector handel, industrie en dienstverlening neemt

en dienstverlening

36%

Noord-Amerika

8%

36% van de kredietverlening voor zijn rekening. Aan de agrarische

Particulieren

48%

Zuid-Amerika

1%

sector is 16% van de totale kredieten verstrekt. Van de totale krediet-

Azië

2%

verlening is 79% verstrekt in Nederland. In Noord-Amerika en de rest

Australië/

van Europa zijn respectievelijk 8% en 7% van de kredieten verstrekt.

Nieuw-Zeeland

3%

De Rabobank Groep verstrekt slechts in zeer beperkte mate kredieten

Afrika

0%

aan minder ontwikkelde landen. Mede hierdoor zijn de risico’s rela-

Totaal

100%

tief beperkt. Buiten de reguliere kredietverlening ziet de Rabobank het wel als haar taak om onder andere via de Rabobank Foundation en RIAS een bijdrage te leveren aan de sociaal-economische ontwikkeling van de minder ontwikkelde landen.

Passie ‘De overheid is naast de bedrijven en de non-gouvernementele organisaties (NGO’s) een speler in het veld van maatschappelijk verantwoord ondernemen. NGO’s halen de krant, maar ambtenaren kunnen via overleg met partijen hun boodschap overbrengen. Het maatschappelijk jaarverslag is een goede start voor een stakeholdersdialoog. Een dialoog begint in de comfortzone, waar overeenstemming heerst. Later volgen de zaken die per stakeholder interessant zijn en die wat moeilijker liggen. Voor mij moet een maatschappelijk jaarverslag passie hebben. Wat zijn de ervaringen, de ‘lessons learned’? Kies drie of vier onderwerpen en ga daar dieper op in. De Rabobank noemt haar leden als specifiek onderscheidend vermogen van de bank. Dan wil ik graag lezen welke invloed zij precies gehad hebben op de MVO-ontwikkelingen.’ Jelle Blaauwbroek, beleidscoördinator duurzaam ondernemen, ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu

16%

Nederland

79%

Rest Europa

7%

68

69


Toevertrouwde middelen

Personeelskosten

De toevertrouwde middelen - spaargelden, professionele effecten-

Personeelskosten maakten in het verslagjaar 63% uit van de totale

transacties en overige toevertrouwde middelen - daalden in 2002

lasten. De personeelslasten bestaan onder meer uit lonen, pensioe-

marginaal met EUR 0,6 miljard tot EUR 171,6 miljard. De omvang van

nen en sociale premies. De personeelslasten bedroegen in 2002

het spaargeld groeide met 5% tot EUR 66,3 miljard. De groei is met

EUR 3,7 miljard, een stijging van 3% ten opzichte van 2001. Dit is

name gerealiseerd door internetsparen. Het aandeel van internet-

exclusief de opleidingskosten. Deze bedragen EUR 78,8 miljoen

sparen in het totale spaargeld bij de lokale banken is het afgelopen

ofwel ruim 3% van de loonkosten.

jaar gestegen van 21% naar 30%.

Kapitaalverschaffers De coöperatieve Rabobank Groep voegt de winst in principe toe

Ontwikkeling spaargeld over kanalen

aan het vermogen. De groep stuurt niet op winstmaximalisatie, maar op klantwaarde, medewerkerswaarde, een stabiele resultaat-

100%

ontwikkeling en een relatief laag risicoprofiel. Dit beleid en het ster-

80%

ke eigen vermogen zijn belangrijke redenen voor het toekennen

60%

van de hoogste kwalificatie (AAA) voor kredietwaardigheid door de

40%

grote ratinginstituten Standard and Poor’s en Moody’s. Deze hoge

20%

rating stelt de Rabobank Groep in staat relatief goedkoop geld aan

0%

te trekken op de gelden kapitaalmarkt. 1999

2000

2001

Door de coöperatieve structuur kent de Rabobank Groep geen aan-

2002

delen waarmee zij het eigen vermogen kan vergroten of fusies en Rabo Rendement Rekening

overnames door aandelenruil kan aangaan. De groep heeft haar

Rabo Telesparen

kapitaal kunnen uitbreiden door het aantrekken van innovatief kapi-

Rabo Internetsparen

taal in de vorm van Trust Preferred Securities en Rabobank Ledencertificaten. Ledencertificaten zijn alleen beschikbaar voor leden en medewerkers en vergroten hun betrokkenheid bij de Rabobank

Beheerd vermogen en omzet verzekeringen

Groep. In 1999 zijn Trust Preferred Securities uitgegeven voor

Door de negatieve stemming op de effectenbeurzen daalde het

EUR 650 miljoen. In 2000, 2001 en 2002 zijn Ledencertificaten uit-

voor klanten beheerde vermogen het afgelopen jaar met 14% tot

gegeven voor een totaal bedrag van EUR 4,3 miljard. Volgens de

EUR 102 miljard. De eigen beleggingsportefeuille van de Rabobank

voorschriften van de toezichthouder mag 90% hiervan, zijnde

daalde met 15% tot EUR 51 miljard. De omzet van verzekeringspro-

EUR 3,9 miljard, tot het eigen vermogen gerekend worden.

ducten daalde in 2002 met 7% tot EUR 3,7 miljard. Met name de omzet uit levensverzekeringen stond onder druk. Als gevolg van

Tier 1-ratio en BIS-ratio

fiscale wijzigingen is de vraag naar lijfrentes en koopsompolissen

De Rabobank Groep behoort tot de gezondste particuliere banken

afgenomen. Daarentegen groeide de omzet uit schadeverzekeringen

in de wereld. In de financiële wereld zijn de tier 1-ratio en de BIS-

door een stijging van het aantal polissen en een hogere productaf-

ratio de meest gehanteerde ratio’s voor solvabiliteit. De

name per polis.

Nederlandsche Bank hanteert minimumeisen voor de tier 1-ratio en BIS-ratio van respectievelijk 4 en 8. Naarmate de ratio’s hoger zijn is de kans op een faillissement kleiner. De Rabobank Groep heeft een

Ontwikkeling voor klanten beheerd vermogen

tier 1-ratio van 10,3 en een BIS-ratio van 10,5.

(in miljarden euro’s)

Betaalde belastingen 120

De Rabobank Groep heeft over 2002 een bedrag van EUR 514 mil-

100

joen aan belasting in de jaarrekening verantwoord. Dit komt over-

80

een met een belastingdruk van 26,1%. De totaal in Nederland te

60

betalen belastingen bedragen EUR 379 miljoen (belastingdruk

40

30%). In het buitenland wordt EUR 135 miljoen belasting betaald

20

(belastingdruk 19,1%).

0 1997

1998

1999

2000

2001

2002

70


Verificatierapport Inleiding

Sustainability Reporting Guidelines van het Global Reporting

De raad van bestuur van de Rabobank Groep (de Rabobank) heeft

Initiative (part B);

ons verzocht het maatschappelijk jaarverslag over 2002 (het verslag) te verifiëren. Het verslag is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de raad van bestuur. Het is onze verantwoordelijkheid een verificatierapport inzake het verslag te verstrekken.

• een beoordeling van de mate waarin het verslag de voor de Rabobank Groep belangrijkste onderwerpen op milieugebied en sociaal gebied bevat; • het evalueren van het algemene beeld van het verslag aan de hand van onderliggende informatie en externe publicaties, zoals

Scope Het verslag als geheel is object van verificatie, zowel de cijfers als de

onderzoeksrapporten en persberichten; • het beoordelen of de in het verslag opgenomen financiële

tekstuele informatie. In de leeswijzer heeft de Rabobank de inhoud

informatie juist is overgenomen uit de door de accountant

van het verslag en de grondslagen voor rapportage nader toege-

gecontroleerde Jaarrekening over 2002 van de Rabobank Groep.

licht. Onze verificatie heeft zich gericht op de vraag of het verslag op een zorgvuldige wijze tot stand is gekomen, alsmede op het

Oordeel

beoordelen van de betrouwbaarheid van het verslag. Deze verificatie

Op basis van onze verificatie concluderen wij dat de raad van

geeft een beperkte mate van zekerheid.

bestuur het maatschappelijk jaarverslag op een zorgvuldige wijze tot stand heeft gebracht. Ons is niet gebleken dat het verslag niet

Verrichte werkzaamheden

betrouwbaar is.

Voor de planning en uitvoering van de verificatie hebben wij een multidisciplinair team samengesteld. De grondslagen waarop wij

Amstelveen, juni 2003

onze werkzaamheden hebben gebaseerd zijn afgeleid van de Inter-

KPMG Sustainability B.V.

national Standard for Assurance Engagements zoals uitgevaardigd door de International Federation of Accountants. Hierbij onderkennen wij overigens dat, naar maatstaven van controle van financiële gegevens, in het algemeen de aard van niet-financiële gegevens en de methoden waarmee dergelijke gegevens worden gemeten, berekend of geschat, inherente beperkingen voor de nauwkeurigheid van deze gegevens met zich meebrengen. Onze werkzaamheden gericht op het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid bestonden uit: • een beoordeling van de gerelateerde systemen en processen van informatieverzameling en -verwerking, waaronder de aggregatie van gegevens tot informatie op concernniveau; • een beoordeling van de interne grondslagen van informatieverzorging en verslaggeving die bij het opstellen van het verslag zijn gebruikt; • een beoordeling van de betrouwbaarheid en overige kwaliteitscriteria van de informatie in het verslag, inclusief belangrijke schattingen mede gebaseerd op de betreffende passages van de

Ir. J. van der Kolk, directeur

Buitenlandse vestigingen

Buitenlandse vestigingen Europa

Amerika

Australië

Azië

België

Offaly

Argentinië

Indio

Adelaide

Nieuw-Zeeland

China

Antwerpen

Roscommon

Buenos Aires

Julian

Armidale

Alexandra

Beijing

Brussel

Sligo

Brazilië

La Quinta

Ayr

Ashburton

Hongkong

Zaventem

Tipperary

Canoas

Los Angeles

Brisbane

Auckland

Shanghai

Denemarken

Westmeath

São Paulo

Menlo Park

Cloncurry

Blenheim

India

Ballerup

Wexford

Canada

New York

Cooma

Christchurch

Mumbai

Duitsland

Wicklow

Oakville

Orange

Cowra

Dannevirke

New Delhi

Frankfurt

Italië

Toronto

Palm Desert

Darwin

Dunedin

Indonesië

Düsseldorf

Milaan

Chili

Palm Springs

Dubbo

Feilding

Jakarta

Langenhagen

Luxemburg

Santiago

Rancho Mirage

Emerald

Gisborne

Japan

Finland

Luxemburg

Curaçao

Reedley

Esperance

Gore

Tokio

Helsinki

Oostenrijk

Willemstad

San Francisco

Forbes

Greymouth

Singapore

Frankrijk

Salzburg

Mexico

Selma

Geraldton

Hamilton

Singapore

Beauvais

Polen

Mexico City

Tecate

Goondiwindi

Hastings

Taiwan

Parijs

Poznan

Verenigde

Thousand Palms

Goulburn

Invercargill

Taipei

Groot-Brittannië

Warschau

Staten

Toledo

Griffith

Masterton

Thailand

Coventry

Portugal

Atlanta

Visalia

Ingham

New Plymouth

Bangkok

Edinburgh

Lissabon

Bakersfield

Washington

Launceston

Oamaru

Turkije

Londen

Rusland

Berwyn

White Plains

Longreach

Pukekohe

Istanbul

Watford

Moskou

Blythe

Wilmington

Mackay

Rotorua/Taupo

Hongarije

Spanje

Boston

Melbourne

Taumarunui

Boedapest

Madrid

Brawley

Moree

Te Kuiti

Ierland

Zweden

Calexico

Mount Gambier

Te Puke

Clare

Sundyberg

Chicago

Orange

Thames

Cork

Zwitserland

Coachella

Perth

Timaru

Donegal

Genève

Dallas

Rockhampton

Waipukurau

Dublin

Schlieren

Des Moines

Roma

Wanganui

Galway

Zürich

Dinuba

Shepparton

Wellington

Kerry

El Centro

Swan Hill

Whangarei

Kildare

Fresno

Sydney

Laois

Greenbrae

Tamworth

Leitrim

Hanford

Toowoomba

Limerick

Hemet

Townsville

Longford

Holtville

Wagga Wagga

Meath

Honolulu

Warrnambool

Monaghan

Imperial

71

72


Personalia Directeuren Rabobank Nederland Onderdirecteuren Rabobank Nederland prof. dr. ir. Bert Bruggink (A.)

drs. Ad Bakermans (A.W.F.J.)

Monika Milz MBA (M.R.)

drs. Ralf Dekker (R.J.)

drs. Aad Balm (A.M.A.W.)

Christian Mol (C.H.A.M.)

drs. Paul Dirken (P.H.J.M.)

mr. Robin Bargmann (R.K.)

ir. Jan Molenaar (J.B.J.M)

Henn Geukers (H.M.)

drs. Mats Beem (M.G.)

Rob Niesert (R.P.J.)

drs. André van Iersel (A.A.J.M.)

drs. Wim Boonstra (W.W.)

Peter Norrie (P.A.)

drs. Wouter Kolff (W.J.)

dr. Jan Bos (J.J.)

drs. Harrie de Poot RA (H.J.W.)

drs. Jos van Lange (J.H.P.M.)

Cor Broekhuyse RA (C.F.)

Herman Prins (H.)

drs. Hans van der Linden (J.A.M.)

Evert Broekmans (E.A.H.G.)

drs. Maarten Putz MMC (M.M.)

drs. Bert Mertens (H.H.J.)

Ben Christiaanse (B.J.)

Christ van Roovert (C.L.A.)

Rik Op den Brouw (H.)

Jules Coenen (J.P.G.)

Maarten Rosenberg (M.F.)

mr. Hanno Riedlin (H.W.E.)

Bruce Dick (B.)

Arnoud Roux de Bezieux (A.)

Harry de Roo RA (J.H.)

drs. Dick Duit RA RO (D.)

drs. Jos Rovers MSC (J.A.M.M.)

mr. Thomas van Rijckevorsel (T.C.A.M.)

drs. Jan Hageraats (J.M.J.)

mr. Cees Schakelaar (C.G.)

mr. Sipko Schat (S.N.)

mr. Mirjam Halverhout (M.A.)

Jan Schinkelshoek (J.)

Rutger Schellens (R.V.C.)

Rob Hartog (D.R.)

Jan Schonewille (J.)

Jaap Slotema (J.)

Floris Henning (F.J.)

drs. Hans Siebelink (A.J.F.)

David Vander (D.)

Henri Jacquand (H.)

Alison Straszewski (A.M.)

mr. Jan van Veenendaal (J.)

mr. Machiel Jansen Schoonhoven (E.M.)

Cees van Tiggelen (C.A.V.)

drs. Pieter van der Weijden (P.P.M.)

mr. Cilian Jansen Verplanke (C.A.)

Wim Timmer RA RO (W.J.)

drs. Peter Knuvers RA RE (P.M.)

Guido Vos (G.J.)

Bart Jan Krouwel (B.J.)

drs. Willem Wagner (W.)

drs. ing. Sjors Kruiper (S.J.)

drs. Alfons de Weerdt (A.L.)

drs. Arnold Kuijpers (A.J.A.M.)

ing. Pieter Wetselaar (P.)

Willem Lageweg (L.W.)

mr. drs. Ruurd Weulen Kranenberg (R.)

drs. Jaap Lammers (J.C.)

Hans van Zanten (J.)

Theo Martens (T.H.)

Personalia

Directies dochters (niet Rabo - gelabeld) Rabobank Nederland Interpolis NV

Gilde Investment Management BV

dr. Kick van der Pol (C.), voorzitter

ir. Boudewijn Molenaar (B.T.), voorzitter

Huub Hannen MFE (H.A.J.), plaatsvervangend voorzitter

Jan Beukers RA (J.C.M.)

dr. Roel Wijmenga (R.Th.)

ing. Toon den Heijer (A.A.)

Robeco Groep NV

Obvion NV

ir. Géry Daeninck (G.A.M.J.), voorzitter

drs. Roy van Diem (R.), voorzitter

Stefan Bichsel LL.M. (S.T.)

drs. Gerard Vankan (G.H.G.M.)

dr. Jaap van Duijn (J.J.) drs. Hans van der Koogh (H.H.)

Alex René Frijters (R.J.A.), voorzitter

De Lage Landen International BV

Henk Wim van Arem (H.W.)

Karel Schellens (C.A.C.M.), voorzitter

drs. Peter Verhaar (P.F.)

drs. Ab Gillhaus (A.J.) Gerard van Kaathoven (G.J.C.M.) mr. Ronald Slaats (R.A.M.)

Schretlen & Co NV drs. Harold Knebel (H.A.J.M.), voorzitter Jan Smits (J.W.M.) drs. Bert Wenker (G.J.M.)

Effectenbank Stroeve NV drs. Cees Haasnoot RBA (C.), voorzitter Nico van den Haak AA (N.W.), financieel directeur

73

74


Personeelsgegevens Personeelsbestand Rabobank Groep Ontwikkeling 1992 - 2002 Aantal medewerkers

In- en uitstroom

Stijging/daling t.o.v. voorgaande jaren

per 31-12

in aantal

in procenten

(personen)

2002

2001

Instroom van buiten Rabobank Groep

2.732

4.905

Uitstroom naar buiten Rabobank Groep

4.284

3.998

1992

39.510

460

1,2%

1993

38.475

-1.035

-2,6%

1994

37.789

-686

-1,8%

* Deze gegevens hebben betrekking op lokale banken, Rabobank Nederland,

1995

37.408

-381

-1,0%

Rabofacet, Robeco, Schretlen & Co, Effectenbank Stroeve en De Lage Landen.

1996

40.152

2.744

7,3%

1997

44.538

4.386

10,9%

1998

49.465

4.927

11,1%

1999

53.147

3.682

7,4%

2000

55.098

1.951

3,7%

2001

58.120

3.022

5,5%

2002

58.096

-24

0,0%

* Alleen de instroom/uitstroom van/naar buiten de Rabobank Groep is meegeteld.

Verzuim wegens ziekte

Ziekteverzuimpercentage Frequentie ziekmeldingen Instroom WAO

2002

2001

4,68

5,1

1,7

1,7

533

564

Uitstroom WAO

297

297

Instroomkans WAO

1,12

1,12

Kerncijfers personeel * Deze gegevens hebben betrekking op lokale banken, Rabobank Nederland, (bedragen in miljoenen euro’s) 2002

2001

2000

1999

Totaal loonkosten

2.530

2.410

2.191

1.920

Totaal personeelskosten

3.682

3.434

3.099

2.860

5.471

5.466

4.985

4.454

Rabofacet, De Lage Landen en Schretlen & Co.

Salarisopbouw, bruto fulltime jaarsalarissen

Personeels- en andere beheerskosten Totaal opleidingskosten

78,8

85

70

65

Nettowinst

1.250

1.291

1.194

1.020

Aantal fte's

51.867

52.173

49.711

48.224

(bedragen in euro’s)

2002

2001

2000

1999

Loonkosten per fte

48.776

46.192

44.075

Personeelskosten per fte

70.989

65.819

62.340

Opleidingskosten per fte Nettowinst per fte

2001

Personen

%

Personen

%

86

0,2%

133

0,3%

10.000 - 20.000

4.787

10,4%

7.733

16,3%

20.000 - 30.000

21.698

47,2%

22.170

46,7%

30.000 - 40.000

9.229

20,1%

8.908

18,8%

40.000 - 50.000

5.251

11,4%

4.287

9,0%

39.814

50.000 - 60.000

2.306

5,0%

1.980

4,2%

59.307

60.000 - 70.000

1.111

2,4%

916

1,9%

70.000 - 80.000

608

1,3%

510

1,1%

80.000 en hoger

908

2,0%

790

1,7%

45.985

100,0%

47.426

100,0%

Personeels- en andere beheerskosten per fte

2002

105.481

104.767

100.280

92.361

1.521

1.637

1.408

1.340

24.100

24.745

24.019

21.151

tot 10.000

Totaal

* Deze tabel is zonder de gegevens van Interpolis, Effectenbank Stroeve, Gilde, Obvion en buitenlandse vestigingen.

Personeelsgegevens

75

Samenstelling personeelsbestand Aantal medewerkers

% vrouwen

% in deeltijd % vrouwen in hogere functies 1)

Totaal

2)

% contract voor

% t/m 34 jaar

bepaalde tijd

%55 jaar

% HBO/WO-

en ouder

diploma

2002

44.775

56,2%

34,2%

15,6%

6,8%

47,1%

5,3%

41,6%

2001

46.330

56,8%

31,7%

14,6%

9,8%

50,5%

4,6%

38,8%

36.657

61,3%

38,0%

12,7%

7,4%

49,5%

4,9%

36,6%

Per onderdeel 2002 3) Retailbankbedrijf Lokale Rabobanken

Wholesalebankbedrijf

75,2%


504

29,2%

11,1%

18,3%

4,4%

50,2%

4,0%

Group Treasury (incl. support)

314

Rabobank Nederland Corporate Clients

227

26,3%

7,0%

17,4%

6,4%

47,7%

2,0%

33,0%

17,2%

21,8%

1,8%

38,3%

2,6%

Robeco Groep Schretlen & Co

1.210

34,4%

24,6%

21,2%

5,1%

55,1%

210

35,7%

25,2%

10,9%

3,3%

44,8%


141

27,0%

22

54,5%

7,6%

32,0%

24,0%

63,0%

2,0%

22,7%

46,7%

0,0%

50,0%

0,0%

732

39,6%

20,6%

14,3%

8,7%

46,6%

2,3%

1.399

45,1%

22,4%

28,7%

2,7%

30,7%

9,1%

66

33,2%

4,5%

15,6%

3,0%

37,9%

4,5%

Rabobank ICT en FB

2.334

25,5%

15,8%

13,0%

3,0%

29,6%

8,4%

50,9%

Marktmanagement

784

35,2%

14,5%

23,0%

5,1%

34,7%

11,5%

80,7% 80,7%

Vermogensbeheer

Rabo Trust

3,8%

Leasing De Lage Landen

Overig Stafgroepen en Diensten Vastgoed

Product-marktEenheden RNE

1.230

36,0%

16,3%

16,6%

4,3%

36,2%

6,8%

296

26,0%

13,9%

18,8%

3,4%

47,6%

6,1%

1)

Schaal 8 en hoger, of een equivalent salaris.

2)

Het totaal is zonder Robeco, Effectenbank Stroeve, Interpolis, Obvion, Gilde en buitenlandse vestigingen.

3)

Gegevens over Interpolis, Obvion, Gilde en buitenlandse vestigingen waren niet beschikbaar.

4)

Dit cijfer heeft betrekking op het voormalig Rabobank Nederland Aangesloten bankbedrijf.

74,1%

4)

76


Ziekteverzuimpercentages Rabobank Groep (excl. zwangerschapsverlof ) 2002

2001

2000

1999

1998

Rabobank Groep

4,68

5,12

4,83

4,53

4,03

Lokale Rabobanken

4,56

5,04

4,69

4,30

3,87

-

-

5,07

5,29

4,59

AAB

4,97

5,63

5,31

-

-

Stafgroepen en Diensten

5,45

5,87

5,43

-

-

Rabobank Nederland


3,82

4,39

4,21

-

-

Effectendiensten

4,09

4,25

4,60

-

-

Rabofacet

6,21

6,50

6,73

7,12

De Lage Landen

4,21

4,28

5,24

4,07

Schretlen & Co.

5,20

3,72

4,15

4,50

Interpolis 1)

5,20

5,90

6,30

5,30

3,20

4,80

1) De ziekteverzuimpercentages van Interpolis zijn niet meegenomen in het gemiddelde van de Rabobank Groep

Aantal toekenningen WAO en WAO-instroomkans 1)

Rabobank Groep

2002

2001

2000

1999

1998

1997

abs

533

564

523

473

393

283

%

1,12

1,12

1,21

1,12

1,00

0,77

Rabobank Nederland en lokale Rabobanken

Rabofacet

Schretlen & Co

De Lage Landen

abs

- *)

530

475

432

364

270

%

- *)

1,12

1,17

1,09

0,98

0,77

abs

34

24

37

35

24

11

%

1,39

1,22

1,88

1,84

1,36

0,86

abs

1

1

2

1

0

0

%

0,38

0,65

1,56

0,89

0,00

0,00

abs

1

5

9

5

5

2

%

0,14

0,75

1,74

1,02

1,08

0,45

1) bron: kerncijfers Rabobank Groep van het GAK. *) Door gebrekkige informatievoorziening door het Uwi (voorheen GAK) zijn deze gegevens niet te berekenen.

Personeelsgegevens

COLOFON Uitgave Rabobank Nederland Directoraat Communicatie

Eindredactie Hans Ludo van Mierlo

Inhoudelijke advisering Beco Groep BV, Rotterdam

Art-direction en vormgeving Borghouts Design, Haarlem

Fotografie Frank Tielemans, Witho Worms, Laila Schoots

Tekstcorrecties Mary Pranger, Amsterdam

Jaarverslagen De Rabobank Groep publiceert de volgende jaarverslagen: • Jaarverslag 2002 (Nederlands en Engels); • Jaarrekening 2002 en overige gegevens (Nederlands en Engels); • Maatschappelijk jaarverslag 2002 (samenvatting) (Nederlands en Engels) • Halfjaarverslag 2003 (Nederlands en Engels, verschijnt september 2003) Exemplaren van deze verslagen zijn op te vragen bij Rabobank Nederland, Directoraat Communicatie. Croeselaan 18, 3521 CB Utrecht Postbus 17100, 3500 HG Utrecht Telefoon 030 - 216 27 58 Fax

030 - 216 19 16

E-mail

[email protected]

@

Alle jaarverslagen zijn te raadplegen op internet: www.rabobankgroep.nl/jaarverslagen

77

“De Rabobank Groep vindt dat een duurzame ontwikkeling van welvaart en welzijn een zorgvuldige omgang met natuur en leefmilieu vergt.” “Wij stellen ons open voor het oordeel van hen voor wie onze dienstverlening van betekenis is.” Uit: De ambitie van de Rabobank Groep

www.rabobankgroep.nl

Leeswijzer. Leeswijzer

Recommend Documents